Gwefan Cymru-Catalonia:
La Web de Gal·les i Catalunya

Y Cymry yn yr Unol Daleithau: sefydliad Gwalia Deg

http://www.kimkat.org/amryw/1_alltudiaeth/america_nebraska-gwalia-deg_2781k.htm

0001 Yr Hafan kimkat0001
→ 1343k Y Cymry yn América kimkat1050e
→ y tudalen hwn


(delwedd 7375)

Aquesta pàgina en català: no disponible encara

2781k Y tudalen hwn yn Gymraeg kimkat2781k

Pe buasai dolen gyswllt ar gyfer tudalen arall yn y wefan hon yn methu am ryw reswm, gellir dod o hyd i’r tudalen trwy gyfrwng. Teipiwch kimkat ac wedyn rif y tudalen – er enghraifft, i ddilyn y ddolen gyswllt 1276k, chwiliwch am kimkat1276k

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yr oedd Gwalia Deg yn sefydliad Cymreig yn Nebraska a ddaeth i fodolaeth yn y flwyddyn 1871 pan ddaeth y Cymry cyntaf (gweler eitem 10 isod); ac fe’i bedyddiwyd yn “Gwalia Deg”gan ddau weinidog o Gymry o Ohio yn 1876, R. R. WILLIAMS o Cincinnati, a DAVID JONES o Gomer.
.....

Y mae sôn am sefydliad Gwalia Deg yn “Y Cenhadwr Americanaidd” ym mis Ionawr 1878 ac ym mis Ebrill 1878

(delwedd 7622)


(delwedd 7623)

....


(delwedd 7710)


(delwedd 7711)


(delwedd 7706)


(delwedd 7712b)

Dyma erthygl Ionawr 1878, ynglŷn â’r cyfeiriad ati yn y mynegai, a’r banernod (wedi eu rhoi at ei gilydd yn y delwedd isod)


(delwedd 7619)

1

(delwedd 7617b)

GWALIA DEG, SEFYDLIAD CYMREIG YN NEBRASKA.
O'r Tyst a'r Dydd Rhag. 6ed y cymerwyd yr Erthygl isod — meddyliasom y bydd ei darlleniad yn ddyddorol hefyd i lawer yn y CENHADWR. - GOL.

Yn gymaint a bod y pwnc o ymfudiaeth dan sylw ein cenedl yn ngwlad ein genedigaeth, crefwn gyfleustra i osod ger eu bron hawliau am y gymydogaeth a alwn yn "WALIA DEG.” Dywedwn air ar

2

(delwedd 7617c)

LEOLDEB Y DALAETH.
Gorwedda Nebraska rhwng y 40° a'r 43° o gyhydedd gogleddol y ddaear, a rhwng y 95° a'r 104° o hydred gorllewinol o Greenwich. Terfynir hi ar y gogledd gan Dakota, ar y gorllewin gan Wyoming a Colorado, ar y deheu gan Colorado a Kansas, ac ar y dwyrain gan yr afon Missouri; a chynwysa 60,000,000 o erwi o dir da at amaethyddiaeth.

3

(delwedd 7617d)

LLEOLDEB GWALIA DEG.
Gorwedda ein sefydliad yn un o ranau deheuol y dalaeth; o ganlyniad yr ydym yn nghymydogaeth y 40°. Yr ydym agos a bod yn yr un llinell a Rhufain. y ddinas dragywyddol, ar lan y Tiber, yn yr Eidal, enwog am ei pher-awelon a'i hwybren oleu; y llinell hefyd y mae Philadelphia ynddi — y ddinas dlysaf ac iachusaf ar gyfandir mawr y gorllewin — y llinell a gymer i fewn y rhan hyfrydaf yn y Gwregys Cymhedrol. Rhed y llinell hon trwy ardaloedd y gwinllanoedd — y pêr lanoedd a'r gerddi dymunol.

4

(delwedd 7617e)

ARWYNEB Y WLAD.
Cawn yma gorff o ddaear, am fwy nag 20 milltir yn mhob ffordd, o'r aruchedd mwyaf cyfleus i'r amaethwr. Dywedir am dir aml i ardal, mai tonawg (undulating) ydyw, ond tonau toredig y môr mewn ystorm ofnadwy fyddant; ond wrth edrych ar diroedd GWALIA DEG, tra y dywedwn yn briodol ei fod yn donawg, ymchwyddiad graddol rhanau helaeth o'r cefnfor a ganfyddwn. Fel peth cyffredin, medr yr amaethwr aredig pob modfodd o'i ffarm, ac yn adeg y cynauaf gall ddefnyddio y reaper a'r mower, a'r holl beirianau amaethyddol dros y cwbl oll, heb deimlo un anhawsder.

5

(delwedd 7617f)

FFRWYTHLONRWYDD Y TIR.
Mae y pridd o liw tywyll — nid y pygddu, ond y gwineuddu (brown black), y cwbl yn hollol rydd oddiwrth geryg a dyrysni, ac yn addas i gynhyrchu yd a gwair. Pan aredir y tir y waith gyntaf, plenir y corn ar y sod a chyfrifir 30 bushel yr erw yn gnwd da — bydd rhai yn cael cymaint a 40 bushel. Rhydd y State Agricultural Society y cyfrif a ganlyn o fushels ar yr erw o dir diwylledig, yn ei hadroddiad am 1870: - Gwenith 25, corn 75, ceirch 60, haidd 50, cloron 300. Dywed y State Board of Commissioners of Immigration yn eu hadroddiad diweddaf, fod cywarch a llin (hemp and flax) yn talu yn odidog; fod y llin yn gnwd buan; y bydd i’r amaethwr dderbyn y budd oddiwrtho yn mhen tri mis ar ol gosod yr hâd yn y ddaear, ac y cynhyrcha o 15 i 22 bushel o hâd llin ar yr erw.

6

(delwedd 7617g)

TREES
They are to be found by the streams; but on the prairie it will be necessary to plant them, and they grow remarkably quickly, where this has been tried (“where the test has been done”). An experienced farmer said to us that if we planted osage, which is similar to white hawthorn in the old country, and if we looked after it, we would have a hedge in three years which will turn away any animal (“will turn any animal”). And as for wood for building houses, we get plenty of it from the town of Harvard next to us, for almost the same price which is paid in Chicago. As for fuel, coal is obtainable from the station in Harvard, and when the St. Joe and Denver Railroad is completed, coal will come to us from Colorado at a much lower price than what is obtainable at present.

7

(delwedd 7617h)

DWFR
Ceir digonedd o hono yn mhob lle wrth dyllu. Daw tri dyn atom ar ben boreu, a gosodant yr ebill ar waith, ac ar ol myned i'r dyfnder o 40 i 80 troedfedd, tarawant yn gyffredin ddigonedd o ddwir meddal, na ddihysbyddir mo hono. Gorphenant yr holl waith mewn un diwrnod, am bris o 75 i 80 cent y droedfedd.

8

(delwedd 7617i)

MARCHNADFA.
Gorwedda Gwalia Deg ar un o brif ffyrdd y genedl o fôr y Werydd hyd y môr Tawelog. Os awn i San Francisco deuwn i gyffyrddiad âg ynysoedd y môr, yn nghyd â'r dwyreinfyd mawr. Os awn tua dwyrain yr Unol Dalaethau, gallwn groesi y llynoedd a tharo y Werydd ar dueddau America Brydeinig, a dyfod i gyffyrddiad â hen wledydd cyfoethog Ewrop. Yn Plattesmouth a St. Joe, gallwn gymeryd yr afon fawr Missouri, yr hon sydd yn llongwrol am 4000 o filltiroedd, a chael marchnad yn y trefi a'r dinasoedd mawrion yr awn heibio iddynt, a chawn trwy Lynclyn Mexico fynediad i America Ddeheuol, a chyffwrdd â Brazil, a'r Argentine Republic, a chludo hefyd ddefnydd cynaliaeth i'r Patagoniaid, os deuant rhyw bryd i gyfyngder. Amlwg yw y bydd marchnad y byd yn agored i ni, a gallwn hefyd fabwysiadu geiriau Zachary Taylor, "Ein bod mewn heddwch â'r byd, ac â’r lleill o ddynolryw." Ond os dywed y darllenydd fod y farchnad uchod yn rhy eang a chyffredinol, dywedwn fod y Reilffyrdd yn creu marchnad wrth ein drysau.

9

(delwedd 7617j)

Y DRAUL I DDYFOD ATOM
Gall ein cenedl yn yr hen wlad gael allan y draul o Lerpwl i New York. Bydd y draul o New York i Lincoln, prif ddinas Nebraska, yn $28,60, a chyda’r express yn $44,45, ac ar ol cyrhaedd Harvard, taith 3 neu 4 awr o Lincoln, byddwch yn NGWALIA DEG, ac os bydd yma gan y llywodraeth dir heb ei gymeryd, gall pob dyn 21 mlwydd oed, a phob merch yn gystal a’r mab fyddo yn yr oed uchod, ond datgan eu bwriad i fod yn ddinasyddion, gymeryd 80 erw yn rhad, ond tebyg yw, na symud y Cymry yn ddigon buan i gael y fraint hon; yna yr unig gyfleusdra fydd tiroedd y Rheilffordd. Gwerthir ganddynt o 15 o ddoleri i 5 yr erw, a 10 mlynedd i dalu ar lôg o 6 y cant; ac os telir y cwbl ar unwaith, gostyngir y pris 20 y cant, sef un rhan o bump. Mae yr amodau hyn yn hynod o esmwyth. Os bydd rhai yn ngwlad ein tadau yn cael ar eu meddwl i ddyfod yma, gallant alw yn Swyddfa y Burlington Route, yn 16 South Castle-street, Lerpwl, a gwneyd yr holiadau a farnant yn briodol yno. Deuwch ar unwaith, gallwch yn awr gael dewisol diroedd. Cewch yr efengyl yma ar unwaith yn yr hen iaith, a chewch ysgolion o radd uchel i’ch plant. Cewch wlad iach, a gwlad a ddaw yn gyfoethog, fel y gallwn wrth ddiweddu ddefnyddio geiriau Montgomery –

“The wandering mariner, whose eyes explore
The wealthiest isles, the most enchanting shore,
Views not a realm so bountiful and fair,
Nor breathes the spirit of a purer air.”

R. R. WILLIAMS, Cincinnati, O.
DAVID JONES, Gomer.

Dyma erthyglEbrill 1878, ynglŷn â’r cyfeiriad ati yn y mynegai, a’r banernod (wedi eu rhoi at ei gilydd yn y delwedd isod)


(delwedd 7620)

10

(delwedd 7618b)

GWALIA DEG.
Parch. R. Everett, D. D., — Hynaws Olygydd, — Mae cynydd mawr wedi bod yn swydd Clay, Neb., er pan aethum yno gyntaf; lle gwyllt ac anial ydoedd y pryd hwnw, heb na R. R., na chwrdd, nac ysgol ddyddiol na Sabbothol. Yn awr mae yno bedair o eglwysi wedi eu sefydlu, pedair o ysgolion Sabbothol ac amryw ysgoldai. Pan aethum yno gyntaf yn Gorphenaf 1871, nid oeddwn yn gweled yr un ty am 24 milltir, wrth deithlo i fy nghyhoeddiadau o Sutton i'r Little Blue. Barnai eraill a fy hunan ein bod yn gallu cyfrif 32 o dai newyddion ar un olwg ar y Prairie yr Hydref diweddaf. J. Llewelyn a fy hunan ydoedd unig frenhinoedd Cymreig y wlad yr amser hwnw. Yn awr mae yno amryw deuluoedd Cymreig pur, diledryw.

11

(delwedd 7618c)

Oddeutu blwyddyn yn ol daeth y ddau frawd anwyl o Cincinnati a Gomer yno. Pregethasant yr hen efengyl gyda nerth a dylanwad mawr yn Gymraeg a Saesoneg. Enwasant y wlad yn "Gwalia Deg," ac aethant adref at eu teuluoedd a'u heglwysi. Dychwelasant drachefn gan draddodi gair y bywyd fel pe byddent o dan yr eneiniad sanctaidd. Mae rhagor o le i amaethwyr a chrefftwyr yn Gwalia Deg, gyda manteision crefyddol yn yr iaith Gymraeg.


12

(delwedd 7618d)

Dyfynaf gyfarchiad gan y Parch. D. Knowles i mi pan yn llafurio yno fel cenhadwr yr haf diweddaf: —

“Boed llwyddiant a noddiant y nefoedd
Yn aros ar Gwalia Deg mwy;
Doed dynion a'u da lon deuluoedd
I’w gwaenoedd, a Duw gyda hwy.

Hir iechyd a bywyd i'w bugail,
Fy mrawd hoff ac araul, a'i dŷ,
Boed iddynt drwy hoff Geidwad Israel,
Y fraint o wel'd llwyddiant y llu.”

Eich ewyllysiwr da hyd byth,

Florenceville, Iowa. J. A. JONES.

....................................

Yn y llyfr "The History of the Welsh in Minnesota, Foreston and Lime Springs, Iowa" (1895) mae sôn am y Parchedig John A. Jones a gwladychfa 'Gwalia Deg' yn nhalaith Nebraska.

Dyma a ddywedwyd amdano:

"Rev. John A. Jones Born at Rheidiol (sic), near Aberystwyth, Cardiganshire, Wales, in the spring of 1828. His parents, John and Catherine Jones, removed when he was a child, to a farm called Nantyrhydd near Nanteos. This was also the home of Rev. Thomas Edwards, Dr. Lewis Edwards and the eminent Welsh musician Ieuan Gwyllt..."

Ac ar ôl iddo fynd i fyw i America:

"He preached in English to the Foreston church every Sunday morning and in Welsh to the few Welsh families at Bristol Minnesota, in the afternoons. The only Welsh families then in that now populous Welsh settlement were: David J. Davies, William Davies, J. Jones, John R. Williams, Owen Jones, and Richard W. Jones. His next move was to Floranceville, nine miles south of Foreston, where he organized a church of nine members. Before he left the membership increased to fifty and a church edifice was built at a cost of $4,000. He was sent in 1871 by the Home Missionary Society to Nebraska and there organized an English church and helped to found the Welsh settlement of "Gwalia Deg". In 1874 he removed to Salem, Neb., where he labored with great success for six years. In 1880 the Home Missionary Society sent him to California and he ministered two years in Calaveras county, then at South Vallejo and Crockett.

.......................

Ym mis Awst 2008 buom ar daith o Iowa i Colorado, gan alw heibio i Ganolfan Treftadaeth Gymreig y Gwastadeddau Mawr yn Wymore, Swydd Gage, , Nebraska. . Buom yn awyddus i ymweld â Gwalia Deg, heb wybod yn union ym mha swydd yr oedd. Erbyn hyn y gwyddom taw yn Swydd Clay y mae. Y pryd hwnnw cawsom ar ddeall ei bod o bosibl yn Swydd Hitchcock, ar bwys tref Trenton. Dyma ddau fideo o’n hymgais i ddod o hyd i’r pentref – – yn ofer, ond cawsom hyd i gerrig beddau arloeswyr o Gymry yng ngorllewin y dalaith.

http://www.youtube.com/watch?v=DVfUk1qbLFc 15-09-2008 RHAN 1

http://www.youtube.com/watch?v=bCgbzVOCPFg 15-09-2008 RHAN 2

Nid oes gennym ragor o wybodaeth am Gwalia Deg ar hyn o bryd (12 Ionawr 2011). Gobeithiwn gael y cyfle i ymweld â Nebraska rywbryd eto cyn hir o dro i gael teithio o gwmpas Swydd Clay.

.....

NODYN AR YR ENW GWALIA DEG

Yr oedd y gair Gwalia [GWAL-ya] yn ffefryn gan Gymry’r ddeunawfed ganrif am eun gwlad.

Mewn dogfennau Lladin a ysgrifennwyd gan y Ffrancwyr Normanaidd a’r Saeson defnyddiwyd y ffurf Wallia, Lladineiddiad o’r gair Saesneg Wales.

Anglia oedd yr enw ar Loegr mewn Lladin canoloesol (fe’i ceir yn yr enw am ranbarth o Loegr sef East Anglia). Fe ddefnyddiwyd yn wreiddiol yr enwau Anglii (yr Angliaid) ac Anglia (tiriogaeth yr Angliaid) gan ysgrifenwyr Lladin i gyfeirio at lwythau Germanaidd Gorllewinol yn gyffredinol. Wdyn daeth yn arallair am y gair Saesneg Angelcynn (Angle-kin, ceraint yr Angliaid, ac yr oedd iddo ddau ystyr: (i) yr Angliaid fel pobl, a (ii) gwlad yr Anliaid, sef Lloegr.

Lladineiddiwyd yr enw Saesneg Cornwall gan ysgrifenwyr Lladin Canoloesol fel Cornwallia (dan ddefnyddio y terfyniad Lladin i ddynodi gwlad -–ia ).

O bosibl cafwyd Wallia o ddynwared y ffurf Cornwallia.

Ceir yn yr enw Wallia y sillaf gyntaf o’r enw Saesneg Wales, sef wal- [wal]. (Sillaf hir a fyddai’r ‘a’ wedi bod mewn gwirionedd - [waal-] – a ddaeth wedyn yn ddeusain yn yr iaith gyfoes, [weil-]).

(Nid at le yr oedd yr enw Wales yn cyfieirio ar y cychwyn; enw pobl yw, ffurf luosog ar air Hen Saesneg ac iddo’r ystyr “rhai sydd heb fod yn debyg i ni, estroniaid”. Wedyn daeth yn enw ar wlad y bobl hyn – “[gwlad yr] estroniaid”)

Addaswyd yr enw Wallia gan feirdd canoloesol o Gymry Welsh â dodwyd arno wisg Gymraeg. Fel y gwyddom, mae ‘w’ gynchwynnol yn y Gymraeg yn anad dim canlyniad i’r treiglad meddal, lle mae’r “g” gychwynnol wedi diflannu. Felly “gwynt”, ond “melin wynt” (treiglad meddal ar ansoddair neu enw cyfyngol ar ôl enw unigol benywaidd).

Felly yr arfer oedd rhoi ‘g’ gychwynol i’r fath eiriau i’w Cymreigio.

Enghreifftiau o eiriau a fenthyciwyd o’r Saesneg a’u haddaswyd:

Hen Saesneg [wal] a ddaeth yn “gwal”,

Saesneg Canol [wast] (= rhan ganol y corff) a [wast] (= ysbwriel): y ddau wedi mynd yn “gwast”.

Yn yr un modd felly aeth Lladin Wallia yn Gwalia yn Gymraeg.

(Ni wiethredir y rheol hon heddiw, wrth gwrs, gyda’r eiriau sydd yn dod i mewn i’r iaith o du’r iaith Saesneg – wel (y gair llanw o’r Saesneg well, = yn dda) a wal (Saesneg wall), sydd wedi cymeryd lle yr hen ffurf Gymraeg gwal..

Yn oes Victoria yr oedd Gwalia yn enw poblogaidd barddonol am Gymru. Heddiw mae sawr yr hen oes arno a thinc go-romantaidd iddo.

END / DIWEDD

Latest update / Adolygiad diweddaraf: 22.30 12-01-2011
Sumbolau arbennig: ŷ ŵ

Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Gwefan "CYMRU-CATALONIA" (Cymráeg)
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web "CYMRU-CATALONIA" (= Gal·les-Catalunya) (català)
Where am I? You are visiting a page from the "CYMRU-CATALONIA" (= Wales-Catalonia) Website (English)
Weə-r àm ai? Yùu àa-r víziting ə peij fròm dhə "CYMRU-CATALONIA" (= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait (Íngglish)

Search this website Archwiliwch y wefan hon
---
Structure of teh website Adeiladwaith y wefan
---
Maintenance of the website Gwaith cynnal a chadw

Cysylltwch â ni trwy’r llyfr ymwelwyr: YMWELFA

CYMRU-CATALONIA