kimkat2090k Hanes Cymry America. Hanes Cymry America; A’u Sefydliadau, Eu Heglwysi, A’u Gweinidogion, Eu Cerddorion, Eu Beirdd, A’u Llenorion; Yn Nghyda Thiroedd Rhad Y Llywodraeth A’r Reilffyrdd; Gyda Phob Cyfarwyddiadau Rheidiol I Ymfudwyr I Sicrhau Cartrefi Rhad A Dedwyddol. Gan Y Parch. R. D. Thomas, (Iorthryn Gwynedd.) 1872. (= Robert David Thomas, Ganwyd Llan-rŵst, Sir Gaernarfon, 17 Medi 1817; Bu Farw Knoxville, Tennessee, Unol Daleithiau América, 25 Tachwedd 1888.)

09-10-2018

● kimkat0001 Yr Hafan www.kimkat.org
● ● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ● kimkat0960k Mynegai i’r holl destunau yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_llyfrgell/testunau_i_gyd_cyfeirddalen_2598k.htm
● ● ● ● kimkat0960k Mynegai i’r testunau Cymraeg yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_mynegai_0960k.htm
● ● ● ● ● kimkat2083k Hanes Cymry America. Iorthryn Gwynedd. 1872: Y Gyfeirddalen www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion-prys_239_hanes-cymry-america_iorthryn-gwynedd_1872_y-gyfeirddalen_2083k.htm
● ● ● ● ● ● kimkat2090k Y tudalen hwn

(delwedd 0003)

Gwefan Cymru-Catalonia El Web de Gal·les i Catalunya The Wales-Catalonia Website Cywaith Siôn Prys - Testunau Cymraeg ar y We HANES CYMRY AMERICA. LLYFR 3. RHAN 1. (delwedd E1413) Y Llyfr Ymwelwyr / El Llibre de Visitants / The Guestbook: http://pub5.bravenet.com/guestbook/391211408/ Beth sy’n newydd yn y wefan hon?

(delwedd 7015)

....

https://translate.google.com/ (Cymraeg, català, English, euskara, Gàidhlig, Gaeilge, Frysk, Deutsch, Nederlands, français, galego, etc)

...
llythrennau duon = testun wedi ei gywiro
llythrennau gwyrddion = testun heb ei gywiro

....

DOSRAN C – CYFLAWN OLYGFA (1/2)
tudalennau 0-85

(delwedd E1418)

DOSRAN C. - CYFLAWN OLYGFA, &c.
PEN. J. Poblogaeth Gymreig yr holl Dalaethau ...6
PEN. II. Yr Enwadau Crefyddol Cymreig 18
PEN. III. Crynodeb o Draethawd Hugh J. Hughes, Ysw., ar “Hanes Enwogion Cymreig, a Llenyddaeth Cymry America” ...88
PEN. IV. Rhestr Ychwanegol o’n Beirdd, a’n Llenorion, a’n Llyfrau ...67
PEN. V. Cyfarwyddiadau i Ymfudwyr ...72

.....

(delwedd E1211) (tudalen 1)	CYFLAWN OLYGFA AR GYMRY AMERICA, SEFYDLIADAU, A’U HEGLWYSI A’U GWEINIDOGION, A’U CERDDORION, A’u BEIRDD, A’U LLENORIOii”, &C. riroedd Rhad y Llywodraethp a’r Reilffyrdd, &c.p A’R MODDAU I SIORHAU OÂBTBRH RHAD A DEDWTDDOL) GYDA PHOB CYFABWYDDIADAU RHEIDIOL I YMFUDWTB. GAN T PARCH. R. D. THOMLAS, (iorthryn gwynedd.) Mn Cenedl, Mn Hiaiih, Ein MabwysieâÂg Wlud. UTIOÀ, N.Y. iT. J. GREPPITHS, ARGRAFPYDD, EXCHANGB BUILDINGS, 1873.
(delwedd E1212) (tudalen 2)	(tudalen ii) “CYMRY GLAN AMERIC.* CAN A CHYDGAN GENEDLAETHOL. Cyflwynedig i Joseph Parry, Ysw., (Bacchelor of Music.) (Gwel y Don ar ddiwedd y Llyfr hwn.) 1. Tra Vo*r bryniau a’r doldiroedd Yn addurno Gwalia Lân; • A holl adar ei choedwigoedd, Yn adloni gwlad y gân; - Ctdgan - Bydd Cymry glân Americ, Mewn pur Gymraeg o hyd, Yn seinio ‘r h’en ganiadau, I Brynwr mawr y byd. 2. Tra b’o’r disglaer haul yn gwenu Ar ein daiar delaid ni; A’r lloer wen yn adlewyrchu, Ac yn teg arianu ‘r Ih’; - ** Bydd Cymry glân Americ, ” &c. 3. Tra b’o myrdd o longau mawrion, Dan faneri heirdd pob gwlad, Yn dyrwygo dwr yr eigion, Er cyflenwi marchnad rad; - **Bydd Cymry glân Americ, ” «&c. 4. Tra b’o’r Andes faWr yn gwisgo Eira oesol am ei ben, Fel Thyw gadarn deyrn yn lluddio Hynt y cwmwl yn y nen; - ** Bydd Cymry giân Americ, ’* &c. 5. Tra b’o’r tanllyd fydoedd mawrion, - Y planedau claer, a’r sêr, Yn llewyrchu yr uchelipn, Ac yn datgan mawl eu Ner; - “ Bydd Cymry glân Americ, ” &c. 6. Pan grochfloeddia yr archangel, Nes defiroi marwolion llawr; A’r Duw-ddyn ar orsedd uchel, Bam y dydd diweddaf mawr; - ** Bydd Cymry glân Americ, ” &c.
(delwedd E1213) (tudalen 3)	(tudalen iii) CYNNWYSIAD. - DOSRAN C. PEIiNOD L FOBLOGAETH ÖYMREIG YB HOLL DALAETHAU. Eangder tiroedd y Llywodraeth Werinol yn America. Taflen o boblogaeth y r unol Dalaethaa. Rhestr o’r Tiriogaethau. T gwahanol genedloedd eyad yn eu poblogi. Rhestr o’r holl boblogaeth Cymreig. Adsylwadaa ar y bchlogaeth Gymreig T.d. 6-17 PENNOD II. YB ENWADAU CBEFTDDOL CYMREIG. Rhwymedigaethaa Cymry America i’r y gwahanol Enwadaa Crefyddol Cynireig. Y moddy darparwyd y Taflenaa er cael amcan-gyfrif o honynt. Tafleni orifedi y Trefnyddion Calfinaidd, a’r Annibynwyr, a’r Bedyddwyr, a’r Wealeyaid C^mreig; yn nghydd rhestri o Enwaa a Phreswylf erda ei Gweinidogion. Nodiadaa ar bob on o’r Enwadaa Crefyddol Cymreie. Undeb yr Enwadaa Crefyddol T.d. 18-37 PENNOD m. BNWOGION CYMREIG, A LLENYDDIAETH CYMRY AMEBICA. Cbtnodeb o Draethawd Baddogol Hagh J. Hughes, Ysw., New York. Nodiadaa ar ei lafar dirfawr, a mawrwerth ei draethawd campas. Nas’ gellir ei gyhoeddi yn ^rflawn heb ragdalion o flloedd oddoleri. Rhanl. Dosparth 1. Rhestr o’r ihiwinyddion. Dos. U. Golygyddion., Dos. III. Beirdd a Llenorion. Dos. IV. Barddonesaa. Dos. v . Cerddorion. Dos. VI. Cerddoresaa. Rhan n. Hanes Llenyddiaeth y Cymry yn y wlad hon. Dos. I. Y Cylchgronau. Y Drych. Y Cymro Americanaidd. Y Gwiliedydd. Cymro America. Y Beread. Hanl Gomer. Yr Arweinydd. Y Bardd. Y Cyfaill. YCenhadwr. YDyngarwr. YDetholydd, Y Seren Orllewinol. YCylchgrawn Cenedlaethoi. Y Golygydd. Y Traethodydd. Dos. II. Rhestr o’r Uyfraa Cymreig a gyhoeddwyd yn America. Sylwadau T.d. 38 - 56 PENNOD IV. RHESTR YCHWANEGOL O’N BEIRDD A’N LLENORION, &C. Aeth heibio ddeng mlynedd o amser er pan ysgrifenodd Hugh J. Hughes, Ysw., ei Draethawd Campas. Ychwanegwyd llawer at rif ein Llenorion a’n Llyfraa er hyny hyd yn awr. Rhestr ychwanegol o’n Beirdd, ein Llenorion, Awdoron, whoeddwyr, Dosparthwyr. Ein Golygyddion a’n Cylchgronau TOresenoL YDrych. Baner America. YCenhadwr. YCyfaill. YrYsgol. Y Negesyd4. Yr Ymwelydd. Cerddorion. Cyfreithwyr. Meddygon. Gwleidyddion. Nodiadaa ar y Fleidiau GwleidyddoL Cyfoethogion a Gorachwylwyr Cymreig T.d. 67 - 71 PENNOD Y. CYPARWYDDIADAU l YMFUDWYR. Gwerth ymfndwyr Cymreig newyddion i Gymry America. Eu perthynas au ^ydd. Rhagdrem i’r dyf odol. Cynghor Robert ap Gwilym Ddu. Yrhen YmfadTvyr Cymreig a’u profedigaethan. Llawer mwy o iô^eusderau i ymfudwyr yn awr. CÇnnwysiad “ Yr Ympudwb,” a gyhoeddwyd 3^ Nghymru ynl864. Cyfarwyddiadau. Bethaddylechystwiedcyncychwyni Betha ddylech wneyd wrth gychwyni Liverpool. YFordaith. NewYork. Y peryglon oddiwrth y ‘‘runners,” &c. Cyfarwyddiadau. Mr. Cadwaladr Richards. JohnW. Jones, 403 Greenwich ot., New York. Oaetle Garden. Y ffordd oreu i fyned gyda’r reilffyrdd i ben y daith. Pa beth a ddylech wneyd ar ol cyrhaedd eich cartref m ““ “ ‘*~~ “ “ “ ““* ‘““‘ sef ** Hytfobddwb th Ymtudwb,” gan yr An. Owen Brownley a John T . . „ .„. Hyfforddiadaa ychwanegol. Pwy na Adylai ymfudo? . . Pa fath weiniflogion sydd eisiaa ar Gymry America yn awr? Bisiau ffurfio Cymdeithasau Ymfudoloryfion. Pafoddy gellir gwneydhyny? T.d. 73 - 85
(delwedd E1214) (tudalen 4)	(tudalen iv) IV OTNIiWTSIAD. PENÌNOD VI. TIBOEDD Y LLYWODBABTH, A’R MODDAU i’w SICRHAU i’r CTMBT. Cyflawnder o diroedd gan y^Llywodraeth. Rhodda y Llywodraeth 160 o erwau o dir da i bob dinesydd teymgarol am f 1.25 yr erw, dan y ** Pre-emption Laws;” a’r.nn nifer o erwan am ddim i bob dinesydd a sefydlo arno, ac a’u diwyllio, dan yr **Home8tead Acts.” Hanes y “ Gymdeithas Ymfuflor’ a iEurflwyd yn Mananoy City, Pa., yn Ebrill, 1869. Y cynllun goreu i ymfudo. Pa fodd y pallodd i LÍythyr yr An. Jos. 8. Wilson, (Commissioner ofj the General Land Ofllce,) a’i gyfarwyddiadau gwerthfawr. Cylchlythyrau »q Adroddiadau Swyddfa iDirol y Llywodraeth yn Washington. Nndiaoaaarnynt. Talfyriadau o’u cynnwysiad. Eglurhadau ar y Deddfau Tirol Swyddf dau iirol y Llywodraeth yn rchob Talaeth. Cyfarwyddiadau i ddeâl. Tiroedd mesuredig y Llywodraeth. Pa le mae Bangob, yn Coffey Co., Kta Bas, yn sefyll i T.d. 86-102 PENNOD VII. TIROEDD Y TALAETHATJ, A’R REILPPYRDD, äC. Maent 3^ uwch eu prisiau na thiroedd y Llywodraeth, ond yn fwy cyfleus i’i f archnad, &c, Rhestr o’r llyf rau a gyhoeddwyd, y byddai yn dda i bob ym fudwr eu darllen ercael gwybodaeth am diroedd da, &c. Tiroedd Talaeth Wisconsin. Tiroedd Cwmpeini y Eeilffyrdd. Cenedl y Cymry mewn angen am bump o bethau er llwyddiant Ymfudiad Cymreig. Y Cymdeithasau YmpudolCymrbio: - 1. Parch. Michael Jones - Patagonia. 2. Parch. Rhys Gwesyn Jones - Powys, Kansa8. J. Mather Jones - Arvonia. W. B. Jones Bangor, Coffey Co., Sansas. Tiroedd y “ Speculators;” McManus & Co., Reading, Pa. Tiroedd Talaeth Virginia T.d. 103-114 PENNOD VIII. Y RBILFFYRDD GORBU O NEW YORK i’r GORLLEWIN A’R DE. Eu lluosogrwydd; eu cyflymdra; eu cyfleusderiiu. Y ffordd oreu i bryno tickets. Hyfforddiadau. Y prif Reuffyrdd o New York i’r Gorllewin. Beilffyrdd ereill cysylltiedig a hwynt. Rhestro honjmt, gyda’u swyddogion. r Beilffyrdd goreu i Weithfeydd GIo Pennsylyania. Reilffyrdd New York i Philadelphia a Thalaethau y De. Pellderau o New York i brif ddinasoedd y De. Pellderau o New York i brif ddinasoedd y Gorllewin, Chicaffo, St. Louis, Quincy, Kansas City, Omaha, &c., eydd y tair prif reilffordd. Pellderau o Chicago, IU., a Milwaukee, Wis., 1 Minnesota^ &c. i ffordd i wneyd amcan-gyfrif o bris y cludiad T.d. 115 - 125 PENNOD IX. AUR, ARIAN, PRES, PAPYRAU, GWAITH, CYFLOGAU, &C. Esponiad yr “ Ymfudwr.” Cyfnewidiadau Gwerthyraur. Y premium. ‘*.’ rhyfel. Y ddyled wladol. X “ Green-backs.” Currency. Fractions. Bon4.J y Llywodraeth, a’r llogau. Dirf awr leihad y ddyled wladol mewn byr amsci’ dan weinyddiaeth Gbant a’r Gwerinwyr. Newidwriaeth arian, &c Gwaitt, cyflogau, prisiau, &c. Yr agerlongau goreu, &c T.d. 126 - 134 PENNOD X. CYNLLUN O.GYNNW^SIAD YR AIL GYPROL. Betham yDarluniaui Hanesion am y Gwleidwyr, a’r Gweinidogion, a’r Llenorion, a’r Diaconiaid, a’r Beirdd canlynol, a detholion o’u gweithion: - 1. Yr Anrh. Llewelyn Breese, Wis. 2. Y diweddar Barch. T. Thomas, Itomsen. 3. Parcn. Rees Evans, Wis. 4. Parch. Evan Owen, Wis. 5. Parch. E. B. Evans, Pa. 6. Parch. Morgan A. EIUs, Pa. 7. Parch. D. W. Morris^ Pa. 8. Parch. Wm> Roberts, D.D., Pa. 9. Parch. Theo. Jones, Pa. la John Edwards, Ysw., Rome. 11. Parch. H. C. Parry, Pa. 12. D. Edmunds, Ybw., Pa. 13. Parch. .J. V. Jones, Lewis Bvans, Morjgan Evan8, Pa. 14. Josiah Jones, a Wm. Jones, Tawelfan, O. 15. Parch. ^m Phillips, Steuben. 16. T. B. Morris, W. S. Jones Cy Faner), J. C. Roberts (Drych). Cymry Phll* delphia, &c. Y diweddŵ Barch. Wm. Rowlands, D.D. 155-177 Can a Chydgan, y Peroriaeth gan Jos. Parry, Ysw. Hysbysiadau.
(delwedd E1215) (tudalen 5)	(tudalen 5) CYFLAWN OLYGFA, &c. PEIiIiOD L POBLOGAETH GYMREIG YB HOLL DALAETHATT. Mae Llywodraeth Werinol yr Unol Dalaethau jm awr yn cyrhaedd dros dair miliwn o filldiroedd petryal (3,400,000), a 2,176,000,000 o erwau o dir! Mae yr arwynebedd eang yma yn cyrhaedd o lanau Môr y Werydd, yn y dwyrain, hyd lanau y Tawelfor yn y gorllewin, am yn agos i dair mil a phedwar cant (3,400) o filldirau o hyd; ac o’r llynoedd mawrion a’r Canadas yn y gogledd, hyd derfynau Mexico yn y de, am dros dri chant-ar-ddeg (1,300) o filldiroedd o led; ac yn cynnwys y mynyddau mwyaf goludog, a’r dyffrynoedd mwyaf eang a chynyrchiol, 2ivprairies mwyaf ffrwythlon ac iachus, a’r coedwigoedd mwyaf gwerthfawr ar wyneb yr holl ddaiar; digon i roddi 160 o erwau i 13,600,000 o deuluoedd; i gynnwys poblogaeth o dros ddau gan’ miliwn a haner (272,000,000); ac ni byddai poblogaeth felly ond pedwar u^^ain (80) o bersonau ar bob milldir betryal; nac yn agos gymaint a chyfartaledd poblogaeth Lloegr, Scotland, a Chymru, yr hyn sydd tua 240 ar bob milldir ysgwar. Y mae poblogaeth siroedd Morganwg a Mynwy, yn Neheudir Cymru, yn fwy lluosog na hyny; ac y mae poblogaeth Belgium yn Ewrop, yn lluosocach fyth. Diau y gallai holl diroedd yr Unol Dalaethau, wedi eu diwyllio yn dda, ddiwallu dros bedwar can’ miliwn (400,000,000) o boblogaeth. Yr oedd poblogaeth y Weriniaeth fawr hon yn y fl.
(delwedd E1216) (tudalen 6)	(tudalen 6) CYFLAWX OLYGFA, &C. 1850 yn 23,191,876. Cynyddodd i 31,443,321, erbyn 1860. Ond yn ol cyfrifiaeth (census) y fl. 1870, yr oedd yn 38,533,191! Cynyddodd dros bymtheg miliwn (15,341,315) yn yr ugain mlynedd diweddaf! Lled debyg y bydd ei phoblogaeth yn 1880 yn agos i haner can’ miliwn (50,000,000). Ond 38,533,191 oedd yn 1870. Nid yw hyny ond ychydig dros 11 o bersonau ar bob milldir betryal. Am hyny amlwg yw fod yma ddigon o le i filiynau eto i gael cartrefi dedwyddol. Mae genym yn awr 37 o dalaethau, ac 11 o diriogaethau mawrion. Dyma restr o honynt; rhif I. yn nodi eu milldiroedd petryal; rhif II. yn dangos nifer y bobl dduon ynddynt yn 1860; a rhif III. yn cynnwys eu cyflawn boblogaeth yn 1870: - TALASTHAU. RHIF I. RHIF H. RHIF m. Alabama 50,722 437,770 996,988 Arkansas 62,198 111,269 488,179 Callfornia 188,981 4,086 568,900 Connectlcut 4,750 8,627 637,418 Delaware 2,120 21,627 126,015 Florida 69,248 62,677 187,750 Georgia 58,000 465,698 1,200,609 lllinois 55,410 7,688 2,689,885 Indiana 83,809 11,428 1,678,046 Iowa: 55,045 1,069 1,190,846 Ransas 81,818 627 862,872 Kentacky 87,680 286,167 1,821,001 Louisiana 41,846 850,878 788,781 Maine 35,000 1,827 626,463 Maryland 11,124 171,181 7«0,806 MassachuBetts 7,800 9,602 . 1,467,851 Michigan 66,451 6,799 1,184,296 Minnesota... 83,531 269 436,611 MÌBSÌssippi 47,156 487,404 ^884,170 Missouri 66,860 118,608 1.714,160 Nebraska 76,995 8< 123,000 Nevada 81,539 46 42,941 New Hamphsliire 9.280 494 »18,800 New Jersey 8,820 25,836 906,794 NewYork 47,000 40,006 4,864,411 N. Carolina 50,704 861,522 1,069,614 Ohio 39,964 36,678 2,660,660 Oregon 96,274 128 90,922 Pennsylyania 46,000 56,949 8,515,998 Rhodelsland 1,806 8.962 217.866 S, Carolina 34,000 412,820 728,000 Tenneseee -45,600 288,019 1,257,988 Texa8 274,856 182,921 797,600 Vermont 10,212 709 880,662 Yirginia 38,352 648,907 1,224,880 WestYirginift 23,000 446,616 Wisconsin,..-. 63,924 1,171 1,066,167 POBLOGAETH GYMKEIG YR HOLL DALAETHAU.
(delwedd E1217) (tudalen 7)	(tudalen 7) Yn y fl. 1860, cyn dechreu y gwrthryfel, yr oedd yn agos i bedair miliwn a haner (4,418, 294) o’r Negroaid duon yn y wlad hon; dros ddau gan’ mil (216,370) yn rhyddion yn y Dwyrain, y Gogledd, a’r Gorllewin; a ihros hedair miliwn (4,201,924) yn gaethion (slaves) yn y Talaethau Deheuol. Ond rhyddhawyd hwynt oll yn amser y Rhyfel, trwy awdurdod y Llywodraeth yn Washington, a goruchel reolaeth Duw y Nefoedd. Wrth graffu yn* fanwl ar y rhestr uchod, gall y darllenydd weled maintioli a phoblogaeth y gwahanol dalaethâu; a thrwy hyny gall gael cynorthwy i ffurfio barn am y lleoedd y bydd yr ymfudiad mwyaf iddynt yn y dyfodol; a thrwy eu cymharu â’r taflenau canlynol, gall wybod yn mha dalaethau neillduol y preswyHa y Cymry, a’u rhifedi cymharol i’r holl boblogaeth. Dyma hefyd restr o’r Tiriogaethau eang perthynol i’r Llywodraeth hon, y rhai a orweddant yn, ac oddeutu y Mynyddoedd Creigiog, ac ar lan y Môr Tawelog; sef, 1. Alaska (Sitka). 2. Arizona (Tucson). 3. Colorado (Denyer). 4. Dakota (Yancton). 5. Idaho (Boise). 6. Indian (Tahlequah). 7. Montana (Yirginia City). 8. New Mexico (Santa Fe). 9. Utah (Salt Lake City). 10. Washington (Olympia). 11. Wyoming (Cheyenne). Nodir eu prif ddinasoedd rhwng y cromfachau. Mae poblogaeth gref yn rhai o honynt eisoes; a phoblogir hwynt oll yn gyfljm; a derbynir hwynt cyn hir i’r TJndeb fel talaethau pwysig a dylanwadol. Mae pob un honynt yn cynnwys tiroedd amaethyddol rhagorol, a mwngloddiau aur, arian, plwm, copper, haiarn, glo, &c., ao yn ddigon ehelaeth i gynnwys a diwallu miliynau o drigolion. Mae llawer o Indiaid anwaraidd yn eu poblogi yn bresenol. Dechreuwyd poblogi y Weio England States, a llawer o’r talaethau ereill dwyreiniol, gan bobl oreu y ddaiar.
(delwedd E1218) (tudalen 8)	(tudalen 8) i:YFLAWX OLYGFA, &C, sef lien Aughydifurfwyr ( Nonconformists) Lloegr, Scotland, Cymru, ac Ewrop; Protestaniaid a Diwygwyr enwog, dysgedig, a gv/ir grefyddol, oedd yr Ymneillduwyr a’r Cryn^/yr (Quai:ers) yn Lloegr a Chymru: a’r Presbyteriaid yn Scotland;. a’r Huguenots yn Ffrainc; a’r Morafiaid a’r Waldensiaid yn Switzerland, &c, Ymfudodd miloedd o honynt i’r wlad hon er ys dros ddau gant o flynyddoedd yn ol, ac wedi hyny; ac y mae dylanwad bendithiol eu hegwyddorion, eu dysgeidiaeth, a’u crefydd bur, yn aros ar y miloedd hyd heddyw. Ond ymfudodd miloedd yma hefyd o wahanol wledydd Prydain Fawr, Ewrop, ac Asia, o’r cymeriadau gwaethaf a fe’dd y byd; ac y mae y rhan fwyaf o’r cyfryw yn llechu yn ein dinasoedd mawrion, yn gefnogwyr y fasnach feddwol, a phob drygau ereill, ac yn caru segur-swyddau, &c., ac yn casau gweithgarwch a gonestrwydd. Poblogir yr Unol Dalaethau yn awr gan rai o bob cenedl wareiddiedig sydd yn preswylio ar holl wyneb y ddaiar; ond yr Americaniaidy sef disgynyddion yr hen sefydlwyr, y rhai a amuyd jyij ^\9A\ a’r Saeson, a’r Gwyddelod, a’r Ellmyniaid, a’r Ffrancod, a’r Scotiaid, sydd yn gwneyd y mwyafrif o lawer; a hwynt-hwy yw y bobl sydd yn meddu mwyaf o ddylanwad yma, fel masnachwyr, trafnidwyr, crefftwyr, amaethwyr, llafurwyr, gwleidyddwyr, dysgawdwyr, meddygon, cyfreithwyr, a chrefyddwyr. Ond y mae yma hefyd filoedd o genhedloedd ereill; Ewssiaid, Prwssiaid, Twrciaid, Norwayaid, Daniaid, Swediaid, Pohaid, Italiaid, Spaeniaid, Aifricaniaid, Chineaid, &c., a llawer o luddewon, yn meddu dylanwad mawr, mewn rhai trefydd ac ardaloedd. Nid wyf yn alluog i gyhoeddi rhifedi pennodol poblogaeth pob un o’r cenhedloedd hyn, yn yr Unol Dalaethau, er mor ddymunol fnasai hyny genyf; ond un peth sydd yn ffaith amlwg, sef POBLOGAETH GTMREia YR HOLL DALAETHAIT.
(delwedd E1219) (tudalen 9)	(tudalen 9) fod pob cenedl sydd yma yn ymgymysgu au gilydd, ti’wy briodasau, yn colli eu tafodiaethau priodol yn raddol, a chyn llai na chan’ mlynedd yn ymdoddi i mewn yn un genedl fawr - yn Americaniaid, Oni buasai yr ymfudiad parhaus o wledydd tramor yma, ni buasai yma yn awr ond un genedl, ac iin iaith, sef y Saesonaeg; a chredwyf mai felly y bydd cyn pen dau gan’ mlynedd eto. Mae braidd yn annichon i neb gadw eu cenedlgaredd (nationality), na’u hiaith gysefin yn bur, a’i siarad yn groywber, yn hir iawn yma; nid yw ein Llywodraeth yn gofalu dim am hyny, ac y mae holl lywodraeth, a masnach, ac ysgolion, a llysoedd y wlad yn cael eu dwyn yn mlaen yn yr iaith Saesonaeg; ac y mae y prif lyfrau a’r papyrau yn yr iaith hono. Dyna y gwir, ac ofer fyddai i neb geisio ei gelu. Er fod yma filoedd o Wyddelod ac Ellmyniaid, a Ffrancod, &c., pahyddol, a bod eu heglwysi yn lluosogi, a’u dylanwad yn fawr; a bod yma lawer o anffyddwyr, na pharchant Air Duw, na’i Sabbothau; y mae yma hefyd fwyafrif mawr o Brotestaniaid egwyddorol a selog; ac y mae y Presbyteriaid, a’r Wesleyaid, a’r Bedyddwyr, a’r Cynulleidfawyr, Saesnig, yn dra lluosog yma; a’u heglwysi, hathrofäau, a’u Cymdeithasau Beiblaidd, Cenhadol, a Thraithodol, yn goleuo ac yn bendithio yr holl wlad.. Mae llawer o ddyfahi, o siarad, ac o ysgrifenu, wedi bod, ac yn bod, er ceiso ateb y gofyniad, Pa nifer yw y ooblogaeth Cymreig yn yr Ùnol Balaethau? Un o’r gofyniadau mwyaf anhawdd i’w ateb yn gywÌT ydyw, am na chadwyd cofrestr gywir a chyflawn o ddyfodiad ein cenedl i mewn i’r wlad, ac na roddir cyffifiad amIwg a chywir o honynt yn y Census. Clywais rsi yn dyweyd, a gwelais ereill wedi ysgrifenu, fod Cymry America yn rhifo tri chan^ mil (300,000). Dichon fod
(delwedd E1220) (tudalen 10)	(tudalen 10) ?? CYFLAWN OLYGFA, *C. hyny yn lled agos i’r gwir, os cymerir i mewn yr holl Ddisgynyddion Cymreig ( Welsh Descendants) parchus, dysgedig, a chyfoethog, sydd yn lluosog a gwasgaredig yn yr holl dalaethau; ond sydd erioed heb ddysgu, neu wedi llwyr anghofio ein hiaith, ein llenyddiaeth, a’n defodion, &c. Mae yn anhawdd, yn awr, cael cyfrifiaeth gywir o’r rhai hyn, er mor werthfawr a dymunol fuasai hyny, gofynai flyneddau o amser, a miloedd o ddoleri o draul. Yr wyf yn cynghori y Welsh Descendants, dysgedig a chyfoethog, i gasglu trysorfa eu hunain, er cyhoeddi jfath hanes buddiol a gwerthfawr. Dichon y gwnant rywbryd. Yr wyf yn synu na buasent wedi gwneyd cyn hyn. Dylem gael Ychwanegiad i ^’ Hanes Cymry ‘76.” Meddyliais unwaith am wneyd Cofeesteiad o Oymry America; parotoais y llyfrau a’r schedules; gofynais gynorthwy fy nghenedl; treuliais lawer o fisoedd i gerdded o dy i dy i gofrestru yr enwau, &c.; ond am na bu ond ychydig yn ffyddlon f m cynorthwyo i lenwi y schedules, a bod genyf lawer o ofalon pwysig ereill; ac y buasai yr amser a’r draul yn llawer gormod i mi fy hunan i allu ei wneyd a’i gyhoeddi, rhoddais’ y meddylddrych hwnw i fyny. Buasai cofresrtriad felly yn gywir a thra gwerthfawr. Gallasai Cymry pob ardal ei wneyd mewn diwmod neu ddau, a’i anfon i mi; ond ni wnaeth ond ychydig o honynt. AMCAN-yy/r//’ o’r boblogaeth Gymreig yn yr Unol Dalaethau, yw yr nn ganlynol; a chredwyf ei bod yn lled gywir; ymgynghorais â’r hen sefydlwyr mwyaf cyfarwydd; cefais y nodau gan rai ereill; cyfrifwyd y teuluoedd mewn llawer o ardaloedd, gan eu lluosogi gyda phump; ac weithiau gorfu i mi ddyfalu y boblogaeth wrth rifedi yr eglwysi, a’r Ysgolion Sabbothol, a’r cynulleidfaoedd Cymreig yn yr ardaloedd. Mae rhifedi y ooblogaeth POBLOGAETH GYMBEIG YR HOLL DALAETHAU.
(delwedd E1221) (tudalen 11)	(tudalen 11) Gymreig, mewn manau, yn llawer mwy. na rhifedi yr Ysgolion Sabbothol a’r cynulleidfaoedd Cymreig; ac y mae hyny yn ffaith yn y wlad hon, am fod liawer Grymry a allant ddeall a siarad Cymraeg wedi ymuno â’r eglwysi Saesnig y a bod llawer iawn hefyd yn llwyr esgeuluso moddion gras! Y mae yr oll (ond y rhai na allant siarad Cymraeg) yn gynnwysedig yn y Rhestr ganlynol: - RHESTR 0*R HOLL BOBLOGAETH GYMREIG. 1. PeRHgylYanis.. 32,974 2. NewYork 21,840 3. Ohio 24,810 4 yeimont 1,350 5. New Jereey 942 6. Maryland m 7. Rhanâir Columbia 5u a Virginia 100 9. WeetYirginia 300 10. Tenneeeee 200 11. HassachusettB 500 12.Maine 300 13. Indiana 200 14. niinois 2,085 15. Michlgan 400 16. Wisconain, 18,260 17. Minnesota 1,745 1». Iowa 2,265 19. MÌBSOurl 2,195 20. Ransas 1,750 21. Nebraska 200 22. Oalifornia 2,0C0 28. Oregon, &c 500 CyfanFÌf 115,716 Yn ol y cyfrif uchod, mae yn yr Unol Dalaethau un cant a phymtheg o filoedd, a saith gant ac un-ar-bymtheg Gymry yn deall, ac yn gallu siarad Cymraeg, oddieithr eu babanod a’u plant bychaiu, y rhai sydd yn gynnwysedig yn y cyfrif. Sylwch eto ar y cyfrif uchod yn ei fanylion o bob sefydliad Cymreig yn y tu dalenau dilynol. Cyfanrifau y rhai hyny ydyw yr uchod. Wrth graffu yn fanwl arnynt, gwêlir mai yn y dinasoedd mawrion, ac yn y gweithfeydd glo, y mae y boblogaeth Gymreig luosocaf, ac mai yr ardaloedd Cymreig amaethyddol cryfaf w Steuben a Eemsen, a Nelson, a Cattaraugus, yn N”. Y.; ac Ebensburgh, a Dundaff, a Bradford, yn ra.; a siroedd Jackson a Gallia, a Licking, ac Allen, a Van Wert, yn Ohio; a siroedd Columbia, Waukesha, a Jefferson, yn Wisconsin. Wele isod yr un cyfrif wedi ei ddosparthu, er dangos uifer y Cymry yn y talaethau dwyreiniol, deheuoi, a gorllewinol: -
(delwedd E1222) (tudalen 12)	(tudalen 12) CYFLAWK OLYGFA, AC. TALABTBAU DWTBBINIOL. 1. PennsTlYania 82,974 «. iiewYork 21,W0 3. yermoijt- ..*.,„.« 1,850 4. New Jersey 942 6. Massachasetts 600 6. Maine 800 67,906 TALABTHAU DRHEUOL. 1. Maryland 800 a. RhandirColumbia 60 3. Virginla 100 4. Weet VirginÌA 300 5. Tennessee 200 1,450 TAT.Airrdau flOBLLBWIBnL. 1. Ohio .»4,810 2. Indiana « 200 8. Illinois ^..^ 2,085 4. Michigan 400 6. WÌBConatai. 18,260 6. Minneeota 1,746 7. Iowa 2,285 8. MÌBBOuri 2,196 9. HanBaB 1,’760 10. Nebraska 200 11. California 2,000 12.0regon,&c 500 66,380 Wele, eto, ddosraniad manylach o’r boblogaeth Gymreig yn y gwahanol dalaethau: - 1. Pbnnsylyania. 1. 2. 3. 4. 6. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 18. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. EbenBburgh 1,500 Johnstown 1,500 Pittsburgh, &c 3,000 Brady’Boend lOO Lochiel 100 Columbia 150 Readlne 50 PottsYiOe 80u St. Clairs eOO FivePoint8 150 WinerBYUle 1,500 Tamaqua 200 Ashland 1,200 Mahanor i,000 Shenandoah 600 Ceniralia 100 MountCarmel 2i0 ShamoWn 200 uroadTop SlateHill 600 Slatinrton 1,000 BanieiBville 200 Chapmansville, &c 200 Catasauona 300 SummitHill 1,200 26. Meadows STO 27. Janesville, &c 300 28. Audenried 300 29. Haz]eton, Jeddo, &c 400 3i. Danville 50 3t. Plymouth 1,200 32. ■Wlllcesbarre, ŵc 1,500 33. Ringston äT4 34. Laurel Hun 200 35. MUl Creek 300 86. Pittston 1,000 37. Hyde tiark, ŵc 6,000 38. BeUevue 1,ÛŴ 39. ProWdence 1,«W 40- Olyphant 400 41. Beachwood 200 42. Rushdale 200 43. Carbondale 80” 44. Dundaff 400 45. Gibson 8« 46. BradfordCo 300 47. Tioga Co OOu Cyfanrif .a2,W4 2. New York. 1. Dinas New York, &c. 2. Albany 3. Utica,&c 4. Salem, Marcy, &c.... 5. Bethania, &c 6. NewYOTkMms 7. OrÌ8kany 8. Rome 9. Ployd 10. Quaker HUl 11. Holland Patent 12. Trenton 9,000 , 200 , 8,000 350 , 160 300 , 150 , 400 350 80 250 900 13. Prospect 800 14. Steuben (plwyf ) 1,000 15. Remsen (plwyf) 2,000 16. Wateryule, &c 850 17. Otsego Co 600 18. Herlämer 200 19. Lewis Co J.ocn 20. St. Lawrence Co 250 21. Madlson Co 800 22. Cattaraugus Co 1,0^ Cyfanrif /21,840 POBLOGAETH GYMREIG YR HOLL DALAETHATJ.
(delwedd E1223) (tudalen 13)	(tudalen 13) 3. Ohio. Paddy’sRiin 800 Cincinnau, Ac 2,000 Columbns, &o 800 Brown Township 200 Newark 1,0€0 Granville fiOO Weleh HillB 200 Delaware 160 Radnor 600 Troedrhiwdalar 200 Gomer 1,200 Van Wert 800 PutnamOo 400 Palmyra 300 ParisYllle 400 Talraadge 200 Springfield, &c 800 Alllance..f 400 Irondale.... 960 Cleveland 400 Newburgh 600 Bedford 250 Mineral Ridge, &c 600 Niles 300 Yoongstown 800 Crab Creek 260 Church Hill 800 Hubbard 900 Coalburgh 300 Brookfleld 900 Sharon, Pa., &c 300 Pomeroy, &c... 1,600 Jronton 600 Portsmonth 300 Jack8on a Gallia... ^. 6,000 Oyfanrif .H811 4. Ybrmont. 1. Fairhaven ) kiwy 2. BlÌMvme Ç ^ 3. Middle Granville 600 4. Jamesville, &c 200 5. Salem, 60 Cyfanrif l^ 5. New Jersey. 1. Jersey City 500 2. Hoboken 60 8. Sndewood 25 4Newark 100 6.SUaabeCh 00 6. Oamden 60 7. Slatoford 50 a Dover 117 Cyfanrif “55 6. Maryland. 1. Baltimore, &c 400 2. Alleghany, Co 400 Cyfonrif 800 7. Rhahdib CoLUiCBiA.. 50 Dinas Wachington, &c. 8. YiHonnA 100 Richmond, &c. ; 9. West YiBaiNiA 300 Wheeling, Mason City, diffton, &c 10. TENMHSflEB 200 Knoxvilte, Coal Creek, &c. 11. Massaohusetts.. .600 Boston, Qaincy, &c. 12. Mainb 300 Portland, Brownarille, &c. 13. IBDIANA 200 14. MiOBiaAN 400 15. Illinois. 1. Chicago 700 2.Bridgeport 120 aBigiRock 366 i Coal Valley 260 5. Braceville 200 6. Manau ereill 400 Cyfanrif im
(delwedd E1224) (tudalen 14)	(tudalen 14) CYFLAWK OLYGFA, aC. 16. WiscoNsm. 1. Racine, &c 2,600 2. Milwaukee, &c 1,000 3. Waulcesha, &c 8,000 4. Madison, &c ICO 6. Arena 60 6. Spring Green 225 7. Dodgeville, &c 800 8. YCoed 200 0. Ridgeway 800 10. BlaeMounds 800 11. Picatonica, &c 900 12. Watertown 400 13. Emmett 100 14. Ixonia 400 15. 08hko8li 600 16. Rosendale, &c 800 17. Neenah 200 18. Berlin 300 19. Columbis Co., &c 5,000 20. La Crosse Co 1,025 21. Glendale 50 Cyfanrif. 18,260 17. MmNESOTA. 1. Blue Earth Co. . .1,500 2. Le Suenr Co. . .145 Gwasgaredig. . .100 Cyfanrif .1,745 18. lowA. 1. Old Man’s Creek 300 2. Williamsburgh 850 3. WelshPrairre 110 4. Marengo *. 80 5. LongCreek 800 6. Flint Creek 120 7. Oscaloosa 80 8. Bo. Jnnction 215 9. Given 60 10. Monroe lOft 11. Burlington 20 12. Bayenport 20 18. Dnbuaue 30 14. LlmeSpring 600 15. ClayCo 50 16. RedOak 40 Çyfanrif i^ 19. MlSSOURI. 1. St. Louis 600 2. New Cambria 665 8. Bevier, &c 625 4. BrookfieId 60 6. Chillicothe W 6. Dawn 4tt Cyfanrif 2,195 20. KaN8AS. 1. Emporia, &c.... 600 2. Arvonia 400 3. Reading 100 4. Topeka 60 5. Carbondale 100 6. Burlingamo 60 7. Lawrence « 50 8. Leavenworth 100 9. Powys. 800 Cyfanrif 1,750 21. Nebba8ka... 200 Nemaha Co., &c 22. California - 2,000. SanFrancisco, Sacramento, a eiroedd Sierra, Nevada, ac Yuba - Gold Hinefl. 23. Obegon, &o 500 Oregon a^r Tiriogaethaa. ADSYLWADAU AR Y BOBLOGAETH GYMREIG. Mae y pethau canlynol yn ffeithiau amlwg i bob un a dalodd ymweliad personol â’r sefydliadau Cymreig yn yr Unol Dalaethau, neu a ddarilenodd eu hanes, POBLOGAETH GYMREIG YR HOLL DALAETHAU.
(delwedd E1225) (tudalen 15)	(tudalen 15) ac a sylwodd yn fanwl ar y taflenau yn y tudalenau Waenorol: - 1. Fod dros ddau gant o sefydliadau Cymreig yn y wlad hon. 2. Eu bod yn dra gwasgaredig. Nid yw pellder trefydd ae ardaloedd Cymru ond ychydig filldirau oddiwrth eu gilydd; a gellir myned o Fon i Fynwy mewn ychydig oriau gyda y reilffyrdd. Ond y mae y sefydliadau Cymreig yn America ganoedd a miloedd o filldiroedd oddiwrth eu gilydd; yn wasgaredig eisoes mewn dros 23 dalaethau mawrion, a’r rhan fwyaf o’r talaethau hyny yn gymaint ddengwaith a holl Dywysogaeth Cymru. Ymdaenant o’r dwyrain i’r gorllewin, neu o lanau y Werydd i lanau y Tawelfor am dros dair mil o filldiroedd; ac o’r gogledd i’r de, neu o’r Llynoedd mawrion hyd derfynau Mexico, am dros bymtheg cant o filldirau. Mae canoedd o filldiroedd rhwng rhai o’ir sefydliadau Cymreig a’u gilydd, hyd yn nod o ‘ fewn yr un dalaeth. Ond mewn rhai siroedd, megys Oneida, N.Y.; Jackson, a Gallia, a’r Western Reserve, yn Ohio; a Waukesha, a Columbia, yn Wisconsin, &c., mae amrai o honynt yn lled agos at eu gilydd. Nis gall neb dalu ymweliad manwl â’r holl sefydliadau Cymreig yma, heb lawer iawn o amser, a llawer iawn o draul; gofyna flwyddyn neu ddwy o amser. 3. Mae y sefydliadau a’r boblogaeth Gymreig, yn y wlad hon, wedi cynyddu yn ddirfawr yn yspaia yr haner can’ mlynedd diweddaf; cyn hyny nid oeddynt ond ychydig o rifedi yn nhalaethau Pennsylvania, liew York, ac Ohio, yn unig. 4. Nid yw y boblogaeth Gymreig eto, yn America, ond bechan iawn mewn cymhariaeth â phoblo^aeth cenhedloedd ereill yn y wlad, sef yr Americaniaid, y Gwyddelod, yr EUmyniaid, y Ffrancod, a’r Saeson, &c., ac nid ydyw ond un ran o 332 o holl boblogaeth y Weriniaeth. 5. Nidyw y sefydliadau Cymreig ond rhai bychain yn mhob lle, oddieithr mewn rhai ardaloedd amaethyddol, ac yn y gweithfeydd glo; nid oes gonym un
(delwedd E1226) (tudalen 16)	(tudalen 16) CYFLAWN OLYGFA, &C. dref na dinas Gymreig (y gellir yn briodol ei galw felly) yn yr holl wlad; oblegid cenhedloedd ereill sydd wedi adeiladu ein trefydd a’n dinasoedd, a hwynt-hwy yw prif fasnachwyr y wlad; mae genym amrai o Gymry, mae yn wir, yn fasnachwyr cyfrifol a chyfoethog yn y prif ddinasoedd, ac mewn rhai o’n pentrefydd. Tyddynwyr, llafurwyr, crefftwyr, a mwnwyr, yw y mwyafrif mawr o Gymry America; gweithiant yn galed er enill eu bywioliaeth eu hunain a’u teuluoedd; ac er cyfoethogi masnachwyr o genhedloedd ereill. Fel y mae y Cymry yn cael addysg a manteision y wlad hon, cynyddant ein masnachwyr Cymreig. 6. Yn yr hen sefydliadau Cymreig, mae plant yr hen sefydlwyr, bron yn ddieithriad, yn hollol ddifater am siarad, a darllen, ac ysgrifenu, yr iaith Gymraeg; llawer o honynt yn analluog i wneyd hyny. Gyda y drydedd a’r bedwaredd genhedlaeth, llwyr gollir yr iaith ardderchog yn y sefydliadau yma. Parhad ymfudiad o Gymru sydd yn ei chadw yn fyw. 7. Mae y boblogaeth Gymreig hefyd yn lleihau yn raddol yn yr holl hen sefydliadau; a’r rheswm dros hyny yw, am fod y tiroedd oll wedi eu prynu a’u sefydlu; am fod eu prisiau yn uchel iawn; am fod ymfudiad o’r Hen Wlad i’r sefydliadau hyny wedi darfod; am fod yr hen bobl yn meirw; am fod llawer o’u plant yn symud i’r gorllewin a’r de; ac am fod rhai yn cysylltu maes wrth faes. 8. Yn y sefydliadau newyddion y mae yr iaith Gymraeg yn cael ei siarad amlaf a chroywaf, a siaredir hi felly ynddynt am o ugain i ddeugain mlynedd; ond yn mhob sefydliad Cymreig, bron, trwy yr holl wlad, clywir y Cymry a’u plant yn ceisio siarad Saesonaeg yn eu teuluoedd. Saesonaeg yw iaith y wlad; ac y mae yn angenrheidiol i ni a’n plant allu ei deall, ei siarad, a’i darllen, a’i hysgrifenu, cyn y gallwn deimlo yn ddedwydd, a llwyddo, a chael dylanwad a pharch, yma. Mae llawer o blant y Cymry fel yn ymddyrysu rhwng dwy laith; ac y mae hyny yn anfanteisiol iawn i’w cynydd a’u llwyddiant. Yn hyn, y mae llawer o’r sefydliadau Cymreig yn y wlad hon, yn debyg iawn i
(delwedd E1227) (tudalen 17)	(tudalen 17) POBLOGAETH GYMREIG YR HOLL DALAETHAU. ororau Lloegr a Chymru, lle y mae y ddwy genedl yn ymgymysgu, a’r ddwy iaith yn cael eu siarad yn annghywir, ac yn gymysgedig weithiau. Diau fod rhyw achos o hyny. Ond y mae yn wir boenus i galon, ac i glust, a theimlad, pob Cymro uniaith a ddaw yma o Gymru, yn enwedig o Fon ac Arfon. 9. Yn y dyfodol, y mae y boblogaeth Gymreig yn rhwym o gynyddu mwy yn y gorllewin a’r de nag yn y dwyrain, oddieithr yn y dinasoedd mawrion a’r gweithfeydd glo a haiarn. Nis gall neb yn awr gael tiroedd rhad yn y talaethau dwyreiniol.
(delwedd E1228) (tudalen 18)	(tudalen 18) PENNOD n. YB ENWADAU CBEFYDDOL CYMBEIG. Mae Cymry America, yn gystal a Chymry yr Hen Wlad, dan rwymau tragywyddol i’r Nef, am eu bendithio mor nodedig â dylanwad llesol y gwahanol enwadau crefyddol uniawn-gred, sef y Trefnyddion Calfinaidd, yr Annibynwyr, y Bedyddwyr, a’r Wesleyaid; y bobl sydd yn mawrhau y gwir Dduw, a’i Air Santaidd, a’i Sabbothau; yn credu yn Nuwdod ac aberth iawnol yr Eneiniog Waredwr, fel eu hunig sylfaen am faddeuant pechodau; yn cymeryd y Beibl fel unig a digonol Eeol Ddwyfol eu ffydd a’u hymarweddiad; yn ymddibynu ar ddylanwadau achubol a gi’asol yr Ysbryd Glân, er cynyddu y dyn newydd o’u mewn, eu nerthu i farweiddio pechod, ac i ymarweddu yn santaidd; ac sydd yn cydymdrechu er lledaenu a dysgu Cristionogaeth bur y Testament Newydd, gwrthwynebu holl bechodau y wlad a’r oes, amddiffyn iawnderau Duw a dyn, r’^hub eneidiau, a gogoneddu y Drindod anfeidrol. Ev maint yw ffaeleddau pobl yr Arglwydd, ac er cyridint a wawdir ac a ddirmygir ar genhadon Iesu, a ffyddloniaid Seion, hwynt-hwy, er hyny, yw anwyHaid y Nef, halen y ddaiar, a goleuni y byd; hebddynt hwy, a’u Duw, a’i Air, a’i achos, buasai y byd yn anialwch gwag erchyll, a’r holl genhedloedd yn gaethion truenus i anwybodaeth, llugredigaeth, a phechod, ac yn marw yn eu hannuwioldeb heb obaith am fywyd tragywyddol. Gallasai cyfoeth, a dysg, a dylanwad, godi Cymry America i sefyllfaoedd gwladol uchel ac urddasol; ond nis gallasai dim ond Beiblau eu mamau duwiol, a chrefydd efeugylaidd eu tadau diniwaid a phuredig, \R ‘ENWADAU CREFYDDOL CYMREIG.
(delwedd E1229) (tudalen 19)	(tudalen 19) ac Ysgolion Sabbothol eu hathrawon ffyddlon, a phwlpudau eu gweinidogion goleuedig a difrifol, ddyrchafu eu cymeriad mor uchel, a rhoddi iddynt ddylanwad mor fawr yn y wlad, a’u gwneyd mor ysbrydol a nefol ddedwydd; mae Cristionogaeth yn eu cymhwyso i fod yn ddedwydd a defnyddiol yn y byd hwn, ac yn y byd a ddaw. Dyrchafodd Duw ein cenedl yn America hyd y nefoedd, â breintiau crefyddol; ac yr wyf yn gobeithio na bydd i un Cymro na Chymraes, yn y wlad hon, gael eu tynu i lawr hyd yn uffern, oblegid eu diofalwch a’u hesgeulusdra o’r fath ragorfreintiau annhraethol werthfawr. Cadwyd ni, fel cenedl, yn rhyfedd hyd yma rhag pabyddiaeth ac anffyddiaeth; a’m gweddi ar Dduw ydyw, na byddo iddynt byth gael dylanwad ar neb o’r Cymry. Darperais y Tafleni canlynol mor gywir ag oedd yn ddichonadwy i mi, yn ol y manteision a gefais i wybod y gwirionedd am gyfrifiaeth y gwahanol enwadau crefyddol yn y wlad fawr hon; cefais lawer o gynorthwy i’w gwneyd, ar fy ymweliadau personol, a thrwy lythyrau, gan weinidogion a diaconiaid parchus a chyfrifol; trwy sylwi ar y cyfrifon yn ^’ Nyddiadur y Trefnyddion Calfinaidd yn y Talaethau unedig am yfl. 1871;’’ a thrwy amrywiol foddau ereill. Gwnaethum hwynt yn hollol ddiduedd, fel y dylaswn eu gwneuthur, am fod genyf wir barch i’r holl enwadau; ac yr wyf yn llawenychu yn eu llwyddiant. if i wyr neb, ond taflenwyr, fod gwneyd y fath dafleni yn gofyn cymaint o amser, llafur, a thraul; a pha mor werthfawr ydynt, ar ol eu gwneyd, er agor a goleuo meddyliau dynion. Cynnwyoant lawer o ffeithiau, a llefarant gyfrolau. Annichon oedd i mi, ac a fuasai i neb arall, eu gwneyd yn hollol berffaith; ond credwyf eu bod yn werthfawr, ^ y rtod4wt fb44lonrwydd cjŵedii^oi, Yr wyf yn
(delwedd E1230) (tudalen 20)	(tudalen 20) GYFLAWN OLYGFA, *C. ddiolchffar am bob cynorthwy a gefais i’w gwneuthur; ac yn dymuno cydymdeimlad iy nghenedl, am bob gwall anfwriadol a all fod ynddynt. 1. Y THEFNYDDION CaLPIiiAIDD. ThÌ1jLETH.AC 3. New Ytirli: 24i til lâi Ji;l,i;i2i 3. VermDnt.,.,.,,.* - 4- 12: 2- 2 ^i 4. Ohio ... ....,. ■ mi 83;ltill0:i,«i7il 5i Wl&conflin, ., * . * ■ 47ilJÛ So’UÌS.SSÍIl, h lllinui» i t 3; Ji 1’ Ẁ 7, Imm ■ 4 lli fi[ 21 m] ^ M.tniHâota .< . «: 11 f♦. Mlssouri J 4 :tU. 3ÎA1LB41S ‘ ^ . ^ i S Cyfanrif UiVa, Mae wyth o eglwysi, a chwech o weinidogion y Freshyteriaid Cymreig yn Minnesota a Missouri yn gynnwysedig yn yr uchod. Yn y cyfanswm o $32,481, cyfranwyd- $2,802 at y Beibl Gymdeithas; $l,430’at yr achos Cenhadol; a’r gweddill, $28,481, at dalu dyled capelau, &c. Yn y cyfanswm o $2,802 a roddwyd at y Beibl Gymdeithas, cyfranodd Dosparth Jackson Co., Ohio, $1.450. Dyrna esiampl deilwng i’w hefelychu gan yr holl enwadau crefyddol ereill. “ Gair Duw yn henay 2. Yr Annibynwyr. TiLAETHir. i, P^unbylyRhlh,.. a. iflewYork,... 3. Vermnntt Jcc ... 4, Ohio ÎS* WÌBConBÍn...^ .. «. lUÌllulH .., 7. Iowa..*. ....,,,, ^. Minncsotrt % Hiäso iirl ....... 1(1 Silliwnt Ì 23i ea; Ifl ^il.SÛfti liWSÖ: ^ ff: 1:,.: Eifi -^’ i 40; e«; 30: ti:2,4IMI i asj 4ti; 10; A| mi \ A\ m 1..S loa i 73 l,ii S aj 4*ii ; 3; fii 3„ doi ^i 13! 5i 11! ii ..! 5 l! 34^ Ì 34â: 1,083 iSft; 4Ö5 7fl ltl3 ■ .■ Wm\ 1 05 3! 9. Ooii lOtfiOti.Ai, aSo; |5a,40tt:f 45 Jt» :l 7,25» 3,77Ŵ 250: 2,1«): «80; iio: :iu5; tiiH): llu.iiftl; 3w.e5i)| h>350[ Shihw: fiOUÌ Î.SODi a,:iilO m ÎÍÖP
(delwedd E1231) (tudalen 21)	(tudalen 21) Mae gan yr Annibynwyr lo4 o eglwysi, a 108 weinidogipn sefydlog yn y Talaethau Unedig; ac ymddengys eu bod yn rhoddi $540 o gyflog blyneddol iV gweinidogion ar gyfartaledd. Jdae ychydig yn cael $1,000 i $1,500, a’r mwyafrif yn cael o $400 i $600, a rhai yn cael o $300 i $400. Yn y cyfanswm o $45,750, mae y rhan fwyaf wedi eu cyfranu at dalu dyledion eu capelau; a’r gweddill at y Cymdeithasau Crefyddol, &c., &c. 3. YBedyddwtb. TAL4ETHAtT, 1, yeDiiHil^Tiiu ä, Ntiw Vurk ........ a, Ohio...... ..., i WÌKODflÌl] .... •^-•^ . CjfanHf*, . ..iil _Ŵ 3 U t III TiW J;7&U i.oaj^ IJ f. ^ e fljt s ^: O ^ a,mB 6,(143 AL^rhJO 4*. m 2,700 1,100 l,tiuO (5,iiU0 4J11; TÎO 2,001? Mae gan y Bedyddwyr un eglwys arall yn Coal Valley, Illinois; ond nid oes ganddynt eglwysi yn Vermont, Iowa, Minneaota, ^issouri, a Kansas. 4. YWesletaid. TutAUTHAtTd l.iiiiwTark,. % Wlicrmein aEreUl tMantlf..., 11 h\VÀ 7:H1 731 yo[iiH]; ä33l 305;4illiiei3lth t^i^ 33 Ei »^=* â^^ seio! ia.io “ÍTÖU Bu eglwysi gan y Wesleyaid yn ninas New York, ac yn Johnstown, Pa., ac yn trontou, Ohio; ond diflanasant. Mae rhai o’u gweinidogion wedi troi at y Wesleyaid Saesnig, ac ereill wedi ymuno â’r Annibynwyr, ae ereill.
(delwedd E1232) (tudalen 22)	(tudalen 22) CYFLAWuf OLYGFA, AC. 5. Yr Eglwysi TTnol. Mae amrai o eglwysi Cymreig unol (o wahanol enwadau) yn y wlud hon; megys yr eglwys sydd yn Fairhaven, Eutland Co., Vermont, dan ofal y Parch. E. L. Herbert, yr hon sydd gymysgedig o Annibynwyr a Wesleyaid; a’r eglwysi yn Portland, Maine; Baltimore, a Frostburgh, Maryland; ac yn Columbia, Harri&burgh, a Reading, a Catasauqua, Pa.; ac yn Bridgeport, Illinois; ac yn California, &c. Maent yn uno â’u gilydd am eu bod yn rhy weiniaid i fod yn wahanol eglwysi. Y maent yn ymddwyn yn dddeth iawn; ac y mae rhai o honynt yn cydweithredu yn anwyl ac eguiol; ond ereill yn meddu gormod’o ysbryd sectol. na fyddai pawb yn fwy unol fel Cristionogion Beiblaidd, Mae ychydig o’r Bedyddwyr yn rhydd-gymunwyr. 6. Eglwysi Esgobyddol. Ceisiwyd sefydlu eglwysi Esgobyddol (tebyg i Eglwys Loegr) mewn manau yn y wlad hon; yn y DyflBryn Mawr, ger Philadelphia; ac yn Waterville, Oneida Co., N”. Y.; ac yn Centerville, Gallia Co., Ohio; ond diflanasant; er eu bod yn ceisio gweithredu ar yr egwyddor wirfoddol. Yr oedd rhaid iddynt wneyd felly, am nad oes neb yn gorfod talu degwm yn y wlad ardderchog rydd hon. 7. Eglwysi y Crynwyr (Quakers). Bu gan y Crynwyr Cymreig lawer o eglwysi oddeutu Philadelphia; ond nid oes yr un o honynt yn arfer yr iaith Gymraeg er ys blyneddau. YB EKWADAXr CREFYDDOL OTMREIG.
(delwedd E1233) (tudalen 23)	(tudalen 23) Ctfanrif tr Enwadau Cbeftddol Ctmreig. mwAjiAu. Treftijddion Caianiiidda,. Antifbyiiwyr * BedyddWTT ..* Weslejala ...^.^ CyÍEmif „.. °j ^\ ^\ Sl =i ^ fi - u’- V, au; « ■ ‘O lE-ir357;iOS: 71 Itti la 1*\ C3 i; n .E 13 3 5 48E 8.043^10,5^5 all,3UUl |3»,6H4i*d5i,48l aa; ti^n-s^lin.i^nsisri.ttiw; ^ti,4ui-i 4S,75u Siâ; 3,iSSfi 4,S45; ti,SUâ’ 27^3l(ii 11,175 lÌ 23A: SU5 4iiO: l,m( I TjjO im\ ŵ5?d55 i iÖ4 i^iiu 2â,m so.uda pddiirffi » yo, n/j Mae 384 o eglwyBÌ Cymreig yn ^yr Unol Dalaethan; 886 o ddiaconiaid; 2F.5 o weinidoeionnrdaedig; 104 o bregethwyr; 21,160 o aelodan cyflawn; 26,161 o bobl a phlant yn yr ysgolion Sabbothol; 60,056 o wrandawyr yn yr holl gyunlleidfaoedd; $126, > 74 yn cael eu cyfranu yn wirfoddol a blyneddol (1870) aty weinidogaeth sefydlog ac achlysurol; a 90,106 wedi eu cyfranu at wahanol achoBÌon ereill, megys talu dyledion add«ldai, cynorthwyo y (Cymdeithasau Crefyddol, &c GWEINIDOGION A PHREGETHWYR YR ENWADAU. Ymddengys fod 255 o weinidogion, a 104 o bregethwyr gan y gwahanol enwadau crefyddol yn yr Unol Dalaethau .^nerigol. Dros dri chant a haner (359) o genhadon hedd yn cyhoeddi yr efengyl yn yr iaith Gymraeg rhwng y Werydd a’r Tawelfor! Ymdrechaf roddi rhestrau o enwau a phreswylfeydd llawer o hon ynt. 1. GWEIKID0GI0K A PhREGETHWYR Y TrEP^YDDIO^NT Calfikaidd. \ TALAETH NEW TORK Choenudogion. Edward Hees, Remsen. Thomas Williams, Remsen.* T. T. Evans, Holland Patent. Howell Powell, New York.* Richard Isaac, Collinsville. John D. Jones, Remsen. Ebenezer T. Jones, Madison. Thomas Jenkins, Utica. John H. Jones, Rome. R. F. Jones, Cattaraugus.* James Jarrett, utica.* Evan Morris, Penycaeraa. William A. Jones, Utica. Thomas Thomas, Utica. T. H. Griffiths, Plainfield. TAIiABTH NEW JERSET. Parch; John Adams, Dover, Morris Co. «Bngeiliaid,
(delwedd E1234) (tudalen 24)	(tudalen 24) CYFLAWN OLYGFA, aC. TAIiABTH YBRMONT. Oweinidogion. R. V. Griffiths, Fairhaven.*; H. Davies, Middle Granville.* •E. D. Humphreys, Fairhaven. jToseph Roberts, Salem. TALAETH PENNSYLYANIA. Oweinidogion, Joseph E. Davie8, Hyde Park. M.A. Ellis, HydePark.* W. Roberts,D.D., Bellevue.* B. D. Davies, Bellevue. E. J. Hughes, Wilkesbarre.* T; J. PhiBips, Plymouth. W. J. Lewis, Plymouth. W. Mathews, Beechwoods. J. L. Jeffreys, Slatington.*t E. F. Jones, West Bangor.^ W. R. Thomas, Miner8ville. T.C. Davies, Pittsburgh.* R. H. Evans, Johnstown.* W. Harrison, Ebensburgh.* Pregethwyr. L. S. Jones, Wilkesbarre. W. D. Jenkins, “ W. H. Williams, *’ W. E. Morgan. Bellevue. John M. Evans, Newport. W. C. Roberts, West Bangor. John Griffiths, Danielsville. E. C. Evans, Shenandoah City. John V. Williams, Johnstown. John R. R. Jones, Slatington, J. R. Jones, Shenandoah City. tSymudodd y Parch. J. L. Jeffre js i Alliance, Ohio. TALAETH OHIO. Robert Williams, I^foriah. J. W. Evans, Oak Hill. Evan S. Jones, Centreville. Isaac Blackwell, Coalport.* William Parry, Granville. E. T. Evans, Sfewarfc. Hueh Pugh, Putnam.* T. fi. Jones, Alliance.* David Harries, Columbus.* John Moses, Newark. Thomas Roberts, Newark.* J. P. Morgan, Van Wert.* Owen Evans, Cincinnati.* Ebenezer Evan8, Newburgh. Pregethwyr. David J. JenMns, Horeb. J. Rhydderch, Bethania. J. M. Jones, Eethesda. William Rees, Ironton. Eleazer Evans, Coalport. E.’R. Jones, Columbus. W. D. Evans, Columbus. Thomas Lawrence, Putnam. John Mathews, Weathersfield. TALAETH ILLINOIS. David Williams, Chicago; Moses Williams, Chicago. TALAETH WISCONSIN. Chceimdogion. W. J. Jones, Carmel, W. P. John H. Evans, Salem. Wra. Huehes, Racine.* D. R. Williams, La Crosse. J. J. Roberts, Columbus.* DavidLewis, Dodgeville.* John E. Williams, Peniel.* Owen Hughes, Waterville. John Williams, Salem.* David Pugh, Rock Hill. W. Machno Jones, Cambria. IR EKWADAU CREFYDDOL CYMREIG.
(delwedd E1235) (tudalen 25)	(tudalen 25) Thomas Phillips, Caledonia. Thomas Foulkes, Bethesda.* John Davies, Picatonica.* T. Roberts, Proscairon.* Rees Evans, Cambria.* John R. Daniels, Engedi.* Griffith Jones, Picatonica. Daniel Jenkins, Waukesha. R. Griffiths, Bethel, Columbus. Thomas J. Rice, Bangor. Hugh Roberts, Soar. Thomas Hughes, Columbus. Pregethyyyr. Humphrey Howell, Racine. Robert Williams, Waukesha. David Jones, Lake Emley. John K. Roberts, Oshkosh. David Hughes, Bangor. Moiris Jones, Cambria. Edward Jones, Waukesha. William Roberts, Cambria. Richard Davies, Pine River. D. F. Jones, Bangor. Edward Jones, Blue Mounds. TALAETH IOWA Ghoeinidogion,’ Eben. Salisbury, W. Prairie. Griffith Roberts, Long Creek. J. D. Williams Lime Öpring. John J. Evans, “■ Owen R. Morris,Lime Spring. D. T. Rowlands Richard Jones, Williamsburgh. James Thomas, ** TALAETH MINNESOTA. Gweinidogion (T. G). Richard W. Jones, Judson. William Roberts, Wm. M. Jones, David M. Jones, Horeb. Richard Hughes, Le SueurCo. Oweinidogian (Presbyterimd). Joseph Rees, Judson P. O. D. Lewis, S. Bend (Bu farw). Richd. G. Jones, Le Sueur Co. Pregeihwyr (T.C.). Edward Thomas, South Bend. John Roberts, Judson. Joseph Hughes. TAIiAETH MISSOURI. Oweinidogion (PreŵyteriaM). i Moses Williams, New Cambria. J. T. Williams, New Cambria. | John T. Evans, Bevier TALAETH KA.NSAS. Parch. John Jones, Emporia, Lyon Co.* 3, GwEiNiDOGioK A Phregethwyr yr Annib YNWYR TALAETH PENNSYLYANIA. 1. Thomas Edwards, Birmingham, Alleghany Co. 2. Hugh E. Thomas, Pittsburgh, 3. David Davies, Brady’s Bend, Armstrong Co. 4. Richard Edwards, Johnstown, Cambria Co. 5. Thomas R. Jones, Ebensburgh, “ 6. Daniel T. Thomas,* “ “ 7. JohnGethinThomas, “ “ \
(delwedd E1236) (tudalen 26)	(tudalen 26) CYFLAWN OLYGFA, &C. 8. ThomasD. Rees, Lochiel, Harrisburgh. 9. J. W. Pugh, PottSville, Schuylkill Co. 10. Ed. R. Lewis, Pottsville, “ 11. Daniel Davies, Minersville, “ 12. David E. Hughes, Tamagua, ** 13. D. T. Jones, Mahanov City, “ 14. Wm. Davies, Centraha, Columbia Co. 15. R. D. Thomas, Shenandoah City, SchuylMU Co. 16. John WUUams, Slate Hill, York Co. 17. O. Owens, Slatington, Lehigh Co. 18. J. V. Jones, Summit Hill, Carbon Co. 19. Daniel Evans, Audenried, ** 20. John B. Cook, Danville, Montour Co 21. David Evans, Plymouth, Luzeme Co. 22 David Davies, MUl Creek, “• 23. John R. Williams, Pittston, *’ 24. E. B. Evans, Hyde Park, “ 25. Lewis Williams, Olyphant, “ 26. W. JenMns, Gibsonville, “ 27. B. Evans, Carbondale, “ 28. Daniel Daniels, Di^ndaff, Susauchanna Co. 29. Samuel A. Williams, Laraysville, Bradford Co. 30. J. Morris, 31. F. Teilo Evans, Blossburgh, Tioga Co. 32. John Davies, Wood’s Run, Alleghany Co. 33. E. W. Jones, Johnstown, Cambria Co TALAETH NEW YORK. 1. J. J. Jones, New York City. 2. R. Gwesyn Jones, utica, Oneida Co. 3. James Griffiths, titica, “ 4. Wm. D. Williams, Deerfield, “ i _ 5. Tht)mas M. Owens, New York Mills, Oneida Co’. 6. David E. Pritchard, Rome, “ 7. John R. Griffiths, Floyd, “ 8. R. Everett, D.D. (Steuben), Remsen, “ 9. SemPhillips, 10. Morris Roberts, ** “ 11. Robert Evans “ “ 12. Ed. Davies, WatervUle, “ 13. Hugh R. Williams, Plainfield, Otsego Co. 14. O. P. Jones, Turin, Lewis Co. 15. D. Jones, Richville, St. Lawrence Co. 16. B. H. Williams, Nelson Flats, Madison Co. 17. Wm. B. Roberts, Freedom, Cattaraugus Co. 18. John A. Roberts, Waterville, Oneida Co. TALAETH VERMONT. Parch. Samuel Jones, USIiddle Granyflle, N.Y. YR
(delwedd E1237) (tudalen 27)	(tudalen 27) ENWADAU CREFYDDOL CYMREIG. TALÂETH OHIO. 1. R. R. Williams, Cincinnati, Hamilton Co. 2. J. Jones, (‘olumbus, Franklin Co. 3. John E. Jones, Granville, ‘* 4. John H. Jones, Delaware, Delaware Co. 5. Thomas Jenkins, Radnor “ 6. James Davies, Radnor *’ 7. Rees Powell, Rhiwdalar “ 8. David ones, Gomer, Allen Co. 9. John J. Jenkins, Palmyra, Portage Co. 10. Wm. T. Hughes, Parisville, 11. Ll. R. Powell, Alliance, Stark Co. 12. John P. Thomas, Irondale, Jefferson Co. 13. John M. Evans, Cleveland, Cuyahoga Co. 14. William Lewis, Newburgh, ** 15. Thomas Evans, Mineral Ridge, Trumbull Co. 16. T. Edwards, ‘* 17. John S. Davies, Youngstown, Mahoning Co. 18. John Edwards, Crab Creek, *’ 19. D. Harrison, Coalburgh, Trumbull Co. 20. David Davies, Brookfield, ** 21. J. P. Williams, Pomeroy, Meigs Co. 22. John M. Thomas, Ironton, Lawrence Co. 23. John Lloyd, Minersville, Meigs Co. 24. Juhn A. Davies, Patriot P. O., Gallia Co. 25. David M. Evans, Portland, Jackson Co. 26. Evan Evans, Portland, *’ 27. John Davies, Thurman P. O., Gallia Co. 28. J. Jones, Centreville,* ** * Ymaâawodd i New Cambria, Macon Co., Mo. TALABTH ILLINOIS. 1. Richard Williams, Big Rock, Kane Co. ^ 2. Wm. D. Williams, Braceville, Grundy Co. TALAETH WISCON8IN. 1. Wm. Watkins, Racine, Racine Co. 2. John Cadwaladr, Milwaukee, Milwaukee Co. 3. Richard Morris, Waukesha Co. 4. Timothy Jones, ** 5. Samuel Howell, Bark River. 6. John Price Jones, Spring Green, Sauk Co. 7. John Davics, ** ** 8. John D. Davies, Dodgeville, Iowa Co. 9. Evau Owens, Ridgeway, Jennieton P. O., Iowa Co. 10. Cadwhladr D. Jones, Ŵatertown, Jefferson Co. 11. Griifith Evans, Watertown, ‘‘ 12. John T. Lewis, Oshkosh, Winnebego Co.* 13. Humphrey Parry, Bangor, La Crosse Co. •Ymadawodd 1 Middlebtiry (P.O.)» ger Akron, Ohfo
(delwedd E1238) (tudalen 28)	(tudalen 28) CYFLAWN OLYGFA, AC. TALAETH MINNESOTA. 1. Jenkiii Jenkin8, Butternut Valley, Blue Earth Co. 2. Philip Peregrine, Judson P. O., “ 3. Griffith Samuel, South Bend, TALAETH IOWA 1. David Price, ‘Williamsburgh, Iowa Co. 2. Evan J. Evans, “ 3. Morris Jones,Iowa City, Johnson Co. 4. Owen Owens, Long Creek, Louisa Co.* 5. Thomas W. Evans, Long Creek, Louisa Co. 6. Robert Evan8, Flint Creek, Des Moines Co. 7. David Thomas, Oskaloosa Junction, Beacon P.O. 8. David Lewis, Griven, Mahaska Co. % 9. Tudor Jones, pubuque, Dubuque Co. . 10. John A. Jones, Florence, Cresco P. O., Howard Co. * Ymadawodd i East Binningham, Buchanan P. O., Alleghany Co. TALAETH MISSOURI. 1. Griffith Griffiths, New Cambria, Macon Co. 2. George M. Jones, Callao, “ 3. Rees M. Evans, Bevier, *• 4. Griffith Jones, ‘* “ 5. Thomas W. Davies, Dawn, Living8ton Co. 6. J. Jones, New Cambria, Macon Co. TALAETH KANSAS. 1. Henry Rees, Emporia, Lyon Co. 2. J. Jones, •’ ** 3. Wm. Thomas, Ai-vonia, Osage Co. 4. T. G. Jones, “ ** 5. Htenry Davies, Powys, Manhattan, Riley Co. 6. Thos. X. Hughes, Coal Creek, Osage Co. 3. GWEINIDOGION A PhEEGETHWYR Y BeDYDDWYE. TALAETH PENNSYLyANIA. 1. Wm. Owen, Pittsburgh, Alleghany Co. 2. Henry Edwards, Brady’s Bend, Armstrong Co. 8. Davia R. Jones, Johnstown, Cambria Co. 4. Benj. James, Ebensburgh, ** 5. Wm. Morgan, Pottsville, Schuylkill Co. 6. Richard Edwards, *’ *’ 7. Thos. Thomas, Ashland, »* 8. Wm. Thomas, Mahanoy City, “ 9. DavidEvans, Shenandoah City, *’ 10. Beni. Jones, Centralia, Columbia Co.* 11. E. Jenkins, Olyphant, Luzerne Co. YB ENWADAu CREFYDDOL CYMREIG.
(delwedd E1239) (tudalen 29)	(tudalen 29) 12. Allea J. Monton, Slatington, Lehigh Co. 13. Benj. Nicholas, Dutchtown, Carbon Co. 14. Wm. R. Jones, Wisconsico, Dauphin Co. 15. John S. Jones, Danville, Montour Co. 16. Wm. D. Morgan, Plymouth, Luzeme Co. 17. Theophilus Jones, Wilkesbarre, “ 18. J. Nicholas, Laurel Run, “ 19. John W. James, Pittston, “ 20. Maurice Evan8, Taylorville, “ 21. David W. Morris, Hyde Park, “ 22. H. Cefni Parry, Providence, “ 23. Benjamin Bowen, Olyphant, ** TALAETH NEW Y0RK 1. Morris Williams, Remsen, Oneida Co 2. Ed. Humphreys, “ ** (Bu farw). 3. Owen Parry, Bardwell, “ 4. John P. Harris, Freedom, Cattaraugus Co. 5. John Edred Jones, Utica, Oneida Co. ^ TALABTH OHIO. 1. A.Phillips, Sprinfffield, Summit Co. 2. D.C. Thomas, Newburch, Cuyahoga Co. 3. Wm. L. Evans, Bedford, 4. Ll. Rees, Mineral Ridge, Trumbull Co. 5. Ed. Jenkins,* Coalburgh, “ 6. J. Davies, Brookfield, “ 7. D. Probert, Saron, Mercer Co., Pa. 8. Samuel M. Thomas, Pomeroy, Meigs Co. 9. D. Lloyd, Centreville, Gallia Co. * Symadodd i Olyphant, Lazenie Co., Pa. TALAETH WISC0N8IN. 1. H. Hughes, Picatonica, Iowa Co. 2. John ŵans, “ Mineral Point P. O. 3. Meredith Evans, Dodgeville, Iowa Co. 4. Owen M. Williams, “ 5. Thomas Holland, 6. Thomas M. Mathews, Jennieton P. O., Iowa Co. 7. J. W. Jones, Berlin, Marouette Co. 8. William Jones, Oshkosh, W innebago Co. 9. J. B. Cook, Springwater, Wis. 4. GWEINIDOGION Y WeSLEYAID. 1. Rees Davies, Utica, Oneida Co., N.Y. 2. Thomas Hughes, ‘* ** (Bu farw), 8» D»yw T, Dftvie8, ♦* <♦ by VjOOQ ÌC i
(delwedd E1240) (tudalen 30)	(tudalen 30) CYFLAWN OLYGFA, AC. » 4. William O. Williams, Utica, Oneida Co. 5. John W. Jones, Trenton, “ 6. R L. Herbert, Fairhaven, Rutland Co., Vermont. 7. John Jones, Oshkosh, Winnebago Co., Wisconsin. 8. H. H. Jones, Cambria, Columbia Co., ** 9. William Owen, Dodgeville, Iowa Co., *’ 10. Evan Roberts, Iowa City, Johnson Co., Iowa. 11. Edward Roberts, Angleize P. O., Van Wert Co., Ohio. 12. Robert D. Price, South Bend, Blue Earth Co., MiniL 13. H. Humphreys, St. Louis, Missouri. 14. Isaac Thomas, Carbon, Clay Co., Indiana. NODIADAU AR YR ENWADAU CREFYDDOL. 1. Y Trefnyddion Calfijstaidd. - Mae yr enwad crefyddol parchus hwn yn dra lluosoff a dylanwadol yn mhlith Cymry America. Mae ganddynt hwy 152 o eglwysi, dfio o ddiaconiaid, 88 o weinidogion, 48 o bregethwyr, 8,042 o aelodau, 10,505 yn yr Ysgollon Sabbothol, ac 20,200 o wrandawyr; a chasglant yn flyneddol at y weinidogaeth $39,664, a $32,481 at wahanol achosion ereill. Maent yn lluosog a chryfion yn nhalaethau Pennsylyania, New York, ac Ohio, ond yn Wisconsin y mae eu cryfder mwyaf; maent yn f«ry lluosog yno na’r holl enwadau ereill yn nghyd. Mae eanddynt rai capelau mawrion, a thraulfawr, yn ninas Efrog Newydd, Utica, Rome, a Eemsen, N”. X-; a Hyde Park, Bellevue, Wilkesbarre, a Pittsburgh, a Johnstown, yn Pa.; a Jackson Co., a Van Wert, Portsmouth, Newark, Columbus, a Cincinnati, yn Ohio; a Eacme, a Waukesha, a Columbia Co., yn Wisconsin; ac y mae eu heglwysi yn gryfion, a’u cynulleidfaoedd yn lluosog, mewn llawer o honynt. Yn mhlith eu blaenoriaid y mae llawer iawn o’r dynion mwyaf duwiol, doeth, pwyllog, a haelionus; a diau fod ganddynt dros fil o athrawon ac athrawesau goleuedig a ffyddlon yn addysgu yr ieuenctyd yn eu Hysgolion Sabbothol, a dichon dros bedair mil o rieni crefyddol yn dysgu Gair Duw i’w plant ar eu haelwydydd gartref Yn mhlith eu gweinidogion a’u pregethwyr mae llawer iawn o’r dynion mwyaf synwyrgall, efengylaidd, duwiol, a dylanwadol, a rhai gwyr dysgedig, awduron medrus, a llenoriou coetbedig; ac y mae yn perthyn i’w heglwysi
(delwedd E1241) (tudalen 31)	“SR ENWADAU OREFYDDOL CYMREIG. a’u cynulleidfaoedd amrai o’r cerddorion, a’r beirdd, a’r llenorion goreu. C ynhaliant eu cymanfaoedd yn flyneddol yn y gwahanol dalaethau; trefnant eu hachosion yn ddoeth ac unol yn eu cynadleddau; a phregethant yr efengyl yn ddifrifol, fel eu tadau yn Nghymru, yn aml gyda dylanwad mawr. Yn ddiweddar fnirfiasant ^^Gymanfa Gyffredinol y Trefnyddion Calfinaidd yn Americaf cynhelir ei chyfarfodydd, ac etholir ei swyddogion, yn flyneddol; ei gwaith fydd “ymdrin â’r pethau sydd yn dwyn perthynas a’r holl Gyfundeb; megys y cyhoeddiadau misol, a llufrau ereill perthynol i’r Corff; y Cenhadaethau Cartrefol a Thramor; a’r materion a gyflwynir i’w sylw gan y Cymdeithasfaoedd Talaethol, trwy eu hysgrifenyddion neu eu cynnrychiolwyr.” Mae ganddynt hefjd “ Gymdeithas Genhadol Gartrefol a Thramor,’’ wedi ei sefydlu dan nawdd eu Cymanfa Gyffredinol; a’i dybenion yw, anfon yr efengyl i’n cydgenedl sydd hebddi mewn lleoedd pellenig, a chonglau anghyfleus o’n gwlad, a sefydlu eglwysi ynddynt; cynorthwyo eglwysi gweiniaid, yn nghydd Chymdeithas Genhadol Dramor y Cyfundeb. Dyma bobl yn deall eu gwaith’, ac yn ymaflyd ynddo o ddifrif. Maent hefyd yn selog ac ymdrechgar dros roddi addysg dda i’w pregethwyr ieuainc; yn debvg o godi athrofa Gymreig yn Wisconsin; ac yn awydaus am ffurfio undeb agosach â’r Presbyteriaid Saesnig, er lles cyffredinol. Maent hefyd yn ymdrechgar dros fugeiliaeth a gweinidogaeth sefydlog yn y wlad hon. 2. Yr Anihbyiiwyr. - Mae yr Annibynwyr hefyd yn enwad crefyddol Ihiosog, gweithgar, a dylanwadol, yn mhlith Cymry America. Mae ganddynt hwy 154 o eglwysi, 357 o ddiaconiaid, 108 o weinidogion sefydlog, 32 bregethwyr cynorthwyol, 9.057 o aelodau, Î0,506 yn eu Hysgolion*^ Sabbothol; 20,828 o wrandawyr. Cyfranant yn flyneddol tua $58,400 at y weinidogaeth, a $45,750 at wahanol achosion ereill. Maent yn lluosog a rhryfion yn nhalaethau New York a Wiseonsin, ond yn Pennsylyania ac Ohio y mae eu cryfder mwyaf. Mae ganddynt hwythau lawer o gapelau piawrioft ^ drudfawr, yi^ Utica, Steuben, Remsen, diua xx
(delwedd E1242) (tudalen 32)	(tudalen 32) CrPLAWK OLYGFA, &C. New York, N.Y.; ac yn Hyde Park, Pittston, Minersville, Johnstown, Ebensburgh, a Pittsburgh, Pa.; ac yn Newark, Brookfield, Portland, Cincinnati, a Gomer, Öhio; ac yn Racine, Wisconsin. Mae ganddynt lawer o ddiaconiaid doeth, ffyddlon, a haelionus; a chanoedd o athrawon ac athrawesau, ac o rieni crefyddol, yn dysgu gwirioneddau y Nef i’w plant gartref, ac yn yr Ysgolion Sabbi)thol. Mae ganddynt luaws mawr o weinidogion a bugeiliaid duwiol, doeth, dysgedig, ac ymroddgar, ac amrai o hoaynt yn llenorion ac yn feirdd rhagorol. Yn eu heglwysi a’u cynulleidfaoedd y mae llawer o gerddorion medrus, a llenorion coethedig, ac o feirdd campus. Cynhaliant eu cymanfaoedd yn flyneddol yn mhob talaeth, gyda chyfarfodydd lleol ereill; ac y mae ganddynt lawer o bregethwyr gwir efengyiaidd, doniol, a dylanwadol; ac yn aml byddy dylanwad dwyfol yn amlwg yn eu cyfarfodydd. Maent yn enwog am gyfranu yn haelionus at y weinidogaeth sefydlog, ac am dalu dyledion eu capelau, ac am eu hymdrechion dros addysg plant a phregethwyr ieuainc, a thros ryddid gwladol a chretfyddoi, a thros y cymdeithasau crefyddol; ond gallent fod yn llawer mwy etywog, pe cydunent i ddefnyddio eu cynadleddau i ystyried a threfnu pethau buddiol i’r holl eglwysi; pethau i ddyrchafu cymeriad a dylanwad y wemiaogaeth sefydlog; pethau i reoli a chreu bywyd yn eu cyhoeddiadau; pethau i gefhpgi a meithrin preffethwyr ieuainc, i gynorthVyo eglwysi gweiniaid, ac i ledaenu yr efengyl yn mhlith ein cydgenedl; a phe byddai aelodau eu heglwysi yn fwy goleuedig yn yr Ysgrythyrau, yn fwy duwiol a gostyngedig, ac unol a haelionus, ac yn fwy selog dros eu hegwyddorion, a lledaeniad Oristlonogäeth bur y Testament Newydd. 3. Y Bedyddwyr. - Er nad yw yr enwad parchus hwn mor lluosog a’r Trefnyddion Calfinaidd a’r Annibynwyr yn America, eto y maent wedi gwreiddio yma yn foreu; wedi gweithio yn egniol dros ledaeniad eu negwyddorion; yn meddu dylanwad nerthol ar filoedd o Gymry, ao wedi gwneyd annhraethol les yn y wlad. Mae gmaa ynt bwy 71 o eglwysi, X47 o ddiŵC0»w(i| 47 (x399)
(delwedd E1243) (tudalen 33)	(x399) (tudalen 33) YR ENWADAU CREFYDDOL CYMREIG. weinidogion, 23 o bregethwyr, 3,829 o aelodau, 4,845 yn eu Hysgolion Sabbothol, 8,595 o wrandawyr. Cyfranant tua $27,300 yn flyneddol at y weinidogaeth efengylaidd; a thua $11,175 at wahanol achosion ereill. Yn Pennsylyania y mae eu cryfder mwyaf; maent yn fwy lluosog yn y dalaeth hono na’r Trefnyddion Calfinaidd, a braidd mor lluosog yno a’r Annibynwyr; maent yn lluosog a dylanwadol hefyd yn Ohio; ac er nad ydynt mor lluosog yn nhalaethau New York a Wisconsin, er hyny y mae ganddynt yno hefyd amrai eglwysi gweithgar, a rhai gweinidogion talentog a chyfrifol. Mae ganddynt gapelau mawrion a thraulfawr yn Hyde Park, Pittston, Providence, Plymouth, Minersville, a Pittsburgh, Pa.; ac yn Cattaraugus, a Remsen, ac Utica, N.Y., a dichon mewn manau ereill Mae llawer o’u diaconiaid yn ddynion egwyddorol a ffyddlon; ac yn mysg eu gweinidogion y mae llawer o bregethwyr gwir dalentog, dysgedig, a ffyddlon. Ceir yn eu plith hefyd amrai o gerddorion rhagorol, o feirdd campus, ac o lenorion coethedig. Maent yn selog dros yr Ysgol Sabbothol, a thros yr athrofäau, a thros ryddid gwladol a chrefyddol; ac y maent yn dwyn mawr sel hefyd yma, fel yn yr Hen Wlad, dros fedydd y credinwyr drwy drochiad; ac nid oes ond ychydig o honynt yn bleidiol i rydd-gymundeb â chredinwyr perthynol i enwadau ereill. Barnwyf eu bod yn credu yn gydwybodol fod hyny yn iawn ac ysgrythyrol, er fod enwadau crefyddol parchus ereill yn credu yn wahanol. Rhydd i bob dyn ei farn, ac i bob enwad eu golygiadau gonest a difrifol. I Dduw yn unig y maent yn gyfrifol am hyny. Dylem ddysgu goddef ein gilydd mewn cariad; ac ymroddi i gydweithredu yn egniol dros lwyddiant teyrnas y Gwaredwr. Pregethir yr efengyl gan y Bedyddwyr Cymreig yn America yn ddifrifol, yn bur, a dylanwadol; ac y maent yn ofalus am drefn a phurdeb dysgybliaeth eu heglwysi. Cyfranant yn haelionus at y weinidogaeth sefydlog, ac at bob achos da arall. Cynhaliant eu cymanfaoedd a’u cyfarfodydd blyneddol yn y gwahanol dalaethau, a gweithredant yn eu cynadleddau yn drefnus ac effeithlol, heb ormesu ar iawnderau eu gweinidogion a’u heglwysi.
(delwedd E1244) (tudalen 34)	(x400) (tudalen 34) CYFLAWN OLYGFA, &C. Nid wyf yn deall fod dim gwahaniaeth rhyngddynt a’r Annibynwyr, oddieithr yn eu golygiadau ar y bedydd, ac ar rydd-gymundeb; ac yr wyf yn hiraethu am weled yr holl enwadau Cymreig yn trafod y materion hyny yn fwy brawdol a boneddigaidd, gan ddymuno llwyddiant eu gilydd i wneyd lles i’r llaweroedd, ac i ogoneddu Duw. Mae y Bedyddwyr yn enwad lluosog, parchus, dysgedig, a dylanwadol, trwy’r byd, ac wedi gwneyd dirfawr ddaioni. Dymunwyf eu llwyddiant. 4. Y WESLEYAID. - Mae yr enwad crefyddol hwn yn un o’r rhai mwyaf lluosog, ymdrechgar, haelionus, a dylanwadol ar y ddaiar, yn mhlith y Saeson a’r Americaniaid; ac y maent yn gryfion yn Nghymru. Ond rywfodd ni bu y Wesleyaid Cymreig yn America erioed, ac nid ydynt eto, yn lluosog a llwyddianus. Nid oes ganddynt hwy yma yn awr ond tua 7 o eglwysi, 16 o diaconiaid, 12 o weinidogion, 232 o aelodau, 305 yn eu Hysgolion Sabbothol, a 430 o wrandawyr. Mae ganddynt 5 o eglwysi yn nhalaeth New York, a 2 yn Wisconsin, a dyna yr oll sydd yn hysbys i mi. Y rheswm dros fod ganddynt fwy o weinidogion nag o eglwysi yw, am fod amrai o honynt yn aelodau yn yr un eglwys, megys yn Utica, a dau neu dri ereill heb eglwysi dan eu gofal, megys yn Iowa a Minnesota. Maent yn bobl dda, ffyddlon, a selog dros achos y Gwaredwr, ac yn dra unol gyda’r enwadau ereill; credwyf fod llawer o honynt wedi ymuno âg eglwysi yr Annibynwyr a’r Tremyddion Caifinaidd, mewn amryw fanau lle nad oes eglwysi a phregethwyr gan y Wesleyaid Cymreig. Bu dau o’u gweinidogion mwyaf talentog a ffyddlon feirw yn ddiweddar, sef y Parch. John Ellis, New York, a’r Parch. Thomas Thomas, Remsen, Oneida Co., N.Y. Ac y mae y rhai sydd yn awr yn fyw yn ddynion da, difrifol, a ffyddlon; a rhai o honynt yn bregethwyr talentog a dylanwadol. Paham na byddai mwy o’r Wesleyaid Cymreig yn ymfudo i America? Pe buasai yma ddigon o aelodau i gynal eu gweinidogion yn gysurus, diau y gallasent sicrhau gwasanaeth y Parcheidgion Erasmus Jones, a Lewis Meredith (Lewis Glyn
(delwedd E1245) (tudalen 35)	(x401) (tudalen 35) YR ENWADAU CREFYDDOL CYMREIG. Dyfi, sef y ddau.Gymro enwog a thalentog sydd gyda y Wesleyaid Saesnig yn y wlad hon, ac amryw ereill. UNDEB YR ENWADAU CREFYDDOL. Un weddiau mwyaf nodedig ac effeithiol y Gwaredwr, a welir yn Ioan xvii. 20, 21; “Fel y byddont oll yn un,” &c. Ac un o gynghorion. mwyaf difrifol Paul i’r eglwysi, a welir yn Ephes. iv. 1-6; “Gan fod yn ddyfal i gadw undeb yr Ysbryd yn nghwlwm tang’nefedd.” Ymddengys nad oedd ond un enwad crefyddol uniongred yn oes yr apostolion, sef yr holl eglwysi Cristionogol, neu y rhai oedd “yn aros yn nysgeidiaeth Crist,” (2 Ioan i. 6-10,) ac yn cydffurfio “â’r athrawiaeth iachus sydd yn ol duwioldeb.” (1 Tim. vi. 3-5.) Y rhai hyny yw gwir eglwysi Crist yn mhob oes ar ol hyny . Ond ymddengys fod llawer o ymbleidio, o ymrysonau, ac o ragfarn a chyd-bartiaeth, mewn rhai o’r eglwysi apostolaidd, a bod hyny yn ofid mawr i’r apostohon, ac yn cael ei wahardd yn bendant fel peth peryglus a niweidiol, 1 Tim. v. 21; a vi. 3-5. 1 Cor. iiii. 1-0. Ond wedi i’r eglwysi, gael eu llygru, a gwyro mor ddirfawr oddiwrth y gwirionedd datguddiedig yn yr Ysgrythyrau, yn y canrifau dilynol, diau fod gan y Diwygwyr Protestanaidd hawl i ymneillduo oddiwrthynt, ac i ffurfio eglwysi mwy unol â dysgeidiaeth a rheolau Iesu Grist yn y Testament Newydd. Credwyf mai hyny oedd eu hamcan gonest. Ond dynion ffaeledig oeddynt hwy, ac yw eu holl ddilynwyr eto. Gallant gyfeiliorni mewn rhai pethau. Credwyf hefyd fod y pedair plaid grefyddol Gymreig, sef y Trefnyddion Calfinaidd, y Bedyddwyr, y Wesleyaid, a’r Annibynwyr, yn uniawngred yn y prif athrawiaethau a’r rheolau ysgrythyrol, sydd yn rheidiol i’w credu a’u hymarferu er iachawdwriaeth eneidiau, a gogoniant Duw, er eu bod yn gwahaniaethu mewn rhai pethau dibwys i ateb y dybenion mawrion hyny. Ffaith yw fod Duw wedi arddel a llwyddo pob un o honynt yn ddirfawr; ni buasai yn gwneyd hyny pe buasent yn euog o ddysgu cyfeiliornadaudinystriol; ac os tywalltodd Ef ei Ysbryd
(delwedd E1246) (tudalen 36)	(x402) (tudalen 36)CYFLAWN OLYGFA, &C. arnynt, yr hyn yn sicr a wnaeth lawer gwaith, pwy a feiddia eu dirmygu a’u herlid? Ni wna un Cristion duwiol ac egwyddorol hyny. Bu gormod o “ragfarn a chyd-bartiaeth” yn Nghymru ac America. Ond y mae yn hyfrydwch mawr i mi, ac i filoedd ereill, i gael seiliau cedyrn i gredu fod hyny yn darfod yn gyflym, a bod arwyddion y derfydd yn lwyr yn fuan. “Partiol farn, a rhagfarn, lawr a hwy.” “Doed cariad pur, a thangnef, yn eu lle.” Dylai pob gweinidog, a phob pregethwr, a phob swyddog, a phob eglwys, wneyd eu goreu, mewn ffordd efengylaidd, er lles a chynydd eu heglwysi a’u henwad eu hunain; ond ni ddylent wneyd hyny ar draul dirmygu, enllibio, a drygu, gweinidogion ac eglwysi perthynol i enwadau efengyladdd ereill; ac nis gailant niweidio ereill yn fwriadol, heb wneyd mwy o niwaid iddynt eu hunain. Mae cariad ac undeb yn ffynu yn mhlith yr enwadau crefyddol Cymreig yn America; profir hyny trwy fod yma lawer o eglwysi undebol, a bod gweinidogion a phregethwyr y gwahanol enwadau yn parchu eu gilydd, ac yn aml yn pregethu yn nghapelau eu gilydd; a bod yr eglwysi yn hoffi hyny, ac yn aml yn cydaddoli mewn un capel, er mwyn cael cyfleusdra i gydweddio, ac i gydganu, ac i wrando ar brif bregethwyr y gwahanol enwadau, yn ddiwahaniaeth. Gallant gymeradwyo a chanmol gwir rinwedd, a thalent, a theilyngdod, yn mhob plaid fel eu gilydd. Cydweithredant yn egniol dros bob achos da. Mae amrai o weinidogion y Wesleyaid Cymreig, am nad oedd yma le iddynt i fod yn ddefnyddiol gyda’u henwad eu hunain, wedi ymuno â’r Annibynwyr, ac yn weinidogion parchus a defnyddiol yn eu plith. Mewn sefydliadau newyddion, lle nad oes digon o aelodau a gwrandawyr i gynal dwy neu ychwaneg o eglwysi, gwell fyddai un eglwys undebol gref a ffyddlon. Annoeth iawn fyddai ffurfio dwy eglwys, a chodi dau gapel, mewn lleoedd felly .. Pa enwad bynag a sefydlo gyntaf mewn ardal, ac a fyddo yn y mwyafrif ar sefydliad cyntaf yr eglwyo mewn ardal, dylai yr eglwys fod yn perthyn i’r enwad hwnw; ac ni ddylai enwadau ereill geisio ei haflonyddu, na sefydlu eglwys arall yn yr ardal hono, hyd
(delwedd E1247) (tudalen 37)	(x403) (tudalen 37) YR ENWADAU CREFYDDOL CYMREIG. nes y byddo y boblogaeth Gymreig wedi cynyddu digon, abod ganddynt obaith cryf y gallant gael yno ddwy eglwys, a chynulleidfa lewyrchus. Carwn weled yr amser hyfryd wedi dyfod, pan y byddo y pedair plaid crefyddol Gymreig wedi penderfynu uno oll â’u gilydd dan yr enwau ysgrythyrol, “Cnstionogion,” a’r “Eglwysi Cristionogol;” ac yn goddef eu gilydd mewn cariad, yn y pethau dibwys y maent yn gwahaniaethu. Yr wyf yn cynyg hyn i sylw difrifolaf yr holl weinidogion a’r eglwysi Cyrmreig. Credwyf fod miloedd yn hiraethu am dano, ac yn barod i’w groesawu. Bydded felly.
(delwedd E1248) (tudalen 38)	(x404) (tudalen 38) PENNOD III. TRAETHAWD AR HANES ENWOGION CYMREIG A’U HILlOGAETH, YN NGHYD A HANES LLENYDDIAETH Y CYMRY YN AMERICA, GAN HUGH J. HUGHES, YSW., NEW YORK. Mae ein cyfaill Hugh J. Hughes, Ysw., yn aelod parchus gyda’r Trefnyddion Calfinaidd, ac yn dra adnabyddus i Gymry America, er ys blyneddau, fel cerddor a llenor medrus, ac fel awdwr a chyhoeddwr. Ysgrifenodd y Traethawd cynwysfawr uchod trwy ddiwydrwydd a llafur mawr; cyflwynodd ef i gystadleuaeth Eisteddfod Utica, Oneida Co., N.Y., yn Ionawr 1, 1861, a barnwyd ef yn fuddugol. Wedi hyny cafodd lawer o anogaethau i’w gyhoeddi; ond digalonodd o herwydd amrai resymau. Buasai ei gyhoeddiad yn ychwanegiad gwerthfawr at ein llenyddiaeth, ac yn fuddiol i’r genedl yn gyffredinol; ond nis gallesid gwneyd hyny heb draul ddirfawr, amser lawer, a llafur caled, a phryder dwys. Rhagdalion prydlon oddiwrth ddwy neu dair mil o dderbynwyr, a fuasai yn rhwyddhau, ac yn sicrhau ei gyhoeddiad, er lles ein cenedl, a chefnogaeth a chyfiawn dâl i’r awdwr parchus. Cynwysa yr ysgrif dros wyth gant o dudalenau, wedi ei hysgrifenu yn eglur a manwl ar bapyr llythyr; digon i wneyd cyfrol fawr o dros chwe’ chant o dudalenau mewn argraff, gwerth $3 neu $4 wedi ei rhwymo yn hardd. Am hyny yr oedd yn annichon i mi gyhoeddi ei holl gynnwysiad gwerthfawr yn “Hanes Cymry America” er mor dda fuasai genyf allu gwneyd hyny. Ond rhag i’r fath Draethawd gwerthfawr fyned i ddifancoll, ac er mwyn codi ychwaneg o awydd yn fy nghenedl i wneyd
(delwedd E1249) (tudalen 39)	(x405) (tudalen 39) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &c. cydymdrech egniol dros gyhoeddiad helaethach o hono yn yr AIL Gyfrol o’r llyfr hwn, neu yn gyflawn mewn rhyw ddull arall dan olygiaeth Mr. Hughes* ei hunan, rhoddaf yma grynodeb byr o’i gynnwysiad. Mae wedi ei ddosranu yn drefnus; ond nid yw yn gyflawn, am ei fod wedi ei ysgrifenu er ys deng mlynedd yn ol. Mae cynydd mawr wedi bod ar rifedi ein pregethwyr, a’n beirdd, a’n cerddorion, a’n llenorion, ac ar ein llenyddiaeth hefyd, er hyny. CRYNODEB BYR O’l GYNNWYSIAD. Rhaglith. Byr a chynnwyBfawr. Dengys beth a feddylia wrth yr ymadrodd “Enwogion,” - “Rhai wedi rhagori ar y cyffredin mewn rhyw gangen o wybodaeth; rhai wedi enill iddynt eu hunain enw trwy orchest a wnaethant yn ystod eu hoes; y rhai sydd yn llesâu eu cyd-ddynion, ac yn gogonedau Duw, trwy rinwedd, crefydd, a defnyddioldeb. Nid y dynion mwyaf cyhoeddus, bob amser, ydyw y dynion mwyaf enwog. Mae graddau mewn enwogrwydd,” &c. Rhan I. Dosbarth I. Duwinyddion. - Barddoniaeth gan y Parch. G. Parry, Caernarfon. Hanes y Duwinyddion canlynol: - 1. Parch. Samuel Jones, Penypec, ger Philadelphia. 1686. 2. Parch. Abel Morgan, Phila. 1711. Awdwr y Myn. Ysg. 3. Parch. Jenkin Jones, Welsh Tract. 1710. 4. Parch. Samuel Jones, D.D., Philadelphia. 1737. 5. Parch. Thomas Griffiths, Welsh Tract. 1703. 6. Parch. Elisha Thomas, Welsh Tract. 1703. 7. Parch. Enoch Morgan, Welsh Tract. 1730. 8. Parch. Owen Thomas, Welsh Tract. 1740. 9. Parch. David Davies, Welsh Tract. 1748. 10. Parch. Griffith Jones, Duck Creek. 1749. 11. Parch. Hiigh Davies, Dyffryn Mawr. 1711. 12. Parch. John Davies, Dyffryn Mawr. 1713. 13. Parch. Benjamin Griffiths, Montgomery. 1720. 14 Parch. Thomas Jones, Tulpekoken. 1740. 15. Parch. Morgan Edwards, Philadelphia. 1757. 16. Parch. Thomas Eaton, Montgomery. 1722. • Bu Mr. Hughes farw, yn Hyde Park, Pa.; Ion. 1, 1872.
(delwedd E1250) (tudalen 40)	(x406) (tudalen 40)CYFLAWN OLYGFA, &C. 17. Parch. William Davies, New Britani. 1782. 18. Parch. Joshua Jones, New Britani. 1761. 19. Parch. David Jones, New Castle. 1736.* 20. Parch. Nathaniel Rogers, Ipswich. 1638. 21. Parch. John Rogers, Coleg Havard. 1649. 22. Parch. Ezeciel Rogers, Rowley. 1639. 23. Parch. Bela B. Edwards, D.D., Coleg Amherst. 1836.* 24. Parch. Hugh Peters, Salem. 1636.* 25. Parch. Goronwy Owain, Virginia. 1760.* 26. Parch. Timothy Edwards, Hartford. 1669.* 27. Parch. Jonathan Edwards, Northampton. 1720.* 28. Parch. Jonathan Edwards, D.D., Union College. 1745. 29. Parch. Tryon Edwards, D.D., New London. 1845. 30. Parch. Justin Edwards, D.D.,ilndover. 1812. 31. Parch. Timothy Dwight, D.D., Coleg Yale. 1765. 32. Parch. Sereno E. Dwight, D.D., Greenfield. 1786. 33. Parch. Samuel Davies, D.D., New Castle. 1724. 34. Parch. Lyman Beecher, D.D., New Haven. 1775. 35. Parch. Edward Beecher, D.D., Galesbury. 1861. 36. Parch. Henry Ward Beecher, Brooklyn. 1813. 37. Parch. Timothy Woodbridge, Stockbridge. 1784 38. Parch. Wm. R. Williams, D.D., New York. 1804. 39. Parch. Evan Evans, D.D., Philadelphia. 1700. Mae y rhan fwyaf o’r enwogion uchod wedi marw; ac yr oedd llawer o honynt heb allu siarad yr Omeraeg, a defnyddiasant eu hamser a’u talentau i lesoli cenhedloedd ereill. Ond yr oeddynt oll yn ddisgynyddion Cymreig, ac yn dra enwog am eu dysgeidiaeth; ac ysgrifenodd rhai o honynt lawer o lyfrau gwerthfawr er lles y miloedd; bu rhai o honynt yn brif ddysgawdwyr yn y colegau; ac y mae ychydig o honynt eto yn fyw, yn llenwi cylchoedd pwysig, ac yn meddu cymeriad uchel a dylanwad mawr yn y wlad hon. Mae enwau Abel Morgan, David Jones, Jonathan Edwards (Northampton), Timotby Dwight, Wm. R. Williams, a Henry Ward Beecher, ac yn enwedig yr anfarwol fardd, Goronwy Ddu o Fon, yn disgleirio yn eu plith. Ysgrifenodd Mr. Hughes hanes amrai o honynt yn fyr iawn, ereill yn helaethach; ond ceir hanes maith am bob un a nodais â *. Mae y flwyddyn yn cyfeirio at yr amser y ganwyd rhai o honynt, ac at amser tiriad ereill yn y wlad hon, ac weithiau at eu sefydliad yn y weinidogaeth yma. Rhodda yr awdwr hefyd hanes tra ehelaeth am y personau
(delwedd E1251) (tudalen 41)	(x407) (tudalen 41) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &c. canlynol, gyda nodiadau ar eu cymeriadau a’u talentau, a rhestr o’u gweithiau: - 40. Parch. Llewelyn J. Evans. M. A., Cincinnati. 1833. 41. Parch. Wm. C. Roberts, D.D., Elizabethtown. 1832. 42. Parch. Benjamin W. Chidlaw, A. B., Cincinnati. 1811. 43 Parch. Edward D. Morris, D.D., Parch. 1825. 44. Parch. Wm. Roberts, D.D., Bellevue, Pa. 1810. 45. Parch. Geo. Roberts, Ebensburgh, Pa. 1795. Marw 1853. 46. Parch. Wm. Rowlands, D.D., Utica, N.Y. 1807. Marw. 47. Parch. John P. Harris, Cattaraugus, N.Y. 1820. 48. Parch. David Williams, Chicago, 111. 1800. 49- Parch. Llewelyn R. Powell, Alliance, O. 1804. 50. Parch. Wm. Hughes, Racine, Wis. 1812. 51. Parch. David Davies, Brookfield, Ohio. 1817. 52. Parch. Lewis Meredith, Illinois. 1828. 53. Parch. Griffith Griffiths, New Cambria, Mo. 1824. 54 Parch. Rees Lloyd, Ebensburgh, Pa. 1759. Marw 1838. 55. Parch. R. D. Thomas, Mahanoy City, Pa. 1817. 56. Parch. Robert Littler, South Trenton, N.Y. 1818. Marw. 57. Parch. R. L. Herbert, Vermont. 1827. 58. Parch. Thos. R. Jones, Alliance, Ohio. 1819. 59. Parch. Evan F. Jones, West Bangor, Pa. 1821. 60. Parch. B. M. Davies, Baltimore. 1820. Marw. 61. Parch. Thomas T. Evans, Holland Patent. 1808. 62. Parch. John M. Thomas, Ironton, Ohio. 1823. 63. Parch. Erasmus W. Jones, New York. 1817. 64. Parch. John Edred Jones, Utica, N.Y. 1823. 65. Parch. John R. Daniels,Wisconsin. 1826. 66. Parch. Richard Edwards, Pottsville. 1819. 67. Parch. Joseph E. Davies, Hyde Park, Pa. 1810. 68. Parch. Thomas Edwards, Birmingham, Pa. 1805. 69. Parch. Griffith Roberts, Dodgeville, Wis. 1816. 70. Parch. John W. James, Pittston, Pa. -- 71. Parch. Thomas Foulkes, Oshkosh, Wis. 1818. 72. William Morgan, Pottsville. -- 73. Parch. James Davies, Radnor, Ohio. 1796. 74. Parch. Howell Powell, New York. 1819. 75. Parch. EdwardW. Jones, New York Mills. 1823. Marw. 76. Parch. Thomas Williams, Remsen. 1800. 77. Parch. David Price, Iowa. 1807. 78. Parch. John Moses, Newark, Ohio. 1827. 79. Parch. Morris Roberts, Remsen, N Parch. . Y. 1799. 80. Parch. Jenkin Samuel, Philadelphia. 1755. Marw. 81. Parch. Thomas J. Phillips, Plymouth. 1828. 82. Parch. Edward Jones, Portsmouth, O. -- 83. Parch. William D. Williams, Deerfield, N.Y. 1808. 84. Parch. John V. Hughes, Fairfield. 1804. 85. Parch. Robert Everett, D.D., Steuben, N.Y. 1791. 86. Parch. Hugh R. WilliaDis, Otsego.Co., N.Y. 1822. 87. Parch. Samucl Roberts (S. R.), Tennessee. 1800.
(delwedd E1252) (tudalen 42)	(x408) (tudalen 42) CYFLAWN OLYGFA, &C. Dosbarth II. GOLYGYDDION. Barddoniaeth gan “Eos Glan Twrch.” “Gan mai y pwlpud a’r wasg yw y ddau offeryn mawr er gwareiddio ac efengyleiddio y byd, mae o annhraethol bwys pa fath ddynion a ddinga i’r pwlpudau, ac a eistedda yn y cadeiriau golygyddol, i olygu ein newyddiaduron a’n cylchgronau. Ystyriwn fod y swydd olygyddol i’w rhestru yn agosaf at weinidogaeth fawr yr efengyl. Dylai pob golygydd fod yn ddyn dysgedig, o gymeriad da, yn feirniad craffus yn ngwahanol ganghenau llenyddiaeth, yn hollol ddiduedd a gonest, ac o chwaeth goethedig.” 1. George P. Morris. - Ganwyd ef yn New York, yn y fl. 1802. “The New York Mirror.” 2. Park Benjamin, B.A., N. Nork. 1809. The New World, &c. 3. Anrh. Ellis H. Roberts, Utica, N.Y. 1827. Utica Morning Herald. 4. Samuel Williams, M.A., San Francisco. 1826. 5. E. W. Evans, A.M., Marietta, Ohio. 1827. Yale Literary Magazine. 6. Evan E. Roberts, Utica, IST. Y. 1806. Haul Gomer, &c. 7. John A. Williams (Don Glan Towy). Cymro America. 1831. 8. John W. Jones. Ganwyd Ion. 11, 1829. Golygydd y Drych. 9. Thos. Gwallter Price (Cuhelyn). Rhag. 23, 1829. Workman Advocate. 10. Thos. B. Morris (Gwyneddfardd). 1825. Golygydd Baner America. 11. Thos. Jenkins (Myrddin),;Utica. Ion., 1803. Y Cyfaill, Mynegair. 12. Benj. F. Lewis, Argraffydd, Utica. 1831. Y Cymro, &c. 13. John M. Jones, Utica. 1816. Y Drych, Y Cymro, &c. Dosbarth III. BEIRDD A LLENORION. Bardoniaeth Saesnig. 1. John Edwards (Eos Glan Twrch), Rome, N.Y. Bardd Cadeiriol. 2. Wm. J. Williams (Gwilym ab Ioan), New York. Bardd enwog. Bu farw. 3. Thomas Lloyd Jones (Gwenffrwd). Gan. 1810. Bu farw yn Mobile, Ala., Awst, 1834. 4. Thomas Ingram Jones. Daeth o Sir Frycheiniog i New York yn 1831. 5. Richard Roberts, brawd S.R., Tennessee. Canig Fuddugol ar “Manasse,” &c. 6. John D. Jones (Eryr Meirion). Ganwyd yn y Bala, Ebrill 27, 1833. 7. David Pugh. Ganwyd yn Harlech, Hydref 19, 1820. Wis. Bardd, Cerddor
(delwedd E1253) (tudalen 43)	(x409) (tudalen 43) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &c. 8. William Williams (Gwilym Fardd), New York. Ymfudodd yma yn 1824. Bu farw. 9. Samuel Williams (Gwentydd Fardd), Hyde, Park, Luzerne Co., Pa. 10. Thomas Evans, Gibson, Susquehanna Co., Pa. Ganwyd Hydref, 1818. 11. Daniel J. Evans (Daniel Ddu), Gibson, Pa. Ganwyd Ebrill 23 1823 12. David E.Evans (Trelech), Plymouth, Pa. Ganwyd yn 1825. 13. Robert L Roberts (R. Llechryd). Ganwyd yn Ffestiniog, yn y fl 1824. 14. Anrh Thomas Ll. Hughes, Portland, Ohio. Ganwyd yn y fl. 1809. 15. Robert Evans, Ieu., (Meirionwysion), Utica, N.Y. Bu farw yn ieuanc. 16. Abraham Williams, Pennsylvania. 1793. Awdwr “Cywydd yr Adfail.” 17. Llewelyn D. Howell, Utica, N.Y. Ganwyd 1812. Bu farw Gor. 13, 1864. 18. Daniel Davies, Alliance, Ohio. “Pryddest Fuddugol ar y Tri Llanc,” &c. 19. Methuselah R. Rowlands (Llinos Glan Ohio), Minersville, Pa. Bu farw. 20. Rowland Walters (Ionoron Glan Dwyryd), Vermont. Bardd Cadeiriol. 21. Wm. Owen John (Eryr Glan Taf), Pittsburgh, Pa. Ganwyd Hydref 25, 1824. 22. Edward R. Jones (Ab Cimmerchyn), mab Jones, Maes-y-plwm. Bu farw yn Floyd, N.Y. 23. Robert Richards, Argraffydd, New York. Ganwyd yn Dolgellau, yn 1826. 24. John E. Roberts (Cymro Brith), Pitston, Pa. Ganwyd yn Mon, yn 1822. 25. Henry Lewis (Ab Llewelyn), Utica, N.Y. Ganwyd 1820. Bu farw Mai, 1871. 26. Richard M. Williams (Ab Morydd), Floyd, N.Y. Ganwyd yn Mon, yn 1789. 27. Charles Sanderson (Siarl Wyn o Benllyn). Bu farw yn New Orleans, 1832, yn 23 ml. oed. 28. John Gordon Jones, Michigan. Ganwyd yn Llanerch-y-medd, Mon, Gor. 16. 1830. DOSBARTH IV. BARDDONESAU. What is Poetry? Maria James. 1. Maria James, New York, 1839. Awdures “Wales and other Poems.” 2. Maria Brooks. Ganwyd hi yn Medford, Mass., 1795. ”Esther,” “Judith;” &c. 3. Mrs. R. D. Thomas (Sarah Maldwyn). Ganwyd Rhag 27, 1828. “Manavon i Mi,” &c. 4. Rebecca Jones, merch R. Jones, Ysw., Madison Co., N.Y. “Coffadwriaeth am Jane Roberts.”
(delwedd E1254) (tudalen 44)	(x410) (tudalen 44) CYFLAWN OLYGFA, &C. DOSBARTH V. CERDDORION. English Poetry. Pope’s Cecilia. 1. Robert Williams. Ganwyd yn y Bala, Ion., 1795. Yn. Turin, Lewis Co., N.Y. 2. William Roberts. Ymfudodd yma yn 1846. Bu farw yn Dodegville, Wis., Awst 6, 1850. 3. Thomas Davies, Utica, N.Y.. Ganwyd 1801. Professor of Music. 4. Edward Roberts, New York, mab y Parch. Morris Roberts. Remsen, N.Y. 5. Griffith W. Williams, Slate Hill, York Co., Pa. Ganwyd Meh. 6, 1829. 6. John Price Jones, Racine, Wis. Ganwyd yn Sir Frycheiniog, Ion. 8, 1824. 7. William Morris, Slate Hill, Pa. Datganwr enwog. Bu farw. 8. Edward J. Lewis, Utica, N.Y. Ganwyd 1809. Awdwr yr “Hosanna,” &c; 9. Wm. Aubrey Powell, Scranton, Pa. Ganwyd Rhag. 31, 1836. Professor. 10. John O. Pritchard, Utica. Ganwyd yn Bethesda, Medi 28, 1826. Bu farw. 11. John D. Owen. Ganwyd yn Llanfair Caereinion, G.C., Medi 15, 1836, 12. Hugh Hughes (Huw o Leiviad), Utica. Ganwyd yn Llanuwchlyn, G.C. 13. Evan Davies, New York. Ganwyd yn Llangadfan, G.C., yn y fl. 1824. 14. Thomas T. Jones, Mahanoy City, Pa. Ganwyd yn Dowlais, D.C., Awstl3, 1820. 15. Thos. G. Jones, Vermont. Ganwyd yn Llanberis, G.C, Medi 20, 1820. 16. John Abel Jones. Ganwyd yn Llanidloes, G.C.,..Hyd. 27, 1826. Cerddor enwog. 17. John M. Price, Danville, Pa. Ganwyd yn Dowlais, D.C. 18. Thos. W. Davies, Danville, Pa. Gan. yn Llansamlet, D.C. 19. Robert J. Roberts. Ganwyd yn Dolgellau, Hyd. 2, 1832. 20. Thos. N. Williams, Dodgeville, Wis. Gan. yn Meh. 1830. 21. Robt. W. Jones, Vermont. Gan. yn Caernarfon, Eb. 26, 1883. 22. Richd. J. Thomas, Mankato, Minn. Ganwyd yn Llanfair, Ebrill 3, 1826. 23. Robt. E. Hughes. Ganwyd ger Tremadog, G.C., yn 1820. 24. Richard O. Prichard, West Castleton, Vt. Ganwyd yn y Waunfawr, 1821. 25. David E. Evans, Boston. Brodor o Bethesda, Arfon. 26. David B. Roberts, Utica, N.Y. Gan. gerllaw y Bala, G.C. 27. Isaac Howells, Carbondale, Pa. Gan. Merthyr, Meh 2,1821. 28. John A. Jones, Howard Co., Iowa. Ganwyd ger Llanbadarn, Mai, 1828. 29. Wm. M. Owen, Utica, N.Y. Ganwyd yn Penllys, Maldwyn, yn 1821.
(delwedd E1255) (tudalen 45)	(x411) (tudalen 45) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &c. 30. Benj. Hopkins, Providence, Pa. Ganwyd yn Penycae, Rhag. 28,1830. 31. John Mills, Floyd. Ganwyd yn Llanidloes, yn 1815. Brawd Richard Mills. 32. John Howells. Ganwyd yn Manavon, G.C., Ion. 10, 1826. Ebensburgh, 1852. 33. Wm. J. Jones. Ganwyd yn Llanwrin, Mai 10, 1831. Yn awr yn Westernville, N.Y. 34. John T. Jones. Ganwyd yn Llan-y-Mawddwy, G.C., 1821. Turin, N.Y., 1841. 35. John R. Thomas, New York. Ganwyd yn Newport, Mynwy, Mawrth 26, 1829. 36. Aptomas, New York. Ganwyd yn Bridgend, D.C., 1829. DOSBARTH VI. - CERDDORESAU. 1. Mrs, Mary Hughes, gwraig y Parch. E. J. Hughes, Wilkesbarre, Luzerne Oo., Pa. Adnabyddid hi cyn priodi dan yr enw Miss Mary Davies, gynt o Utica, wedi hyny o ddinas New York. Merch ydyw i Mr. Rees Davies, a Mrs. Gwen Davies, gynt o Langadfan, Maldwyn. Ganwyd hi Mehefin 25, 1833. Mae yn chwaer Mr. Evan Davies, New York. 2. Mrs. T. G. Jones, gwraig Mr. Thomas G. Jones, Vermont. Merch ydyw i Griffith ac Elizabeth Williams, Penyclogwyn, plwyf Llanfihangel-y-penant, Arfon. Ganwyd hi yn y fl. 1820. Tiriodd yn New York Gor. 22, 1854. Yr oedd yn canu gyda “Chôr Vermont” yn Eisteddfod Utica, Ionawr 1, 1857. Canasant ddarnau y tro hwnw yn Utica, a’r cylchoedd, nad annghofir hwy yn yr oes hon. - “Dewch at ddirwest, dirwest, dirwest,”’ &c. 3. Mrs. O. J. Owens, gwraig Mr. O. J. Owens, Vermont, a merch i Richard Williams (mab Gwilym Peris), a Mary Williams ei wraig, gynt o Corris, Meirionydd, G.C. Ymfudodd gyda’i rieni i’r wlad hon yn 1853. Yr oedd hithau, a’i phriod, yn perthyn i “Gôr Vermont,” ac yn datganu yn swynol yn eisteddfod Utica, Ionawr 1, 1857. 4. Mrs. William J. Jones,, Westernville, Oneida Co., N.Y. Merch ydyw i’r cerddor Thomas L. Davies, a Mary ei wraig, gynt o Brynberian, Penfro, D.C., wedi . hyny o Floyd, ac yn awr o New York Mills, Oneida
(delwedd E1256) (tudalen 46)	(x412) (tudalen 46) CYFLAWN OLYGFA, &C. Co., N.Y. Ganwyd hi yn agos i Brynberian, Penfro, Rhagfyr 4, 1837. Daeth gyda’i rhieni i’r wlad hon yn 1841. Bu hi a’i phriod, William J. Jones, yn aelodau ffyddlon yn yr eglwys Annibynol yn Floyd am flyneddau. Enillodd hi a’i phriod amrai o wobrwyon am ddatganu yn Eisteddfodau Utica, a manau ereill Cawsant uchel gymeradwyaeth. 5. Mrs. Lewis E, Davies (yr Eos Gymreig), gwraig Mr. Lewis E. Davies, Hyde Park, a chwaer i’r Professor William Aubrey Powell, Scranton, Pa. Ymfudodd i’r wlad hon gyda’i rhieni, David a Jane Powell, yn 1853. Ganwyd hi yn Glyn Ebw, Mynwy, D.C., Medi 16, 1839. Priododd â Mr. Davies Medi 10, 1859. Ei henw cyn priodi oedd Elen Powell. Mae wedi enwogi ei hun fel cantores er ys blyneddau. Bu yn datganu gyda’i brawd, mewn eisteddfodau a chyngerddau, mewn llawer iawn o fanau yn y wlad hon. 6. Mrs. John A, Jones, gwraig y Parch. John A. Jones (A.), Florence, Cresco P.O., Howard Co., Iowa. Merch ydyw i David ac Ann Davies, Ffaldybrenin, Sir Gaerfyrddin, D.C. Ganwyd hi Awst l, 1829. Yr oedd ei thad yn athraw cerddorol. Priododd yn 1851, ac ymfudodd gyda’i phriod i’r wlad hon yr un flwyddyn. Mae yn gantores naturiol, ac ystyrid hi yn un o’r rhai blaenaf yn mhlith y Cymry yn Wisconsin. Symudodd gyda’i phriod i’r lle uchod, yn Iowa, er ys rhai blyneddau. 7. Mrs. Isaac Howell (Y Dryw Fach), priod Mr. Isaac Howell, Carbondale, Luzerne Co., Pa. Merch John ac Ann Morgans, Merthyr, D.C., ydyw, Ganwyd hi yno Mai 19, 1828. Letitia yw ei henw cyntaf. Cafodd lawer o fanteision i ddeall cerddoriaeth gan ei phriod, ac ereill. Bu yn datganu yn yr Hen Wlad o flaen y teulu breninol, a phrif foneddigion a boneddigesau y deyrnas. Cafodd nawdd Lady Hall. Enillodd lawer o wobrwyon. Yn Eisteddfod y Fenni, yn 1841, y cafodd y teitl “Y Dryw Fach,” a gwobr o f5, am ganu “Glan Meddwdod Mwyn.” Bu yn canu yn Nghyngerdd y Prof. B. F. Baker, Boston, yn Carbondale, Pa., yn 1856, a rhoddodd uchel gymeradwyaeth iddi.
(delwedd E1257) (tudalen 47)	(x413) (tudalen 47) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &c. 8. Mrs. J. Parry - merch ydyw i’r Parch. Thomas Williams (T. C), a Grace Williams, yn awr o Remsen, N.Y. Ganwyd hi Tachwedd 3, 1834, yn Tanygrisiaii, Ffestiniog, Meirionydd, G.C. Cafodd fanteision addysg fel y cyffredin. Dangosodd hoffder mawr at gerddoriaeth er pan yn blentyn. Bu yn datganu mewn amryw gyngerddau, a chafodd uchel gymeradwyaeth. Mae yn perchen llais nerthol, yr hwn a ellir ei glywed yn eglur o ganol cynulleidfa luosog. Gor. 5, 1859, priododd â Mr. John Parry; mae yntau yn gerddor da, ac wedi cyfansoddi rhai darnau. Preswyliant yn Middle Granville, swydd Washington, N.Y. RHAN II. - HANES LLENYDDIAETH Y CYMRY YN Y WLAD HON. DOSBARTH I. - Y CYLCHGRONAU. YR WYTHNOSOLION. - 1. “Y DRYCH.” - Y Newyddiadur Cymreig Wythnosol cyntaf a gyhoeddwyd ar gyfandir America. Ymddangosodd y rhifyn cyntaf o hono Ionawr 2, 1851. Wyth tudalen, pris $1 y flwyddyn. Cyhoeddwyd ef gan Mr. John M. Jones, New York. Efe oedd ei berchenog a’i olygydd. Rhagfyr 16, 1854, gwerthodd ef i gwmpeini yn New York. Yr oedd iddo 2,750 o dderbynwyr y pryd hyny. Wedi hyny bu am hirfaith flyneddau dan olygiaeth Mr. John W. Jones. Argraffwyd ef gyntaf gan Mr. Benjamin Parry, wedi hyny gan Richards & Jones, yn New York. Bu mewn undeb â’r “Gwiliedydd” o’r flwyddyn 1855 hyd 1858. Bu y Psrch. Morgan A. Ellis, a T. B. Morris, yn olygwyr cynorthwyol iddo am lawer o amser; a bu Gwilym ab Ioan yn golygu ei farddoniaeth am flyneddau. Bu ei gylchrediad unwaith yn ehelaeth - dros bum’ mil. 2. “Y CYMRO AMERICANAIDD.” - Ymddangosodd y rhifyn cyntaf o hono Mai 1, 1853. John M. Jones, Ysw., oedd ei berchenog a’i olygydd; ac argraffwyd ef yn ei swyddfa ef yn New York. Bu y “Cymro” am 50 cents y flwyddyn hyd 1855; a bu yn treulio ei amser boreuol i wasanaethu ychydig ar deulu Dic Shon Dafydd,
(delwedd E1258) (tudalen 48)	(x414) (tudalen 48) CYFLAWN OLYGFA, &C. trwy gyhoeddi congl o hono yn yr iaith Saesonaeg. Wedi hyny daeth yn Gymro glan dilediaith. Bu iddo unwaith 5,500 o dderbynwyr. Cyhoeddwyd llawer o erthyglau campus ynddo am 1859 a 1860. Bu amrai yn cynorthwyo Mr. Jones i’w olygu, sef B. F. Lewis, Eryr Meirion, Eryr Glan Taf, Parchn. John P. Harris, John Edred Jones, John M. Thomas, E. D. Thomas, ac Eos Glan Twrch. 3. “Y GWILIEDYDD AMERICANAIDD.” - Ymddangosodd y rhifyn cyntaf o hono tua dechreu y fl. 1854 dan olygiaeth y Parch. Robert Littler, o South Trenton, N.Y. Wedi hyny bu y Parch. Morgan A. Ellis (T.C), yn ei olygu. Meddienid ef gan gwmpeini Cymreig, ac argraffwyd ef gan Mr. Evan E. Roberts, yn Utica, N.Y. Ymbriododd â’r “Drych” yn 1855. Bu farw yn niwedd y flwyddyn 1858. Ei bris oedd $1 y flwyddyn. Dywedir fod iddo 1,800 o dderbynwyr yr amser Littler ac Ellis. Cyhoeddwyd amrai ereill ar wahanol amserau, sef “Seren Oneida,”, “Cyfaill yr Undeb,” “Yr Amserau;” &c. Ond ni bu eu hoes ond ber; buont feirw mewn gwendid ac anmharch, ac ni chawsant gefnogaeth, am mai eu prif amcan oedd pleidio Democratiaeth, t3k cheisio gwrthwynebu y Gwerinwyr. Y. PYTHEFNOSOLION. - 1. “Cymro America.” Y Newyddiadur Cymreig cyntaf yn America. Cychwynwyd ef yn nechreu y flwyddyn 1832, dan olygiaeth Mr. J. A. Williams (Don Glan Towy). Pris $2 y flwyddyn. Yn y flwyddyn hono y bu y cholera yn gwneyd galanasdra mawr yn New York; a dyrysodd fasnach y lle, Bu y “Cymro“ druan farw yn mhen ychydig fisoedd, o ddiffyg cynorthwy arianol. 2. “Y Beread.” - Neu Drysorfa y Bedyddwyr, a chyfrwng gwybodaeth gyffredinol i’r Cymry. Daeth y rhifyn cyntaf o hono allan o’r wasg yn New York, dan olygiaeth y Parch. D. Phillips, pris $2 y flwyddyn, yn lonawr 1842. Cynnwysai pob rhifyn 16 o dudalenau 8plyg. Bu farw cyn pen blwyddyn, o ddiffyg cefnogaeth.
(delwedd E1259) (tudalen 49)	(tudalen 49) 3. “Jlaul Gomer/’ - Daeth y rhifyn cyntaf o hono allan yn Ion., 1848. Cyhoeddid a golygid ef yn Utiea, N.Y., gan Mr. Evan E. Roberts (leuan o Garedigion), * g<>lygid ei farddoniaeth ffan Mr. John Edwards (Eos Glan Twrch), Pris $1 y nwyddyn. Bu farw yn mhen naw mis ar ol ei gychwyniad, p ddiffyg cysodwyr i weithio arno. 4. ‘^Yr ÂrweinyddP - Gwnaeth ei ymddangosiad cyntaf Ion. 10, 1858. Argraffwyd ef gan Mr. Robert E. Meredith, Rome, N”. Y., dan olygiaeth y Pai’ch. Thomas T. Evans, Floyd, am y ddwy flynedd gyntaf; pris 50 cents y flwyddyn. Yn 1860 newidiodd ei ffurf, a bu dan olygiaeth y Parch. William Hughes (T.C.), Utica, pris $1 y flwyddyn. Cynnwysai 24 o dudalenau 8plyg. ir Eos oedd yn golygu ei farddoniaeth. Bu iddo fil o dderbynwyr. Bu farw ar symudiad Mr. Hughes i Racine, Wisconsin. 5. ^’ Y Bardd,^^ - Cyhoeddwyd y rhifyn cyntaf o hono Medi 15, 1858, dan olygiaeth Mr. Thomas Gwallter Price (Cuhelyn)^ y pryd hyny yn Minersville, Pa., pris $i y nwyddyn. Cynnwysai pob rhifyn o hono 16 o dudalenau Splyg. Ei arwyddair oedd^ “ Bod heb ddim yw bod heb Dduw.” Cyhoeddiad rhagorol ydoedd; Cynnwysai lawer o draethodau buddiol, ac o ffraethebau digrif. Ond ni ddaeth ond pum^ rhifyn o hono allan o’r wasg. Ymadawodd ei olygydd i Calfornia. Y MisoLiois^ - 1. “ Y Cyfaill oW Hen Wladr - Y Misolyn Cymreig cyntaf a gyhoeddwyd yn America: dan olygiad y Parch. William Rowlands, D.D., Isrew York. Daeth y rhifyn cyntaf allan yn Ionawr 1838. Pris $2 y flwyddyn. Cynnwysai 32 o dudalenau 8plyg, wedi hyny 40 tudalen. Bu dan wahanol ffurfiau, ac argraffwyd ef gan wahanol bersonau, mewn gwahanol fauau; yn New York, Utica, a Rome; yn ol symudiadau ei olygydd enwog. Yn 1856 prynodd y Parch. Thomas Jenkins ei haner, a bu yn ei gydolygu a Mr. Eowlands; wedi hyny prynodd ef i gyd, a bu o dan ei olygiad ef yn unig am dymhor. Prynodd Mr. Rowlands ef yn ol, a bu yn ei olygu yn fedrus hyd ei farw
(delwedd E1260) (tudalen 50)	(tudalen 50) CYFLAWN OLYGFA, &C. olaeth. Gostyngwyd ei bris i $1.50 y flwyddyn. Bu iddo yn agos i ddeunaw cant o dderbynwyr. Bu o wasanaeth dirfawr i’n cenedl yn y wlad hon. 2. “ Y Cerihadior Americanaidd,^^ - Un o’r Cyhoeddiadau Misol gwerthfawrocaf yn mhlith cenedl y Cymry yn. America ydyw. Dechreuodd ddyfod allan yn y fl. 1840, pris $1.50 y flwyddyn, dan olygiad y Parch. R Eyerett, D.D., Steuben, Oneida Co., ii. Y., yr hwn a brofodd ei fod yn olygydd chwaethus a medrus, am flyneddau lawer. Cynnwysa y “ Cenhadtor ^* bob newyddion pwysig, cartrefol a thramor, a lluaws o draethodau campus ar wahanol destynau. 3. ^’ Y Dyngartur.’^ - Dechreuodd ddyfod allan yn 1842, dan olygiad y Parch. ‘Robert Eyerett. Yn mhen dwy flynedd unwyd ef â^r .” Cenhadwr.^’ 4. “ Y Detholydd:’ - Cjhoeaayvya ef gan y Parch. R Everett, am y ddwy flynedd 1850 a 1851. Pris ily flwyddyn. Cynnwysai bigion traethodau o gyhoeddiadau Cymreig Cymru. Yr oedd yn gylchgrawn da. 5. “ Y Seren Orllewinol.” - Daeth y rhifyn c yntaf allan yn 1842, ^n Utica, N.Y., dan olygiad y Parch. WiUiam T. Phillips (B.). Wedi hyny bu am flyneddau dan olygiad y Parch. John P. Harris (lenan Ddii\ Minersville, Pa. Ac ar ol hyny bu dan olygiad ei berchenog, sef y Parch. Richard Edwards, Argraffydd, Pottsville, Schuylkill Co., Pa., am flyiieddau lawer. Cynnwysai 24 o dudalenau 8plyg; pris $1.50 y flwyddyn. Bu iddo 750 o dderbynwyr. 6. “ Y Cylchgrawn Cenedlaethoir - Daeth y rhifyn cyntaf o’r cyhoeddiad gwerthfawr hwn allan yn Gorphenaf, 1853. Cyhoeddwyd ef gan Mr. John M. Jones, yn New York. Parhaodd i ddyfod allan hyd EJ}rill 1856. Pris $1 y flwyddyn. Cynnwysai y traethodau goreu a gyhoeddwyd yn yr iaith Gymraeg; llawer o honynt wedi eu dethol o’r “ Traethodydd,^ ac o brif gyhoeddiadau ereill yr Hen Wlad; a rhai traethodau o w aith rhai o brif gyfansoddwyr y wlad hon. 7. “ Y Golygyddr - Cyhoeddwyd ef gan, a than olygiad y Parch^ John Jones (Llangollen)y ja Oinoinnati, EiiWOGIO^ CYMREIG AMERICA, &C.
(delwedd E1261) (tudalen 51)	(tudalen 51) Ohio. Daeth pedwar rhifyn o hono allan yn y flwyddyn 1856. Pris $1 y flwyddyn. Dan^osai yr hyn a ddaeth allan o hono fod ei olygydd yn ddyn athrylithffar a thalentog; nid oedd ynddo y gradd lleiaf o debygolrwydd i’r cyhoeddiadau ereill. Bu farw yn ei fabandod o ddiffyg cefnogaeth. ChwarterOl. - “ Y Traethodtjdd:’ Dechreuwyd ei gyhoeddi yn nechreu y flwyddyn 1857. Ei berchenog a’i olygydd oedd y Parch. William Rob.erts, D.D., New York. Argraffwyd ef gan Richards & Jones, yn y ddinas hono. Cynnwysai pob cyfrol o hono 576 o dudalenau. Pris $1.50. Pigion ydoedd o “ Draethodydd” yr Hen Wlad, gydag ychwanegiad o gyfansoddiadau prif feirdd a llenorion Cymreig America. Ystyriwn bob llyfrgell Gymreig yn anghyflawn heb y “ TraetTiodyddJ^ Ei gylchrediad yn 1860 oedd 750. Bu y cyhoeddiad campus hwn farw yn mhen ychydig flyneddau o ddiffyg cefnogaeth. DOSBARTH II. - RHESTR O’R LLYFRAU CYMREIG A GYHOEDDWYD YN A^^ERICA. Hen Lyfrau Cymreig. 1. ‘‘ Y Mynegair YsgrytJiyrol cyntaf yn yr iaith GymraegP - “ Cydgordiad egwyddorol o’r Ysgrythyrau, neu Sylfaen Llythyrenol o’r prif eiriau yn y feeibl Santaidd, yn arwain dan y cyfryw eiriau i fuan ganfod pob rhyw ddymunol ran p’r ‘Sgrythyrau; a gyfansoddwyd drwy lafurus boen Mel morgan^ gweinidog yr efengyl, er lles y Cymry; argraffwyd yn Philadelphia, gan Samuel Kermer, a Dafydd Harry, 1730.” Gallwn weled fod Cymry a Chymraeg yn uchel eu parch a’u bri y pryd hwnw” yn Pennsylyania, oblegid cawn fod y Mynegair yn cael ei gyflwyno fel y canlyn: - “At yr ardderchog Dafydd Lloyd, Ysw., Pen Earnwr, neu Brif Ynad, Talaeth Pennsylyania.” 2. ‘‘ Anerch tV Cymry, - Yn galw oddiwrth lawer o bethau at yr un peth angenrheidiol, er mwyn cadwedigaeth eu heneidiau; yn enwedig at y tlodion annysgŴg, §ef wfftwyr;, llafur\vyr, \\ bugepiaid, y rh^i o içe^
(delwedd E1262) (tudalen 52)	(tudalen 52) CYFLAWN OLYGFA, &C. radd; gan Ellis Pugh, yr hwn a aned yn mhlwyf Dolgellan, yn Sir Feirionydd, yn y chweched mis, yn y flwyddyn 1656. Argraffwyd yn Philadelphia, Pa., gan Andrew Bradford, yn y flwyddyn 1721. Pasiwyd mewn cyiarfod misol yn Ngwynedd, yn sir Philadelphia, a seiniwyd yn enw y dywededig fi:yfarfod gan John Hugh, Edward Foullc, john Humphrey; Edward Kobert, Hugh Griffith, Meredith David, Thomas Pugh, Eowland Ellis, David Meredith, Thomas E^arus, Robert Evans, Owen Evans, Cadwaladr Evans, Robert Jones, Evan Evans, John Evans.” Maeyr hen lyfr yn ddeg o bennodau, 110 t. d. 8plyg. 3. Llyfr Hymnau, 180Ö. - Cafodd yr hen lyfr hwn ei argraffu gan Ira Merrell, yn Utica, yn y fl. 1808. Cyhoeddwyd gan yr Annibynwyr. Bu John Roberts, ac Evan Davies, pregethwyr cynorthwyol o Utica, a Walter G. Griffiths, a Timothy Griffiths, o Steuben, yn ymdrechgar a ffyddlon iawn gyda’r gwaith o’i gael allan. Samuel Morris, gweinidog yr Annibynwyr j;n Utica, oedd y prif olygydd. Pigion o Hymnau, ac nid. ail argraffiad, ydoedd y llyfr. Mae erthygl ddyddorol am y llyfr hwn wedi ymddangos yn y ‘“ Cenhadwr.” Cyf. xvi. tu dal. 344. Mae Mr. H. J. Hughes, hefyd, wedi casglu rhestr werthfawr o lyfrau Cymreig ereill a gyhoeddwyd yn ddiweddarach yn America, ac wedi ei hysgrifenu yn drefnus yn niwedd ei Draethawd. gan nodi yr amser y cyhoeddwyd hwynt, eny/au y hylrau, eu plygiadau, nifer eu tudalenau, eu prisiau, pa nifer a gyhoeddwyd, ac a werthwyd, enwau yr awdwyr, a’r cyhoeddwyr, a’r argraffwyr. Ond nid allaf fi yma gyhoeddi yr holl fanylion; dim ond enwau y llyfrau, a’u liawdioyr^ a’r flioyddyn y cyhoeddwyd hwynt. Mae y rhan fwyaf o honynt wedi eu cyhoeddi a’u hargraffu gan y personau canlynol: - sef R.R. Roberts, Utica; John M. Jones, New York; R. R. Meredith, Rome; D.C. Davies, Utica; Richards & Jones, a Baker & Godwin, New York; Thomas J. Griffiths, Utica; Richard Edwards, Pottsville; a Dr. Everett, Steuben. EisrwoGio:^?- CYMEria A3imiCA, &c.
(delwedd E1263) (tudalen 53)	(tudalen 53) 1. Caniadati Byrion. Parch. 8. Roberts, M.A. 1834. 2. Amddiffyniad o Brynedigaeth Neillduol. Rushton. 1838. 3. Casgliad o Hymnau. W. Williams. 1838. 4. Cofiant Morgan Howell. T. Edwards. 1853. 5. Pryddest Fuddugol. Wylliam Ambrose. 1854. 6. Traethawd ar yr lawn. S. Bowen. 7. Cysondeb y Pedair Efengyl. E. Robinson, a L. Edwards, D.D. 1857. 8. Hanes yr Hen Gymry. Morgan, Tregynon. 1860. 9. Armagedon. Anadnabyddus. 1853. 10. Armagedon a’r Attodiad. Anadnabyddus. 1854. 11. Barn a Darfelydd. William Jones. 1854. 12. Geirlyfr Cymraeg a Saesonaeg. William Spurell. 18G0. 13. Geirlyfr Saesonaeg a Chymraeg. ** 1860. 14. Tri Rheswm. M. Pendleton (John Edred Jones). 1857. 15. Casgliad o Emynau. J. P. Harris (leuan Ddu). 1854. 16. Llais o’r Llwyn. John Edwards (Eos Glan Twrch). 1854, 17. Cyfarwyddiadau Eglur. Dr. J. W. Alexander, (Cyf. B. F. Lewis). 1856. 18. Mynegair Ysgrythyrol. T. Jenkins a D.C. Evans. 185U. 19. 20, 21. Dyddiadur y T.C. am 1858, 1859, 1860. T. Jenkins. 22. Dyddiadur y T.C. a’r. A. am 1861. T. Jenkins a D Price 23. Angau yn y Crochan. Parch. Wm. Rowlands. 1836. 24. Y Durtur; Emynau Dirwestol. *’ 1845. 25. Geiriadur YsgrytJ^yrol. Parch. Thomas Charles. 1845. 26. Traethawd ar y Sabboth. Parch. John Elias. 1845. 27. Hyfforddwr. Parch. Thomas Charles. 1845. 28. Silliadur. R.R. Roberts. 1845. 29. Christmasia. Brutus. 1845. 30. Perl Ysgrythyrol. Parch. J. Mills. 1846. 31. Esponiad ar y Datguddiad. Parch. David Morgan. 1846. 32. Geiriadur Saes. a Chymraeg. Wm. Rlchards, LL. D. 1846. 33. Casgliad o Emynau. R. Mills. 1847. 34. Defodŵu Dwyreiniol. Baxter & Burder. Cyf . E. Griffiths. 1848. 35. Egwyddoreg o’r laith Gymraeg. R. Edwards. 1849. 36. Cyfarwyddydd Profedig. John Edwards. 1849. 37. Y Meddyg Teuluaidd. Dr. H. Ll. Williams, Utica. 1851. 38. Arfogaeth y Cristion. Wm. Gurnal. 1850. 39. Fy Chwaer. Parch. T. Jones, Wyddgrug. 1852. 40. Hanes yr Eglwys Gristionogol. Wm. Jones. 1852. 41. Bywyd Joseph. John MacGowan. 1850. 42. Geirlyfr Ysgrythyrol. Parch. John Mills. 1853. 43. Geiriadur Saes. a Chymraeg. Thomas Edwards. 1853. 44. Gramadeg Caledfryn. Caledfryn. 1853. 45. Drych Barddonol. “ 1853. 46. Llaw Fer. Parch. Edward Jones, Ohio. 1859. 47. Etholedigaeth Gras. Parch. Wm. Roberts. 1856. 48. Hanes Moses a Joseph. Parch. Thomas Jenkins. 1859. 49. Telyn y Plant. D.C. Evans. 1860.
(delwedd E1264) (tudalen 54)	(tudalen 54) CYFLAWN OLYGFA, &C. 50. BywydLincoln. Cyli. gan D.C. Evans. 1860. 51. ** Cyh.ganR. Edwards. 1860. 52. Casgl. o Emynau Wesleyaidd. R. Williams, &c. 1855. 53. Etholedigaeth Gras. Parch. R. L. Herbert. 1856. 54. Lamp y Cysegr. Parch. David Williams. 1857. 55. Y Rhyfel yn y Dwyrain. J. W. Jones, GoL y Drych. 1856. 56. Crachfeirniadaeth. Parch. Llewelyn J. Evans. 1859. 57. Salmau a Hymnau. Parch. Wm. Rowlands. 1855. 58. Gweithiau Awdurol J. P. Davies. Parch. J. P. Davies (B.), Tredegar. 1846. 59. Cyffes Ffydd y T.C. Cyh. Wm. Rowlands. 1842. 60. Dechreuad a Chynydd y T.C. yn America. Parch. Wm. Rowlands. 1842. 61. Hyfforddwr. Parch. Thomas Charles, 1842. 62. Dirwest yn seiliedig ar y Beibl. Parch. T. R. Jones. 1853. 63. Arweinydd Esmwyth. Parch. Wm. Rowlands. 1849. 64. Dammeg y Mab Afradlon. ‘‘ 1860. 65. Rhodd Mam. Parch. John Parry. 1860. 66. Eliasia. Bleddjm (Brutus). 1846. 67. Hyfforddwr. Parch. Thomas Charles. 1859. 68. Holwyddoreg o’r Cyffes Ffydd. J. W. Jones, Penparc. 1857. 69. Caniadau Seion, &c. Y diweddar R. Mills. 1853. 70. Hanes Joseph. Parch. Thomas Jenkins. 71. Aberth Crist. Barddoniaeth. Parch. D. Jones, Caernarfon. 72. Esponiad ar y Testament Newydd. ^Parch. Jas. Hughes. 4 Cyf. $6. 1855. 73. YFrwydrFawr. Anbysbys. 1853. 74. Y Pregethwr a’r Gwrandawr. Parch. Richard Williams, LiverpooL 1855. 75. Drych Prophwydoliaeth. Parch. J. Hughes, L’pool. 1855. 76. Y Drysorfa GerddoroL H. J. Hughes, Kew York. 1^57. 77. Darlith ar y Greadigaeth. Parch. Wm. Rowlands. 1858. 78. Cyfansoddiadau Cerddorol, Buddugol yn Eisteddfod Ra cine, Wis. J. P. Jones. 1858. 79. Anthem ar Matthew. J. D. Owen. 1859. 80. Anthem - “ O nae bae fy mhen,” &c. Owen Davies. 1858. 81. Rhodd Mam. Parch. J. Parry. 1858. 82. RhoddTad. “ 1857. 83. Llyfr Cyntaf. R. R. Meredith. 1858. 84. Cyfarwyddwr. Parch. Wm. Rees, D.D. 1859. 85. Taith i Palestina. Parch. John Mills. $1. 1860. 86. Athrawiaeth yr lawn. Parch. L. Edwards, D.D. 1860. 87. 88. Dyddiadur y T.C. am 1856, 1857. Parch. T. Jentons. 89. Oriau Olaf Iesu Grist. Parch. Lewis Jones. 1851. 90. Marwnad J. Jones, Talsarn. Eben Fardd. 1858. 91. 92. Dyddiadur yr A. am 1857, 1858. lorthiyn Gwynedd. 93. Trydedd Eisteddfod Utica. Y Cyfansodd. Buddugol. 1858. 94. Cofiant Wm. Williams, Wern. Parch. Wm. Rees. 1844. 95. Caniadau y Cysegr. Casgl. Everett, M. a G. Roberts. 1846. 96. Bglwys yn y Ty. Mathew Henry. 1846.
(delwedd E1265) (tudalen 55)	(tudalen 55) EKW0GI02r CY^r.i:ia AMEr.ICA, AC. ÖC iyr. Coft. Dl. Griffiths, 0. Nedd. Parch. Philip Griffiths. 1850. 98. Awdlarwest Joseph al frodyr. leuan Ddu. 1857. 99. Naomi - Pryddest. Parch. J. P. Harris. 1858. 100. Caniadau y Cyssegr. Ail-argraff. Casgl. Everett, &c. 1846. Cyhoeddodd Cymdeithas y Traethodau y rhai canlynol: 1. Gorphwysfa y Saint, gan Baxter, t. d. 451. 2. Hanes Gwaith y Prynedigaeth, gan Edwards, t d. 395. 3. Taith y Pererin, gan John Bunyan, t. d. 872. 4. Yr Ymofynydd Pryderus, gan J. Angel James, t. d. 201. 5. Galwad Tr Annychweledig, gan Baxtef, t. d. 166. Hefyd, cyhoeddodd y Gymdeithas haelionus uchod dros ug ain o Draethodau Cymreig gwerthfawr, megys “ Croes Crist,” t d. 20; ^’Cyfeiliornadau Cyffredin,” t. d. 16; ‘‘ Gwahoddiad Graslawn at Iesu Grist,” t. d. 16; ‘‘Fy Ffordd fy Hun,” t. d. 16; *’Gwobrau Meddwdod,” t. d. 4, &c., &c. A chyhoeddasant lawer o Law-nodau, megys “ YDydd Sabboth,” &c., &c. Sylwadau Diweddol. - Terfyna Hugli J. Hughes, Ysw., ei Draethawd cynnwysfawr trwy y Sylwadau Diweddol canlynol. Dywed, - ‘-Pan yn ymaflyd yn y testyn dan sylw i ddechreu, yr oeddwn yn bwriadu ysgrifenu ychydig o hanes amryw o Gymry, ac o hiliogaeth Gymreig sydd wedi hynodi eu hunain fel gwleidiadwyr (statesmen), megys Wm. Penn, Eoger Williams, John Adams, Thomas Jefferson, James Madison, James Monroe, John Quincy Adams, William H. Harrison, &c., y rhai y dy wedir eu bod o waedoliaeth Gymreig; ja nghyd ag amry w fu mewn swyddi uchel yn y Wladwriaeth yn amser y chwildroad Americanaidd; hefyd, amryw athrawon dysgedig mewn colegau, meddygon, celfyddydwyr, masnachwyr, &c. Ond trwy fod y maes mor ehelaeth, a’r defnyddiau mor wasgaredig, a’r amser mor fyi’ i’w casghi at eu gilydd, gorfu arnom droi peu ar ein Traethawd cyn ei haner gwblhau yn ol ein cynHun dechreuol; ond os cawn fywyd ac iechyd, bwriadwn ei orphen eto. Nid ydyw ein bod wedi ysgrifenu mwy am rai yn profi eu tiod yn fwy enwog nag ereill yr ysgrifenasom lai am danynt; ond yn hytrach gwnaethom yn ol y manteision a’r cyfleusderau oedd genym i wneyd. Addefwn mai gorchwyl lled anhawdd ydyw ysgrifenu hanes dynion cyhoeddus i foddhau pawb, ac mai gwaith anhawddach na hyny ydyw rhoddi desgrifiad cywir o honynt. Hefyd, gyda golwg ar y
(delwedd E1266) (tudalen 56)	(tudalen 56) CYFLAWN OLYGFA, aC. llyfrau Cymreiff a gyfansoddwyd ac a gyhoeddwyd yn America, yr oeddwn. wedi bwriadu gwneyd adoiygiad byr arnynt oll; yr un modd ar y flyfrau Cymreig a gyfansoddwyd ac a gyhoeddwyd gan (iymry yn yr Hen Wlad, cyn iddynt ymfudo i^r wlad hon, megys ^ JBlodau Glyn I)yfi/ gan y Parch. Lewis Meredith; ^ Yr Adeiladydd Teuluaidd/ gan y Parch. David Price (Dewi Dinorwig); ^ Ceinion Awen y Cymry/ gan y diweddar Thomas Lloyd Jones (Gwenffrwd); ^ Y Crochan Aur/ yn cynnwys traethodau ar yr Ysgol Sabbothol, &c.; a’r ‘ Ymfudwr,’ gan y Parch. E. D. Thomas (lorthryn Gwynedd); ^Y Delyn Gymreig,’ gan Mr. H. Hughes, TJtica; a llawer ereill. Mae hefyd amry w o lyfrau Saesoneg wedi eu cyfansoddi a u cyhoeddi o waith Cymry America, y bwriadem wneyd mwy o sylw o honynt nag a wnaethom. “ Yr oeddem wedi meddwl rhoddi ychydig o hanes y gwahanol gyfarfodydd llenyddol, eisteddfodau, a chymdeithasau Cymreig ereill ein gwlad; ond rhaid troi y cwbl o’r neilldu yn bresenol, gan ddisgwyl cael cyfleustra eto i sylwi arnynt, cyn cyhoeddi y gwaith hwn. Dylai y darllenydd gofio mai nid pigion o weithiau y beirdd a ddyfynasom, ond yn hytrach rhyw ddarnau a gawsom agosaf at law wrth ysgrifenu eu hanes. “ Dyledus ydym i lawer o lenorion a beirdd, &c., am ein cynysgaeddu â defnyddiau yn cynnwys ffeithiau hanesiol am feirdd a llenorion, ac enwogion mewn gwahanol gangenau ereill o wybodaeth; gwnaethom ddefnydd o rai o honynt yn y traethawd hwn, a bwriadwn wneyd defnydd o’r gweddill eto. Gallem.enwi Mr. Wm. J. Williams (Gwilym ab Ioan), New York; Mr. Benjamin F. Lewis, a Mr. John 0. Pritchard, Utica, N.Y.; yn nghyd a degau ereill a allem nodi. “Yn awr, with derfynu, dymunem i’r darlleuydd basio heibio i bob anmherffeithrwydd yn ygwaithhwn, a’i ystyried yn ffrwyth llafur caled un sydd yn hoffi llwyddiant y’^Cymry a’u llenyddiaeth yn mhob man, yn enwedig yn America.” HUÖH J. HUGHES.
(delwedd E1267) (tudalen 57)	(tudalen 57) PENNOD IV. RHESTR YCHWA2ÍEG0L O^N BEIRDD, A’K LLEN’ORION’, EIN GOLYGYDDIOli, A’K) HAWDUROli, a’ii CERDDORIOli, a’:s llyfrau. Aeth heibio dros ddeng mlynedd o amser gwerthfawr er pan ysgrifenodd H. J. Hughes, Ysw., ei Draethawd gwerthfawr. Yn y cyfnod hwnw cymeirodd llawer gyfnewidiadau le yn mhlith Cymry America, ac ymfudodd llawer o Gymry parchus i’r wlad hon. Mae y rhestr hon yn cynnwys llawer o enwau na welir yn Nhraethawd Hughes. Nid wyf yn gadael neb alla>i yn fwriadol. Caraswn ei gwneyd yn gyflawn a pherffaith, ond yr oedd hyny yn annichon; a buasai yn hyfrydwch i mi pe gallaswn gyhoeddi hanes byr am bob un honynt yn y gyfrol hon; ond gwnaf hyny yn y gyfrol nesaf, os caf gefnogaeth ddigonol. Nid wyf yma yn gosod ein jori/-feirdd, &c., ar ben y rhestr, ond yn eu rhestru yn mhlith ereill yn ddiwahaniaeth yn eu gwahanol dalaethau. BEIRDD CYMKEIG AMERICA. J. Edwards (Eos Glan Twrch), Rome, N.Y. Bardd Cadeiriol. Parch. J. P. Harris (leuan Ddu), Sandusky, Cattaraug. Co. N.Y. Joseph W. Nichols (Neifion), Utica, N.Y. Bardd Cadeiriol. Philip i). Phillips (Philos o’r Cwm), Utica, N.Y. John D. Morgan (Argraffydd), Utica, N.Y. Ellis Thomas (Gof), Utica, N.Y. Richard H. Hughes, “ (Bufarw.) Thomas Solomon Griffiths, Utica, N.Y. John Evans (Bardd y Bowery), New York. Rohert Richards (Argraffydd), New York. William Owen, Rome, Oneida Co., N.Y. Richard M. Williams (Ab Morydd,) Floyd, N.Y. Parch. Rohert Evans (Trogwy), Remsen, N.Y. Parch. Morris Williams (B), Remsen, N.Y. Owen R. Griffiths (Owain If or), New Hartford, Oneida Co. N.Y. W. G. Roberts (Ab R. ab Gwilym Ddu), Turin, Lewis Co, N.Y.
(delwedd E1268) (tudalen 58)	(tudalen 58) CYFLAWN OLYGFA, &C. Rowland Walters (lonoron Glan Dwyryd), Hydeville, Vt Bardd Cadeiriol. John Edno Roberts (Edno), Fairhaven, Rutland Co., Vt. Richard Ifor Parry (Ifor), Parch. R. L. Herbert, Robert Williams, William Jones, “ “ Benj. Williams (Ben o Arfon), Middle Granville, N.Y. John D. Jones, *’ ‘‘ John Gyffin Jones, “ Parch. oamuel Jones, “ ‘* John Owen (Orwig Wyllt), * * * ‘ Wm. Griffiths (Gwilym Gaiedffrwd), Jamesville, Poultney, Vt. Joseph Williams (Eryr Arfon), “ “ Aneurin Jones (Aneurin Fardd), Wilkesbarre, Pa. Bardd Cad. Parch. Hufich C. Parry (Cefni), Providence, Luzerne Co., Pa. T. B. Morris (Gwyneddfardd), Scranton, Pa. Bardd Cadeiriol. Henry M. Edwards (Harri Ddu), Hyde Park, Pa. Bardd Cadeir. Samuel Williams (Gwentydd Fardd), Hyde Park, Pa. William Evans (Gwilym Cyrwen), John Powell (Ap Howel), John Hughes (Irlwyn) Joseph Prosser (Penfelyn), David Jones (Dewi Gwyllt), Thomas Evans (Cilcenin), Jonathan Edwards (Nathan), Providence, Pa. David Powell (Dewi Cwmtwrch), Bellevue, Pa. Isaac Benjamin (Bardd Coch), “ Evan Morgan (Gwilym Cynlais), “ John Evans (Gwawrfryn), Taylorville, Pa. James Price (lago Ap Khys), “ Nid wyf yn gwybod euw priodol “ Garibaldi,” Bellevue, Pa. Mr. Ivor Cynidr Parry, Jonathan Edwards, Providence, “ Mr. J. J. Morris, Mrs. Jones, “ Edward Williams (lolo Mynwy), Pittston, Luzerne Co., Pa. Tohn E. Roberts (Cymro Brith), David Williams, “ “ • Mr. Roberts (Callestr), Wilkesbarre, Pa. David JenMns (Dyffrynog), Parch. David Evans (Trelech), Plymouth, Luzerne Co., Pa. Parch. Thomas J. Phillips (Cyw Ionawr), Plymouth, “ Parch. William Morgan (B.), ** David Davies (Dewi Idloes), *’ Parch. Maurice Evans (B.), Taylorville, “ Mr. T. Lloyd Roberts (Dwyfawr), Nanticoke, Luzerne Cp., Pa. David Williams, Kingston, “ Isaac Davies, “ “ Daniel Evans (Daniel Ddu), Gibson, Susquehanna Öo., Pa. John Griffiths(Ioan Llyfnwy), I>anielsville, Lehigh Co., Pa.
(delwedd E1269) (tudalen 59)	(tudalen 59) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. Parch. Hugh H. Thomas (A.), Rttsburgh, Pa. John W. John (Eryr Taf), John A. Anwyl, St. Clairs, Schuylkill Co., Pa. Mor^n Evans (Meurig Aman), Summit Hill, Carbon Co., Pa. Mr. Evans (Darenydd), ** *’ John W. Williams, Mahanoy City, SchuylMll Co., Pa. William WatMns, EvanPhillips, David James, “ “ Evan J. Griffiths, “ “ Rees P. Jones, “ . “ Dr. Idris Davies (Amosydd), “ “ Wm. J. Thomas, Shenandoah, “ Jonathan Ellis, “ ** John Morgan (Melinos), Ashland, “ Parch. Benjamin Jones (B.), Centralia, Columbia Co., Pa. Parch. D. Davies (Dewi Emlyn), Brookfield, Trumbull Co., O, JohnD. Jone8(DurturMon), “ “ Parch. Llewelyn J. Evans, M.A., Cincinnati, Ohio. Josiah Jones, Gomer, Allen Co., Ohio. Daniel Davies, AUiance, 8tark Co., “ David M. Evans (Dewi Morlais), AUiance, Stark Co., Ohio. Richard P. Davies (Llawddog), Cleveland, Ohio. David F. Lewis, Newburgh, Ouyahoga Co., ** Parch. Wm. Lawrence (B.), Pomeroy, Meigs Co., Ohio. David T. Edwards (T.C.), ‘* “ Thomas Francis, David Davies, Evan Lewis, “ Parch. JohnM. Thomas (A.), Ironton, Lawrence Co., Ohio. Parch. T.C. Edwards (Cynonf ardd), Mineral Ridge, Trumbull Co., Ohio. Parch. Mr. Thomas (B.), Newburgh, Cuyahoga Co., Ohio. Thomas Davies, Knoxville, Tennessee. Parch. D. J. Nicholas (Ifor Ebwy}, Church Hill, Ohio. John E. Jones (Ioan ab Ioan), Bridgeport, lUinois. Parch. David Price (Dewi Dinorwig), Williamsburgh, Iowa. Parch. David Lewis (Dewi Mynwy), Given P. O., Mahaska Co., Iowa. Parch. R. Foulkes Edwards (Rhisiart Ddu o Wynedd), Rosen dale, Wisconsin. (Marw). Evan M. Evans (Morddal), Arena, Iowa Co., Wis. Parch. Meredydd Evan8 (Gog Glan Ohio), Dodgeville, Wis. Robert C. Owen (Trebor Fardd), “ Richard Jones (Hendre), Cambria, Columbia Co., Wis. Parch. John Cadwaladr (Ioan Teigiel), Milwaukee, Wis. WUliam E. Powell (Gwilym Eryri), EUisEUis (Glyn Dyfi), Mankato, Blue Earth Co., Minnesota. Edward Thomas, South Bend, “ “
(delwedd E1270) (tudalen 60)	(tudalen 60) CYFIiAWÎi OLYGFA, AC. Parch. D. M. Jones (T.C.), Horeb, Butternut Valley Minn. Parch. Jenkin Jenkins (A.), ** J. I. Davies, Judson P.O., “ Thomas Evans, Evan Evans, O. Richards, W. Hughes, Bethel, Minnesota. Parch. G. Griffiths (A.), New Cambria, Macon Co., Missourl Hugh H. Hughes (Bardd Maldwyn), Robert Powell (Robin Glan Wnion), ** John Jenkins (B.), Bevier, “ Parch. Thomas W. Davies (A.),«Dawn, Livingston Co., Mo. Hugh Jones (Hugh ab Jones), “ “ David Morgan, a David Hughes, ‘* Parch. T. G. Jones (Tavalaw), Arvonia, Osage Co., Kansas. Cadeirfardd. D. Lloyd Davies (Dewi Glan Peryddon), Arvonia, Osage Co., Kansas, Cadeirfardd. J. W. Rice (lago Ddu), Arvonia, Osage Co., Kas. Cadeirfardd. Wm. A. Jones (Wil Sir Fon), Bala, Powys, Riley Co., Kas. Hugh T. Owen (Obedog o Fon), Livermore, California. David Cadwgan (Cadwgan Fardd), Columbiana, Shelby Co., Alabama. Barddones - Mrs. Laura Grilfiths, Prospect, Oneida Co.,N.Y. Bu farw. ^ LLENORIOiir CYMREIG AMERICA. Mae y rhan fwyaf o’n gweinidogion a’n pregethwyi’, a braidd yr oll o’n beirdd, yn y wlad hon, yn ystyried eu hunain yn llenorion, am eti bod yn ysgnfenu ychydig weithiau i’n cylchgronau Cymreig; ac y mae llawer o honynt yn llenorion medrus. Efeily y mae ein Hawduron a’n Golygyddion. Ond y mae y rhai canlynol hefyd yn deilwng o sylw parchus, fel llenorion Cymreig. Ysgrifenodd rhai o honynt Draethodau campua i’r misolion a’r Eisteddfodau. SamuelJenltins, Phila., Pa., (yn awr California). Hanesydd, Daniel L. Jones, New York. Hynafieithydd. Parch. Jonathan J. Jones (A.), liew york. Hanesydd. Thomas R. Everett, New Yor^. William o Fon, Utica, Oneida Co., K Y. David Pierce (gynt o Lanrwst, G.C.), Utica, N.Y. (Marw). Richard Jones (tyddynwr), Rome, N.Y. Traethodwr. Parch. John H. Jones (T.C.), Parch. Sem Phillips (A.), Steuben, N”. Y. Hanesydd.
(delwedd E1271) (tudalen 61)	(tudalen 61) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. Parch. Lewis Williams, Turin, Lewis C*., N.Y. Anrh. Thos. L. Hughes (T.C.), Portland, Jackson Co., Ohio. Traethodwr. Thomas B. Jones, Youngstown, Mahoning Co., Ohio. Anthony A. Williams, ‘* “ Thomas Roderick, Brookfield, Trumbull Co., Ohio. David A. Lewis (A.), Portsmouth, Scioto Co., Ohio. Parch. Rees Lewis (T.C.), Columbia, Lancaster Co., Pa. Parch. Edward R. Lewis (lorwerth Callestr), Pottsville, Pa. Henry W. Evans (Phrenologist), Pittston, Pa. Thomas Evans (Athronydd), Gibson, Susquehanna Co., Pa. Parch. J. M. Pryse, Minn. Traethodwr a dadleuydd enwog. Parch. G. Griffiths (A.), New Cambria, Mo. Traethod. medrus. David H. Price, Old Man’s Creek, Iowa (Phrenologist). John H. Jones, Bevier, Macon Co., Missouri. Wm. R. Jones, Judson P. O., Minnesota. Mr. Rees, J. Jones, “ “ Daniel Jones, J. S. Davies, Horeb, “ John Thomas, Arvonia, Osage Co., Ransae. AWDURON CYMREIG AMERICA. Cyhoeddwyd y llufrau canlynol ar ol y fl. 1860, (yx ychwanegol at y rhestr o’r Llyfrau Cymreig a wnaeth H. J. Hughes,) gan yr awduron canlynol: - Hanesy Gwrthryfel Mawr, 2 Gyfrol, gan J. W. Jones a T. B. Morris. CorfE o Dduwinyddiaeth. 2 Gyfrol, gan y Parch. J. E. Davie8, (T.C.) Yr Hosfinna, gan Edward J. Lewis, Utica, N.Y. 1864. Areithiau a Chaniadau, gan y Parch. Samuel Roberts, (S. R.) 1864. Pregethau a Darlithiau, gan yr un awdwr parchue. 1865. Llaw Fer, (4ydd argrafflad,) gany Parch. Ed. Jones, P. Ph. A. 1866. Coflant y Parch. Ll. D. Howell, Utica, N.Y.. gan y Parch. Ed. Davie8. 1866. Grawnwin Addfed, (Pregethau Gweinidogion^Cyraru,) “ “ 1867. Esponiwr y Datguddiad, gan y Parch. R Gwepyn Jones, Utica, N.Y. 1867. Y Delyn Aur, (Emynau a Thonau,) gan H. J. Hughee, New Yorlc. 1868. Yr Eglwysi Cristionogol, gan y Parch. R. D. Thomas. 1860. Hanes y Parch. Mr. Hairis, (T.C.), Merthyr, gan y Parch. T. R. Jones. 1870. The Heroes of Faith, (Saes.), gan y Parch. D. T. Phillips, (B.), Phua. 1871. Barddoniaeth. gan y Parch. Hugh C. Parry iCefni). IbTl. Pregethau a Thraethodau, gan y Parch. D. W. Morris, (B.) 1871. •Y Corfanau, &c., gan Gwentydd Fardd, Hydc Part, Pa. Geman Llwyfo, (Barddoniaeth,) gan Llew Llwyfo. Preffethau, &c. Parch. E. Evan8, ( Nantyglo, ) Portland, O. 3 GyfroL Dpwioleg. (Barddoniaeth,) Parch. R. Evans (Trogwy), Remsen, N.Y. ^ethodau, gan Aneurin Fardd, Wilkesbarre, Pa. Y Pord Gron, gan yr un. Bu farw. CYHOEDDWYR CYMREIG AMERICA. Yr ydym dan rwymau i gydnabod, gyda diolchgarwch diffuant, amrai o Gymry cenedlgarol a wnaethant ymdrechion egniol, trwy rwystrau lawer, i gyhoeddi llyfrau Cymreig, a^u dospartMi yn mhlith Cymry
(delwedd E1272) (tudalen 62)	(tudalen 62) CYFLAWli OLYGFA, &C. gwasgaredig y wlad eang hon. Ni chawsant ond ychydig o gefnogaeth deilwng, na thâl digonol; er hpy ymwrolasant, a gwnaethant ddaioni dirmwr. Oni buasai llafur y fath ddynion, buasai Cymry America heddyw yn amddifaid o lawer o lyfrau Cymreig tra gwerthfawr. Pyma y personau sydd yn teilyngu bythol barch fel cyhoeddwyr Gymreig: - Evan E. Boberts, (Argraffydd,) Utica, Oneida Co., N.Y. John M. Jonee, (Gol. y Cymro,) gynt New York,jm awr Utica, N.Y. Robt. R. Meredith, (Argraffydd,) gynt Rome, N.Y., yn awr Chicago, HL Parch. Thos. R. Jones (T.C.), gynt Rome, N.Y., yn awr Alliance, Ohio. Parclu Thos. T. Evan8 (T.C.), gjmt Floyd, yn awr Holland Patent, N.Y. Parch. R. Everett. D.D. (A.), Steaben, Uneida Co., N.Y., RemsenP.O. Parch. Richard Edwards (B.), Pott8ville, SchuylWli Co., Pa. Y diweddar Barch. Wm. Rowlands, D.D., Utica, N.Y. Benj. P. Lewis, (Argraffydd,) Utica, N.Y. Parch. David C. Evan8, Utica, N.Y. Parch. Thomas Jenkins (T.C.), Utica, N.Y. Richards & Jones, (Argraftwyr,) New York. Swyddfa y Drych, J. Mather Jones. T. J. Griffiths, Argraffydd, Utica, N. T. Swyddfa Baner America^ W. S. Jones, Box 174. Scranton, Pa. owyddfay Cyfaill, Parchn. Wm. Roberts a M.A. Ellis, Hyde Park, Pa. DOSPARTHWYR LLYFRAU CYMREIG. Nid oes genym eto, yn America, argrafifwyr na chyhoeddwyr cyfoethog, a galluog i gyhoeddi llyfrau ar eu traul eu hunain, ac i dalu i ddosparthwyr am eu gwerthu yn yr holl dalaethau yn ddioed, trefnus, a diogel, fel y sydd gan yr Americaniaid. Byddai hyny yn ddymunol iawn; yn gefnogaeth i awduron Cymreig, ac yn llesol i’r genedl. Ond rhaid i ni yn awr, nid yn unig fyned drwy y llafur mawr o ysgrifenu ein llyfrau, ond hefyd gymeryd y cyfrifoldeb dirfawr o dalu i’r argraffwyr, a’r gwaith dirboenus o’u dosparthu; a dyoddef gwg a gwawd rhai dynion am hyny hefyd. Gorfu i rai o weinidogion parchusaf y gwahanol enwadau yn Nghymru wneyd felly; a gwnaethant ies mawr it genedl Yr un modd y bu, ac y mae, yn mhlith Cymry America. Yr ydym, hyd yma, w«u ymddibynu ar ein pregethwyr, ac ar ddynion crefyddol a ffyddlon yn ein heglwysi, am ddosparthu ein llyfi*au. Teilyngant ganmoliaeth. Ni raid i’r eglwysi ofni cyhoeddi a gwerthu llyfrau da a chrefyddol yn eu capelau ^r npswçithiw yr wythftos, Gwua Hyfra^ felly les i by
(delwedd E1273) (tudalen 63)	(tudalen 63) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. eneidiau, a gogoneddant Dduw. Dyma ein Dosparthwyr penaf: - PâTch. Tlios. T. Evan8 (T.C.), Holland Patent, Oneida Co., N.Y.* Parch. Thomas R Jones (T.C.), Alliance, Stark Co., Ohio. Parch. Jo8. E. Davie8 (T.C.). Hyde Park, Luzeme Co., Pa. Paich. W. Hughes (T.C.), Racine, Wisconsin.t H. J. Hughes, Box 31, Station D, New York. Bu farw. A O. Jones, Box 636, Columbus, Ohio.t *MaeMr. Evans wedi dechreu cyUoeddl “YLlyfrgell Gristionogol,” yn gynnwysedig o weithiau hen a diweddar. Daw allan ynrhifynau. B. E. Roherts, Argraffydd, Utica, N.Y. t Gellir cael poS math o lyfrau Cymreig olGymru gan Hughes a Jones. GOLYGYDDION PRESENOL EIN CYLCHGRONAU. Bu amrai o’n cylchgronau feirw o ddiffyg cefnogaeth; ac y mae y “ Seren Orllewinol” (cyhoeddiau misol y Eedydawyr Cymreig) wedi diflanu er ys dros dair blynedd; ond gwneir ymdrech i’w chyhoeddi eto ynfuan. Ond y mae y “Drych’’ wedi dal ei ffordd, ac ychwanegu cryfder. Mae y rhifynau a gyhoeddAvyd eleni (1871) o’r Gyfrol XXI, yn dra chynnwysfawr a chwaethus, ac wedi rhoddi boddlonrwydd cyffredinol. Perchenog, J. Mather Jones, Ysw.; Golygwyr, J. C. Roberts, a Joseph W. Nichols (Neifion); Argraffydd, Thomas J. Griffiths, Utica, N.Y. Mae nifer ei dderbynwyr yn bresenoi dros 5,000; a gwyddom ei fod yn y chwe’ blynedd diweddaf yn cael ei drefnu yn dda, ei olygu yn ofalus, a bod llawer o ysgrifau campus wedi eu cyhoeddi ynddo . Teilynga gefnogaeth gytfredinol. “Baner America.” - Mae Rhifyn 14, o’r IV Gyfrol, o’r cyhoeddiad wythnosol hwn, newydd ei gyhoeddi (Hydref 4, 1871). Perchenogion, Pwyllgor o Gymry cyfrifol yn Hyde Park, a manau ereill, yn Pa. Am y flwyddyn gyntaf, ei Golygwyr oeddynt y Parchedigion Morgan A. Ellis (T.C.), Fred. Evans (B.), a’r diweddar David Parry, (Dewi Moelwyn); a Henry M. Edwards yn Drefnydd Cyffredinol. Wedi hyny rhoddasant eu swyddi i fyny yn anrhydeddus; a phenododd y Pwyllgor Thomas fi. Morris (Gwyneddfardd) yn Olygydd, a W. S. Jones yn Drefnydd Cyffredinol, iddi; ac y maent wedi gweithio yn egniol er ei gwneyd yn gyboeddiad cynnwy^faiyr a chwaethus, ac wedi cael cym h
(delwedd E1274) (tudalen 64)	(tudalen 64) CYFLAWK OLYGFA, AC. eradwyaeth eyffredinol. Mae ganddi lawer o ehebwyr medrus, o farn, o dalent, ac o chwaeth goethedig. ihd wyf yn gwybod nifer ei derbymvyr; ond gwn eu bod yn lluosogi yn barhaus. Teilynga gefnog^eth y genedL Argreffir ni yn Rhif 416 Jjaclcawana Avenue, Scranton, Luzerne Co., Pa. “Y Cenhadwr.” - Y mae y Rhifyn 10, o’r Gyfrol XXXU, o’r cyhoeddiad misol gwerthfawr hwn newydd ei gyhoeddi (Hydref 1871). Mae ei hen Olygydd enwog, y Parch. Robert Everett, D.D., yn 80 mlwydd oed, er Ionawr 1, 1871, ac y mae gofal mw^^af ei olygiaeth arno ef eto! Ond cynorthwyir ef gan ei fab dysgedig, a’r llenor Cymreig medrus, Lewis Everett, Ysw., er ys blyneddau; a golygir \ farddoniaeth gan y Parch. Robert Evans (Trogwij), Rêmsen, IS”. Y. Ystyrir y **CenhadAvr” yn un o’r cyhoddiadau misol goreu, a rhataf, yn y wlad hon. Credwyf fod ganddo yn awr n agos i ddwy fil o dderbynwyr. Perchenogir a chyloeddir ef gan Mr. Everett ei hunan, }ti ei swyddfa yn ymyl ei dv ei hun, yn Steuben. Eemsea P.O., Oneida co., N. y: *’Y Cyfaill.’’ - Dvma y cyhoeddiad misol hynai Y mae y Rhifyn 10, o^r GyirorXXXIU, allan o’r wasg (Hydrei* 1871). Bu dan olygiad craffus a medrus y llenor Cymreig coethedig, y diweddar Barch. WilHam Rowlands, D.D., o louawr, 1838, hyd ei farwolaeth (gyda’r eithriadau a nodwyd gan H. J. Hughes). Cyhoeddiad y Trefnyddion Caltinaidd yn y wlad hon ydyw; gwiliodd yn ofalus drostynt, amddiffynodd a lUHÌaenodd eu hegwyddorion, a *bu o ddirfawr lesâd iddynt, Ei olynwyr presenol ydynt y gweinidogion enwosr* a’r llenorion medrus, y Parchedigion Morgan A, Eilis, Hyde Park, a Wm. Eoberts, D.D., Bellevue. Lnzerne Co., Pa. Hw}-nt-hwy hefyd \\t golygwyr ihfddiadur y T.C. Argreffir hwynt gan H. J.Hughes, yn ei swyddia yn Xew York, yn hardd a destlus. “*Yr Yi>iiOi,” - Cyhoeddiad Misoi i Blant ac lenenetvd Cymry Ameriea. Cyhoeildeilig gan, a thiin olygmethll. j. Hughes, yn ei swyddla yn Xew York. Daeth Rhifyn 3, o^r Gyfirol I, o’f “ Ysgoi^ allan or
(delwedd E1275) (tudalen 65)	(tudalen 65) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. wasg, ChweÍTor, 1870, a pharhaodd i ymddangos, ond nid yn rheolaidd, hyd yn awr. Pris $1 y flwyddyn. TJn o^r misolion mwyaf destlus, cynnwysfawr, chwaethus, a buddiol i ieuenctyd, a welais ac a ddarllenais erioed ydyw. Mae yn ddarluniadol hefyd. Dylai gael mwy o gefnogaeth gan bob enwad crefyddol. “ Y Negesydd.” - Cyhoeddiad Misol bychan, ar ddull »apyr newydd. Ei berchenog a’i olygydd yw E. T. “aniels, Ormsby P.O., Pittsburgh, Pa. Cyhoeddir ef yn ei swyddfa yn Brownstown, ger Pittsburgh. Ni welais ond Rhifyn 2, Cyf. I, (Mehefin 1871) o hono. Y mae y rhifyn hwnw yn un destlus a gwerthfawr; a chynnwysa lawer o hanesion, ac amrai o ysgrifau rhagorol, gan y golygydd, Gwilym Cyrwen, ac ereill. “Yr Ymwelydd.” - Cyhoeddiad Misol bychan, a rhad, ar ddull pajiyr newydd yw hwn hefyd. Ei berchenog a’i olygydd yw Henry M. Edwards, Ysw., Box 444, P.O., Hyde Park, Luzerne Co., Pa. ISTi welais ond Rhifyn 5, Cyf. I, Ionawr, 1871. Cynnwysai hwnw amrai o erthyglau byrion o waith y goiygyda parchus, a’r Parch. Fred. Evans (Ednyfed), E. L., “Dewi Cwm Twrch,” ac ereill; a llawer o hysbysiadau. CERDDORIOii^ CYMREIG. Nid yw Rhestr H. J. Hughes, Ysw., yn cofnodi y cerddorion a’r cerddoresau canlynol: - Joscph Parry, Danville, Montour Co.. Pa., Mns.Bac, PcDcerdd America. Parch. T. G. Jones (Tavalaw), Arvonia, Blaneas. Pencerdd. liCwis Lcwis (Llew Llwyfo). Cerddor a bardd enwog., Wm. Ap Madoc, Utica, Oceida Co., N.Y. Parch. J. Mor^an Thomas, Ironton, Lawrence Co., Ohio. John Owen (Glanraarchlyn). hydeville, Rutland Co., Vermont Prof. Thomas W. Daviee, West Bangor. York Co., Pa. Prof. Thomas Griffiths, St. Clairs, Schuylki]lCo., Pa. Prof. DaYies, Tamaqua, Robert James, Ysw., llyde Park. Luzeme Co., Pa. David PriceOAshland, Schnylkill Co., Pa. Thomas L. Davie8, New York Mills, Oneida Co., N.Y. Humphrey Williams, *’ “ Wm. H. Wllliams, Rome, N.Y. Wm. Jones, Floyd, N.Y. Bobert Jonee, Bethel, Remsen. N.Y. William Ellis, Watcrvillc. N.Y. Parch. Mr. Ilees (T.C.), Ironton, Lawrence Co., Ohio. John Lewio, Wiliiam Dodd, “ ‘* John Parry, Richard C. Pritchard, FairhuYcn, Ycrmont.
(delwedd E1276) (tudalen 66)	(tudalen 66) CYFLAWK OLYGFA, &C. David T. Williams, Poultney, yermont. Wm. Harris, Geo. Roberts, John W. Williams, Mahanoy City, Pa. Morgan Evans, Thomas James, Summit Hill, Pa. Thomas Hughes, John Phillips, Shenandoah, Pa. Meshach Watlcins, Mr. PhiHips, Mount Carmel, Pa. Mr. Anthony, Wilkesbarre, Luzeme Co., Pa. W. Evan8, M. Morgah, W. Williame, T. Parsonage, Kingston, Pa. Profs. Roger B. Howell, a J. D. Thomas, Bradford Co., Pa. Prof . Gomer Thomas, rOrganyddl, Danville, Pa. Wm. J. RichardB. J. Richards, W. Lewis, Knoxville, Tennessee. Prof. Elias B. Williams, Cambria, Columbus Co., Wis. Roger Jones, Williamsburgh, Iowa. Prof. James Price, Na8hvifle, Tennessee. William Price, John Price, Ashland. Schuylkill Co., Pa. Prof . David Howell Thomas, Hyde Park, Luzeme Co., Pa. Robert Jones, Hyde Park, Pa. Evan Thomas, Shamokin, Pa. Thomas Davie8, Henry Davies, Hyde Park, Luzerae Co., Pa. David Jonathan, Wil^esbarre, * ‘ Morgan Jones, Howell Jones, Wilkesbarre, ‘* D. Davies, Plymouth, Luzerae Co., Pa. George Brantnel, New Cambria, Missouri. Parch. John T. Evans, Bevier, “ David J. Jones, Callao, Macon Co., “ David W. Roberts, John J. Jones, Bevier, Missouri. Richard J. Thomas, Mankato, Minnesota. William W. Daviee, South Bend, ‘* ♦ R.R. Hughes, E. H. fvan8, South Bend, Minnesota. Evau Pritchard, Humphrey Jones, Judson P. O., Minnesota. William Williams, William Hughes. Bethel, Judson P. O., Minn. Mr. T. Davie8, a’i briod, a’i blant, [Cor yr Aelwyd,] Mineral Ridge, Ohio. Mrs. Griff. R Jones, [Eos Granville,l Poultney, Vermont. Mrs. Lewis, [chwaer PencerddAmenca,] Knoxville, Tennessee. Mrs. J. Vaughan, Bangor, LaCrosseCo., Wis., [gynt Miss Thomas, Bethel, Remsen, N.Y. Prof . J. W. Parson Price, Louisville, Kentucky. CYFREITHWYR CYMREIG. David Jones, Pottsville, SchuyMll Co., Pa. David M. J^nes, Wilkesbarre, Luzerne Co., Pa. Henry M. Edwards, Hyde Park, “ William T. Davies, Glenwood, Miles Co., Iowa. Samuel W. Rees, Dodgeville, Iowa Co., Wisconsin. H. A. Powell, 520 Montgomery St., San Francisco, California.. Horatio Gates Jones, 133 South 5th St., Philadelphia, Pa. MEDDYGON CYMREIG. Dr. William Roberts, Bradford Co., Pa. Dr. Idris Davies, Mahanoy City, Pa. Dr. William Owen, Ashland, Fa. Dr. E. B. Evans Hyde Park, Pa. Dr. J. M. Williams, Hyde Park, Pa. Dr. R. Davies, Wilkesoarre, Pa. Dr. Edwin Jones, Englewood, N”. J. Dr, Williams, Fairhaven, Vermont. t)r. John A. Jenkins Middle GranYÌlHe, N.Y. Dr. Ioan Pritchard, “ “ ENWOGIOÎf CYMREIG AMERICA’, äC.
(delwedd E1277) (tudalen 67)	(tudalen 67) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. Dr. Edwin Evans, West Winfield, Otsego Co., N.Y. Dr. Richard Jones, Gomer P. O., Allen Co., Ohio. Dr. Davies, “ “ Dr. Roberts, Newburgh, Ohio. Dr. J. H. Jones, Pomeroy, Ohio. Dr. Griffiths, Portland, Ohio. Dr. John Davie8, Spring Green, Wisconsin. Dr. John Williams, Cambria, ** Dr. Morris, Emporia, Kansas. Dr. D.C. Davies, Columbus, Wisconsin. GWLEIDYDDI02T (STATESMEN) CYMREIG. Yr oedd, ac y mae eto, ryw fath o deimlad rhagfarnUyd cryf, mewn llawer o Gymry erefyddol yn Ameriea, yn erbyn i neb o^u pregetnwyr, ac o aelodau eu heffIwysi, i ymyraeth dim mewn un modd â gwleidyddiaeth; a bu hyny yn un o’r rhwystrau penaf iddynt i gael eu dyrchafu - i swyddi gwladol o ymddiried ac o anrhydedd yn y wlad hon. Boddlonent i bleidleisio dros etholiad cenedloedd ereill i swyddi felly, a chym’erent cu rheoli a’u llywodraethu ganddynt, heb ofalu dim am edirch a oeddynt yn gweinyddu eu swyddi yn onest a chynawn. Ond y mae y rhagfarn hwn yn cael ei symud ymaith yn raddol, fel y mae y Cymry yn cael amser a manteision i ddeall dedafau y llywodraeth, a’u hiawnderau fel dinasyddion; ac fel y mae eu plant yn tyfu i fyny ac yn cael eu haddysgu yn ysgolion rhagorol y wlad hon, ac yn cymhwyso eu hunain i lenwi Bwyddi o ymddiried; ac fel y mae goleuni y Wasg ojmireig yn ymdaenu, felly y maent yn fwy awyddus am Bwyddi gwladol, ac yn llawer mwy cymhwys i gyflawni eu gorchwylion pwysig. Un olaid wleidyddol, oleuedig, ryddgarol, gyfiawn, a gonest, a ddylai fod yn mhob flywodraeth wladol; a daw yr amser dedwyad, pan ddaw yr “ Yr Hen Ddihenydd i roddi barn i saint y Goruchaf, ac y meddianant y frenhiniaeth.’^ (Dan. vii. 22.) Dyna yr amser y teyrnasa cyfiawnder, a barn, a heddwch, ar y ddaiar, ac y gweinyddir deddfau gwladol, sylfaenedig ar wleidyddol ddeddfau dwyfol ac anffaeledig yr Ysgrythyrau Santaidd, yn gyfiawn a thêg; ac ni chlywir mwy am anghyfiawnder, a thwyll (frauds) y ac afarniaeth (bribery), na therfysgoedd, na
(delwedd E1278) (tudalen 68)	(tudalen 68) CYFLAWN OLYGFA, &C. rhyfeloedd, o fewn un wlad, ar holl wyneb y ddaiar. Ond, braidd o ddechreuad yr Undeb hyd yn awr, bu gwahanol bleidiau gwleidyduol yn llywyddu yn y wlad hon; a mawr fu eu hymdrechion i orchfygu eu gilydd, ac i gyrhaedd swyddi gwladol, a dal awenau y llywodraeth. Nid oes yn awr ond dwy blaid wleidyddol yn meddu dylanwad mawr yma, sef y Democratiaid a’r Gwerinwyr; ac y maent, er ys blyneddau, wedi ffurfio eu gwir gymeriadau, trwy eu hysgrifau a’u gweithredoedd. Mae y dinaswyr Cymreig, bron yn ddieithriad, wedi pleidleisio dros egwyddorion rhyddgarol Plaid y Gwerinwyr (Republican Party), am fod eu saflawr (platform) hwy yn sylfaenedig ar wirionedd a chyfiawnder; a bod eu gweithredoedd gwleidyddol hwy, bron yn ddieithriad, wedi bod yn anrhydedd i’n Llywodraeth, ac yn llesoi i’r bobl yn gyffredinol. Yr wyf yma yn sôn am y Cymry sydd yn byw yn y sefydliadau Cymreig, ac yn gallu siarad yr iaith Gymräeg, ac nid am y Welsh Descendants, nad ydynt yn gallu darllen na pharablu ein hiaith, nac yn gofalu dim am ein hachosion Cymreig. Mae llawer o’r Cymry yn ein sefydliadau Cymreig yn bobl gyfoethog a dysgedig, ac amrai o honynt, er ys blyneddau, yn llenwi swyddi gwleidyddol o ymddiried ac anrhydedd yn ein dinasoedd, ein siroedd, ein talaethau, a’r Llywodraeth Gyffredinol. Dyma enwau ychydig o honynt. Nid wyf yn alluog i wneyd y rhestr yn gyflawn, am na chefais hysbysrwydd prydlon. Cyflenwir hi yn y Gyfrol nesaf. Yr Anrhydeddus Ex-Governor Wm. Bebb, Ohio. Yr Anrhydeddus Llewelyn Breese, Wisconsin. Yr Anrhydeddus Ellis H. Roberts, Utica, N.Y. Yr Anrhydeddus Thomas L. Hughes, Ohio. Yr Anrhydeddus Miles S. Humphreys, Pittsburgh, Pa. Yr Anrhydeddus David C. Evans, South Bend, Minnesota. Yr Anrhydeddus John L. Davies, Davenport, Iowa. Yr Anrhydeddus Llewelyn J. Evans, gynt o Wisconsin. Yr Anrhydeddus Sirydd Bowen, Mankato, Minnesota. Yr Ysgrifenydd John T. Williams, Ysw. John Parry, Ysw., Rome, Oneida Co., N.Y. Evan E. Roberts, Ysw., Utica, N Y. Griffith O. Griffiths, Ysw., Remsen, N. Y. William Lewis, Ysw., Penymynydd, Steuben, N.Y.
(delwedd E1279) (tudalen 69)	(tudalen 69) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. Yr Ynad Thomas, Pittsburgh., Pa. Y Barnydd William D. Roberts,’ New Cambria, lilo. Yr Ynad John Rees, Arvonia, Kansas. John T. Jones, Ysw. (Ysgrifenydd), Madison, Wis. David Davies, Ysw. (Oustom House), Philadelphia, Pa. Wm. Roberts, Ysw. (Librarian), Washington, D. O. Saml. S. Davies, Ysw. (Ysg. Pension OflGlce,Washington, D.C. CYFOETHOGION CYMREIG. Mae y tyddynwyr Cymreig a sefydlasant yn y wlad hon, er’ys o ddeg i ugain mlynedd, a chyn hyny, a’u plant, braidd yn ddieithriad, mewn amgylchiadau cysurus; ac y mae llawer o honynt yn oludog, ac yn byw yn ddedwydd. ar eu tyddynau ffrwythlon eu hunain. Ofer fyddai i mi geisio cyhoeddiseu henwau hwy, am eu bod yn rhy luosog. ihd yw Cymry America eto wedi talu digon o sylw 1 fasnach a’r celfyddydau; gadawsant i genhedloedd ereill flaenori ac elwa arnynt yn y pethau hyny, yn y rhan fwyaf o’u sefydliadau Cymreig, yn lle ymroddi i fod yn fwy Anturiaethus en huun ain, a dwyn e\i plant i fyny, a’u cymhwyso, i arferu y celfyddydau, a dwyn yn mlaen fasnsch, er eu lles eu hunain. Ond y mae pethau wedi newid er gwell er ys llawer o flyneddau; ac y mae genym yn awr yn y wlad hon lawer o Gymry anturiaethus a llwyddianus mewn masnach, ac yn y celfyddydau buddiol; ac amrai o honynt, trwy eu diwydrwydd, eu llafur, a’u gonestrwydd, dan fendith y nef, wedi cyrhaedd cyfoeth maior, Gwir nad oes genym neb Cymry yma yn werth miliynau o ddoleri mewii aur, ac arian, ac etifeddiaethau, fel tirfeddianwyr cyfoethog Cymry a Lloegr; er hyny y maent yn feddianol ar werth miloedd o ddoleri; y mae rhai o honynt yn werth o ddeg mil i haner can’ mil o ddoleri; a rhai yn werth dros gan’ mil o ddoleri ($100,000). Rhoddaf yma restr o enwau ychydig o honynt. Yr wyf yn adnabod llawer o honynt yn bersonol; a chefais hysbysrwydd sicr am y lleill. Caraswn allu gwneyd y rnestr yn gyflawnach. Diau fod yn y dinasoedd mawrion, megys iiew York, Boston, Philadelphia, Baltimore, Washington, Albany, Utica, Cleyeland, Columbus, Newark, Cincinnati, Chicago, Racine, Milwaukee,
(delwedd E1280) (tudalen 70)	(tudalen 70) CYFLAWN OLYGFA, &C. St. Louis, &c., luoedd o Gymry parchus a chyfoethog nad wyf fi yn gwybod eu henwau. Dinafl New York. &c.: Owen Jones, William Miles, Daniel L. Jones, John T. Davies, LewiB Thomas, Thomas Thomas, Evan Thomas, Thomas Dayles, J. J. Jones. Cadwaladr Bichard?, Hugh BobertB, Evan Jones, Peter BobeitB, Bennett Williams, a lluoedd ereill. Philadelphia, Pa.: Mae yn y ddinas hon ganoedd o Welsh Deaeendantt yn foneddigion ac ynfaanachwyr cyfoethog iawn; ac y mae yno lawer o Cymry cyfoethog yn galln siarad Cymraeg: megys James fl. DaYies. Ysw., Lnmber Merchant, rhif 1623yme Street, aDavid Jones, rhif 689 Wharton street,» llawer ereill* Catasauaaa, Lehigh Co., Pa.: David Thomas, Ysw., a’i feibion, [Iron WorksJ Morgan Emanuel, Ysw., William G. Lewis, ac ereill. Jronoale, Jefferson Co., Ohio: Dayld Morgans, Ysw., [Coal & Iron Workg.] Alllance, Stark Co, Ohio: Thos. Eynon, DL Davies, John L. Thomas, Ac Oincinnati, Ohio: James a John Griffiths, Griffith Griffiths, ac ereill. Llma, Allen Co., Ohio: William V. Williams, Ysw. Bobertsville, ger Salineville, Colnmbiana Co., Ohio: Esay Boberts, Ysw. [Coal, &c.] Olyphant, Lazeme Co., Pa.: Edward Jones, Ysw., [Coal Operator.] Pittston, Lu2eme Co., Pa.: H. B. Haghesa’i frawd, B. Bowen, Ysw., [Masnachwyr.l Pittsbargh, &c., Pa.: Cadb. James Bees. D. Mathias, Ts^m Wood’s Ban Bolling Mill, ÂUeghany, ger Pittsbargh. Mae 7 rhai canlynol yn feddianol ar chwarelaullechi rhagorol: Slatington, Lehigh Co., Pa. ^. WUUams. D. WuUams, H. Davies, Ac. Fairhaven, Yt.:, Benj. WilliRhs, B. Haghes, J. Boberts, E. D. Jones, J. Williams. Blissyule, Vt.: Wm. B. WUliams, David W. Boberts, Griffith B. Jones, Hagh G. Haghes, Thos. P. Thomas, Bichard W. Bowlands. &a. Poaltney. &c., Yt.: WUUam B. WUUams, John B. Wimams, Evan J. WUUams, &c. Middle GranyUIe, ŵc, N.Y.: Eleazer Jones, Wm. E. Jones, Benjamiu Williams, &c Jamesville, Ac: Gwel enwaa meddianwyr y chwarelaa yn hanes yUe. Mte amryw ereill o Gymry cyf oethog yn feddlanol ar chwarelaa llechi mewn manaa ereÌU yn Vermont, ac yn nhalaethaa Massachosetts, a Maine, a Virginia, ac yn West Banger, York Co., Pa. Hyde Park, Lazeme Co., Pa.: John Leyi, J. Williams, &c (Masnachwyr) Proyidence, Pa.: Griffith J. Boberts, ac ereill, “ Mahanoy City, Pa.: Wm. P. Jones, ac ereill, “ Newark, New Jersey: David Owen, Ysw. (Droggist). Englewood. N. J.: John Edwin Jones, Ysw. (Ballder). Washingtpn, D.C.: Col. S. Owen, Hngh Pagh, Ysw. (Masnachwyr). Bacine, Wis.: Yaaghan & WUIiams, ac ereill, ** MUwaukee, Wis.: Bichard Owen, Ysw., Powell & Pritchard, ŵc 08bkosh, Wis.; Bichard T. Morgan, Ysw., &c. (Lnmber Merchants). Cambria, Wis.: John ab Jofies, ac ereill. (Masnachwyr). Patrlot P. O., Gallia Co., Ohio: John I. Jones. (Masnachwr). Old Man’s Creek, Iowa: Edward a Hagh Tador, David H. Jones, ac. Oskaloosa, Maha8kaCo., Iowa: JohnG. Jones. (Masnachwr). Mankato, Minnesota: Bichard Thomas, Isaac Cheshire, G. Williams. Soath Bend. Minnesota: W. W. Davies, Wm. B. Price, ac ereill. New Cambna, Mo.: Owen Jones, Thos. H. Hnghes. John H. Hnghes, Sx, Bevier, Macon Co., Mo.: Daniel Bowlands, John Bichards, John J. Jonei, David Hamphreys, Bobert Edwards, John Hughes, a’i feibion, &c. St. Louis^o.: ôbadiah Owen, Bobert Jonea. J. M. Davies, &q. Arvonia, Bansas: J. Mather Jones, Ysw., Owon Jones, Ysw. Leayenworth, Hansas: D. J. Williams, Ysw. Newbargh, Ohio: M. M. Jones, Ysw. (Masnachwr). EÎTWOGIOÎÎ CYMREIG AMERICA, AC.
(delwedd E1281) (tudalen 71)	(tudalen 71) ENWOGION CYMREIG AMERICA, &C. Beyler, lCacon Co., Mo.: Hopkiii Evans, Ysw. (C«al Operator). Ironton, Oliio: James T. Davies, Ysw.^Thos. John, Ysw. (Masnachwyr). Portland, Oliio: John J. Jones, Ysw., W. W. Morgan, Ysw. “ Portsmonth, OMo: Lewis Morgan, Ysw. ‘* Poruand, Ohio: John D. D&Yfes, Thos. L. Hughes, Wm. M. Jones, Thos. T. Jones, perchenogion y “ Jefferson Fumace.” Minersville, Meigs Co., Ohio: Rhenezer Williams, Ysw. (Coal Operator). Mineral Bidge, Ohio: John Mofris, John Williams, David Hams, John Jones, Da^d John, &c.: (Coal Operators & Contractors). Hnbbard, Ohio: Rees Charles, Ysw. (Coal Operator). Wood’s Run, gerPittsburgh, Pa.: Mr. Thomas. (Rolllnff Mill). Andenried, Fa.: Jonah Rees a’i fab; Mr. John s, ac ereill, (Coal Operators). Oskaloo8a, MahaskaCo., Iowa: William Price, Watkin Price, John Price, JenMnPrice. (Coal Operators). Enoxville, Tennessee: D. Richards, W. J. Richards, &c. (Rolling Mill). Chattanooga, Tennessee.: Joseph Richards, &c. (Rolling Mill). * Dover, New Jersey: Richard J. Jenkin8, D. Jenkin8, &c. (Iron Ore). Newburgh, Ohio: John Jones, Ysw. (Rolling Mills). Mae llawer o Gymry parchus wedi cyrhaedd cyfoeth ac anrhydedd fel arolygwyr a hosses y gweithfeydd glo, a haiarn, a halen, yn Pennsylvania, ac Ohio, &c., yn enwedig yn siroedd Schuylkill, a Carbo^, a Luzerne, Pa., ac mae gan rai o honynt ranau yn y gweithfeydd. Nid wyf we<f cael enwâu ond ychydig o honynt: - Thomas Phillips (Arolygydd), Summit HiB, Carbon Co. Pa. (Glo). James Beynon, Bedford, Cnyahoga Co., Ohio. (Haiarn). John Mathews, Coalburgh, Trumbull Co., Ohio. IGlo). William Harris, Portsmouth, Scioto Co., Ohio. (Haiam). Thos. Manwaring, Syracuse, Melgs Co., Ohio. (Halen). John Thomas, Portland, Maine. (Haiarn). Edwin A. Rosser, Enightville, Clay Co., Indiana. (Haiam a glo). David S. Davies, Wm. Davies, 08kaloosa, Iowa. (Glo). Benj. Hughes, Lewis, Prlce, Phillips, Jones, &c., Hyde Park, &c. (Glo). Pittston, Pa.: Lewis, DavieB, Hughes, Jones. (Glo, &c). Mill Creek, Pa.: Benjamin B. Jones, Ysw., ac ereill. (Glo). Wilkesbarre, Pa.: John Griffiths, Lewis Jones,,&c, ‘* TJpper Lehigh, Pa.: William Powell, Ysw., James N. Jones, &c (Glo). Andenried, Pa.: Johns, Williams, Davies, &c. ‘* Dutchtown,Pa.: Owen Evans. &c. “ Mahanoy City, Pa.: John W. Williams, ReesP. Jones, W. Watkins, Thomas Lewis, John Powell, Lewis fvans, &c. (Glo). Shenandoah, Pa.: Mr. Davies (Coal Operator); J. Morgan, &c. (Glo). Mount Carmel, Pa.: Thomas Williams, Ysw., &c. (CoalOperator). Pottsville, Pa.: John Lucas, Ysw. (CoalOperator). Inspectors of Mines: David Edmunds, Shamokin, Pa.; Mr. Williams, Wilkesbarre. Pa.; John Evans, Hazleton, Pa.; David Llewelyn, John PhiDips, Wm. Morgan, ShamokÌn, Nofthumberland Co., Pai
(delwedd E1282) (tudalen 72)	(tudalen 72) PENNOD V. CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. Mewn llyfr fel hwn, “Haises Cymry America,” &e., yr hwn sydd yn dwyn perthynas mor bwysig â llesiant ein cenedl yn gylfredinol yn Nghymru ac yn America, yn y presenol ac yn y dyfodol, diau y disgwylir i mi roddi y cyfarwyddiadau goreu a allaf i ymfudwyr; a barnwyf na buasai y llyfr yn gyflawn heb hyny, am y credwyf fod parhad, cynydd, a llwyddiant y sefydliadau Cymreig yn America yn ymddibynu i raddau ehelaeth ar ymfudwyr newyddion o’r Hen Wlad yma, ac o’r hen sefydliadau dwyreiniol i’r ardaloedd a’r gwledydd ffrwythlon.yn y gorllewin a’r de, ac mai hwyni-hwy a’u plant fydd ein cyfnerthwyr penaf yn y dyfodol. Er fod miloedd o Gymry wedi ymfudo yma, yn yspaid y ddau gan’ mlynedd diweddaf, a bod ein cenedl yn awr yn boblogaeth gref, anrhydeddus, a dylanwaaol yn yr Unol Dalaethau; er hyny, barnwyf nad yw ymfudiad Cymreig ond bychan mewn rhif a dylanwad yn awr, mewn cymhariaeth i’r peth a fydd yn y can’ mlynedd nesaf Os na wna Llywodraeth Prydain, a’i thirfeddianwyr cyfoethbg, ryw drefniadau .gwell, yn fuan, er talu mwy o gyflogau i weithwyr gonest Cymru am eu llafur caled, ac i’w parchu a’u hanthydeddy, trwy ganiatau iddynt fwy o iawnderau a rhyddid gwladol a chrefyddol, gioaglieir deuddeg sir y Dywysogaeth, o’r tyddynwyr, a’r llafurwyr, a’r crefftwyr mwyaf gweithgar a gonest o’u mewn, ac ymfudant wfth y miloedd i’r Unol Dalaethau, a manau ereill, er cael cartreo mwy dymunol, ac ychwanegu rhif, cyfoeth, a dylanwad Cymry America. Croesawir hwynt
(delwedd E1283) (tudalen 73)	(tudalen 73) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. gan y miloedd yr ochr yma i’r Werydd, a gwnant eu goreu i’w cynorthwyo i sefydlu yn y lleoedd goreu. Ein cyd-genedl anwyl yn Ngwalia lan! Carem eich. gweled chwi oll yma. Mae yma ddigon o le i chwi oll i gael cartrefi rhad a chysurus. Darllenwch a myfyr iwch fwy ar y pwnc o ymfudiaeth. Nac oedwch. Pen derfynwch adael gwlad y gorthrwm a’r prinder, ac ym fudo i wlad y rhyddid a’r llawnder. Yn lle treulio eich. amser yn ofer, a gwirioni eich penau wrth geisio rhigymu barddoniaeth, ac ysgrifenu erthyglau difudd i’r wasg, meddyliwch fwy am y fPordd oreu i wellhau eichL amgylchiadau bydol, a thrwy hyny i gael mwy o fantais i fyw \êi dduwiol, i wneyd lles i’ch gilydd, ac i ogoneddu yr Arglwydd. Da fyddai i lawer o Gymry pe cymerent y cynghor a roddodd y bardd enwog, Rob ert ab Gwilym Ddn, o Eifionydd, i fardd ieuanc gynt o Feirionydd: - “ Yn wastad nac astudia - am ganu; Amgenach myfyria; * Os myn dyn derfyn da, Myfyried am ei fara.” Tchydig o gyfarwyddiadau a chyfleusderau a gafodd yr lien ymfudwyr Cymreig i groesi y Werydd, ac i sefydlu ar eu tiroedd yn y wlad hon; ond gorfu iddynt hwy a’u teuluoedd hwylio drosto mewn llongau bychain, gwaelion, a byw yn ymyl marw arno, weithiau mewn ystormydd blinion, am dri mis, cyn cyrhaedd Philadelphia, a iiew York! Ac nid oedd na chamlasau, na reilffyrdd, y pryd hyny, i’w cludo i ben eu teithiau; ondrhaid oedd iddynt gerdded, a theithio yn anniben, ar feirch, neu mewn cerbydau, yn cael eu tynu gan ychain, ar ffyrdd anbygyrch; a mawr fu eu peryglon a’u profedigaethau wrth geisio byw mewn cyffdai (log-houses) bychain, gwaelion, yn nghanol y coedwigoedd, yn cael eu ham
(delwedd E1284) (tudalen 74)	(tudalen 74) CYFLAWN OLYOFA, AC. gylchu gan fleiddiaid, eirth, ac Indiaid gwylltion, yn mhell bob tref, a chapel, ac ysgoldy, ac efail, a melin. Llafur oes iddynt hwy oedd tori a llosgi y coedydd, er arloesi a diwyllio eu tiroedd. Yr oeddynt yn mhell oddiwrth y lly thyrdai; a byddent flyneddau heb glywed oddiwrth eu perthynasau a’u cyfeillion o Gymru, Yr oedd eu treuliau teithiol yn fawrion iawn; uid oedd cynyrch eu llafur ond ychydig iawn, a’r pris a gaent am eu nwyddau ond y peth nesaf i ddim. Bu raid iddynt fyw am flyneddau ar ymborth gwael, a dillad cyffredin iawn. Diffyg reilffyrdd, a masnach fywiog, a barodd hyny. Bu yr hen bobl feirw cyij gweled llawer o lwyddiant; ond y mae eu plant yn awr yn gyfoethogion yn eu palasdai, ar hen dyddynau eu rhieni. Gallwn ysgrifenu cyfrol fawr o hanes hynodion, peryglon, a phrofedigaethau yr hen ymfudwyr Cymreig; a byddai darllen hyny, er yn ddyddorol, yn ddigon i arswydo pobl weiniaid wrth feddv/l am ymfudo yma. Ond cofiwch, nad oes ond ychydig o’r anfanteision a’r profedigaethau hyny i’w cael yma yn awr, oddieithr i chwi ymfudo i’r tiriogaethau gorllewinol, yn mhell oddiwrth y reilffyrdd, a’r dinasoedd, a’r boblogaeth wareiddiedig. Mae y cyfleusder|iu sydd gan y Cymry yn awr i groesi y môr, ac i deithio y tir, yn dra lluosog; ac nid yw y draul ond ychydig mewn cymhariaeth i’r hyn oedd gynt. . Yn y flwyddyn 1854, cyhoeddais lyfr o’r enw “ Yr Ymfudwr”yn cynnwys hanes America ac Australia; Ìn nghydd phob hyfforddiadau rheidiol i ymfudwyr. ^ris swllt. A dosparthwyd yn agos i dair mil o hono, mewn chwe’ mis, yn ngogledd a deheudir Cymru. Cafodd uchel gymeradwyaeth y Wasg Gymreig; a bu yn gyfarwyddur parod a chywir i filoedd o’n cydgenedl. Meddyliais am gyhoeddi ail argraflBad o hono; ond lluddiwyd fi gan ddiffyg amser. Er mwyn y rhai na
(delwedd E1285) (tudalen 75)	(tudalen 75) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. welsant y llyfr hwnw, rhoddaf yma grynodeb o’i gynnwysiad. Pen, I. Sylwadau Arweinioi. Dyledswydd dynion i beidio gorwedd yn dawel mewn tlodi, dan orthrwm a thrais, os gallant wellhau eu hamgylchiadau. Beth yw ymfudiad? Llawer wedi ymfudo. Ymfndiaeth yn un*^o brif bynciau yr oes hon. Angen am fwy o gyfarwyddiadau, &c. Pen. II. Daiaryddiaeth a hanesiaeth gyffredinol. Creadigaeth, dullweddiad, a hynodion, y ddaiar. Eglurhad ar ymadroddion daiaryddol, dyfroedd, tiroedd, llywodraeth wladol, y pelleni celfyddydol (the glohes), tudleni (maps), a chyiarwyddiadau i’w deall. Pen. III. Ymfudiad yr hen oesau. Gair Duw dros ymfudiad. Ymfudiad Sem, Cam, a Japheth, hil Gomer, &c. Ymfudiad y cenhedloedd anwareiddiedig. Ymfudiad pobl grefyddol i fvsg paganiaid; y sefydliadau cenhadol. Ymfudiad tjadynwyr a gweithwp’ i wledydd a sefydliadau Cristionogol. Pen. IV. Cyfyngderau gweithwyr Cymru. Cymru a’i phoblogaeth. Llywodraeth Lloegr. Amgylchiadau y trigolion. Ein cenedl, ein hiaith, a’n crefydd. Pen. V. Hanes America. Y cyfandir mawr. Coiumbus yn ei ddarganfod yn 1492. Madawg ap Owain Gwynedd yn 1170. Yr Indiaid, a’u moesau, eu harferion, a’u credoau. Darganfyddiad diweddarach y sefydliadau Prydeinig. Y Tadau Pererinol, Y cenhadwr Elliot. Eoger Williams. William Penn. Y Chwildroad. Pen. VI. Yr Unol Dalaethau. Taflen o’u poblogaeth yn 1840. Llywodraeth y wlad. Crynodeb o’r Ffurf-lywodraeth (Constitution). Agweddiad naturiol y wlad; mynyddau, dyffrynoedd, rhosdiroedd, coedwigoedd, afonydd, llunoedd; y tiroedd a^u cynyrch, cenedloedd ac ieithoedd, anifeiliaid ac ehediaid, ceryg a mwngloddiau; gwahanol hinsoddau; amaethyddiaeth, llawweithfeydd, masnach, ariandai, papyrau, aur, arian, a chyfarwyddiadau i wybod eu gwerth, &c. Y ffordd oreu i gadw cyfrifon. Cyfleusderau teithiol; ffyrdd, afonydd, llynoedd, camlasau, reilffyrdd. Llythyrdai. Y sefydliadau Cymreig. Gweithfeydd, cyflogau, prisiau. Addysg a chrefydd. Tiroedd rhad y Llywodraeth, &c. Rhesymau dros ymdrechu cael talaeth Gymreig yn America. Ffaeleddau yr IJnol Dalaethau.
(delwedd E1286) (tudalen 76)	(tudalen 76) CYFLAWÌÍ OLYGFA, &C. Pen. VIL Y Trefedigaethau Prydeinig. Canada. Australia. JSTew Zealand, &c. Prisiau, cyno^au. Pen. Vin. Cyfarwyddiadau i ymfudwyr. O’r rhai hyny yr wyf yn ail gyhoeddi y erynodeb canlynol; - “Wedi i’r rhai a fwriadant ymfudo ddarllen ypennodau blaenorol, hyderwn y byddant yn fwy galluog nag o’r blaen i ffurno barn gywirach ar ymfudiaeth, ac i wneyd parotoadau gwell tuag at ymfudiad, er eu cysur a’u llwyddiant eu hunain. Rhaid i bob ymfudwr fyfyrio y pwnc yn fanwl a thrwyadl, fel y byddo yn alluog i weithredu drosto ei hun, heb ymddiried yn hollol, fel plentyn bychan anwybodus, ar gyfarwyddiadau ereill am bob peth, bob amser, ac yn mhob lle. Dylai wybod, cy7i cychwyn oddicartrefy beth a fwriada ei wneyd; pa fath wlad yw yr hon y bwriada ymfudo iddi; pa ffordd, ac yn mha ddull, y mae yn bwriadu teithio iddi; a pha fath yw seiliau ei obeithion am gael bywioliaeth gysurus ynddi . Wedi darllen yr “ Ymfudlor^^ drosto yn fanwl, eistedded i lawr, ac ystyriedy gofyniadau canlynol yn ddifrifol: - 1. Pa beth yw eich galwedigaeth, neu eich celfyddid? 2. Pa nifer o deuhi sydd genych? 3. Pa fath iechyd a fwynhewch chwi a’ch teulu? 4. A ydych chwi, a’ch priod, a’ch plant, yn meddu cymeriad -da am weithgarwch, gonestrwydd, a sobrwydd? 5. A ydych chwi yn gallu enill eich by\7ioliaeth yn gysurus yn y wlad hon (Oymru), ai nid ydych? 6. A oes genych chwi ddigon o arian i dalu eich cludiad i ben eich taith, neu sicrwydd am gynnorthwy o ryw fan arall? 7. A ydych chwi yn ddigon iachus a gwrol i fyned trwy anfanteision a pheryglon yr ymfudiad? 8. A ofynasoch chwi am gyfarwyddiadau a bendith yr Arglwydd? 9. A allech chwi fod yn ddedwydd mewn gwlad estronol, bell, oddiwTth eich perthynasau a’ch cyfeillion? 10. A oes genych chwi awydd cryf am ymfudo? 11. A ydych chwi, wrth geisio gwellhau eich amgylchiadau yn y hyd marwol hw% yn ymdrechu hefyd sicrhau iechydwriaeth eich eueidiau, trwy ffydd yn Nghrist, a bywyd santaidd a defnyddiol, ac yn parotoi yn oestadol at fod yn ddedwydd by th yn y tragywyddoldeb mawr? “
(delwedd E1287) (tudalen 77)	(tudalen 77) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. Cychwyn oddicartref. - Adeg bw ysig a difrifol y w. Yn eich amynedd meddienwch eich eneidiau. Ŵac ymddangoswch yn galed a dideimlad, ac na wylwch yn anghymedrol. Ymadewch fel pobl synwyrol, dan obeithio eich bod yn dilyn llwybr eich dyledswydd, ac y cewch nodded ac arweiniad yr Arglwydd. Ymdi’echwch adael eich gwlad wedi talu eich cyfiawn ddyledion i bawb, neu wedi rhoddi sicrwydd iddynt y telwch hwynt, os gellwch, mewn amser dyfodol; os gwnewch yn wahanol, bydd eich cymeriad anonest a thwyllodrus yn sicr o gael ei anfon ar eich holau yn fuan i America, a bydd hyny yn warth a chywilydd mwy yno i chwi, ac yn atalfa ar ffordd eich llwyddiant a’ch anrhydedd, oblegid ni bydd gan neb ymddiried ynoch. Gofalwch am gael cymeradwyaethau eich meistriaid, a’ch gweinidogion, a’ch eglwysi;, telir mawr sylw i hyny yn y gwledydd pell, a bydd yn haws i chwithau gael lleoedd da a pharchus. Yn wir, ni ddylai neb ymfudo heb gael ysgrifen dan law rhywun cyfrifol yn ei wlad ei hunan, yn tystiolaethu ei fod yn sobr, gweithgar’ a gonest. Goreu oll os bydd yn grefyddol.” Lŵerpool - O’r ddinas ardderchog hon y mae y rhan fwyaf o ymfudwyr Cymreig yn cychwyn i America, am mai yno y ceir y ilongau goreu, a’r cludiad rhataf. Ugain mlynedd yn ol, yr oedd y rhan fwyaf yn croesi y Werydd mewn llongau htoyliog mawrion; ac yr oedd yn ofynol gwneyd darpariadau gwahanol i fôr-deithio yn y rhai hyny, am o dair wythnos i chwech wythnos, a mwy na hyny weithiau, nag y sydd reidiol yn awr iV gwneyd, am mai mewn agerddlongaf y mae y rhan fwyaf yn croesi y môr o Liverpool i New York, mewn oddentu deg neu ddeuddeg diwrnod. Md yw hyny ond mordaith fer, ac yn gyffredin y maent yn cael tywydd teg a dymunol. Os byddwch yn alluog i dalu am eich cludiad yn y first cahin, neu y secoiid cabÌ7i, yn yr agerddlong, ni bydd raid i chwi ofalu am ddarparu na bwyd na gwely felly, am y cewch bob peth a fyddo yn rheidiol arnoch i’ch gwneyd yn hollol gysurus. Ond os yn y steerage y byddwch am ddyfod, cewch ddigon o fwyd cryf yno, ond rhaid i chwi ofalu am wely, ac ychydig o lestri; gellwch eu cach oll yn
(delwedd E1288) (tudalen 78)	(tudalen 78) CTFLAWN OLTGFA, äC. Liyerpool am ychydig o arian. Y ffordd oreu fyddai i chwi ysgrifenu yn hrydlon, o’ch cartrefleoedd yn ughyniru, i swyddfdau yr agerddlongau goreu, megys Guion & Co., 25 Water St., Liyerpool, neu William Inman, Esq., 22 Water Street, Liverpool, neu rai o’r swyddfeydd cyfrifol ereill yno, a sicrhau eich passage ticJcet, a’ch lle yn y llong; neu anfon at ryw orucnwyliwr awdurdodedig a chyfrifol yn y ddinas honoi wneyd hyny drosoch. Cewch hoh hyshysrwydd ganddynt am yr agerddlongau, a’r amser y hyddant yn cychwyn oddiyno. Os hydd genych wraig a phlant, a llawer o gludgelfi (luggage), gwell fyddai i chwi ymdrechu bod yn Liverpool ddiwrnod neu ddau o leiaf cyn i’r llong gychwyn, fel y galloch gael digon o amser yno i drefnu eich gwahanol orchwylion rheidiol, ac i gymeryd eich lle, a gosod eich teulu yn y llong yn hwyllog a hyfryd, er gochelyd prudd-der dirboenus, ac weithiau golledion, prysurdeb, a gorofalon. Gofalwch am ^ael y llety goreu, dan ofal y Cymro mwyaf parchus a gonest yn Liverpool. ‘Ni bum yno er ys llawer o flyneddau; ond gwelaf hysbysiad yn y “Drych,” am Medi 28, 1871, am westy parchus, o’r enw “ The American EagUy^ (Yr Ervr Americanaidd,) 34 Union Street, Liverpool, gan N”. M. Jones, (y Cymro Gwyllt,) lle y telir pob syiw i gysur a dedwyddwch yr ymfudwyr, ac y ceir llety glan, ac ymborth blasus, am bris rhesymol, ac y mae yno amrai o dai da ereill. Dewiswchylle goreu, lle y gellwch gael hyfforddiant sicr, nawdd, a diogelwch. Gofalwch am eich cymeriad, a’ch arian, a’ch papyrau; oblegid mae lluoedd wedi cael eu twyllo a’u hyspeilio yn Liverpool, yn gystal a New York. (Gwel yr hysbysiadau am yr agerddlongau ar ddiwedd y llyfr hwn.) Y Fordaith. - Dylent eich loxes gael eu gwneyd yn gryfion gyda hinges a chloiau ac allweddau da; a mwy dyogel fyddent wedi eu rhaffu hefyd. Rhoddwch eich eaw arnynt yn eglur ar gerdyn gwyn, wedi’ei sicrhau â hoelion bychain. Gofalwch na byddont yn rhy fawrion a thrymion, fel na aller eu symud yn hawdd. “ Dylid cymeryd cyfferi rhyddhaol (yr hyn a arferir gartref,)
(delwedd E1289) (tudalen 79)	(tudalen 79) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. i’w cymeryd can gynted ag yr eir i’r môr, ac yn achlysurol, yr hyn a arbedai lawer o salwch. Magnesia sydd hynod o dda i blant; ac os arferir triagl yn bur helaeth, ni bydd eisiau dim. Llaeth wedi ei ferwi gyda siwgr, neu laeth wedi ei odro i botel, a’i ferwi, a geidw ar byd yr daith. Gwinegr a phickles o bob math ydynt ragorol i wrthweithio effaith cig hallt, ac i leddfu selni y môr. Ychydig^^^, a soda water powders, ydynt bur adfy wiol. Dylid bod yn ofalus am gadw pob peth yn lân. Unrhyw ddillad a wasanaethant ar y môr, os byddant lân; canys pa beth bynag a wisgir ar y môr, ni bydd lawer o werth wedi hyny; bydd saim, tar, a heli y môr wedi difetha ei lewyrch. Hugan fawr dros y cwbl sydd hynod o wasanaethgar; ac y mae cap lawer rhagorach na Jiet ar y fordaith.’^ Dymunol fyddai fod genych hefyd (os yn y steeruge y byddwch), ychydig o gaws da, a bara ceirch, a ham wedi ei berwi, ac onions, a lemons, ac afalau, &c., fel y galloch chwi a’r wraig a’r plant gael ychydig o fwyd a danteithion pan y mynoch, rhwng prydiau rheolaidd y llong. Na fydded i chwi bryderu gormod pe digwyddai i chwi gael ystorm ar y môr; ond gofalwch am deimlo ac ymddwyn yn sobr a gweddus. Darllenwch lawer ar yr Ysgrythyrau Santaidd, a dangoswch fawr barch i’r addoliad crefyddol a gynhelir ar y llong. Gwiliwch a gweddiwch, ac ymddiriadwch yn yr Arglwydd. Cenwch y penillion tlysion canlynol: - ** O blentyn y nefoedd, paham mae dy fron, Mor ofnus wrth weled gwyllt ymchwydd y don? Mae^r dyfiider du tywyll yn rhuo, gwir yw, Ond dyogel yw ‘th fywyd, mae’th Dadwrth y lluw,” &c. S. R. Pan dodda y Wyddfa a’r Andes, Pan rua, pan ferwa y môr, Gan dân a goleuf ellt, a mawr-wi*es Goddeithiad diweddaf yr lôr;, Pan lefa ‘r Archangel yn uchel, Nes crynu yr heuliau a’r ser, Bydd angor y Cristion yn ddyogel, - i Ymaflodd yn Aberth ein Ner. < Pau losga y ddaiar yn ufflon, Pan ddua ‘r planedau uwch ben; [1
(delwedd E1290) (tudalen 80)	(tudalen 80) CYFLAWN OLTGFA, AC. Pan deimla ‘r annuwiol arswydion Dialedd y Barnwr o’r nen; Pan sudda ‘r holl longau i’r cigion, Bydd angor y Cristion yn gref; Ac yntau yn llawen ei gaion, Yn mhorthladd trag’wyddol y nef . I. G. New Yorh - Yn ninas New York y bydd y rhan fwyaf o ymfudwyr yn tirio; ac yno y ceir y cyfleusderau goreu*a rhataf i fyned gyda y gywahanol reilffyrdd i bob talaeth ac ardal yn y dwyrain, y gogledd, y gorllewin, a’r de. (Gwel ein Ŵodiadau ar.y gwahanol reilffyrdd, &c.) Flyneddau lawer yn ol, yn amser y llongau hwyliog, yr oedd peryglon yr ymfudwyr yn aml ac arswydol pan dirient yn New York; twyllwyd ac yspeiliwyd Iluoedd o honynt gan y dynion a alwent yn runners, a sharks, y rhai a gymerent arnynt, ac a ddylasent, eu noddi a’u harwam i leoedd cysurus i gael bŵyd, llety, ac ymgeledd. Ond wedi sefydlu swyddfeydd a swyddogion, awdurdodedig gan y lilywodraeth, yn y lle a elwir Castle Garden, yr hwn sydd adeilad mawr, crwn, yn ngwaelod y ddinas, yn ymyl j^ cilfor (hay), ac wedi i’r agerddlongau ddyfod i arferiad cyffredinol, dyogelir yr ymfudwyr rhag y peryglon hyny yn awr; obiegid ni oddefir i’r rumiers ddyfod i mewn i’r agerddlongau, nac i’r badau, nac i’r swyddfeydd hyny. Gall yr ymfudwyr gael pob ymgeledd^no; gallant hefyd gael newid eu harian yno, a chael passage ticlcets gan swyddogion cyfrifol yno, trwy dahi am danynt, i fyned gyda y reilffyrdd a ddewisont i ben eu teithiau, heb fyned allan o’r adeilad hwnw i’r ddinas. Ond os bydd arnynt eisiau aros yn ninas New York, cynghorwyf hwynt i roddi eu goial yn hollol i’r hen swyddog ymfudol enwog, a’r Cymro cenedlgarol parchus a chyfrifol, Cadwaladr Richards, Ysw. (gynt o Ddolgellau^ Meirionydd), yr hwn sydd yn awr yn byw yn ei dy newydd, No*. 70 South Sixth Street, Williamsburgh, Brooklyn, Long Island (ger New York), ac sydd yn parhau yn oruchwyliwr awdurdodedig i weTÌiinpassage tichets dros gwmpeini yr agerddlongau a’r reilÔyrdd i bob rhan o’r byd. Bydd Mr. Richards yn cyfai-fod yr ymfudwyr yn y Castle Garden, neu gellir cael hyd iddo CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYB.
(delwedd E1291) (tudalen 81)	(tudalen 81) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. Yn swyddfa John G. Dale, Esg. (Inman Line\ No. 15 roadway; neu swyddfa Williams & Guion, Noj. 29 Broadway, New YdrK:; neu yn ei hen dy ei hun, sef y Temperance Hally No. 403 Greenwich street, New York, yr hwn.sydd yn awr yn cael ei gadw gan Mr. John W. Jones (brawd Dafydd Morganwg, Cymru), i’r hwn y rhoddir cymeradwyaeth gref gan amrai o weinidogion parchusaf y wlad hon. . Gall ymfudwyr fod yn sicr y cânt yn ei dy ef “ gartref cysurus, bwyd blasus’ ac iachns, a llety glân a chlyd, a’r oll am y prisoedd iselaf.” Cyfarfydda Mr. Jpnes yr ymfudwyr yn Castle Garden, a rhodda bob cymhorth iddynt i gyrhaedd pen eu taith yn gysurus a dyogel. (Gwel yr Hyshysiadau). Mae amrai o Gymry ereill yn cadw tafarnau, a lletyau i ymfudwyr yn New York, lle gallant gael ymborth a diod, ac ymgeled. Ond ty Mr. Jones, sef y Temperance Hall, No. 403 Greenwich street, yw y lle mwyaf cysurus a dyogel, a^r mwyaf cyfleus i’r agerddlongau a’r reilffyrdd. Gwell yw i chwi brynu passage tickets gan Mr. Richards o Ŵ ew York i ben eich taith. Pen y Daith, - Yn yr hen amser, yr oedd yr ymfudwyr Cymreigbraidd oll yn aros amfisoedd a blyneddau yn ninasoedd New York: a Philadelphia, ac wedi hyny yn symud yn mlaen i’r wlad. Y mae rhai yn dewis, ac ereill yn gorfod gwneyd hyny eto, am nad oes ganddynt ddigon o anan i dalu eu ffordd yn mhellach. Cafodd amrai brofedigaethau chwerwon o herwydd eu tylodi a’u hanwybodaeth o’r iaith Saesonaeg yn y dinasoedd mawrion hyn. Gwelwyd rhai Cymry parchus a chrefyddol mewn cyfyngderau maTNTÌon ynddynt. Gwell fyddai i ddynion a merched ieuainc, sydd wedi arfer gwasanaethu mewn tai a shopau, aros ynddynt eto, am y gallant gael gwell cyflogau ynddynt; a gwell fyddai . i lafurwyr ieuainc fyned i’r lien sefydliadau Cymrcig, neu i’r gweithfeydd. Ond ni chynghorwn neb fydd yn alhiog i dalu eu ffordd i ben eu taith, ac i brynu tir yn y gorllewin, neu yn y de, i aros dim mwy na fyddo reidlol yn New York, neu Philadelphia; ond prysuro yn mlaen yn union at eu perthynasau a’u cyfeillion, a sefydlu yn y lleoedd goreu mor iwm ag y gallont. Os
(delwedd E1292) (tudalen 82)	(tudalen 82) CYFLAWN OLYGFA, AC. bydd genych. berthynasau a chyfeillion cyfoethog a cnaredig, wedi sefydiu yn y wlad hon er ys blyneddau, bydd pen y daith yn gysurus a deawydd i chwi; ond os na bydd genych, gall fod yn anghysurus iawn, os na bydd genych lawer iawn o arian - o ddwy fil i dair mil o ddoleri, neu o ddau gant i chwe’ chant o bunau. Mae rhai dynion iachus, cryfion, a gwrolddewr, wedi gweithio.eu fPordd yn mlaen, a llwyddo, ar lai na hyny o lawer - ar bump neu chwe’ chant o ddoleri; ond gorfu iddynt weithio yn galed iawn, a dyoddef llawer o anghyfleusderau am flyneddau, yn enwedig os oedd ganddynt deuluoedd lluosog ac ieuainc. Bu rhai dynion ieuainc sobr a gweithgar, heb ond ychydig neu ddim arian, ai’ ol cyrhaedd pen eu iaith, trwy weithio am gyflog i ereill, yn alluog i dalu am diroedd, ac i wneyd cartrefi dedwydd iddynt eu hunain cyn pen pump neu ddeng mlynedd. “ Wedi cyrhaedd pen y daith yn America, dilynwch y rheolall canlynol: - 1. Ceisiwch le cysurus i’ch teulu heb oediad, os gellwch. 2. Ymdrechwch gael gwaith yn union. 3. Na feddyliwch am gael y cj&og uwchaf, ond byddwch barod i weithio am ychydig yn hytrach na bdd heb ddim gwaith. 4. Na phrynwch dir heb gael sicrwydd ei fod yn dir da, iachus, a ffrwythlon, ju y lle mwyaf cyfleus; mynwch ei weled a’ch llugaid eich hunain, os nad ellwch ymddiried i ereill. 5. Na fyddwch gryf am ‘eich ffordd eich hunan mewn dim, ond credwch fod yr Americaniaid (Cymry America), yn deall y tir a’r celfyddydau yma yn well na chwi, a chymerwch eich dysgu ganddynt. 6. Penderfynwch wneyd y defnydd goreu o’ch lle a’ch manteision, ac ai’oswch yno yn sefydlog. 7. Cofiwch am wneyd cais dioed am fod yn ddinasydd; bydd hyny yn dra manteisiol i chwi yn y wlad hon. 8. Glynwch wrth eich cenedl a’ch . iaith. 9. Nac anghofiwch eich perthynasau yn Nghymru; ysgrifenwch atynt yn aml; a phan ellwch, cynorthwywch hwynt i ymfudo atoch. 10. isra chaed chwi byth yn euog o anwiredd, anonestrwydd, twyll, meddwdod, nac un pechod arall. 11. Byddwch yn ddeiliaid* ufudd i’r Llywodraeth; yn gymydogion cai’edig a heddychol; yn grefyddwyr duwiol, hachonus,
(delwedd E1293) (tudalen 83)	(tudalen 83) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. tangnefeddus, a ffyddlon. 12. Ymroddwch i roddi addysff dda i’ch plant. 13. Na roddwch eich serch yn ormoool ar bethau y ddaiar; cofiwch fodgolud, iechyd, a bywyd, yn ansier a darfyddol; a thrwy ras Duw, gwnewch eich goreu i fod yn gadwedig, ac i gyrhaeHÌd tragywyddol ddedwyddwch a gogoniant.” **Hyfforddwr yr Ymfudwr,” - Gan yr Anrh. Owen Brownley, aelod Seneddol o dalaeth Iowa, a John W. Jones, Golygydd y Drych. Argraffwyd gan Thomas Gee, Dinbych, Gogledd Cymru, yn y fl. 1866. ftis deunaw ceiniog. Cynnwysa y llyfr hwn lawer o erthyclau gwerthfawr. Ei brif amcan yw profi fod Uywodraeth LToegr yn gorthrymu y dosparth gweithiol; dangos rhagoriaethau a manteision yr Unol Dalaethau; ac anog gweithwyr a thyddynwyr Cymru i ymfudo yma. Cynnwysa hefyd lawer o hanesion byrion am ychydig o’r sefydliadau Cymreig, ac ychydig o hyfforddiadau gwerthfawr i ymfudwyr. HYFFORDDIADAU YCHWANEGOL, Nid wyf yn cynghori y nodweddiadau canlynol i ymfudo o Gymru i Ameriea, ond gyda’r eithriadau a nodaf: - 1. Hen bobl, dros 60 mlwydd oed, nac unrhyw rai a fydd yn afiach, hen neu ieuainc, ac yn analluog i gadw eu hunain, os na bydd ganddynt rywrai galluog a ffyddlon i ofalu am eu cynal yn gysurus. 2. Pobl ddiog a diofal am danynt eu hunain a u teuluoedd - ^ni bydd yma neb yn barod i gynorthwyo rhai felly. 3. Rhai anonest a thwyllodrus: mae yma ormod o rai felly eisoes. 4. Meddwon a diotwyr; os na ddiwygiant cyn dyfod, byddant yn debyg o lwyr-ddifetha eu hunain yma, fel y gwnaeth llawer eisoes. 5. Rhai wedi tori yn anghyfiawn, ac heb dalu eu cyfiaWn ddyledion yn yr Hen Wlad; dylent aros gartref nes gwastadau eu cyfrifon, a thalu eu dyledion cyfiawn, neu ^ael eu rhyddhau yn gyfiawn, yn hytrach na dyfod yma i ddarostwug eu h unain yn waeth, ac i boeni a therfysgu yr eglwysi. 6. G-weinidogion a phregethwyr a fyddont wedi colli eu cymeriadau da, trwyr unrhyw ddrygioni. Nis gallant ieclm yma yn ddieuog. Goddiweddir hwynt gan eu hanwiredd. 7. Nid wyf ychwaith yn cynghori unrhyw weinidog cymeradwy yn Nghymru i yiafiido yma, cyn iddo gael gwybodaeth sicr gan ryw
(delwedd E1294) (tudalen 84)	(tudalen 84) CYFLAWÌi OLYGFA, aC. eglwys nen gyfaill fiFyddlon fod yma le iddo i gael ei gynhaliaeth yn gysurus, a bod yn ddefnyddiol dros ei Waredwr. Ar hyn o bryd, nid wyf yn deall fod angen am ond ychydig o weinidogion Cymreig yn y wlad hon; rhaid iddynt aros am symudiad, neu farwolaeth y gweinidogion sydd yma yn bresenol, neu hyd nes y fifurfir ychwaneg o sefydliadau ac eglwysi Cymreig yma, cyn y bydd angen mawr am wasanaeth llawer o nonynt. Dylent fod yn ddynion o gymeriad uchel am eu duwioldeb, eu dysg, eu talent, a’u defnyddioldeb, ac nid yn wehilion gwrthodedig yn ughymru. Credwyf nas gall un gweinidog a ddaw yma, o hyn allan, fod yn fysurtis, a pharchus, a defnyddiol, mewn un eglwys yn ir, os na bydd yn alluog i siarad ac ysgrifenu yr iaith Gymraeg a Saesonaeg yn gywir; a goreu oll os gall bregethu hefyd yn baesonaeg, am y bydd angen am hyny yn aml, mewn claddedigaethau, &c. Oddeutu deugain mlynedd yn ol, yr oedd rhyw fath o bregethwr Cymreig yn gwneyd y tro i ychydig o Gymry tylodion oedd newydd sefydlu yn y cofedwigoedd, am nad allent gael na chynal rhai ^ell. Gwnaeth amrai o’r rhai hyny lawer o ddaioni; ond gorfu iddynt weithio yn galed a’u dwylaw eu hunain, er cynal eu hunain a’u teuluoedd. Ond y mae amgylchiadau Cymry America yn awr yn dra gwahanol; eu chwaeth yn fwy coethedig, eu plant yn fwy dysgedig, eu heglwysi a’u cynulleidfaoedd yn fwy lluosog a pharchus, a’u haelioni crefyddol yn llawer mwy. Rhaid i’r rhan fwyaf o honynt gael *^gioeÌ7iidogioncymhwys” yn mhob ystyr. Yr wyf yn sicr fod y llinellau tiyn yn deilwng o ystyriaeth ddifrifol pob gweinidog a phregethwr cyn iddo benderfynu symud o Gymru i America. Ysgrifenais hwynt er eu cyfarwyddyd a’u llesâd. Ond os dewisant beidio talu sylw idaynt, yr wyf yn sicr y cânt brofiad chwerw cyn pen pum^ mlynedd ar ol ymfudo yma, eu bod wedi gwneyd camgymeriad dirfawr, ac y bydd yn edifar ganddynt ganwaith. Y mae angen am ychydig o weinidogion cymhwys yma yn awr^ a bydd sngen am lawer mwy yn y dyfodol, fel y byddo y sefydliadau Cymreig yn lluosogi ac yn cynyddu. 8. Nid wyf yn cynghori gwyr i ddyfod yma heb eu gwragedd a’u
(delwedd E1295) (tudalen 85)	(tudalen 85) CYFARWYDDIADAU I YMFUDWYR. plant, os gallant dalu eu traul, ac os bydd ganddynt sicrwydd am gael gwaith da yn ddioed. Peth peryglus ac anghysurus iawn yw gicahanu teuluoedd felly. Cafodd rhai brofedigaethau chwerwon oblegid hyny. Dylid ei ochelyd, os bydd modd. Ond os na ellir, ac os bydd amgylchiadau jm galw am hyny, a digon o deimlad a serch anwyl yn y gwyr at eu gwragedd a’u plant, gallent ymfudo yma eu hunain, ac ymroddi i fod yn sobr, a gweithio yn galed, er enill digon o arian i gael eu teuluoedd yma yn fuan. Os felly, dylent ofalu am dy cysuriis iddynt pan ddeuant. Yr wyf yn cynghori fod i bob tref ac ardal yn N§jhymru i ffurfio cymdeithasau ymfudol, a chyfranu yn fisol iddynt; a bod o 10 i 20, neu 50 o deuluoedd Cymreig (perthynol i’r un enwad crefyddol, os gellir), yn gwneyd parotoadau prydlon, ac yn penderfynu ymfudo yn drefnus gyda’u gilydd, a sefydlu gyda’u gilydd ar diroedd y Llywodraeth, neu y reilffyrdd, yn yr Unol Dalaethau yn America. Dylai y rhan fwyaf o honynt fod yn dyddynwyr ymarferol, ac yn werth o leiaf o f200 i f500; a dylent gynorthwyo crefftwyr, yn enwedig saer coed, saer maen, a gôf, a chrydd, a gwniedydd, a melinydd, a gweision a morwynion gweithgar, &c., i ymfudo gyda hwynt. Ac os gallant gymeryd gweinidog cymhwys (a fyddo yn ddyn cryf ac iachus, ac yn dewis cael tyddyn ei hunan, ac yn alluog i’w ddiwyllio), gyda hwynt, da fyddai. Gallai pob enwad crefyddol lellY gael llawer o sefydliadau Cymreig yn agos at eu gilydd, a chodi ysgoldai a chapelau, a chael eglwysi ffyddlon a chynyddol iddynt, Dtma t ctkllun goreu i tmPUDO i’r wlad hon. (Darllenwch y pennodau dilynol).

Sumbolau:

a A / æ Æ / e E / ɛ Ɛ / i I / o O / u U / w W / y Y /
ā Ā / ǣ Ǣ / ē Ē / ɛ̄ Ɛ̄ / ī Ī / ō Ō / ū Ū / w̄ W̄ / ȳ Ȳ /
ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ /
ˡ ɑ ɑˑ aˑ a: / æ æ: / e eˑe: / ɛ ɛ: / ɪ iˑ i: / ɔ oˑ o: / ʊ uˑ u: / ə / ʌ /
ẅ Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ / ŵ Ŵ /
ŷ Ŷ / ỳ Ỳ / ý Ý / ɥ
ˡ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ /

---------------------------------------
Y TUDALEN HWN /THIS PAGE / AQUESTA PÀGINA:
www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion-prys_239_hanes-cymry-america_iorthryn-gwynedd_1872_5_C1_2090k.htm
---------------------------------------
Creuwyd / Created / Creada: 05-10-2018
Adolygiadau diweddaraf / Latest updates / Darreres actualitzacions: 05-10-2018
Delweddau / Imatges / Images:
Ffynhonnell / Font / Source: Llyfrau Google; llyfr electroanidd rhad ac am ddim

Freefind.
Archwiliwch y wefan hon
SEARCH THIS WEBSITE
Adeiladwaith y wefan
SITE STRUCTURE
Beth sydd yn newydd?
WHAT’S NEW?

Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (= Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (= Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA (= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait


Edrychwch ar fy Ystadegau / Mireu les estadístiques / View My Stats