|
Testun gwreiddiol
Text original
Original text
|
Cyfieithiad Catalaneg
Traducció catalana
Catalan translation
|
Cyfieithiad Saesneg
Traducció anglesa
English translation
|
|
#00a
YR IAITH GYMRAEG.
1785, 1885, 1985!
NEU,
TAIR MILIWN O GYMRY DWY-IEITHAWG MEWN CAN MLYNEDD.
Cyfres o Lythyrau GAN D. ISAAC DAVIES, B. Sc.
GYDA HANES SEFYDLIAD CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG, &c.,
&c., &c.
O “BANER AC AMSERAU CYMRU.”
DINBYCH:
CYHOEDDWYD GAN T. GEE A'I FAB.
1886.
Pris 6ch.
|
LA LLENGUA GAL·LESA.
1785, 1885, 1985!
O, TRES MILIONS DE GAL·LES BILINGÜES EN CENT ANYS.
Una sèrie de cartes DE D. ISAAC DAVIES, B. Sc.
AMB LA HISTÒRIA DE LA INSTITUCIÓ DE L'ASSOCIACIÓ DE LA LLENGUA GAL·LESA,
etc., etc., etc.
De "LA BANDERA I ELS TEMPS DE GALLES".
DENBIGH: PUBLICAT PER T. GEE I EL SEU FILL.
1886.
Preu 6 penics.
|
THE WELSH LANGUAGE.
1785, 1885, 1985!
OR, THREE MILLION BILINGUAL WELSH PEOPLE IN ONE HUNDRED YEARS.
A Series of Letters BY D. ISAAC DAVIES, B. Sc.
WITH THE HISTORY OF THE FOUNDING OF
THE WELSH LANGUAGE ASSOCIATION, &c., &c., &c.
From “BANER AC AMSERAU CYMRU” ("THE FLAG AND THE TIMES OF WALES.")
DINBYCH / DENBIGH: PUBLISHED BY T. GEE AND SON.
1886.
Price 6d.
|
|
|
|
|
|
#00b
HARVARD COLLEGE LIBRARY FROM THE
FUND GIVEN
IN MEMORY
OF
GEORGE SILSBEE HALE
AND
ELLEN SEVER HALE
|
HARVARD COLLEGE BIBLIOTECA DEL FONS DOTAT EN MEMÒRIA DE
GEORGE SILSBEE HALE
I
ELLEN SEVER HALE
|
HARVARD COLLEGE LIBRARY FROM THE FUND GIVEN IN MEMORY OF
GEORGE SILSBEE HALE
AND
ELLEN SEVER HALE
|
|
|
|
|
|
#00c
YR IAITH GYMRAEG.
1785, 1885, 1985!
NEU,
TAIR MILIWN O GYMRY DWY-IEITHAWG MEWN CAN MLYNEDD.
CYFRES O LYTHYRAU GAN D. ISAAC DAVIES, B. Sc.
GYDA HANES SEFYDLIAD CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG, &c.,
&c., &c.
O “BANER AC AMSERAU CYMRU.”
DINBYCH:
CYHOEDDWYD GAN T. GEE A'I FAB.
1886.
|
LA LLENGUA GAL·LESA.
1785, 1885, 1985!
O, TRES MILIONS DE GAL·LES BILINGÜES EN CENT ANYS.
UNA SÈRIE DE CARTES DE D. ISAAC DAVIES, B. Sc.
AMB LA HISTÒRIA DE LA INSTITUCIÓ DE L'ASSOCIACIÓ DE LA LLENGUA GAL·LESA,
etc., etc., etc.
De "LA BANDERA I ELS TEMPS DE GALLES".
DENBIGH: PUBLICAT PER T. GEE I EL SEU FILL.
1886.
|
THE WELSH LANGUAGE.
1785, 1885, 1985!
OR, THREE MILLION BILINGUAL WALES IN ONE HUNDRED YEARS.
A SERIES OF LETTERS BY D. ISAAC DAVIES, B. Sc.
WITH THE HISTORY OF THE FOUNDING OF
THE WELSH LANGUAGE ASSOCIATION, &c., &c., &c.
From “BANER AC AMSERAU CYMRU” ("THE FLAG AND THE TIMES OF WALES.")
DINBYCH / DENBIGH: PUBLISHED BY T. GEE AND SON.
1886.
|
|
|
|
|
|
#01
AT FY
NGHYDGENEDL.
Dau beth yr ydwyf yn gobeithio am danynt eleni: —
1. Ffurfiad Cymdeithas, er mwyn trefnu moddion i wneyd y fath ddefnydd
rhesymol o’r Gymraeg yn ein hysgolion o bob gradd ag a duedda i'n codi i
safle uwch yn mhlith cenhedloedd eraill.
2. Penderfyniad yn yr etholwyr newydd i beidio anfon unrhyw aelod i’r senedd
heb roddi gwybodaeth iddo am ffurfiad
y fath Gymdeithas, a bwriad diysgog y genedl Gymreig i sicrhau llwyddiant i’r
mudiad cenedlaethol hwn.
‘A
ydych am i ni bleidleisio dros Gymry yn unig?' medd rhywun. Dim o’r fath
beth. Policy gwahanol a lwydda
oreu. Pan y bydd Sais, Ysgotyn, neu Wyddel, yn ymsefydlu yn Nghymru,
ein hamcan a ddylai fod, i'w ddenu i'n hochr ni.
Ein gofyniad a ddylai fod — nid ‘A
ydych chwi yn medru Cymraeg?’
ond 'A wnewch chwi ofalu fod eich plant, eich ŵyrion, a'ch gorŵyrion yn cael cyfleusderau i
ddysgu Cymraeg?'
Yn ol pob tebyg, bydd mwy na thair miliwn ●
o bobl yn Nghymru yn 1985. A fyddant hwy oll o deimlad Cymraeg, a lliaws o
honynt yn medru Cymraeg?
Dyna'r nôd y carwn i ni, fel cenedl, i ymgyrrhaedd
ato.
Yr eiddoch yn gywir,
D. ISAAC DAVIES.
Llangwyddfan,
Llandybie,
Awst
19eg, 1885.
●[NODYN:
Poblogaeth Cymru
1,604,821 yn 1881;
2,790,500 yn 1981;
3,107,500 yn 2021]
|
A LA MEVA COMPATRIOTES
Dues coses que espero aquest any: -
1. La formació d'una Associació, per tal d'organitzar mitjans per fer un ús
raonable de la llengua gal·lesa a les nostres escoles de tots els graus que
tendeixi a elevar-nos a una posició més elevada entre les altres nacions.
2. La decisió dels nous electors de no enviar cap membre al parlament sense
donar-li informació sobre la formació d'aquesta Associació, i la ferma
intenció de la nació gal·lesa d'assegurar l'èxit d'aquest moviment nacional.
"Vols que votem només a Gal·les?" diu algú. No hi ha tal cosa. Una
política diferent tindrà èxit. Quan un anglès, escocès o irlandès s'instal·la
a Gal·les, el nostre objectiu hauria de ser atreure'l al nostre costat. El
nostre requisit hauria de ser: no 'Saps gal·lès?' sinó 'T'asseguraràs que els
teus fills, néts i besnéts tinguin oportunitats d'aprendre gal·lès?'
Amb tota probabilitat, hi haurà més de tres milions de persones a Gal·les el
1985. Seran tots gal·lesos de sentiment nacional i sabran molts d'ells parlar
gal·lès?
Aquest és l'objectiu que, com a nació, m’agradaria que ens assolim.
Atentament,
D. ISAAC DAVIES.
Llangyddfan, Llandybie, 19 d'agost de 1885.
●[NOTA:
Població de Gal·les
1,604,821 en 1881;
2,790,500 en 1981;
3,107,500 en 2021]
|
TO MY FELLOW-COUNTRYMEN
Two things I am hoping for this year: -
1. The formation of an Association in order to establish the
means to make such reasonable use of the Welsh language in our schools of all
grades so that it will tend to
elevate
us to a higher position among other nations.
2. A decision by the new electors not to send any member to parliament
without giving him information about the founding of
such an Association, and the steadfast intention of the Welsh nation to
ensure success for this national movement.
'Do you want us to vote for Welsh people only?' someone says. No such thing. A different policy
will succeed best. When an Englishman, Scot, or Irishman settles in Wales,
our aim should be to attract him to our side. Our requirement should not be
'Can you speak Welsh?' but 'Will you make sure
that your children, your grandchildren, and your great-grandchildren have
opportunities to learn Welsh?'
In all likelihood, there will be more than three million people in Wales in
1985. Will they all be Welsh in sentiment, and many of them able to speak Welsh?
That is the goal that we,
as a nation, would like to attain.
Yours faithfully,
D. ISAAC DAVIES.
Llangyddfan, Llandybie, August 19th, 1885.
●[NOTE: Population of
Wales
1,604,821 in 1881;
2,790,500 in
1981;
3,107,500
in 2021]
|
|
|
|
|
|
#02
AT Y CYMRY YN MHOB MAN.
Y
MAE y ddau beth pwysig y cyfeiriais atynt yn anerchiad Awst diweddaf yn awr
yn ffeithiau.
Y mae ‘Cymdeithas
yr Iaith Gymraeg' wedi
ei ffurfio, a phob aelod seneddol dros Cymru a Mynwy yn gwybod am awydd y
Cymry i wneyd defnydd synhwyrol o'u hen iaith yn Ysgolion Dyddiol eu gwlad.
Gosodir dau nôd amlwg ger ein bron gan y flwyddyn newydd. Gyda bod 1886 yn
agor ei llygaid, syrthiant ar ‘The
Royal Commission on Elementary
Education in England
and Wales' — ‘Y
Ddirprwyaeth Freiniol ar Addysg Elfenol yn Lloegr a Chymru.’ Yn
mysg yr un aelod ar hugain, gwelaf arweinydd y Blaid Gymreig — y Cymro
profiadol a thwymngalon,
Henry Richard, Ysw., A.S. dros Merthyr Tydfil. Y mae efe bob amser yn barod i
wasanaethu ei gydgenedl. Wrth ddrws y Cymry eu hunain y bydd y bai, os
na ddangosir yn amlwg, drwy gyfrwng Cynnrychiolydd Cymru,
ddiffygion y cynllun presennol o addysg, a'r modd i'w gyfaddasu i wir
anghenion ‘Gwlad
y Bryniau.' Da fod 'Cymdeithas yr laith. Gymraeg' yn barod i arwain y genedl
yn y cyfeiriad yma.
Ein gorchwyl pwysig arall yn 1886 ydyw profi
fod gallu yn y Cymry i ddyfal-barhau — i weithio gyda chyssondeb, i
sylweddoli bwriad dymunadwy, yn ogystal a'i amgyffred gyda brwdfrydedd
teimlad ar dân pan y byddo o hir bell, cynnyddu nifer aelodau ‘Cymdeithas
yr Iaith
Gymraeg,' dal i fyny ddwylaw ei swyddogion medrus, lledaenu gwybodaeth am ei
hamcanion yn mhob cymmydogaeth, a chwanegu at ei nerth yn mhob rhyw ddull a
modd. Dyna y gwaith arall a ddylid ei wneyd o ddechreu i ddiwedd y flwyddyn
sydd newydd ddechreu.
Y mae y Gwyddelod yn anfon cynnorthwy i’w mudiad cenedlaethol
o Brydain Fawr, America, Awstralia, a phob cẁr o’r byd. Ai yn ofer y disgwylir
am gynnorthwy
y Cymry gwasgaredig yn mhob gwlad dan haul i’r
gymdeithas hon?
Mewn gobaith am bethau gwell nag oerni a difaterwch cenedlaethol,
arosaf,
Yr eiddoch yn wladgarol,
D. ISAAC
DAVIES.
Caerdydd, lonawr,
1886.
|
#02 ALS
GAL·LESOS ARREU.
LES dues coses importants a les quals em vaig referir en el discurs de
l'agost passat SÓN ara fets.
S'ha creat l’
'Associació per la Llengua Gal·lesa' i tots els diputats de
Gal·les i Monmouth saben el desig dels gal·lesos de fer un ús raonable de la
seva antiga llengua a les escoles de dia del seu país.
El nou any ens marca dos objectius clars. Amb 1886 obrint els ulls, cauen en
"La Comissió Reial d'Educació Elemental a Anglaterra i Gal·les". Entre
els vint-i-un membres, veig el líder del Partit Gal·lès: l'experimentat i
afectuós gal·lès Henry Richard, Esq., el diputat per a Merthyr Tydfil. Sempre
està disposat a servir el seu compatriota. La culpa serà a la porta dels
mateixos gal·lesos, si no es mostra clarament, per mitjà del representant de
Gal·les, les mancances de l'actual pla d'educació, i els mitjans per
adaptar-lo a les veritables necessitats del ''Terra dels Turons.' És bo que 'l’Associació per la Llengua Gal·lesa' està disposada
a liderar la nació en aquesta direcció.
La nostra altra tasca important l'any 1886 és demostrar que hi ha una
capacitat en gal·lès per perseverar: treballar amb coherència, realitzar una
intenció desitjable, així com comprendre-la amb l'entusiasme d'un sentiment ardent quan
es troba en el a llarg termini, augmentar el nombre de membres de Associació
per la Llengua Gal·lesa', recolzant (“alçant les mans de”) dels seus oficials qualificats,
difonent informació sobre els seus objectius a cada comunitat i augmentant la
seva força de totes les maneres i mitjans. Aquesta és l'altra feina que
s'hauria de fer des de principis fins a finals d'any que acaba de començar.
Els irlandesos estan enviant ajuda a la seva organització nacional des de
Gran Bretanya, Amèrica, Austràlia i d'arreu del món. És en va esperar l'ajuda
dels gal·lesos escampats per tots els països sota el sol per a aquesta
societat?
Amb l'esperança de coses millors que la fredor i la indiferència nacionals,
espero,
Patriòticament,
D. ISAAC DAVIES.
Cardiff, gener de 1886.
|
#02 TO
WELSH PEOPLE EVERYWHERE.
THE two important things I referred to in last August's address are now
facts.
The 'Welsh Language Society' has been formed, and every member of parliament for
Wales and Monmouth knows about the desire of the Welsh people to
make sensible use of their language
(“their
old language“) in
their country's Day Schools.
The new year sets two clear goals for us (“before us”).
With the commencement of [the year] 1886 (“with 1886 opening
its eyes”),
they must be taken up by (“they fall on”) 'The
Royal Commission on Elementary Education in England and Wales'. Among
the twenty-one
members, I see the leader of the Welsh Party - the experienced and
warm-hearted Welshman, Henry Richard, Esq., M.P. for Merthyr Tydfil. He is
always ready to serve his fellow countrymen. The blame will lie at the
door of the Welsh themselves, if the shortcomings of the current plan of
education and
the means to adapt it to the true needs of the 'Land of the Hills.' [= an epithet for Wales] are not clearly shown, through the
medium of the “Member for Wales” [an epithet for Henry Richard for his activity in
promoting Wales]
https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Richard
It's
good that the 'Welsh Language Society'
is ready to lead the nation in this direction.
Our other important task in 1886 is to prove that the Welsh people have the ability to persevere - to work with
consistency, to realise
a desirable aim,
as well as to grasp it with burning enthusiasm [“the enthusiasm of an ardent
feeling / a feeling on fire”] when it is a long way off [in the future] [“from far away] in the long run, to increase
the number of members of ‘Welsh
Language Society’, supporting (“holding up the hands of”)
its skilled officers, spreading information about its objectives in every
community, and adding to its strength in every way and by every means.
That is the other task that shoule be accomplished [“work that should be done”] from
the beginning to the end of the year that has just started.
The Irish are sending help to their national organisation
from Great Britain, America, Australia, and all over the world. Is it in vain
to expect help for this society from
the Welsh scattered in every country under the sun?
In the hope
of
better things than national coldness and indifference, I remain,
Yours patriotically,
D. ISAAC DAVIES.
Cardiff, January, 1886.
|
|
|
|
|
|
#03
Y LLYTHYR
CYNTAF.
FONEDDIGION,
Gyda'ch caniatâd, bwriadaf anerch fy nghydwladwyr ar Gymru yn 1785, yn 1885,
ac yn 1985, mewn chwech o lythyrau — dau lythyr ar bob cyfnod.
Nid oes genyf, O Gymro!
unrhyw hawl i wrandawiad o herwydd fy mod wedi ennill enw fel llenor Gymreig.
Nis gallaf gofio i mi geisio ysgrifenu erthygl Gymreig hyd yr wythnos olaf o
fis Mai y flwyddyn hon — yr hon a ymddengys yn ‘Y Geninen’ am
fis Gorphenaf. Ychydig iawn a ysgrifenais
i'r wasg Saesnig. At Fesuroniaeth a Gwyddoniaeth y mae fy nhuedd wedi bod yn
cyfeirio — ac
nid at lenyddiaeth. Bydd amyneddgar, gan hyny, gyfaill, a bydded i ti oddef
iaith gyffredin er mwyn y pwngc yr ydwyf yn myned i ymdrin âg ef.
Nid bardd, na llenor, nac eisteddfodwr o’r hen ysgol, sydd yn dy anerch; ond
un sydd wrth fodd ei galon pan yn ceisio argraphu yn
feunyddiol ar feddyliau plant y Cymry, a chyfeillion addysg yn ein gwlad, y
pwys o ddysgu Saesneg, a Chelf,
a Gwyddor. Y mae fy mywyd wedi ei gyssegru i ledaeniad yr anhebgorion hyn.
Troi allan
o fy llwybr arferol yr ydwyf eleni, o herwydd dwysder argyhoeddiad a
phwysigrwydd y cyfnod hwn yn ein hanes fel cenedl, i ddyweyd gair fel
addysgwr; o herwydd nad oes neb, sydd wedi mwynhau yr un cyfleusderau, yn
barod i anerch y Cymry ar y mater sydd yn fy nghyffroi
i hyn
o weithred; sef, ‘Ai
ni ddylai gwybodaeth o ddwy iaith — y Saesneg a'r Gymraeg — fod yn fanteisiol
iawn i’r Cymro?'
Y mae yn well i mi gyfaddef y tri pheth canlynol cyn myned gam yn mhellach:
—
*
*
*
*
*
1. Er nad ydwyf, mewn unrhyw ystyr, wedi bod yn un o deulu ‘Dic-Sion-Dafydd,'
fe'm meddiannwyd gynt am dymmor
maith â'r syniad sydd i'w gael yn lled gyffredin; sef, y byddai difodiad yr Iaith
Gymraeg yn fanteisiol ar y cyfan i’r Cymro.
*
*
*
*
*
*
2. Nid wyf yn awr yn credu yn gadarn yn ‘Oes
y byd i’r laith Gymraeg;' o herwydd, fel y ceisiaf ddangos yn mhellach yn
mlaen, fod ymddygiadau llawer o’r Cymry tuag ati yn dangos eu bod yn hollol
ddifater o honi, os nad yn wrthwynebol i'w chadwraeth.
3. Er hyn oll, nid wyf wedi llwyr golli gobaith chwaith, gan fod y
|
LA PRIMERA CARTA.
SENYORS,
Amb el vostre permís, tinc la intenció de dirigir-me als meus compatriotes de
Gal·les el 1785, el 1885 i el 1985, amb sis cartes, dues cartes per cada
període.
No ho tinc, gal·lès! cap dret a una audiència perquè m'he guanyat una
reputació com a escriptor gal·lès. No recordo que vaig intentar escriure un
article en gal·lès fins l'última setmana de maig d'enguany, que apareixerà a
'Y Geninen' durant el mes de juliol. Vaig escriure molt poc per a la premsa
anglesa. La meva tendència ha estat referir-me a les matemàtiques i
la ciència, i no a la literatura. Tingueu paciència, doncs, amic, i que
tolereu el llenguatge comú pel bé del tema que tractaré.
No és un poeta, ni un escriptor, ni un eisteddfodwr de la vella escola, qui
s'adreça a tu; però aquell que té el cor feliç quan intenta imprimir
diàriament a la ment dels nens gal·lesos i amics de l'educació al nostre país
la importància d'aprendre anglès, art i ciència. La meva vida està dedicada a
la difusió d'aquests elements essencials. Enguany m'estic sortint del meu
camí habitual, per la intensitat de convicció i la importància d'aquest
període en la nostra història com a nació, per dir una paraula com a
educador; perquè no hi ha ningú, que hagi gaudit de les mateixes oportunitats,
disposat a dirigir-se als gal·lesos sobre l'assumpte que m'entusiasma amb
aquesta acció; és a dir, "No hauria de ser molt avantatjós per als
gal·lesos el coneixement de dos idiomes , l'anglès i el gal·lès?"
És millor per a mi admetre les tres coses següents abans d'anar un pas més
enllà: -
1. Encara que no he estat, en cap sentit, de la família 'Dic-Sion-Dafydd' ● , antigament vaig estar ocupat
durant molt de temps amb la idea que és força comuna; és a dir, que
l'extinció de la llengua gal·lesa seria avantatjosa en conjunt per als
gal·lesos.
● [NOTA: Dic Siôn Dafydd –
nom donat a un gal·lès que va renunciar a la seva llengua i es va fer passar
per anglès.]
2.
Ara no crec fermament en
"Que la llengua gal·lesa visqui tant com ho faci
el món" ( "L'era
del món per a la llengua gal·lesa ") ;' perquè, com intentaré
mostrar més endavant, el comportament de molts dels gal·lesos envers ell
demostra que li són totalment indiferents, si no contraris a la seva
conservació .
3. Malgrat tot això, tampoc he perdut del tot l'esperança, des del
|
THE FIRST LETTER.
GENTLEMEN,
With your permission, I intend to address my fellow Welsh people (“my fellow-countrymen of Wales”) in 1785, in 1885, and in 1985, in
six letters - two letters for each
period.
I have not, O Welshman! any right to a hearing because I have gained a
reputation as a Welsh writer. I cannot remember trying
to write an article in Welsh until the last week of May this year - which will
appear in 'Y Geninen' for the month of July. I wrote very little for the
English press. My inclination has been for (“My tendency has been directed to”)
Mathematics
and Science - and not to literature. Be patient, therefore, friend, and may
you tolerate usual language [i.e. not a literary style] (“common language”)
for the sake of the subject I am going to deal with.
It is not a poet, nor a writer, nor an eisteddfodwr of the old school, who is
addressing you; but one who is happiest when he tries to imprint daily on the minds of Welsh
children, and friends of education in our country, the importance of learning
English, Art, and Science. My life is dedicated to the spread of these
essentials. I am turning from [“turning out of”] my usual path this year, due
to the intensity of conviction and due to the importance of this period
in our history as a nation, to speak (“say
a word”) as
an educator; because there is no one, who has enjoyed the same opportunities,
disposed
to address the Welsh people on
the matter that spurs me to do this (“excites me to this action”);
namely, 'Shouldn't a knowledge
of two languages - English and Welsh - be very
advantageous for the Welsh?'
It is better for me to admit the following three things before going a step
further:
1. Although I have not, in any sense, been one of the 'Dic-Sion-Dafydd'●
family, I was formerly occupied for a long time with the idea which is quite widespread;
namely, that the extinction of the Welsh Language would be advantageous on
the whole for the Welsh.
● [NOTE: Dic Siôn Dafydd – name given to a Welshman who renounces his
language and passes himself off as a monoglot
Englishman.]
2.
I do not now strongly believe
in “May the Welsh language live as long as the world
does” (Oes
y byd i’r laith Gymraeg; “The age of the world for the Welsh language”);'
because, as I will try to show further on, the behaviour
of many of the Welsh towards it shows that they are completely indifferent to
it, if not opposed to its preservation.
3. Despite all this, I have not completely lost hope either, since it is as if the
|
|
|
|
|
|
#04
Gymraeg fel pe byddai yn chwanegu
nerth a dylanwad y dyddiau hyn, er gwaethaf esgeulusdra a gwrthwynebiad y rhai
a ddylent ei hamddiffyn a'i phleidio. Eisiau gwasgaru gwybodaeth sydd am y
bendithion sydd wedi deilliaw i ni fel pobl drwy'r hen iaith, ac am y
possiblrwydd o gael llawer o bethau da eraill drwyddi yn yr amser a ddaw.
Dychymygaf fod un o honoch yn gofyn - 'Paham, gyfaill, yr ydwyt yn
dewis y flwyddyn hon ● i ddwyn achos y Gymraeg ger ein bron?' Gofyniad teg ydyw hwn, ac un
sydd yn teilyngu attebiad.
●1885
Yn y lle cyntaf, eleni y mae is-bwyllgor Cymdeithas Anrhydeddus y
Cymmrodorion yn Llundain wedi ei ddewis i ddwyn y cwestiwn a godwyd i'r gwynt
gan ddau Gymmrodor, sef y Parch. D. J. DAVIES a'r Proffeswr POWEL, ger bron athrawon dyddiol y Dywysogaeth.
*
*
*
*
*
*
Yn ail, ac yn fwyaf neillduol, o herwydd mai eleni y cynnelir Cyfarfodydd
Canmlwyddol Ysgolion Sabbothol Cymru.
Y mae'n hysbys i ddarllenwyr y ‘Cymmrodor,' fod pobl yr Iwerddon wedi ffurfio 'Cymdeithas er
cadwraeth yr Iaith Wyddelig.' Ac y mae un peth yn ein gwlad wedi tynu sylw
neillduol ein brodyr Gwyddelig. Gwelant fod y Gymraeg yn llawer mwy byw yn
awr na'r Wyddelaeg, er eu bod yn ystyried fod y ddiweddaf wedi bod yn fwy
llewyrchus na hi ar un adeg. Paham y mae cymmaint o wythnosolion, misolion, a
chwarterolion yn y Gymraeg, ac mor lleied yn y Wyddelaeg? Paham y cyhoeddir
mwy o lyfrau Cymreig, y pregethir mwy o Gymraeg, ac y cenir mwy o Gymraeg,
nag a gyhoeddir, a bregethir, ac a genir yn iaith yr Ynys Werdd? Gofyniadau
gwerth sylw yw y rhai hyn, onid ê?
*
*
*
*
Gwnaed ymchwiliad am attebion i'r cwestiynau hyn, a gwelir ffrwyth yr ymgais
yn yr unfed rhifyn ar bymtheg o'r 'Gaelic Journal,' am ba un yr ydwyf yn
ddyledus i'r Proffeswr Powel. Cyhoeddir y misolyn hwn gan y Gaelic Union, 19, Kildare street,
Dublin. Ac ynddo gwneir dyfyniadau helaeth o'r ohebiaeth a fu rhwng y
diweddar Barch. THOMAS CHARLES, o'r Bala, a CHRISTOPHER ANDERSON yn y
flwyddyn 1811.
● [NODYN: Un o’r Bala oedd Thomas Charles (1755-1814), yn
glerigwr gyda'r Methodistiaid Calfinaidd. Ailsefydlodd yr “Ysgolion Cylchynol” yng Nghymru a ddysgai lythrennedd Cymraeg i alluogi
Cymry i ddarllen y Beibl. Byddai'r ysgolion hyn yn cael eu sefydlu mewn un
lleoliad am tua thri mis cyn symud ymlaen ("cylchynu") i le arall.
Griffith Jones (1684-1761), rheithor Llanddowror, oedd wedi cychwyn ar y
drefn o ysgolion cylchynol, er mwyn dysgu’r werin i ddarllen y Beibl yn eu
hiaith eu hunain, ond yn y diwedd rhoddwyd y gorau i'r fenter pan na ellid
dod o hyd i arian ar gyfer parháu.]
*
*
*
Gan ein bod, fel cenedl, yn myned i ddwyn enw a gwaith y Cymro enwog a nodwyd i sylw neillduol y
mis hwn, yr wyf yn hyderu na bydd neb yn cyfodi i fyny i'w fawrygu heb
drwytho ei feddwl mewn un gwirionedd neillduol sydd wedi taraw meddwl yr
ymchwilwyr Gwyddelig. Yr oedd yn amlwg iddynt hwy mai cuddiad cryfder
dylanwad a llwyddiant CHARLES o'r Bala fel addysgwr oedd, ei fod wedi bod yn
ddigon llygadgraff i ddefnyddio y Gymraeg - iaith y werin - fel cyfrwng i gyfranu gwybodaeth
i'r bobl. Ond gadawn i'r Gwyddelod siarad eu syniadau eu hunain:
|
4
Gal·lès com si estigués sumant força i influència en aquests dies, malgrat la
negligència i l'oposició dels qui l'haurien de protegir i recolzar. Hi ha la
necessitat de difondre informació sobre les benediccions que ens han arribat
com a persones a través de la llengua antiga, i sobre la possibilitat
d'aconseguir moltes altres coses bones a través d'ella en el futur.
M'imagino que un de vosaltres es pregunta: "Per què, amic, decideixes
aquest any ● portar
la causa de la llengua gal·lesa davant nostre?" Aquesta és una petició
justa i que mereix una resposta.
● 1885
s'ha escollit el subcomitè de la Societat Honorífica de Cymmrodorion ● a
Londres per portar a l'aire la qüestió plantejada per dos dels Cymmrodorion, concretament el
reverend DJ DAVIES i el professor POWEL, davant el Principat. professors diaris.
● NOTA: Cymmrodorion = els “primers
habitants ” de
l'illa de Gran Bretanya, és a dir, el poble gal·lès.
En segon lloc, i molt especialment, perquè enguany se celebraran les Trobades
Centenàries de les Escoles Dominicals de Gal·les.
Els lectors del "Cymmrodor" saben que el poble d'Irlanda ha format
una "Societat per a la preservació de la llengua irlandesa". I hi
ha una cosa al nostre país que ha cridat l'atenció especial dels nostres
germans irlandesos. Veuen que la llengua gal·lesa és molt més viva ara que
l'irlandesa, tot i que consideren que aquesta última ha estat més pròspera
que ella en un moment. Per què hi ha tants setmanaris, mensuals i trimestrals
en gal·lès i tan pocs en irlandès? Per què es publiquen més llibres en gal·lès,
més gal·lès predicat i més gal·lès cantat, del que es publica, es predica i
es canta en la llengua de l'illa verda? Són requisits destacables, no?
Es va fer una investigació per respondre a aquestes preguntes, i el fruit de
l'intent es pot veure en el número setze del 'Gaelic Journal', pel qual estic
en deute amb el professor Powel. Aquest mensual és publicat per la Gaelic
Union, 19, Kildare street, Dublín. I en ell es fan extenses citacions de la
correspondència entre el difunt Excmo. THOMAS CHARLES, de Bala, i CHRISTOPHER
ANDERSON l'any 1811.
● [NOTA: Thomas Charles (1755-1814) , resident a Y Bala, era un clergue metodista
calvinista gal·lès que va introduir a Gal·les les « Escoles circulants » que ensenyaven l'alfabetització en gal·lès
per habilitar el gal·lès . gent a llegir la Bíblia. Aquestes escoles estarien establertes
en un lloc durant uns tres mesos abans de passar ("circular") a un
altre lloc. Griffith Jones (1684-1761), rector de Llanddowror, havia iniciat
el sistema d'escoles de circulació, per tal d'ensenyar a la gent a llegir la Bíblia en la seva pròpia llengua , però l'empresa va ser finalment
abandonada quan no es va poder trobar fons per a la seva continuïtat. ]
Com que nosaltres, com a nació, donarem una atenció especial al nom i l'obra
del famós gal·lès aquest mes, confio que ningú s'aixecarà per glorificar-lo
sense impregnar la seva ment amb una veritat particular que va impactar la
ment de les persones. els investigadors irlandesos. Tenien clar que el secret
de la força d'influència i èxit de CHARLES de Bala com a educador era que havia
estat prou perspicaç com per utilitzar la llengua gal·lesa -la llengua del
poble- com a mitjà per transmetre informació a la gent. Però deixarem que els
irlandesos opinen:
|
4
Welsh language is gaining strength and influence these days, despite the
negligence and opposition of those who should protect and support it. There
is a need to spread information about the blessings that have come to us as a
people through the language (“the old language”), and about the possibility
of getting many other benefits (“other good things”) through it in the future
(“the time that it will come”).
I imagine that someone might ask (“that one of you is asking”) - 'Why,
friend, do you choose this year ● to
bring the cause of the Welsh language to our attention? (“before us?”)' This
is a fair question, and one that deserves an answer.
●1885
In the first place, this year the sub-committee of the Honorary Society of
Cymmrodorion ● in
London has been chosen to bring attention to the question raised by two of
the Cymmrodorion, namely the Rev. D. J. DAVIES and Professor POWEL, before
the Principality's daily teachers.
● NOTE: Cymmrodorion = the “first inhabitants” of the island of Britain – that
is, the Welsh people.
Secondly, and most particularly, because this year the Centenary Meetings of
the Sunday Schools of Wales will be held.
It is known to the readers of the 'Cymmrodor' that the people of Ireland have
formed a 'Society for the Preservation of the Irish Language.' And there is
one thing in our country that has drawn the special attention of our Irish
brothers. They see that the Welsh language is much more alive now than Irish,
although they consider that the latter has been more flourishing than it at
one time. Why are there so many weeklies, monthlies, and quarterlies in
Welsh, and so few in Irish? Why are more Welsh books published, and why is
more Welsh preached, and more Welsh sung, than what is published, preached,
and sung in the language of the Emerald Isle? These are considerations worthy
of note, wouldn’t you say?
An investigation was carried out to find answers to these questions, and the
fruit of the attempt can be seen in the sixteenth issue of the 'Gaelic
Journal,' for which I am indebted to Professor Powel. This monthly is
published by the Gaelic Union, 19, Kildare street, Dublin. And in it
extensive quotations are made from the correspondence between the late Hon.
THOMAS CHARLES ●, of
Bala, and CHRISTOPHER ANDERSON in the year 1811.
●
[NOTE: Thomas Charles (1755-1814), a resident of
Y Bala, was a Welsh Calvinistic Methodist
clergyman who reintroduced “Circulating Schools” in Wales which taught Welsh-language literacy to enable Welsh people to read the
Bible. These schools would be established in one location for about
three months before moving on ("circulating") to another
place. Griffith Jones (1684-1761),
rector of Llanddowror, had begun the system of circulating schools, in order
to teach people to read the Bible in their own language, but the enterprise was
eventually abandoned when funds for its continuance could not be found.]
Since we, as a nation, are going to pay special attention to (“bring special
attention to”) the name and work of the famous Welshman noted [above] this
month, I trust that no one will rise up to glorify him without imbuing his
mind with one particular truth that the Irish researchers found striking (“struck the minds of the
Irish researchers”). It was clear to them that the secret of the strength and
the success of CHARLES of Bala as an educator was that he had been perceptive
enough to use the Welsh language - the language of the common folk - as a
medium to impart information to the people. But we'll let the Irish express
their own views (“speak their own ideas”):
|
|
|
|
|
|
#05
'Common sense prevailed in Wales.
The people saw by experience that the only rational way to instruction was through
the language understood by the learners. They got up Sunday Schools to carry
on this system; and these schools, as was seen, stamped out the ignorance and
stupor that was general throughout the Principality. These Sunday Schools are
at full work, and with the same beneficial results.
'Had the system of trying to teach the Welsh children through the medium of
the English been persevered in during the last 150 years (as in the 100 years
preceding the time of GRIFFITH JONES of Llanddowror) the people of the
Principality would now have been as low - at least in respect of education - as the people of Donegal and Connemara. But they were
saved from this fate by the exertions of two good clergymen: -men without either money or influence, except what they
obtained by their piety and unselfishness. These men showed the Welsh people
how to educate themselves - first in their own language, and afterwards in English.
'Some persons, commenting on this fact, have asked, Why have not the people
of Ireland educated themselves in the same way, and at their own expense,
like the people of Wales? Well (1.) there was neither a GRIFFITH JONES nor a THOMAS CHARLES in
Ireland.'
Y mae y dyfyniadau uchod yn Gymraeg yn debyg i hyn:
'Yr oedd synwyr cyffredin yn ffynu yn Nghymru. Yr oedd y bobl wedi dyfod i
weled trwy brofiad mai yr unig ffordd resymol i addysgu ydoedd, trwy yr iaith
a ddeallid gan y rhai a ddysgid. Yr oeddynt wedi codi Ysgolion Sul i ddwyn y
trefniant hwn yn mlaen; a darfu i'r ysgolion hyn, fel yr ydys wedi gweled,
ddileu yr anwybodaeth a'r marweidd-dra oedd yn gyffredinol trwy y
Dywysogaeth. Y mae yr Ysgolion Sabbothol hyn mewn llawn gwaith yn awr, a'u
canlyniadau yr un mor fendithiol.
Pe buasai y cynllun o geisio dysgu plant y Cymry trwy gyfrwng yr iaith
Saesnig wedi cael ei barhau ar hyd yr 150 blynyddoedd diweddaf (fel yn y 100
mlynedd blaenorol i amser GRIFFITH JONES, Llanddowror), buasai trigolion y
Dywysogaeth yn awr mor isel - o'r hyn lleiaf gyda golwg ar eu haddysg - ag ydyw pobl Donegal a Connemara.
Ond gwaredwyd hwy rhag y dynged hon trwy ymdrechion dau glerigwr rhagorol - dynion heb nac arian na dylanwad,
oddi eithr yr hyn a ennillasant trwy eu duwioldeb a'u hymaberthiad. Dangosodd
y gwŷr hyn i'r Cymry pa fodd i'w haddysgu eu hunain — yn gyntaf yn eu hiaith eu
hunain, ac wedi hyny yn yr iaith Saesnig.
Wrth sylwi ar y ffaith hon, gofynodd rhai pobl, paham na buasai pobl yr
Iwerddon yn addysgu eu hunain yn yr un modd, ac ar eu traul eu hunain? Wel
(1), nid oedd yr un GRIFFITH JONES na THOMAS CHARLES yn yr Iwerddon.'
Yna y mae yr ysgrifenydd yn myned rhagddo i ddangos mai tlodi y bobl, a'r
gwaharddiad gan gyfraith y wlad o bob addysg yn
|
5
'El sentit comú va imposar-se a Gal·les. La gent va veure per experiència que
l'única manera racional d'instruir era a través del llenguatge entès pels
aprenents. Van aixecar Escoles Dominicals per dur a terme aquest sistema; i
aquestes escoles, com s'ha vist, van eliminar la ignorància i l'estupor que
era general a tot el Principat. Aquestes Escoles Dominicals estan en ple
funcionament, i amb els mateixos resultats beneficiosos.
"Si el sistema d'intentar ensenyar als nens gal·lesos a través de
l'anglès s'hagués perseverat durant els darrers 150 anys (com en els 100 anys
anteriors a l'època de GRIFFITH JONES de Llanddowror), la gent del Principat
hauria estat ara com baix, almenys pel que fa a l'educació, com els habitants
de Donegal i Connemara. Però se'ls va salvar d'aquest destí gràcies a
l'esforç de dos bons clergues: -homes sense diners ni influència, excepte el
que van obtenir per la seva pietat i abnegació. Aquests homes van mostrar al
poble gal·lès com educar-se, primer en la seva pròpia llengua, i després en
anglès.
"Algunes persones, comentant aquest fet, s'han preguntat: Per què el
poble d'Irlanda no s'ha educat de la mateixa manera, i a costa seva, com el
poble de Gal·les? Bé (1.) no hi havia ni un GRIFFITH JONES ni un THOMAS
CHARLES a Irlanda.'
Les cites anteriors en gal·lès són semblants a aquesta:
'El sentit comú va florir a Gal·les. La gent havia arribat a veure a través
de l'experiència que l'única manera raonable d'ensenyar era a través de la
llengua que comprenien els que s'ensenyaven. Havien plantejat escoles
dominicals per tirar endavant aquest acord; i aquestes escoles, com hem vist,
van treure el desconeixement i l'estancament que era general a tot el
Principat. Aquestes escoles dominicals ja estan en ple funcionament, i els
seus resultats són igualment beneïts.
Si el pla d'intentar ensenyar als nens gal·lesos a través de la llengua
anglesa s'hagués continuat durant els darrers 150 anys (com en els 100 anys
anteriors fins a l'època de GRIFFITH JONES, Llanddowror), els habitants del
Principat ho serien ara. baix, sobretot pel que fa a la seva educació, com ho
és la gent de Donegal i Connemara. Però es van salvar d'aquest destí gràcies
als esforços de dos excel·lents clergues: homes sense diners ni influència, a
part del que van guanyar amb la seva pietat i dedicació. Aquests homes van
mostrar als gal·lesos com educar-se, primer en la seva pròpia llengua i
després en l'anglès.
Quan es van adonar d'aquest fet, algunes persones es van preguntar, per què
els irlandesos no s'educarien de la mateixa manera, i pel seu compte? Bé (1),
no hi havia GRIFFITH JONES ni THOMAS CHARLES a Irlanda.'
Llavors l'escriptor continua mostrant que la pobresa de la gent, i la
prohibició per la llei de la terra de tota educació
|
5
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
**
*
The above quotations are similar to this
in Welsh:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
‘Common sense
prevailed in Wales. The people saw by experience that the only rational way
to instruction was through the language understood by the learners. They got
up Sunday Schools to carry on this system; and these schools, as was seen,
stamped out the ignorance and stupor that was general throughout the
Principality. These Sunday Schools are at full work, and with the same
beneficial results.
'Had the system of trying to teach the Welsh children through the medium of
the English been persevered in during the last 150 years (as in the 100 years
preceding the time of GRIFFITH JONES of Llanddowror) the people of the
Principality would now have been as low - at least in respect of education - as the people of
Donegal and Connemara. But they were saved from this fate by the exertions of
two good clergymen: -men without either
money or influence, except what they obtained by their piety and
unselfishness. These men showed the Welsh people how to educate themselves - first in their own
language, and afterwards in English.
'Some persons, commenting on this fact, have asked, Why have not the people
of Ireland educated themselves in the same way, and at their own expense,
like the people of Wales? Well (1.) there was neither a GRIFFITH JONES nor a THOMAS CHARLES in
Ireland.'
Then the writer goes on to show that the poverty of the people, and the
prohibition by the law of the land of all education
|
|
|
|
|
|
#06
tarddu
o ffynonellau Catholig
Rhufeinig, oedd y ddau achos
arall o'r gwahaniaeth sydd yn bodoli yn awr rhwng Cymru Gymreig a'r Iwerddon
Wyddelig; hyny ydyw, rhwng Cymru
Orllewinol a'r Iwerddon Orllewinol. Ac fel hyn y dywedant: —
‘Put
out
the light of learning
in a country or district, and it is almost as hard to rekindle it as to
restore the vital spark. All through the poor congested sea-board of Ireland,
where the sparks
of knowledge
were trampled out, what could even a Griffith Jones
do then?’
Yn Gymraeg, y mae y llinellau
uchod fel y canlyn: —
'Diffodder
goleuni dysgeidiaeth mewn gwlad neu ddosbarth, a bydd yn
mron mor anhawdd ei ail gynneu ag adferu y wreichionen fywydol. Ar hyd
arfodir tlawd a gorboblog yr Iwerddon, lle y mathrwyd gwreichion
gwybodaeth allan, pa beth a allai hyd yn oed Griffith Jones ei wneyd?’
Yn y llythyr nesaf, ceisiwn ddangos, yn ngeiriau Griffith Jones a Charles o’r
Bala, paham y darfu
i'r apostolion hyn ddyfod i'r penderfyniad, mai trosedd yn erbyn deddfau
Rhagluniaeth fuasai esgeuluso iaith y werin mewn cyfundrefn addysgol,
yr hon oedd â lles
y werin mewn golwg. Ymdrechwn wasgu ar feddŷliau blaenoriaid presennol ein
cenedl, ac hefyd ar bawb sydd yn bwriadu cymmryd rhan yn y Cyfarfodydd
Canmlwyddol, y pwys o ystyried yn ddifrifol y cwestiwn a wasgodd ei hun ar
feddwl Griffith Jones a Charles
o'r Bala yn y ganrif ddiweddaf —
ac a gafodd barch yn eu golwg.
Os gellir dangos — a chredwn y gellir — fod y Gymraeg yn fwy byw a bywiog yn
awr, ar ol tua deugain mlynedd o addysg dyddiol Saesnig lled
gyffredinol, nag yr ymddangosai yn bossibl iddi fod, i mi ac eraill, ddeng
mlynedd ar hugain yn ol, ai nid gwell ydyw i ni gyfaddef y gwirionedd,
ymgrymu ger
bron y ffeithiau, a rhoddi lle parchus i'r ‘Hen
Iaith’
yn ein cyfundrefn o addysg? Yr
ydym yn credu mai ein dyledswydd arbenig ydyw gwneuthur hyn — a'i wneyd yn
galonog hefyd.
A chyn cyrhaedd diwedd y gyfres hon o lythyrau, ymdrechwn ddangos y gellir,
os ydyw y genedl Gymreig am hyny, defnyddio y Gymraeg yn y fath fodd ag i
fod, mewn gwirionedd, yn fantais fydol i'r Cymry.
*
*
*
Ni a adawn i eraill bwysleisio ar y bendithion moesol a chrefyddol sydd yn
ein meddiant — am ba rai yr ydym i fesur helaeth i ddiolch i'r Iaith
Gymraeg. Ond ein hamcan ni fydd ceisio perswadio y Cymry — yr hyn fydd o
bossibl yn waith anhawdd mewn llawer cylch — y gellir chwanegu eu llwyddiant
bydol, pe y rhoddid chwareu teg i'r Gymraeg!
Pa faint o Gymry
sydd yn barod i roddi eu harian, a'u hamser; ac i gymmeryd
poen i gyrhaedd amcan o fath hwn?
|
6
provinents d'una font catòlica romana, van ser les altres dues causes de la
diferència que ara hi ha entre Gal·les gal·les i Irlanda irlandesa; és a dir,
entre Gal·les occidental i Irlanda occidental. I així diuen: -
"Apaga la llum de l'aprenentatge en un país o districte, i és gairebé
tan difícil tornar-la a encendre com a restaurar l'espurna vital. Al llarg
del pobre congestionat litoral d'Irlanda, on les espurnes del coneixement van
ser trepitjades, què podria fer llavors un Griffith Jones?
En gal·lès, les línies anteriors són les següents: -
“La llum de l'ensenyament s'apaga en un país o classe, i serà gairebé tan
difícil tornar-la a encendre com a restaurar l'espurna de la vida. Al llarg
de la costa pobre i superpoblada d'Irlanda, on es van esclatar les espurnes
del coneixement, què podria fer fins i tot Griffith Jones?
En la següent carta, intentem mostrar, en paraules de Griffith Jones i
Charles de Bala, per què aquests apòstols van prendre la decisió, que seria
un delicte contra les lleis de la Providència descuidar la llengua del poble
en un entorn educatiu. sistema, que tenia en ment el benestar de la gent.
Intentem impressionar a la ment dels actuals ancians de la nostra nació, i
també a tots aquells que tinguin la intenció de participar en les Trobades
del Centenari, la importància de considerar seriosament la qüestió que es va
pressionar en la ment de Griffith Jones i Charles de Bala. al segle passat -
i va ser respectat als seus ulls.
Si es pot demostrar -i creiem que pot ser-ho- que la llengua gal·lesa és més
viva i vibrant ara, després d'uns quaranta anys d'educació anglesa diària
força universal, del que semblava possible que fos, a mi i als altres, trenta
Fa anys, no és millor per a nosaltres admetre la veritat, inclinar-nos davant
els fets i donar un lloc respectuós a la "llengua antiga" en el
nostre sistema educatiu? Creiem que és el nostre deure especial fer-ho, i
també fer-ho de tot cor.
I abans d'arribar al final d'aquesta sèrie de cartes, intentarem demostrar
que, si la nació gal·lesa està a favor, la llengua gal·lesa es pot utilitzar
de manera que sigui, de fet, un avantatge mundà per als gal·lesos.
Deixarem que els altres facin èmfasi en les benediccions morals i religioses
que tenim en el nostre poder, per la qual cosa hem d'agrair molt a la llengua
gal·lesa. Però el nostre objectiu no serà intentar persuadir els gal·lesos
-que possiblement serà una tasca difícil en molts cercles- que el seu èxit
mundà es pot augmentar, si es donava el joc net a la llengua gal·lesa! Quants
gal·lesos estan disposats a donar els seus diners i el seu temps; i
esforçar-se per assolir un objectiu d'aquest tipus?
|
6
With its origin in the Roman
Catholic Church (“originating from Roman Catholic sources”), were the
other two causes of the difference that now exists between Welsh Wales and
Irish Ireland; that is, between Western Wales and Western Ireland. And they express it thus (“it is like this that they
say”): —
In Welsh the lines above are
as follows:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'Put out the light of leaming in a country or district,
and it is almost as hard to rekindle it as to restore the vital spark. All
through the poor congested sea-board of Ireland, where the sparks of
knowledge were trampled out, what could even a Griffith Jones do then?'
In the next letter, we try to show, in the words
of Griffith Jones and Charles of Bala, why these apostles came to the
decision, that it would be a crime against the laws of Providence to neglect
the language of the folk in an educational system, which had the welfare of
the people in mind. We try to impress on the minds of the current elders of
our nation, and also on all those who intend to take part in the Centenary
Meetings, the importance of seriously considering the question that had presented itself to (“had pressed
itself on the mind of”) Griffith Jones and Charles of Bala in the
last century - and was respected in their eyes.
If it can be shown - and we believe it can be - that the Welsh language is
more alive and vibrant now, after around forty years of fairly universal
daily English education, than it seemed possible for it to be, to me and
others, thirty years ago, isn't it better for us to admit the truth, and bow before the facts,
and give a respectful place to the language (‘the Old Language') in our education system? We believe that it is our special duty to
do this - and to do it enthusiastically too.
And before reaching the end of this series of letters, we will try to show
that, if the Welsh nation wishes (“is
for it”), the
Welsh language can be used in such a way as to be, in fact, a material (“worldly”) advantage for the Welsh.
We will leave it to others to emphasize the moral and religious blessings in
our possession - for which to a great extent
we have to thank the Welsh Language. But our aim will not be
to try to persuade the Welsh - which will possibly be a difficult task in
many circles - that their material (“worldly”) success can be
increased, if fair play were given to the Welsh language! How many Welsh
people are ready to give their money, and their time; and to take pains to
reach an objective of this kind?
|
|
|
|
|
|
#07
Fe
allai y gofyna yr ymdrech bump, ddeg, pymtheg, neu ugain
mlynedd, cyn y gellir
llwyddo. Bydd llawer o waith parotoi yn
ddíau;
a bydd yn anhawdd
argyhoeddi
llawer o rïeni,
ac ysgolfeistri, a dynion cyhoeddus,
o bwysigrwydd yr amcan sydd mewn golwg; ac nis gellir
gwneyd hyn
heb
argyhoeddiad
dwfn o'i werth i'r genedl yn gyffredinol.
Wrth derfynu y llythyr hwn, goddefer i mi ofyn, A ydyw ‘plant
ysbrydol’
Charles
o’r Bala yn y dyddiau hyn,
ac yn y mater dan sylw, yn feddiannol ar ddwysder teimlad y gwron ei hun — yr
hwn y proffesant gymmaint o barch i'w goffiadwriaeth?
Yr eiddoch yn gywir,
D. Isaac
Davies. Caerdydd,
Mehefin 6ed, 1885.
_____
LLYTHYR II.
FONEDDIGION,
Yn fy llythyr cyntaf, addewais alw sylw fy nghydwladwyr at eiriau yr enwogion Cymreig, Griffith Jones, o
Landdowror, a Thomas Charles, o’r Bala, eu hunain, fel y ceir hwynt yn argraphedig mewn cyhoeddiad Gwyddelig. Cofiwch, gan hyny, ddarllenwyr, mai dyfyniadau
fydd y rhan fwyaf o'r llythyr presennol.
Gwrandewch, yn ngyntaf, ar lais y gwroniaid Cymreig. I CHARLES o'r Bala, yr
ydym yn ddyledus am yr ychydig eiriau a osodir yn ngenau ei flaenorydd: —
'More than 150 years ago, in Wales, the whole country was in a most
deplorable state with regard to the acquisition of religious knowledge. For a
long time previous, fashionable people had been trying to stamp out the
language of the country, and to have the children taught altogether in
English. Against these people, and against this state of universal ignorance,
the Rev. GRIFFITH JONES, of Llanddowror, was raised up. He asked:- 'Should all our Welsh books, and our excellent version of
the Bible, our Welsh preaching, and the stated worship of God in our
language, be taken away, to bring us to a disuse of our tongue?' So they are
in a manner in some places - the more our misery; and yet the people are not better
scholars, any more than they are better Christians, for it. Welsh is still
the vulgar tongue - and not English. The English charity schools, which have
been tried, produced no better effect in country places. All that the
children could do in three, four, or five winters-for they could only attend
at that period of the year
|
7
L'esforç pot requerir cinc, deu, quinze o vint anys abans que es pugui
assolir l'èxit. Hi haurà molta feina de preparació
sense dubte; i serà difícil convèncer molts pares, i mestres d'escola, i
homes públics, de la importància de l'objectiu en ment; i això no es pot fer
sense una profunda convicció del seu valor per a la nació en general.
En concloure aquesta carta, permeteu-me preguntar: Són els "fills
espirituals" de Carles de Y Bala en aquests dies, en l'assumpte sota
atenció, posseïdor de la profunditat de sentiment del mateix cavaller - a qui
es recordaven tant respecte?
Atentament,
D. Isaac Davies. Cardiff, 6 de juny de 1885.
_____
CARTA II.
SENYORS,
En la meva primera carta, em vaig comprometre a cridar l'atenció dels meus
compatriotes sobre les paraules dels famosos gal·lesos, Griffith Jones, de
Landdowror, i Thomas Charles, de Bala, ells mateixos, tal com es troben
impreses en una publicació irlandesa. Recordeu, doncs, lectors, que la
majoria de la present carta seran cites.
Escolteu, primer, la veu dels corbs gal·lesos. A CARLES de Bala, estem en
deute per les poques paraules posades en boca del seu ancià: -
“Fa més de 150 anys, a Gal·les, tot el país es trobava en un estat molt
deplorable pel que fa a l'adquisició de coneixements religiosos. Feia molt de
temps que la gent de moda havia estat intentant eliminar la llengua del país
i que els nens s'ensenyen completament en anglès. Contra aquesta gent, i
contra aquest estat d'ignorància universal, es va aixecar el reverend
GRIFFITH JONES, de Llanddowror. Va preguntar: "S'haurien de treure tots
els nostres llibres gal·lesos, i la nostra excel·lent versió de la Bíblia, la
nostra predicació gal·lesa i l'adoració declarada a Déu en la nostra llengua,
per portar-nos a un desús de la nostra llengua?' Així que són d'una manera en
alguns llocs - com més misèria és la nostra; i tanmateix el poble no és
millors erudits, com no són millors cristians, per això. El gal·lès segueix
sent la llengua vulgar, i no l'anglès. Les escoles benèfiques angleses, que
s'han provat, no van produir millor efecte als llocs rurals. Tot el que els
nens podien fer en tres, quatre o cinc hiverns, perquè només hi podien
assistir en aquella època de l'any
|
7
The effort may require five, ten, fifteen, or twenty years, before success
can be achieved. There will be a lot of preparative work no doubt; and it
will be difficult to convince many parents, and schoolmasters, and public
men, of the importance of the objective in mind; and this cannot be done
without a deep conviction of its value to the nation in general.
In concluding this letter, allow me to ask, Are the 'spiritual children' of
Charles of Bala these days, as regards the matter in hand /”under observation”),
possessed of the depth of feeling of the great man himself - whose memory
they profess so much to respect?
Yours faithfully,
D. Isaac Davies. Cardiff, June 6th, 1885.
_____
LETTER II.
GENTLEMEN,
In my first letter, I promised to call the attention of my fellow countrymen
to the words of the famous Welshmen, Griffith Jones, of Landdowror, and
Thomas Charles, of Bala, themselves, as they are found printed in an Irish
publication. Remember, therefore, readers, that most of the present letter
will be quotations.
Listen, first, to the voice of the great Welshmen. To CHARLES of Bala, we are
indebted for the few words he quotes from his predecessor (“the few words put
into the mouth of his predecessor”): -
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
|
|
|
|
|
|
#08
amounted commonly to no more than to learn imperfectly to read some easy parts
of the Bible, without knowing the Welsh of it. Nor this should be thought
strange, considering that they were learning to read an unknown language, and
had none to speak it but the master, and he too obliged to talk to them often
in Welsh; insomuch that those, who had been so long in English schools could
not edify themselves by reading, till many of them lately learned to read
their own language in the Welsh charity schools. Sure I am, the Welsh charity
schools do no way hinder to learn English, but do very much contribute
towards it; and perhaps you will allow, Sir, that learning our own language
first is the most expeditious way to come to the knowledge of another; else
why are not your youths in England, designed for scholars, set to Latin and
Greek before they are taught English?... Experience now proves beyond
dispute, that if it ever be attempted to bring all the Welsh people to
understand English, we cannot better pave the way for it than by teaching
them to read their own language first. This method will conduce, more than
any other I can think of, to assist whatever attempts may be made to spread
the general knowledge of the English tongue in this country." -(Quoted by CHRISTOPHER
ANDERSON, in his 'Historical Sketches of the Native Irish.' Edinburgh: OLIVER
& BOYD, 1830.)
Yn Gymraeg, yn debyg i hyn: —
'Mwy na 150 o flynyddoedd yn ol, yn Nghymru, yr oedd yr holl wlad yn y cyflwr
mwyaf adfydus gyda golwg ar gyrhaedd addysg grefyddol. Am amser maith yn
flaenorol, yr oedd pobl 'ffasiynol' wedi bod yn ceisio mathru yr iaith allan
o'r wlad, a dysgu y plant yn unig yn Saesneg. Yn erbyn y bobl hyn, ac yn
erbyn y cyflwr hwn o anwybodaeth cyffredinol, cyfodwyd y Parch. GRIFFITH
JONES, o Landdowror. Gofynai efe: - 'A ddylai ein holl lyfrau Cymraeg, a'n
cyfieithiad rhagorol o'r Beibl, ein pregethu Cymraeg, a'r addoli cysson ar
Dduw yn ein hiaith, gael eu cymmeryd ymaith, er mwyn ein dwyn i beidio
defnyddio ein hiaith? Felly y maent i fesur, mewn rhai lleoedd - fel y mae
fwyaf ein trueni; ac etto; nid ydyw y bobl yn well ysgolheigion, mwy nag y
maent yn well Cristionogion, o'r herwydd. Y Gymraeg ydyw yr iaith gyffredin o
hyd - ac nid y Saesneg. Ni ddarfu i'r ysgolion elusenol
Saesnig, ar ba
rai y rhoddwyd prawf, gynnyrchu unrhyw effeithiau gwell yn y rhanau gwledig.
Nid oedd yr oll y gallai y plant ei wneyd mewn tri, pedwar, neu bum gauaf - canys nis gallent fod yn bresennol ond ar y
tymmor hwnw o'r flwyddyn — yn
cyrhaedd yn y cyffredin i fwy na dysgu yn anmherffaith ddarllen rhanau hawdd
o'r Beibl, heb ei ddeall yn Gymraeg; ac ni ddylid edrych ar hyn fel peth
dyeithr, pan yr ystyriwn eu bod yn dysgu darllen iaith anadnabyddus iddynt, ac heb fod ganddynt neb i'w
siarad ond yr athraw; ac yntau hefyd dan orfod i siarad â hwy yn fynych yn
Gymraeg; yn gymmaint felly, fel nas gallai y rhai a fuasent am gyhyd o amser
mewn ysgolion Saesnig gael adeiladaeth iddynt eu
|
generalment no significava més que aprendre de
manera imperfecta a llegir algunes parts fàcils de la Bíblia, sense saber-ne
el gal·lès. Tampoc s'hauria de pensar que això és estrany, tenint en compte
que estaven aprenent a llegir una llengua desconeguda, i no tenien ningú que
la parlava sinó el mestre, i ell també estava obligat a parlar-los sovint en
gal·lès; de tal manera que aquells que havien estat tant de temps a les
escoles angleses no podien edificar-se llegint, fins que molts d'ells
recentment van aprendre a llegir la seva pròpia llengua a les escoles
benèfiques gal·leses. Segur que ho sóc, les escoles benèfiques gal·leses de
cap manera impedeixen aprendre anglès, però hi contribueixen molt; i potser
permetreu, Senyor, que aprendre primer la nostra llengua és la manera més
ràpida d'arribar al coneixement d'un altre; si no, per què els vostres joves
a Anglaterra, dissenyats per a erudits, no s'orienten al llatí i al grec
abans que se'ls ensenya l'anglès?... L'experiència ara demostra indiscutible
que, si mai s'intenta que tots els gal·lesos entenguin l'anglès, nosaltres No
podeu obrir el camí millor que ensenyant-los a llegir primer el seu propi
idioma. Aquest mètode conduirà, més que cap altre que se m'acut, per ajudar a
qualsevol intent que es faci per difondre el coneixement general de la
llengua anglesa en aquest país." -(Citat per CHRISTOPHER ANDERSON, en
els seus 'Historical Sketches of the Native'). irlandès." Edimburg:
OLIVER & BOYD, 1830.)
En gal·lès, semblant a això: —
“Fa més de 150 anys, a Gal·les, tot el país es trobava en les condicions més
adverses pel que fa a l'accés a l'educació religiosa. Durant molt de temps
abans, la gent "de moda" havia estat intentant aixafar la llengua
fora del país i ensenyar als nens només en anglès. Contra aquesta gent, i
contra aquest estat de desconeixement general, mossèn GRIFFITH JONES, de
Llandowror. Va preguntar: - 'S'haurien de treure tots els nostres llibres en
gal·lès, i la nostra excel·lent traducció de la Bíblia, la nostra predicació
gal·lesa i l'adoració constant a Déu en la nostra llengua, per tal que no
utilitzem la nostra llengua? Així que s'han de mesurar, en alguns llocs, com
ens sap molt greu; i encara; el poble no és millors erudits, com no són
millors cristians, per això. El gal·lès segueix sent la llengua comuna, i no
l'anglès. Les escoles benèfiques angleses, que es van provar, no van produir
millors efectes a les zones rurals. Tot el que els nens podien fer en tres,
quatre o cinc setmanes -perquè només podien estar presents en aquella estació
de l'any-, en general, no significava més que aprendre imperfectament a
llegir parts fàcils de la Bíblia, que no s'entenen en gal·lès; i això no s'ha
de veure com una cosa estranya, quan tenim en compte que estan aprenent a llegir
una llengua
desconegut per a ells, i no tenir ningú amb qui parlar sinó el mestre; i
també es va veure obligat a parlar-los sovint en gal·lès; tant és així, que
els que havien estat durant tant de temps a les escoles angleses no podien
rebre una educació per a ells
|
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
In Welsh, it is similar to this: —
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'More than 150 years ago, in Wales, the whole country
was in a most deplorable state with regard to the acquisition of religious
knowledge. For a long time previous, fashionable people had been trying to
stamp out the language of the country, and to have the children taught
altogether in English. Against these people, and against this state of
universal ignorance, the Rev. GRIFFITH JONES, of Llanddowror, was raised up.
He asked:- 'Should all our
Welsh books, and our excellent version of the Bible, our Welsh preaching, and
the stated worship of God in our language, be taken away, to bring us to a
disuse of our tongue?' So they are in a manner in some places - the more our
misery; and yet the people are not better scholars, any more than they are
better Christians, for it. Welsh is still the vulgar tongue - and not English.
The English charity schools, which have been tried, produced no better effect
in country places. All that the children could do in three, four, or five
winters - for they could only attend at that period of the year -
amounted commonly to no more than to learn imperfectly to read some
easy parts of the Bible, without knowing the Welsh of it. Nor this should be
thought strange, considering that they were learning to read an unknown
language, and had none to speak it but the master, and he too obliged to talk
to them often in Welsh; insomuch that those, who had been so long in English
schools could not edify themselves
|
|
|
|
|
|
#09
hunain
trwy ddarllen, hyd nes y dysgodd llawer o honynt yn ddiweddarach ddarllen eu
hiath
eu himain yn yr ysgolion
elusenol Cymreig. Sicr wyf nad ydyw yr ysgolion elusenol
Cymreig mewn un modd yn rhwystr i ddysgu Saesneg; ond yn hytrach, y maent yn
rhan fawr tuag
at wneyd hyny. Sicr wyf
nad ydyw yr ysgolion elusenol Cymreig mewn un modd yn rhwystr i ddysgu
Saesneg; ond yn hytrach, y maent yn rhan fawr tuag at wneyd hyny. Ac fe allai
y caniatewch, Syr, mai dysgu ein hiaith ein hunain yn ngyntaf ydyw y ffordd
rwyddaf i ennill gwybodaeth o iaith arall: onid ê, pa ham na byddai eich
ieuengctyd chwi, yn Lloegr, y rhai yr arfaethir gwneuthur ysgolheigion o
honynt, yn cael eu gosod i ddysgu Lladin a Groeg, cyn dysgu Saesneg iddynt?
Dysgir ni yn awr, yn ddiammheuol, gan brofiad, os byth y ceisir dwyn pawb o
bobl Cymru i ddeall Saesneg, nas gallwn balmantu y ffordd i hyny yn well na
thrwy eu dysgu i ddarllen eu hiaith eu hunain yn ngyntaf. Tuedda y dull hwn
yn fwy nag un arall y gwn i am dano er cynnorthwyo pa ymdrechion bynag a
wneir i ledaenu gwybodaeth gyffredinol o'r iaith Saesnig yn y wlad hon.'
Rhoddwn, yn y fan yma, gyfleusdra arall i'r Gwyddelod i draethu eu barn am
bethau Cymreig; a dychwelwn, ar ol hyny, i wrandaw drachefn ar wron y
flwyddyn-yr enwog CHARLES o'r Bala:
'In Wales, in 1730, the teachers occasionally made use of the Welsh
language to explain English words; but the Rev. GRIFFITH JONES saw the
insufficiency of this proceeding, and insisted that the children should be
taught in their own language first. This good man lived till 1761- always working for the old
language of his country, in order to use it as an instrument in the education
of his poor countrymen. By his untiring exertions he was enabled to get up
circulating schools throughout a good deal of the Principality. These schools
amounted to 220 before he died. Some years after his death, the movement fell
away for nearly thirty years, until it was revived by the Rev. THOMAS
CHARLES, of Bala. This gentleman, in 1811, explained in a letter to Mr.
CHRISTOPHER ANDERSON, how the movement had begun, and how it was revived.
This letter shows how, by means of the Welsh tongue, the people of Wales were
saved from being as illiterate as the peasantry of the sea-coast of Donegal
are at this day. . . Thus, a poor clergyman, about a hundred years ago, in a
mountainous district of Wales, found the people sunk in ignorance. He
composed books, trained teachers, established schools; and during his life,
he saw the Sunday Schools so spring up under his fostering care, that,
without any assistance from the Government, the language of the Principality
has not only lived and flourished, but has been made an instrument to educate
the people properly: - whereas we have a Board of
National Education, having a yearly grant of hundreds of thousands of pounds;
and with all this, in half a century, they could not get a single book
composed, or a teacher trained, to instruct the hundreds of thousands of
children in the Irish-speaking districts of Ireland, who have grown up in
ignorance as complete as that of the Welsh children, when Mr.
|
ells mateixos llegint, fins que molts d'ells després van aprendre a llegir la
seva pròpia llengua a les escoles benèfiques gal·leses. Estic segur que les
escoles benèfiques gal·leses no són de cap manera un obstacle per aprendre
anglès; sinó més aviat, són una gran part per fer-ho. Estic segur que les
escoles benèfiques gal·leses no són de cap manera un obstacle per aprendre
anglès; sinó més aviat, són una gran part per fer-ho. I vostè podria
permetre, Senyor, que aprendre la nostra pròpia llengua primer és la manera
més fàcil d'adquirir coneixements d'una altra llengua: no és així, per què la
seva joventut, a Anglaterra, de la qual es vol fer erudit, no seria? Estàs
preparat per aprendre llatí i grec abans d'ensenyar anglès? Ara, sens dubte,
l'experiència ens ensenya que si mai s'intenta fer que tota la gent de
Gal·les entengui l'anglès, no podem obrir el camí millor que ensenyant-los a
llegir primer el seu propi idioma. Aquest mètode tendeix més que qualsevol
altre que conec a ajudar qualsevol esforç que es faci per difondre el
coneixement general de la llengua anglesa en aquest país.
Donem, en aquest punt, una altra oportunitat perquè els irlandesos expressin
la seva opinió sobre les coses gal·leses; i tornem, després d'això, per
escoltar de nou l'heroi de l'any, el famós CHARLES de Bala:
'A Gal·les, l'any 1730, els professors feien servir ocasionalment la llengua
gal·lesa per explicar paraules angleses; però el reverend GRIFFITH JONES va
veure la insuficiència d'aquest procediment i va insistir que els nens havien
de ser ensenyats primer en la seva pròpia llengua. Aquest bon home va viure
fins l'any 1761- treballant sempre per l'antiga llengua del seu país, per tal
d'utilitzar-la com a instrument en l'educació dels seus pobres compatriotes.
Amb els seus esforços incansables va poder aixecar-se circulant escoles per
bona part del Principat. Aquestes escoles eren 220 abans de morir. Uns anys
després de la seva mort, el moviment va desaparèixer durant gairebé trenta
anys, fins que va ser revifat pel reverend THOMAS CHARLES, de Bala.
Aquest senyor, l'any 1811, va explicar en una carta al senyor CHRISTOPHER
ANDERSON, com havia començat el moviment i com es va revifar. Aquesta carta
mostra com, per mitjà de la llengua gal·lesa, la gent de Gal·les es va salvar
de ser tan analfabeta com ho és actualment la pagesia de la costa de Donegal.
. . Així, un pobre clergue, fa uns cent anys, en un districte muntanyós de
Gal·les, va trobar la gent enfonsada en la ignorància. Va compondre llibres,
va formar mestres, va establir escoles; i durant la seva vida va veure tan
sorgir les Escoles Dominicals sota el seu acolliment, que, sense cap ajut del
Govern, la llengua del Principat no només ha viscut i florit, sinó que s'ha
convertit en un instrument per educar adequadament el poble. : - considerant
que tenim una Junta d'Educació Nacional, amb una subvenció anual de centenars
de milers de lliures; i amb tot això, en mig segle, no van poder aconseguir
ni un sol llibre compost, ni un mestre format, per instruir els centenars de milers
de nens dels districtes irlandesos d'Irlanda, que han crescut en una
ignorància tan completa com la dels nens gal·lesos, quan el Sr.
|
by reading, till many of them lately learned to
read their own language in the Welsh charity schools. Sure I am, the Welsh
charity schools do no way hinder to learn English, but do very much
contribute towards it; and perhaps you will allow, Sir, that learning our own
language first is the most expeditious way to come to the knowledge of
another; else why are not your youths in England, designed for scholars, set
to Latin and Greek before they are taught English?... Experience now proves beyond
dispute, that if it ever be attempted to bring all the Welsh people to
understand English, we cannot better pave the way for it than by teaching
them to read their own language first. This method will conduce, more than
any other I can think of, to assist whatever attempts may be made to spread
the general knowledge of the English tongue in this country." –
(Quoted by CHRISTOPHER ANDERSON, in
his 'Historical Sketches of the Native Irish.' Edinburgh: OLIVER & BOYD,
1830.)
We give,
at this point, another opportunity for the Irish to express their opinion
about Welsh things; and we return, after that, to listen again to the great man of the year - the famous CHARLES from Bala:
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
|
|
|
|
|
|
#10
Jones began his work of charity... The parents in Wales were as much
opposed to the teaching of the Welsh language as the Irish parents have been
to the teaching of Irish; but they gave up the conceit at the persuasion of
the Rev. Thomas Charles, as he himself tells us in continuation: —
'At first the strong prejudice, which universally prevailed against teaching
them to read Welsh first, and the idea assumed that they could not learn
English so well if previously instructed in the Welsh language, proved a
great stumbling-bIock in the way of parents to send their children to the Welsh
schools; together with another conceit they had, that, if they could read
English, they would soon learn of themselves to read Welsh. But now, these
idle and groundless conceits are universally scouted. This change has been
produced, not so much by disputing, as by the evident salutary effects of the
schools, the great delight with which children attend them, and the great
progress they make in the acquisition of knowledge. . . .
'As to the expediency of teaching young children in the first instance to
read the language they generally speak and best understand, it needs no
proof, for it is self-evident. However, I beg your attention for a few
moments to the following particulars: —
'1. The time necessary to teach them to read the Bible in their vernacular
is short-not exceeding six months in general. Teaching them English requires
two or three years' time - during which time they are concerned only about
dry terms, without receiving an idea for their improvement.
2. Welsh words convey ideas to their infant minds as soon as they can read
them — which is not the case when they are taught to read a language they do
not understand.
3. Previous instruction in their native tongue helps them to learn English
much sooner — instead of proving, in any degree, an inconvenience. This I
have had repeated proofs of, and can confidently vouch for the truth of it. I
took this method of instructing my own children, with the view of convincing
the country of a fallacy of the general notion which prevailed to the contrary;
and I have persuaded others to follow my plans, which, without one exception,
has proved the truth of what I conceived to be really the case.'
Y mae y dyfyniadau uchod yn Gymraeg yn debyg fel y canlyn:
'Yn Nghymru, yn 1730, gwnai yr athrawon, yn achlysurol, ddefnydd o'r iaith
Gymraeg i egluro geiriau Saesnig; ond gwelodd y Parch. GRIFFITH JONES
annigonolrwydd y dull hwn, a mynodd i'r plant gael eu dysgu yn eu hiaith eu
hunain i ddechreu. Bu y gŵr da hwn fyw hyd 1761, gan weithio bob amser dros yr hen iaith yn ei
wlad, er mwyn ei defnyddio yn offeryn yn addysgiad ei gydwladwyr tlodion.
Trwy ei ymdrechion egniol, fe'i galluogwyd i sefydlu ysgolion ar gylch
|
10
Jones va començar la seva obra de
caritat... Els pares de Gal·les es van oposar tant a l'ensenyament de la
llengua gal·lesa com els pares irlandesos a l'ensenyament de l'irlandès; però
van abandonar la vanitat per persuasió del reverend Thomas Charles, com ell
mateix ens diu a continuació: —
«Al principi, el fort prejudici, que prevalgué universalment contra
ensenyar-los primer a llegir gal·lès, i la idea que suposava que no podrien
aprendre anglès tan bé si prèviament se'ls ensenyava en la llengua gal·lesa,
van resultar un gran ensopegada en la manera dels pares de enviar els seus
fills a les escoles gal·leses; juntament amb una altra presumpció que tenien,
que, si sabien llegir anglès, aviat aprendrien per si mateixos a llegir
gal·lès. Però ara, aquestes idees ocioses i sense fonament són explorades
universalment. Aquest canvi s'ha produït, no tant discutint, com pels
evidents efectes saludables de les escoles, el gran plaer amb què els nens
les assisteixen i el gran progrés que fan en l'adquisició de coneixements. .
. .
"Quant a la conveniència d'ensenyar als nens petits en primera instància
a llegir la llengua que en general parlen i entenen millor, no necessita cap
prova, perquè és evident. Tanmateix, demano la vostra atenció per uns moments
als següents detalls:
'1. El temps necessari per ensenyar-los a llegir la Bíblia en llengua
vernacla és breu, no superant els sis mesos en general. Ensenyar-los anglès
requereix dos o tres anys de temps, temps durant els quals només els
preocupen els termes secs, sense rebre cap idea per a la seva millora.
2. Les paraules gal·leses transmeten idees a la seva ment infantil tan aviat
com poden llegir-les, cosa que no és el cas quan se'ls ensenya a llegir una
llengua que no entenen.
3. La instrucció prèvia en la seva llengua materna els ajuda a aprendre
anglès molt abans, en lloc de demostrar, en qualsevol grau, un inconvenient.
D'això n'he tingut proves repetides i en puc garantir amb confiança la
veritat. Vaig prendre aquest mètode d'instruir els meus propis fills, amb
l'objectiu de convèncer el país d'una fal·làcia de la noció general que
prevalgué el contrari; i he persuadit els altres perquè segueixin els meus
plans, cosa que, sense cap excepció, ha demostrat la veritat del que jo
pensava que era realment el cas.
Y mae y dyfyniadau uchod yn Gymraeg yn debyg fel y canlyn:
'Yn Nghymru, any 1730, gwnai yr athrawon, yn achlysurol, ddefnydd o'r iaith
Gymraeg i egluro geiriau Saesnig; ond gwelodd y Parch. GRIFFITH JONES
annigonolrwydd y dull hwn, a mynodd i'r plant gael eu dysgu yn eu hiaith eu
hunain i ddechreu. Bu yg ŵ r
da hwn fyw hyd 1761, gan weithio bob amser dros yr hen iaith yn ei wlad, er
mwyn ei defnyddio yn offeryn yn addysgiad ei gydwladwyr tlodion. Trwy ei
ymdrechion egniol, fe'i galluogwyd i sefydlu ysgolion ar gylch
|
10
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
The above
quotation (“quotations”) in Welsh are as follows:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in the
original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'In Wales, in 1730, the teachers occasionally made use of the Welsh
language to explain English words; but the Rev. GRIFFITH JONES saw the
insufficiency of this proceeding, and insisted that the children should be
taught in their own language first. This good man lived till 1761- always working for the old language
of his country, in order to use it as an instrument in the education of his
poor countrymen. By his untiring exertions he was enabled to get up
circulating schools
|
|
|
|
|
|
#11
trwy
ran helaeth o’r Dywysogaeth. Rhifai yr ysgolion hyn 220 cyn iddo farw. Yn
mhen rhai blynyddoedd wedi ei farwolaeth, llaesodd y symmudiad am yn agos i
ddeng mlynedd ar hugain, hyd nes yr ail gychwynwyd ef gan y Parch. Thomas
Charles, o'r Bala.
Mewn llythyr a anfonwyd ganddo yn 1811 at Mr. Christopher
Anderson, eglurai y boneddwr hwn pa fodd y cychwynwyd y symmudiad,
a pha fodd y rhoddwyd ail fywyd ynddo. Dengys y llythyr hwn, pa fodd, trwy
gyfrwng yr iaith Gymraeg, yr achubwyd pobl Cymru rhag myned mor anllythyrenog
ag y mae gwerinos arfordir Donegal yn y dyddiau hyn...
Yn y modd hwn y cafodd clerigwr tlawd, tua chan mlynedd yn ol, mewn rhanbarth
mynyddig o Gymru, y bobl wedi suddo mewn anwybodaeth. Cyfansoddodd lyfrau,
dysgyblodd athrawon, sefydlodd ysgolion; ac yn ystod ei fywyd, gwelodd yr
ysgolion wedi cyfodi i'r fath raddau o dan ei ofal meithrinawl, fel, heb y
cymmhorth lleiaf gan y llywodraeth, y mae iaith y Dywysogaeth, nid yn unig
wedi byw a blodeuo, ond wedi ei gwneyd yn offeryn i addysgu y bobl briodol:yn
tra y mae genym ni Fwrdd Addysg Cenedlaethol, yn derbyn rhoddion blynyddol o
gannoedd o filoedd o bunnau; a chyda hyn oll, mewn hanner canrif, nis gallent
gael cymmaint a llyfr wedi ei gyfansoddi, nac athraw ei ddysgyblu, i ddysgu y
cannoedd o filoedd o blant yn y rhanau o'r Iwerddon y siaredir y Wyddelaeg
ynddynt; y rhai sydd wedi tyfu i fyny mewn anwybodaeth mor drylwyr ag yr oedd
y plant Cymreig ynddo pan y dechreuodd Mr. JONES ar ei lafur cariad... Yr
oedd y
rhïeni yn Nghymru yn teimlo llawn cymmaint o wrthwynebiad i ddysgu yr iaith
Gymraeg ag a deimlai y rhieni yn yr Iwerddon i ddysgu y Wyddelaeg; ond
taflasant eu mympwyon heibio drwy annogaethau y Parch. THOMAS CHARLES, fel y
dywed efe wrthym yn mhellach yn y geiriau canlynol: -
'Ar
y cyntaf, yr oedd y rhagfarn cryf a ffynai yn gyffredinol yn erbyn eu dysgu i
ddarllen Cymraeg yn gyntaf, a'r syniad a gymmerwyd yn ganiataol nad allent
ddysgu Saesneg cystal, os wedi eu haddysgu yn flaenorol yn yr iaith Gymraeg,
yn graig rhwystr fawr yn ffordd y rhïeni i anfon eu plant i'r ysgolion
Cymreig, ynghyd â thŷb ffol arall oedd wedi eu
meddiannu; sef, os gallent ddarllen Saesneg y gallent yn fuan, o honynt eu
hunain, ddysgu darllen Cymraeg. Ond erbyn hyn, ymwrthodir yn gyffredinol â'r
rhagfarnau ofer a disail hyn. Cynnyrchwyd y cyfnewidiad hwn, nid yn gymmaint
trwy ddadleu, a thrwy effeithiau daionus amlwg yr ysgolion, yr hyfrydwch mawr
a ddangosir gan y plant wrth ddyfod iddynt, a'r cynnydd mawr a wneir ganddynt
yn nghaffaeliad gwybodaeth. Gyda golwg ar y priodoldeb o ddysgu plant
ieuaingc, yn y lle cyntaf, i ddysgu darllen yr iaith a leferir yn gyffredin
ac a ddeallir oreu ganddynt, nid oes angen am ei brofi; canys y mae yn eglur
ynddo ei hun. Modd bynag, erfyniaf eich sylw am ychydig eiliadau at y
manylion canlynol:
'1. Nid yw yr amser sydd angenrheidiol i'w dysgu i ddarllen y Beibl yn eu
mam-iaith ond byr - heb fod dros chwe mis, fel
rheol. Tuag
|
11
per gran part del Principat. Aquestes escoles eren 220 abans de morir. Pocs
anys després de la seva mort, el moviment va languir durant prop de trenta
anys, fins que va ser reiniciat pel reverend Thomas Charles, de Bala. En una
carta que va enviar l'any 1811 al senyor Christopher Anderson, aquest senyor
va explicar com es va iniciar el moviment i com se li va donar una segona
vida. Aquesta carta mostra com, per mitjà de la llengua gal·lesa, la gent de
Gal·les es va salvar de ser tan analfabeta com ho és la gent de la costa de
Donegal en aquests dies... D'aquesta manera un pobre clergue, fa uns cent
anys, va trobar en
una regió muntanyosa de Gal·les, la gent es va enfonsar en la ignorància. Va
compondre llibres, va ensenyar mestres, va fundar escoles; i durant la seva
vida, va veure com les escoles pujaven fins a tal punt sota la seva cura
nutritiva, que, sense la més mínima ajuda del govern, la llengua del
Principat, no només ha viscut i florit, sinó que s'ha fet un instrument per a
educar les persones adients: mentre tenim un Consell Nacional d'Educació,
rebent donacions anuals de centenars de milers de lliures; i amb tot això, en
mig segle, no podien aconseguir tant com un llibre compost, o un mestre
disciplinat, per ensenyar als centenars de milers de nens de les parts
d'Irlanda on es parla irlandès; aquells que han crescut en la ignorància tan
completa com ho eren els nens gal·lesos quan el Sr. JONES en el seu treball
d'amor... Els pares de Gal·les van sentir tanta oposició a l'aprenentatge de
la llengua gal·lesa com els pares d'Irlanda se sentien per aprendre irlandès
; però van llençar els seus capritxos gràcies a l'encoratjament del reverend
THOMAS CHARLES, com més ens diu amb les següents paraules: -
Al principi, hi havia el fort prejudici que generalment va florir en contra
d'ensenyar-los a llegir primer en gal·lès, i la idea que es donava per
suposada que tampoc no podrien aprendre anglès, si abans els havien ensenyat
en gal·lès, un gran obstacle. en la manera dels pares d'enviar els seus fills
a les escoles gal·leses, juntament amb un altre grup de ximples que els havia
posseït; és a dir, si poguessin llegir anglès aviat podrien, per ells
mateixos, aprendre a llegir gal·lès. Però ara, aquests prejudicis vans i
sense fonament són generalment rebutjats. Aquest canvi es va produir, no tant
per la discussió, i pels evidents bons efectes de les escoles, el gran plaer
que mostren els nens quan hi acudeixen i els grans avenços que fan en
l'adquisició de coneixements. Pel que fa a la conveniència d'ensenyar als
nens petits, en primer lloc, a aprendre a llegir la llengua comunament
parlada i millor entesa per ells, no cal demostrar-ho; perquè és clar en si
mateix. Tanmateix, demano la vostra atenció durant uns moments als detalls
següents:
'1. El temps necessari per ensenyar-los a llegir la Bíblia en la seva llengua
materna és curt, normalment no més de sis mesos. Cap a
|
11
throughout a good deal of the Principality. These schools amounted to
220 before he died. Some years after his death, the movement fell away for
nearly thirty years, until it was revived by the Rev. THOMAS CHARLES, of
Bala. This gentleman, in 1811, explained in a letter to Mr. CHRISTOPHER
ANDERSON, how the movement had begun, and how it was revived. This letter
shows how, by means of the Welsh tongue, the people of Wales were saved from
being as illiterate as the peasantry of the sea-coast of Donegal are at this
day. . . Thus, a poor clergyman, about a hundred years ago, in a mountainous
district of Wales, found the people sunk in ignorance. He composed books,
trained teachers, established schools; and during his life, he saw the Sunday
Schools so spring up under his fostering care, so that, without any
assistance from the Government, the language of the Principality has not only
lived and flourished, but has been made an instrument to educate the people
properly: - whereas we have a Board of National Education, having a yearly grant
of hundreds of thousands of pounds; and with all this, in half a century,
they could not get a single book composed, or a teacher trained, to instruct
the hundreds of thousands of children in the Irish-speaking districts of Ireland,
who have grown up in ignorance as complete as that of the Welsh children,
when Mr. Jones began his
work of charity... The parents in Wales were as much opposed to the teaching
of the Welsh language as the Irish parents have been to the teaching of Irish;
but they gave up the conceit at the persuasion of the Rev. Thomas Charles, as
he himself tells us in continuation: —
'At first the strong prejudice, which universally prevailed against teaching
them to read Welsh first, and the idea assumed that they could not learn
English so well if previously instructed in the Welsh language, proved a
great stumbling-bIock in the way of parents to send their children to the
Welsh schools; together with another conceit they had, that, if they could
read English, they would soon learn of themselves to read Welsh. But now,
these idle and groundless conceits are universally scouted. This change has
been produced, not so much by disputing, as by the evident salutary effects
of the schools, the great delight with which children attend them, and the
great progress they make in the acquisition of knowledge. As to the
expediency of teaching young children in the first instance to read the
language they generally speak and best understand, it needs no proof, for it
is self-evident. However, I beg your attention for a few moments to the
following particulars: —
'1. The time necessary to teach them to read the Bible in their vernacular is
short - not exceeding six months in general.
|
|
|
|
|
|
#12
at ddysgu Saesneg
iddynt, rhaid cael dwy neu dair blynedd o amser. Yn ystod yr adeg hwn,
byddant yn ymdrafferthu ynghylch termau sychion - heb dderbyn un syniad tuag
at eu diwylliant.
2. Gan eiriau Cymraeg, trosglwyddir syniadau i'w meddyliau ieuaingc mor
gynted ag y gallant eu darllen - yr hyn nad ydyw yn bod pan y dysgir iddynt
iaith nad ydynt yn ei deall.
3. Bydd addysgiad blaenorol yn eu hiaith enedigol yn gymhorth iddynt i ddysgu
Saesneg yn nghynt o lawer - yn lle profi yn un math o anghyfleusdra. O hyn yr
wyf wedi cael prawfion ar ol prawfion, a gallaf yn y modd mwyaf hyderus
sicrhau ei wirionedd. Cymmerais y dull hwn i ddysgu fy mhlant fy hun, er mwyn
argyhoeddi y wlad o eudeb y syniad cyffredin a ffynai i'r gwrthwyneb; ac yr
wyf wedi darbwyllo eraill i ddilyn fy nghynllun, yr hwn, heb gymmaint ag un
eithriad, sydd wedi profi gwirionedd yr hyn yr oeddwn yn credu yn flaenorol
oedd yn bod.' ‘
Wele dystiolaeth CHARLES o'r Bala, ger eich bron, O Gymry! Nis gallwn gyttuno
yn hollol â phob rhan o honi yn ngoleuni yr ail ran o'r bedwaredd ganrif ar
bymtheg Er hyny, nid ydyw yn rhyfeddod fod CHARLES, o'r Bala, wedi cael y
fath lwyddiant fel addysgwr pan yr ystyrir y pethau canlynol:
*
*
*
1af, Yr oedd yn barod i roddi heibio bob rhagfarn anghysson â'r ffeithiau a'i
amgylchynai. Er fod dysgu Saesneg yn gyntaf yn ol y ffasiwn, dilynodd, yn
hytrach, yr hyn a ymddangosai iddo ef fel y llwybr naturiol a chywir, er ei
fod yn un anmhoblogaidd.
2il, Cymmerodd drafferth nid bychan i ddangos i rieni fod eu syniadau yn
gyfeiliornus, ac ennillodd hwynt i'w farn ei hun.
3ydd, Parotodd lyfrau cymmhwys at y gwaith a gymmerodd mewn llaw.
4ydd, Cododd athrawon pwrpasol at yr amcan mewn golwg.
Pan ddaeth Dirprwywyr y Llywodraeth i'n gwlad, tua deugain mlynedd yn ol, yr
oedd yn amlwg iddynt fod y bobl gyffredin wedi derbyn addysg grefyddol dda a
sylweddol yn yr iaith Gymraeg. Llwyddodd cynllun CHARLES yn yr hyn a osododd
ger ei fron fel y prif amcan. Y gwall ynddo oedd absennoldeb darpariaeth ar
gyfer cyfranu gwybodaeth fydol i'r un graddau a gwybodaeth Ysgrythyrol. Ond
yn awr, y mae y wlad, yn ol arfer gyffredin, wedi rhedeg o un eithafnod i'r
llall. ‘Ysgolion
Saesnig yn unig,' hyd yn oed yn y manau mwyaf Cymreigaidd: - dyma fu'r
arwyddair am y deugain mlynedd diweddaf. ● (c.1845-1885) Mudiad naturiol iawn ydoedd hwn, yn unol â
deddfau ein meddwl; ond cariwyd ef yn rhy bell. Ond symmud i'r cyfeiriad
arall ydyw tuedd y genedl yn ein dyddiau ni. Ni lyngcwyd neb yn fwy gan yr ‘ysbryd Saesnigaidd' nag
ysgrifenydd y llinellau hyn. Nid oes ganddo gareg i'w thaflu at unrhyw
|
12
per ensenyar-los anglès cal que hi hagi dos o tres anys de temps. Durant
aquest temps, lluitaran amb termes secs, sense rebre ni una idea cap a la
seva cultura.
2. Mitjançant paraules gal·leses, les idees es traslladen a la seva ment jove
tan aviat com poden llegir-les, cosa que no és el cas quan se'ls ensenya una
llengua que no entenen.
3. L'educació prèvia en la seva llengua materna els ajudarà a aprendre anglès
molt més ràpid, en comptes de resultar una mena d'inconvenient. D'això n'he
tingut prova rere prova, i puc assegurar-ne de la manera més segura de la
seva veritat. Vaig utilitzar aquest mètode per ensenyar als meus fills, per
tal de convèncer el país de la falsedat de la idea comuna que va florir al
contrari; i he convençut altres perquè segueixin el meu pla, que, sense ni
una sola excepció, ha demostrat la veritat del que abans creia que existia.'
'
Mireu el testimoni de CARLES de Bala davant vostre, gal·lès! No podem estar
completament d'acord amb totes les seves parts a la llum de la segona part
del segle XIX. No obstant això, no és d'estranyar que CHARLES, de Bala, hagi
tingut tant èxit com a pedagog quan es consideren les coses següents:
Primer, estava disposat a deixar de banda tots els prejudicis incompatibles
amb els fets que l'envoltaven. Tot i que primer era de moda aprendre anglès,
en canvi va seguir el que li semblava el camí natural i correcte, tot i que
era impopular.
2n, es va mollar bastant per demostrar als pares que les seves idees estaven
equivocades i els va guanyar la seva pròpia opinió.
3r, Va preparar llibres adequats per a la feina que portava a mà.
4t, els professors dedicats van assolir l'objectiu en ment.
Quan els Representants del Govern van arribar al nostre país, fa uns quaranta
anys, van tenir clar que la gent comuna havia rebut una bona i substancial
educació religiosa en llengua gal·lesa. El pla de CHARLES va tenir èxit en el
que ell li va plantejar com a objectiu principal. L'error va ser l'absència
de provisió per impartir el coneixement del món en el mateix grau que el
coneixement bíblic. Però ara, el país, segons la pràctica habitual, ha anat
d'un extrem a l'altre. «Només escoles angleses», fins i tot als llocs més
gal·lesos: - aquest ha estat el lema dels darrers quaranta anys. Aquest va
ser un moviment molt natural, d'acord amb les lleis de la nostra ment; però
el van portar massa lluny. Però la tendència de la nació en els nostres dies
és avançar en una altra direcció. Ningú va ser més engolit per l'esperit
anglès que l'escriptor d'aquestes línies. No té cap pedra per tirar a ningú
|
12
Teaching them English requires two or three years' time
- during which time they are concerned only about dry terms, without
receiving an idea for their improvement.
2. With Welsh words ideas are conveyed to their infant minds as soon as they
can read them — which is not the case when they are taught to read a language
they do not understand.
3. Previous instruction in their native tongue helps them to learn English
much sooner — instead of proving, in any degree, an inconvenience. This I
have had repeated proofs of, and can confidently vouch for the truth of it. I
took this method of instructing my own children, with the view of convincing
the country of a fallacy of the general notion which prevailed to the
contrary; and I have persuaded others to follow my plans, which, without one
exception, has proved the truth of what I conceived to be really the case.'
Behold the testimony of CHARLES of Bala, before you, O Welsh people! We
cannot completely agree with every part of it in the light of the second part
of the nineteenth century However, it is not surprising that CHARLES, from
Bala, has had such success as an educator when the following things are
considered :
Firstly, he was ready to put aside all prejudice inconsistent with the facts
that surrounded him. Although it was the fashion to learn English first, he
instead followed what seemed to him to be the natural and correct path, even
though it was an unpopular one.
2nd, He took quite a bit of trouble to show parents that their ideas were
wrong, and won them over to his own opinion.
3rd, He prepared suitable books for the work he took in hand.
4th, Dedicated teachers rose to the objective in mind.
When the Government Representatives came to our country, about forty years
ago, it was clear to them that the common people had received a good and
substantial religious education in the Welsh language. CHARLES' plan
succeeded in what he set before him as the main objective. The error in it
was the absence of provision for imparting worldly knowledge to the same
degree as Scriptural knowledge. But now, the country, according to common
practice, has run from one extreme to the other. 'English schools only', even
in the most Welsh places: - this has been the motto for the last forty years.
● (c.18456-1885) This was a
very natural movement, in accordance with the laws of our mind; but he was
carried too far. But the tendency of the nation in our days is to move in the
other direction. No one was more swallowed up by the English spirit than the
writer of these lines. He has no stone to throw at any
|
|
|
|
|
|
#13
frawd o Gymro sydd yn byw mewn cyffelyb 'dŷ o wydr.' Ond gwroldeb a'n tuedda i gyfaddef ein bod wedi camsynied,
gan fod pethau yn ymddangos i ni yn awr yn dra gwahanol mewn goleuni mwy
eglur. Gofynaf, gan hyny, ai nid ydym wedi myned yn rhy bell yn y cyfeiriad
gwrthgyferbyniol i gyfeiriad CHARLES o'r Bala? Ac onid ydyw ei esampl ef yn
dysgu i ni y gwersi canlynol yn mlwyddyn ei Goffadwriaeth Ganmlwyddol?
1. Oni ddylem, fel efe, osod o'r neilldu ein rhagfarnau yn erbyn y Gymraeg yn
ein hysgolion dyddiol?
2. Oni ddylem, fel efe, ymdrechu i berswadio rhieni Cymreig i fabwysiadu
syniadau lletach a doethach yn y mater hwn nag y maent yn eu coleddu yn awr?
3. Oni ddylem barotoi llyfrau cyfaddas i anghenion diwedd y bedwaredd ganrif
ar bymtheg, fel y gwnaeth efe i lanw angen diwedd y ddeunawfed ganrif?
4. Oni ddylem alw i mewn athrawon dyddiol ein gwlad i gynnorthwyo yn y mater
hwn, fel y gwnaeth CHARLES o'r Bala, yn ei amser ef; a chyfnewid ychydig, os
bydd eisieu, ar y dull o'u dethol, a'u parotoi i fod yn ddefnyddiol yn
Nghymru?
Galw sylw at y pethau hyn ydyw ein hamcan. Awgrymu sydd yn perthyn i ni.
Rhagorfraint y genedl ydyw penderfynu. Fel y dywedasom wrth y Cymmrodorion yn
Llundain, yn mis Ebrill diweddaf, ein dymuniad ydyw cyffroi dynion cyhoeddus
Cymru - gwŷr nerthol y wasg, yr esgynlawr, a'r pulpud, a phob un sydd yn meddu
dylanwad yn mhob cylch — i wneyd ymchwiliad manwl i arwyddion yr amserau,
ac i ystyried ai nid ydynt yn galw arnom i newid ychydig ar gyfeiriad ein
llong genedlaethol er mwyn cyrhaedd yr hafan ddymunol y mae'r dyfodol megys
yn ei hagor o'n blaen?
Yn fy llythyr nesaf, dechreuaf draethu ar Gymru Dair-ochrog y Presennol - yn ei hagweddau Saesnigaidd, Dwyieithawg, a
Chymreigaidd.
Yr eiddoch yn gywir,
CAERDYDD, Mehefin 11eg, 1885.
D. ISAAC DAVIES.
---
LLYTHYR III.
FONEDDIGION,
Y mae yn anhawdd crynhoi i ddeugain o linellau gynnifer o osodiadau disail ag a ysgrifenwyd fel
cynffon i erthygl arweiniol
|
13
un germà de Gal·les que viu en una "casa de vidre" semblant. Però
el coratge ens porta a admetre que ens hem equivocat, ja que les coses ara
ens semblen molt diferents sota una llum més clara. Pregunto, doncs, si no
hem anat massa lluny en sentit contrari al de CARLES de Bala? I el seu
exemple no ens ensenya les lliçons següents l'any de la seva commemoració del
Centenari?
1. No hauríem, com ell, de deixar de banda els nostres prejudicis contra la
llengua gal·lesa a les nostres escoles quotidianes?
2. No hauríem, com ell, d'intentar persuadir els pares gal·lesos perquè
adoptin idees més àmplies i sàvies en aquest assumpte de les que estimen ara?
3. No hauríem de preparar llibres adequats a les necessitats de finals del
segle XIX, com va fer ell per cobrir les necessitats de finals del segle
XVIII?
4. No hauríem de cridar als mestres diaris del nostre país per ajudar en
aquesta qüestió, com va fer CARLES des de Bala, en el seu temps? i
intercanviar una mica, si cal, sobre el mètode per seleccionar-los i
preparar-los per ser útils a Gal·les?
Cridar l'atenció sobre aquestes coses és el nostre objectiu. Suggerir que ens
pertany. És prerrogativa de la nació decidir. Com vam dir al Cymmrodorion de
Londres, l'abril passat, el nostre desig és emocionar els homes públics de
Gal·les -els poderosos homes de la premsa, l'ascens i el púlpit, i tots els
que tinguin influència en cada cercle- perquè facin un detall investigació
als signes dels temps, i plantejar-nos si no ens demanen que canviem una mica
la direcció del nostre vaixell nacional per tal d'arribar al refugi desitjat
que el futur sembla que s'obre davant nostre?
En la meva propera carta, començaré a parlar del País de Gal·les de tres
cares del present en els seus aspectes anglès, bilingüe i gal·lès.
Atentament,
CARDIFF, 11 de juny de 1885.
D. ISAAC DAVIES.
---
CARTA III.
SENYORS,
És difícil resumir fins a quaranta línies breus d'afirmacions sense fonament
escrites com a cua d'un article principal.
|
13
a brother from Wales who lives in a similar 'glass house.' But courage
inclines us to admit that we were mistaken, as things seem to us now very
different in a clearer light. I ask, therefore, whether we have not gone too
far in the opposite direction to that of CHARLES of Bala? And doesn't his
example teach us the following lessons in the year of his Centenary
Commemoration?
1. Shouldn't we, like him, set aside our prejudices against the Welsh
language in our daily schools?
2. Shouldn't we, like him, try to persuade Welsh parents to adopt broader and
wiser ideas in this matter than they cherish now?
3. Shouldn't we prepare books suitable for the needs of the late nineteenth
century, as he did to fill the needs of the late eighteenth century?
4. Shouldn't we call on the daily teachers of our country to help in this
matter, as CHARLES did from Bala, in his time; and change a little, if
needed, the method of selecting them, and preparing them to be useful in
Wales?
*
*
*
*
Calling attention to these things is our objective. Suggesting is what
behoves us (“Suggesting belongs to
us”). It is the nation's prerogative to decide. As we said to the
Cymmrodorion in London, last April, our wish is to stimulate the public men
of Wales - the powerful men of the press, the stage, and the pulpit, and
everyone who has influence in every circle - to make a detailed investigation
into the signs of the times, and to consider whether or not they are calling
on us to change a little the direction of our national ship in order to reach
the desired haven that the future seems to be opening up before us?
In my next letter, I will begin to talk about the Three-sided Wales of the
Present - in its English, Bilingual and Welsh aspects.
Yours faithfully,
CARDIFF, June 11th, 1885.
D. ISAAC DAVIES.
---
LETTER III.
GENTLEMEN,
It is difficult to sum up in forty short lines so many baseless
affirmations written as the tail-end
of a leading article.
|
|
|
|
|
|
#14
ar y Mesur
Addysg Canolraddol Cymreig, gan y prif olygydd ei hun, yn y Western Mail am
ddydd Gwener diweddaf. Caniatewch i mi, gan hyny, i geisio rhoddi ychydig o
wybodaeth i anwybodusion ein gwlad - yn mhlith pa rai, fel y mae gwaetha'r
modd, y bydd raid cyfrif, yn y mater hwn, brif olygydd un o newyddiaduron
dyddiol Caerdydd - newyddiadur sydd wedi bod, mewn llawer ystyr, yn garedig
i'n cenedl ni.
Yr ydwyf wedi ymdrin yn helaeth yn barod â'r flwyddyn 1885 mewn erthygl a
elwir 'Cymru Ddwyieithawg' sydd ar ymddangos yn ‘Y Geninen' am y mis nesaf. O
herwydd hyny, teimlaf yn fwy ëofn i droi at agwedd arall o'r un pwngc, yr hwn
sydd yn galw am sylw arbenig yr wythnos hon.
Dywed erthygl y Western Mail: - 'It is only those who have money and
leisure who can afford to learn two languages.' — Nid oes ond y rhai y
mae ganddynt arian ac amser segur a allant fforddio dysgu dwy iaith.
Y mae'r gosodiad hwn yn myned o dan wraidd pob gobaith am gael 'Cymru Ddwyieithawg' - os ydyw yn wir.
A ydyw yn wir yn Nghymru y dydd heddyw? Onid oes miloedd - ie, degau o
filoedd, y mae'n dda genyf wybod - yn medru Cymraeg a Saesneg, er nad oes
ganddynt fawr o ‘arian,' nac ond ychydig o ‘amser segur?'
Yr wyf yn gwybod y gallwn alw torf o dystion o bob cŵr o Gymru i wrthbrofi yr haeriad hwn. Ond nid oes yn fy mwriad i fyned
tu allan i swyddfa y Western Mail ẹi hun. Yno, cyhoeddir misolyn a elwir ‘The Red
Dragon' — 'Y Ddraig Goch.' Yn y rhifyn am Chwefror
diweddaf, gwelir erthygl ddyddorol ar 'Cydweli, a'i hamgylchoedd.' Tua'i
diwedd, ceir y darn a ganlyn:
'Welsh is principally spoken throughout the district I have just sketched.
There are only two exclusively English places of worship in the whole of the
best part of three parishes. In two of the churches, English and Welsh
Services are held; two churches and ten chapels have Welsh exclusively. The
inhabitants, however, are pretty well acquainted with English, and many are
equally at home in both. The knowledge of English has certainly increased
during the last twenty years, but at the same time the knowledge of Welsh
cannot be said to have decreased.' - W. HOWELL, Llanelly.
Yn Gymraeg, fel y canlyn:
'Cymraeg a siaredir yn benaf yn yr oll o'r dosbarth yr wyf newydd ei
ddarlunio. Nid oes ond dau le o addoliad yn yr iaith Saesnig yn unig yn yr
oll o'r rhan oreu o'r tri phlwyf. Mewn dwy o'r eglwysi, cynnelir gwasanaeth
Saesneg a Chymraeg; mewn dwy eglwys, a deg o gapeli, Cymraeg yn unig a
arferir. Y mae y trigolion, pa fodd bynag,
|
14
sobre el projecte de llei d'educació intermedi gal·lès, pel mateix redactor
en cap, al Western Mail del divendres passat. Permeteu-me, doncs, que intenti
donar una mica d'informació als ignorants del nostre país -entre els quals,
com és malauradament, caldrà comptar, en aquest assumpte, el redactor en cap
d'un dels diaris de Cardiff. - un diari que ha estat, en molts aspectes,
amable amb la nostra nació.
Ja he tractat àmpliament l'any 1885 en un article anomenat 'Bilingual Wales'
que apareixerà a 'Y Geninen' durant el proper mes. Per això, em sento més
atrevit a dedicar-me a un altre aspecte del mateix tema, que requereix una
atenció especial aquesta setmana.
L'article de Western Mail diu: "Només els que tenen diners i oci es
poden permetre el luxe d'aprendre dos idiomes". - Només els que tenen
diners i temps lliure es poden permetre el luxe d'aprendre dos idiomes.
Aquesta afirmació va sota l'arrel de tota esperança de tenir un "Gal·les
bilingüe", si és cert.
És cert avui a Gal·les? No n'hi ha milers -sí, desenes de milers, m'alegra
saber-ho- que saben gal·lès i anglès, tot i que no tinguin gaire 'diners', o
només una mica de 'temps inactiu'?
Sé que podríem convocar una multitud de testimonis de tots els homes de
Gal·les per refutar aquesta afirmació. Però no és la meva intenció sortir de
l'oficina de Western Mail. Allà es publica un mensual anomenat ‘The Red Dragon'
(= el drac vermell, en gal·lès 'Y Ddraig Goch').
Al número del passat mes de febrer hi ha un article diari sobre 'Cydweli i el
seu entorn'. Cap al final, hi ha el següent fragment:
'El gal·lès es parla principalment a tot el districte que acabo d'esbossar.
Només hi ha dos llocs de culte exclusivament anglesos al conjunt de la millor
part de tres parròquies. En dues de les esglésies es celebren serveis
anglesos i gal·lesos; dues esglésies i deu capelles tenen exclusivament el
gal·lès. Els habitants, però, coneixen bastant bé l'anglès, i molts s'hi
senten igualment a casa en tots dos. Sens dubte, el coneixement de l'anglès
ha augmentat durant els darrers vint anys, però al mateix temps no es pot dir
que el coneixement del gal·lès hagi disminuït”. - W. HOWELL, Llanelly.
En gal·lès, com segueix:
'El gal·lès es parla principalment a tota la classe que acabo d'il·lustrar.
Només hi ha dos llocs de culte en llengua anglesa només a la millor part de
les tres parròquies. En dues de les esglésies, se celebra un servei anglès i
gal·lès; en dues esglésies, i deu capelles, només s'utilitza el gal·lès. Els
veïns, però,
|
14
on the Welsh Intermediate Education Bill, by the editor-in-chief himself, in
the Western Mail for last Friday. Allow me, therefore, to try to give a
little information to the ignorant people of our country - among whom,
unfortunately, it will be necessary to count, in this matter, the
editor-in-chief of one of Cardiff's daily newspapers - a newspaper which has
been, in many ways, kind to our nation.
I have already dealt extensively with the year 1885 in an article called
'Bilingual Wales' which will appear in 'Y Geninen' next month. Because of
that, I feel bolder to turn to another aspect of the same subject, which
calls for special attention this week.
The Western Mail article says: - 'It is only those who have money and leisure
who can afford to learn two languages.'
This statement goes under the root of all hope for having a 'Bilingual Wales'
- if it is true.
Is it true in Wales today? Aren't there thousands - yes, tens of thousands,
I'm glad to know - who know Welsh and English, even though they don't have
much 'money,' or just a little 'idle time?'
I know that we could call a crowd of witnesses from every man in Wales to
refute this assertion. But it is not my intention to go outside the Western
Mail office itself. There, a monthly called The Red Dragon is published. In
the issue for last February, there is a daily article on 'Cydweli, and its
surroundings.' Towards the end, there is the following passage:
(SEE
BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
In Welsh,
as follows:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in the
original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'Welsh is principally spoken throughout the district I have just
sketched. There are only two exclusively English places of worship in the
whole of the best part of three parishes. In two of the churches, English and
Welsh Services are held; two churches and ten chapels have Welsh exclusively.
The inhabitants, however, .
|
|
|
|
|
|
#15
yn lled gyfarwydd â'r Saesneg; a lliaws yn llawn mor gartrefol yn y ddwy
iaith. Mae'n sicr fod gwybodaeth o'r Saesneg wedi cynnyddu o fewn yr ugain
mlynedd diweddaf; ond ar yr un pryd, nis gellir dyweyd fod gwybodaeth o'r
Gymraeg wedi lleihau.'
Onid ydyw yn amlwg, yn ol tystiolaeth swyddfa y Western Mail ei hun, fod
llawer yn Nghymru, na feddant 'nac arian nac amser segur, wedi dysgu dwy
iaith?'
Yn mha le y gellir cael gafael ar Gymro na chlywodd sôn am Mr. Mundella? Efe
ydyw prif awdwr y mesur cynnwysfawr o Addysg Ganolraddol i Gymru - mesur, yn
fy marn ostyngedig i, a gyflwynai fanteision fyrdd i'n gwlad. Yn mis Tachwedd
diweddaf, traddododd Mr. MUNDELLA araeth alluog a phwrpasol iawn yn
Sheffield. Wele un dyfyniad o honi. Fe allai y cawn gyfleusdra etto i
gyfeirio at ran arall o'r araeth hon:
'The story I was going to tell you was this: - I was in Switzerland, in
the Engadine. At the door of the hotel was a shop, where all kinds of souvenirs, for people to carry away
with them, were sold - whether they were Swiss carving, or some French,
German, or English articles. There was a bright clever young woman selling
all kinds of souvenirs for people to carry away with them, when they went
home. A gentleman, very well known to English people, was staying at the same
hotel with me, and he said: - 'That's a very bright girl that keeps that
shop. I recommend you to go and buy something.' So I made a pretext to buy
some trifle, and she addressed me in perfect idiomatic English. I asked her
where she learned English; and she replied, 'At Lucerne.' 'You speak
excellently,' I said, 'and of course you speak French and German, for they
are your native languages?' 'Of course I do,' she answered. 'Anything else?'
I asked. 'Oh, yes: Italian and Dutch:' and she afterwards confessed she also
knew a little Spanish, and was studying it. I found, on making further
enquiry, that this girl was taught at Lucerne, and that it cost a franc a
year - that is, only tenpence - which was spent on paper and pencils.... The Director of Schools in that
canton told me: - ‘All our schools are free - all our children attend school
- every child, however poor, masters two languages, French and German; and
those who go to the Secondary School must learn at least one other.' I said,
'Who pays for these things?' 'The commune city.' 'But don't they grumble?'
'No: they know it is the safety of the rich, and the best inheritance of the
poor.'
Mi a roddaf yr uchod yn Gymraeg, fel hyn:
'Yr ystori yr oeddwn yn myned i'w dyweyd oedd hon: - Yr oeddwn yn
Switzerland, yn yr Engadine. Yn ymyl y gwestty yr oedd maelfa, yn yr hon y
gwerthid llawer o fân bethau prydferth, i bobl eu cymmeryd ymaith gyda hwynt
- gan nad pa un a fyddent ai o gerfiad Swissaidd, neu nwyddau Ffrengig,
Germanaidd, neu Saesnig. Yr oedd yno
|
15
bastant familiaritzat amb l'anglès; i molts són totalment com a casa en
ambdues llengües. És cert que el coneixement de l'anglès ha augmentat en els
darrers vint anys; però al mateix temps, no es pot dir que el coneixement de
la llengua gal·lesa hagi disminuït”.
No és obvi, segons l'evidència de la mateixa oficina de Western Mail, que
molts a Gal·les, que "no tenen diners ni temps ociosos, han après dos
idiomes?"
On es pot trobar un gal·lès que no hagi sentit parlar del senyor Mundella? És
l'autor principal de la mesura integral de l'educació mitjana per a Gal·les,
una mesura, al meu humil opinió, que aportaria molts beneficis al nostre
país. El novembre passat, el Sr. MUNDELLA va fer un discurs
molt capaç
i decidit a Sheffield. Aquí en teniu una cita. Potser encara tinguem ocasió
de referir-nos a una altra part d'aquest discurs:
'La història que us anava a explicar era aquesta: - Vaig estar a Suïssa, a
l'Engadina. A la porta de l'hotel hi havia una botiga, on es venien tota mena
de records, perquè la gent s'emportés amb ells, ja fossin talles suïsses, o
alguns articles francesos, alemanys o anglesos. Hi havia una jove brillant i
intel·ligent que venia tot tipus de records perquè la gent se'ls emportés
quan anaven a casa. Un senyor, molt conegut pels anglesos, s'allotjava al
mateix hotel amb mi, i em va dir: - 'Aquesta és una noia molt brillant que
guarda aquella botiga. Et recomano que vagis a comprar alguna cosa. Així que
vaig fer un pretext per comprar una mica, i ella es va dirigir a mi en un anglès
idiomàtic perfecte. Li vaig preguntar on havia après anglès; i ella va
respondre: "A Lucerna". "Parles excel·lentment", vaig
dir, "i, per descomptat, parles francès i alemany, perquè són les teves
llengües natives?" "És clar que sí", va respondre ella.
'Alguna cosa més?' Vaig preguntar. 'Oh, sí: italià i holandès:' i després va
confessar que també sabia una mica d'espanyol i l'estava estudiant. Vaig
trobar, fent una investigació més detallada, que aquesta noia s'ensenyava a
Lucerna, i que costava un franc l'any, és a dir, només deu penics, que es
gastava en paper i llapis... El director d'escoles d'aquell cantó va dir jo:
- 'Totes les nostres escoles són gratuïtes - tots els nostres fills van a
l'escola - cada nen, per més pobre, domina dues llengües, el francès i
l'alemany; i els que van a l'ESO n'han d'aprendre almenys un altre». Vaig
dir: 'Qui paga aquestes coses?' "La ciutat comuna". —Però no es
queixen? "No: saben que és la seguretat dels rics i la millor herència
dels pobres".
Donaré l'anterior en gal·lès, així:
La història que anava a explicar era aquesta: - Vaig estar a Suïssa, a
l'Engadina. Al costat de l'hotel hi havia un mercat, on es venien moltes
petites coses boniques, perquè la gent s'emportés amb elles, perquè no
importava si eren de talla suïssa, o de productes francesos, alemanys o
anglesos. Ell hi era
|
15
are pretty well acquainted with English, and
many are equally at home in both. The knowledge of English has certainly
increased during the last twenty years, but at the same time the knowledge of
Welsh cannot be said to have decreased.' - W. HOWELL, Llanelly'
Isn't it obvious, according to the evidence of the Western Mail office
itself, that many in Wales, who have 'no money or idle time, have learned two
languages?'
Where can you get hold of a Welsh person who has not heard of Mr. Mundella?
He is the main author of the comprehensive measure of Intermediate Education
for Wales - a measure, in my humble opinion, which would bring many benefits
to our country. In November last, Mr. MUNDELLA gave a very capable and purposeful speech in Sheffield.
Here is one quote from it. We may yet have occasion to refer to another part
of this speech:
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
I will give the above in Welsh, like this:
'The story I was going to tell you was this: - I was in Switzerland,
in the Engadine. At the door of the hotel was a shop, where all kinds of
souvenirs, for people to carry away with them, were sold - whether they were
Swiss carving, or some French, German, or English articles. There was a
|
|
|
|
|
|
#16
un ferch ieuange
brydweddol, ddeallus, yn gwerthu pob math o honynt i bobl eu cymmeryd gyda
hwynt adref. Yr oedd boneddwr tra adnabyddus i Saeson yn aros gyda mi yn yr
un gwestty, yr hwn a ddywedodd: - 'Geneth ddeallus iawn ydyw hon yna sydd yn
cadw y siop acw. Yr wyf yn eich cynghori i fyned ati a phrynu rhywbeth
ganddi.' Felly mi a wnaethum esgus i brynu treiffl ganddi, a chyfarchodd
hithau fi mewn Saesneg cwbl Saesnigaidd. Gofynais iddi yn mha le y dysgodd hi
Saesneg - pryd yr
attebodd, 'Yn Lucerne.' 'Yr ydych yn siarad yn rhagorol,' meddwn; 'ac, wrth
gwrs, yr ydych yn deall Ffrangcaeg a Germanaeg, canys hwy yw eich ieithoedd
genedigol?' 'Wrth gwrs,' attebai hithau. ‘Rhyw iaith arall?' gofynais. ‘O gwn: yr Italaeg a'r Ellmynaeg:' ac wedi hyny,
cyfaddefodd ei bod yn medru ychydig o Yspaenaeg, a'i bod yn ei hefrydu. Wedi
gwneyd ymchwiliadau, cefais mai yn Lucerne y dysgwyd y ferch hon, ac mai
ffranc yn y flwyddyn oedd ei haddysg yn ei gostio - hyny ydyw, dim ond deg
ceiniog - a bod y rhai hyny yn myned am bapyr a phensilau... Dywedodd Cyfarwyddwr yr Ysgolion yn y cwmmwd
hwnw wrthyf: - 'Y mae ein holl ysgolion ni yn rhai rhyddion, a'n holl blant
yn mynychu yr ysgolion - pob plentyn, pa mor dlawd bynag, yn meistroli dwy
iaith, y Ffrangcaeg a'r Germanaeg; a bydd raid i'r rhai a änt i'r Ysgolion
Ailraddol ddysgu o leiaf un arall.' Dywedais innau, Pwy sydd yn talu am hyn
oll?' 'Dinas y Cwmmwd.' 'Onid ydyw y trethdalwyr yn grwgnach?' 'Nac ydynt. Y
maent yn gwybod mai dyma ddiogelwch y cyfoethogion, ac etifeddiaeth oreu y
tlodion.'
Onid ydyw yn eglur, yn ol tystiolaeth`un o'r awdurdodau goreu ar addysg
fydol, ymarferol, ddefnyddiol, fod llawer yn Switzerland, 'na feddant nac
arian nac amser segur, yn dysgu dwy iaith?'
Ni a adawn wlad yr iâ oesol ar fynyddoedd cribog, a dilynwn un o'i
dyffrynoedd tlws, lle y gorwedd aml i lyn swynol, hyd nes y cyrhaeddwn ei
phrif afon - y Rhine fawreddog. Wele ni yn awr yn teithio tua'r gogledd drwy
yr Almaen. Aroswn am ychydig yn Strasburg, prifddinas Alsace, ar yr ochr
orllewinol i'r afon. Rhan o Germany oedd y wlad hon hyd yr eilfed ganrif ar
bymtheg. Bu yn perthyn i Ffraingc am tua dau gant o flynyddoedd; ond ail
feddiannwyd hi gan y Germaniaid, fel y mae pawb yn gwybod, bymtheng mlynedd
yn ol. Ysbryd canoli yr holl awdurdod yn Paris sydd wedi bod yn un o
neillduolion llywodraeth Ffraingc er's canrifoedd. Y mae y duedd yma wedi bod
yn fwy cref er Chwyldröad Mawr y ganrif ddiweddaf nag yr oedd cyn hyny.
Naturiol felly ydoedd dwyn holl ddylanwad y llywodraeth i ladd yr iaith
Germanaidd yn Alsace. Dywedir wrthym, weithiau, yn Nghymru nad ydyw yn
bossibl i wlad fod yn ddwyieithawg am fwy na dwy genhedlaeth. Ond yn Alsace,
pan ennillwyd hi eilwaith gan y Germaniaid, ar ol dwy ganrif o ysgariad, yr
oedd hen iaith y wlad, nid
|
16
una dona jove bonica i intel·ligent, que en venia tot tipus perquè la gent
se'n porti a casa. Al mateix hotel s'allotjava amb mi un senyor molt conegut
pels anglesos, que em va dir: - 'Aquesta és una senyora molt intel·ligent que
hi té la botiga. T'aconsello que vagis a comprar-li alguna cosa. Així que
vaig simular que li comprava una mica, i em va saludar en un anglès
perfectament anglès. Li vaig preguntar on havia après anglès, quan em va
respondre: "A Lucerna". "Parles excel·lentment", vaig
dir; "I, per descomptat, enteneu el francès i l'alemany, perquè són les
vostres llengües natives?" "Per descomptat", va respondre
ella. —Algun altre idioma? Vaig preguntar. 'Oh, ja ho sé: l'italià i
l'Ellmynaeg:' i després d'això, va admetre que sabia una mica d'espanyol i
que l'estava estudiant. Després de fer consultes, vaig trobar que aquesta
noia es va educar a Lucerna, i que la seva educació costava un franc l'any
-és a dir, només deu penics- i que aquells anaven per paper i llapis... Va
dir la directora de les escoles en aquell moment. La comuna em va dir: -
"Totes les nostres escoles són gratuïtes i tots els nostres nens
assisteixen a les escoles - tots els nens, per més pobres que siguin, domina
dues llengües, el francès i l'alemany. ; i els que van a Secundària hauran
d'aprendre almenys un més». Vaig dir: Qui paga tot això? 'Dinas y Cwmmwd.'
'No es queixen els contribuents?' 'No, no ho són. Saben que aquesta és la
seguretat dels rics i la millor herència dels pobres”.
No està clar, segons el testimoni d'una de les millors autoritats en matèria
d'educació mundana, pràctica i útil, que molts a Suïssa, 'no tenint ni diners
ni temps lliure, aprenen dues llengües?'
Deixem la terra del gel secular sobre muntanyes crestades i seguim una de les
seves precioses valls, on sovint hi ha un llac encantador, fins a arribar al
seu riu principal: el majestuós Rin. Aquí estem viatjant al nord per
Alemanya. Ens aturem una estona a Estrasburg, la capital d'Alsàcia, al costat
oest del riu. Aquest país va formar part d'Alemanya fins al segle XVII. Va
pertànyer a França durant uns dos-cents anys; però el van tornar a ocupar els
alemanys, com tothom sap, fa quinze anys. L'esperit de centralitzar totes les
autoritats a París ha estat un dels distintius del govern francès durant segles.
Aquesta tendència ha estat més forta des de la Gran Revolució del segle
passat que abans. Per tant, era natural portar tota la influència del govern
per matar la llengua alemanya a Alsàcia. Ens diuen, de vegades, a Gal·les que
no és possible que un país sigui bilingüe durant més de dues generacions.
Però a Alsàcia, quan la van tornar a guanyar els alemanys, després de dos
segles de separació, l'antiga llengua del país, no
|
16
bright clever young woman selling all kinds of souvenirs for people to
take away with them, when they went home. A gentleman, very well known to
English people, was staying at the same hotel with me, and he said: - 'That's
a very bright girl that keeps that shop. I recommend you to go and buy
something.' So I made a pretext to buy some trifle, and she addressed me in
perfect idiomatic English. I asked her where she learned English; and she
replied, 'At Lucerne.' 'You speak excellently,' I said, 'and of course you
speak French and German, for they are your native languages?' 'Of course I
do,' she answered. 'Anything else?' I asked. 'Oh, yes: Italian and Dutch:'
and she afterwards confessed she also knew a little Spanish, and was studying
it. I found, on making further enquiry, that this girl was taught at Lucerne,
and that it cost a franc a year - that is, only tenpence - which was spent on
paper and pencils.... The Director of Schools in that canton told me: - 'All
our schools are free - all our children attend school - every child, however
poor, masters two languages, French and German; and those who go to the
Secondary School must learn at least one other.' I said, 'Who pays for these
things?' 'The commune city.' 'But don't they grumble?' 'No: they know it is
the safety of the rich, and the best inheritance of the poor.'
*
*
*
*
Isn't it clear, according to the testimony of one of the best authorities on
worldly, practical, useful education, that many in Switzerland, 'having
neither money nor free time, learn two languages?'
We leave the land of the ice of past ages on its ridged mountains, and follow
one of its pretty valleys, where many a enchanting lake is to be found, until
we reach the main river - the majestic Rhine. Here we are now traveling north
through Germany. We stop for a while in Strasburg, the capital of Alsace, on
the west side of the river. This country was part of Germany until the
seventeenth century. It belonged to France for about two hundred years; but
it was reoccupied by the Germans, as everyone knows, fifteen years ago. The
spirit of centralizing all authority in Paris has been one of the hallmarks
of the French government for centuries. This trend has been stronger since
the Great Revolution of the last century than it was before that. It was
therefore natural to bring all the influence of the government to kill the
German language in Alsace. We are told, sometimes, in Wales that it is not
possible for a country to be bilingual for more than two generations. But in
Alsace, when it was won again by the Germans, after two centuries of
separation, the old language of the country, was not
|
|
|
|
|
|
#17
yn unig yn fyw, ond yn hoew a gwisgi.’ Ac erbyn hyn, yr oedd gan y bobl iaith arall yn chwanegol. Gwelais
yn ddiweddar, mewn papyr dyddiol Ffrengig, sydd yn dyfod i fy llaw yn
feunyddiol o Paris, os ydwyf yn cofio yn iawn, fod chwanegiad wedi cael ei
wneuthur yn ddiweddar at nifer yr oriau a roddir yn wythnosol i ddysgu iaith
y Ffrangcod yn ysgolion dyddiol 'Elsass,' fel y gelwir y wlad gan ei
meddianwyr presennol. Dyma yr hen enw wedi dyfod yn gyffredin o'r newydd.
Gofalant, fel y gellir meddwl, am chwareu teg i'r iaith Germanaidd ar yr un
pryd.
Onid ydyw yn eglur fod llawer yn Germany nad oes ganddynt 'nac arian nac
amser segur' yn dysgu dwy iaith?
Dilynwn yr afon o hyd tua'r gogledd: ond cyn i'r Rhine gyrhaedd y môr, bydded
i ni droi ychydig i'r gorllewin, er mwyn cael gweled pa beth a wneir yn
ysgolion dyddiol Belgium. Tebyg ddigon fod llawer o'n darllenwyr wedi sylwi
gyda dyddordeb, yn yr Health Exhibition y llynedd, ar y mûr-leni, a'r llyfrau mewn dwy iaith, yn y dosran Belgiaidd. Y mae
ganddynt fapiau mawr Fflemingaidd i'w defnyddio yn eu hysgolion, sydd mor
drwsiadus yn mhob ystyr a'r mapiau Ffrengig. Pwy a feiddiodd erioed obeithio
am gael mapiau mawr Cymreig?
Anfonodd Undeb Cenedlaethol Athrawon Elfenol Lloegr a Chymru dri o
ddirprwywyr i Gymmanfa neu Wyl flynyddol athrawon Belgium, yr hon a
gynnaliwyd yn Verviers yr hydref diweddaf. Ceir hanes gyflawn a dyddorol o'r
ymweliad yn 'The Schoolmaster' am y 1af o Dachwedd, 1884. Ni ddyfynwn
ond y sylwadau sydd yn dal cyssylltiad uniongyrchol â'r pwngc sydd dan ein
hystyrriae[t]h:
'The next morning, the Conference met for serious business, is usual, in
two sections - the French-speaking teachers in the grand saloon of the Société
Royale d'Emulation, and the Flemish-speaking teachers in the hall of
the Franchmontoise - half a mile away.
The subjects for discussion were the same in each section, so that a résumé
of the meeting of one will serve for both. Four subjects were inscribed on
the order of the day. The second was, 'On what principle, and how, should the
second language be taught?' - that is, the French language in the Flemish-speaking districts, and the Flemish language in the
French-speaking districts. The principal points of difference
seemed to be, whether the second language should be commenced at the
beginning of the pupil's school course, and in the lowest classes; or whether
it should be deferred until the pupil possesses a more or less complete
knowledge of the mother tongue. Both methods were ably argued.'
Ni a gyfieithwn y dyfyniad uchod fel hyn:
'Boreu dranoeth, ymgyfarfyddodd y gynnadledd i drafod ei gwaith o
|
17
només viu, però alegre i vestit”. I en aquest moment, la gent tenia una altra
llengua a més. Fa poc vaig veure, en un diari francès, que em ve a la mà
diàriament des de París, si no recordo malament, que recentment s'ha afegit
al nombre d'hores que es donen setmanalment per ensenyar la llengua francesa
a les escoles diàriament "Elsass". com diuen el país els seus
ocupants actuals. Aquest és l'antic nom que ha tornat a ser comú. Els
preocupa, com es pot pensar, el joc net amb la llengua alemanya alhora.
No està clar que molts a Alemanya que no tenen "ni diners ni temps
lliure" estan aprenent dos idiomes?
Seguim el riu encara cap al nord: però abans que el Rin arribi al mar, girem
una mica cap a ponent, per veure què es fa a les escoles diàries de Bèlgica.
Probablement prou que molts dels nostres lectors es van adonar amb interès, a
l'Exposició de la Salut de l'any passat, del mural, i dels llibres en dos
idiomes, a la secció belga. Tenen grans mapes flamencs per utilitzar a les
seves escoles, que són tan intel·ligents en tots els sentits com els mapes
francesos. Qui s'ha atrevit mai a esperar grans mapes gal·lesos?
La National Union of Elementary Teachers of England and Wales va enviar tres
delegats a la Conferència o Festival anual de professors belgues, que es va
celebrar a Verviers la tardor passada. Es pot trobar un relat complet i
actualitzat de la visita a 'El mestre d'escola' de l'1 de novembre de 1884.
Només citarem els comentaris que tinguin una connexió directa amb el tema que
estem tractant[t]h:
L'endemà al matí, la Conferència es va reunir per assumptes seriosos, és
habitual, en dues seccions: els professors de parla francesa al gran saló de
la Société Royale d'Emulation i els professors de parla flamenca a la sala de
la Franchmontoise. quilòmetre de distància.
Els temes de discussió eren els mateixos en cada apartat, de manera que un
currículum de la reunió d'un servirà per a tots dos. S'han inscrit quatre
temes a l'ordre del dia. La segona va ser: 'En quin principi i com s'ha
d'ensenyar la segona llengua?' - és a dir, la llengua francesa als districtes
de parla flamenca, i la llengua flamenca als districtes de parla francesa.
Els principals punts de diferència semblaven ser, si la segona llengua
s'havia de començar a l'inici del curs escolar de l'alumne i a les classes
més baixes; o si s'ha d'ajornar fins que l'alumne tingui un coneixement més o
menys complet de la llengua materna. Tots dos mètodes es van argumentar
hàbilment.
Traduïm la cita anterior així:
'L'endemà al matí, la conferència es va reunir per discutir el seu treball
|
17
only alive, but nimble and sprightly.' And by this time, the people had
another language in addition. I saw recently, in a French daily paper, which
comes to me (“to my hand”) daily from Paris, if I remember correctly, that an
addition has recently been made to the number of hours given weekly to teach
the French language in the day schools of 'Elsass,' as the country is called
by its current occupiers. This is the old name that has become common again.
They take care, as you might suppose (“as it might be thought), that there is
fair play for the German language at the same time.
Isn't it clear that many in Germany who have 'neither money nor free time'
are learning two languages?
We continue to follow (“we follow still”) the river towards the north: but
before the Rhine reaches the sea, let us turn a little to the west, in order
to see what is done in the daily schools of Belgium. Quite probably many of
our readers noticed with interest, at the Health Exhibition last year, the
mural, and the books in two languages, in the Belgian section. They have
large Flemish maps to use in their schools, which are just as as attractive
(“as attractive in every sense”) as the French maps. Who ever dared to hope
to get large Welsh maps?
The National Union of Elementary Teachers of England and Wales sent three
delegates to the annual Conference or Festival of Belgian teachers, which was
held in Verviers last autumn. A complete and up-to-date account of the visit
can be found in 'The Schoolmaster' for the 1st of November, 1884. We will
only quote the comments which have a direct connection with the subject under
our consideration:
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
We shall translate the above quote
like this:
'The
next morning, the Conference met for
|
|
|
|
|
|
#18
ddifrif, yn ol yr arfer, mewn dwy
adran: - yr athrawon a siaradent Ffrangcaeg yn ystafell fawr y Société Royale
d'Emulation; a'r athrawon a siaradent y Fflemingaeg yn neuadd y
Franchmontoise, hanner milldir o'r lle arall.
Yr un materion oedd yn cael eu trafod yn y ddwy adran, fel y gwna crynodeb o
un cyfarfod y tro am y ddau. Yr oedd pedwar o byngciau wedi eu dewis am y
diwrnod. Yr ail ydoedd: - 'Ar ba egwyddor, a pha fodd, y dylai yr ail iaith
gael ei dysgu?' - hyny ydyw, y Ffrangcaeg yn y dosbarthiadau Fflemingaidd,
a'r Fflemingaeg yn y dosbarthiadau Ffrengig. Y prif bwyntiau ar ba rai y
gwahaniaethid oedd, pa un a ddylid dechreu dysgu yr ail iaith yn nechreu cwrs
addysgawl yr ysgolor, ac yn y dosbarthiadau isaf? neu ynte, a ddylid ei hoedi
hyd nes y byddai yr ysgolor wedi meddu gwybodaeth i raddau mwy neu lai
cyflawn o iaith ei fam. Dadleuwyd yn alluog dros y ddau gwrs.'
Onid ydyw yn eglur fod llawer yn Belgium nad oes ganddynt 'nac arian nac
amser segur' yn dysgu dwy iaith?
Dywedwch wrthym, anwyl ddarllenwyr, a ydych chwi yn tosturio wrth y bobl hyny
- druain o honynt! - ag y mae prif olygydd y Western Mail yn tosturio
wrthynt? Cyfaddefa fod eu bwriad yn dda; ond mai eu doethineb yn unig sydd ar
goll. Cyfeiria atynt fel 'cyfeillion i Gymru'―ond gyda'r un anadl gwna gyfeiriad arall at 'gyfeillion gwirioneddol
a hunan-ymwadol Cymru.' A ydych chwi yn ystyried fod ganddo hawl i'n cau ni,
ac eraill sydd o'r un ysbryd a ni, allan o'r dosbarth olaf? Gwell genym farn
gwlad o lawer na barn prif olygydd y Western Mail ar fater fel hyn.
*
*
*
*
Cyn terfynu y tro hwn, carwn alw eich sylw at fath o debygolrwydd sydd rhwng
Belgium a Chymru.
Cymmerais y dyfyniad canlynol allan o 'Motley's Rise of the Dutch Republic;'
sef, 'Hanes Codiad Gwerin-lywodraeth yr Iseldiroedd,' gan un o haneswyr mwyaf galluog yr Unol
Dalaethau:
*
*
*
*
'The Belga were, in many respects, a superior race to most of their blood
allies. They were, according to CÆSAR's testimony, the bravest of the Celts.
This may, in part, be attributed to the presence of several German tribes;
who, at this period, had already forced their way across the Rhine, mingled
their qualities with the Belgic material, and lent an additional mettle to
the Celtic blood. The heart of the country was thus inhabitated by a Gallic
race, but the frontiers had been taken possession of by Teutonic tribes.'
Yn Gymraeg, fel y canlyn: —
"Yr oedd y Belgiaid, ar amryw gyfrifon, yn amgenach cenedl na'u
cynghreiriaid o'r un gwaed a hwy. Yn ol tystiolaeth CÆSAR, hwy oedd y dewraf
o'r Celtiaid. Gellir priodoli hyn, mewn rhan, i bresennoldeb amryw lwythau
Germanaidd; pa rai, yn y cyfnod hwn, oeddynt wedi ymwthio dros y Rhein, ac
wedi gymmysgu eu hansoddau â'r
|
18
seriosament, com és habitual, en dos apartats: - els professors que parlaven
francès a la sala gran de la Société Royale d'Emulation; i els professors que
parlaven flamenc a la sala Franchmontoise, a mitja milla de l'altre lloc.
Les mateixes qüestions es van tractar en ambdues seccions, ja que un resum
d'una reunió a la vegada servirà per a tots dos. S'havien escollit quatre
temes per a la jornada. La segona era: - 'En quin principi i com s'ha
d'ensenyar la segona llengua?' - és a dir, el francès a les classes de
flamenc, i el flamenc a les classes de francès. Els punts principals sobre
els quals es diferencien van ser, quin hauria de començar a aprendre la
segona llengua a l'inici del curs educatiu de l'escola, i a les classes
inferiors? o bé, si es retardarà fins que l'estudiós hagués adquirit un
coneixement més o menys complet de la seva llengua materna. Tots dos cursos
es van argumentar amb habilitat.
No està clar que molts a Bèlgica que no tenen "ni diners ni temps
lliure" estan aprenent dos idiomes?
Digueu-nos, estimats lectors, que us sap greu per aquesta gent, pobres! - com
els compadeix l'editor en cap del Western Mail? Admet que la seva intenció és
bona; però que només falta la seva saviesa. Es refereix a ells com
"amics de Gal·les" , però
al mateix temps fa una altra referència als "amics veritables i abnegats
de Gal·les". Creus que té dret a tancar-nos de l'última classe a
nosaltres i als altres que són del mateix esperit que nosaltres? Preferim
molt l'opinió d'un país que l'opinió de l'editor en cap del Western Mail
sobre un tema com aquest.
Abans d'acabar aquest temps, ens agradaria cridar la vostra atenció sobre un
tipus de probabilitat que existeix entre Bèlgica i Gal·les.
Vaig treure el següent extracte de "Motley's Rise of the Dutch
Republic"; és a dir, "La història de l'ascens del govern popular
dels Països Baixos", d'un dels historiadors més hàbils dels Estats
Units:
"Els Belga eren, en molts aspectes, una raça superior a la majoria dels
seus aliats de sang. Eren, segons el testimoni de CÆSAR, els més valents dels
celtes. Això es pot atribuir, en part, a la presència de diverses tribus
alemanyes; que, en aquesta època, ja s'havien forçat a travessar el Rin,
barrejaven les seves qualitats amb el material belga i donaven un valor
addicional a la sang celta. El cor del país estava, doncs, habitat per una
raça gal·la, però les fronteres havien estat preses per tribus teutones.
En gal·lès, com segueix:
"Els belgues, per diversos motius, eren una nació superior als seus
aliats de la mateixa sang que ells. Segons el testimoni de CÆSAR, eren els
més valents dels celtes. Això es pot atribuir, en part, a la presència de
diverses tribus germàniques. ; que, en aquest període, s'havien intruït pel
Rin i van barrejar les seves qualitats amb el
|
18
serious business,
is usual, in two sections - the French-speaking
teachers in the grand saloon of the Société Royale d'Emulation, and the
Flemish-speaking teachers
in the hall of the Franchmontoise - half a mile away.
The subjects for discussion were the same in each section, so that a résumé
of the meeting of one will serve for both. Four subjects were inscribed on
the order of the day. The second was, 'On what principle, and how, should the
second language be taught?' - that is, the French language in the Flemish-speaking districts, and the Flemish language in the
French-speaking districts.
The principal points of difference seemed to be, whether the second language should
be commenced at the beginning of the pupil's school course, and in the lowest
classes; or whether it should be deferred until the pupil possesses a more or
less complete knowledge of the mother tongue. Both methods were ably argued.
Isn't it
clear that many in Belgium who have 'neither money nor free time' are
learning two languages?
Tell us, dear readers, do you feel sorry for those people - poor souls! - as
the editor-in-chief of the Western Mail feels pity for them? He admits that
their intention is good; but that the just lack wisdom “only their wisdom is
lacking”). He refers to them as
'friends of Wales' ― but
in the same breath he makes another reference to 'true and self-denying
friends of Wales.' Do you consider that he has a right to exclude us (“shut
us out”), and others who are of the same spirit as us, out of the last
category? We much prefer the opinion of the country [as a whole] than the
opinion of the editor-in-chief of the Western Mail on a matter like this.
Before ending this time, I would like to draw your attention to a kind of
similarity that exists between Belgium and Wales.
I took the following extract out of 'Motley's Rise of the Dutch Republic;'
namely (Welsh translation follows), by one of the ablest historians of the
United States:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
In Welsh, as follows: —
'The Belga were, in many respects, a superior
race to most of their blood allies. They were, according to Cæsar's
testimony, the bravest of the
Celts. This may, in part, be attributed to the presence of several German
tribes; who, at this period, had already forced their way across the Rhine,
mingled their qualities with the
|
|
|
|
|
|
#19
19
sylwedd Belgiaidd, a rhoddi metel
chwanegol yn y gwaed Celtaidd. Yn y modd hwn, poblogid calon y wlad gan
genedl Gaeleg; ond perchenogasid y ffindiroedd gan lwythau Teutonig.'
Onid ydyw y disgrifiad hwn yn darawiadol o Gymru yn ein dyddiau ni? Oni welir
ein cyfeillion Teutonaidd o Loegr Ddwyreiniol — nid wyf yn credu fod y Saeson
yn y rhan fwyaf o'u gwlad mor Deutonaidd ag y mynant gredu eu bod - yn ymsefydlu ar ein gororau, ac yn enwedig yn y deheu a'r dwyrain?
Oni chanfyddwn yr elfen Geltaidd yn cael chwanegiadau pwysig o'r Iwerddon ac
o droed Lloegr: sef, o Wlad yr Haf hyd Bentir Cernyw? Onid ydym yn derbyn
cyfraniadau parhaus at y ddwy elfen o Ogledd Lloegr ac o Ysgotland, lle y mae
y gwaed yn fwy cymmysg, er yn tueddu at fod yn fwy Celtaidd na dim arall?
Onid ydyw pob gwlad ar y Cyfandir yn anfon cynnrychiolwyr eu gallu neillduol
eu hunain i wneyd eu trigfan arhosol yn ein Tywysogaeth?
*
*
*
Ai teg ymresymu oddi wrth alluoedd Cymru yn y gorphenol, wrth geisio cael
allan yr hyn y mae hi yn debyg o fod yn y dyfodol? Y mae pethau wedi cyfnewid
yn fawr yn y deugain mlynedd diweddaf. Y mae y cynnydd sydd wedi cymmeryd lle
yn yr elfen Gymreig, er gwaethaf ymfudiaeth helaeth, a 'Dic-Shôn-Dafyddiaeth ffasiynol,' yn arwyddo y gallai y Cymry yn raddol, ond yn
sicr, lyngcu i fyny yr holl elfenau newydd, allanol, a gwerthfawr hyn; a thrwy
hyny godi eu hunain yn ngraddfa diwylliad? Gellir gwneuthur hyn os ydym yn
genedl. Ond a ydym yn genedl? Dyna'r cwestiwn. Os ydym, ni a gymmerwn fantais
ar y cyfleusderau sydd ar ddyfod i'n rhan.
Yn mhlith pethau eraill, ni a ystyriwn yn fanwl pa un a ydyw yn bossibl
cyfnewid ychydig ar ein cynllun o addysg genedlaethol - nid er mwyn cadw'r
iaith yn fyw, ond er mwyn dyrchafu y Cymro. Os cawn mai niweidiol i ni ydyw y
Gymraeg, ymaith â hi; hyny yw, os gallwn wneyd i ffwrdd á hi. Y mae hi wedi
trechu llawer gelyn arfog, a goroesi llawer o ddylanwadau a ystyriwyd ar y
pryd yn gryfach na hi. Ond os gallwn ei defnyddio fel gris i ddringo yn uwch
mewn llwyddiant masnachol, heb sôn am y manteision y gallwn eu derbyn oddi
wrthi gyda phethau llawer mwy pwysig, chwanegir at ddylanwad y swyn oesol a
berthyn iddi, argyhoeddiad dwfn o'i gwerth fel cangen o addysg fydol, ac o'i
defnyddioldeb dyddiol a pharhaus.
*
*
*
Y mae yn rhy anhawdd troi oddi wrth Belgium - gwlad fechan, ond blaenllaw
gyda symmudiadau pwysig yr oes - heb gyfeirio at gyssylltiad neillduol sydd
rhyngddi â Hen Wlad y Bryniau yn ein dyddiau ni.
Yn Y Genedl am Ionawr diweddaf, y mae erthygl ddoniol gan
|
19
substància belga, i posar metall addicional a la sang celta. D'aquesta
manera, el cor del país estava poblat per una nació gaèlica; però les
fronteres eren propietat de tribus teutones.'
No és sorprenent aquesta descripció de Gal·les en els nostres dies? No es
veuen els nostres amics teutons de l'est d'Anglaterra: no crec que els
anglesos de la major part del seu país siguin tan teutons com volen creure
que s'instal·len a les nostres fronteres, i sobretot al sud i l'est? No
trobem l'element celta rebent importants addicions d'Irlanda i del peu
d'Anglaterra: és a dir, des de Somerset fins al cap de Cornualla? No rebem
contribucions contínues als dos elements del nord d'Anglaterra i d'Escòcia,
on la sang és més barrejada, tot i que tendeix a ser més celta que cap altra
cosa? No tots els països del continent envien representants del seu poder
especial per fer la seva residència permanent al nostre Principat?
És just raonar a partir de les habilitats de Gal·les en el passat, quan
s'intenta esbrinar què és probable que sigui en el futur? Les coses han
canviat molt en els últims quaranta anys. El progrés que s'ha produït en
l'element gal·lès, malgrat l'extensa emigració, i el
"Dic-Shôn-Dafdyadhieth de moda", indica que els gal·lesos podrien
engolir gradualment, però segurament, tots els nous elements externs, i això
és valuós; elevant-se així a l'escala de la cultura? Això es pot fer si som
una nació. Però som una nació? Aquesta és la pregunta. Si ho som, aprofitarem
les oportunitats que se'ns presenten.
Entre altres coses, analitzarem amb detall si és possible canviar
lleugerament el nostre pla d'educació nacional, no per mantenir viva la
llengua, sinó per elevar el gal·lès. Si trobem que la llengua gal·lesa ens és
perjudicial, desfer-se'n; és a dir, si ens podem desfer d'ella. Ha derrotat
molts enemics armats i ha sobreviscut a moltes influències que es
consideraven més fortes que ella en aquell moment. Però si podem utilitzar-lo
com un pas per pujar més amunt en l'èxit comercial, sense oblidar els beneficis
que en podem rebre amb coses molt més importants, s'hi afegeix la influència
de l'encant atemporal que li pertany, una profunda convicció de la seva valor
com a branca de l'educació mundana, i de la seva utilitat diària i contínua.
És massa difícil allunyar-se de Bèlgica -un país petit, però líder amb els
moviments importants de l'època- sense referir-se a una connexió especial
entre aquest i el Vell País dels Turons en els nostres dies.
A Y Genedl del gener passat, hi ha un article divertit de
|
19
Belgic
material, and lent an additional mettle to the Celtic blood. The heart of the
country was thus inhabitated by a Gallic race, but the frontiers had been
taken possession of by Teutonic tribes.'
Isn't this a striking description of Wales in our day? Are not our Teutonic
friends from Eastern England seen - I do not believe that the English in most
of their country are as Teutonic as they want to believe - settling on our
borders, and especially in the south and east? Do we not find the Celtic element
receiving important additions from Ireland and from lower England (“the foot
of England”): namely, from Somerset to the Headland of Cornwall? Do we not
receive continuous contributions to the two elements from the North of
England and from Scotland, where the blood is more mixed, although tending to
be more Celtic than anything else? Does not every country on the Continent
send representatives of their own special ability to make their permanent
residence in our Principality?
Is it fair to reason from Wales' abilities in the past, when trying to find
out what it is likely to be in the future? Things have changed a lot in the
last forty years. The progress that has taken place in the Welsh element,
despite extensive emigration, and 'fashionable Dic-Shôn-Dafdyddhiaeth,' [=
rejection of Welsh language and culture and nationhood] indicates that the
Welsh could gradually, but surely, absorb (“swallow up”) all the new, outside
and valuable elements, thereby raising
themselves in the scale of culture? This can be done if we are a nation. But
are we a nation? That is the question. If we are, we will take advantage of
the opportunities that are coming our way.
Among other things, we will consider in detail whether it is possible to
slightly change our plan of national education - not in order to keep the
language alive, but in order to elevate the Welsh. If we find that the Welsh
language is harmful to us, get rid of it; that is, if we can get rid of it.
It has defeated many an armed enemy, and survived many influences that were
considered stronger than it at the time. But if we can use it as a step to
climb higher in commercial success, not to mention the benefits we can
receive from it with much more important things, the influence of the
timeless charm that belongs to it is added, a deep conviction of its value as
a branch of worldly education, and of its daily and continuous usefulness.
It is too difficult to turn away from Belgium - a small country, but
prominent with the important movements of the current age - without referring
to a special connection between it and the Old Country of the Hills (= Wales)
in our day.
In “Y Genedl” for last January, there is an amusing article by
|
|
|
|
|
|
#20
yr athrylithgar a'r Parchedig J. R. KILSBY JONES. Terfyna fel y canlyn:
'Dysgwch eich plant i fwrw 'y pedwar mesur ar hugain' i'r wâdd a'r ystlumod.
Aent i'w crogi: ac yn dân coch, i wresogi migyrnau a chrimogau hen bobl, yr
elo cadeiriau y beirdd: ac yn lle ciconia byrhoedlog o enwogrwydd, efelyched
eich meibion HENRY M. STANLEY, neu, yn ol ei enw Cymraeg, JOHN ROWLAND -
Cymro glân gloew. Cymro? Ië, bid sicr! Ond, os ydych yn ammheu, ymwelwch â'i
fam sydd yn cadw y Cross-foxes, y tu cefn i barc Bodelwyddan, ac o fewn llai na thair milldir
i Lanelwy. Dyma y Cymro mwyaf byd-enwog a aned erioed o Gymraes.
Dyma Gymro sydd yn gydymaith i frenhinoedd, tywysogion, penaethiaid,
darganfyddwyr, a gwleidyddwyr y byd gwareiddiedig.”
*
*
*
*
*
Gwir bob gair! Fechgyn Cymry! efelychwch y gwron Affricanaidd yma, yr hwn oedd
yn Gymro dwyieithawg cyn iddo allu dyfod yn ddarganfyddwr amlieithawg. Y mae
yn bossibl defnyddio y Gymraeg fel moddion dyrchafiad, heb wastraffu gormod o
amser arni. Er yn fachgenyn, teimlwn fod 'safonau gau' yn cadw yn ol fechgyn
ein gwlad. Dyna paham na bûm i erioed yn eisteddfodwr o'r hen ysgol. Ond fe
ddysgwyd i mi gan Nefydd, a Gohebydd, a Syr Hugh Owen yn neillduol, y gellid
defnyddio yr hen sefydliad heb ei gamddefnyddio, ac mai doethineb i wlad oedd
gweithio allan yr hyn oedd yn dda yn ei hen sefydliadau. Ond y mae y Gymraeg
yn hynach sefydliad na'r Eisteddfod! Ac os gellir diwygio un, a'i gyfaddasu
at anghenion yr oes bresennol, paham nad ellir gwneyd defnydd pwrpasol o'r
llall?
*
*
*
*
*
Dealled y wlad yn dda mai nid 'y pedwar mesur ar hugain yr ydym am ddwyn i
mewn i'r ysgolion dyddiol wrth ddwyn yr hen iaith iddynt. Y mae i gynghanedd
ei lle priodol; ond nid y lle yr addysgir plant ydyw y lle hwnw. Cymraeg
rwydd, ymarferol, ddefnyddiol, yr hon a arweinia y Cymro i feddiant o
ieithoedd eraill - dyna'r Gymraeg sydd genym ni mewn golwg.
Dychwelwn am funyd at y Cymro amlieithog sydd yn ceisio sefydlu gwlad newydd
- y Congo Free State, yn nghanolbarth Affrica. Pa wlad a estynodd law o gymmhorth
swyddol iddo yn ei ymdrech canmoladwy? Ai ei wlad enedigol? neu ei wlad
fabwysiedig y tu hwnt i'r Werydd? Ai Ffraingc, neu'r Eidal, neu'r Almaen? Na,
na! Ond yr ydym yn canfod gwlad fechan, debyg i Gymru o ran maint, ond yn fwy
poblog, â'i thrigolion o'r un gwaed a nyni - gwlad sydd yn addysgu dwy iaith yn ei hysgolion dyddiol yn mhob
dinas, a thref, a phentref - yn dyfod allan yn ngŵydd y byd, ac 'yn ngwyneb haul a llygad goleuni,' i gefnogi yr arwr
Cymraeg Americanaidd!
Gan nad ydwyf wedi cadw, yn llythyrenol felly, at yr addewid
|
20
el geni i reverend JR KILSBY JONES. Acaba així:
'Ensenya als teus fills a llançar "les vint-i-quatre mesures" al
tac i als ratpenats. Que siguin penjats: i al foc vermell, per escalfar els
artells i les articulacions dels vells, van les cadires dels poetes: i en
comptes de la ciconia efímera de la fama, que els vostres fills imitin HENRY
M. STANLEY, o, segons al seu nom gal·lès, JOHN ROWLAND - Clean Welshman.
gal·lès? Sí, segur que puja! Però, si ho dubteu, visiteu la seva mare que
guarda els Cross-guineus, a la part posterior del parc Bodelwyddan, ia menys
de tres milles de St Asaph. Aquest és el gal·lès més famós mai nascut
d'ascendència gal·lesa. Aquest és Gal·les, que és un company de reis,
prínceps, caps, descobridors i polítics del món civilitzat".
Cada paraula és veritat! nois gal·lesos! imitar aquest guerrer africà, que
era un gal·lès bilingüe abans de poder convertir-se en un descobridor
multilingüe. És possible utilitzar la llengua gal·lesa com a mitjà de
promoció, sense perdre-hi massa temps. Encara que som nois, creiem que els
"estàndards falsos" estan frenant els nois del nostre país. Per
això no vaig ser mai un eisteddfodwr de la vella escola. Però Nefydd, un
reporter, i Sir Hugh Owen en particular, em van ensenyar que l'antiga institució
es podia utilitzar sense fer-ne un mal ús, i que era una saviesa per a un
país determinar què era bo a les seves antigues institucions. Però la llengua
gal·lesa és una institució més antiga que l'Eisteddfod! I si un es pot
reformar i adaptar a les necessitats de l'època actual, per què no es pot fer
un ús proposat de l'altre?
Que el país entengui bé que no són les vint-i-quatre mesures que volem portar
a les escoles diàries quan els portem la llengua antiga. Té el seu lloc
propi; però aquest lloc no és el lloc on s'ensenya als nens. Gal·lès fàcil,
pràctic, útil, que porta el gal·lès a adquirir altres llengües -és el gal·lès que tenim al cap.
Tornem per un moment al gal·lès multilingüe que intenta establir un nou país:
l'Estat Lliure del Congo, a l'Àfrica central. Quin país li va estendre una mà
d'ajuda oficial en el seu lloable esforç? És el seu país natal? o el seu país
adoptiu més enllà del Weryd? És França, o Itàlia o Alemanya? No, no! Però
trobem un país petit, semblant en grandària a Gal·les, però més poblat, amb
els seus habitants de la mateixa sang que nosaltres -un país que ensenya dues
llengües a les seves escoles diàries a cada ciutat, i poble i poble-. davant
del món, i "a la cara del sol i l'ull de la llum", per donar suport
a l'heroi gal·lès americà!
Perquè no he complert, literalment, la promesa
|
20
the brillant Reverend J. R. KILSBY JONES. It ends as follows:
'Teach your children to throw 'the twenty four metres' [i.e. Welsh poetry] to
the mole and the bats. Let them be hanged: and may the chairs of the poets
[i.e. chairs awarded to poets in poetrty contests] become a blazing fire (“ a
red fire”), to warm the ankles and shins of old people, and instead of the
short-lived stork that is fame, let your sons imitate HENRY M. STANLEY, or,
according to his Welsh name, JOHN ROWLAND – a Welshman through and through. A
Welshman? Yes, indeed! But, if you doubt it, visit his mother who keeps the
Cross-foxes, behind Bodelwyddan park,
and within less than three miles of Llanelwy / St Asaph. This is the most
world-famous Welshman ever born of a Welshwoman. This is Welshman who is a
companion to kings, princes, chiefs, discoverers, and politicians of the
civilized world."
Quite true! (“True every word”)! Welsh boys! imitate this African hero, who
was a bilingual Welshman before he could become a multilingual explorer. It
is possible to use the Welsh language as a means of promotion, without
wasting too much time on it. Since I was a small boy, I feel that 'false
standards' are holding back the boys of our country. That's why I was never
an eisteddfodwr [competitor in contests of poetry, Welsh singing] of the old
school. But I was taught by Nefydd, and Gohebydd, and Sir Hugh Owen in
particular, that the old institution could be used without being misused, and
that it was wise (“it was wisdom”) for a country to work out what was good in
its old institutions. But the Welsh language is an older institution than the
Eisteddfod! And if one can be reformed, and adapted to the needs of the
present age, why can't a purposeful use be made of the other?
Let the country understand well that it is not the twenty four metres that we
want to bring into the daily schools when we bring them the old language. It
has its proper place; but that place is not the place where children are
taught. Easy, practical, useful Welsh, which leads the Welsh to acquire other
languages - that is the Welsh we have in mind.
Let's return for a moment to the multilingual Welshman who is trying to
establish a new country - the Congo Free State, in central Africa. Which
country extended a hand of official help to him in his laudable effort? Is it
his native country? or his adopted country over (“beyond”) the Atlantic? Is
it France, or Italy, or Germany? No, no! But we find a small country, similar
in size to Wales, but more populated, with its inhabitants of the same blood
as us - a country that teaches two languages in its daily schools in every city,
and town, and village – emerging
before the world (“coming out in front of the world”), and 'in the face of
the sun and the eye of light,' [a motto of the order of bards] to support the
Welsh American hero!
Because I have not kept, literally, the promise
|
|
|
|
|
|
#21
a roddais ar ddiwedd yr ail lythyr,
gwell peidio gwneyd addewid o gwbl y tro hwn.
Yr eiddoch yn gywir,
CAERDYDD, Mehefin 16eg, 1885.
______
LLYTHYR IV.
D. ISAAC DAVIES.
FONEDDIGION,
Pan yr ysgrifenir hanes ein gwlad gyda'r manylwch gofynol, credaf y dangosir
fod y Saesneg wedi colli tir weithiau ar ol ei ennill, a bod y Gymraeg wedi
adennill tir ar ol ei golli.
Yn y Deheudir, gwelwn adfeilion llawer o hen gastelli yn ymestyn o'r Wy i'r
Werydd; megys, Caerphili, Coity, Casllwchwr, Cydweli, &c. Arwyddant fod y
Normaniaid wedi meddiannu llain o dir ffrwythlawn rhwng y bryniau a'r môr, ar
ol gyru y trigolion, y dewraf o honynt beth bynag, i'r mynydd-dir. Ceir yn Mro Morganwg enwau Normanaidd, megys TURBERVILLE, wedi
eu Cymreigio: - dyna 'Siemsyn Twrbil' y bardd, fel esampl. Wele un arwydd o'r
llifeiriant Cymraeg, yr hwn a ddaeth i lawr drachefn dros yr holl iseldir,
gyda dau eithriad - sef, Browyr yn Morganwg, a Lloegr Fach yn Mhenfro.
*
*
*
*
*
*
*
*
*
Y mae y symmudiadau hyn, mewn ystyr, yn guddiedig yn nghaddug y canol-oesoedd, neu yn anamlwg mewn pellder hanesyddol. Ond y mae mudiadau
cyffelyb yn agos atom, ïe, hyd yn oed wrth ein drysau, yn y dyddiau diweddaf
hyn. ‘Y mae'r Gymraeg yn colli tir - yn encilio tua'r gorllewin:' - dyna'r
syniad cyffredin. Yr ydym yn hollol gyfarwydd âg ef. Ond pa faint o Gymry
sydd wedi sylwi fod y Gymraeg yn ennill tir ar brydiau — yn symmud tua'r
dwyrain ar droion? Cymmerwn un esampl o'r Gogledd, a'r llall o'r Deheu.
*
*
*
*
Dywedodd y Parch. R. ROWLANDS, Aberaman, wrthym, fod GWILYM HIRAETHOG wedi
dyweyd wrtho ef, fod y Gymraeg wedi adennill rhan fawr a phoblogaidd o sir
Fflint o fewn ei gôf ef. Nid ydym yn ddigon cyfarwydd yn llëyddiaeth a
hanesiaeth cymmydogaeth yr Wyddgrug i allu rhoddi manylion o'r mudiad gwrth-Saesnigaidd hwn. Ond y mae pob Gogleddwr, cydnabyddus â'r cylch, y
cawsom gyfleusdra i ymholi âg ef, yn cyfaddef fod y ffaith tu hwnt i bob
ammheuaeth.
Yn y Deheudir, o fewn fy nghôf i, y mae y mudiad Cymraeg wedi bod yn cyfeirio ei hun yn gysson o
Gaerfyrddin, Ceredigion,
|
21
que poso al final de la segona carta, val més no fer una promesa en tot
aquest temps.
Atentament,
CARDIFF, 16 de juny de 1885.
_____
CARTA IV.
D. ISAAC DAVIES.
SENYORS,
Quan la història del nostre país s'escriu amb el detall necessari, crec que
es demostrarà que la llengua anglesa de vegades va perdre terreny després de
guanyar-la, i que la llengua gal·lesa va recuperar terreny després de
perdre-la.
Al sud, veiem les ruïnes de molts castells antics que s'estenen des del Wy
fins al Werydd; com, Caerphili, Coity, Casllwchwr, Kidwelly, etc. Indiquen
que els normands havien ocupat un terreny fèrtil entre els turons i el mar,
després de conduir els habitants, els més valents de totes maneres, a les
muntanyes. A Mro Morganwg hi ha noms normands, com TURBERVILLE, gal·lès: -
aquest és el 'Siemsyn Twrbil' del poeta, per exemple. Aquí hi ha un signe de
la inundació de gal·lès, que va tornar a baixar per tota la terra baixa, amb
dues excepcions, a saber, Browyr a Morganwg i Lloegr Fach a Pembrokeshire.
Aquests moviments estan, en cert sentit, amagats a la pols de l'Edat Mitjana,
o poc visibles en la distància històrica. Però hi ha moviments semblants a
prop nostre, sí, fins i tot a les nostres portes, en aquests darrers dies.
'La llengua gal·lesa està perdent terreny, retirant-se cap a l'oest': aquesta
és la idea comuna. Ho estem completament familiaritzats. Però, quants
gal·lesos s'han adonat que la llengua gal·lesa està guanyant terreny de
vegades, movent-se cap a l'est per torns? Prenem un exemple del nord i
l'altre del sud.
va dir el reverend. R. ROWLANDS, Aberaman, ens va explicar que GWILYM
HIRAETHOG li havia dit que la llengua gal·lesa havia recuperat una part
important i popular de Flintshire dins la seva memòria. No estem prou
familiaritzats amb la política i la història de la comunitat Mold per poder
donar detalls d'aquest moviment anti-anglès. Però tots els nordistes,
familiaritzats amb el cilch, amb qui vam tenir l'oportunitat de consultar,
admeten que el fet està fora de tot dubte.
Al sud, dins de la meva memòria, el moviment gal·lès s'ha fet referència
constantment des de Carmarthen, Ceredigion,
|
21
which I gave at the end of the second letter, it is better not to make a
promise at all this time.
Yours faithfully,
CARDIFF, June 16th, 1885.
_____
LETTER IV.
D. ISAAC DAVIES.
GENTLEMEN,
When the history of our country is written with the required detail, I
believe it will be shown that the English language sometimes lost ground
after gaining it, and that the Welsh language regained ground after it
[English] was lost.
In the South, we see the ruins of many old castles stretching from the Afon
Gwy / The River Wye to Môr Iwerydd / the Atlantic Ocean; as, Caerffili,
Coety, Casllwchwr, Cydweli, &c. They indicate that the Normans had
occupied an extent of fertile land between the hills and the sea, after
driving the inhabitants, the bravest of them anyway, to the mountains. In Bro
Morganwg / the Vale of Glamorgan there are Norman names, such as TURBERVILLE,
which have been Welshed: - take for example the poet 'Siemsyn Twrbil' (=
“James Turberville”). This (“see, behold”) is one sign of the tide of Welsh,
which came down again over the whole lowland, with two exceptions - namely,
Browyr / in Morgannwg / Glamorgan, and
Lloegr Fach / Little England in Sir Benfro / Pembrokeshire.
These movements are, in a manner of speaking (“in a sense”, hidden in the
dust of the Middle Ages, or inconspicuous in historical distance. But there
are similar movements close to us, yes, even at our doors, in recent times
(“in these last days”). 'The Welsh language is losing ground - retreating
towards the west:' - that is the common idea. We are completely familiar with
it. But how many Welsh people have noticed that the Welsh language is gaining
ground at times - moving eastwards at turns? We take one example from the
North, and the other from the South.
The Reverend R. ROWLANDS, Aberaman, told us that GWILYM HIRAETHOG had told
him that the Welsh language had recovered a large and populous part of
Flintshire within his memory. We are not familiar enough with the politics
and history of the community of Yr Wyddgrug / Mold to be able to give details
of this counter-English movement. But every Northerner, familiar with the
district, who we had the opportunity to ask (“to inquire with him”), admits
that the fact is beyond all doubt.
In the South, within my memory, the Welsh movement has been directing itself
constantly from Sir Gaerfyrddin / Carmarthenshire, Ceredigion,
|
|
|
|
|
|
#22
a Gogledd Penfro yn y gorllewin,
tuag at Gwent a Morganwg yn y dwyrain. Yr oedd y Cymry hyn yn wasgaredig mewn
manau gwledig. Ond yn awr, y maent wedi eu casglu ynghyd yn eglwysi cryfion
mewn cymmydogaethau poblog. Y maent hwy, a'u plant, yn ffurfio y mwyafrif
Cymreig yn sir Forganwg. Rhoddir iddynt, tua diwedd y flwyddyn yma, yr
etholfraint am y tro cyntaf. Chwech o aelodau sydd yn awr gan Forganwg; ond
bydd ganddi ddeg yn fuan. Rhoddir y pedwar aelod newydd i ranau Cymreig y
sir. Hyny ydyw, y mae senedd Prydain Fawr yn gweled fod cynnydd anferthol y
rhanau Cymreig o sir Forganwg mor amlwg a'r dydd. Cofier hefyd fod aelod yn
cael ei dynu oddi ar un o drefydd bychain Lloegr, ac yn cael ei roddi i sir
Fynwy. Plwyfydd Beddwellty ac Aberystruth sydd yn ei gael; neu, mewn geiriau
eraill, y rhanau mwyaf Cymreig o Went; megys, Rhymni, a Thredegar, &c.
*
*
*
*
*
*
*
Y mae yn werth sylwi hefyd, mai nid i Saeson Caerdydd, a'r trefydd
Saesnigaidd, y mae y bleidlais newydd yn myned. Rhoddwyd y fraint iddynt hwy
yn 1867. Ond chwanegiad ydyw at rym yr etholwyr Cymreig sydd yn wasgaredig ar
hyd ac ar led siroedd Cymru y gweithwyr ar y tir, a'r mwnwyr yn ein pyllau
glô. Hwy sydd i feddiannu yr etholfraint am y tro cyntaf y flwyddyn hon.
*
*
*
*
*
*
Yn yr erthygl yn 'Y Geninen' am y mis nesaf (Gorphenaf), dangosir fod y Saeson, y
Gwyddelod, a'r Ysgotiaid, wrth y miloedd yn dysgu Cymraeg. Anhawdd ydyw
dyweyd pa un a ydyw y tueddiad 'Dic-Siôn-Dafyddol' yn fwy cryf na thueddiad y dyfodiaid Saesnig i fyned yn
Gymreig. Gormod o waith i neb llai na'r llywodraeth ei hun ydyw penderfynu
hyn o bwngc. Ni chawn gyfleusdra i wneyd hyn cyn cyfrifiad deng-mlwyddol 1891. Beth feddyliech chwi am y priodoldeb o gyflwyno y
gofyniadau canlynol i sylw y trigolion yn y census nesaf?
*
*
*
*
*
*
*
*
*
1. A ydych yn gallu siarad Cymraeg?
2. Os nad ellwch siarad Cymraeg, a ellwch chwi ddeall Cymraeg pan y bydd
eraill yn ei siarad?
3. A ydych yn gallu siarad Saesneg?
4. Os nad ellwch siarad Saesneg, a ellwch chwi ddeall Saesneg pan y bydd
eraill yn ei siarad?
5. A ydych yn hollol anwybodus o'r Gymraeg?
6. A ydych yn hollol anwybodus o'r Saesneg?
Y mae llawer o Gymry yn ein dyddiau ni â chywilydd arnynt arddel eu bod yn
deall Cymraeg! Ac fe allai fod y gwragedd a'r merched ieuaingc mor dueddol,
os nad yn fwy tueddol, i'r camsyniad hwn na'r gwŷr a'r dynion ieuaingc. Ond camsyniad ydyw,
|
22
i North Pembroke a l'oest, cap a Gwent i Morganwg a l'est. Aquests gal·lesos
estaven dispersos a les zones rurals. Però ara, estan reunits en esglésies
fortes en comunitats poblades. Ells i els seus fills formen la majoria
gal·lesa a Sir Forgannwg / Glamorganshire. Se'ls donarà, cap a finals
d'aquest any, la franquícia per primera vegada. Sir Forgannwg /
Glamorganshire té ara sis membres [del parlament a Londres]; però aviat seran
les deu. Els quatre nous membres s'assignaran a ("donats a") les
parts gal·leses del comtat. És a dir, el parlament de Gran Bretanya veu que
l'enorme progrés de les parts gal·leses de Sir Forgannwg / Glamorganshire és
tan clar com el dia. També cal recordar que un escó parlamentari ("un
membre") s'està retirant d'una de les petites ciutats d'Anglaterra i
s'està cedint a Sir Fynwy / Monmouthshire. Les parròquies de Bedwellte i
Aberystruth ho estan aconseguint; o, en altres paraules, les parts més
gal·leses de Gwent, és a dir, Rhymni / Rhymney, i Tredegar, etc.
També val la pena assenyalar que el nou seient ("el nou vot") no
anirà a l'anglès Cardiff ("els anglesos a Cardiff") i les ciutats
anglitzades [del sud-est de Gal·les] ("les ciutats angleses"). .
Els seus drets de vot els van ser concedits ("el privilegi era") el
1867. Però és un afegit al poder dels electors gal·lesos que es troben
dispersos pels comtats de Gal·les, els treballadors agrícoles ("els
treballadors de la terra"). , i els miners de les nostres mines de carbó.
Aquest any entraran en possessió de la franquícia per primera vegada.
A l'article de 'Y Geninen' del mes vinent (juliol), es mostra que els
anglesos, els irlandesos i els escocesos, per milers, estan aprenent gal·lès.
És difícil dir si la tendència 'Dic-Siôn-Dafydd' és més forta que la
tendència dels anglesos arribats a esdevenir gal·lesos. És massa feina per al
mateix govern decidir aquest tema. No tindrem l'oportunitat de fer-ho abans
del cens decennal de 1891. Què us sembla la conveniència de posar
(“presentar”) els següents requisits a l'atenció dels residents en el proper
cens?
1. Pots parlar gal·lès?
2. Si no pots parlar gal·lès, pots entendre el gal·lès quan els altres el
parlen?
3. Pots parlar anglès?
4. Si no pots parlar anglès, pots entendre l'anglès quan altres el parlen?
5. Desconeixes completament la llengua gal·lesa?
6. Ignores completament l'anglès?
Molts gal·lesos avui dia tenen vergonya afirmar que entenen el gal·lès! I les
dones i nenes joves podrien ser tan propenses, si no més, a aquesta concepció
errònia que els marits i homes joves. Però és una idea errònia,
|
22
and Gogledd Sir Benfro / North Pembrokeshire in the west, towards Gwent and
Morgannwg / Glamorgan in the east. These Welsh were scattered in rural areas.
But now, they are gathered together in strong churches in populated
communities. They, and their children, form the Welsh majority in Sir
Forgannwg / Glamorganshire. They will be given, towards the end of this year,
the franchise for the first time. Sir Forgannwg / Glamorganshire now has six
members [of parliament in London]; but it will be ten soon. The four new
members will be assigned to (“given to”) the Welsh parts of the county. That
is, the parliament of Great Britain sees that the enormous progress of the
Welsh parts of Sir Forgannwg / Glamorganshire is as clear as day. It should
also be remembered that a parliamentary seat (“a member”) is being taken away
from one of the small towns in England, and is being given to Sir Fynwy /
Monmouthshire. The parishes of Bedwellte and Aberystruth are getting it; or,
in other words, the most Welsh parts of Gwent, namely Rhymni / Rhymney, and
Tredegar, &c.
It is also worth noting that the new seat (“the new vote”) isn’t going to
English Cardiff (“the English in Cardiff”), and the anglicised towns [of
south-east Wales] (“the English towns”). Their voting rights were (“the privilege was”) given to them in
1867. But it is an addition to the power of the Welsh electors who are
scattered throughout the counties of Wales, the agricultural workers (“the
workers on the land”), and the miners in our coal mines. They are to come
into possession of the franchise for the first time this year.
In the article in 'Y Geninen' for next month (July), it is shown that the
English, the Irish, and the Scots, by the thousands are learning Welsh. It is
difficult to say whether the 'Dic-Siôn-Dafydd'* tendency is stronger than the
tendency of the English arrivals to become Welsh.
*The tendency to abandon and belittle the Welsh
language and to adopt English ways and use the English language exclusively
It is too much work for anyone except the government itself to decide on this
matter. We will not have the opportunity to do this before the decennial
census in 1891. What do you think about the appropriateness of bringing
(“presenting”) the following requirements to the attention of the residents
in the next census?
1. Can you speak Welsh?
2. If you cannot speak Welsh, can you understand Welsh when others speak it?
3. Can you speak English?
4. If you cannot speak English, can you understand English when others speak
it?
5. Are you completely ignorant of the Welsh language?
6. Are you completely ignorant of English?
Many Welsh people nowadays are ashamed to claim that they understand Welsh!
And the women and girls could be as prone, if not more prone, to this
misconception than the young men and boys. But it is a misconception,
|
|
|
|
|
|
#23
sydd yn rhwystr ar ffordd
llwyddiant y Cymro. Y mae yr Ysgotyn yn falch o'i wlad; a barn dda sydd
ganddo am dano ei hun fel un o blant ei wlad. Ond am y Cymro, druan o hono! y
mae efe am guddio ei lediaith, ac mewn perygl i'w ddirmygu ei hun, o herwydd
ei fod yn tueddu i ddirmygu ei wlad, a'i iaith. Y mae efe heb feddu asgwrn
cefn yr Ysgotyn a'r Gwyddel - sef, eu balchder gwladgarol; ac o ganlyniad, y
mae yn methu sefyll yn eu herbyn, er fod ganddo gymmaint neu fwy o allu nag
sydd ganddynt hwy. Ni charwn weled rhifo y Cymry Cymreig nes y cynnhyrfir
ychydig ar y wlad, ac y dysgir y bobl mai achos o falchder ydyw y meddiant o
ddwy iaith - ac nid peth y dylid cywilyddio o'i herwydd.
*
*
*
Yr ydwyf cyn hyn wedi bod yn gofyn y cwestiwn canlynol i ddosbarth o ferched:
- Pa nifer o honoch sydd yn gallu siarad Cymraeg?' Yr oedd yno un ferch yn
meddu digon o wroldeb i gyfaddef ei bod hi yn gallu. Mewn ychydig amser, wedi
i mi ganmawl yr un oedd yn ddigon o ysgolheiges i ddeall dwy iaith, rhoddais
ofyniad nad oedd un yn y dosbarth yn gallu ei atteb. Cyn cymmeryd yn
ganiataol nas gallent ei atteb, rhoddais gyfleusdra iddynt ei atteb yn
Gymraeg. Ac wele beth hynod! Yr oedd un Gymraes erbyn hyn wedi myned yn
llawer! Llai o gywilydd sydd yn eisieu arnom! — y mae mwy o Gymraeg nag y mae
llawer yn meddwl.
A ydyw hi ddim yn bossibl i wneuthur y Gymraeg yn fwy 'ffasiynol?"
Yr ydwyf yn cofio yn dda. i mi, un diwrnod, pan yn byw yn Cheltenham, fyned i
arholi ysgol mewn cwm yn Mryniau y Cotswold am y tro cyntaf. Yr oedd y squire
yn cymmeryd dyddordeb neillduol yn yr ysgol. Ar derfyn yr arholiad, gofynodd
i mi fyned i'w dy^. Yno, cefais fod ei ferch yn gallu siarad Cymraeg. Gellwch
ddychymygu fy syndod! Dywedodd wrthyf paham yr oedd hi wedi dysgu ein iaith.
Prynodd ei thad dir yn Ngheredigion. Pan yr aeth hi yno i fyw, hi a welodd
nas gallai fod yn ddefnyddiol yn y plwyf a'i hamgylchynai heb ddysgu Cymraeg.
Yna penderfynodd wneyd hyny - a llwyddodd yn ei hamcan. Dyna yr hanes yn fyr.
Ai nid oes yma esampl deilwng o'i ddilyn i wŷr mawr Cymru? Paham y mae eu dylanwad mor fychan, o'i gymmharu â'r hyn y
gallai fod? Un rheswm dros hyn ydyw, eu hesgeulusdra o iaith y werin.
Ni bydd unrhyw gynllun o addysg i Gymru yn gyflawn os na rydd gyfleusderau i
blant y rhai sydd wedi esgeuluso y Gymraeg i'w dysgu. Yn y modd hwn, gellir
drachefn ymglymu ein penaethiaid â phobl y wlad; a rhwystro y dosbarthiadau
canol o'r boblogaeth i golli eu dylanwad ar y werin - yr hwn ydyw un o
beryglon mawr ein dyddiau gwerinol ni. Yr wyf yn adnabod boneddwr
|
23
que s'oposa a l'èxit del gal·lès. L'escocès està orgullós del seu país; i té
una bona opinió de si mateix com un dels fills del seu país. Però per al
gal·lès, pobre d'ell! vol amagar el seu dialecte, i corre el perill de
menysprear-se, perquè tendeix a menysprear el seu país i la seva llengua. No
posseeix la columna vertebral dels escocesos i els irlandesos, és a dir, el
seu orgull patriòtic; i com a resultat, no pot resistir-los, encara que
tingui tant o més poder que ells. No ens agradaria que es comptés el gal·lès
fins que el país no s'agiti una mica i s'ensenyen a la gent que la possessió
de dues llengües és un orgull, i no una cosa del qual avergonyir-se.
Abans he estat fent la següent pregunta a una classe de noies: - Quants de
vosaltres sabeu parlar gal·lès? Hi havia una noia que tenia prou coratge per
admetre que podia. Al cap d'una estona, després d'haver elogiat aquell que
era prou estudiós per entendre dues llengües, vaig donar un requisit que
ningú de la classe no podia respondre. Abans de donar per fet que no podien
respondre-ho, els vaig donar l'oportunitat de contestar-ho en gal·lès. I
quina cosa més notable! Una gal·lesa s'havia convertit en moltes! Necessitem
menys vergonya! - hi ha més gal·lès del que molts pensen.
No és possible posar el gal·lès més "de moda?"
Me'n recordo bé. per a mi, un dia, quan vivia a Cheltenham, vaig anar a
examinar per primera vegada una escola a una vall dels Cotswold Hills.
L'escuder s'interessava especialment per l'escola. En acabar l'examen, em va
demanar que anés a casa seva. Allà vaig descobrir que la seva filla parlava
gal·lès. Us podeu imaginar la meva sorpresa! Em va explicar per què havia
après la nostra llengua. El seu pare va comprar terres a Ceredigion. Quan va
anar a viure-hi, va veure que no podia ser útil a la parròquia que
l'envoltava sense aprendre gal·lès. Aleshores va decidir fer-ho i va
aconseguir el seu objectiu. Aquesta és la història en resum. No hi ha un
exemple digne de seguir pels grans homes de Gal·les? Per què la seva
influència és tan petita, en comparació amb la que podria ser? Una de les
raons d'això és la seva negligència de la llengua vernacla.
Cap pla d'educació per a Gal·les no estarà complet si no dóna oportunitats
als fills d'aquells que han descuidat la llengua gal·lesa per aprendre-la.
D'aquesta manera, els nostres caps poden tornar a implicar-se amb la gent del
país; i evitar que les classes mitjanes de la població perdin la seva
influència sobre els pagesos -que és un dels grans perills dels nostres temps
camperols-. Conec un senyor
|
23
which stands in the way of the Welshman's success. The Scotsman is proud of
his country; and he has a good opinion of himself as one of the children of
his country. But for the Welshman, poor fellow! he wants to hide his dialect,
and is in danger of disparaging himself, because he tends to disparage his
country and his language. He does not possess the backbone of the Scot and
the Irish - namely, their patriotic pride; and as a result, he cannot stand
against them, even though he has as much or more power than they have. We
would not like to see the Welsh-speaking Welsh being counted until the
country is stirred up a bit, and the people are taught that the possession of
two languages is a matter of pride - and not something to be ashamed
of.
Before this I have been asking the following question to a class of girls: - How
many of you can speak Welsh?' There was one girl who had enough courage to
admit that she could. In a little while, after I had praised the one who was
enough of a scholar to understand two languages, I gave a requirement that no
one in the class was able to answer. Before taking it for granted that they
could not answer it, I gave them the opportunity to answer it in Welsh. And
what a remarkable thing! One Welshwoman had now become many! We need less
shame! - there is more Welsh than many think.
Is it not possible to make Welsh more 'fashionable?'
I remember well, that I, one day, when living in Cheltenham, went to examine
a school in a valley in the Cotswold Hills for the first time. The squire was
taking a special interest in the school. At the end of the examination, he
asked me to go to his house. There, I found that his daughter could speak
Welsh. You can imagine my surprise! She told me why she had learned our
language. Her father had bought land in Ceredigion. When she went to live
there, she saw that she could not be useful in the parish that surrounded her
without learning Welsh. Then she decided to do that - and she succeeded in
her aim. That's the story in short. Is this not an example worthy of
following for the great men of Wales? Why is their influence so small,
compared to what it could be? One reason for this is their neglect of the
vernacular language.
No plan of education for Wales will be complete if it does not give
opportunities to the children of those who have neglected the Welsh language
to learn it. In this way, our leading men (“heads” [of institutions,
businesses, government departments, etc])
can again be involved with the people of the country; and prevent the
middle classes of the population from losing their influence on the ordinary
people - which is one of the great dangers in our present proletarian times.
I know a young gentleman
|
|
|
|
|
|
#24
ieuangc yn Morganwg, mab i ustus
heddwch dylanwadol, ac ŵyr i un o'n haelodau seneddol mwyaf parchus a defnyddiol, sydd yn
cael gwersi yn y Gymraeg gan glerigwr mewn plwyf cyfagos. Y mae gwaith yr
athraw hwn yn fwy anhawdd, o herwydd na chafodd y boneddwr ieuangc unrhyw
gyfleusdra i ddysgu yr iaith mewn ysgol ddyddiol. Ond gofyna rhywun, Paham y
mae efe yn dysgu Cymraeg? Dyma y rheswm: - O herwydd fod y teulu wedi dyfod i
ddeall y bydd yr hen iaith yn ddefnyddiol iawn iddo mewn swydd y mae efe yn
bwriadu ei llenwi yn y dyfodol.
Arweinir ein meddwl yn y fan yma at y plwyfydd lliosog yn Nghymru, yn mha rai
y mae'r swyddogion yn anwybodus o iaith anwyl y bobl. Pa faint o honom ni
sydd wedi mesur dyfnder yr annhegwch o osod swyddogion un-ieithawg mewn awdurdod swyddol yn Nghymru? Er mwyn egluro y pwynt, ni
a gymmerwn blwyf yn Mro Morganwg. Y mae'n ymddangos yn blwyf Saesnigaidd. Ond
anfonodd Esgob Llandâf ddirprwywyr iddo i gael allan pa un ai plwyf Saesneg,
ynte plwyf Cymraeg, y dylai gael ei ystyried. Gwnaed yr ymchwiliad -
gwrandawyd ar dystiolaethau. Yr oedd yn hawdd dyfod i benderfyniad ar fater
mor syml. Plwyf Saesneg ydoedd yn ddiau. Yna penderfynwyd rhoddi y fywoliaeth
i Sais - a hyny a wnaed. Rhagorol, onid ê? Wedi i ddeng mlynedd fyned heibio,
mewn awr gyfrinachol, yr oedd y clerigwr a bennodwyd - y Sais crybwylledig - yn adrodd ei brofiad wrth glerigwr arall o Gymro, yr hwn a ail
adroddodd yr hanes wrthym ni: — 'Camsynied mawr (meddai) a wnaeth dirprwywyr
yr esgob. Nid oes alwad yn fy mhlwyf am ddarllen, a gweddïo, a chynghori yn
ystafell y claf yn y Saesneg. Pan y gelwir fi i ymweled â'r cystuddiedig, y
dymuniad a glywir bob amser yw - am gael darllen, gweddïo, a gair o gysur yn
y Gymraeg.'
*
*
*
*
*
*
*
*
Y mae yn arwydd dda fod yr Eglwys Sefydledig yn gweled ei chamsynied, ac yn
newid ei dull o ymddwyn at yr iaith Gymraeg. Y mae chwareu teg wedi cael ei
ddangos tuag ati yn Nghroesoswallt, gan Esgob Llanelwy; yn Mhontfaen, gan
Esgob Llandâf; ac yn Llangatwg, yn Mrycheiniog, gan Esgob Tŷ Ddewi. Clywais fod cynnulleidfa Gymreig yn awr yn un o eglwysi
Croesoswallt. Y mae gwasanaeth Cymraeg wythnosol yn awr yn Llangatwg. Nis gwn
pa beth sydd wedi ei wneyd dros y Gymraeg yn Mhontfaen. Ond nid er mwyn y
gwasanaeth cyhoeddus yn unig y mae eisieu Cymry yn glerigwyr, ac yn
weinidogion yn ein gwlad; ond er mwyn chwanegu dylanwad eu hymweliadau â'u
haelodau, a'u defnyddioldeb yn ystafelloedd y cleifion a'r oedranus.
*
*
*
*
*
*
Ychydig fisoedd yn ol, darllenais bapyr ar 'Gymru Dwy-ieithawg' i Gymdeithas y Dynion Ieuaingc
oedd mewn cyssylltiad âg
|
24
un jove de Sir Forgannwg / Glamorganshire, fill d'un jutge de pau influent i
nét d'un dels nostres membres del parlament més respectats i treballadors
("útils"), que rep lliçons de gal·lès d'un clergue de una parròquia
propera. La feina d'aquest professor és més difícil, perquè el jove cavaller
no va tenir oportunitat d'aprendre l'idioma en una escola diürna. Però algú
pregunta: Per què està aprenent gal·lès? Aquest és el motiu: - Perquè la
família ha arribat a entendre que la llengua antiga li serà molt útil en una
feina que pretén ocupar en el futur.
Els nostres pensaments es dirigeixen aquí a les nombroses parròquies de
Gal·les, en les quals els funcionaris ignoren la llengua estimada del poble.
Quants de nosaltres hem mesurat la profunditat de la injustícia de col·locar
agents monolingües en una autoritat oficial de Gal·les? Per aclarir el punt,
agafarem una parròquia a Mr Morganwg. Sembla ser una parròquia anglesa. Però
el bisbe de Llan-daf li va enviar delegats per saber si s'havia de considerar
una parròquia en llengua anglesa o una parròquia en llengua gal·lesa. La
investigació es va dur a terme - es van escoltar proves. Va ser fàcil prendre
una decisió sobre un tema tan senzill. Sens dubte, era una parròquia en
llengua anglesa. Aleshores es va decidir cedir el càrrec de rector a un
anglès -i això es va fer. Excel·lent, no? Passats deu anys, en un moment de
confidències (“en una hora secreta”), el clergue designat -l'esmentat anglès
explicava la seva experiència a un altre clergue gal·lès, que ens repetia la
història: - "Vaig ser un gran gran
error (va dir) que van cometre els diputats del bisbe. No hi ha cap
convocatòria a la meva parròquia per llegir, resar i assessorar a l'habitació
d'una persona malalta en anglès. Quan em criden a visitar els afligits, el
desig que sempre s'expressa («escoltat») és llegir, resar i una paraula de
consol per estar en gal·lès».
És un bon senyal que l'Església establerta veu el seu error i canvia la seva
manera de comportar-se envers la llengua gal·lesa. El joc net s'hi ha mostrat
[la llengua gal·lesa] a Croesoswallt / Oswestry, pel bisbe de Llanelwy / St
Asaph; a Y Bontfaen / Cowbridge del bisbe de Llan-daf; i a Llangatwg, a Sir
Frycheiniog / Breconshire, pel bisbe de Tyddewi / St. Davids. Vaig saber que
ara hi ha una congregació gal·lesa en una de les esglésies de
Croesoswallt/Oswestry. Ara hi ha un servei setmanal en gal·lès a Llangatwg.
No sé què s'ha fet per la llengua gal·lesa a Y Bontfaen / Cowbridge. Però no
és només pel bé del servei al públic que els gal·lesos són necessaris com a
clergues i ministres al nostre país; sinó per augmentar la influència de les
seves visites als seus membres, i la seva utilitat a les habitacions dels
malalts i de la gent gran.
Fa uns mesos, vaig llegir un article sobre 'Bilingual Wales' a l'Associació
de Joves en relació amb
|
24
in Sir Forgannwg / Glamorganshire, the son of an influential justice of the
peace, and the grandson of one of our most respected and hard-working
(“useful”) members of parliament, who receives lessons in Welsh from a
clergyman in a nearby parish. The work of this teacher is more difficult,
because the young gentleman had no opportunity to learn the language in a day
school. But someone asks, Why is he learning Welsh? This is the reason: -
Because the family has come to understand that the old language will be very
useful to him in a job he intends to fill in the future.
Our thoughts are led here to the numerous parishes in Wales, in which the
officials are ignorant of the beloved language of the people. How many of us
have measured the depth of the unfairness of placing monolingual officils in
an official authority in Wales? In order to clarify the point, we will take a
parish in Bro Morganwg / the Vale of Glamorgan. It appears to be an English
parish. But the Bishop of Llan-daf / Llandâf sent delegates to it to find out
whether it should be considered to be an English-language parish, or a
Welsh-language parish. The investigation was carried out - evidence was
heard. It was easy to come to a decision on such a simple matter. It was
undoubtedly an English-language
parish. Then it was decided to give the office of rector to an
Englishman - and that was done. Excellent, isn't it? After ten years had
passed, in a moment of confidences (“in a secret hour”), the appointed
clergyman - the aforementioned Englishman was recounting his experience to
another clergyman, a Welshman, who repeated the story to us: - ‘It was a huge big mistake (he said)
that the bishop's deputies made. There is no call in my parish for reading,
praying, and counselling in the room
of a sick person in English. When I am called to visit the afflicted, the
wish that is always expressed (“heard”) is for reading, praying and a word of
comfort to be in Welsh.'
It is a good sign that the Established Church sees its mistake, and changes
its way of behaving towards the Welsh language. Fair play has been shown
towards it [the Welsh language] in
Croesoswallt / Oswestry, by the Bishop of Llanelwy / St Asaph; in Y Bontfaen
/ Cowbridge by the Bishop of Llan-daf; and in Llangatwg, in Sir Frycheiniog /
Breconshire, by the Bishop of Tyddewi / St. Davids. I heard that a Welsh
congregation is now in one of the churches in Croesoswallt / Oswestry. There
is now a weekly Welsh language service in Llangatwg. I don't know what has
been done for the Welsh language in Y Bontfaen / Cowbridge. But it is not
just for the sake of service to the public that Welsh people are needed as
clergy and ministers in our country; but in order to increase the influence
of their visits to their members, and their usefulness in the rooms of the
sick and the elderly.
A few months ago, I read a paper on 'Bilingual Wales' to the Young Men's
Association in connection with
|
|
|
|
|
|
#25
Eglwys Gynnulleidfaol Saesnig
Charles street, Caerdydd. Ar ol i mi eistedd i lawr, cyfododd y cadeirydd, yr
hwn sydd yn dal swydd gyfrifol yn y dref o dan y Bwrdd Masnach (Board of
Trade), ac anerchodd y cyfarfod yn debyg i hyn:
'Y mae y papyr wedi dwyn adgofion am fy nhad yn fyw ger bron fy meddwl.
Ganwyd ef yn mhlwyf Llangyfelach, ger Abertawe. Symmudodd i Lundain; priododd
Saesnes; a throdd mewn cylchoedd hollol Saesnigaidd am flynyddoedd meithion.
Nid oedd ei wraig, na'i blant, na'i feddyg, yn deall Cymraeg. Ond yn ei
gystudd, ni fynai siarad ond Cymraeg. Nid oedd na gwraig, na phlant, na
meddyg, o unrhyw werth mewn cyfwng o'r fath. A bu raid i ni chwilio am
weinidog Cymraeg. Ar ol cael gafael mewn un, mawr oedd dedwyddwch fy nhad.
Darllen, gweddïo, canu, a siarad yr hen iaith a roddasant iddo foddlonrwydd
annisgrifiadwy! Y mae y papyr wedi rhoddi i mi bleser mawr, er ei fod wedi fy
synu yn rhyfeddol. Bob amser er pan ddaethum i Gymru, clywed yr oeddwn yn
barhaus am drangcedigaeth agos yr hen iaith. Ond y mae yn dda genyf ddeall
fod iaith calon a chrefydd fy nhad yn debyg o fyw yn y tir.'
*
*
*
*
*
Yn sir Fynwy, a manau eraill yn y Deheudir, achwynir fod yr hen bobl Gymreig
yn dioddef yn dost o herwydd esgeulusdra y rhai sydd mewn awdurdod. Nid ydynt
yn gofalu am ddewis meddygon dwy-ieithawg i ofalu am y tlodion a'r gweithwyr
Cymreig; er fod y gweithwyr yn talu rhan o'u cyflog, a bod hawl gan y blaenaf
i gael meddyg yn deall Cymraeg, yn ol rheol Bwrdd y Llywodraeth Lleol (Local
Government Board), mewn perthynas i blwyfi dwy-ieithawg. Dylem, fel gwlad,
ddeall a chofio fod dynion yn tueddu, pan mewn gwendid neu henaint, i syrthio
yn ol bob amser ar ddyddiau eu hieuengetid. Gall dyn fod wedi arfer siarad
Saesneg yn barhaus am ugain neu ddeugain mlynedd; ac etto, gall ddymuno
gweled clerigwr, neu weinidog, neu feddyg Cymreig, pan wedi syrthio i afiechyd,
neu wedi myned yn hen.
*
*
*
*
Yr ydwyf wedi cael fy argyhoeddi fod llawer iawn mwy o Gymry ac o Gymraeg yn
sir Fynwy y dydd heddyw nag a feddylir gan y rhai sydd mewn awdurdod mewn
gwlad ac eglwys - dylwn ddyweyd eglwysi; o herwydd y mae y duedd i fychanu
nerth yr elfen Gymreig fel pe byddai ar gymmeryd meddiant o'r enwadau
Ymneillduol hefyd!
Y mae i mi gyfaill sydd yn un o swyddogion y Cyllid Tufewnol yn sir Fynwy.
Dywedodd wrthyf fod ganddynt gyfarfodydd blynyddol i gasglu arian y
llywodraeth, pan y bydd amryw swyddogion yn cyfarfod yn yr un man, er mwyn
gwneyd llawer o waith mewn ychydig oriau. Digwyddodd iddo, un tro, sylwi fod
Cymro yn ceisio egluro ei feddwl iddo gyda pheth anhawsder. Siaradodd
|
25
l'Església Congregacional en anglès a Charles Street, Caerdydd / Cardiff.
Després de seure, el president, que ocupa un càrrec responsable a la ciutat
sota la Junta de Comerç, es va aixecar i va adreçar la reunió així:
"El diari m'ha portat al cap els records del meu pare vius. Va néixer a
la parròquia de Llangyfelach, prop de Swansea. Es va traslladar a Londres; es
va casar amb una anglesa; i es va moure ("girar") en cercles
completament anglesos durant molts anys. Ni la seva dona, ni els seus fills,
ni el seu metge entenien el gal·lès. Però en la seva aflicció, només volia
parlar gal·lès. No hi havia dona, ni fills, ni metge, de cap valor en aquest
interval. I vam haver de buscar un ministre gal·lès. Després d'aconseguir-ne
un, el meu pare estava molt content. Llegir, resar, cantar i parlar la
llengua antiga li donava una satisfacció indescriptible! El paper m'ha donat
un gran plaer, tot i que m'ha sorprès meravellosament. Sempre des que vaig
arribar a Gal·les, sempre vaig sentir parlar de la gairebé desaparició de la
llengua antiga. Però m'alegro d'entendre que és probable que la llengua del
cor i la religió del meu pare sobrevisquin (“viu”) a Gal·les (“a la terra”)”.
A Monmouthshire, i en altres llocs del sud, hi ha queixes que “(es queixa
que”) els vells gal·lesos estan patint amargament a causa de la negligència
dels qui tenen l'autoritat. No els importa triar metges bilingües per atendre
els pobres i els treballadors gal·lesos; tot i que els empleats paguen part
del seu sou, i que aquests (“els primers”) tenen dret a tenir un metge que
entengui el gal·lès, segons la norma de la Junta de Govern Local, en relació
a les parròquies bilingües. Hem d'entendre i recordar, com a país, que els
homes tendeixen, quan estan debilitats o vells, a retrocedir sempre en els
dies de la seva joventut. Un home pot estar acostumat a parlar anglès
contínuament durant vint o quaranta anys; i tanmateix, potser voldria veure
un clergue, o un ministre, o un metge gal·lès, quan hagi caigut malalt o
s'hagi fet vell.
Estic convençut que avui dia hi ha molts més parlants de gal·lès i gal·lès a
Monmouthshire dels que pensen els que tenen autoritat al país i a l'església:
hauria de dir esglésies; per això hi ha una tendència a subestimar la força
de l'element gal·lès com si també s'hagués de prendre possessió de les
denominacions Dissidents!
Tinc un amic que és un dels oficials d'impostos interns a Monmouthshire. Em
va dir que fan reunions anuals per recollir diners del govern, quan es
reuneixen diversos agents al mateix lloc, per fer molta feina en poques
hores. Li va passar, una vegada, notar que un gal·lès intentava explicar-li
el seu pensament amb certa dificultat. Ell va parlar
|
25
the English-language Congregational Church in Charles Street, Caerdydd /
Cardiff. After I sat down, the chairman, who holds a responsible position in
the town under the Board of Trade, got up and addressed the meeting like
this:
'The paper has brought memories of my father alive before my mind. He was
born in the parish of Llangyfelach, near Swansea. He moved to London; he
married an English woman; and moved (“turned”) in completely English circles
for many years. Neither his wife, nor his children, nor his doctor understood
Welsh. But when he was ill (“in his affliction”), he only wanted to speak
Welsh. There was no wife, no children, no doctor, of any value in such an
situation (“such straits, such distress”). And we had to look for a Welsh
minister. After getting hold of one, my father was very happy. Reading,
praying, singing, and speaking the old language gave him indescribable
satisfaction! The paper has given me great pleasure, even though it has
astonished me (“surprised me wonderfully”). At every juncture (“every time”)
since I came to Wales, I have been constantly hearing about the near demise
of Welsh (“of the old language”). But I am glad to understand that the
language of my father's heart and religion is likely to survive (“live”) in
Wales (“in the land”).'
In Monmouthshire, and elsewhere in the South, there are complaints that “(it
is complained that”) the old Welsh people are suffering bitterly due to the
neglect of those in authority. They do
not care about choosing bilingual doctors to care for the poor and the Welsh
workers; even though the employees pay part of their salary, and that these
(“the former”) have a right to have a doctor who understands Welsh, according
to the rule of the Local Government Board, in relation to bilingual parishes.
We should, as a country, understand and remember that men tend, when in
weakness or old age, to always fall back on the days of their youth. A man
may be accustomed to speak English continuously for twenty or forty years;
and yet, he may wish to see a clergyman, or a minister, or a Welsh doctor,
when he has fallen ill, or has become old.
I have been convinced that there are many more Welsh-speakers and much more
Welsh in Sir Fynwy / Monmouthshire today than are thought by those in
authority outside and inside the churches (“in country and church - - I
should say churches”); because of this there is a tendency to underestimate
the strength of the Welsh element as if it were about to take possession of
the Nonconformist denominations too! ) (as if it were
I have a friend who is one of the Internal Revenue officers in Monmouthshire.
He told me that they have annual meetings to collect government money, when
several officers meet in the same place, in order to do a lot of work in a
few hours. It happened to him, once, to notice that a Welshman was trying to
explain his thinking to him with some difficulty. He spoke
|
|
|
|
|
|
#26
Gymraeg åg ef. Aeth y sĩ allan, ‘Y mae yma Gymro!' a byth er hyny y mae y Cymry yn ymdyru at y swyddog
sydd yn gallu siarad Cymraeg - tra y mae y swyddogion eraill yn cael llai o
waith nag a ddylai syrthio i'w rhan.
Y dydd cyn i mi ymweled â Llundain i ddwyn y pwngc hwn ger bron Cymdeithas y
Cymmrodorion, yr oeddwn yn arholi ysgol yn Mro Morganwg, yn agos i Lanilltyd
Fawr. Dywedais wrth yr ysgolfeistres:
"Yr ydwyf yn deall fod y Gymraeg wedi darfod yn y gymmydogaeth hon.'
'Dim o'r fath beth (meddai). Yr wyf yn ofalus iawn i siarad dim ond Saesneg
â'r plant, er eu diddyfnu oddi wrth y Gymraeg. Y mae gwasanaeth Cymraeg yn yr
eglwys bob nos Sul; a'r gynnulleidfa yn fawr, pan yr ystyriwn fod y pentref
mor fychan.'
'Yr ydwyf yn synu yn fawr (meddwn innau). Chwedl wahanol sydd yn rhedeg drwy
y wlad y dyddiau hyn.'
'Fe'm synwyd i lawer mwy y Gŵyliau diweddaf yn Mhont -y-pool (meddai yr ysgolfeistres). Y
mae genyf ewythr yno, brawd fy mam, yn cadw siop. Y mae ganddo ddau fab yn
cadw siopau hefyd. Pan yn talu ymweliad â theulu fy ewythr, rhyfeddod
annisgwyliadwy i mi oedd clywed pedair-ar-bymtheg o bob ugain o'r gwragedd
oedd yn mynychu y siop yn gofyn am nwyddau yn Gymraeg! Cefais gyfleusdra i
ddyweyd wrth ei feibion - fy nau gefnder - fy mod yn synu clywed cymmaint o
Gymraeg mewn lle a gyfrifir yn gyffredin fel yn hollol Saesnig. Eu hatteb
oedd: - 'Os dewch i'n siopau ni, chwi a welwch ac a glywch yr un arwyddion o
ddylanwad arosol y Gymraeg yn nghymmydogaeth Pont-y-pool.''
*
*
*
*
*
*
*
*
Y mae yn ddigon tebyg fod yr hanesyn uchod yn ddisgrifiad rhy gryf o
ddylanwad y Gymraeg yn Mhont-y-pool, fel y mae y sylwadau
cyffredin yn ei fychanu yn ormodol. A chofier fod Pont-y-pool, yn ol Deddf y Seddau
Seneddol, yn perthyn i'r rhan ddwyreiniol o Fynwy.
*
*
*
*
Y mae Mynyddislwyn, a'r Bedwas, a phlwyfi Cymreig eraill yn y rhan ddeheuol.
Gan hyny, y mae elfen Gymreig bwysig yn mhlith etholwyr pob dosran o sir
Fynwy. Nid ydyw dylanwad y Cymry yn gyfyngedig, gan hyny, i'r deg aelod ar
hugain a berthynant i ddeuddeg sir Cymru.
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
Dywedodd y Parch. R. TEMPLE, arolygwr ei Mawrhydi dros ysgolion swydd
Drefaldwyn, wrthyf y Pasc diweddaf, fod mwy o Gymry yn swydd Amwythig yn awr
nag sydd wedi bod ynddi am gant a hanner o flynyddoedd. Bydd lliosogiad
aelodau seneddol Liverpool yn cynnyddu dylanwad y Cymry, os gwnant ddefnydd
o'u gallu etholiadol. Ac nid i Gymry Liverpool yn unig y mae
|
26
Gal·lès amb ell. L'home va sortir: 'Aquí hi ha un gal·lès!' i des d'aleshores
els gal·lesos miren cap a l'oficial que sap parlar gal·lès, mentre que els
altres oficials reben menys feina del que els hauria de recaure.
El dia abans de visitar Londres per portar aquest tema davant la Cymmrodorion
Association, estava examinant una escola a Bro Morganwg / The Vale of
Glamorgan, prop de Llanilltud Fawr / Llantwit Major. Vaig dir a la mestressa:
"Entenc que la llengua gal·lesa s'ha extingit en aquesta comunitat".
'No tal cosa (va dir). Tinc molta cura de parlar només anglès als nens, per
allunyar-los de la llengua gal·lesa. Hi ha un servei en gal·lès a l'església
cada diumenge a la nit; i la congregació és nombrosa, si tenim en compte que
el poble és tan petit».
'Estic molt sorprès (vaig dir). En aquests dies s'explica un conte diferent
("està corrent / circula") per aquestes parts ("pel
país").'
«El Nadal passat em va sorprendre molt més a Pont-y-pw^l / Pontypool (va dir
la mestressa). Hi tinc un oncle, el germà de la meva mare, que té una botiga.
Té dos fills que també tenen botigues. Quan vaig fer una visita a la família
del meu oncle, va ser per a mi una sorpresa inesperada escoltar catorze de
cada vint dones que freqüentaven la botiga demanant mercaderies en gal·lès!
Vaig tenir l'oportunitat de dir-li als seus fills, els meus dos cosins , que
em va sorprendre escoltar tant gal·lès en un lloc que normalment es considera
completament anglès. La seva resposta va ser: - "Si véns a les nostres
botigues, veuràs i escoltaràs els mateixos signes de la persistent influència
de la llengua gal·lesa a la comunitat Pont-y-pw^l / Pontypool".
És molt probable que l'anècdota anterior sigui una descripció massa forta de
la influència de la llengua gal·lesa a Pont-y-pw^l / Pontypool, ja que les
observacions generals la subestimen massa. I recordeu que Pont-y-pw^l /
Pontypool, segons la Llei de seients parlamentaris, pertany a la part
oriental de Sir Fynwy / Monmouthshire.
Mynyddislwyn, Bedwas i altres parròquies gal·leses es troben a la part sud.
Per tant, hi ha un important element de parla gal·lès entre els electors de
cada part de Sir Fynwy / Monmouthshire. La influència del poble gal·lès no es
limita, per tant, als trenta membres que pertanyen als dotze comtats de Gal·les
[En l'època Sir Fynwy / Monmouthshire era considerat com una part
d'Anglaterra. La Llei de govern local de 1972 va declarar Sir Fynwy /
Monmouthshire com a comtat de Gal·les].
El reverend R. TEMPLE, inspector d'escoles de Sa Majestat a Sir Drefalswyn /
Montgomeryshire em va dir la setmana passada que hi ha més gal·lesos a
Shrewsbury ara que en cent cinquanta anys. La proliferació de membres del
parlament de Liverpool augmentarà la influència dels gal·lesos si fan ús del
seu poder electoral. I no és només per als gal·lesos de Liverpool
|
26
Welsh with him. The news got around that (“the rumour / report went
out”) , 'There's a Welshman /
Welsh-speaker
here!' and ever since then the Welsh look to the officer who can speak Welsh
- while the other officials get less work than should fall to them.
The day before I visited London to bring this subject before the Cymmrodorion
Association, I was examining a school in Bro Morganwg / The Vale of
Glamorgan, near Llanilltud Fawr / Llantwit Major. I said to the
schoolmistress:
"I understand that the Welsh language has died out in this community.'
'No such thing (she said). I am very careful to speak only English to the
children, to wean them away from the Welsh language. There is a
Welsh-language service in the church every Sunday night; and the congregation
is large, when we consider that the village is so small.'
'I am very surprised (I said). A different tale is told (“is running /
circulating”) in these parts (“through the country”) these days.'
'I was much more surprised last Christmas in Pont-y-pw^l
/ Pontypool (said the schoolmistress). I have an uncle there, my mother's
brother, who keeps a shop. He has two sons who also keep shops. When I paid a
visit to my uncle's family, it was an unexpected surprise for me to hear
fourteen out of twenty of the women who frequented the shop asking for goods
in Welsh! I had the opportunity to tell his sons - my two cousins -
that I was surprised to hear so much Welsh in a place that is commonly
considered to be completely English. Their answer was: - 'If you come to our
shops, you will see and hear the same signs of the lingering influence of the
Welsh language in the Pont-y-pw^l / Pontypool community.''
It is quite likely that the above anecdote is too strong a description of the
influence of the Welsh language in Pont-y-pw^l / Pontypool, as general
observations underestimate it too much. And remember that Pont-y-pw^l / Pontypool,
according to the Parliamentary Seats Act, belongs to the eastern part of Sir
Fynwy / Monmouthshire.
Mynyddislwyn, and Bedwas, and other Welsh parishes are in the southern part.
Therefore, there is an important Welsh-speaking element among the electors of
every part of Sir Fynwy / Monmouthshire. The influence of the Welsh people is
not limited, therefore, to the thirty members who belong to the twelve
counties of Wales*
*[At the time Sir Fynwy / Monmouthshire was considered to be a part of
England. The Local Government Act of 1972 declared Sir Fynwy / Monmouthshire
to be a Welsh county].
The Reverend R. TEMPLE, Her Majesty's inspector of Schools in Sir Drefaldwyn
/ Montgomeryshire told me last Easter that there are more Welsh people in
Shrewsbury now than there have been in one hundred and fifty years. The
proliferation of Liverpool members of parliament will increase the influence
of Welsh people if they make use of their electoral power. And it's not just
for the Welsh people of Liverpool
|
|
|
|
|
|
#27
cyfleusderau chwanegol i wneyd
lles i'w gwlad, ond i'r Cymry yn mhob rhan o'r Deyrnas Gyfunol. Ac mi
obeithiaf y gwnant ddefnydd priodol o'u dylanwad, fel y câf sylwi etto.
Yr ydwyf yn galw sylw yn y modd hwn at gynnydd y dylanwad Cymreig; o herwydd,
er's amser y mae tuedd wedi cael ei arddangos i fychanu nerth a dylanwad yr
elfen Gymreig o'n poblogaeth.
Dychwelwn at sir Fynwy. Arhosodd gweithfeydd pwysig yn y sir yma; megys, Nant-y-glô, Blaenau, &c. Gwasgarwyd y Cymry, a llanwyd eu lle gan Saeson,
o Wlad yr Haf yn fwyaf neillduol; y rhai oeddynt yn barod i dderbyn llai o
gyflog na'r Cymry. Ond Cymry ydyw y Cymry, er y gwasgariad hwn: ac aeth rhai
o honynt i Gwm Rhondda, eraill i Ogledd Lloegr, a llawer i'r America. Y mae
yr elfen Saesnig wedi cynnyddu yn fawr yn sir Fynwy; ond ni charwn ymrwymo i
brofi, er hyny, fod llai o Gymry yn gallu siarad Cymraeg yn Ngwent yn awr nag
oedd ddeugain mlynedd yn ol, er eu bod yn llai o nifer mewn cymmhariaeth â'r
holl boblogaeth. Ac y maent yn awr yn rhy liosog yn y rhanau poblog o'r sir
i'w hesgeuluso pan ddewisir clerigwyr, meddygon, a phob math o swyddogion.
*
*
*
*
Ac os dylid cael swyddogion sydd yn gallu siarad y ddwy iaith yn nhair sir ar
ddeg Cymru, ai ni ddylai holl blant y wlad, beth bynag fydd iaith eu rhieni,
gael mantais i'w cymmhwyso eu hunain i fod yn swyddogion yn Nghymru, os
tueddir hwynt i wasanaethu eu gwlad yn y cyfeiriad hwn?
Yr eiddoch yn gywir,
D. ISAAC DAVIES.
CAERDYDD, Mehefin 18fed, 1885.
LLYTHYR V.
FONEDDIGION,
Carwn yn fawr, er mwyn eich darllenwyr, pe byddai llai o alwadau swyddol ar
fy amser, fel y gallwn osod fy meddwl yn fwy cryno ger eu bron. Ond er fy mod
yn eu harwain yma a thraw, hyderaf y gwelwch cyn y diwedd nad ydwyf yn adrodd
unrhyw hanesyn o herwydd ei fod yn hanesyn; ond am ei fod yn dal cyssylltiad
â'r pwngc yr ydym yn ymdrin âg ef.
*
*
*
*
Yr ydwyf newydd ddychwelyd o sir Frycheiniog, lle yr arosais am agos i
bythefnos. 'Oh! (meddai un wrthyf), yr ydych wedi bod
|
27
que hi ha oportunitats addicionals per beneficiar (“fer el bé”) al seu país,
però per als gal·lesos a totes les parts del Regne Unit. I espero que facin
un ús adequat de la seva influència, com comentaré més endavant (“de nou”).
Crido així l'atenció sobre el progrés de la influència del gal·lès; per tant,
des d'aleshores hi ha hagut una tendència a menystenir la força i la
influència de l'element gal·lès de la nostra població.
Tornem a Sir Fynwy / Monmouthshire. En aquesta comarca quedaven obres importants;
com, Nant-y-glo, Blaenau, etc. Els gal·lesos es van dispersar, i el seu lloc
va ser ocupat per anglesos, de Somerset en particular; aquells que estaven
disposats a acceptar menys sou que els gal·lesos. Però els gal·lesos són
gal·lesos, malgrat aquesta dispersió: i alguns d'ells van anar a la vall de
Rhondda, altres al nord d'Anglaterra i molts a Amèrica. L'element anglès ha
augmentat molt a Monmouthshire; però no ens agradaria comprometre's a
demostrar, malgrat això, que menys gal·lesos poden parlar gal·lès a Gwent ara
que fa quaranta anys, tot i que són menys en nombre en comparació amb el
conjunt de la població. I ara són massa nombrosos als indrets poblats de la
comarca per ser descuidats quan s'escullen clergues, metges i tota mena de
funcionaris.
I si hi hagués oficials que parlin les dues llengües als tretze comtats de
Gal·les, no haurien de tenir tots els fills del país, independentment de la
llengua dels seus pares, un avantatge per qualificar-se per ser oficials a
Gal·les? si estan inclinats a servir el seu país en aquesta direcció?
Atentament,
D. ISAAC DAVIES.
CARDIFF, 18 de juny de 1885.
LLETRA V.
SENYORS,
M'agradaria molt, pel bé dels vostres lectors, que hi hagués menys exigències
en el meu temps a causa de la meva feina, per poder-los posar els meus
pensaments de manera més concisa. Però tot i que els condueixo aquí i allà,
confio que veuràs abans del final que no estic explicant alguna anècdota
[només] perquè és una anècdota; sinó perquè té una connexió amb el tema que
estem tractant.
Acabo de tornar de Sir Frycheiniog / Breconshire, on em vaig quedar gairebé
dues setmanes. 'Oh! (em va dir algú), has estat
|
27
that there are additional opportunities to benefit (“do good for”) their country,
but for the Welsh in all parts of the United Kingdom. And I hope they will
make appropriate use of their influence, as I shall note further on
(“again”).
I am calling attention in this way to the progress of the influence of the
Welsh; therefore, since that time there has been a tendency to belittle the
strength and influence of the Welsh element of our population.
We return to Sir Fynwy / Monmouthshire. Important works remained in this
county; as, Nant-y-glo, Blaenau, &c. The Welsh were dispersed, and their
place was filled by Englishmen, from Somerset in particular; those who were
prepared to accept less pay than the Welsh. But the Welsh are Welsh, despite
this dispersion: and some of them went to the Rhondda Valley, others to the
North of England, and many to America. The English element has increased
greatly in Monmouthshire; but we would not like to undertake to prove,
despite that, that fewer Welsh can speak Welsh in Gwent now than there were
forty years ago, even though they are fewer in number compared to the whole
population. And they are now too numerous in the populated parts of the
county to be neglected when clergymen, doctors, and all kinds of officials
are chosen.
And if there should be officials who can speak both languages in the thirteen counties of Wales,
shouldn't all the children of the country, regardless of the language of
their parents, have an advantage to qualify themselves to be officials in
Wales, if are they inclined to serve their country in this direction?
Yours faithfully,
D. ISAAC DAVIES.
CARDIFF, June 18th, 1885.
LETTER V.
GENTLEMEN,
I would very much like it, for the sake of your readers, if there were fewer
demands on my time because of my work, so then I could place my thoughts more
concisely before them. But even though I lead them here and there, I trust
that you will see before the end that I am not telling some anecdote [merely]
because it is an anecdote; but because it holds a connection with the subject
we are dealing with.
I have just returned from Sir Frycheiniog / Breconshire, where I stayed for
almost two weeks. 'Oh! (said someone to me), you have been
|
|
|
|
|
|
#28
yn Ffynnonau Llanwrtyd, neu yn
Llangammarch.' 'Dim o'r fath siawns, gyfaill. Yn Nghrughywel y bûm yn cyfodi fy mhabell am ychydig ddyddiau - nid i ymbleseru, ond i
weithio.'
Yn y gymmydogaeth hono y mae yn byw foneddwr adnabyddus iawn yn Nghymru — Mr.
ANDREW DOYLE, yr hwn a fu yn Arolygydd y Tlottai dros ei Mawrhydi y Frenhines
am flynyddau lawer. Yr wyf wedi cael cyfleusderau, o dro i dro, i wybod barn
boneddigion galluog o'r fath am y pwys o chwanegu gwybodaeth o'r Gymraeg at y
cymmhwysderau eraill sydd yn anhebgorol mewn swyddogion yn y Dywysogaeth. Fel
rheol, y mae y dynion sydd o waedoliaeth Gymreig, y rhai a fyddent yn taraw
oreu at waith fel hwn, yn cael eu dwyn i fyny yn anwybodus o'r iaith
gyffredin! Pa hyd y mae camsyniad o'r fath i gario dylanwad ar rïeni Cymreig?
Pan yn trigiannu yn Ngogledd Cymru, yr oedd Mr. DOYLE yn adnabod dyn ieuange
o Germany, yr hwn oedd yn addysgu plant boneddwr arall yn yr un gymmydogaeth.
Nid oedd y dyn dyeithr yma yn byw yn y palas - ond yn y pentref cyfagos. Bu
lawer tro yn nhŷ Mr. DOYLE, canys cydymaith dyddorol ydoedd; ac yr oedd croesaw iddo
yno bob amser. Un diwrnod, yr oedd Mr. DoYLE yn gorfod myned i blwyf mynyddig
i wneuthur ymchwiliad o ryw natur neu gilydd dros y Poor Law Board.
Meddyliodd y buasai ei gyfaill ieuangc o'r Cyfandir yn caru myned gydag ef,
er mwyn gweled y wlad, a chasglu gwybodaeth am bobl y mynyddoedd, a'u
harferion. Nid cynt y gofynodd nag y derbyniywd y gwahoddiad gyda boddhâd; ac
ni a ddilynwn y ddau i'r plwyf mynyddig.
*
*
*
Er dychryn i Mr. DOYLE, deallodd, pan gyrhaeddodd y lle, nad oedd neb yn yr
ystafell yn deall Saesneg. Ysgrifenodd ychydig linellau ar frys, a throdd at
ei gyfaill gan ddywedyd, 'A fyddwch chwi gystal a myned i chwilio am glerigwr
y plwyf? Pan y cewch afael ynddo, rhoddwch y nodyn yma yn ei law, a thaer
erfyniwch am ei bresennoldeb yn ystafell y plwyf. Y mae yn rhaid i mi gael
rhywun yma a all gyfieithu i mi yr hyn a ddywedir yn Gymraeg gan y
plwyfolion, ac i egluro iddynt hwy yr hyn a ddywedir yn Saesneg genyf
finnau.' Yn lle prysuro i gychwyn ymaith, gofynodd y German - 'A fynwch chwi
fy nghynnorthwy i?' 'A fedrwch chwi Gymraeg?' 'Er fy nyfodiad i'r pentref
(meddai), yr ydwyf wedi bod yn ymdrechu ei dysgu. Gyda'ch caniatàd, dyma
gyfle i mi gael gweled gyda pha faint o lwyddiant.' Dechreuwyd ar yr
ymchwiliad heb chwaneg o oediad, ac aethpwyd drwy y gwaith yn hynod gysurus,
ac ystyried yr amgylchiadau. Ond o'r dydd hwnw hyd y dydd heddyw, nid ydyw
Mr. DOYLE wedi llwyddo i ddarbwyllo gwŷr y mynydd nad Cymro oedd ei
gydymaith, gan fod cystal Cymraeg ganddo
|
28
als balnearis de Llanwrtud, o a Llangamarch.' —No hi ha aquesta oportunitat,
amic. A Crughywel vaig plantar la meva tenda durant uns dies, no per plaer
("autoplacer"), sinó per treballar".
En aquesta comunitat hi viu un senyor molt conegut a Gal·les: el senyor
ANDREW DOYLE, que va ser inspector de cases per als pobres de Sa Majestat la
Reina durant molts anys. He tingut oportunitats, de tant en tant, de conèixer
l'opinió d'aquests senyors capaços sobre la importància d'afegir el
coneixement de la llengua gal·lesa a les altres titulacions que són
indispensables en els oficials del Principat [= Gal·les]. Per regla general,
els homes que són de sang gal·lesa, els que estarien més adients per
treballar així, són educats ignorants de la llengua comuna! Fins quan té una
concepció errònia per influir en els pares gal·lesos?
Quan vivia al nord de Gal·les, el senyor DOYLE va conèixer un jove
d'Alemanya, que estava ensenyant als fills d'un altre senyor de la mateixa
comunitat. Aquest home estrany no vivia a la mansió, sinó al poble proper. Va
estar moltes vegades a casa del senyor DOYLE, perquè era un company diari; i
sempre va ser benvingut allà. Un dia, el senyor DOYLE va haver d'anar a una
parròquia de muntanya per dur a terme (“fer”) una investigació d'una mena
(“una naturalesa”) o una altra per a la Junta de Poor Law. Va pensar que el
seu jove amic del Continent li encantaria acompanyar-lo, per tal de veure el
país, i recollir informació sobre la gent de la muntanya i els seus costums.
Tan bon punt ho havia demanat, la invitació va ser acceptada amb satisfacció;
i els seguirem tots dos fins a la parròquia de la muntanya.
Per horror del senyor DOYLE, va entendre, quan va arribar al lloc, que ningú
a la sala no entenia l'anglès. Va escriure unes quantes línies de pressa i es
va girar cap al seu amic dient-li: "¿Tan bé d'anar a buscar el clergue
local ("el clergue de la parròquia")? Quan l'agafeu, poseu-li
aquesta nota a la mà i demaneu sincerament la seva presència a la sala
parroquial. He de tenir algú aquí que em pugui traduir el que diuen els
feligresos en gal·lès i que els expliqui el que dic jo en anglès. En lloc
d'apressar-se per començar, l'alemany va preguntar: "Vols la meva
ajuda?" —Pots parlar gal·lès? «Des de la meva arribada al poble (va dir),
he estat intentant aprendre-ho. Amb el vostre permís, aquesta és una
oportunitat per a mi per veure amb quin grau d'èxit.' La investigació es va
iniciar sense més demora, i els treballs s'han desenvolupat amb molta
comoditat, tenint en compte les circumstàncies. Però des d'aquell dia i fins
avui, el senyor DOYLE no ha aconseguit convèncer els homes de la muntanya que
el seu company no era gal·lès, ja que parlava tan bé el gal·lès.
|
28
at the spas in Llanwrtud, or at Llangamarch.' 'No such chance, my friend. In
Crughywel I pitched my tent for a few days - not out of pleasure
(“self-taking-pleasure”), but to work.'
In that community there lives a very well-known gentleman in Wales - Mr.
ANDREW DOYLE, who was Inspector of Houses for the Poor for Her Majesty the
Queen for many years. I have had opportunities, from time to time, to know
the opinion of such capable gentlemen about the importance of adding
knowledge of the Welsh language to the other qualifications which are
indispensable in officers in the Principality [= Wales]. As a rule, the men
who are of Welsh blood, those who would be best suited to work like this, are
brought up ignorant of the common language! How long is such a misconception
to carry influence on Welsh parents?
When living in North Wales, Mr. DOYLE knew a young man from Germany, who was
teaching the children of another gentleman in the same community. This
strange man did not live in the mansion
- but in the nearby village. He was many times at Mr. DOYLE’s place,
for he was a daily companion; and he was always welcome there. One day, Mr.
DOYLE had to go to a mountain parish to carry out (“make”) an investigation
of one sort (“one nature”) or another for the Poor Law Board. He thought that
his young friend from the Continent would love to go with him, in order to
see the country, and gather information about the people of the mountains,
and their customs. No sooner had he asked than the invitation was accepted with
satisfaction; and we will follow them both to the mountain parish.
To the horror of Mr. DOYLE, he understood, when he arrived at the place, that
no one in the room understood English. He wrote a few lines hastily, and
turned to his friend saying, 'Will you be so good as to go and look for the
local clergyman (“the parish clergyman”)? When you get hold of him, put this
note in his hand, and earnestly beg for his presence in the parish room. I
have to have someone here who can translate for me what is said in Welsh by
the parishioners, and to explain to them what is said in English by me.'
Instead of hurrying to set off (“start away”), the German asked - 'Do you
want my help?' 'Can you speak Welsh?' 'Since my arrival in the village (he
said), I have been trying to learn it. With your permission, this is an
opportunity for me to see with what degree of success.' The investigation was
started without further delay, and the work was carried out very comfortably,
considering the circumstances. But from that day until today, Mr. DOYLE has
not managed to convince the men of the mountain that his companion was not
Welsh, as he spoke Welsh so well
|
|
|
|
|
|
#29
Pa faint o Gymry a ddysgant wers
oddi wrth yr hanesyn hwn, i berswadio eu cyfeillion Saesnig i ymdrechu dysgu
y Gymraeg?
Wele hanesyn arall, sydd yn dal cyssylltiad â sir Frycheiniog, yr hwn a
adroddwyd wrthyf gan Mr. JOHN WILLIAMS, Newton Nottage - enw adnabyddus i
eisteddfodwyr fel ennillwr rhai o wobrau pwysig eisteddfodau diweddar
Caerdydd a Liverpool. Cyhoeddwr y Silurian yn nhref Aberhonddu oedd tad Mr.
WILLIAMS.
*
*
Tua'r flwyddyn 1826, dychwelodd y 23rd Royal Welsh
Fusiliers i Aberhonddu, ar ol crwydro amser maith mewn gwahanol fanau yn yr
India, a'r Iwerddon, &c. Nid oedd fawr o Gymry, os oedd yno un, yn mhlith
y milwyr; a Chadben ENOCH, genedigol o sir Aberteifi, oedd yr unig swyddog o
Gymro. Un diwrnod, wele y Cadben ENOCH yn myned i mewn i swyddfa'r Silurian,
â boneddwr arall gydag ef. Ar ol cyfarch Mr. WILLIAMS, dywedodd: - 'Y mae fy
nghyfaill, y Cadben CROSBIE, am ddysgu Cymraeg. Nis gwn am neb sydd yn fwy
galluog i'w gyfarwyddo i brynu y llyfrau gofynol na chwi, Mr. WILLIAMS. A
fyddwch chwi mor garedig a gwneuthur cymmwynas i mi drwy gynnorthwyo fy
nghyfaill?' 'Gyda'r pleser mwyaf,' oedd atteb Mr. WILLIAMS. Prynwyd y
llyfrau, ac ymroddodd y Cadben CROSBIE ar ei waith hunan - osodedig. O fewn mis i'r diwrnod, gellid
gweled y Cadben CROSBIE yn croesi trothwy tŷ Mr. WILLIAMS am yr ail waith.
'Maddeuwch i mi am gymmeryd i fyny eich amser; ond yr wyf naill ai yn
camddeall y Grammadeg Cymraeg, neu ynte y mae gwall yn y llyfr!' Gyda hyny, cyfeiriodd ei
fŷs at fan neillduol ar y tudalen.
Ar ol edrych ar y frawddeg, dywedodd Mr. WILLIAMS wrtho - 'Nid eich grammadeg
chwi sydd allan o le. Camsyniad sydd yn y llyfr.' Yn mhen wythnos - hyny
ydyw, yn mhen pum wythnos o'r dechreu - yr oedd y Cadben CROSBIE yn ffair
Talgarth, yn ceisio perswadio y Cymry mewn Cymraeg croew i fyned yn filwyr.
*
*
Dywedir nad oes eisieu Cymraeg yn awr yn ffair Talgarth. Ai gwir hyn, nis
gwn. Ond os felly, a ydyw y clod yn gymmaint i wŷr Brycheiniog am eu bod yn
anghofio y Gymraeg yn rhwydd, ac yn cywilyddio ei harddel, ag ydyw i'r Sais a
enwyd am ei dysgu mewn pum wythnos?
*
*
*
*
Paham y dysgodd hi mor fuan? O
herwydd ei fod wedi dysgu llawer iaith o'i blaen hi. Pan yn India, yr oedd wedi
ei gwneyd yn rheol bob amser i ddysgu iaith y bobl yn mysg pa rai y digwyddai
fod yn byw. Dyma ysbryd rhagorol, onid ê? Oni ddylem ninnau geisio denu yr
estroniaid sydd yn ein gwlad i ymddwyn yn debyg iddo? Ond nis gellir byth ei
wneyd os parhawn ni i gywilyddio arddel y Gymraeg pan yr esgynwn ychydig ar risiau cymdeithas. Y mae yn rhaid cael cyfnewidiad ar hyn
os ydym i ennill dyeithr-
|
29
Quants gal·lesos aprendran una lliçó d'aquesta història per persuadir els
seus amics anglesos perquè intentin aprendre la llengua gal·lesa?
Aquí hi ha una altra història, que té una connexió amb Sir Frycheiniog /
Breconshire, que em va explicar el Sr. JOHN WILLIAMS, Y Drenewydd yn y Notais
/ Newton Nottage - un nom conegut pels assistents a eisteddfod com el
guanyador d'alguns importants premis als recents eisteddfods de Caerdydd /
Cardiff i Liverpool. L'editor de "The Silurian" a la ciutat
d'Aberhonddu / Brecon era el pare del Sr. WILLIAMS.
Cap a l'any 1826, els 23è Royal Welsh Fusiliers van tornar a Aberhonddu /
Brecon, després de vagar durant molt de temps per diferents llocs de l'Índia,
Irlanda, etc. No hi havia molts gal·lesos, si n'hi havia, entre els soldats;
i el capità ENOCH, nascut a Sir Aberteifi / Cardiganshire, era l'únic oficial
de Gal·les. Un dia, veurà el capità ENOCH entrant a l'oficina de 'El
Silurià', amb un altre cavaller amb ell. Després de saludar el Sr. WILLIAMS,
va dir: - 'El meu amic, el capità CROSBIE, vol aprendre gal·lès. No conec
ningú que sigui més capaç d'orientar-lo a comprar els llibres necessaris que
vostè, senyor WILLIAMS. Seràs tan amable de fer-me un favor ajudant el meu
amic? "Amb el més gran plaer", va ser el senyor WILLIAMS. Els
llibres es van comprar i el capità CROSBIE es va dedicar a la seva feina
autoimposada. En un mes al dia, es va poder veure el capità CROSBIE
travessant el llindar del Sr. WILLIAMS per segona vegada. 'Perdoneu-me per
haver ocupat el vostre temps; però o entenc malament la gramàtica gal·lesa, o
hi ha un error al llibre! Amb això, va dirigir el dit a un punt específic de
la pàgina. Després de mirar la frase, el senyor WILLIAMS li va dir: "No
és la teva gramàtica la que està fora de lloc. Hi ha un error al llibre. En
una setmana, és a dir, en cinc setmanes des del principi, el capità CROSBIE
es trobava a la Fira de Talgarth, intentant persuadir els gal·lesos en
gal·lès clar perquè es convertís en soldats.
Es diu que ara no hi ha necessitat de gal·lès a la Fira de Talgarth. És cert,
no ho sé. Però si és així, qui mereix més crèdit: els homes de Sir
Frycheiniog / Breconshire per oblidar la llengua gal·lesa tan fàcilment
("és el crèdit tant per als homes de Sir Frycheiniog / Breconshire
perquè s'obliden de la llengua gal·lesa fàcilment"), i tenen vergonya de
parlar ell, o l'anglès anomenat més amunt ("qui va ser nomenat")
per haver-lo après en cinc setmanes?
Per què ho va aprendre tan ràpid? Perquè abans del gal·lès havia après moltes
llengües. Quan estava a l'Índia, sempre havia establert com a norma aprendre
la llengua de la gent entre la qual vivia. Aquest és un esperit excel·lent,
no? No hem d'intentar atreure els estrangers que hi ha al nostre país perquè
es comportin com ell? Però no es pot fer mai si continuem avergonyits
d'esposar la llengua gal·lesa quan pugem una mica per les escales de la
societat. Hi ha d'haver un canvi en això si volem guanyar
|
29
How many Welsh people will learn a lesson from this story, to persuade their
English friends to try to learn the Welsh language?
Here is another story, which holds a connection with Sir Frycheiniog /
Breconshire, which was told to me by Mr. JOHN WILLIAMS, Y Drenewydd yn y
Notais / Newton Nottage - a well-known name to eisteddfod-goers as the winner
of some important prizes at the recent Caerdydd / Cardiff and Liverpool
eisteddfods. The publisher of “The Silurian” in the town of Aberhonddu /
Brecon was the father of Mr. WILLIAMS.
Around the year 1826, the 23rd Royal Welsh Fusiliers
returned to Aberhonddu / Brecon, after wandering for a long time in different
places in India, and Ireland, &c. There were not many Welshmen, if there
were any, among the soldiers; and Captain ENOCH, born in Sir Aberteifi /
Cardiganshire, was the only officer from Wales. One day, here’s (“see”)
Captain ENOCH entering the office of ‘The Silurian’, with another gentleman
with him. After greeting Mr. WILLIAMS, he said: - 'My friend, Captain
CROSBIE, wants to learn Welsh. I don't know of anyone who is more able to
direct him to buy the required books than you, Mr. WILLIAMS. Will you be so
kind as to do me a favour by helping my friend?' 'With the greatest
pleasure,' was Mr. WILLIAMS. The books were bought, and Captain CROSBIE
devoted himself to his self-imposed work. Within a month to the day, Captain
CROSBIE could be seen crossing the threshold of Mr. WILLIAMS for the second
time. 'Forgive me for taking up your time; but I either misunderstand Welsh
Grammar, or there is an error in the book!' With that, he directed his finger
to a specific spot on the page. After looking at the sentence, Mr. WILLIAMS
said to him - 'It is not your grammar that is out of place. There is a
mistake in the book.' Within a week - that is, within five weeks from the
beginning - Captain CROSBIE was at Talgarth Fair, trying to persuade the
Welsh in fine (“clear”) Welsh to become soldiers.
It is said that there is no need for Welsh now at Talgarth Fair. Whether this
is true or not, I don't know. But if so, who deserves more credit - the Sir
Frycheiniog / Breconshire men for forgetting the Welsh language so easily
(“is the credit as much for Sir Frycheiniog / Breconshire men because they
forget the Welsh language easily”), and are ashamed to speak it, or the
Englishman named above (“who was named”) for learning it in five weeks?
Why did he learn it so quickly? Because he had learned a lot of
languages before Welsh. When in India,
he had always made it a rule to learn the language of the people among whom
he happened to be living. This is an excellent spirit, isn't it? Shouldn't we
try to attract the foreigners who are in our country to behave like him? But
it can never be done if we continue to be ashamed of espousing the Welsh
language when we rise a little up the steps of society (“ascend a little on
the steps of society”). There has to be a change in this regard (“a change on
this”) if we are to win
|
|
|
|
|
|
#30
iaid sydd yn cartrefu yn ein
plith i'n hochr yn fwy cyffredinol. Ni bu eu parch i'r Gymraeg yn unrhyw
rwystr ar ffordd dyrchafiad y Cadbeniaid ENOCH a CROSBIE. Cododd y blaenaf i
swydd bwysig yn yr Horse Guards; a Syr WILLIAM CROSBIE oedd y llall cyn ei farw.
*
*
*
‘Yr ydych yn ein harwain yn rhy bell yn ol (meddai rhywun). Y mae
trigain mlynedd oddiar pan y digwyddodd y pethau hyn.' Deuwch gyda mi, gan
hyny, y flwyddyn bresennol, i dref Saesnigaidd Caerdydd. Fel y gwyddoch, y
mae yma goleg newydd. Y mae gan efrydwyr y coleg gymdeithas ddadleuol. Yn
Saesneg y cynnelir y cyfarfodydd yn gyffredin; ond rhoddir un noswaith bob
hanner blwyddyn i'r Gymraeg. Testyn y ddadl Gymreig am y cyfnod hanner-blynyddol diweddaf oedd, 'A ddylem addysgu y Gymraeg yn ein hysgolion
dyddiol?' Ni siaradodd neb yn hollol yn erbyn y mudiad, er fod llawer wedi 'deyd gair;' a chariwyd
penderfyniad ffafriol bron yn unfrydol. Yr oedd y gwahaniaeth barn yn troi ar 'pa faint?' a 'pha fodd?' a 'pha
bryd?' Yn mhlith y dadleuwyr doniol Cymreig, cododd un dyn ieuangc - Sais o
genedl - HOLMES wrth ei enw - sydd wedi dysgu Cymraeg yn nosbarth y Proffeswr
POWEL er cychwyniad y coleg yn Hydref, 1883; ac eglurodd ei feddwl mewn
modd galluog yn ei iaith newydd ef - ein 'hen iaith' ni. Ystyriai y dylai
Gwyddoniaeth gael ei dysgu drwy y Saesneg. Yr oedd yn cyttuno â llais
cyffredin yr aelodau, gyda hyn o eithriad.
*
*
*
*
A fydd esampl y Sais llygad-graff hwn, yr hwn a all fod o bossibl, ryw ddiwrnod, yn llanw swydd
Gymreig a wrthodir i feibion rhieni esgeulus Cymry, yn debyg o agor llygad
rhai o'ch darllenwyr, neu rai o'u cydnabyddion, sydd yn dwyn eu plant i fyny
yn anwybodus o'r Gymraeg? Yr wyf yn ceisio newid fy arferiad fy hun yn y
cyfeiriad yma.
Yn swydd Frycheiniog y cychwynasom y tro hwn, a thua gwlad yr Wysg a'r Wy,
bydd yn rhaid i ni ddychwelyd i wrandaw etto ar Mr. ANDREW DOYLE.
*
*
*
*
'Yr oeddwn yn teithio unwaith yn yr Yspaen (meddai), rhwng Cadiz a Seville.
Tynwyd fy sylw at gyd-deithiwr a fedrai siarad yr Yspaenaeg yn rhagorol. Mentrais ymddiddan
ychydig âg ef yn ei iaith. Ar ol peth amser, digwyddais lithro i iaith fwy
cyfarwydd i mi - y Ffrangcaeg. Dilynodd fy nghydymaith fi gyda'r hawsder
mwyaf yr oedd yn berffaith feistr ar iaith y Ffrangcod. Tröais yn ddamweiniol
i'r Saesneg: - a dyma efe ar fy ol yn union. Ni chlywais Sais erioed yn
siarad Saesneg yn well na'r estron hwn. Erbyn hyn, yr oeddwn yn ceisio dyfalu
o ba genedl y gallai fod; ac meddwn wrtho, 'Ai gŵr o'r Eidal ydych chwi?' 'Nage.' 'O
|
30
persones que viuen entre nosaltres al nostre costat en general. El seu
respecte per la llengua gal·lesa no va ser cap obstacle en el camí cap a
l'avenç dels capitans ENOCH i CROSBIE. El primer va assolir una posició
important als Horse Guards; i l'altre s'havia convertit en "Sir"
WILLIAM CROSBIE abans de morir. ("Sir WILLIAM CROSBIE era l'altre abans
de morir.)
"Ens estàs portant massa enrere (va dir algú). Fa seixanta anys que van
passar aquestes coses. Vine amb mi, doncs, aquest any, a la ciutat de parla
anglesa de Caerdydd / Cardiff. Com sabeu, aquí hi ha una nova universitat.
Els estudiants universitaris tenen una societat de debat. Les reunions es fan
normalment en anglès; però un vespre cada mig any es lliura al gal·lès. El
tema del debat sobre el gal·lès durant l'últim semestre va ser: 'Hem
d'ensenyar la llengua gal·lesa a les nostres escoles diàries?' Ningú es va
pronunciar completament en contra del moviment, tot i que molts havien dit la
seva (“va dir una paraula”); i es va adoptar una decisió favorable gairebé
per unanimitat. La diferència d'opinió girava al voltant de "quant? i
com?' i quan?' Entre els dotats [doniol = dotat en la parla] debatents
gal·lesos, hi havia un jove -un anglès de naixement - HOLMES de nom - que ha
après gal·lès a la classe del professor POWEL des de l'inici de la
universitat l'octubre de 1883; i va explicar el seu pensament d'una manera
capaç en la seva nova llengua: la nostra "llengua antiga" [la
llengua gal·lesa es coneix com "yr hen iaith" - "la llengua
antiga"]. Considerava que la ciència s'havia d'ensenyar a través de
l'anglès. Va estar d'acord amb la veu comuna dels socis, amb aquesta
excepció.
És probable que l'exemple d'aquest anglès d'ulls aguts, que potser algun dia
ocupi una feina gal·lesa que es rebutja als fills de pares gal·lesos
negligents, obrirà els ulls a alguns dels vostres lectors o a alguns dels
seus coneguts? que crien els seus fills ignorants de la llengua gal·lesa?
Estic intentant canviar el meu propi hàbit en aquesta direcció.
Aquesta vegada vam començar a Sir Frycheiniog / Breconshire, i cap al país
dels [els rius] Wysg / Usk i Gwy / Gwy, haurem de tornar per escoltar de nou
el Sr. ANDREW DOYLE.
'Vaig viatjar una vegada a Espanya (va dir), entre Cadis i Sevilla. Em va
cridar l'atenció un company de viatge que parlava un castellà excel·lent. Em
vaig aventurar a tenir una petita conversa amb ell en el seu idioma. Després
d'un temps, vaig passar a una llengua més familiar per a mi: el francès. El
meu company em va seguir amb la màxima facilitat, ja que era un perfecte
mestre de la llengua francesa. Accidentalment em vaig girar cap a l'anglès: -
i aquí està just darrere meu. Mai vaig escoltar un anglès parlar anglès
millor que aquest estranger. A hores d'ara, estava intentant endevinar de
quina nació podria ser; i li vaig dir: "Ets un home d'Itàlia?"
'No.' 'Oh
|
30
people who live among us over to our side more generally. Their respect for
the Welsh language was no obstacle on the way to the advancement of
Captainians ENOCH and CROSBIE. The former rose to an important position in
the Horse Guards; and the other had become “Sir” WILLIAM CROSBIE before he died. (“Sir
WILLIAM CROSBIE was the other before he died.)
'You are leading us too far back (said someone). It is sixty years since
these things happened.' Come with me, therefore, this year, to the
English-speaking town of Caerdydd / Cardiff. As you know, there is a new
college here. College students have a debating society. The meetings are
usually held in English; but one evening every half year is given over to
Welsh. The subject of the Welsh debate for the last half-yearly period was,
'Should we teach the Welsh language in our daily schools?' No one spoke out
completely against the movement, although many had had their say (“said a
word”); and a favorable decision was
carried almost unanimously. The difference of opinion revolved around 'how
much?' and 'how?' and 'when?' Among the gifted [doniol = gifted in speech]
Welsh debaters, there was one young man - an Englishman by birth - HOLMES by
name - who has learned Welsh in Professor POWEL's class since the start of
the college in October, 1883; and he explained his thinking in an able way in
his new language - our 'old language' [The Welsh language is kown as “yr hen
iaith” – “the old language”]. He considered that Science should be taught
through English. He agreed with the common voice of the members, with this
exception.
Will the example of this sharp-eyed Englishman, who may possibly, one day,
fill a Welsh job which is refused to the sons of negligent Welsh parents, be
likely to open the eyes of some of your readers, or some of their
acquaintances, who bring up their children ignorant of the Welsh language? I
am trying to change my own habit in this direction.
This time we started in Sir Frycheiniog / Breconshire, and towards the
country of [the rivers] Wysg / Usk and Gwy / Gwy, we will have to return to
listen again to Mr. ANDREW DOYLE.
'I was traveling once in Spain (he said), between Cadiz and Seville. My
attention was drawn to a fellow traveler who could speak excellent Spanish. I
ventured to have a little conversation with him in his language. After some
time, I happened to slip into a language more familiar to me - French. My
companion followed me with the greatest ease as he was a perfect master of
the French language. I accidentally turned to English: - and here he is right
after me. I never heard an Englishman speak English better than this
foreigner. By now, I was trying to guess what nation he might be from; and I
said to him, 'Are you a man from Italy?' 'No.' 'Oh
|
|
|
|
|
|
#31
Switzerland?' 'Nage.' 'O
Awstria?' 'Nage.' 'O Germany?' 'Nage.' 'O Hungary?' 'Nage.' 'O Poland?'
'Nage.' '0 Rwssia?' 'Nage.' 'O Holland, Denmark, Norway, Sweden?' 'Nage,'
bedair gwaith. Pan y gwelodd fy mod yn rhoddi yr ymgais i fyny, gofynodd i mi
yn Gymraeg, ar ol iddo gael allan yn mha le yr oeddwn yn byw, mewn modd a
arwyddai ei ddifyrwch - 'Dim Cymraeg?' Cymro oedd y gŵr. Swydd Dinbych oedd ei fro enedigol. LLOYD oedd ei enw. Aeth o
Gymru i'r India Orllewinol, lle y dysgodd yr Yspaenaeg,' &c. A'i brofiad
oedd, fod ei iaith gyntaf, y Gymraeg, ei llafariaid a'i chydseiniaid, wedi ei
gynnorthwyo bob cam o'r ffordd yn ei ymdaith trwy borfeydd breision gwledydd
ac ieithoedd estronol. Yr oedd yn dysgu y tafodau dyeithr yn gynt na Sais o'r
un gallu naturiol, ac yn eu seinio yn fwy perffaith. Yr oedd y dull bywiog
Cymreig o siarad yn fwy tebyg i ddull y gwledydd tramorol, ac yn sicrhau mwy
o lwyddiant yn yr ymdrech i siarad fel y brodorion eu hunain. Y mae'r Cymry
yn myned yn fwyfwy bob blwyddyn i wledydd tu hwnt i'r môr; a phan yn
ddwy-ieithawg cyn cychwyn, dysgant yr ieithoedd gofynol i'w llwyddiant gyda
rhwyddineb. Nid ydyw yn deg, gan hyny, i ddyweyd nad ydyw y Gymraeg o unrhyw
ddefnydd y tu allan i Gymru.
*
*
Ymadawn yn awr âg ardal swynol Crughywel, a theithiwn tua gogledd
Brycheiniog. Bydd yn dda gan luoedd ddeall fod mwy o Gymraeg yn sir
Frycheiniog nag a dybir gan lawer. Yn y papyr a ddarllenais yn Llundain, yr
oeddwn yn barod i'w chyfrif gyda Maesyfed fel rhan o ysglyfaeth y Saesneg;
ond y mae y Gymraeg ynddi yn mhell o fod ar ddarfod am dani. Dibrisir yr hen
iaith gan lawer o rïeni Brycheiniog, gan eu bod yn meddwl fod meddiant o honi
yn anfantais i'w plant. Mae'n bwysig, gan hyny, i osod yr ochr arall i'r
ddalen yn eglur ger eu bron. A oes yn mhlith meibion a merched Brycheiniog
ychydig o ffyddloniaid, yn barod i ymgymmeryd â hyn o waith, os penderfynir
yn Eisteddfod Aberdâr fod yr awr wedi taraw i wneyd ymgais cenedlaethol i
gael defnyddio y Gymraeg fel ail iaith yn ein hysgolion dyddiol, gan roddi y
blaen i'r Saesneg - prif iaith fasnachol y byd?
*
*
*
*
*
*
*
Ar y daith o Grughywel i Dalgarth, trwy Gwmdû a Phengeu[ff]ordd, Cymreig ydyw y wlad ar y ddeheu, ac ar yr aswy. Gwlad ddwy-ieithawg hefyd ydyw. Y mae yn agos yr un personau yn y gwasanaeth
Cymreig yn Eglwys Cwmdû ag sydd yn y gwasanaeth Saesneg. O Dalgarth i
Lanfairmuallt, y mae'r dylanwad Saesneg, a chywilydd o'r Gymraeg, yn cryfhau!
Y mae llawer, mae'n lled debyg, wedi sylwi fod yr afonydd sydd yn llifo o
Gymru i Loegr, nid yn unig wedi bod yn fanteisiol i Iorwerth y cyntaf a'i
fyddin-
|
31
Suïssa? 'No.' "D'Àustria?" 'No.' 'D'Alemanya?' 'No.'
"D'Hongria?" 'No.' —De Polònia? 'No.' —De Rússia? 'No.' "Des
d'Holanda, Dinamarca, Noruega, Suècia?" "No", quatre vegades.
Quan va veure que renunciava a l'intent, em va preguntar en gal·lès, després
de saber on vivia, d'una manera que va indicar la seva diversió: "No
parles gal·lès?" (“No hi ha gal·lès?”) L'home era gal·lès. Denbighshire
va ser el seu lloc de naixement. Es deia LLOYD. Va anar de Gal·les a les
Índies Occidentals, on va aprendre castellà, etc. I la seva experiència va
ser que la seva primera llengua, el gal·lès, les seves vocals i consonants,
l'han ajudat a cada pas en el seu viatge per les exuberants pastures de
països i llengües estrangeres. Va aprendre les llengües estrangeres més ràpidament
que un anglès de la mateixa habilitat natural, i les va pronunciar més
perfectament. La viva manera de parlar gal·lesa era més semblant a la dels
països estrangers, i assegurava més èxit en l'esforç de parlar com els
mateixos nadius. Els gal·lesos van cada any més a països més enllà del mar; i
quan són bilingües abans de començar, aprenen els idiomes necessaris per al
seu èxit amb facilitat. No és just, per tant, dir que la llengua gal·lesa no
serveix de res fora de Gal·les.
Deixem ara l'encantadora zona de Crughywel i viatgem cap al nord de Brecon.
Serà bo que molts entenguin que a Breconshire hi ha més gal·lès del que molta
gent pensa. En el diari que vaig llegir a Londres, estava disposat a
comptar-la amb Radnorshire com un comtat que havia caigut presa de la llengua
anglesa (“com a part de la presa de la llengua anglesa”); però els gal·lesos
que hi ha estan lluny d'haver-se extingit. La vella llengua és menyspreada
per molts pares de Brecon, ja que pensen que la possessió d'ella és un
desavantatge per als seus fills. És important, per tant, col·locar l'altra
cara de la pàgina clarament davant d'ells. Hi ha entre els fills i filles de
Breconshire uns quants fidels, disposats a emprendre aquesta feina, si es
decideix a l'Aberdâr Eisteddfod que ha arribat el moment de fer un intent
nacional perquè la llengua gal·lesa s'utilitzi com a segona llengua al nostre
dia a dia? escoles, donant prioritat a l'anglès, la principal llengua
comercial del món?
En el viatge de Grughywel a Talgarth, passant per Cwm-du i Pengeuffordd, la
terra es parla gal·lès a la dreta i a l'esquerra. També és un país bilingüe.
Hi ha gairebé la mateixa gent al servei gal·lès a Cwm-du Church que al servei
anglès. De Talgarth a Llanfair ym Muallt, la influència de la llengua anglesa
i la vergonya que se sent per la llengua gal·lesa (“i la vergonya de la
llengua gal·lesa”) es fa més forta! Sembla que molts s'han adonat que els
rius que flueixen de Gal·les a Anglaterra no només han estat avantatjoses per
a Iorwerth el primer i els seus exèrcits,
|
31
Switzerland?' 'No.' 'From Austria?' 'No.' 'From Germany?' 'No.' 'From
Hungary?' 'No.' 'From Poland?' 'No.' 'From Russia?' 'No.' 'From Holland,
Denmark, Norway, Sweden?' 'No,' four times. When he saw that I was giving up
the attempt, he asked me in Welsh, after he found out where I lived, in a way
that signaled his amusement – “You don’t speak Welsh?” (“No Welsh?') The man
was Welsh. Denbighshire was his birthplace. His name was LLOYD. He went from
Wales to the West Indies, where he learned Spanish, &c. And his
experience was that his first language, Welsh, its vowels and consonants,
helped him every step of the way in his journey through the lush pastures of
foreign countries and languages. He learned the foreign tongues faster than
an Englishman of the same natural ability, and pronounced them more
perfectly. The lively Welsh way of speaking was more similar to the way of
foreign countries, and ensured more success in the effort to speak like the
natives themselves. The Welsh go more and more every year to countries beyond
the sea; and when they are bilingual before starting, they learn the
languages required for their success with ease. It is not fair,
therefore, to say that the Welsh language is of no use outside of Wales.
We now leave the charming area of Crughywel, and travel towards the
north of Brecon. It will be good for many to understand that there is more
Welsh in Breconshire than many people think. In the paper I read in London, I
was ready to count her with Radnorshire as a county that had fallen prey to
the English language (“as a part of the prey of the English language”); but
the Welsh in it is far from being extinct. The old language is scorned by
many Brecon parents, as they think that the possession of it is a
disadvantage for their children. It is important, therefore, to place the
other side of the page clearly in
front of them. Are there among the sons and daughters of Breconshire a few
faithful, ready to undertake this work, if it is decided at the Aberdâr
Eisteddfod that the time has come to make a national attempt to have the
Welsh language used as a second language in our daily schools, giving English
priority - the world's main commercial language?
On the journey from Grughywel to Talgarth, through Cwm-du and Pengeuffordd,
the land is Welsh-speaking on the right, and on the left. It is also a
bilingual country. There are almost the same people in the Welsh service at
Cwm-du Church as there are in the English service. From Talgarth to Llanfair
ym Muallt, the influence of the English language, and the shame felt about
the Welsh language (“and shame of the Welsh language”), gets stronger! Many,
it seems, have noticed that the rivers that flow from Wales to England, have
not only been advantageous to Iorwerth the first and his armies,
|
|
|
|
|
|
#32
oedd, ond hefyd wedi bod yn ddrysau
agored i groesawu y Saesneg i Wlad y Bryniau. Yr Wysg, yr Wy, afonydd
Maesyfed ar eu taith tua'r Hafren, a'r Hafren fawreddog ei hunan - tua'r
dwyrain y maent yn cyrchu; ac, ar hyd eu dyffrynoedd, a thua'r gorllewin, y
mae'r llifeiriant Saesneg wedi bod yn gwneyd ei ffordd yn araf — ond yn araf
iawn. Dywedodd Mr. KILSBY JONES wrthyf fod Saesneg yn swydd Faesyfed yn amser
JOHN PENRY, o dan deyrnasiad y frenhines ELIZABETH; ond nid ydyw wedi
goresgyn y sir yn llwyr hyd y dydd heddyw. Y mae yn fyw yn awr mewn dau
blwyf. Ein hawdurdod yw Mr. KILSBY JONES, yn un o'i erthyglau blasus yn ‘Y Geninen.' Dywedodd Mr. JOHN WILLIAMS, Newton Nottage, wrthyf, fod
Mr. FOWKE, goruchwyliwr ar etifeddiaethau helaeth yn swyddi Henffordd [a] Maesyfed, a brawd i'r Cadben FOWKE a gynlluniodd arddangosfa
Llundain yn 1862, wedi sylwi nad oedd y Gymraeg wedi colli, a'r Saesneg wedi
ennill, mwy na phedair milldir mewn oes hir - sef, ei oes ef ei hun. Ond os
ydyw y symmudiad wedi bod yn araf, yn y blaen yn gysson y mae wedi bod yn
myned. Y mae un anfantais fawr yn gyssylltiedig â'r mudiad Saesnigaidd hwn y
tu allan i ysgolion y wlad. Saesneg wael, lygredig, sydd yn cymmeryd meddiant
o'r bobl gyffredin yn Mrycheiniog a Maesyfed. Y mae llawer gwell Saesneg, fel
rheol, yn y cymmydogaethau lle y mae'r ddwy iaith yn cael eu siarad. Dyma yr
hyn a ddywed y Parch. R. TEMPLE, M. A., Arolygwr Ysgolion Trefaldwyn, yn
Llyfr Glas y Llywodraeth am 1881:
*
*
*
*
*
"The reading in my district is better than in any part of England that I
know. Most of my children are the descendants of Welshmen who learned English
as a foreign tongue, and whose descendants have lost the Welsh accent, and
have not yet learned a vicious English dialect. This last virtue will,
probably, soon disappear before the example of teachers who come from English
counties, where the traditions of Danish and Saxon pronunciation still
prevail.'
*
*
*
Yn y Gymraeg, yn debyg i hyn: —
'Y mae y darllen yn fy nosbarth i yn well nag mewn un rhan o Loegr adnabyddus
i mi. Disgynyddion ydyw y rhan fwyaf o'm plant i o Gymry a ddysgasant Saesneg
fel iaith estronol, a disgynyddion pa rai ydynt wedi colli yr acen Gymreig,
ac heb etto ddysgu llediaith Saesnig lygredig. Bydd y rhinwedd diweddaf hwn,
yn ol pob tebyg, yn diflanu yn fuan o dan ddylanwad esampl athrawon o siroedd
Lloegr, yn mha rai y mae traddodiadau y cynaniad Daenaidd a Sacsonaidd yn
parhau i ffynu.'
Yn y dyfyniad yma ceir, nid yn unig reswm dros gadwraeth y Gymraeg ochr yn
ochr â'r Saesneg, ond, gyda llaw, gymmhelliad cryf i chwanegu at rifedi
athrawon ac athrawesau Cymreig, fel na
|
32
però també s'han obert les portes per donar la benvinguda a la llengua
anglesa a "The Land of the Hills" [és a dir, Gal·les]. Els rius
Wysg / Usk, Gwy / Wye i els rius de Radnorshire en el seu viatge cap al
Severn, i el mateix majestuós Severn: flueixen cap a l'est; i, al llarg de
les seves valls, i cap a l'oest, la inundació de la llengua anglesa ha anat
fent camí lentament, però molt lentament. El senyor KILSBY JONES em va dir
que l'anglès era a Sir Faesyfed / Radnorshire en temps de JOHN PENRY, sota el
regnat de la reina ELIZABETH; però no ha conquerit del tot el comtat fins als
nostres dies. Actualment viu (“és viu”) en dues parròquies. La nostra
autoritat és el Sr. KILSBY JONES, en un dels seus deliciosos articles a 'Y
Geninen'. El Sr. em va dir JOHN WILLIAMS, Newton Nottage, que el Sr. FOWKE,
supervisor d'herències extenses a Herefords i Radnorshire,
i germà del capità FOWKE que va planificar l'exposició de Londres el 1862, va
notar que la llengua gal·lesa no s'havia perdut, i la llengua anglesa havia
guanyat més de quatre milles en una llarga vida, és a dir, la seva pròpia
edat. Però si el moviment ha estat lent, ha anat avançant (“anant cap
endavant / al davant”) de manera constant. Hi ha un gran desavantatge
associat a aquest moviment anglès fora de les escoles del país. Anglès dolent
i corrupte, que pren possessió de la gent comuna de Brecheiniog i Radnor.
L'anglès sol ser molt millor a les comunitats on es parlen ambdues llengües.
Això és el que diu el reverend. R. TEMPLE, MA, inspector d'escoles a
Montgomery, al Llibre blau del govern per a 1881:
"La lectura al meu districte és millor que a qualsevol part d'Anglaterra
que conec. La majoria dels meus fills són descendents de gal·lesos que van
aprendre anglès com a llengua estrangera, i els descendents dels quals han
perdut l'accent gal·lès i encara no n'han après. dialecte anglès viciós.
Probablement, aquesta darrera virtut desapareixerà aviat davant l'exemple
dels professors que provenen de comtats anglesos, on encara imperen les
tradicions de la pronunciació danesa i saxona».
En gal·lès, semblant a això: —
"La lectura a la meva classe és millor que en una part d'Anglaterra que
conec. La majoria dels meus fills són descendents de gal·lès que van aprendre
anglès com a llengua estrangera, i descendents d'aquells que han perdut
l'accent gal·lès i encara no han après un dialecte anglès corrupte. Aquesta
darrera qualitat, amb tota probabilitat, desapareixerà aviat sota la
influència de l'exemple dels professors dels comtats anglesos, en els quals
les tradicions del cant danès i saxó segueixen florint».
En aquesta cita no només hi ha una raó per a la preservació de la llengua
gal·lesa al costat de l'anglès, sinó, per cert, un fort incentiu per
augmentar el nombre de professors gal·lesos, de manera que
|
32
but have also been open doors to welcome the English language to “The Land of
the Hills” [i.e. Wales]. The rivers Wysg / Usk, Gwy / Wye, and the rivers of
Radnorshire on their journey towards the Severn, and the majestic Severn
itself – flow towards the east; and, along their valleys, and towards the
west, the flood of the English language has been making its way slowly - but
very slowly. Mr. KILSBY JONES told me that English language was in Sir
Faesyfed / Radnorshire in the time of JOHN PENRY, under the reign of queen
ELIZABETH; but it has not completely conquered the county to this day. It
lives on at present (“it is alive now”) in two parishes. Our authority is Mr.
KILSBY JONES, in one of his delicious articles in 'Y Geninen.' Mr. said JOHN
WILLIAMS, Newton Nottage, to me, that Mr. FOWKE, overseer of extensive
inheritances in Herefordshire and Radnorshire, and brother to Captain FOWKE who planned the London exhibition in
1862, noticed that the Welsh language had not been lost, and the English
language had gained, more than four miles in a long lifetime - namely , his
own age. But if the movement has been slow, it has been advancing (“going
foraward / in the front”) steadily. There is one major disadvantage
associated with this English movement outside the country's schools. Bad,
corrupt English, which takes possession of the common people in Brecheiniog
and Radnor. English is usually much better in the communities where both
languages are spoken. This is what Reverend says. R. TEMPLE, M.
A., Inspector of Schools in Montgomery, in the Government's Blue Book for
1881:
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
In Welsh, similar to this: —
"The reading in my district is better than
in any part of England that I know. Most of my children are the descendants
of Welshmen who learned English as a foreign tongue, and whose descendants
have lost the Welsh accent, and have not yet learned a vicious English
dialect. This last virtue will, probably, soon disappear before the example
of teachers who come from English counties, where the traditions of Danish
and Saxon pronunciation still prevail.'
In this quote there is not only a reason for the preservation of the Welsh
language alongside English, but, by the way, a strong incentive to add to the
numbers of Welsh teachers, so that
|
|
|
|
|
|
#33
byddo gorfod arnom, fel y mae yn
bresennol, i wahodd swyddogion o'r fath o Loegr.
Ar ein taith i Lanfairmuallt, o herwydd dyna y fan yr ydym am ei gyrhaedd, yr
ydym wedi bod yn meddwl mwy am ddyfodol y Cymry a'r Gymraeg nag am olygfeydd
rhamantus dyffryn godidog yr Wy.
Cofier mai tref Saesnigaidd ydyw Llanfair yn awr. Nid oes un gwasanaeth
Cymraeg yn cael ei gynnal mewn nac eglwys na chapel ynddi; neu os oes, yn yr
haf yn unig y gwneir hyny, er mwyn yr ymwelwyr Cymreig. Dyma fan lle y gallem
feddwl, ar ol ystyriaeth arwynebol, nad oes angenrheidrwydd am swyddogion
Cymreig. Ond chwiliwn yn fwy manwl i bethau. Er mwyn gwneuthur hyny, awn i
Ariandy y National Provincial. Boneddwr o'r Gogledd, a Chymro gwladgarol,
sydd yn oruchwyliwr medrus a phoblogaidd arno. Pan yr aeth efe yno gyntaf,
gallesid clywed y sî yn myned allan — 'Wele beth newydd yn Llanfair! Cymro yn
brif swyddog ariandy!' Dywedodd Mr. JONES wrthyf fod pymtheg cant yn
flynyddol o gwsmeriaid yr ariandy yn Llanfairmuallt y mae yn well ganddynt
wneyd masnach yn Gymraeg nag yn Saesneg. Gŵr anhawdd ei drafod ydyw y Cymro unieithawg pan yn gwneyd masnach yn
Saesneg. Teimla fod gan yr ochr arall fantais arno. Nid ydyw am gael ei
dwyllo. I rwystro hyn, y mae yn ammheus ac yn or-ofalus - tymmher lled annymunol. O dan y fath amgylchiadau, nid
ochrau goreu y dyn a welir, ond ei ddrwgdybiaeth. Ond gwneler masnach yn
Gymraeg â'r un dyn - y fath wahaniaeth a welir ar unwaith! 'Cy'wch cŵd a ffetan,' ydyw hi yn awr. Y mae efe cystal gŵr a'r llall. Ni chanfyddir ammheuaeth mwyach. Y mae efe ar dir
cyfartal, lle y gall ofalu am dano ei hun, heb ymddangos yn ddrwgdybus diraid
o'i gyfaill masnachol.
*
*
*
Nid fy sylwadau i ydyw y rhai hyn; ond ffrwyth profiad Mr. LUTHER JONES, ac
eraill. Gan eu bod yn seiliedig ar sylw gofalus, onid ydynt yn gwasgu adref
at gydwybod y Cymry hyn o wirionedd? Ein bod wedi bod yn ddiofal, yn
esgeulus, yn euog dros ben, pan yn gadael cynnifer o swyddogion yn Nghymru
sydd yn anwybodus o iaith y bobl. Nid ar y swyddogion y mae y bai; ond ar
flaenoriaid y wlad, am fod yn ddall i'r anghyfiawnder a wneid, ac yn ddiystyr
o'r pwys o gael cyfnewidiad a roddai fwy o chwareu teg i bobl gyffredin y
wlad - y rhai oeddynt, megys, heb neb i dosturio wrthynt.
*
*
*
*
*
A ysgrifenais i neb? Do: ac wrth wneyd hyny, gwnaed cam â choffadwriaeth
llawer Cymro ffyddlawn a thosturiol wrth ei gydwladwyr. Pan yn sefyll yn
Llanfairmuallt, nid oes ond yr Wy rhyngom a sir Faesyfed. O'r sir hono, aeth
Cymro i Lundain
|
33
podem estar obligats, com és ara, a convidar aquests oficials d'Anglaterra.
En el nostre viatge cap a Llanfairmuallt, perquè és el lloc on volem arribar,
hem estat pensant més en el futur del gal·lès i la llengua gal·lesa que no
pas en les vistes romàntiques de la magnífica vall de Wy.
Recordeu que Llanfair és ara una ciutat anglesa. No es fa cap ofici en
gal·lès a cap església o capella; o si n'hi ha, només es fa a l'estiu, pel bé
dels visitants gal·lesos. Aquest és un lloc on podríem pensar, després d'una
consideració superficial, que no hi ha necessitat d'oficials gal·lesos. Però
mirem més de prop les coses. Per fer-ho, anem a la Hisenda Nacional
Provincial. Un cavaller del nord, i un gal·lès patriòtic, que és el seu
supervisor hàbil i popular. Quan hi va anar per primera vegada, es podia
sentir el soroll que s'apagava: "Mira què hi ha de nou a Llanfair! Un
gal·lès és el cap d'un tresor!' El senyor va dir JONES em va dir que
anualment mil cinc-cents clients de la casa de plata de Llanfairmuallt
prefereixen fer negocis en gal·lès que en anglès. El gal·lès monolingüe és un
home difícil de negociar quan fa negocis en anglès. Sent que l'altra banda té
avantatge sobre ell. No vol ser enganyat. Per evitar-ho, és desconfiat i
massa cautelós, un temperament força desagradable. En aquestes
circumstàncies, no es veuen els millors costats de l'home, sinó la seva
sospita. Però el comerç es fa en gal·lès amb el mateix home: aquesta
diferència es veu immediatament! 'Cy'wch cûd a fetan', és ara. És un home tan
bo com l'altre. El dubte ja no es troba. Està en igualtat de condicions, on
pot cuidar-se, sense semblar una mica desconfiat del seu amic comercial.
Aquests no són els meus comentaris; sinó fruit de l'experiència del Sr.
LUTHER JONES i altres. Com que es basen en una atenció acurada, no s'inclinen
a la consciència d'aquest poble gal·lès de la veritat? Que hem estat
descuidats, negligents, extremadament culpables, quan deixem tants oficials a
Gal·les que ignoren la llengua del poble. La culpa no és dels agents; sinó
als ancians del país, per estar cecs davant la injustícia que es va fer, i inconscients
de la importància de tenir un canvi que donés més joc net a la gent comuna
del país -que estava, com si fos, sense ningú. fer-los llàstima.
He escrit a algú? Sí: i en fer-ho, es va fer mal a la commemoració de molts
gal·lesos lleials i compassius als seus compatriotes. Quan estem a
Llanfairmuallt, només hi ha el Wy entre nosaltres i Radnorshire. Des d'aquest
comtat, Cymro va anar a Londres
|
33
we may be obliged, as it is at present, to invite such officers from England.
On our journey to Llanfairmuallt, because that is the place we want to reach,
we have been thinking more about the future of the Welsh and the Welsh
language than about the romantic views of the magnificent Wy valley.
Remember that Llanfair is now an English town. No Welsh language service is
held in any church or chapel; or if there is, that is only done in the
summer, for the sake of the Welsh visitors. This is a place where we might
think, after a superficial consideration, that there is no need for Welsh
officers. But let's look more closely at things. In order to do that, we go
to the National Provincial Treasury. A gentleman from the North, and a
patriotic Welshman, who is his skilled and popular supervisor. When he first
went there, you could hear the noise going out - 'Look what's new in
Llanfair! A Welshman is the chief officer of a treasury!' Mr. said JONES told
me that annually fifteen hundred customers of the silver house in
Llanfairmuallt prefer to do business in Welsh than in English. The
monolingual Welshman is a difficult man to negotiate with when doing business
in English. He feels that the other side has an advantage over him. He does
not want to be deceived. To prevent this, he is suspicious and overly
cautious - a rather unpleasant temper. Under such circumstances, the best
sides of the man are not seen, but his suspicion. But trade is done in Welsh
with the same man - such a difference is seen immediately! 'Cy'wch cûd a
fetan,' it is now. He is as good a man as the other. Doubt is no longer
found. He is on equal ground, where he can take care of himself, without
seeming a little suspicious of his commercial friend.
These are not my comments; but the fruit of Mr. experience. LUTHER JONES, and
others. As they are based on careful attention, do they not press home to the
conscience of these Welsh people of truth? That we have been careless,
negligent, extremely guilty, when we leave so many officers in Wales who are
ignorant of the language of the people. The blame is not on the officers; but
on the elders of the country, for being blind to the injustice that was done,
and oblivious to the importance of having a change that would give more fair
play to the common people of the country - who were, as it were, without
anyone to pity them .
Did I write to anyone? Yes: and in doing so, a wrong was done to the
commemoration of many loyal and compassionate Welshmen to their countrymen.
When standing in Llanfairmuallt, there is only the Wy between us and
Radnorshire. From that county, Cymro went to London
|
|
|
|
|
|
#34
THOMAS PHILLIPS wrth ei enw. Ar
ol casglu cyfoeth, penderfynodd wneyd lles yn Nghymru. Yr oedd yn ei fryd i
sylfaenu ysgol ddyddiol - yr hon a roddai, ar yr un pryd, addysg Gymreig, ac
addysg uwchraddol yn y dull cyffredin. Sefydlwyd yr ysgol yn Llanymddyfri -
fy nhref enedigol. Yr wyf yn cofio ei dechreuad, er na bûm erioed yn ddysgybl
ynddi. Yr wyf yn cofio ei phrif athraw cyntaf yr Archddiacon JOHN WILLIAMS -
a'r athraw Cymraeg cyntaf. Pan ddechreuodd efe ar ei waith, nid oedd un
grammadeg mewn bod oedd yn addas i'w ddefnyddio. I un o fechgyn Maesyfed - un
o Gymry Llundain - yr ydym yn ddyledus am ddwyn Cymraeg i mewn i ysgol
ddyddiol, ac am yr anhawsder a orfododd Parch. THOMAS ROWLANDS i barotoi ei
Rammadeg - yr hwn sydd wedi bod yn gynnorthwy i luoedd tu allan i'r cylchoedd
Cymreig i ddysgu Cymraeg.
Gyda'r esampl amlwg hwn o'r manteision a allant ddeilliaw o dalu anrhydedd
dyledus i'r Gymraeg, terfynaf y tro hwn, Yr eiddoch yn gywir,
D. ISAAC DAVIES.
CAERDYDD, Gorphenaf laf, 1885.
O.Y. - Anghofiais osod i mewn yn nghorph y llythyr yr esampl canlynol o'r
Saesneg sydd yn lledaenu yn swydd Frycheiniog trwy ddylanwad iaith bobl
gyffredin swyddi agos i Loegr. Gellir gweled y geiriau ar gareg fedd yn
Eglwys Llanfihangel, Cwmdû:
'So! in your youthful Blooming Years,
We are Called from hence you see;
In vain dear Parents are your tears
For all must die like we;
Death will not spar at twenty-four
Nor yet at ninety-three,
For when he call's no one can live,
And so he send for me.'
Credaf nad ydwyf wedi chwanegu un coll at y rhai sydd ar y gareg, er fy mod
wedi copio y llinellau mewn cawod drom o wlaw. - D. I. D.
LLYTHYR VI.
FONEDDIGION,
Tipyn o bobpeth fydd y llythyr hwn, a phob tipyn yn dwyn cyssylltiad âg un
peth; sef, y cwestiwn y ceisiwn ei wasgu ar feddwl ac ar galon pob Cymro yn y
llythyrau canlynol: - Os ydym wedi
|
34
THOMAS PHILLIPS pel nom. Després de recollir riquesa, va decidir fer el bé a
Gal·les. Volia fundar una escola diürna, que proporcionés, alhora, una
educació gal·lesa i una educació superior de la manera ordinària. L'escola es
va fundar a Llanymdoverry, la meva ciutat natal. Recordo el seu inici, encara
que mai en vaig ser deixeble. Recordo el seu primer mestre director,
l'Ardiaca JOHN WILLIAMS, i el primer professor de Gal·lès. Quan va començar
el seu treball, no hi havia cap gramàtica adequada per al seu ús. A un dels
nois Radnor, un gal·lès de Londres, estem en deute per haver portat el
gal·lès a una escola diürna i per la dificultat que va obligar el reverend
THOMAS ROWLANDS a preparar la seva gramàtica, que ha estat una ajuda per a
les forces fora dels cercles gal·lesos per aprendre. gal·lès.
Amb aquest exemple evident dels beneficis que es poden derivar de l'honor
degut a la llengua gal·lesa, acabaré aquest cop, amb raó,
D. ISAAC DAVIES.
CARDIFF, juliol de 1885.
OY - M'he oblidat d'inserir al cos de la carta el següent exemple de l'anglès
que s'està estenent a Breconshire per la influència de la llengua de la gent
comuna de feines properes a Anglaterra. Les paraules es poden veure en una
làpida a l'església de Llanfihangel, Cwmdû:
'Tan! en els teus anys de floració juvenil,
Ens criden des d'aquí, ja ho veus;
En va, estimats Pares, són les vostres llàgrimes
Perquè tots han de morir com nosaltres;
La mort no estalviarà als vint-i-quatre anys
Ni encara als noranta-tres anys,
Perquè quan crida ningú pot viure,
I així em va enviar a buscar.
Crec que no n'he afegit cap a les de la pedra, tot i que he copiat les línies
en un fort xàfec de pluja. - VA FER
LLETRA VI.
SENYORS,
Aquesta lletra serà una mica de tot, i cada bit té una connexió amb una cosa;
és a dir, la pregunta que intentem pressionar a la ment i al cor de cada
gal·lès amb les lletres següents: - Si tenim
|
34
THOMAS PHILLIPS by name. After collecting wealth, he decided to do good in
Wales. He wanted to found a day school - which would provide, at the same
time, a Welsh education, and a superior education in the ordinary way. The
school was founded in Llanymdoverry - my home town. I remember its beginning,
although I was never a disciple in it. I remember her first head teacher
Archdeacon JOHN WILLIAMS - and the first Welsh teacher. When he began his
work, there was no grammar in existence suitable for his use. To one of the
Radnor boys - a London Welshman - we are indebted for bringing Welsh into a
day school, and for the difficulty that forced Rev. THOMAS ROWLANDS to
prepare his Grammar - which has been an aid to forces outside the Welsh
circles to learn Welsh.
With this obvious example of the benefits that can arise from paying due
honor to the Welsh language, I will end this time, Yours rightly,
D. ISAAC DAVIES.
CARDIFF, July 1885.
O.Y. - I forgot to insert in the body of the letter the following example of
the English that is spreading in Breconshire through the influence of the
language of ordinary people from jobs close to England. The words can be seen
on a gravestone in Llanfihangel Church, Cwmdû:
'So! in your youthful Blooming Years,
We are called from hence you see;
In vain dear Parents are your tears
For all must die like us;
Death will not spare at twenty-four
Nor yet at ninety-three,
For when he calls no one can live,
And so he sent for me.'
I believe that I have not added a missing one to those on the stone, although
I have copied the lines in a heavy shower of rain. - D.I.D.
LETTER VI.
GENTLEMEN,
This letter will be a bit of everything, and each bit has a connection with
one thing; namely, the question we try to press on the mind and heart of
every Welshman in the following letters: - If we have
|
|
|
|
|
|
#35
bod yn genedl am oesoedd - yn
parhau yn genedl y dydd heddyw — ac yn bwriadu aros yn genedl, wrth bob
argoelion - pa fodd y dylem ymddwyn yn 1885, fel y bydd ein dyrchafiad
cenedlaethol o 1885 i 1985 yn fwy na'n dyrchafiad cenedlaethol amlwg o 1785 i
1885?
Y mae genyf gynnwysiad cyfrol o fater ar y testyn, ac y mae pob diwrnod yn
chwanegu at y cyfanswm. Ofer fydd disgwyl dyhysbyddu pwngc mor eang yn y llythyrau hyn. Dechreuais mewn gobaith i allu cwblhau
y gwaith mewn chwech o lythyrau. Gyda'ch caredigrwydd arferol, yr ydych wedi
caniatau i mi fyned dros y terfyn appwyntiedig. Fy mwriad yn awr ydyw dirwyn
i ben, fel y bydd yn bossibl cyhoeddi y llythyrau fel llyfryn yn mis Awst.
Dymunol fydd gwasgaru y llyfryn cyn Eisteddfod Genedlaethol Aberdâr, fel y
caffo gwŷr y Gogledd, a gwŷr y Deheu, a'r Cymry gwasgaredig yn Lloegr, gyfle i wybod natur y
cynllun cenedlaethol pwysig a ddygir dan sylw ynɔ. Y mae llawer yn gwybod fod Eisteddfod Liverpool wedi gohirio dyfod
i benderfyniad ar y cwestiwn o ddysgu y Gymraeg yn ein hysgolion dyddiol, fel
y gallai îs-bwyllgor y Cymmrodorion, dan lywyddiaeth Dr. ISAMBARD OWEN, gael
blwyddyn arall i wneyd ymchwiliad mwy manwl i'r pwngc. Bydd adroddiad yr îs-bwyllgor yn dyfod o dan sylw yn naturiol, ac o angenrheidrwydd; ac y
mae yn mwriad rhai gwladgarwyr i wneyd cynnygiad, natur yr hwn yr ymdrechwn
ei egluro cyn cyrhaedd diwedd ein llithiau.
*
*
*
*
*
*
Yn Llanymddyfri, fy nhref enedigol, y terfynais y tro diweddaf. Ac yn fy sir
enedigol, swydd Gaerfyrddin, ac yn mhlwyf genedigol fy nhad - Llandybïe - yr
wyf am ddechreu y tro hwn. Cyrhaeddasom yno, fy ngwraig a minnau, tua chanol
dydd y Sadwrn diweddaf. Ar ein taith o Lanelli i gymmydogaeth brydferth y
Gwenlais, a'r Morlais, lle y gwelir yn y pellder barc Llandilo, yn nghanol
Dyffryn Tywi, a Chastell Caregcenen rhyngom a'r Mynydd Du, amlwg iawn oedd y
profion fod y wlad yn ddwy-ieithawg. Clywsom bersonau o bob oedran, ac o'r
ddau ryw, yn siarad Cymraeg a Saesneg yn rhwydd a naturiol yn ol angen y
funyd. Onid ydyw y cyflwr ieithyddol hwn yn un tra dymunol? Oni ddylem ofyn
am brofion eglur i'r gwrthwyneb cyn y cymmerwn yn ganiataol nas gall fod yn
gyflwr arhosol? Nid ydyw dyweyd fod ieithoedd eraill wedi meirw ond
cydnabyddiaeth fod rhyw fywyd rhyfedd yn y Gymraeg. Ac nid ydyw dyweyd fod
Celtiaid eraill wedi rhoddi i fyny eu hieithoedd ond cyfaddefiad fod y Cymry
yn fwy ffyddlawn i'w gorphenol nag eraill sydd o'r un gwaed a hwy.
*
*
*
*
Yn mhentref Llandybïe, ac yn y wlad o'i amgylch, yr oedd yr arwyddion yn
ddïymwad yn cyfiawnhau barn y Parch. SHADRACH PRYCE, M.A., arholwr ysgolion
dros ei Mawrhydi, yn ei adroddiad
|
35
ser una nació per segles -continuar sent una nació avui- i amb la intenció de
seguir sent una nació, segons tots els indicis -com ens hem de comportar el
1885, de manera que el nostre progrés nacional de 1885 a 1985 sigui més gran
que el nostre progrés nacional evident des de 1785 a 1885?
He inclòs un volum de matèria sobre el tema, i cada dia se suma al total.
Serà en va esperar esgotar un tema tan ampli en aquestes cartes. Vaig
començar amb l'esperança de poder completar l'obra en sis lletres. Amb la
vostra amabilitat habitual, m'heu permès superar el límit marcat. La meva
intenció ara és acabar, de manera que es puguin publicar les cartes com a
llibret a l'agost. Serà desitjable distribuir el llibret davant el National
Eisteddfod d'Aberdâr, de manera que els homes del nord, els homes del sud i
els gal·lesos dispersos a Anglaterra tinguin l'oportunitat de conèixer la
naturalesa de l'important pla nacional. que es posa de manifest allà. Molta
gent sap que el Liverpool Eisteddfod ha ajornat prendre una decisió sobre la
qüestió de l'ensenyament del gal·lès a les nostres escoles diàries, de manera
que el subcomitè del Cymmrodorion, sota la presidència del Dr. ISAMBARD OWEN,
tingui un any més per fer-ho més. investigació detallada del tema. L'informe
del subcomitè serà considerat de manera natural i necessària; i és la
intenció d'alguns patriotes fer una proposta, la naturalesa de la qual
procurarem explicar abans d'arribar al final de les nostres temptacions.
Vaig acabar la darrera vegada a Llanymddyfri, la meva ciutat natal. I al meu
comtat natal, Carmarthenshire, i a la parròquia natal del meu pare,
Llandybïe, vull començar aquesta vegada. Hi vam arribar, la meva dona i jo,
cap al migdia de dissabte passat. En el nostre viatge des de Llanelli fins a
la bonica comunitat de Gwenlais, i Morlais, on a la llunyania es pot veure el
parc Llandilo, al mig de Dyffryn Tywi, i el castell de Caregcenen entre
nosaltres i Mynydd Du, va quedar molt clar que el país és dos -llenguatge.
Vam escoltar persones de totes les edats i dels dos sexes que parlaven
gal·lès i anglès amb facilitat i naturalitat segons les necessitats del
moment. No és aquesta condició lingüística molt agradable? No hauríem de
demanar proves clares del contrari abans de suposar que no pot ser una condició
permanent? No vol dir que altres llengües hagin mort, sinó un reconeixement
que hi ha una vida estranya en gal·lès. I no vol dir que altres celtes hagin
abandonat les seves llengües, sinó una admissió que els gal·lesos són més
lleials al seu passat que altres que són de la mateixa sang que ells.
Al poble de Llandybïe, i al país que l'envolta, els rètols justificaven
innegablement l'opinió del reverend. SHADRACH PRYCE, MA, examinador d'escoles
de Sa Majestat, en el seu informe
|
35
been a nation for centuries - continue to be a nation today - and intend to
remain a nation, by all indications - how should we behave in 1885, so that
our national advancement from 1885 to 1985 will be greater than our evident
national advancement from 1785 to 1885?
I have included a volume of matter on the subject, and every day adds to the
total. It will be in vain to expect to exhaust such a wide subject in these
letters. I began in the hope of being able to complete the work in six
letters. With your usual kindness, you have allowed me to go over the
appointed limit. My intention now is to wind up, so that it will be possible
to publish the letters as a booklet in August. It will be desirable to
distribute the booklet before the National Eisteddfod of Aberdâr [NOTE: in
1885] , so that the men of the North, and the men of the South, and the Welsh
scattered in England, will have an opportunity to know the nature of the
important national plan that is brought into focus there. Many people know
that the Liverpool Eisteddfod has postponed coming to a decision on the
question of teaching Welsh in our daily schools, so that the sub-committee of
the Cymmrodorion, under the presidency of Dr. ISAMBARD OWEN, has another year
to do a more detailed investigation into the subject. The sub-committee's
report will come under consideration naturally, and necessarily; and it is
the intention of some patriots to make a proposal, the nature of which we
will endeavour to explain before reaching the end of our temptations.
I finished last time in Llanymddyfri / Llandovery, my home town. And in my native
county, Carmarthenshire, and in my father's native parish - Llandybïe - I
want to start this time. We arrived there, my wife and I, around midday last
Saturday. On our journey from Llanelli to the beautiful community of Gwenlais,
and Morlais, where in the distance you can see Llandilo Park, in the middle
of Dyffryn Tywi, and Carregcenen Castle between us and Mynydd Du, it was very
clear that the country is bilingual. We heard persons of all ages, and of
both sexes, speaking Welsh and English easily and naturally according to the
need of the moment. Isn't this linguistic condition a very pleasant one?
Shouldn't we ask for clear evidence to the contrary before we assume that it
cannot be a permanent condition? It is not to say that other languages are dead but an acknowledgment that
there is some remarkable life in Welsh. And it is not to say that other Celts
have given up their languages but an admission that the Welsh are more loyal to their
past than others who are of the same blood as them.
In the village of Llandybïe, and in the country around it, the signs
undeniably justified the Reverend's opinion. SHADRACH PRYCE, M.A., Her
Majesty's examiner of schools, in his report
|
|
|
|
|
|
#36
yn y Llyfr Glás swyddogol am 1882
- 3. Adroddiad gwerth ei ddarllen ydyw hwn. Yr wyf yn galw sylw neillduol
ato, gan nad ydyw barn ei awdwr yn cydgordio â barn y Parchn. J. R. KILSBY
JONES ac OWEN THOMAS, a'r Mri. BERIAH G. EVANS, H. T. EVANS, ac eraill, yn
nghylch y priodoldeb a'r pwysigrwydd o ddysgu Saesneg drwy'r Gymraeg yn
Nghymru Gymreig. Cymro twymngalon a gwladgarol ydyw Mr. PRYCE, sydd wedi newid ei farn ar y mater yma;
ac y mae yn rhoddi ei resymau dros y cyfnewidiad. Nis gallaf roddi heddyw, o
adroddiad Mr. PRYCE, ond rhai o'r disgrifiadau ar ochr y ddalen: - 'A
knowledge of Welsh is not decreasing in Carmarthenshire. The people at the
same time advancing in their knowledge of English.' - 'Nid ydyw
gwybodaeth o'r Gymraeg yn lleihau yn sir Gaerfyrddin. Ar yr un pryd, y mae'r
bobl yn ennill tir yn eu gwybodaeth o'r Saesneg.'
Y mae deng mlynedd wedi myned heibio oddi ar fy ymweliad diweddaf â
Llandybïe. Yn 1875, yr oeddwn yn byw yn Cheltenham. Cyssegrais fy ngŵyliau y flwyddyn hono i ymdeithio, ar fy nhraul fy hun, drwy siroedd
Caerfyrddin a Phenfro, er mwyn cynnorthwyo Syr HUGH OWEN, a phwyllgor Coleg Aberystwyth, yn
eu hymdrechion i wneyd y casgliad cyffredinol llwyddiannus a argyhoeddodd
lawer fod cenedl y Cymry wedi gwneyd ei meddwl i fyny i gael cyfundrefn
addysgol mwy perffaith na'r hon oedd ganddi. Cynnaliwyd cyfarfod yn Llandybïe,
yn mhlith llawer o fanau eraill. Y fath dir yr ydym wedi ei ennill mewn deng
mlynedd! Un coleg oedd genym y pryd hyny! Ond yn awr, y mae genym un i'r
Gogledd, un i'r Canolbarth, ac un i'r Deheu - a Choleg Sant Dewi yn Llanbedr,
wedi ei symbylu, ei gryfhau, a'i berffeithio i raddau nas gallem ond eu
dymuno ddeng mlynedd yn ol!
A chyda'r cynnydd yn moddion addysg, gyda bod bechgyn Cymru yn myned i
Rydychain a Chaergrawnt, a'r prifysgolion eraill, ac yn fwy hyddysg yn y
Saesneg na'u cyn-fyfyrwyr o'r Dywysogaeth, wele y teimlad Cymraeg yn cryfhau ac yn
mwyhau, y gallu i ysgrifenu yr hen iaith yn lledaenu, ac adnoddau newydd a
gwerthfawr at alwad llenyddiaeth Gymreig o lawer cyfeiriad! Cymmerwn galon! Y
mae i ni achos i wneyd hyny.
*
*
Ar y daith yn ol o Landybïe i Lanelli, gan ein bod wedi dysgu yn y boreu nad
gwiw siarad cyfrinach yn y Saesneg, troisom at iaith enedigol fy ngwraig - y
Ffrangcaeg. Cyn bo hir, meddai gwraig o Lanelli wrthym, yr hon oedd yn
dychwelyd o farchnad Llandilo:
- Nid yn fynych yr ydym yn clywed yr
iaith yna yn cael ei siarad ar y line hyn.' 'A ydych yn gwybod pa iaith yr
ydym yn ei siarad?' 'Ydwyf, yn eithaf da. Y mae fy ngŵr, yr hwn sydd yu drimmer glô yn Nociau Llanelli, yn clywed cymmaint
o French
|
36
al Llibre Blau oficial de 1882 - 3. Aquest és un informe que val la pena
llegir. Hi crido especial atenció, ja que l'opinió del seu autor no
coincideix amb l'opinió del reverend. JR KILSBY JONES i OWEN THOMAS, i el Sr.
BERIAH G. EVANS, HT EVANS i altres, pel que fa a la conveniència i la
importància de l'ensenyament de l'anglès a través del gal·lès a Gal·les
gal·lès. El Sr. és un gal·lès de cor càlid i patriòtic. PRYCE, que ha canviat
d'opinió sobre aquest tema; i dona les seves raons del canvi. No puc donar
avui, de l'informe del Sr. PRYCE, però algunes de les descripcions al costat
del full: - 'El coneixement del gal·lès no està disminuint a Carmarthenshire.
La gent al mateix temps avança en els seus coneixements d'anglès.' - 'El
coneixement de la llengua gal·lesa no està disminuint a Carmarthenshire. Al
mateix temps, la gent va guanyant terreny en el seu coneixement de l'anglès.'
Han passat deu anys des de la meva última visita a Llandybye. El 1875, vivia
a Cheltenham. Vaig dedicar les meves vacances aquell any a marxar, pel meu
compte, pels comtats de Carmarthen i Pembroke, per tal d'ajudar Sir HUGH OWEN
i el comitè de l'Aberystwyth College, en els seus esforços per arribar a la
conclusió general exitosa que va convèncer molts que el La nació gal·lesa
havia decidit tenir un sistema educatiu més perfecte que el que tenia. Es va
fer una reunió a Llandybïe, entre molts altres llocs. Quina terra hem guanyat
en deu anys! En aquell moment teníem una universitat! Ara, però, en tenim un
per al Nord, un pel Mitjà Oest i un altre pel Sud, i el Coleg Sant Dewi de
Llanbedr, estimulat, reforçat i perfeccionat fins a un grau que només podríem
desitjar fa deu anys!
I amb l'augment dels mitjans d'educació, amb nois gal·lesos que van a Oxford
i Cambridge, i les altres universitats, i amb més domini de l'anglès que els
seus antics alumnes del Principat, vet aquí que el sentiment gal·lès es fa
més fort i augmenta, la capacitat escriure la llengua antiga difonent-se, i
recursos nous i valuosos per a la crida de la literatura gal·lesa des de
moltes direccions! Prenem cor! Tenim un motiu per fer-ho.
En el viatge de tornada de Landybïe a Llanelli, ja que al matí havíem après
que no convé parlar un secret en anglès, vam recórrer a la llengua materna de
la meva dona: el francès. Al cap de poc, una dona de Llanelli ens va dir, que
tornava del mercat de Llandilo:
- No sentim sovint parlar aquesta llengua en aquesta línia. 'Saps quina
llengua parlem?' 'Sí, bastant bé. El meu marit, que és tallador de carbó a
Llanelli Docks, sent molt francès
|
36
in the official Blue Book for 1882 - 3. This is a report worth reading. I
call special attention to it, as the opinion of its author does not agree
with the opinion of the Reverend. J. R. KILSBY JONES and OWEN THOMAS, and Mr.
BERIAH G. EVANS, H. T. EVANS, and others, regarding the appropriateness and
importance of teaching English through Welsh in Welsh Wales. Mr. is a
warm-hearted and patriotic Welshman. PRYCE, who has changed his opinion on
this matter; and he gives his reasons for the change. I cannot give today,
from Mr. PRYCE's report, but some of the descriptions on the side of the
sheet: - 'A knowledge of Welsh is not decreasing in
Carmarthenshire. The people at the same time advancing in their knowledge of
English.' -
Ten years have passed since my last visit to Llandybye. In 1875, I was living
in Cheltenham. I dedicated my holidays that year to travelling, at my own
expense, through the counties of Carmarthen and Pembroke, in order to assist
Sir HUGH OWEN, and the Aberystwyth College committee, in their efforts to
make the successful general conclusion which convinced many that the Welsh
nation had make up her mind to have a more perfect educational system than
the one she had. A meeting was held in Llandybïe, among many other places.
What ground we have gained in ten years! We had one college at that time! But
now, we have one for the North, one for the Midlands, and one for the South -
and Coleg Sant Dewi / Saint David’s College in Llanbedr (“Lampeter”),
stimulated, strengthened and perfected to a degree that we could only wish
for ten years ago!
And with the increase in the means of education, with Welsh boys going to
Oxford and Cambridge, and the other universities, and being more proficient
in English than their former students from the Principality, behold the Welsh
feeling is getting stronger and increasing, the ability to write the old
language spreading, and new and valuable resources for the call of Welsh
literature from many directions! We take heart! We have a reason to do that.
On the journey back from Landybïe to Llanelli, as we had learned in the
morning that it is not appropriate to speak a secret in English, we turned to
my wife's native language - French. Before long, a woman from Llanelli said
to us, who was returning from Llandeilo market:
- ‘We don't often hear that language
being spoken on this line.' 'Do you know what language we speak?' 'Yes, quite
well. My husband, who is a coal trimmer in Llanelli Docks, hears so much
French
|
|
|
|
|
|
#37
ag o Saesneg, ac wedi dysgu
llawer o honi; a mi wn i ddigon i'w hadnabod yn rhwydd pan y bydd yn cael ei
defnyddio. Dyma esampl o Gymro a Chymraes yn siarad rhyw gymmaint o French,
heb law y ddwy iaith sydd yn naturiol iddynt.
Rhoddodd yr un wraig ychydig o'i phrofiad gyda'r Gymraeg a'r Saesneg. Bu yn
gwasanaethu yn ferch ieuangc yn y Mumbles, ger Abertawe - rhan o'r Browyr,
lle nad oes Cymraeg. Pan y symmudodd i'r Sceti, yn nes at Abertawe, i le mwy
Cymreigaidd, cafodd gyfleusderau i ddefnyddio yr hen iaith; ond yr oedd hi yn
cael fod y Saesneg, o herwydd ei hymarferiad diweddarach o honi, yn gwthio ei
hun yn mlaen yn fynych, megys, i ganol brawddeg Gymreig. Ond am dymmor y bu
hyn; ac er's blynyddau lawer, y mae hi yn gallu siarad y naill gyda'r un
rhwyddineb a'r llall.
Cynnhyrfodd yr adroddiad hwn o'i phrofiad un wraig arall i ddyweyd gair
gwerth ei gofnodi. Gwyddai am ddyn a ddychwelodd i Langennech, ar ol bod yn
aros yn Ngogledd Lloegr am bymtheng mlynedd - lle nad oedd cyfleusderau i
ddefnyddio y Gymraeg. Nis gallai, ar y cyntaf, ei siarad; ond dywedodd, er
hyny, wrth ei gyfeillion — 'Peidiwch a meddwl mai un o blant 'Dic-Siôn-Dafydd ' ydwyf. Yr wyf yn teimlo fy mod yn gwybod Cymraeg; ac un o'r
dyddiau nesaf, gobeithiaf y gallaf ei siarad hi fel yn y dyddiau gynt.' Ac
felly y bu. Mewn pedwar diwrnod, ennillodd yn ol y gallu hwn, a ymddangosai
fel wedi ei golli; ac ymddiddanai gyda rhwyddineb yn iaith ei fam.
'Beth yw'r amcan o gofnodi geiriau gwragedd gweithwyr fel hyn?' medd rhywun.
Un amcan ydyw dangos mai cwestiwn y bobl ydyw y cwestiwn yma; a bod yn rhaid
gwneyd ymchwiliad dyfal i farn y werin ar y mater. Amcan arall ydyw dangos
nad ydyw yn bossibl i fyned i unrhyw gŵr o Gymru, nac i siarad âg unrhyw
Gymro neu Gymraes, heb gael allan, ond edrych am danynt, arwyddion o fywyd yr
hen Gymraeg! Ymddangosai fel ar goll yn y Cymro o Ogledd Lloegr, ond bywhaodd
- a bywiog oedd ei hymddygiadau, ar ol cael tridiau o amser i ddihuno o'i
chwsg. Gofynwch i blant Gwent a Morganwg yn y 5ed standard, pa iaith a
fedrant hwy oreu - y Gymraeg, ynte'r Saesneg? Yr attebiad a ellwch ddisgwyl
ydyw — 'Y Saesneg.' Maent wedi bod yn ymarfer cymmaint â hi yn yr ysgolion
dyddiol am flynyddau, fel y mae'r plant a'u hathrawon yn meddwl fod eu
Cymraeg wedi marw. Ond gadewch i ddwy flynedd fyned heibio. Cyfarfyddwch â'r
bechgyn hyn drachefn yn bymtheg oed. Gofynwch iddynt, 'Pa iaith yr ydych yn
ei hoffi yn awr?' 'Cymraeg!' ydyw'r atteb.
*
*
Dywedir wrthym fod yr un rhai, yn ddeunaw neu ugain oed - yn enwedig os am
ennill serch Saesnes, neu Gymraes Ddic-Sion
|
37
amb anglès, i havent-ne après molt; i en sé prou per reconèixer-lo fàcilment
quan s'utilitza. Aquest és un exemple d'un gal·lès i un gal·lès parlant tant
de francès, sense les dues llengües que els són naturals.
La mateixa dona va donar una mica de la seva experiència amb el gal·lès i
l'anglès. Va ser una noia jove als Mumbles, prop de Swansea, part del Browyr,
on no hi ha gal·lès. Quan es va traslladar a l'Sceti, més a prop de Swansea,
a un lloc més gal·lès, va tenir oportunitats d'utilitzar la llengua antiga;
però va trobar que l'anglès, a causa de la seva pràctica posterior, sovint es
va empènyer cap endavant, per exemple, al mig d'una frase gal·lesa. Però
durant una temporada això va ser; i durant els seus molts anys, pot parlar
una amb la mateixa facilitat que l'altra.
Aquest relat de la seva experiència va motivar una altra dona a dir una
paraula que val la pena gravar. Sabia d'un home que va tornar a Langennech,
després de romandre al nord d'Anglaterra durant quinze anys, on no hi havia
oportunitats d'utilitzar la llengua gal·lesa. No podia, al principi,
parlar-ho; però va dir, malgrat això, als seus amics: 'No us penseu que sóc
un dels fills de 'Dic-Siôn-Dafydd'. Sento que sé gal·lès; i un dels propers
dies, espero poder-ho parlar com els dies anteriors'. I així va ser. En
quatre dies, va recuperar aquest poder, que semblava perdut; i conversava amb
facilitat en la llengua materna.
'Quin és el propòsit d'enregistrar les paraules de les dones dels
treballadors d'aquesta manera?' diu algú. Un dels objectius és mostrar que
aquesta pregunta és la pregunta de la gent; i que s'ha de fer una
investigació diligent sobre l'opinió dels pagesos al respecte. Un altre
objectiu és demostrar que no és possible anar a cap home de Gal·les, ni
parlar amb cap gal·lès o gal·lesa, sense esbrinar, però buscant-los, signes
de la vida dels vells gal·lesos! Semblava perduda als gal·lesos del nord
d'Anglaterra, però vivia, i el seu comportament era animat, després de tenir
tres dies de temps per despertar-se del son. Pregunteu als nens de Gwent i
Morganwg en 5è estàndard, quina llengua coneixen millor: gal·lès o anglès? La
resposta que podeu esperar és: "L'anglès". Fa anys que ho
practiquen tant a les escoles diàries, que els nens i els seus mestres pensen
que el seu gal·lès ha mort. Però que passin dos anys. Torna a conèixer
aquests nois als quinze anys. Pregunteu-los: "Quin idioma us agrada
ara?" 'Gal·lès!' és la resposta.
Ens diuen que els mateixos, als divuit o vint anys, sobretot si volen
guanyar-se l'amor d'una anglesa, o d'un gal·lès Ddic-Sion.
|
37
with English, and having learned a lot of it; and I know enough to recognize
it easily when it is used. This is an example of a Welshman and a Welshman
speaking a good deal of French, without the two languages that are natural to them.
The same woman gave a bit of her experience with Welsh and English. She
served as a young girl in the Mumbles, near Swansea - part of the Browyr,
where there is no Welsh. When she moved to the Sceti, closer to Swansea, to a
more Welsh place, she had opportunities to use the old language; but she
found that the English, due to her later practice of it, often pushed itself
forward, for example, into the middle of a Welsh sentence. But this was for a
season; and for many years now, she has been able to speak one with the same
ease as the other.
This account of her experience moved one other woman to say a word worth
recording. She knew of a man who returned to Langennech, after staying in the
North of England for fifteen years - where there were no opportunities to use
the Welsh language. He could not, at first, speak it; but he said, despite
that, to his friends - 'Do not think that I am one of the children of
'Dic-Siôn-Dafydd'. I feel that I know Welsh; and in
the next few days, I hope I can speak it
like in the days before.' And so it was. In four days, he won back this
power, which seemed to have been lost; and he conversed with ease in his
mother's language.
'What is the purpose of recording the words of workers' wives in this way?'
someone says. One aim is to show that this question is the people's question;
and that a diligent investigation must be made into the opinion of the common
people on the matter. Another objective is to show that it is not possible to
go up to any man from Wales, or to talk to any Welshman or Welshwoman,
without noticing, just by looking for them, signs of the life of the old
Welsh language! She seemed lost in the Welsh from Northern England, but she
lived - and her behaviour was lively, after having three days of time to wake
up from her sleep. Ask the children of Gwent and Morganwg in the 5th
standard, which language do they know best - Welsh or English? The answer you
can expect is - 'The English.' They have been practicing it so much in the
daily schools for years, that the children and their teachers think that
their Welsh is dead. But let two years pass. Meet these boys again at the age
of fifteen. Ask them, 'Which language do you like now?' 'Welsh!' is the
answer.
We are told that the same ones, at the age of eighteen or twenty - especially
if they want to win the love of an Englishwoman, or a Ddic-Sion-Daydd type of
Welshwoman,
|
|
|
|
|
|
#38
Dafyddol, neu am foddio rhyw
oruchwyliw[r] Saesneg neu Saesnigaidd, neu am ennill enw da mewn arholiad yn y
Saesneg — yn hoff iawn o'r iaith ‘fain' drachefn. Ond yn bump ar hugain, byddant wedi ymsefydlu yn y
byd, yn magu teulu, yn aelodau mewn eglwysi Cymreig, yn athrawon neu yn
ddysgyblion mewn dosbarthiadau Cymreig yn yr Ysgolion Sabbothol. Y mae'r
dwymyn weithiau yn Gymreig, bryd arall yn Saesnig - ond Cymro fydd y dyn, yn
fwyaf cyffredin, yn y pen draw.
*
*
*
*
Gellir disgwyl gyda sicrwydd am gyfnodau cyffelyb yn mhob gwlad
ddwy-ieithawg. Tueddir rhai i fabwysiadu un o'r ddwy iaith fel eu prif iaith
- ac eraill i ddewis y llall. Gwelir, gan hyny, fod yn rhaid cael gwasanaeth
crefyddol a llenyddiaeth yn y ddwy iaith. Ar brydiau, y mae yn angenrheidiol
i hoffwyr un o'r ieithoedd gyfarfod â hoffwyr yr iaith arall ar dir canol.
Onid ydyw yn ddymunol, o dan y fath amgylchiadau, fod y siaradwyr yn gallu
teimlo eu hunain yn rhydd i ddefnyddio yr iaith y byddant wedi ei meistroli?
Pa fodd y mae hi yn Nghymru yn fynych yn awr? Dyma dri chant o bobl ynghyd -
a dim ond deg, ugain, neu hanner cant, yn ol natur y cyfarfod, neu gyflwr
ieithyddol y cylch, yn anwybodus o'r Gymraeg. Y mae yn rhaid i'r dau cant a
naw deg roddi y ffordd i'r deg, ac i'r gwaith fyned yn mlaen yn y Saesneg!
'Oni ddylai y deg ddysgu Cymraeg, rhag cywilydd?' meddech chwi. 'Onid syniad
digrifol ydyw meddwl am gynnifer o bersonau yn syrthio i lawr i fod yn
droedfaingc i draed y lleiafrif bychan?' Digrif iawn, os dewiswch edrych arno
o'r safle chwerthinllyd hwn. Ond try y digrifwch i atgasrwydd pan yr ystyriom
gymmaint o wendid i'n cenedl ydyw yr ysbryd gwasaidd sydd yn ymhyfrydu mewn
cyfundrein addysgol nad ydyw yn rhoddi cyfleusderau teg i'r deg, a'u plant, i
ddysgu Cymraeg; fel y byddo modd i ddefnyddio un o'r ddwy iaith, yn ol
chwaeth y siaradwr, heb achos ofni fod rhai heb allu deall yr anerchiadau.
Hyd nes y caffo y lleiafrif gyfle i ddysgu Cymraeg, teg, wedi y cyfan, ydyw
gwneyd y gwaith yn eu hiaith hwy, gan eu bod hwy yn gofalu am ddarparu digon
o gyfleusderau i'r Cymry i ddysgu Saesneg. Y Cymro sydd yn cau drws ei iaith
yn eu herbyn hwy, a rhaid iddo dderbyn y canlyniad. Y mae yma achos ac
effaith. Yr achos ydyw dirmyg amlwg neu guddiedig y Cymro o'i iaith; yr
effaith ydyw dirmyg amlwg neu guddiedig rhai o'n dyfodiaid, a'n 'Dic-Siôn-Dafyddiaid,' o iaith y Cymro: - neu, mewn geiriau eraill, ymostyngiad
diangenrhaid y Gymraeg ger bron y Saesneg! Y mae siarad y Saesneg o ddewisiad
yn beth hollol wahanol i'w siarad o orfod, o herwydd na fỳn y Saeson ddysgu Cymraeg, neu am fod y Cymry yn esgeuluso rhoddi
iddynt gyfleusderau i'w dysgu.
|
38
Dafyddol", o per complaure a algun supervisor d'anglès o anglès, o per
guanyar-se un bon nom en un examen d'anglès, molt aficionat a l'”idioma
magre” ● ( = la llengua anglesa) de nou. Però als vint-i-cinc anys
s'hauran establert al món, formant una família, membres d'esglésies
gal·leses, professors o alumnes de classes de gal·lès a les Escoles
Dominicals. La febre és de vegades gal·lès, altres vegades anglesa, però
l'home, més habitualment, acabarà sent gal·lès.
Es poden esperar períodes similars amb certesa a tots els països bilingües.
Alguns tendeixen a adoptar una de les dues llengües com a llengua principal,
i d'altres a triar l'altra. Es veu, doncs, que hi ha d'haver un servei
religiós i una literatura en les dues llengües. De vegades, és necessari que
els amants d'una de les llengües es trobin amb amants de l'altra llengua al
terme mitjà. No és desitjable, en aquestes circumstàncies, que els parlants
puguin sentir-se lliures d'utilitzar la llengua que han dominat? Com està
sovint a Gal·les ara? Aquí hi ha tres-centes persones juntes -i només deu,
vint o cinquanta, segons la naturalesa de la reunió, o l'estat lingüístic del
cilch, ignorant la llengua gal·lesa. Els dos-cents noranta han de donar pas
al deu, i que la feina continuï en anglès! —¿No haurien d'aprendre gal·lès
els deu, per evitar la vergonya? vas dir: "No és una idea còmica pensar
en tanta gent que cau per ser un pas per als peus de la petita minoria?"
Molt divertit, si decideixes mirar-ho des d'aquesta posició ridícula. Però
intentar convertir-se en odi quan considerem que tanta feblesa per a la
nostra nació és l'esperit servil que es delecta amb un sistema educatiu que
no dóna oportunitats justes als deu, i als seus fills, d'aprendre gal·lès; de
manera que es podrà fer servir una de les dues llengües, segons el gust del
parlant, sense motius de por que alguns no puguin entendre les adreces. Fins
que la minoria no tingui l'oportunitat d'aprendre gal·lès, és just, al cap i
a la fi, fer la feina en la seva pròpia llengua, ja que s'ocupen de
proporcionar prou oportunitats perquè els gal·lesos aprenguin anglès. És el
gal·lès qui els tanca la porta de la seva llengua i n'ha d'acceptar el resultat.
Aquí hi ha causa i efecte. La causa és el menyspreu evident o amagat del
gal·lès per la seva llengua; l'efecte és el menyspreu evident o ocult
d'alguns dels nostres nouvinguts, i els nostres «Dic-Siôn-Dafyddhiaid», de la
llengua gal·lesa: - o, dit d'una altra manera, la submissió innecessària dels
gal·lesos davant els anglesos! Parlar anglès per elecció és una cosa
completament diferent de parlar-lo per necessitat, perquè els anglesos no
aprenen gal·lès, o perquè els gal·lesos descuiden donar-los oportunitats
d'aprendre-lo.
|
38
or to please some English supervisor, or one who is English in his ways ● (i.e. an anglicised Welshman) or to get a good mark (“gain a good
name”) in an English exam - very fond of the 'shrill language” again. But at twenty-five, they
will have settled in the world, raising a family, members in Welsh churches,
teachers or pupils in Welsh classes in the Sunday Schools. The fever is
sometimes Welsh, other times English - but the man, most commonly, will end
up being Welsh.
Similar periods can be expected with certainty in all bilingual countries.
Some tend to adopt one of the two languages as their main language - and others
to choose the other. It is seen, therefore, that there must be a religious
service and literature in both languages. At times, it is necessary for
lovers of one of the languages to meet lovers of the other language in the middle ground.
Is it not desirable, under such circumstances, that the speakers can feel
themselves free to use the language they have mastered? How is she in Wales
often now? Here are three hundred people together - and only ten, twenty, or
fifty, according to the nature of the meeting, or the linguistic state of the
environs, ignorant of the Welsh language. The two hundred and ninety must
give way to the ten, and for the work to go on in English! 'Shouldn't the ten
learn Welsh, to avoid shame?' you said 'Isn't it a comical idea to think of
so many people falling down to be a stepping stone for the feet of the small
minority?' Very funny, if you choose to look at it from this ridiculous
position. But the amusement turns to loathing when we consider what a weakness
for our nation is the servile spirit that delights in an educational system
that does not give fair opportunities to the ten, and their children, to
learn Welsh; so that it will be possible to use one of the two languages,
according to the taste of the speaker, without reason to fear that some will
not be able to understand the addresses. Until the minority get the
opportunity to learn Welsh, it is fair, after all, to do the work in their
own language, as they take care to provide enough opportunities for the Welsh
to learn English. It is the Welshman who closes the door of his language
against them, and he must accept the result. There is cause and effect here.
The cause is the obvious or hidden contempt of the Welshman for his language;
the effect is the obvious or hidden contempt of some of our newcomers, and
our 'Dic-Siôn-Dafyddiaid,' (= Welsh people who try to be English and renounce
their language and culture) for the Welsh language: - or, in other words, the
unnecessary submission of the Welsh before the English! Speaking English by
choice is a completely different thing from speaking it out of necessity,
because the English do not learn Welsh, or because the Welsh neglect to give
them opportunities to learn it.
|
|
|
|
|
|
#39
Rhwng Llanelli a Chaerdydd, bûm
yn ymddiddan â phedwar o bersonau oedd yn yr un dosran o'r gerbydres a nyni -
dau Gymro, a dwy Saesnes. Gweinidogion oedd y Cymry - un yn ffafriol i
addysgu y Gymraeg, a'r llall yn tueddu i fod yn wrthwynebol. Yr oedd y ddau
am gryfhau asgwrn cefn y Cymro - am greu teimlad o wir falchder yn ei wlad
a'i genedl ynddo, ac am ysgubo i ffordd y cywilydd diangenrhaid sydd yn tueddu meibion Gwalia i
guddio eu llediaith, neu eu hacen. Ond meddyliai un, gan fod pobl Ysgotland
a'r Iwerddon yn feddiannol ar wroldeb gwladgarol, heb feddu iaith
wahaniaethol, mai eu hefelychu hwy fyddai oreu i'r Cymro.
Carwn gael cyfleusdra i ddangos fod iaith yn debyg i'n hiaith ni yn fyw yn
Ysgotland, ac yn yr Iwerddon, yn ein dyddiau ni, a bod llywodraeth Prydain
Fawr yn cyfranu at y draul o'u haddysgu. Yn bresennol, digon, fe allai, fydd
galw sylw at y ffaith fod cyfraith wahanol yn Ysgotland; ac enwau neillduol
ar farnwyr, bargyfreithwyr, a chyfreithwyr y wlad. Y mae ganddynt hwy amryw
sefydliadau cenedlaethol, ac nid oes unrhyw arwyddion i'w gweled chwaith fod
yn eu bwriad eu rhoddi i fyny.
*
*
Am danom ni, y Cymry, nid oes genym fel sefydliadau cenedlaethol ond Eglwys,
Eisteddfod, ac Iaith. Yn yr Eglwys yn unig y mae gan ein hiaith hawl
gyfreithiol i gynnorthwy y wladwriaeth, ac i'r diweddar Arglwydd LLANOVER,
pan yr oedd efe yn Mr. BENJAMIN HALL, y mae i ni ddiolch am hyn: - a'r un
modd i'w Arglwyddes GWENYNEN GWENT, yr hon sydd yn haeddu y parch mwyaf oddi
wrth y Cymry. Gofalodd fod yn rhaid dysgu Cymraeg mewn un ysgol ddyddiol yn
Nghymru - sef y Welsh Collegiate Institution, yn Llanymddyfri. Yr wyf yn
cofio yn dda am ymweliad ei Harglwyddes â'r lle cyn i'r ysgol gael ei
chychwyn. Yr oedd esgob diweddar Tŷ Ddewi, esgob presennol Llanelwy,
Mr. WILLIAM REES o'r Tòn, a'r Barnwr JOHNES, yn mhlith y gwladgarwyr llygad-graff a fu yn cynnorthwyo yn yr amcan clodwiw.
Myn rhai fod ein holl sefydliadau cenedlaethol mewn perygl. 'Y mae'r elfen
Saesnig,' meddant, 'yn debyg iawn o dagu yr elfen Gymreig yn yr eisteddfod.’ Ergydir ar yr Eglwys o'r tu allan, ac ergydir ar y Gymraeg y tu fewn
i'r Eglwys, yn gystal a thu allan iddi. Dywedodd Eglwyswr wrthyf, ychydig o
fisoedd yn ol, ei fod yn credu y byddai yn ddoeth i'r Eglwys daflu y Gymraeg
dros fwrdd ei llong. Tybiai y llwyddai yr Eglwys yn fwy ar ol cael ymwared
o'r JONAH hwn. Y mae llawer o Eglwyswyr yn anghyttuno â fy nghyfaill; ond pa
sicrwydd sydd genym fel cenedl y trecha yr elfen Gymreig yn yr Eglwys yr
elfen wrth-Gymreigaidd? Y mae'r esgobion presennol yn gofalu yn well am y
plwyfydd dwy-ieithawg. Y mae yr S. P. C. K., neu y Gymdeithas er Lledaenu
Gwybodaeth
|
39
Entre Llanelli i Cardiff, vaig parlar amb quatre persones que anaven al
mateix tram del carruatge que nosaltres: dos gal·lesos i dos anglesos. Els
gal·lesos eren ministres: un favorable a l'ensenyament de la llengua
gal·lesa, l'altre tendeix a ser contrari. Tots dos volien enfortir la columna
vertebral del gal·lès: crear en ell un sentiment d'autèntic orgull pel seu
país i la seva nació, i eliminar la vergonya innecessària que tendeix als
fills de Gwalia a amagar el seu dialecte o el seu accent. Però un pensava
que, com que els pobles d'Escòcia i Irlanda tenien un coratge patriòtic,
sense tenir una llengua pròpia, el millor seria que els gal·lesos els
imitassin.
Ens agradaria tenir l'oportunitat de demostrar que una llengua semblant a la
nostra és viva a Escòcia, i a Irlanda, en els nostres dies, i que el govern
de la Gran Bretanya està contribuint a la despesa d'educar-los. En
l'actualitat, potser n'hi ha prou amb cridar l'atenció sobre el fet que a
Escòcia hi ha una llei diferent; i noms especials per a jutges, advocats i
advocats del país. Tenen diverses organitzacions nacionals, i tampoc no hi ha
indicis que tinguin intenció de renunciar-hi.
Per a nosaltres, els gal·lesos, només tenim com a institucions nacionals
Església, Eisteddfod i Llengua. Només a l'Església la nostra llengua té dret
legal a l'ajuda de l'Estat, i al difunt Lord LLANOVER, quan era el senyor
BENJAMIN HALL, hem d'agrair això: - i així mateix a la seva Senyora GWENYNEN
GWENT, que es mereix el més gran. respecte dels gal·lesos. Va vetllar perquè
el gal·lès s'hagués d'ensenyar a l'escola d'un dia a Gal·les, és a dir, a la
Welsh Collegiate Institution, a Llandovery. Recordo bé la visita de la seva
Senyora al lloc abans de començar l'escola. El difunt bisbe de T ŷ Ddewi, l'actual bisbe de Sant Asaph,
el senyor WILLIAM REES de la T ò n, i
el jutge JOHNES, entre els patriotes d'ulls esmolats que van col·laborar en
l'admirable objectiu.
Alguns afirmen que totes les nostres institucions nacionals estan en perill.
"L'element anglès", diuen, "és molt semblant a ofegar
l'element gal·lès a l'eisteddfod". L'Església és atacada des de fora, i
la llengua gal·lesa és atacada dins de l'Església, així com fora d'ella. Un
eclesiàstic em va dir, fa uns mesos, que creia que seria prudent que
l'Església llencés la llengua gal·lesa per la borda. Va pensar que l'Església
tindria més èxit després de desfer-se d'aquest JONÀ. Molts membres de
l'Església no estan d'acord amb el meu amic; però quina garantia tenim com a
nació que l'element gal·lès de l'Església derrotarà l'element anti-gal·lès?
Els actuals bisbes cuiden millor els feligresos bilingües. Hi ha l'SPCK, o
Societat per a la Difusió de la Informació
|
39
Between Llanelli and Cardiff, I spoke to four people who were in the same
section of the carriage as us - two Welsh, and two English. The Welsh were
ministers - one favourable to teaching the Welsh language, the other tending
to be opposed. Both of them both wanted to strengthen the Welshman's backbone
- to create in him a feeling of true pride in his country and his nation, and
to sweep away the unnecessary shame that tends to make the sons of Gwalia
hide their dialect, or their accent. But one thought that, as the people of
Scotland and Ireland were possessed of patriotic courage, without having a
distinctive language, it would be best for the Welsh to imitate them.
We would like to have an opportunity to show that a language similar to ours
is alive in Scotland, and in Ireland, in our days, and that the government of
Great Britain is contributing to the expense of educating them. At present,
it may be enough to call attention to the fact that there is a different law
in Scotland; and special names for judges, barristers, and lawyers in the
country. They have several national organizations, and there are no signs to
be seen either that they intend to give them up.
For us, the Welsh, we have as national institutions only Church, Eisteddfod,
and Language. Only in the Church does our language have a legal right to
state aid, and to the late Lord LLANOVER, when he was Mr. BENJAMIN HALL, we
have to thank for this: - and likewise to his Lady GWENYNEN GWENT, who
deserves the greatest respect from the Welsh. He saw to it that Welsh had to
be taught in one day school in Wales - namely the Welsh Collegiate
Institution, in Llandovery. I remember well Her Ladyship's visit to the place
before the school was started. The late bishop of Tŷ Ddewi, the current bishop of St
Asaph, Mr. WILLIAM REES from the Tòn, and Judge JOHNES, among the
sharp-eyed patriots who assisted in the admirable objective.
Some claim that all our national institutions are at risk. 'The English
element,' they say, 'is very similar to choking the Welsh element in the
eisteddfod.'The Church is attacked from the outside, and the Welsh language
is attacked inside the Church, as well and outside of it. A Churchman told
me, a few months ago, that he believed it would be wise for the Church to
throw the Welsh language overboard. He thought that the Church would succeed
more after getting rid of this JONAH. Many Church members disagree with my
friend; but what assurance do we have as a nation that the Welsh element in
the Church will defeat the anti-Welsh element? The current bishops take
better care of the bilingual parishioners. There is the S. P. C. K., or the
Society for the Dissemination of Information
|
|
|
|
|
|
#40
Gristionogol,
yn rhoddi swm da o arian yn flynyddol i gefnogi llenyddiaeth Gymreig
Eglwysig. Y mae'r Llan a'r Gwalia yn cael eu gwerthu, a’u
prynu,
a'u darllen bob wythnos yn Llandybie, a manau cyffelyb. Y mae’r Gymraeg yn
cael mwy o sylw yn ngwasanaeth cyhoeddus yr Eglwys yn y plwyf a enwyd na'r
Saesneg. Y mae yr Ysgol Sabbothol yn cael ei chynnal yno yn Gymraeg. Dywedodd
mab i gefnder i mi wrthyf, fod yr athraw sydd yn rhoddi gwersi Saesneg iddo
yn yr wythnos yn athraw Cymraeg
iddo ar y Sabbath. Rhaid cydnabod fod y pethau hyn yn arwyddion o duedd yr
Eglwys i fyned o ddydd i ddydd yn fwy
Cymreig — yn fwy cenedlaethol — mewn rhai ardaloedd. A ydynt yn gyffredinol?
A barhânt hwy felly? Pa sicrwydd o'u parhâd sydd genym? Pa wystl a rydd yr
Eglwys i'r genedl o'i phenderfyniad i fod yn ffyddlawn o hyn allan yn mhob
plwyf yn y pedair esgobaeth i'r iaith Gymraeg? Dyma ofyniad y Cymro, fel Cymro,
i'r Eglwys Sefydledig yn Nghymru.
Ar ol i mi ysgrifenu y cyfeiriadau blaenorol at y Welsh
Collegiate
Institution, gwelais heddyw yn y Westem Mail hysbysiad o dan y penawd uchod.
A yn mlaen i hysbysu fod 'Vacancy of office of Head Master,
or Warden.’ Un
o'r cymmhwysderau anhebgorol a ofynir a ddisgrifir yn y geiriau canlynol — ei fod yn ‘thoroughly
conversant
with
the Welsh language in its colloquial
and literary use' — ‘Rhaid
i'r prif-athraw fod yn hollol gyfarwydd â'r iaith Gymraeg fel y defnyddir hi
yn sathredig ac yn llenyddol.'
Yr ydym yn cymmhell ein bechgyn a'n merched i gymmeryd mantais o'r ysgolion
uwchraddol Cymreig. Beth pe byddai pob Cymro a Chymraes, mor bell ag y mae
cylch eu dylanwad yn myned, yn gwneyd dros fechgyn Cymru yr hyn a wnaeth
Thomas Phillips, a'i
gynghorwyr, drostynt yn Ysgol Llanymddyfri? Y fath gyfnewidiad a welid yn ein
gwlad, ac yn ysbryd ein cenedl, yn mhell cyn 1985!
Pa beth yw y teimlad o ofn sydd yn rhedeg drwy y wlad y dyddiau hyn? Beth yw y syndod sydd yn meddiannu y werin pan y clywant eu hoff a'u
parchus flaenoriaid yn siarad am agosrwydd y dydd pan y bydd eisieu y capeli
mawrion ar y Saeson, ac y bydd digon o le yn y capeli bychain i'r Cymry? A
oes dallineb wedi syrthio ar wŷr a ystyrid yn llygad-graff hyd yn hyn? Beth yw'r sï newydd yn Nghymru a glywir, ond
gwrandaw yn graffus y dyddiau hyn? "A ydyw barn ein gweinidogion yn
iawn? Ai nid ydynt yn camsynied ynghylch anghenion pregethwyr sydd am barotoi
ar gyfer corph y genedl Gymreig, gan osod y cymmhwysderau gofynol i Loegr yn
eu lle?" Gall fod peth yn dda - ïe, yn rhagorol dda - i bregethwr ieuangc uchelgeisiol, heb ei fod yn dda o gwbl i'r werin
Gymreig. A bydded hysbys fod ammheuaeth yn y dyddiau hyn.
|
40
Christian, dona una bona quantitat de diners anualment per donar suport a la
literatura eclesiàstica gal·lesa. El Llan i el Gwalia es venen, es compren i
es llegeixen cada setmana a Llandybie i llocs semblants. La llengua gal·lesa
rep més atenció en el servei públic de l'Església a la parròquia nomenada que
la llengua anglesa. L'escola dominical se celebra allà en gal·lès. El fill
del meu cosí em va dir que el professor que li dóna classes d'anglès durant
la setmana és el seu professor de gal·lès el dissabte. Cal reconèixer que
aquestes coses són signes de la tendència de l'Església a esdevenir cada dia
més gal·lès -més nacional- en alguns àmbits. Són universals? Continuaran
així? Quina garantia tenim de la seva continuïtat? Quin ostatge donarà
l'Església a la nació de la seva decisió de ser fidel a partir d'ara en totes
les parròquies de les quatre diòcesis a la llengua gal·lesa? Aquest és el
requisit dels gal·lesos, com a gal·lesos, a l'Església establerta a Gal·les.
Després d'escriure les referències anteriors a la Institució Col·legiata de
Gal·les, avui he vist al Westem Mail un avís sota l'encapçalament anterior.
I, a més, informar que "Vacant del càrrec de cap de cap o de
director". - 'El director ha d'estar completament familiaritzat amb la
llengua gal·lesa ja que s'utilitza col·loquialment i literàriament.' Animem
els nostres nois i noies a aprofitar les escoles secundàries gal·leses. Què
passaria si tots els gal·lesos i gal·lesos, pel que fa a la seva esfera
d'influència, fessin pels nois de Gal·les el que Thomas Phillips i els seus
consellers van fer per ells a Ysgol Llanymdoveri? Aquest canvi es va veure al
nostre país, i en l'esperit de la nostra nació, molt abans de 1985!
Quina és la sensació de por que recorre el país aquests dies? Quina és la
sorpresa que s'apodera de la gent quan escolten els seus estimats i
respectats ancians parlar de la proximitat del dia en què els anglesos
necessitaran les grans capelles, i hi haurà prou espai a les petites capelles
per als gal·lesos? La ceguesa ha caigut sobre homes que fins ara es
consideraven d'ulls aguts? Quin és el nou rumor a Gal·les que s'escolta, però
escolteu amb atenció aquests dies? "És correcta l'opinió dels nostres
ministres? No s'equivoquen sobre les necessitats dels predicadors que volen
preparar-se per al cos de la nació gal·lesa, posant al seu lloc les
qualificacions requerides per a Anglaterra?" Alguna cosa pot ser bona
-sí, excel·lentment bona- per a un jove predicador ambiciós, sense ser bona
per al poble gal·lès. I que sàpiga que hi ha dubtes en aquests dies.
|
40
Christian, donates a good amount of money annually to support Ecclesiastical
Welsh literature. The Llan and the Gwalia are sold, and bought, and read
every week in Llandybie, and similar places. The Welsh language receives more
attention in the public service of the Church in the named parish than the
English language. The Sunday School is held there in Welsh. My cousin's son
told me that the teacher who gives him English lessons during the week is his
Welsh teacher on the Sabbath. It must be recognized that these things are
signs of the Church's tendency to become day by day more Welsh - more
national - in some areas. Are they universal? Will they continue like that?
What assurance of their continuity do we have? What hostage will the Church
give to the nation from its decision to be faithful from now on in every
parish in the four dioceses to the Welsh language? This is the requirement of
the Welsh, as Welsh, to the Established Church in Wales.
After I wrote the previous references to the Welsh Collegiate Institution, I
saw today in the Westem Mail a notice under the above heading. And further to
inform that 'Vacancy of office of Head Master, or Warden.' - 'The head
teacher must be completely familiar with the Welsh language as it is used
colloquially and literary.' We encourage our boys and girls to take advantage
of the Welsh secondary schools. What if every Welshman and Welshwoman, as far
as their sphere of influence goes, did for the boys of Wales what Thomas
Phillips, and his advisers, did for them at Ysgol Llanymddyfri? Such a change
was seen in our country, and in the spirit of our nation, long before 1985!
What is the feeling of fear that runs through the country these days? What is
the surprise that takes hold of the folk when they hear their beloved and
respected elders talking about the nearness of the day when the English will
need the big chapels, and there will be enough space in the small chapels for
the Welsh ? Has blindness fallen on men who were considered sharp-eyed until
now? What is the new rumor in Wales that is heard, but listen carefully these
days? "Is the opinion of our ministers right? Are they not mistaken
about the needs of preachers who want to prepare for the body of the Welsh
nation, placing the required qualifications for England in their place?"
Something may be good - yes, excellently good - for an ambitious young
preacher, without being good at all for the Welsh folk. And let it be known
that there is doubt in these days.
|
|
|
|
|
|
#41
yn meddwl y wlad mewn perthynas i
darddiad gwirioneddol yr ysbryd gor-Saesnigaidd sydd yn meddiannu
cynnifer o'n dynion cyhoeddus; a charant gael gwybod ai nid ellir gosod y
Gymraeg lle y bydd hi allan o'r peryglon sydd yn ei hamgylchu yn awr. Os bydd
un enwad yn codi achos Saesneg gwir angenrheidiol mewn ardal, wele y lleill
yn dilyn - yn unig o ysbryd sectaidd, heb reswm digonol; o herwydd un achos
Saesneg yn unig fydd eisieu. Nid dau, neu dri, neu bedwar! Ond dywedir fod yn
rhaid gofalu am ein henwad ni! Yna gwesgir ar Gymry i fyned oddi wrth y
gwasanaeth Cymraeg, yr hwn a hoffant ac a ddeallant oreu, i gynnal yr
achosion Saesnig di-alw-am-danynt! Nid chwareu teg â'r genedl, nac â chrefydd, nac â'r Gymraeg
chwaith ydyw hyn! Ac y mae y wlad yn ddistaw bach yn dechreu gofyn y cwestiwn
- Ai tybed mai lles eneidiau ydyw yr unig, neu y prif achos cynnhyrfiol mewn
mudiadau o'r fath? Y mae awydd cyffredin yn codi yn mynwesau llawer i achub y
Gymraeg o ddwylaw yr holl sectau - yr Eglwys Sefydledig, a'r cwbl - er ei
gosod mewn man diogel.
Tra y bûm yn Lloegr, cyfododd mudiad yn Nghymru a ymddangosai fel pe yn
arwyddo fod y Cymry am gael, chwareudai cenedlaethol. A ydyw y rhai sydd yn
gwthio y Gymraeg o'r llan a'r capel wedi meddwl pa beth a all fod y
canlyniad? Yn y gwledydd Catholig Rhufeinig, fel y gwyddoch, y Lladin ydyw
prif iaith y gwasanaeth crefyddol. Y mae iaith y werin yn y gwledydd hyny yn
ymddibynu mwy ar y theatre nag ar yr eglwys. Y mae llawer yn Nghymru y
dyddiau hyn yn deall Cymraeg, ac yn hoffi Cymraeg, nad ydynt yn mynychu nac
eglwys na chapel Cymraeg; a byddai yn dda ganddynt gael cyfleusderau i
weled plays Cymreig. A dyweyd y gwir, y mae anghyssondeb mawr yn ymddygiadau
rhai o honom. Cynnorthwyant gydag egni bob mudiad sydd yn tueddu i
Saesnigeiddio y wlad; a thrwy hyny, chwanegant at nifer y personau sydd yn
dyfod o dan ddylanwad a hudoliaeth y theatre Saesneg. Ond colled annhraethol
i foesoldeb a chrefydd fydd gosod Cymru dan orfodaeth i fyw ar gynnyrchion y
Saesneg yn unig, tra y mae ganddi lenyddiaeth lawer purach yn y Gymraeg.
*
*
*
*
*
Ond rhodder lle i'r hen iaith yn yr ysgolion dyddiol a hwyrol. Yno, bydd allan
o afael ymrafaelion y pleidiau crefyddol a gwleidyddol. Os caiff hi osod ei
throed i lawr yno, fe erys yn yr Ysgolion Sabbothol hefyd; a chynnydda mewn
dylanwad. Bydd llai o ddosbarthiadau Saesnig i'w gweled yn yr ysgolion
Cymreig, a mwy o ddosbarthiadau Cymreig yn yr ysgolion Saesnig. Mewn gwlad
ddwy-ieithawg, dyna fel y dylai pethau fod. Rhoddi chwareu teg i'r ddwy iaith
a ddylai fod yn rheol. Mewn cymmydogaeth lle y bydd un o honynt yn wan, dylai
hono gael sylw neillduol.
|
41
pensa el país en relació amb l'origen real de l'esperit excessivament anglès
que ocupa tants dels nostres homes públics; i volen saber si la llengua
gal·lesa no es pot situar on estarà fora dels perills que l'envolten ara. Si
una denominació planteja la causa d'un anglès realment necessari en una zona,
vet aquí que les altres segueixen, només des d'un esperit sectari, sense
motiu suficient; perquè només es necessitarà un cas d'anglès. Ni dos, ni
tres, ni quatre! Però es diu que hem de cuidar el nostre nom! Aleshores, els
gal·lesos són pressionats perquè s'allunyin del servei de llengua gal·lesa,
que més els agrada i entenen, per dur a terme els casos d'anglès que no es
demanen! Això no és un joc net amb la nació, ni amb la religió, ni amb la
llengua gal·lesa! I el país en silenci comença a fer-se la pregunta: és el
benestar de les ànimes l'única o la principal causa d'agitació en aquests
moviments? Hi ha un desig comú que sorgeix en el cor de molts de salvar la
llengua gal·lesa de les mans de totes les sectes -l'Església establerta i
totes- per tal de col·locar-la en un lloc segur.
Mentre estava a Anglaterra, va sorgir un moviment a Gal·les que semblava
indicar que els gal·lesos volien un pati nacional. Els que estan deixant de
banda la llengua gal·lesa i a la capella han pensat quin podria ser el
resultat? Als països catòlics romans, com sabeu, el llatí és la llengua
principal del servei religiós. La llengua vernacla en aquests països depèn
més del teatre que de l'església. Avui dia hi ha molts a Gal·les que entenen
el gal·lès, i com el gal·lès, que no assisteixen a una església o capella
gal·lesa; i els agradaria tenir oportunitats de veure obres de teatre
gal·lesos. Per dir la veritat, hi ha una gran inconsistència en els
comportaments d'alguns de nosaltres. Ajuden amb energia a totes les
organitzacions que tendeixen a anglicitzar el país; i a través d'això,
s'afegeixen al nombre de persones que passen sota la influència i el glamur
del teatre anglès. Però serà una pèrdua indescriptible per a la moral i la
religió posar Gal·les sota la obligació de viure només dels productes de la
llengua anglesa, mentre que té una literatura molt més pura en llengua
gal·lesa.
Però doneu lloc a la llengua antiga a les escoles de dia i de vespre. Allà,
estarà fora de les lluites dels partits religiosos i polítics. Si hi pot
posar el peu, també romandrà a les Escoles Dominicals; i augment de la
influència. Hi haurà menys classes d'anglès a les escoles gal·leses i més
classes de gal·lès a les escoles d'anglès. En un país bilingüe, les coses
haurien de ser així. Donar joc net als dos idiomes hauria de ser la regla. En
una comunitat on un d'ells és feble, hauria de rebre una atenció especial.
|
41
thinks the country in relation to the real origin of the over-English spirit
which occupies so many of our public men; and they want to know if the Welsh
language cannot be placed where it will be out of the dangers that surround
it now. If one denomination raises the cause of a truly necessary English in
an area, behold the others follow - only from a sectarian spirit, without
sufficient reason; because only one English case will be needed. Not two, or
three, or four! But it is said that we must take care of our name! Then the
Welsh are pressed to go away from the Welsh language service, which they like
and understand best, to carry out the English cases that are not called for!
This is not fair play with the nation, or with religion, or with the Welsh
language either! And the country is quietly starting to ask the question - Is
it the welfare of souls that is the only, or the main cause of agitation in
such movements? There is a common desire rising in the hearts of many to save
the Welsh language from the hands of all the sects - the Established Church,
and all - in order to place it in a safe place.
While I was in England, a movement arose in Wales which seemed to indicate
that the Welsh wanted a national playground. Have those who are pushing the
Welsh language aside and in the chapel thought about what the result might
be? In the Roman Catholic countries, as you know, Latin is the main language
of the religious service. The vernacular language in those countries depends
more on the theater than on the church. There are many in Wales these days
who understand Welsh, and like Welsh, who do not attend a Welsh church or
chapel; and they would like to have opportunities to see Welsh plays. To tell
the truth, there is a great inconsistency in the behaviors of some of us.
They help with energy all organizations that tend to Anglicize the country;
and through that, they add to the number of people who come under the
influence and glamor of the English theatre. But it will be an unspeakable
loss to morality and religion to place Wales under compulsion to live on the
products of the English language alone, while it has a much purer literature
in the Welsh language.
But give place to the old language in the day and evening schools. There, it
will be out of the grip of the struggles of the religious and political
parties. If she can set her foot down there, she will remain in the Sunday
Schools too; and increase in influence. There will be fewer English classes
to be seen in the Welsh schools, and more Welsh classes in the English
schools. In a bilingual country, that's how things should be. Giving fair
play to both languages should be the rule. In a community where one of them is
weak, he should receive special attention.
|
|
|
|
|
|
#42
Yn y cyfwng cenedlaethol yr ydym ynddo
yn awr, dymunol fyddai cael gwybod a ydyw y pleidiau gwleidyddol yn debyg o
ofalu rhag llaw am y Gymraeg? A ydyw yn eu bwriad i fynu sefydlu y Gymraeg yn
y gyfundrefn addysgol Gymreig - o'r ysgol ddyddio i'r brifysgol - ac o wasgu
y cwestiwn ar yr ymgeiswyr yn yr etholiad cyffredinol nesaf. Os nad ydynt, na
fydded yn rhyfeddod iddynt fod llawer Cymro yn gosod egwyddorion gwladol o'r
naill du, ac yn rhoddi ei bleidlais yn yr etholiad nesaf dros y Gymraeg.
Brysied blaenoriaid y pleidiau, gan hyny, i wneyd yn eglur i'r wlad fod y
Gymraeg i gael yr un chwareu teg yn yr ysgolion dyddiol a'r Wyddelaeg yn yr
Iwerddon.
*
*
Yr ydym yn sefyll ar dir canolog - yn barod i dderbyn pethau da i'r iaith
Gymraeg, ac i genedl y Cymry, o'r ddau gyfeiriad. Yr ydym yn disgwyl gyda
hyder, a chymmerwn gysur y dyddiau yma, pan yn meddwl fod adnoddau y wasg, yr
esgynlawr, a'r ysgoldy Cymraeg yn mhell o gyrhaedd eu digonedd eithaf, a
charwyr yr hen iaith yn llawer mwy lliosog na'r cyfrifiad cyffredin mewn
llawer cylch.
Yr ydym wedi myned yn mhell oddi wrth y cwmpeini yn y gerbydres a deithiai yn
gyflym rhwng Llanelli a Chaerdydd y Sadwrn diweddaf. Dychwelwn i ffarwelio
â'r ddau weinidog. Ar ol iddynt ymadael, deallais fod y ddwy wraig a
arosasant yn fud hyd yn hyn yn Saeson, er eu bod yn byw yn Narberth.
Digwyddodd i un o'r gweinidogion ddyweyd fod dylanwad y Gymraeg wedi darfod
yn y dref hono. Ond tystiolaeth wahanol oedd tystiolaeth y gwragedd. Dywedent
eu bod yn ystyried eu hanwybodaeth o'r Gymraeg yn anfantais fasnachol bwysig
iddynt yn nhref Narberth.
Nid dyma'r tro cyntaf, na'r ugeinfed tro, i ni sylwi fod barn y Saeson ar y
cwestiwn yn fwy seiliedig ar y ffeithiau, mor bell ag y mae ein hymchwiliadau
yn ein galluogi i farnu. Y mae llawer o gam wedi cael ei wneyd, ac yn cael ei
wneyd, trwy droi un ochr i'r gwydr tuag at yr elfen Saesnig er ei mwyhau, a'r
ochr arall at yr elfen Gymreig er ei gwneyd yn llai. Yr oedd yn amlwg fod y
gweinidog yn llwyr argyhoeddedig o gywirdeb ei dystiolaeth; ac etto, yr oedd
dwy Saesnes oedd yn ei wrandaw wedi cael golwg arall ar yr un pethau. Tebyg
iawn mai rhan o'r gwirionedd oedd gan bob ochr; ac y rhoddai y ddau gyda'u
gilydd i ni syniad tecach na phob un ar wahân.
*
*
*
*
*
Pan gyrhaeddasom y tŷ, cefais yno y llythyr canlynol oddi wrth Gymro sydd wedi ennill iddo
ei hun enw uchel yn y Deheudir. Nis gallasai lanw swydd y mae wedi ei dal o
dan gwmpeini Ffrengig am un-mlynedd-ar-bymtheg oni buasai ei fod yn deall Cymraeg. Y mae hefyd wedi astudio
pwngc pwysig i fywydau y glöwyr, ac i
|
42
En el període nacional en què ens trobem ara, seria bo saber si és probable
que els partits polítics tinguessin cura de la llengua gal·lesa per endavant?
És la seva intenció establir encara més la llengua gal·lesa al sistema
educatiu gal·lès -des de l'escola de cites fins a la universitat- i fer la
pregunta sobre els candidats a les properes eleccions generals. Si no ho són,
no els hauria de sorprendre que molts gal·lesos estableixin principis
nacionals d'una banda i donin el seu vot a les properes eleccions per la
llengua gal·lesa. Els ancians dels partits es van afanyar, per tant, a deixar
clar al país que la llengua gal·lesa havia de tenir el mateix joc net a les
escoles diàries que la llengua irlandesa a Irlanda.
Estem al centre: disposats a acceptar coses bones per a la llengua gal·lesa i
per a la nació gal·lesa, des d'ambdues direccions. Esperem amb confiança, i
ens reconfortem aquests dies, quan pensem que els recursos de la premsa,
l'esgynlawr i l'escola gal·lesa estan lluny d'arribar a la seva màxima
abundància, i els amants de la llengua antiga són molt més nombrosos que els
un càlcul comú en molts cercles.
Hem recorregut molt de l'empresa en el vagó que va viatjar ràpidament entre
Llanelli i Cardiff dissabte passat. Tornem per acomiadar-nos dels dos
ministres. Després de marxar, vaig entendre que les dues dones que havien
callat fins ara eren angleses, tot i que vivien a Narberth. Un dels ministres
va dir casualment que la influència de la llengua gal·lesa havia cessat en
aquella ciutat. Però el testimoni de les dones va ser diferent. Van dir que
consideraven que el seu desconeixement de la llengua gal·lesa era un
important desavantatge comercial per a ells a la ciutat de Narberth.
No és la primera, ni la vintena, que observem que l'opinió dels anglesos
sobre la qüestió es basa més en els fets, en la mesura que ens permeten
jutjar les nostres investigacions. S'han fet molts passos, i s'estan fent,
girant un costat del vidre cap a l'element anglès per augmentar-lo, i l'altre
costat cap a l'element gal·lès per fer-lo més petit. Era evident que el
ministre estava completament convençut de l'exactitud del seu testimoni; i
tanmateix, dues dones angleses que l'escoltaven tenien una altra visió sobre
les mateixes coses. Molt probable que cada bàndol tingués una part de la
veritat; i que tots dos junts ens donarien una idea més justa que cadascuna
per separat.
Quan vam arribar a casa, vaig rebre allà la següent carta d'un gal·lès que
s'ha guanyat una gran reputació al sud. No hauria pogut ocupar una feina que
ha ocupat sota una empresa francesa durant setze anys si no entenia el
gal·lès. També ha estudiat un tema important per a la vida dels miners, i i
|
42
In the national period we are in now, it would be nice to know if the
political parties are likely to take care of the Welsh language in advance?
Is it their intention to further establish the Welsh language in the Welsh
educational system - from the dating school to the university - and to press
the question on the candidates in the next general election. If they are not,
it should not be a surprise to them that many Welsh people set national
principles on the one hand, and give their vote in the next election for the
Welsh language. The elders of the parties hastened, therefore, to make it
clear to the country that the Welsh language should have the same fair play
in the daily schools as the Irish language in Ireland.
We stand on central ground - ready to accept good things for the Welsh
language, and for the Welsh nation, from both directions. We expect with
confidence, and we take comfort these days, when we think that the resources
of the press, the esgynlawr, and the Welsh schoolhouse are far from reaching
their ultimate abundance, and the lovers of the old language are much more
numerous than the a common calculation in many circles.
We have gone a long way from the company in the carriage that traveled
quickly between Llanelli and Cardiff last Saturday. We return to say goodbye
to the two ministers. After they left, I understood that the two women who
had remained silent until now were English, although they lived in Narberth.
One of the ministers happened to say that the influence of the Welsh language
had ceased in that town. But the testimony of the women was different. They
said that they considered their ignorance of the Welsh language to be an
important commercial disadvantage for them in the town of Narberth.
This is not the first time, nor the twentieth time, that we have noticed that
the opinion of the English on the question is more based on the facts, as far
as our investigations enable us to judge. Many a step has been made, and is
being made, by turning one side of the glass towards the English element to
increase it, and the other side to the Welsh element to make it smaller. It
was clear that the minister was completely convinced of the accuracy of his
testimony; and yet, two English women who were listening to him had another
view on the same things. Very likely that each side had a part of the truth;
and that both together would give us a fairer idea than each separately.
When we arrived at the house, I received there the following letter from a
Welshman who has earned himself a high reputation in the South. He could not
have filled a job he has held under a French company for sixteen years if he
did not understand Welsh. He has also studied an important subject for the
miners' lives, and i
|
|
|
|
|
|
#43
bocedau y meistri; sef, y top o wàr y glô. Dylai y rhai hyny sydd yn meddwl
fod y Gymraeg yn marw yn sir Fynwy gofio, fod pyllau glo Mynwy o fewn cylch
ymweliadau chwe - misol ein cyfaill: -
MORGANWG HOUSE, LLANTWIT -
STREET, CAERDYDD,
Gorphenaf 3ydd, 1885.
HOFF SYR, - O barthed y pwngc o siarad Cymraeg yn y glofeydd, yr wyf, yn
rhinwedd fy swydd, yn ymweled â'r rhan fwyaf o lofeydd 'glô ager' Deheudir
Cymru bob chwe mis; ac yr wyf yn sicr nad wyf yn dangos gormodedd o ogwydd
Cymraeg, nac yn gŵyro dim oddi wrth y gwirionedd, wrth ddyweyd fod tua deunaw o bob
ugain o löwyr Deheudir Cymru yn siarad Cymraeg yn y gwaith. Hyhi ydyw iaith y
glofeydd.
Yr eiddoch yn barchus,
DAFYDD MORGANWG.
Wele derfyn llythyr maith sydd yn debyg o ymddangos yn y FANER wythnos yn
ddiweddarach na'm disgwyliad, o herwydd fod pethau eraill, am y tro, yn galw
yn arbenig am le.
Yr eiddoch yn gywir,
D. ISAAC DAVIES.
CAERDYDD, Gorphenaf 8fed, 1885.
-----
LLYTHYR VII.
FONEDDIGION,
Gyda'ch caniatâd, awn yma a thraw, hwnt ac acw, y tro hwn etto. Yn y ddau
lythyr a ganlynant hwn, ymdrechwn osod rhywbeth ymarferol ger bron y Cymry
hyny sydd am weithredu yn 1885, fel y byddo cynnydd dylanwad a hunan - barch
ein gwlad yn fwy amlwg yn 1985, na'r cynnydd a gydnabyddir fel yn ganfyddadwy
ar ddiwedd canrif o Ysgolion Sabbothol.
Yn nghyfarfod y Cymmrodorion, yn Eisteddfod Liverpool, siaradwyd yn briodol
iawn ar y cwestiwn o ddysgu y Gymraeg yn yr ysgolion dyddiol, gan amryw wŷr galluog a dylanwadol; ac yn eu mysg gan Gymry oedd wedi dwyn
anrhydedd i'w gwlad, ac iddynt eu hunain, yn Rhydychain a Chaergrawnt. At wŷr ieuaingc dysgedig, galluog, o'r fath, y mae Young Wales' - 'Y Cymry
Newydd' - yn edrych am arweinwyr. Y mae rhai o wýr mawr' Cymru, yn yr ystyr
uchaf, fel pe baent wedi tori eu calonau yn eu hymdrechion clodfawr a
llwyddiannus dros y Gymraeg. ‘Y mae'r iaith ar ddarfod!' 'Gwell rhoddi i fyny!' Dyna yw sŵn eu hwylofain. Clywyd ochenaid un o'r cadfridogion hyn yn Ngogledd
America yn ddiw-
|
43
les butxaques dels mestres; és a dir, la part superior de la mina de carbó.
Els que pensen que la llengua gal·lesa s'està morint a Monmouthshire haurien
de recordar que les mines de carbó de Monmouth estan dins del cicle de les
visites semestrals del nostre amic: -
MORGANWG HOUSE, LLANWIT - STREET, CARDIFF,
3 de juliol de 1885.
Benvolgut senyor, - Pel que fa al tema de parlar gal·lès a les mines, jo, en
qualitat de la meva oficina, visito la majoria de les mines de carbó de vapor
del sud de Gal·les cada sis mesos; i estic segur que no estic mostrant gaire
prejudici gal·lès, ni sé res de la veritat, quan dic que uns divuit de cada
vint miners del sud de Gal·les parlen gal·lès a la feina. Hyhi és la llengua
de les mines.
Respectuosament,
DAVID MORGANWG.
Aquí hi ha el final d'una llarga carta que probablement apareixerà al FANER
una setmana més tard del que esperava, perquè altres coses, de moment,
demanen específicament espai.
Atentament,
D. ISAAC DAVIES.
CARDIFF, 8 de juliol de 1885.
-----
CARTA VII.
SENYORS,
Amb el teu permís, anem aquí i allà, una i altra vegada, aquesta vegada. En
les dues cartes que segueixen, intentem posar quelcom pràctic davant
d'aquells gal·lesos que volen actuar l'any 1885, de manera que el progrés de
la influència i l'autoestima del nostre país sigui més evident l'any 1985,
que el progrés que és reconegut com a perceptible al final d'un segle
d'Escoles Dominicals.
A la reunió del Cymmrodorion, a l'Eisteddfod de Liverpool, la qüestió de
l'ensenyament de la llengua gal·lesa a les escoles quotidianes es va parlar
molt adequadament, per diversos homes capaços i influents; i entre ells els
gal·lesos que havien portat honor al seu país, ia ells mateixos, a Oxford i
Cambridge. Per a homes joves tan educats i capaços, Young Wales'-'Y Cymry
Newydd'- busca líders. Alguns dels grans homes de Gal·les, en el sentit més
alt, semblen haver-se trencat el cor en els seus gloriosos i exitosos
esforços per la llengua gal·lesa. 'La llengua s'està extingint!' 'Millor
renunciar!' Aquest és el so dels seus aplaudiments. El sospir d'un d'aquests
generals es va sentir fort a Amèrica del Nord
|
43
the masters' pockets; namely, the top of the coal mine. Those who think that
the Welsh language is dying in Monmouthshire should remember that the
Monmouth coal mines are within the cycle of our friend's six-monthly visits:
-
MORGANWG HOUSE, LLANWIT - STREET, CARDIFF,
July 3rd, 1885.
DEAR SIR, - Regarding the topic of speaking Welsh in the collieries, I, in
the capacity of my office, visit most of the 'steam coal' collieries in South
Wales every six months; and I am certain that I am not showing too much of a
Welsh bias, or knowing anything from the truth, when I say that around
eighteen out of twenty miners in South Wales speak Welsh at work. Hyhi is the
language of the mines.
Yours respectfully,
DAVID MORGANWG.
Here is the end of a long letter which is likely to appear in the FANER a
week later than I expected, because other things, for the time being,
specifically call for space.
Yours faithfully,
D. ISAAC DAVIES.
CARDIFF, July 8th, 1885.
-----
LETTER VII.
GENTLEMEN,
With your permission, we go here and there, over and over, this time again.
In the two letters that follow, we try to put something practical in front of
those Welsh people who want to act in 1885, so that the progress of our
country's influence and self-respect will be more evident in 1985, than the
progress that is recognized as perceptible on end of a century of Sunday
Schools.
At the meeting of the Cymmrodorion, at the Liverpool Eisteddfod, the question
of teaching the Welsh language in the daily schools was spoken about very appropriately,
by several able and influential men; and among them by Welsh who had brought
honor to their country, and to themselves, in Oxford and Cambridge. For such
educated, capable young men, Young Wales' - 'Y Cymry Newydd' - is looking for
leaders. Some of the great men of Wales, in the highest sense, seem to have
broken their hearts in their glorious and successful efforts for the Welsh
language. 'The language is dying out!' 'Better give up!' That is the sound of
their cheering. The sigh of one of these generals was heard loudly in North
America
|
|
|
|
|
|
#44
eddar, ac ail gyrhaeddodd Ogledd Cymru, i gael ei adseinio drachefn gan 'Gwyliedydd’ y Western Mail yn Nghaerdydd. Ond llais arall, llawn o galondid, yn
galw am egni, ffyddlondeb, arfau newyddion, brwydr boeth a buddugoliaeth -
dyna y mae'r wlad yn hiraethu am dano. Cofiwch, nid ydym yn dyweyd 'capel'
nac 'eglwys' - ond gwlad!
Ennillwyd ein sylw neillduol yn nghyfarfod Liverpool at anerchiad gan
foneddiges - Saesnes o ran cenedl, ond yn byw yn Arfon — sef, Mrs. THOMAS,
gwraig ficer Eglwys St. Ann, ger Bangor. Dywedodd ei bod wedi defnyddio y
Gymraeg i egluro idioms yn y Roeg, y Ffrangcaeg, &c., nas gallesid eu
hegluro o gwbl o'r Saesneg; a rhoddodd enghreifftiau o honynt.
Yn y cyfarfod hwn, prynais gan Mr. LEWIS JONES, o Lanedeyrn, ger Caerdydd, lyfr yn cynnwys y traethodau a ennillasant
wobr y Mil. KEMEYS TYNTE yn Eisteddfod Caerdydd - yr un cyn y ddiweddaf. Nis
gallaf roddi fy llaw y funyd yma ar y llyfryn, fel y mae gwaethaf y modd.
Hoffwn yn fawr wneyd dyfyniadau o draethawd buddugol Mrs. THOMAS, lle y mae
hi yn galw sylw at lwyddiant masnachol, gwyddonol, celfyddydol, cerddorol, a
gwleidyddol yr Iuddewon gwasgaredig yn mhlith y cenhedloedd eraill. Pobl
ydynt hwy sydd wedi bod yn ddwy-ieithawg er's canrifoedd lawer. A ydyw eu
gwrhydri yn mhob cylch o fywyd i'w briodoli, i raddaumwy neu lai, i'r ffaith
fod gwybod dwy iaith am genhedlaeth ar ol cenhedlaeth drwy yr oesau wedi
cryfhau ac awchu eu cynneddfau naturiol? Os ydyw hyn yn wir am yr Iuddewon,
onid allai fod yr un mor wirioneddol am genedl y Cymry, pe y penderfynent
ymlynu wrth y Gymraeg, pan y mae cyfleusderau i ddysgu Saesneg hefyd wrth
ddrws pob Cymro?
Deuwch gyda ni i'r brifddinas: — ond nid i blith palasau, a moethau, a
chyfoeth. Y mae rhai Cymry yn siarad, weithiau, fel pe bae rhoddi i fyny y
Gymraeg yn gyfystyr a rhoddi i fyny dlodi; a bod mabwysiadu y Saesneg yn ei
lle yr un peth a chymmeryd meddiant o lawnder a digonedd! A oes tlodion yn y
byd crwn mor dlawd, yn dymmorol ac yn ysbrydol, a thlodion ein teyrnas ni―y rhai na fedrant ond y Saesneg? Y mae bys gwawdlyd gwledydd y Cyfandir
yn dangos yn eglur pa beth ydyw eu barn hwy. Y mae miloedd yn Nghymru y
dyddiau yma i'w cael nad ydynt wedi ennill dim mewn unrhyw ystyr - yn fydol,
yn foesol, nac yn grefyddol - drwy gyfnewid y Gymraeg am y Saesneg. I ranau
tlawd a Saesnigaidd yr East End o Lundain yr ydym am fyned. Y mae yno ysgol
fawr yn perthyn i'r Iuddewon. Fe allai y cawn fod ganddi wersi i ni - y
Cymry.
Yn ‘The Schoolmaster,' am Ionawr 17eg, 1885, y gwelsom ei
|
44
i va tornar a arribar al nord de Gal·les, per tornar a fer-se ressò pel
'Gwyliedydd' [Observador – nom d'un comentarista] del Western Mail a Cardiff.
Però una altra veu, plena de cor, que demana energia, lleialtat, noves armes,
batalla acalorada i victòria: això és el que anhela el país. Recordeu que no
diem "capella" o "església", sinó país!
La nostra atenció especial es va guanyar a la reunió de Liverpool a una
adreça d'una dama - anglesa per nacionalitat, però que vivia a Arfon - és a
dir, la senyora THOMAS, esposa del vicari de St. Ann, prop de Bangor. Va dir
que havia utilitzat el gal·lès per entendre modismes en grec, francès, etc.,
que no es podien explicar gens des de l'anglès; i n'ha posat exemples.
En aquesta reunió, vaig comprar al Sr. LEWIS JONES, de Lanedeyrn, prop de
Cardiff, un llibre que conté els assaigs que van guanyar el premi Coronel
KEMEYS TYNTE al Cardiff Eisteddfod -l'abans de l'últim-. No puc posar la mà
sobre el llibret en aquest moment, malauradament. M'agradaria molt citar l'assaig
guanyador de la senyora THOMAS, on crida l'atenció sobre l'èxit comercial,
científic, artístic, musical i polític dels jueus dispersos entre les altres
nacions. Són gent que fa molts segles que són bilingües. La seva valentia en
tots els cercles de la vida es pot atribuir, en major o menor mesura, al fet
que el coneixement de dues llengües per generació rere generació al llarg
dels segles ha enfortit i aguditzat les seves habilitats naturals? Si això és
cert per als jueus, no podria ser igualment cert per a la nació gal·lesa, si
decidís quedar-se amb la llengua gal·lesa, quan hi ha oportunitats d'aprendre
anglès també a la porta de cada gal·lès?
*
*
*
Vine amb nosaltres a la capital: - però no entre palaus, luxes i riqueses.
Alguns gal·lesos parlen, de vegades, com si renunciar a la llengua gal·lesa
fos sinònim de renunciar a la pobresa; i que adoptar l'anglès al seu lloc és
el mateix que prendre possessió de la plenitud i l'abundància! Hi ha pobres
al món tan pobres, temporalment i espiritualment, com els pobres del nostre
regne , els
que només saben anglès? El dit burlenc dels països del continent mostra
clarament quina és la seva opinió. Avui dia hi ha milers a Gal·les que no han
guanyat res en cap sentit -mundanal, moral o religiós- intercanviant el
gal·lès per l'anglès. Volem anar a les parts pobres i angleses de l'East End
de Londres. Hi ha una gran escola que pertany als jueus. Podríem trobar que
té lliçons per a nosaltres: els gal·lesos.
A 'El mestre d'escola' del 17 de gener de 1885 en vam veure
|
44
and it arrived again in North Wales, to be echoed again by the 'Gwyliedydd'
[Observer – name of a commentator] of the Western Mail in Cardiff. But
another voice, full of heart, calling for energy, loyalty, new weapons,
heated battle and victory - that's what the country longs for. Remember, we
don't say 'chapel' or 'church' - but country!
Our special attention was gained at the Liverpool meeting to an address by a
lady - English by nationality, but living in Arfon - namely, Mrs. THOMAS,
wife of the vicar of St. Ann, near Bangor. She said that she had used Welsh
to understand idioms in Greek, French, &c., which could not be explained
at all from English; and gave examples of them.
At this meeting, I bought from Mr. LEWIS JONES, from Lanedeyrn, near Cardiff,
a book containing the essays that won the Colonel KEMEYS TYNTE prize at the
Cardiff Eisteddfod - the one before the last. I cannot put my hand on the
booklet at this moment, unfortunately. I would very much like to quote from
the winning essay of Mrs. THOMAS, where she calls attention to the
commercial, scientific, artistic, musical, and political success of the Jews
scattered among the other nations. They are people who have been bilingual
for many centuries. Is their bravery in every circle of life to be
attributed, to a greater or lesser extent, to the fact that knowing two
languages for generation after generation throughout the ages has
strengthened and sharpened their natural abilities? If this is true for the
Jews, could it not be equally true for the Welsh nation, if they decided to
stick to the Welsh language, when there are opportunities to learn English
also at the door of every Welsh person?
Come with us to the capital: - but not among palaces, luxuries, and wealth.
Some Welsh people speak, sometimes, as if giving up the Welsh language is
synonymous with giving up poverty; and that adopting English in its place is
the same as taking possession of fullness and abundance! Are there poor
people in the world as poor, temporally and spiritually, as the poor of our
kingdom ― those
who only know English? The mocking finger of the countries of the Continent
shows clearly what their opinion is. There are thousands in Wales these days
who have gained nothing in any sense - worldly, morally or religiously - by
exchanging Welsh for English. We want to go to the poor and English parts of
the East End of London. There is a large school belonging to the Jews. We
might find that it has lessons for us - the Welsh.
In 'The Schoolmaster' for January 17th, 1885, we saw its
|
|
|
|
|
|
#45
hanes, a Dr. MAURICE DAVIS,
meddyg Iuddewig, a ysgrifenodd yr erthygl o'r hon y gwnawn ddyfyniadau. Carwn
yn fawr i bob Cymro ddarllen yr ysgrif i gyd. Rhoddwn syniad ammherffaith o honi, fel arferol, yn y ddwy iaith: —
'The Jews' Free School, Bell Lane, Spitalfields, educates over 3,200
children. The working hours are those of School Boards, except that work is
continued from 9 to 1, instead of from 9 to 12, in order that there may be
time for an additional subject - Hebrew. Ninety per cent of the children are
foreigners - who, brought up to speak the language of their parents, find
English altogether strange to them. Yet they have to work in the language of
the country without any special instruction in English, which they pick up as
well as they can; and in twenty-two weeks they are presented, according to regulations, transformed
into British boys and girls, to pass their examination in the first standard.
The seventh standard children of the Jews' Free School are exactly thirteen
times more numerous, in proportion, than those of the general schools of the
country.'
Y mae yr uchod yn debyg i hyn yn y Gymraeg:
'Addysgir uwch law 3,200 o blant yn Ysgol Rydd yr Iuddewon, yn Lôn y Gloch
(Bell Lane), Spitalfields. Yr un yw yr oriau gweithio ag yn ysgolion y byrddau,
oddi eithr fod y gwaith yn cael ei barhau o 9 hyd 1, yn lle o 9 hyd 12, er
mwyn cael amser i gymmeryd un pwngc chwanegol; sef, Hebraeg. Tramorwyr yw naw
deg o bob cant o'r plant; y rhai, am eu bod wedi eu dwyn i fyny i ddysgu
siarad iaith eu rhieni, ydynt yn cael fod y Saesneg yn hollol ddyeithr
iddynt. Etto y maent yn gorfod gweithio yn iaith y wlad, heb unrhyw addysg
arbenig yn y Saesneg, yr hon a bigir i fyny ganddynt oreu y gallant; ac mewn
dwy ̧wythnos ar hugain, fe'u cyflwynir, yn ol y rheolau, wedi eu
trawsffurfio yn fechgyn a genethod Prydeinig, i basio eu harholiad yn y safon
cyntaf. Y mae plant y seithfed safon yn Ysgol Rydd yr Iuddewon yn union dair
gwaith ar ddeg yn fwy lliosog, mewn cyfartaledd, nag eiddo ysgolion cyffredin
y wlad.'
*
*
*
*
*
Dyma yr hyn a ddywed Mr. MUNDELLA am yr ysgolion Iuddewig:
'I find that last year the average percentage of attendance and number on the
register in England and Wales was 73 per cent, the average in the London
Board Schools was 79 per cent, and the average at Bell Lane was 89 per cent;
and I understand, that at the present moment the average daily attendance is
95 per cent. I take the average days in England and Wales, and I find them 82
per cent, in the London Board Schools 88, and in Bell Lane 98 per cent. The
average earnings in the shape of grants last year in England and Wales was
16s. 1¼d.; in the London Board Schools, 17s. 2½d.; in the Jews' Free School, 18s. 7¼d. But that applies to 1883. In 1884, the grant of the Jews' Free
School
|
45
història, i el doctor MAURICE DAVIS, metge jueu, va escriure l'article del
qual citem. Ens agradaria molt que tots els gal·lesos llegissin l'article
sencer. En donem una idea imperfecta , com és habitual, en ambdues llengües:
-
L'escola gratuïta 'The Jews', Bell Lane, Spitalfields, educa més de 3.200
nens. L'horari de treball és el dels Consells Escolars, excepte que es
continua treballant de 9 a 1, en lloc de de 9 a 12, per tal que hi pugui
haver temps per a una assignatura addicional - Hebreu. El noranta per cent
dels nens són estrangers, que, educats per parlar la llengua dels seus pares,
troben l'anglès totalment estrany. Tanmateix, han de treballar en la llengua
del país sense cap ensenyament especial en anglès, que recullen tan bé com
poden; i en vint-i-dues setmanes es presenten, segons la normativa,
transformats en nois i noies britànics, per aprovar l'examen en el primer
estàndard. Els setè fills estàndard de l'Escola Lliure dels Jueus són
exactament tretze vegades més nombrosos, en proporció, que els de les escoles
generals del país.
L'anterior és similar a això en gal·lès:
"Més de 3.200 nens s'educa a l'escola gratuïta dels jueus, a Bell Lane,
Spitalfields. L'horari de treball és el mateix que als col·legis, excepte que
el treball es continua de 9 a 1, en lloc de 9 a 12, per tal de tenir temps
per cursar una assignatura addicional; és a dir, hebreu. Noranta de cada cent
nens són estrangers; aquells que, pel fet de ser educats per aprendre a
parlar la llengua dels seus pares, troben que l'anglès els és completament
estrany. Tanmateix, han de treballar en la llengua del país, sense cap
educació especial en anglès, que recullen com poden; i en vint-i-dues
setmanes es presentaran, segons les normes, transformats en nois i noies
britànics, per aprovar l'examen en el primer estàndard. Els nens del setè
estàndard de l'Escola Lliure dels Jueus són exactament tretze vegades més
nombrosos, de mitjana, que els de les escoles ordinàries del país».
Això és el que el senyor MUNDELLA sobre les escoles jueves:
"Vaig trobar que l'any passat el percentatge mitjà d'assistència i el
nombre al registre a Anglaterra i Gal·les va ser del 73%, la mitjana a les
London Board Schools era del 79% i la mitjana a Bell Lane era del 89%; i
entenc, que actualment la mitjana d'assistència diària és del 95 per cent. Em
prenc la mitjana de dies a Anglaterra i Gal·les, i els trobo un 82%, a les
London Board Schools 88 i a Bell Lane un 98%. Els ingressos mitjans en forma
de subvencions l'any passat a Anglaterra i Gal·les van ser de 16 anys. 1¼ d.;
a les London Board Schools, 17 anys. 2½ d.; a l'Escola Lliure dels Jueus,
18s. 7¼ d. Però això s'aplica al 1883. El 1884, la concessió de l'Escola
Lliure dels Jueus
|
45
history, and Dr. MAURICE DAVIS, a Jewish doctor, wrote the article from which
we quote. We would very much like all Welsh people to read the whole article.
We give an imperfect idea of it, as usual, in both languages: -
'The Jews' Free School, Bell Lane, Spitalfields, educates over 3,200
children. The working hours are those of School Boards, except that work is
continued from 9 to 1, instead of from 9 to 12, in order that there may be
time for an additional subject - Hebrew. Ninety per cent of the children are
foreigners - who, brought up to speak the language of their parents, find
English altogether strange to them. Yet they have to work in the language of
the country without any special instruction in English, which they pick up as
well as they can; and in twenty-two weeks they are presented, according to
regulations, transformed into British boys and girls, to pass their
examination in the first standard. The seventh standard children of the Jews'
Free School are exactly thirteen times more numerous, in proportion, than
those of the general schools of the country.'
The above is similar to this in Welsh:
'More than 3,200 children are educated at the Jews' Free School, in Bell
Lane, Spitalfields. The working hours are the same as in the board schools,
except that the work is continued from 9 to 1, instead of 9 to 12, in order
to have time to take one additional subject; namely, Hebrew. Ninety out of
every hundred of the children are foreigners; those who, because they were
brought up to learn to speak their parents' language, find that English is
completely foreign to them. Yet they have to work in the language of the
country, without any special education in English, which they pick up as best
they can; and in twenty-two weeks, they will be presented, according to the
rules, transformed into British boys and girls, to pass their examination in
the first standard. The children of the seventh standard at the Jews' Free
School are exactly thirteen times more numerous, on average, than those of
ordinary schools in the country.'
This is what Mr. MUNDELLA about the Jewish schools:
'I found that last year the average percentage of attendance and number on
the register in England and Wales was 73 per cent, the average in the London
Board Schools was 79 per cent, and the average at Bell Lane was 89 per cent;
and I understand, that at the present moment the average daily attendance is
95 per cent. I take the average days in England and Wales, and I find them 82
per cent, in the London Board Schools 88, and in Bell Lane 98 per cent. The
average earnings in the shape of grants last year in England and Wales was
16s. 1¼d.; in the London Board Schools, 17s. 2½d.; in the Jews' Free School,
18s. 7¼d. But that applies to 1883. In 1884, the grant of the Jews' Free
School
|
|
|
|
|
|
#46
was £1 0s. 5d. per head-the
largest ever attained. It is marvellous that the Jews' Free School should
have accomplished so much with the materials it is supplied with, as compared
with other schools.'
Gellir Cymreigio geiriau Mr. MUNDELLA fel y canlyn:
"Yr wyf yn cael fod cyfartaledd y presennoldeb a'r nifer ar y llyfrau yn
Lloegr a Chymru yn 73 y cant, y cyfartaledd yn Ysgolion y Bwrdd yn Llundain
yn 79 y cant; a chyfartaledd yr ysgol yn Lôn y Gloch yn 89 y cant; ac yr wyf
yn deall fod cyfartaledd y presennoldeb dyddiol ynddi ar hyn o bryd yn 95 y
cant. Yr wyf yn cymmeryd cyfartaledd y dyddiau yn Lloegr a Chymru, ac yn cael
eu bod yn 82 y cant; yn Ysgolion Byrddol Llundain, 88; ac yn Lôn y Gloch, 98
y cant. Cyfartaledd yr ennillion, yn y ffurf o roddion y llywodraeth, y
flwyddyn ddiweddaf yn Lloegr a Chymru ydoedd 16s. 1¼c.; yn Ysgolion y Bwrdd yn Llundain, 17s. 2½c.; ac yn Ysgol Rydd yr Iuddewon, yn 18s. 7¼c. Ond y mae hyn i'w gymmhwyso at 1883. Yn 1884, yr oedd y rhodd i'r
Ysgol Rydd Iuddewig yn 1p. 0s. 5c. ar gyfer pob plentyn - y swm uchaf a gyrhaeddwyd erioed.
Y mae hi yn ffaith hynod fod Ysgol Rydd yr Iuddewon yn gallu cyflawni cymmaint gyda'r defnyddiau sydd ganddi, o'i
chymmharu âg ysgolion eraill.'
Heb law dysgu yr Hebraeg am awr bob dydd, o ddeuddeg i un o'r gloch, y mae
llawer o blant yr ysgolion hyn yn cael addysg grefyddol yn ddyddiol hefyd yn
eu hiaith gyssegredig:
'The cheder is a room, in which dozens of boys assemble to study the 'Talmud,' and other works... A large per-centage of the
whole school attend the chederim... Some boys went at 6 a.m. until
school time, and again in the evening till 10. Others, of tender age, spent
from half an hour to three hours in the evening at these
crowded places.'
Yn y Gymraeg yn debyg i hyn:
'Ystafell ydyw y cheder, yn yr hon yr ymgynnulla dwsinau o blant i efrydu y 'Talmud,' a gweithiau eraill. Y
mae cyfartaledd mawr o'r holl ysgol yn mynychu y chederim. Yr oedd rhai plant
yn myned yno 6 o'r gloch yn y boreu hyd amser yr ysgol; a thrachefn yn myned
yno yn yr hwyr hyd 10 o'r gloch. Yr oedd eraill, o oedran tynerach, yn treulio o hanner awr i dair awr yn y prydnawn yn y
lleoedd gorlawnion hyn.'
Ond yr hyn oll, y mae iechyd y plant Iuddewig yn well nag iechyd cyffredin
plant ysgolion dyddiol Llundain. Tua diwedd yr erthygl, cawn y llinellau
canlynol:
"The majority of these children came from Russian Poland, where their
parents have been subjected to oppression and violence; prohibited from
following high class trades, and abused for adopting those which
|
46
era de 10 £. 5d. per cap, el més gran aconseguit mai. És meravellós que
l'Escola Lliure dels Jueus hagi aconseguit tant amb els materials amb què es
subministra, en comparació amb altres escoles.
Les paraules del Sr. MUNDELLA són les següents:
"Crec que la mitjana d'assistència i el nombre de llibres a Anglaterra i
Gal·les és del 73 per cent, la mitjana a les escoles de consells de Londres
és del 79 per cent; i la mitjana de l'escola de Bell Lane és del 89 per cent;
i jo Entenc que la mitjana d'assistència diària en aquest moment és del 95
per cent. Prenc la mitjana dels dies a Anglaterra i Gal·les, i trobo que són
del 82 per cent, als internats de Londres, 88, i a Bell Lane, 98. La mitjana
dels ingressos, en forma de subvencions governamentals, l'any passat a
Anglaterra i Gal·les va ser de 16 s. 14 c., a les Escoles de Londres, 17 s. 2
½ d., i a la Jews' Free School, en 18 s. 7¼d. Però això s'ha d'aplicar al
1883. El 1884, la donació a l'Escola Lliure Jueva era d'1 p. 0s. 5 p. per
cada nen, la quantitat més alta aconseguida mai. És un fet notable que Ysgol
Rydd, any Yuddewon, sigui capaç aconseguir tant amb els materials que té, en
comparació amb altres escoles.'
A més d'aprendre hebreu durant una hora cada dia, de dotze a una en punt,
molts dels nens d'aquestes escoles reben diàriament educació religiosa també
en la seva llengua sagrada:
'El cheder és una sala, on desenes de nois es reuneixen per estudiar el
'Talmud' i altres treballs... Un gran percentatge de tota l'escola assisteix
al chederim... Alguns nois anaven a les 6 del matí fins a l'hora de l'escola,
i de nou al vespre fins a les 10. Altres, de tendra edat, passaven de mitja
hora a tres hores al vespre en aquests
llocs concorreguts.'
En gal·lès semblant a aquest:
'El cheder és una sala, on desenes de nens es reuneixen per estudiar el
'Talmud' i altres obres. Una gran mitjana de tota l'escola assisteix al
chederim. Alguns nens hi anaven des de les 6 del matí fins a l'hora de
l'escola; i de nou anar-hi al vespre fins a les 10 h. Altres, d'edat més
tendra, passaven de mitja hora a tres hores de la tarda en aquests llocs
concorreguts».
Però tot això, la salut dels nens jueus és millor que la salut mitjana dels
nens de l'escola diürna de Londres. Cap al final de l'article, trobem les
línies següents:
"La majoria d'aquests nens provenien de la Polònia russa, on els seus
pares han estat sotmesos a l'opressió i la violència; se'ls prohibeix seguir
oficis de classe alta i maltractats per adoptar aquells que
|
46
was £1 0s. 5d. per head-the largest ever achieved. It is marvellous that the
Jews' Free School should have accomplished so much with the materials it is
supplied with, as compared with other schools.'
The words of Mr. MUNDELLA as follows:
"I find that the average attendance and the number on the books in
England and Wales is 73 per cent, the average in Board Schools in London is
79 per cent; and the average for the school in Bell Lane is 89 per cent ; and
I understand that the average daily attendance in it at the moment is 95 per
cent. I take the average of the days in England and Wales, and find that they
are 82 per cent; in London Boarding Schools, 88; and in Bell Lane, 98 per
cent. The average of the earnings, in the form of government grants, last
year in England and Wales was 16s. 14c.; in Board Schools in London, 17s.
2½d.; and in the Jews' Free School, in 18s. 7¼d. But this is to be applied to
1883. In 1884, the donation to the Jewish Free School was 1p. 0s. 5p. for
each child - the highest amount reached ever. It is a remarkable fact that
Ysgol Rydd yr Yuddewon is able to achieve so much with the materials it has,
when compared to other schools.'
Besides learning Hebrew for an hour every day, from twelve to one o'clock,
many of the children in these schools receive religious education daily also
in their sacred language:
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
In Welsh similar to this:
'The cheder is a room, in which dozens of
children gather to study the 'Talmud,' and other works. A large average of the
whole school attends the chederim. Some children went there from 6 o'clock in
the morning until school time; and again going there in the evening until 10
o'clock. Others, of a more tender age, spent from half an hour to three hours
in the afternoon in these crowded places.'
But all that, the health of the Jewish children is better than the average
health of London day school children. Towards the end of the article, we find
the following lines:
"The majority of these children came from Russian Poland, where their
parents have been subjected to oppression and violence; prohibited from
following high class trades, and abused for adopting those which
|
|
|
|
|
|
#47
are open to them; treated with
contumely for neglecting intellectual pursuits; and robbed and murdered, as
we have recently seen, because their mental superiority casts into shadow
that of their neighbours, and because their thrift, industry, and temperance
enable them to distance them. Does this struggle, instead of blunting and
fatiguing with terror their ever watchful brains, sharpen it into permanent
energy and strength, in devising means for evading the fangs of the
destroyer? For, however hot the pursuit, they still cultivate learning - not always of the hard mother
country, but the long-prized lore of their fathers.
Has this mental striving during centuries created a power to transmit a
special cerebral activity to the progeny? Or, is it due to inherited
qualities of race?'
Yr ydym yn cyfieithu y geiriau hyawdl uchod i'r Gymraeg fel y canlyn:
'Y mae y mwyafrif o'r plant hyn yn dyfod o Poland Rwssiaidd, lle y
darostyngid eu rhieni i ormes a thrais; y gwaherddid hwynt rhag dilyn
crefftau uwchraddol; ac y camdrinid hwynt am ddilyn y rhai oedd yn agored
iddynt. Ymddygid tuag atynt gyda diystyrwch am esgeuluso ymchwiliadau
deallol, ac ysbeilid a llofruddid hwynt, fel y gwelsom yn ddiweddar, o
herwydd fod eu huchafiaeth meddyliol yn taflu eiddo eu cymmydogion i'r
cysgod; ac o blegid fod eu cynnildeb, eu diwydrwydd, a'u cymmedroldeb, yn eu
galluogi i'w gadael yn mhell ar ol. A ydyw yr ymdrechfa hon, yn lle pylu a
lluddedu gyda dychryn eu hymenydd. iau byth-wyliadwrus, yn eu hawchlymu i yni
a nerth parhaol, mewn dyfeisio moddion i osgoi crafangau y dinystrydd? O
herwydd, pa mor boeth bynag y bydd yr erledigaeth, parhau i amaethu
dysgeidiaeth - nid bob amser eiddo eu mam-wlad galed, ond golud llenyddiaeth maith-brisiedig eu tadau... A ydyw yr egni meddyliol hwn ar hyd y canrifoedd wedi creu gallu i
drosglwyddo bywiogrwydd ymenyddol neillduol i'r hiliogaeth? Neu, a ydyw i'w
briodoli i ragoriaethau etifeddol y genedl?'
Cyn penderfynu pa un a ddylem fel cenedl roddi y Gymraeg i fyny, oblegid fod
ychydig o drafferth ynglŷn â'r arferiad cyffredin o ddwy iaith, onid ydyw yn bwysig i ni wneyd
ymchwiliad manwl i'r achos paham y mae yr Iuddewon ar y blaen i genhedloedd
eraill yn mhob cyfeiriad? Y maent yn trechu hyd yn oed y Saeson mewn masnach.
Fe allai y cawn mai yr Iuddew, ac nid y Sais, y dylem ni ei efelychu fel
Cymry; a bod yr anhawsder dwy-ieithawg yn fantais fawr i ni, pe y gwnaem iawn ddefnydd o hono. Fe allai y gallem
ddringo yn uchel iawn pe yr efelychem yr Iuddewon yn eu cynnildeb, eu
diwydrwydd, a'u cymmedroldeb, yn gystal ag yn eu hymroddiad i feddiannu
gwybodaeth. Nid wrth redeg ymaith oddi wrth anhawsderau eu hiseldiroedd - ac yr oeddynt yn fyrdd - y mae'r Dutch wedi ennill enw iddynt eu hunain yn mhlith
|
47
estan oberts a ells; tractat amb menyspreu per descuidar les activitats
intel·lectuals; i robats i assassinats, com hem vist recentment, perquè la
seva superioritat mental fa ombra la dels seus veïns, i perquè el seu
estalvi, indústria i temprança els permeten allunyar-los. Aquesta lluita, en
lloc d'apagar i cansar de terror els seus cervells sempre vigilants, l'afila
en energia i força permanents, en idear mitjans per evadir els ullals del
destructor? Perquè, per molt intensa que sigui la recerca, encara conreen
l'aprenentatge, no sempre de la dura pàtria, sinó la tradició tan apreciada
dels seus pares.
Aquest esforç mental ha creat durant segles un poder per transmetre una
activitat cerebral especial a la descendència? O és degut a les qualitats de
la raça heretades?'
Traduïm les paraules anteriors al gal·lès de la següent manera:
La majoria d'aquests nens provenen de la Polònia russa, on els seus pares van
ser sotmesos a l'opressió i la violència; que se'ls prohibeix seguir oficis
superiors; i que van ser maltractats per seguir aquells que estaven oberts a
ells. Van ser tractats amb menyspreu per descuidar les investigacions
intel·lectuals, i van ser robats i assassinats, com hem vist recentment,
perquè la seva superioritat mental va posar a l'ombra la dels seus veïns; i
perquè la seva subtilesa, la seva diligència i la seva moderació els permeten
deixar-los molt enrere. És aquesta lluita, en lloc d'esvair-se i esgotar amb
el terror dels seus cervells. un jove sempre vigilant, que els anima a una energia
i una força duradores, a l'hora d'idear mitjans per evitar les urpes del
destructor? Perquè, per molt intensa que sigui la persecució, continuen
cultivant ensenyaments, no sempre els de la seva dura pàtria, sinó la riquesa
de la literatura tan valorada dels seus pares... Aquesta energia mental ha
creat al llarg dels segles la capacitat de transmetre una certa vitalitat
cerebral a la descendència? O, s'ha d'atribuir a l'excel·lència heretada de
la nació?'
Abans de decidir si com a nació hem de renunciar a la llengua gal·lesa,
perquè hi ha una mica de problemes pel que fa a l'ús general de dues
llengües, no és important per a nosaltres fer una investigació detallada
sobre per què els jueus estan al capdavant de? altres nacions en totes
direccions? Derroten fins i tot els anglesos en el comerç. Podem trobar que
és el jueu, i no l'anglès, el que hem d'imitar com a gal·lès; i que la
dificultat bilingüe és un gran avantatge per a nosaltres, si en fem un bon
ús. Podríem pujar molt alt si imitéssim els jueus en la seva frugalitat,
diligència i moderació, així com en la seva dedicació a adquirir
coneixements. No és fugint de les dificultats de les seves terres baixes -i
eren molts- que els holandesos s'han guanyat un nom entre ells.
|
47
are open to them; treated with contempt for neglecting intellectual pursuits;
and robbed and murdered, as we have recently seen, because their mental
superiority casts into shadow that of their neighbours, and because their
thrift, industry, and temperance enable them to distance them. Does this
struggle, instead of blunting and tiring with terror their ever watchful
brains, sharpen it into permanent energy and strength, in devising means for
evading the fangs of the destroyer? For, however hot the pursuit, they still
cultivate learning - not always of the hard mother country, but the
long-prized lore of their fathers.
Has this mental striving during centuries created a power to transmit a
special cerebral activity to the progeny? Or, is it due to inherited
qualities of race?'
We translate the above words into Welsh as follows:
The majority of these children come from Russian Poland, where their parents
were subjected to oppression and violence; that they were prohibited from
following superior trades; and that they were abused for following those who
were open to them. They were treated with disregard for neglecting
intellectual investigations, and they were robbed and murdered, as we have
seen recently, because their mental superiority threw that of their
neighbours' into the shade; and because their subtlety, their diligence, and
their moderation, enable them to leave them far behind. Is this struggle,
instead of fading and exhausting with the terror of their brains. an
ever-vigilant youth, quickening them to lasting energy and strength, in
devising means to avoid the clutches of the destroyer? Because, no matter how
hot the persecution, continue to cultivate teachings - not always that of
their harsh motherland, but the wealth of their fathers' long-valued
literature... Has this mental energy throughout the centuries created ability
to pass on a certain cerebral vitality to the offspring? Or, is it to be
attributed to the inherited excellence of the nation?'
Before deciding whether as a nation we should give up the Welsh language,
because there is a bit of trouble regarding the general use of two languages,
isn't it important for us to do a detailed investigation into why the Jews
are in the lead to other nations in every direction? They defeat even the
English in trade. We may find that it is the Jew, and not the Englishman,
that we should imitate as a Welshman; and that the bilingual difficulty is a
great advantage for us, if we make good use of it. We could climb very high
if we imitated the Jews in their frugality, diligence, and moderation, as
well as in their dedication to acquiring knowledge. It is not by running away
from the difficulties of their lowlands - and they were many - that the Dutch
have won a name for themselves among
|
|
|
|
|
|
#48
cenhedloedd y ddaear. Nid wrth
ymgadw yn mhell oddi wrth y môr cynddeiriog y mae pobl Prydain Fawr wedi
dyfod yn fawr. Na: y mae gwrthwynebiadau ac anhawsderau yn dadblygu gallu, ac yn
cynnyddu nerth. Y mae ein hinsawdd oer a chaled yn un achos o'n hyni a'n
llwyddiant fel Prydeinwyr. Ond a geir dywedyd am y Cymry — ' Y maent am
efelychu y Saeson hyd yn oed yn eu gwendidau mwyaf amlwg? Y mae yn ormod o
drafferth ganddynt weithio allan eu dadblygiad naturiol eu hunain, fel pobl
sydd wedi cael cyfleusdra arbenig yn y dyddiau diweddaf hyn i gymmeryd safle
barchus yn mhlith y bobloedd?’
Gwrandawn am funyd ar un o brif feddygon ein gwlad - Syr W. GULL, Bar., M.D., F.R.S. —
yn siarad wrth weithwyr Llundain yn mis Ionawr diweddaf, yn y Working Men's
College, Great Ormond street::
'He had heard of Englishmen delighting in their ignorance, and by this they
deprived themselves of their birthright. There were some men in one of the
manufacturing towns, who were actually replaced by Germans, because they
refused to learn French, which their less fastidious successors consented to
do. Those were Englishmen delighting in their ignorance; and there were many
like them, who would not learn French for anything.'
Wele y dystiolaeth uchod mewn gwisg Gymreig:
'Yr oedd efe wedi clywed am Saeson oedd yn ymhyfrydu yn eu hanwybodaeth, a
thrwy hyny yr oeddynt yn eu hamddifadu eu hunain o'u genedigaeth-fraint. Yr
oedd rhai dynion, yn un o'r trefydd llaw-weithfaol, y rhai y symmudwyd
hwynt i wneyd lle i Almaenwyr, o herwydd iddynt wrthod dysgu y Ffrangcaeg - yr hyn yr ymfoddlonodd eu
holynwyr llai mursenaidd wneyd. Saeson yn ymhyfrydu yn eu hanwybodaeth oedd y
rhai hyny; ac yr oedd llawer tebyg iddynt i'w cael, y rhai na ddysgent y
Ffrangcaeg am unrhyw beth.'
Ai pobl fel y Saeson hyn yr ydym ni am fod? Perygl y Cymry yn ein dyddiau ni
ydyw - nid gwrthod addysgu Saesneg, ond gwrthod addysgu Cymraeg i'w plant!
Pa beth, attolwg, fydd y canlyniad o blygu i'r duedd Dic-Siôn-Dafyddol' hon
mewn rhai cenedlaethau? Fe gyll y Cymry, drwy hyny, eu gallu i ddysgu
ieithoedd; a syrthiant i gyflwr llawer o Saeson sydd heb ddymuniad i wybod
iaith arall heb law y Saesneg! Pan y daw y Saeson cyffredin i Gymru yn awr,
lleddir eu rhagfarn gwrth-ieithyddol, a dysgant Gymraeg. Dengys hyn fod
awyrgylch gymdeithasol Cymru yn ffafriol iawn i'r dadblygiad o allu
ieithyddol. Ond os parhawn i ddirmygu y Gymraeg, bydd i'r gogoniant hwn
ymadael oddi wrthym. Collwn y fantais ieithyddol hon; ac nid nyni yn unig,
ond bydd i'r Saeson, a'r dyfodiaid eraill a ymsefydlant yn ein plith, ei
cholli hefyd.
|
48
nacions de la terra. No és mantenint-se lluny del mar embranzit que el poble
de Gran Bretanya s'ha fet gran. No: l'oposició i les dificultats desenvolupen
la capacitat i augmenten la força. El nostre clima fred i dur és una de les
raons de la nostra energia i èxit com a poble britànic. Però es pot dir dels
gal·lesos: "Volen imitar els anglesos fins i tot en les seves debilitats
més evidents? És massa problema per a ells desenvolupar el seu propi
desenvolupament natural, com a persones que han tingut una oportunitat
especial en aquests últims dies d'assumir una posició respectable entre la
gent?
Escoltem per un moment a un dels metges més importants del nostre país, Sir
W. GULL, Bar., MD, FRS, parlant amb treballadors de Londres el gener passat,
al Working Men's College, carrer Great Ormond:
"Havia sentit parlar d'anglès que es delectaven amb la seva ignorància,
i amb això es van privar del seu dret de naixement. En una de les ciutats
fabrils hi havia uns homes que en realitat van ser substituïts per alemanys,
perquè es van negar a aprendre francès, cosa que van consentir els seus
successors menys exigents. Eren anglesos que es delectaven amb la seva
ignorància; i n'hi havia molts com ells, que no aprendrien francès per res».
Aquí teniu l'evidència anterior en gal·lès:
Havia sentit parlar d'anglesos que es delectaven amb la seva ignorància i,
per tant, es privaven del seu dret de naixement. Hi havia alguns homes, en
una de les ciutats de treball manual, que es van traslladar per fer lloc als
alemanys, perquè es van negar a aprendre francès, cosa que els seus
successors menys noies es conformaven amb fer. Eren anglesos que es
delectaven amb la seva ignorància; i n'hi havia molts com ells per trobar-se,
aquells que no van aprendre francès per res».
Som persones com aquests anglesos que volem ser? És el perill dels gal·lès en
els nostres dies: no negar-se a aprendre anglès, sinó negar-se a ensenyar
gal·lès als seus fills! Quin serà, prego, el resultat de doblegar-se a
aquesta tendència "Dic-Siôn-Dafydd" en algunes generacions? Els
gal·lesos, per això, perdran la seva capacitat per aprendre idiomes; i cauen
en la condició de molts anglesos que no tenen ganes de saber una altra
llengua sense l'anglès! Quan els anglesos corrents arriben ara a Gal·les, els
seus prejudicis antilingüístics són superats i aprenen gal·lès. Això demostra
que l'ambient social a Gal·les és molt favorable al desenvolupament de la
capacitat lingüística. Però si continuem menyspreant la llengua gal·lesa,
aquesta glòria ens deixarà. Perdrem aquest avantatge lingüístic; i no només
nosaltres, sinó els anglesos, i els altres arribats que s'instal·len entre
nosaltres, també ho perdrem.
|
48
nations of the earth. It is not by keeping far from the raging sea that the
people of Great Britain have become great. No: opposition and difficulties
develop ability, and increase strength. Our cold and harsh climate is one
reason for our energy and success as British people. But can it be said about
the Welsh - 'They want to imitate the English even in their most obvious
weaknesses? It is too much trouble for them to work out their own natural
development, as people who have had a special opportunity in these last days
to take a respectable position among the people?'
Let's listen for a moment to one of our country's leading doctors - Sir W.
GULL, Bar., M.D., F.R.S. — speaking to London workers last January, at the
Working Men's College, Great Ormond street::
'He had heard of Englishmen delighting in their ignorance, and by this they
deprived themselves of their birthright. There were some men in one of the
manufacturing towns, who were actually replaced by Germans, because they
refused to learn French, which their less fastidious successors consented to
do. Those were Englishmen delighting in their ignorance; and there were many
like them, who would not learn French for anything.'
Here is the evidence above in Welsh guise:
He had heard of Englishmen who reveled in their ignorance, and thereby they
were depriving themselves of their birthright. There were some men, in one of
the manual-working towns, who were moved to make room for Germans, because
they refused to learn French - which their less girlish successors were
content to do. Those were Englishmen reveling in their ignorance; and there
were many like them to be found, those who did not learn French for
anything.'
Are we people like these English people that we want to be? It is the danger
of the Welsh in our day - not refusing to learn English, but refusing to
teach Welsh to their children! What, I pray, will be the result of bending to
this "Dic-Siôn-Dafydd" trend in some generations? The Welsh will,
through that, lose their ability to learn languages; and they fall into the
condition of many English people who have no desire to know another language
without English! When the ordinary English come to Wales now, their
anti-linguistic prejudice is overcome, and they learn Welsh. This shows that
the social atmosphere in Wales is very favorable to the development of
linguistic ability. But if we continue to despise the Welsh language, this
glory will leave us. We shall lose
this linguistic advantage; and not only us, but the English, and the other arrivals
who settle among us, will also lose it.
|
|
|
|
|
|
#49
Clywais Sais mewn cyfarfod
dadleuol yn ceisio cyfiawnhau arferiad rhy gyffredin ei genedl, trwy ddyweyd
— 'Wrth wrthod siarad ieithoedd pobl eraill, gorfodwn hwynt i ddysgu
Saesneg!' Ar y Cyfandir, gŵyr pawb fod llogell drom gan 'John Bull.' Parotoant westtai iddo, lle
y siaredir Saesneg. Gwneir pob peth yn ei ddull cenedlaethol ef; a thrwm y
mae yn rhaid i'r Sais dalu am y warogaeth hon a delir iddo; canys parch i'w
boced ydyw, ac nid i' John Bull' ei hun. Y maent yn adnabod ei wendidau yn dda - yn byw yn frâs ar ei gefn - yn chwerthin am ei ben ar ol iddo
droi gartref — ac yn dirmygu ei gulni un-ieithawg. Efe a ddychwel i'w wlad yn
ysgafnach o'i aur, ond nid yn drwm-lwythog o wybodaeth am deithi neillduol
gwledydd a phobloedd Ewrop. Ychydig iawn a welodd efe o'r hyn sydd yn
neillduol yn arferion y Cyfandir, yr ymwelodd efe âg ef mewn enw. Bu mewn ‘Lloegr fach' yn Paris - ac felly yn y blaen, o ddinas i ddinas - ond heb ddyfod i gydnabyddiaeth
wirioneddol â Ffraingc, nac â'r Eidal, nac â'r Almaen chwaith.
Nid fy nisgrifiad i ydyw hwn, ond fe ellir ei weled o bryd i bryd yn
newyddiaduron a chylchgronau Lloegr; canys nid oes neb yn ffieiddio y
tueddiad ffol, hunanol, yma yn y Sais yn fwy na'r Sais sydd wedi agor ei
lygaid i weled fod yn rhaid deall iaith gwlad cyn y gellir adnabod y wlad a'i
thrigolion yn iawn. Y mae Saeson o'r fath yn Nghymru, a llawer mwy o honynt
nag y mae y 'Dic-Sion-Dafyddion' yn ei feddwl. Y mae yn atgas ganddynt y gŵr a gywilyddia arddel y wlad a'i magodd. Ond parchus yn eu golwg ydyw
y Cymro sydd yn ffyddlawn i Gymru a'r Gymraeg.
*
*
*
*
*
*
Glywais am un Sais - tirfeddiannwr helaeth - yn myned at Gymro sydd yn adnabyddus i'w genedl yn mhob cwr o'r byd, ac yn sefyll yn uchel yn mharch pob gwladgarwr Cymreig,
gan ei gyfarch yn debyg i hyn, ond fod yr ymddiddan yn Saesneg: - 'Carwn yn fawr pe y gallwn siarad
Cymraeg fel y medrwch chwi. Os ymgymmerwch â rhoddi addysg i mi yn eich
iaith, talaf i chwi bum cant o bunnau pan y medraf Gymraeg cystal ag y
gellwch chwi!' 'Nis gallaf,' oedd yr atteb; 'y mae gorchwylion eraill yn cymmeryd
fy holl amser - a chymmerent fwy pe byddwn yn feddiannol arno.' 'Y mae yn ddrwg dros
ben genyf hyny,' meddai yntau. ‘Y mae fy rhieni (meddai, dan deimlad gofidus) wedi gwneyd camsyniad
mawr gyda fy addysg foreuol? Talasant gannoedd lawer, os nad miloedd, o
bunnau i fy mherffeithio mewn Groeg a Lladin — ieithoedd na bu achos i mi eu
defnyddio erioed - ond esgeulusasant yn hollol iaith y bobl yn mhlith pa rai y gwyddent
y byddai raid i mi dreulio fy mywyd. Y fath ffolineb ynddynt oedd hyny!' Y
Cymro a wrthododd y pum cant punnau yw fy awdurdod dros
|
49
Vaig escoltar un anglès en una reunió controvertida que intentava justificar
la pràctica massa comuna de la seva nació, dient: "En negar-se a parlar
els idiomes d'altres persones, els obliguem a aprendre anglès!" Al
continent, tothom sap que 'John Bull' té una cartera grossa. Li preparen
hotels, on es parla anglès. Tot es fa a la manera de la seva nació; i
l'anglès ha de pagar molt car aquest homenatge que se li fa; perquè és
respecte per la seva cartera, i no pel mateix 'John Bull'. Coneixen bé les
seves debilitats –viuen bé a costa seva – es riuen d'ell quan torna a casa –
i menyspreen la seva monòtona estret de ment. Tornarà al seu país amb una
cartera més buida («el més lleuger del seu or»), però no carregada
d'informació sobre les característiques especials dels països i pobles
europeus. Va veure molt poc d'allò que hi ha d'especial en els costums del
continent, que visitava només de nom. Va estar en una 'petita Anglaterra' a
París -i així successivament, de ciutat en ciutat- però sense conèixer realment
França, ni Itàlia, ni Alemanya.
Aquesta no és la meva descripció, però es pot veure de tant en tant en diaris
i revistes angleses; perquè ningú no detesta la tendència egoista i insensata
que hi ha aquí en l'anglès més que l'anglès que ha obert els ulls per veure
que la llengua d'un país s'ha d'entendre perquè el país i els seus habitants
es puguin conèixer correctament. Hi ha anglesos així a Gal·les, i molts més
dels que pensen els 'Dic-Sion-Dafydds'. Menyspreen l'home que s'avergonyeix
de defensar el país que el va criar. Però respectable als seus ulls és el
gal·lès que és lleial a Gal·les i a la llengua gal·lesa.
Vaig sentir parlar d'un anglès, un gran terratinent, que anava a un gal·lès
conegut per la seva nació a tot el món, i que té una gran estima de tots els
patriotes gal·lesos, que el saludava així, però que la conversa en anglès: -
"Ens encantaria que poguéssim parlar gal·lès com tu. Si et compromets a
donar-me una educació en la teva llengua, et pagaré cinc-centes lliures quan
pugui parlar gal·lès tan bé com tu! "No puc", va ser la resposta;
"Les altres tasques em prenen tot el temps, i em prendrien més si
estigués ocupat amb això". "Ho sento molt", va dir. "Els
meus pares (va dir, amb un sentiment trist) han comès un gran error amb la
meva educació primerenca? Van pagar molts centenars, si no milers, de lliures
per perfeccionar-me en grec i llatí -idiomes que mai havia tingut ocasió
d'utilitzar-, però van descuidar completament l'idioma de la gent entre qui
sabien que hauria de passar la vida. . Allò era una estupidesa en ells! El
gal·lès que va rebutjar les cinc-centes lliures és la meva autoritat
|
49
I heard an Englishman at a controversial meeting trying to justify the too
common practice of his nation, by saying - 'By refusing to speak other
people's languages, we force them to learn English!' On the Continent,
everyone knows that 'John Bull' has a fat wallet. They prepare hotels for
him, where English is spoken. Everything is done in the manner of his nation;
and the Englishman must pay dearly for this homage which is paid to him; for
it is respect for his wallet, and not for 'John Bull' himself. They know his
weaknesses well – they live well at his expense – they laugh at him after he
returns home - and despise his monotonous narrow-mindedness. He will return
to his country with an emptier wallet (“lighter of his gold”), but not
heavily loaded with information about the special characteristics of European
countries and peoples. He saw very little of what is special in the customs
of the Continent, which he visited in name only. He was in a 'little England'
in Paris - and so on, from city to city - but without really getting to know
France, or Italy, or Germany either.
This is not my description, but it can be seen from time to time in English
newspapers and magazines; for no-one detests the foolish, selfish tendency
here in the Englishman more than the Englishman who has opened his eyes to
see that the language of a country must be understood before the country and
its inhabitants can be properly known. There are Englishmen like that in
Wales, and many more of them than the 'Dic-Sion-Dafydds' think. They despise
the man who is ashamed to defend the country that raised him. But respectable
in their eyes is the Welshman who is loyal to Wales and the Welsh language.
I heard of an Englishman - a large landowner - going to a Welshman who is
known to his nation all over the world, and who stands high in the esteem of
all Welsh patriots, greeting him like this, but that the conversation in
English: - 'We would love it if we could speak Welsh like you can. If you
undertake to give me an education in your language, I will pay you five
hundred pounds when I can speak Welsh as well as you can!' 'I can't,' was the
answer; 'other tasks take all my time - and they would take more if I were
occupied with it.' 'I am very sorry for that,' he said. 'My parents (he said,
under a sad feeling) have made a big mistake with my early education? They
paid many hundreds, if not thousands, of pounds to perfect me in Greek and
Latin - languages I had never had occasion to use - but they completely
neglected the language of the people among whom they knew I would have to
spend my life. That was such foolishness in them!' The Welshman who refused
the five hundred pounds is my authority for
|
|
|
|
|
|
#50
yr hanesyn hwn. Y mae yn dda
genyf allu dywedyd y gall ei gyfaill, yr hwn sydd o waedoliaeth Saesneg, ond
yn meddu teimlad Cymreig, siarad ein hen iaith yn lled dda erbyn heddyw - er y camgymmeriad a wnaed gan ei
rieni gyda'i addysg foreuol.
Y mae teimlad y boneddwr gwladgarol hwn yn fwy cyffredin nag a ddychymygodd y
Cymry erioed - yn enwedig yn mhlith y Saeson sydd wedi byw ddeng mlynedd ar hugain yn
Nghymru; wedi cael digon o amser i'w galluogi i ddarganfod hirhoedledd y Gymraeg drostynt eu hunain, ac i ddeall mai
gau-brophwydoliaeth ydyw hono sydd yn ei thynghedu i farw yn fuan.
Yr wyf yn gwybod hefyd am feibion i weinidogion Cymreig hyawdl, a roddent
arian mawr pe y gallent feddiannu yr iaith a gadwyd oddi wrthynt yn fwy trwy
esgeulusdra neu gamsyniad tad a mam na thrwy unrhyw deimlad gelyniaethol at y
Gymraeg. Yr oedd bwriad eu rhieni yn dda - ac addefant hyny. Eu craffder
oedd ar goll. Ni ddeallasant ac ni ddarllenasant arwyddion yr amseroedd yn
iawn. Ond y cwestiwn yw, A ddysg rhieni presennol Cymru wers oddi wrth eu
camsyniad hwy? A ydyw yn ddiystyr ganddynt pa un a fydd eu plant yn tyfu i
fyny i ganmawl eu synwyr cyffredin, neu i'w collfarnu, am esgeuluso iaith y
werin?
Yr oeddwn yn bwriadu myned i Finland, gan dynu tua'r Pegwn Gogleddol, ac oddi
yno i Sydney yn Neheudir Cymru Newydd, ac yn nesach fyth at y Pegwn Deheuol,
i Auckland, yn Zealand Newydd, cyn terfynu y llythyr hwn. Ond y mae y llythyr
yn ddigon maith heb yr ymgyrchiadau hyn; a rhaid gadael allan y gwersi sydd
gan ran o Rwssia i'w rhoddi i Gymru, ynghyd â disgrifiad o'r manteision sydd
yn deilliaw i'r Cymro drwy y Gymraeg yn ngwledydd y gwrthdraedolion.
Diweddwn y tro hwn gyda dyfyniadau o areithiau pwysig Mr. MUNDELLA yn
Sheffield a Bradford, tua diwedd 1884.
Yn Sheffield, dywedodd:
'I am glad to see that you are doing a little in the teaching of
languages. I am afraid it is not much. English boys do not like to speak a
foreign language - nor do English girls. They are willing to learn it. They
are content to read it. May I show you something of the advantage of speaking
foreign languages? You know we hear constantly that the trade follows the
flag - and I agree. Wherever the British flag is planted upon
a territory, there British trade follows it, because British colonists go to
it. They carry with them British wants, and the British colonist is always
the best customer in the world to the British manufacturer. But there is another
thing to bear in mind; we have paid a pretty heavy toll in England, and we
did it for people who don't trade under our flag, but simply have the
advantage of speaking foreign languages better than we do.'
|
50
aquesta anècdota. Estic content de poder dir que el seu amic, que és de sang
anglesa, però té un sentiment gal·lès, avui pot parlar força bé la nostra
antiga llengua, malgrat l'error dels seus pares amb la seva primera educació.
El sentiment d'aquest senyor patriòtic és més comú del que els gal·lesos mai
s'han imaginat -sobretot entre els anglesos que han viscut trenta anys a
Gal·les; han tingut prou temps per permetre-los descobrir per ells mateixos
la longevitat de la llengua gal·lesa i entendre que és una falsa profecia que
està destinada a morir aviat.
També conec fills de destacats ministres gal·lesos, que donarien grans sumes
de diners si poguessin adquirir la llengua que se'ls guardava més per la
negligència o la incomprensió del pare i la mare que per qualsevol sentiment
hostil cap a la llengua gal·lesa. Les intencions dels seus pares eren bones,
i ho admeten. Faltava la seva visió. No van entendre i no van llegir bé els
signes dels temps. Però la pregunta és: els actuals pares de Gal·les aprendran
una lliçó de la seva concepció errònia? No té sentit per a ells si els seus
fills creixeran per lloar el seu sentit comú, o per condemnar-los, per
descuidar la llengua vernacla?
Tenia la intenció d'anar a Finlàndia, dirigint-me cap al pol nord, i d'allà a
Sydney, al sud de Nova Gal·les, i encara més a prop del pol sud, a Auckland,
a Nova Zelanda, abans d'acabar aquesta carta. Però la carta és prou llarga
sense aquestes campanyes; i hem de deixar de banda les lliçons que una part
de Rússia ha de donar a Gal·les, juntament amb una descripció dels avantatges
que es deriven per al gal·lès a través de la llengua gal·lesa als països dels
antípodes.
Acabem aquest temps amb fragments del Sr. MUNDELLA a Sheffield i Bradford,
cap a finals de 1884.
A Sheffield, va dir:
'M'alegra veure que estàs fent una mica d'ensenyament d'idiomes. Em temo que
no és gaire. Als nois anglesos no els agrada parlar una llengua estrangera - ni les noies angleses. Estan
disposats a aprendre-ho. Es conformen amb llegir-lo. Puc mostrar-vos alguna
cosa de l'avantatge de parlar llengües estrangeres? Ja sabeu que sentim
constantment que el comerç segueix la bandera - i estic d'acord. Allà on es
planta la bandera britànica en un territori, el comerç britànic la segueix,
perquè hi van els colons britànics. Porten amb ells desitjos britànics, i el
colon britànic és sempre el millor client del món per al fabricant britànic.
Però hi ha una altra cosa a tenir en compte; hem pagat un peatge bastant alt
a Anglaterra, i ho vam fer per a persones que no comercialitzen sota la
nostra bandera, però simplement tenen l'avantatge de parlar idiomes
estrangers millor que nosaltres . '
|
50
this anecdote. I am glad to be able to say that his friend, who is of English
blood, but has a Welsh feeling, can speak our old language quite well today -
despite the mistake made by his parents with his early education.
The feeling of this patriotic gentleman is more common than the Welsh ever
imagined - especially among the English who have lived thirty years in Wales;
have had enough time to enable them to discover the longevity of the Welsh
language for themselves, and to understand that it is a false prophecy that
is destined to die soon.
I also know of sons of prominent Welsh ministers, who would give large sums
of money if they could acquire the language that was kept from them more
through the negligence or misunderstanding of father and mother than through
any hostile feeling towards the Welsh language. Their parents' intentions
were good - and they admit that. Their insight was missing. They did not
understand and did not read the signs of the times properly. But the question
is, Will the current parents of Wales learn a lesson from their
misconception? Is it meaningless to them whether their children will grow up
to praise their common sense, or to condemn them, for neglecting the
vernacular language?
I intended to go to Finland, heading towards the North Pole, and from there
to Sydney in South New Wales, and even closer to the South Pole, to Auckland,
in New Zealand, before finishing this letter. But the letter is long enough
without these campaigns; and we must leave out the lessons that part of
Russia has to give to Wales, together with a description of the advantages
that derive for the Welsh through the Welsh language in the countries of the
Antipodeans.
We end this time with excerpts from Mr. MUNDELLA in Sheffield and Bradford,
towards the end of 1884.
In Sheffield, he said:
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
|
|
|
|
|
|
#51
Yn Gymraeg yn debyg i hyn:
'Y mae yn dda genyf weled eich bod yn gwneyd ychydig mewn dysgu ieithoedd. Yr
wyf yn ofni mai nid llawer. Nid ydyw plant Saesnig yn hoffi siarad iaith
estronol, na genethod Saesnig chwaith. Y maent yn ewyllysgar i'w dysgu. Y
maent yn foddlawn ar ei darllen. A ganiateir i mi dda gos i chwi ryw gymmaint
o'r fantais sydd ynglŷn â siarad ieithoedd tramor? Yr ydych yn gwybod ein bod yn arfer dywedyd
fod y fasnach yn dilyn y faner, ac yr wyf finnau yn cyttuno â hyny. Pa le
bynag y plenir y faner Brydeinig ar diriogaeth, dilynir hi yno gan fasnach
Prydain, am fod ymsefydlwyr Prydeinig yn myned ar ei hol. Dygant gyda hwynt
yno eu hanghenion Prydeinig; a'r ymsefydlwr Prydeinig bob amser ydyw y cwsmer
goreu yn y byd i'r llawweithiwr Prydeinig. Ond y mae un peth arall i'w gadw
mewn golwg: - yr ydym wedi talu toll led drom yn Lloegr, ac yr ydym wedi gwneyd
hyny dros bobl nad ydynt yn masnachu dan ein baner ni - ond yn unig am eu bod yn meddu y
fantais o allu siarad ieithoedd tramor yn well na ni.'
*
*
*
*
Yn Bradford, gwnaeth Mr. MUNDELLA y sylwadau canlynol:
"The teaching of languages was a most important branch of technical
training for those engaged in commerce. Language was to the technical
training of the merchant what drawing was to the artisan, to the de signer,
or to the mechanic. He had no doubt that in their time they had paid a pretty
heavy toll to men, who could speak other languages than their own. He had
been associated for many years with another town - he had spent thirty years in the town of Nottingham - and he could say that the mercantile business of that
town was mainly carried on by foreigners-all honour to them. We were greatly
indebted to them, for they had great advantages over the merchants and
manufacturers of our towns, simply because they had the key to the languages
of the markets in which English manufacturers transacted their business. If
they wished to make their sons successful merchants, they must teach them
foreign languages.'
Mewn dullwedd Gymreig, wele eiriau Mr. MUNDELLA: —
'Y mae dysgu ieithoedd yn gangen o'r pwysigrwydd mwyaf o ddysgyblaeth
alwedigaethol i'r rhai sydd yn dilyn masnach. Y mae iaith i barotoad
masnachydd ar gyfer ei alwedigaeth yr hyn ydyw arluniaeth i'r crefftwr, y
cynllunydd, neu y peiriannydd. Nid oedd efe yn ammheu nad oeddyut yn eu dydd
wedi talu toll led drom i ddynion a allent siarad ieithoedd eraill heb law yr
eiddynt eu hunain. Yr oedd efe wedi bod am lawer o flynyddoedd mewn
cyssylltiad â thref arall — treuliodd ddeng mlynedd ar hugain yn nhref
Nottingham — a gallai ddyweyd fod gorchwylion masnachol y dref hono, gan
mwyaf, yn cael eu dwyn yn mlaen gan dramorwyr - pob anrhydedd iddynt. Yr oeddym
dan ddyled drom iddynt; o blegid yr oeddynt yn meddu ar fanteision mawrion
rhagor marsiandwyr a gwneuthurwyr nwyddau ein trefydd,
|
51
En gal·lès semblant a aquest:
'M'alegra veure que estàs fent una mica d'ensenyament d'idiomes. Em temo que no
és gaire. Als nois anglesos no els agrada parlar una llengua estrangera - ni les noies angleses. Estan
disposats a aprendre-ho. Es conformen amb llegir-lo. Puc mostrar-vos alguna
cosa de l'avantatge de parlar llengües estrangeres? Ja sabeu que sentim
constantment que el comerç segueix la bandera - i estic d'acord. Allà on es
planta la bandera britànica en un territori, el comerç britànic la segueix,
perquè hi van els colons britànics. Porten amb ells desitjos britànics, i el
colon britànic és sempre el millor client del món per al fabricant britànic.
Però hi ha una altra cosa a tenir en compte; hem pagat un peatge bastant alt
a Anglaterra, i ho vam fer per a persones que no comercialitzen sota la
nostra bandera, però simplement tenen l'avantatge de parlar idiomes
estrangers millor que nosaltres . '
A Bradford, el Sr. MUNDELLA els següents comentaris:
"L'ensenyament d'idiomes era una branca més important de la formació
tècnica per als que es dedicaven al comerç. La llengua era per a la formació
tècnica del comerciant el que el dibuix era per a l'artesà, per al
dissenyador o per al mecànic. No tenia dubte que en la seva època haguessin
pagat un peatge força pesat als homes, que podien parlar altres llengües que
la seva. Havia estat associat durant molts anys amb una altra ciutat -havia
passat trenta anys a la ciutat de Nottingham- i ell Podríem dir que els
negocis mercantils d'aquella ciutat els feien principalment els estrangers,
tot honor per a ells.Estàvem molt endeutats amb ells, perquè tenien grans avantatges
sobre els comerciants i fabricants de les nostres ciutats, simplement perquè
tenien la clau de la idiomes dels mercats en què els fabricants anglesos realitzaven
les seves transaccions. Si volen convertir els seus fills en comerciants
d'èxit, han d'ensenyar-los idiomes estrangers".
En un aspecte gal·lès, aquí teniu les paraules del senyor MUNDELLA: —
"L'ensenyament d'idiomes era una branca més important de la formació
tècnica per als que es dedicaven al comerç. La llengua era per a la formació
tècnica del comerciant el que el dibuix era per a l'artesà, per al
dissenyador o per al mecànic. No tenia dubtava que en el seu temps haguessin
pagat un peatge força pesat als homes, que podien parlar altres llengües que
la seva. Havia estat associat durant molts anys amb una altra ciutat -havia
passat trenta anys a la ciutat de Nottingham- i Podríem dir que els negocis
mercantils d'aquella ciutat els feien principalment els estrangers, tot honor
per a ells.Estàvem molt deutes amb ells, perquè tenien grans avantatges sobre
els comerciants i fabricants de les nostres ciutats,
|
51
In Welsh similar to this:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'I am glad to see that you are doing a little in
the teaching of languages. I am afraid it is not much. English boys do not
like to speak a foreign language - nor do English girls. They are willing to learn it.
They are content to read it. May I show you something of the advantage of
speaking foreign languages? You know we hear constantly that the trade
follows the flag - and I agree.
Wherever the British flag is planted upon a territory, there British trade
follows it, because British colonists go to it. They carry with them British
wants, and the British colonist is always the best customer in the world to
the British manufacturer. But there is another thing to bear in mind; we have
paid a pretty heavy toll in England, and we did it for people who don't trade
under our flag, but simply have the advantage of speaking foreign languages
better than we do.'
In Bradford, Mr. MUNDELLA the following comments:
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
In a Welsh guise, here are the words
of Mr. MUNDELLA: —
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
"The teaching of languages was a most important branch of technical training for those engaged in
commerce. Language was to the technical training of the merchant what drawing
was to the artisan, to the de signer, or to the mechanic. He had no doubt
that in their time they had paid a pretty heavy toll to men, who could speak
other languages than their own. He had
been associated for many years with another town-he had spent thirty years in
the town of Nottingham-and he could say that the mercantile business of that
town was mainly carried on by foreigners-all honor to them. We were greatly indebted
to them, for they had great advantages over the merchants and manufacturers
of our towns,
|
|
|
|
|
|
#52
yn unig am eu bod yn meddu ar allwedd ieithoedd y marchnadoedd yn mha rai y
mae gwneuthurwyr nwyddau Saesnig yn cario eu masnach yn mlaen. Os oeddynt am
wneyd eu meibion yn fasnachwyr llwyddiannus, yr oedd yn rhaid iddynt ddysgu
ieithoedd tramor iddynt.'
Yn Morganwg, y dyddiau hyn, y mae ffordd rwydd i rieni, ond iddynt gael
ychydig gynnorthwy gan yr ysgolion dyddiol, i ddwyn eu plant i fyny yn alluog
i ddarllen ac ysgrifenu y Saesneg a'r Gymraeg. Os gwelant fod ganddynt dalent
fasnachol, caffed esampl Mr. THOMAS MORGAN, o'r Groeswen, ger Caerphili, ei
hargraph ddyladwy arnynt. Dyma weithiwr o Gymro yn myned i Gaerdydd i
berffeithio ei Saesneg. Aeth oddi yno i Nantes, ar yr afon Loire, yn
Ffraingc, lle y dysgodd y Ffrangcaeg yn dda. Yna cawn ef yn Hamburg, yn yr
Almaen, yn dysgu German. Y mae yn awr yn un o farsiandwyr mwyaf prif
borthladd y Cyfandir-sef y ddinas a enwyd, ar yr afon Elbe. Pan y talodd
ymweliad â'r Groeswen, yr oedd yn hyfryd gan ei hen gyfeillion glywed ei
wraig Almaenaidd yn canu hen bennillion Cymreig. Y mae codiad y Cymro
ymroddgar a galluog yma wedi dylanwadu yn barod yn ddaionus ar ymgais ei
berthynasau, ac eraill. Y mae y byd yn agored i'r Cymro, yn gystal ag i'r
Sais; a chyda dwy iaith, y mae gwell mantais iddo ei feddiannu, os bydd yn
gyfartal â'r Sais mewn gallu naturiol a dadblygiad addysgawl.
*
*
*
Nid ydwyf yn credu yn y dull cyffredin o addysgu ieithoedd y Cyfandir yn
Lloegr. Gadewch i ni, yn Nghymru, gael cynllun gwell. Gofalwn am ddwy iaith
i'r bachgen a'r ferch - y Saesneg a'r Gymraeg, y rhai y gallwn eu haddysgu yn
rhad iddynt. Yna danfonwn hwynt yn llawn gwroldeb, ac yn feddiannol ar allu
ieithyddol ddysgybledig i ddysgu y tafodiaethau chwanegol yn y gwledydd lle y
defnyddir hwynt. Yn y modd hwn, cawn, nid yn unig fasnachwyr a
masnach-wragedd, ond hefyd athrawon ac athrawesau a allant egluro i'r Cymry
dwy-ieithawg - fel y gwnaeth Mrs. THOMAS, o Landegai, i fechgyn Arfon -
tebygolrwydd y Gymraeg a'i dullweddau i ieithoedd y Cyfandir, yn gystal a'u
cyssylltiadau â'r Saesneg. Pa bryd y daw yr amser pan yr edrychir ar allu i
ddefnyddio y Gymraeg, yn gystal a'r Saesneg, yn gymmhwysder pwysig i egluro y
Groeg a'r Lladin, yn y rhai a'u haddysgant, o gadeiriau ein prif golegau?
*
*
*
Anghofiais ddyweyd, yn y man priodol, wrth Gymry Liverpool, fod Mr. C. T.
WHITMELL, M.A., arolygwr ei Mawrhydi dros ysgolion Caerdydd, wedi fy hysbysu
fod Hebraeg yn cael ei haddysgu i Iuddewon y dref hono mewn ysgol sydd yn
derbyn tâl oddi wrth y Llywodraeth. O'r hyn lleiaf, gwnaethid hyny yn 1883,
pan yr oedd efe yn ymweled âg ysgolion Liverpool. Nid diffyg parch i'r
|
52
simplement perquè tenien la clau dels idiomes dels mercats en què els
fabricants anglesos realitzaven les seves transaccions. Si volien fer dels
seus fills comerciants d'èxit, haurien d'ensenyar-los llengües estrangeres».
A Morgannwg, en aquests dies, hi ha una manera fàcil perquè els pares, si
només reben una mica d'ajuda de les escoles diürnes, crien els seus fills
capaços de llegir i escriure anglès i gal·lès. Si veuen que tenen un talent
comercial, que l'exemple del Sr. THOMAS MORGAN, de Groeswen, prop de
Caerffili, els tingui la deguda empremta. Aquest és un treballador gal·lès
que va a Cardiff a perfeccionar el seu anglès. D'allà va anar a Nantes, al
riu Loira, a França, on va aprendre bé el francès. Després el trobem a
Hamburg, a Alemanya, aprenent alemany. Ara és un dels majors comerciants del
principal port del Continent, que és la ciutat anomenada, al riu Elba. Quan
va fer una visita als Groeswen, els seus vells amics estaven encantats de
sentir la seva dona alemanya cantar vells versos gal·lesos. L'ascens d'aquest
gal·lès dedicat i capaç ja ha tingut una influència positiva en els esforços
dels seus familiars i d'altres. El món està obert als gal·lesos, així com als
anglesos; i amb dues llengües, hi ha un millor avantatge que posseeix, si és igual
a l'anglès en capacitat natural i desenvolupament educatiu.
No crec en el mètode comú d'ensenyar les llengües continentals a Anglaterra.
A Gal·les, tinguem un pla millor. Cuidem dos idiomes per al nen i la noia:
l'anglès i el gal·lès, que els podem ensenyar gratuïtament. Aleshores els
enviem plens de valentia, i amb una capacitat lingüística disciplinada per
aprendre els dialectes addicionals als països on s'utilitzen. D'aquesta
manera, aconseguim, no només comerciants i oficines, sinó també mestres que
poden explicar al gal·lès bilingüe -com va fer la senyora THOMAS, de
Landegai, per als nois d'Arfon-, la similitud de la llengua gal·lesa i les
seves aproximacions a la idiomes del continent, així com les seves connexions
amb l'anglès. Quan arribarà el moment en què la capacitat d'utilitzar el
gal·lès, així com l'anglès, es consideri una qualificació important per
explicar el grec i el llatí, en qui els imparteix, des de les càtedres dels
nostres col·legis principals?
M'he oblidat de dir, en el lloc corresponent, a Welsh Liverpool, que el Sr.
CT WHITMELL, MA, inspector d'escoles de Sa Majestat a Cardiff, m'ha informat
que l'hebreu s'ensenya als jueus d'aquesta ciutat en una escola que rep el
pagament de el Govern. Almenys, això es va fer el 1883, quan visitava les
escoles de Liverpool. Cap falta de respecte a la
|
52
simply because they had the key to the languages of the markets in which English manufacturers transacted their business.
If they wished to make their sons successful merchants, they must teach them
foreign languages.'
In Morgannwg, these days, there is an easy way for parents, if only they get
a little help from the day schools, to bring up their children capable of
reading and writing English and Welsh. If they see that they have a
commercial talent, may the example of Mr. THOMAS MORGAN, of Groeswen, near
Caerffili, his due imprint on them. This is a Welsh worker going to Cardiff
to perfect his English. He went from there to Nantes, on the river Loire, in
France, where he learned French well. Then we find him in Hamburg, in
Germany, learning German. He is now one of the largest merchants of the main port
of the Continent - which is the city named, on the river Elbe. When he paid a
visit to the Groeswen, his old friends were delighted to hear his German wife
singing old Welsh verses. The rise of this dedicated and capable Welshman has
already had a positive influence on the efforts of his relatives, and others.
The world is open to the Welsh, as well as to the English; and with two
languages, there is a better advantage for him to possess, if he is equal to
the Englishman in natural ability and educational development.
I do not believe in the common method of teaching Continental languages in England. Let us, in Wales, have a
better plan. Let us look after two languages for the boy and the girl - English
and Welsh, which we can teach them for free. Then we send them full of
courage, and possessing a disciplined linguistic ability to learn the
additional dialects in the countries where they are used. In this way, we
get, not only traders and trades-women, but also teachers who can explain to
the bilingual Welsh - as did Mrs. THOMAS, from Landegai, for Arfon boys - the
similarity of the Welsh language and its approaches to the languages of the Continent, as well as their
connections with English. When will the time come when the ability to use
Welsh, as well as English, is considered an important qualification to
explain Greek and Latin, in those who teach them, from the chairs of our main
colleges?
I forgot to say, in the appropriate place, to Welsh Liverpool, that Mr. C. T.
WHITMELL, M.A., Her Majesty's inspector of schools in Cardiff, has informed
me that Hebrew is taught to the Jews of that town in a school which receives
payment from the Government. At least, that was done in 1883, when he was
visiting Liverpool schools. No disrespect to the
|
|
|
|
|
|
#53
Gymraeg, yn ddiau, ydyw yr achos fod Cymry Liverpool ar ol yr Iuddewon yn y
peth hwn. Onid anystyriaeth yn unig sydd yn gyfrifol am hyn?
Yr eiddoch yn gywir,
CAERDYDD, Gorphenaf 21ain, 1885.
D. ISAAC DAVIES.
_____
LLYTHYR VIII.
FONEDDIGION,
Yr ydym yn tynu tuag at y terfyn, a rhaid ymdrin â'r cwestiwn mewn llaw yn
ymarferol.
Y mae Local Option, neu Ddewisiad Lleol, yn eiriau adnabyddus i ni erbyn hyn.
Ar ryddid lleol y mae ein cynllun o addysg wedi cael ei sylfaenu. Y mae y
Llywodraeth yn Llundain yn talu rhan fawr o gostau pob ysgol elfenol; ond nid
ydyw yn gorfodi unrhyw ysgol i addysgu y plant ond i ddarllen, i ysgrifenu, i
sillebu, i rifo, a'r merched i wnïo. Y mae pob peth arall yn wirfoddol. Os
bydd y plant yn canu yn yr ysgol ddyddiol, y maent yn canu, nid am fod yn
rhaid iddynt ganu, ond am fod y pwyllgor lleol yn dewis iddynt ganu. Os bydd
Grammadeg, Daearyddiaeth, Darlunio, Gwyddoniaeth Elfenol, Hanesyddiaeth,
Lladin, Ffrangcaeg, Coginiaeth Ymarferol, &c., yn cael eu haddysgu, addysgir
hwynt, neu rai o honynt (canys nis gellir mabwysiadu mwy na nifer pennodol o
honynt) o herwydd fod y Bwrdd Lleol, neu Bwyllgor yr ysgol, yn unol â
chyfarwyddyd yr athraw, neu'r athrawes, yn dewis eu haddysgu.
Felly gwelir, mewn cynllun o ryddid lleol o'r fath yma, nad ydyw yn bossibl i
wthio y Gymraeg i ysgol, nac ar ardal, yn erbyn ei hewyllys. Y cyfan y mae y
Llywodraeth yn ei wneyd ydyw, talu chwaneg lle yr addysgir mwy o bethau, os
addysgir hwynt yn dda, ac heb niweidio yr addysg yn yr anhebgorolion a enwyd
yn barod. Ond ni thelir cymmaint a ‘dimai goch' yn bresennol am ‘Y Gymraeg.'
Fe delir am addysgu y Wyddelaeg yn yr Iwerddon, ac am addysgu y Gaelaeg yn yr
Ysgotland, ond ni roddir ffyrling tuag at addysgu y Gymraeg yn Nghymru.
Bai pwy ydyw hyn? Nid bai y Llywodraeth. Y maent wedi bod yn parchu y Gymraeg
yn y cynllun addysgol. Deng mlynedd ar hugain yn ol, yr oedd papyr Cymraeg yn
cael ei roddi i bob
|
53
El gal·lès, sens dubte, és el motiu pel qual els gal·lesos de Liverpool estan
darrere dels jueus en aquest assumpte. No es deu simplement a una
desconsideració?
Atentament,
CARDIFF, 21 de juliol de 1885.
D. ISAAC DAVIES.
_____
CARTA VIII.
SENYORS,
Estem apropant-nos al límit, i la qüestió en qüestió s'ha de tractar de
manera pràctica.
Opció local, o elecció local, són paraules ben conegudes per nosaltres a
hores d'ara. El nostre pla d'educació s'ha basat en la llibertat local. El
Govern de Londres paga una gran part dels costos de cada escola primària;
però no obliga cap escola a ensenyar als nens sinó a llegir, escriure,
lletrejar, comptar i les noies a cosir. Tota la resta és voluntària. Si els
nens canten a l'escola diària, canten, no perquè hagin de cantar, sinó perquè
la comissió local tria que cantin. Si s'ensenya Gramàtica, Geografia, Dibuix,
Ciències Elementals, Història, Llatí, Francès, Cuina pràctica, etc.,
s'ensenyen, o alguns d'ells (perquè no es poden adoptar més d'un nombre
determinat) perquè el Local La Junta, o la Comissió Escolar, d'acord amb les
instruccions del professor, decideix ensenyar-los.
Així doncs, es pot veure, en un pla de llibertat local d'aquest tipus, que no
és possible empènyer la llengua gal·lesa a una escola, o a una zona, contra
la seva voluntat. L'únic que fa el Govern és pagar més on s'ensenyen més
coses, si s'ensenyen bé, i sense perjudicar l'educació en l'essencial ja
esmentat. Però en l'actualitat no es gasta tant com un cèntim vermell
("mitjan penic vermell / coure") en la llengua gal·lesa. Es paga
per ensenyar irlandès a Irlanda i per ensenyar gaèlic a Escòcia, però no es
dona ni un cèntim per ensenyar gal·lès a Gal·les.
De qui és la culpa? No és culpa del Govern. Han estat respectant la llengua
gal·lesa en el pla educatiu. Fa trenta anys, es va donar un paper gal·lès a
tothom
|
53
Welsh, no doubt, is the reason that the Liverpool Welsh are behind the Jews
in this matter. Isn't this simply due to inconsideration?
Yours faithfully,
CARDIFF, July 21st, 1885.
D. ISAAC DAVIES.
_____
LETTER VIII.
GENTLEMEN,
We are drawing towards the limit, and the question in hand must be dealt with
practically.
Local Option, or Local Choice, are well-known words to us by now. Our plan of
education has been based on local freedom. The Government in London pays a
large part of the costs of each elementary school; but it does not compel any
school to teach the children but to read, write, spell, count, and the girls
to sew. Everything else is voluntary. If the children sing in the daily
school, they sing, not because they have to sing, but because the local
committee chooses for them to sing. If Grammar, Geography, Drawing,
Elementary Science, History, Latin, French, Practical Cookery, &c., are
taught, they are taught, or some of them (for no more than a certain number
of them can be adopted) because the Local Board, or the school Committee, in
accordance with the instruction of the teacher, chooses to teach them.
So it can be seen, in a plan of local freedom of this kind, that it is not
possible to push the Welsh language into a school, or on an area, against its
will. All the Government is doing is paying more where more things are
taught, if they are taught well, and without damaging the education in the
essentials already mentioned. But not even as much as a red cent (“red /
copper halfpenny”) is spent at present on the Welsh language. It is paid for teaching Irish in Ireland,
and for teaching Gaelic in Scotland, but not a farthing is given towards
teaching Welsh in Wales.
Whose fault is this? It's not the Government's fault. They have been
respecting the Welsh language in the educational plan. Thirty years ago, a
Welsh paper was given to everyone
|
|
|
|
|
|
#54
athraw neu athrawes Gymreig fyddai yn ymgeisydd am un o drwyddedau y
Llywodraeth. A thelid swm o arian yn flynyddol iddynt, os yn cadw ysgol yn
Nghymru, ar ol llwyddiant unwaith yn yr arholiad Cymraeg. Pan oso wyd terfyn
ar hyn, o herwydd fod y Cymry yn diystyru y fraint, nid ynganwyd cymmaint a
gair yn erbyn y cyfnewidiad gwrth-Gymreigaidd hwn! Ni chlywyd llais o
gondemniad yn cyfodi o unrhyw gŵr o
Gymru!
Yn awr, pan y bydd bechgyn a merched Cymru yn ymgeisio, ar derfyn eu gyrfa
fel dysgybl-athrawon (pupil-teachers), am Ysgoloriaethau y Frenhines, rhoddir
iddynt gyfle i gael marciau (marks) am y Lladin, y Ffrancaeg, neu'r
Almaenaeg-yn chwanegol at y rhai a geir am wersi mwy cyffredin. Y mae y
marciau hyn yn cynnorthwyo yr ymgeiswyr, nid yn unig i basio, ond i gyrhaedd
lle anrhydeddus ar y rhestr. Gosodir yr enwau yn nhrefn y nifer o farciau a
ennillir. Nid oes gyfle yn cael ei roddi i'r Cymro, neu y Gymraes, i sicrhau
addysg râd yn y dyfodol, a chlod ar yr un pryd, drwy ddangos eu gwybodaeth
o'u hail iaith hwynt. Ond a ddylid goddef i hyn barhau? Paham na roddir
cwestiynau ar y Gymraeg ochr yn ochr â'r ieithoedd eraill er mantais i blant
y Cymry? Oni ddylem gael cyfnewidiad buan yn y cyfeiriad hwn?
Yn Mhrifysgol y Deheudir, sef yn Ngholeg Caerdydd, y mae y Gymraeg yn
cynnorthwyo y Cymro a'r Gymraes i ennill ysgoloriaethau gwerthfawr, fel y mae
hi yn gwneyd yn Aberystwyth, a Bangor, a Llanbedr. Paham na cheir yr un
fraint yn Ngholegau yr Athrawon yn Mangor, Caerfyrddin, a Chaernarfon, ac yn
Ngholeg yr Athrawesau yn Abertawe? A phaham nad addysgir y Gymraeg i efrydwyr
y colegau hyn? Rhoddir papyrau yn y Lladin, y Roeg (er mwyn Ysgotland), y
Ffrangcaeg, a'r Almaenaeg, ar ddiwedd y flwyddyn gyntaf o'u hefrydiaeth, a
thrachefn ar ddiwedd yr ail flwyddyn; sef, yr olaf o'u harosiad yn y coleg.
Paham na roddir yr un chwareu teg i'r Gymraeg?
Y mae llawer o feibion a merched Cymru yn ennill tyst-ysgrifau (certificates)
heb fyned i'r colegau, ar ol gwasanaethu gyda llwyddiant fel athrawon ac
athrawesau cynnorthwyol am dymmhor. Byddai yn rhwyddach i'r rhai hyn, mewn
llawer man, i gael addysg effeithiol yn y Gymraeg nag yn y Lladin, y
Ffrangcaeg, neu'r Almaenaeg. Paham na roddir y cyfle iddynt i ddringo yn uwch
drwy y Gymraeg nag y mae yn bossibl iddynt gyrhaedd iddo o dan y drefn
bresennol? Gallent wneyd eu llwyddiant yn fwy sicr, neu eu lle yn y rhestr yn
fwy anrhydeddus, pe y caffent bapyr ar y Gymraeg i'w atteb. Ond, dealler, nid
bai y Llywodraeth ydyw y sefyllfa anfoddhaol bresennol ar bethau. Ni ofynodd
y Cymry erioed am fraint o'r fath!
|
54
un professor gal·lès sol·licitaria una de les llicències del govern. I se'ls
pagaria una suma de diners anualment, si mantenien una escola a Gal·les,
després d'aprovar l'examen de gal·lès una vegada. Quan això es va acabar,
perquè els gal·lesos van ignorar el privilegi, no es va pronunciar ni una
paraula contra aquest canvi anti-gal·lès! No es va escoltar cap veu de
condemna de cap gal·lès!
Ara, quan els nois i noies de Gal·les sol·liciten, al final de la seva
carrera com a alumnes-professors, a les beques Queen's, se'ls dóna
l'oportunitat d'aconseguir la qualificació 'y' neualaegdin r Alemany- a més
dels que es troben per a lliçons més habituals. Aquestes notes ajuden els
candidats, no només a aprovar, sinó a aconseguir un lloc honorable a la
llista. Els noms es col·loquen per ordre del nombre de notes obtingudes. No
s'ofereix cap oportunitat als gal·lesos, ni als gal·lesos, d'assegurar-se una
educació barata en el futur, i al mateix temps crèdit, mostrant el seu
coneixement de la seva segona llengua. Però s'ha de permetre que això
continuï? Per què no es fan preguntes sobre gal·lès juntament amb les altres
llengües en benefici dels nens gal·lesos? No hauríem de fer un canvi ràpid en
aquesta direcció?
A la Universitat del Sud, concretament al Coleg Cardiff, la llengua gal·lesa
ajuda els gal·lesos i els gal·lesos a guanyar valuoses beques, com ho fa a
Aberystwyth, Bangr i Llanbed. Per què no es troba el mateix privilegi als
col·legis de professors de Bangor, Carmarthen i Caernarfon, i al col·legi de
professors de Swansea? I per què no s'ensenya gal·lès als estudiants
d'aquestes universitats? Els treballs es donen en llatí, grec (per a
Escòcia), francès i alemany al final del primer any dels seus estudis, i de
nou al final del segon any; és a dir, l'últim de la seva estada a la
universitat. Per què la llengua gal·lesa no té el mateix joc net?
Molts fills i filles de Gal·les obtenen certificats sense anar a la
universitat, després d'haver estat professors i ajudants durant un trimestre.
Seria més fàcil per a aquestes persones, en molts llocs, obtenir una educació
efectiva en gal·lès que en llatí, francès o alemany. Per què no se'ls dóna
l'oportunitat de pujar més amunt a través de la llengua gal·lesa del que és
possible que arribin amb el sistema actual? Podrien fer el seu èxit més
segur, o el seu lloc a la llista més honorable, si trobessin un document en
gal·lès per respondre. Però, comprensiblement, la situació insatisfactòria
actual no és culpa del Govern. Els gal·lesos mai van demanar aquest
privilegi!
|
54
a Welsh teacher would be an applicant for one of the Government's licences.
And a sum of money would be paid to them annually, if they kept a school in
Wales, after passing the Welsh exam once. When this was put to an end,
because the Welsh disregarded the privilege, not so much as a word was
uttered against this anti-Welsh change! No voice of condemnation was heard
rising from any Welsh man!
Now, when the boys and girls of Wales apply, at the end of their career as
pupil-teachers (alumnes-professors), for the Queen's Scholarships, they are
given the opportunity to get marks (marks,) the ' y' neualaegdin r German- in
addition to those found for more common lessons. These marks help the
candidates, not only to pass, but to reach an honorable place on the list.
The names are placed in order of the number of marks gained. There is no
opportunity given to the Welsh, or the Welsh, to secure a cheap education in
the future, and credit at the same time, by showing their knowledge of their
second language. But should this be allowed to continue? Why are questions
not given on Welsh alongside the other languages to the advantage of Welsh children?
Shouldn't we have a quick change in this direction?
At the University of the South, namely at Coleg Cardiff, the Welsh language
helps the Welsh and the Welsh to win valuable scholarships, as it does in
Aberystwyth, Bangr and Llanbed. Why is the same privilege not found in the
Teachers' Colleges in Bangor, Carmarthen, and Caernarfon, and in the
Teachers' College in Swansea? And why isn't Welsh taught to students at these
colleges? Papers are given in Latin, Greek (for Scotland), French and German
at the end of the first year of their studies, and again at the end of the
second year; namely, the last of their stay at the college. Why is the Welsh
language not given the same fair play?
Many sons and daughters of Wales gain certificates without going to college,
after successfully serving as teachers and assistant teachers for a term. It
would be easier for these people, in many places, to get an effective
education in Welsh than in Latin, French or German. Why are they not given
the opportunity to climb higher through the Welsh language than it is
possible for them to reach under the current system? They could make their
success more certain, or their place in the list more honorable, if they
found a paper in Welsh to answer. But, understandably, the current
unsatisfactory situation is not the Government's fault. The Welsh never asked
for such a privilege!
|
|
|
|
|
|
#55
'A
ydych am addysgu
y Gymraeg yn y rhanau Saesnig o Gymru?’
meddai un o'r ‘brodyr
ammheus.' Nid ydym am addysgu y Gymraeg mewn unrhyw fan,
os na
bydd teimlad y lle o blaid hyny. Ond gan eich bod wedi cyfeirio at ein ‘Cymru
Saesnig,’ ceisiwn
ddangos y gellid yn rhwydd ddysgu rhyw gymmaint o Gymraeg yno, er mantais i
bawb yn ddiwahaniaeth.
Onid ydych wedi cael eich poeni wrth weled Llantrissant
yn lle Llantrisant, Ynishir
yn lle Ynyshir, Gorseinon
yn lle Corseinon, Waunarlwydd
yn lle Gwaunarlwydd, Landore
yn lle Gland ŵr, Troedyrhiew
yn lle Troed-y-rhiw, &c.? Ai hyfryd genych glywed Cleidak
yn lle Clydach, Langennek
yn lle Llangennech, Nuwad yn lle Neuadd, &c.?
Dywedodd y Proffeswr
Powel wrthyf y gellid clywed dyn, un tro, yn gofyn yn ngorsaf Llanymddyfri am
y ffordd i Silicum. Nid oedd neb yn adnabod y lle. Gofynwyd iddo ysgrifenu yr
enw. Gwyddai pawb am Cil-y-cwm! Gofynodd boneddwr unwaith i gyfaill i mi a
elai efe gydag ef i Cadle - gan seinio enw y lle fel cradle. Methodd y Cymro
yn lân ag adnabod y gair hyd nes yr ysgrifenwyd ef. Nid oes esgus yn y byd y
gellir ei roddi am gamsyniadau o'r fath, ond ein hesgeulusdra ein hunain fel
Cymry. Y mae mor hawdd i'r Sais ddyweyd Cadle ag ydyw i'r Cymro; ond ni
chafodd efe gyfle i ddysgu sŵn y
llythyrenau Cymreig yn yr ysgolion dyddiol. Gellid yn rhwydd addysgu y plant
yn mhob ysgol yn Nghymru i seinio geiriau Cymreig yn briodol, ac yn y modd
hyn roddi terfyn ar yr anafu a'r mwrddro sydd yn myned yn mlaen yn awr.
Dyna'r gair Eisteddfod - rhydd drafferth anghyffredin i'r Saeson. Rhwydd
fyddai dangos fod eis yn atteb i'r gair Saesneg am iâ, sef ice; fod tedd fel
teth yn tether; mai v ydyw f yn fod, a bod yr acen yn syrthio ar yr ail sill.
Yn y modd hwn, dysgid y Sais yn rhwydd i seinio y gair Eisteddfod gystal a'r
Cymro.
*
*
*
*
*
*
*
Rhwydd hefyd fyddai canu geiriau Cymreig yn yr ysgolion dyddiol, a thrwy hyny
ddysgu y plant yn gyffredinol i sŵnio yr ch a'r ll, ac unrhyw seiniau
eraill sydd yn briodol i'r Gymraeg. Nid ydyw y Mundella Code yn dyweyd fod yn
rhaid canu bob amser yn Saesneg. Yr ydwyf lawer gwaith, er fy nychweliad o
Loegr, wedi cael yr hyfrydwch o wrandaw alawon a geiriau Cymreig, hen a
diweddar, yn cael eu canu yn ein hysgolion dyddiol. Er dwyn hyn oddi amgylch,
nid oes un angenrheidrwydd am gael gwared o'r athrawon a'r athrawesau
Saesnig. Yn ysgol fawr Dowlais, y mae y brif athrawes yn Saesnes, a'r ail
athrawes yn Gymraes. Dysgir y merched i ganu yn swynol yn y ddwy iaith. Y mae
yn anhawdd dyweyd pa un ai yr arolygwyr (managers), yr athrawesau, y merched,
neu yr arholwyr, oedd yn mwynhau y canu dwy-ieithawg
|
55
"Vols ensenyar l'idioma gal·lès a les parts angleses de Gal·les?"
va dir un dels "germans dubtós". No volem ensenyar la llengua
gal·lesa en cap lloc, si el sentiment del lloc no és favorable a això. Però
com que us heu referit al nostre "Gal·les anglès", intentem
demostrar que allà seria fàcil aprendre tant de gal·lès, en benefici de
tothom sense distinció.
No t'ha molestat veure Llantrissant en lloc de Llantrisant, Ynishir en lloc
d'Ynyshir, Gorseinon en lloc de Corseinon, Waunarlwydd en lloc de Gwaunarlwydd,
Landore en lloc de Gland ŵ r,
Troedyrhiew en lloc de Troed-y-rhiw, &c? Estàs content d'escoltar Cleidak
en lloc de Clydach, Langennek en lloc de Llangennech, Nuwad en comptes de
Neuadd, etc.? El professor Powel em va dir que una vegada es va poder
escoltar un home preguntant a l'estació de Llandovery pel camí cap a Silicum.
Ningú coneixia el lloc. Se li va demanar que escrigués el nom. Tothom sabia
sobre Kil-y-cwm! Un senyor va demanar una vegada a un amic meu si
l'acompanyaria a Cadle, fent sonar el nom del lloc com un bressol. Els
gal·lesos no van reconèixer completament la paraula fins que es va escriure.
No hi ha cap excusa al món que es pugui donar per a aquestes idees errònies,
sinó la nostra pròpia negligència com a gal·lès. És tan fàcil per als
anglesos dir Cadle com per als gal·lesos; però no va tenir l'oportunitat
d'aprendre el so de les lletres gal·leses a les escoles diàries. Als nens de
totes les escoles de Gal·les se'ls podria ensenyar fàcilment a sonar les
paraules gal·leses adequadament i, d'aquesta manera, posar fi a la lesió i
els murmuris que s'estan produint ara. Aquesta és la paraula Eisteddfod: dóna
problemes extraordinaris als anglesos. Seria fàcil demostrar que eis
correspon a la paraula anglesa per a gel, que és gel; aquest tedd és com un
mugró en una corda; que f és v, i que l'accent recau en la segona síl·laba.
D'aquesta manera, als anglesos se'ls va ensenyar fàcilment a sonar la paraula
Eisteddfod així com el gal·lès.
També seria fàcil cantar paraules gal·leses a les escoles diàries, ensenyant
així als nens en general a fer els sons de la d i ll, i qualsevol altre so
que sigui adequat a la llengua gal·lesa. El Codi Mundella no diu que s'ha de
cantar sempre en anglès. Moltes vegades, des del meu retorn d'Anglaterra, he
tingut el plaer d'escoltar cançons i paraules gal·leses, velles i recents,
que es canten a les nostres escoles diàries. Tot i portar això, no hi ha
necessitat de desfer-se dels professors d'anglès. A la gran escola de
Dowlais, el director és anglès i el segon professor és gal·lès. A les noies
se'ls ensenya a cantar amb encant en ambdues llengües. És difícil dir si van
ser els inspectors (directors), les mestres, les noies o els examinadors, els
que van gaudir del cant bilingüe.
|
55
'Do you want to teach the Welsh language in the English parts of Wales?' said
one of the 'dubious brothers.' We do not want to teach the Welsh language in
any place, if the feeling of the place is not in favor of that. But since you
have referred to our 'English Wales,' we try to show that it would be easy to
learn as much Welsh there, to the advantage of everyone without distinction.
Have you not been bothered by seeing Llantrissant instead of Llantrisant,
Ynishir instead of Ynyshir, Gorseinon instead of Corseinon, Waunarlwydd
instead of Gwaunarlwydd, Landore instead of Gland ŵr, Troedyrhiew instead of
Troed-y-rhiw, &c.? Are you happy to hear Cleidak instead of Clydach,
Langennek instead of Llangennech, Nuwad instead of Neuadd, &c.? Professor
Powel told me that a man could once be heard asking at Llandovery station for
the way to Silicum. No one knew the place. He was asked to write the name.
Everyone knew about Kil-y-cwm! A gentleman once asked a friend of mine if he
would go with him to Cadle - sounding the name of the place like cradle. The
Welsh completely failed to recognize the word until it was written. There is
no excuse in the world that can be given for such misconceptions, but our own
negligence as Welsh. It is as easy for the English to say Cadle as it is for
the Welsh; but he did not have the opportunity to learn the sound of the
Welsh letters in the daily schools. The children in every school in Wales
could easily be taught to sound Welsh words appropriately, and in this way
put an end to the injury and mumbling that is going on now. That's the word
Eisteddfod - it gives the English extraordinary trouble. It would be easy to
show that eis corresponds to the English word for ice, which is ice; that
tedd is like a nipple in a tether; that f is v, and that the accent falls on
the second syllable. In this way, the English were easily taught to sound the
word Eisteddfod as well as the Welsh.
It would also be easy to sing Welsh words in the daily schools, thereby
teaching the children in general to make the sounds of the d and ll, and any
other sounds that are appropriate to the Welsh language. The Mundella Code
does not say that you must always sing in English. I have many times, since
my return from England, had the pleasure of listening to Welsh tunes and
words, old and recent, being sung in our daily schools. Despite bringing this
around, there is no necessity for getting rid of the English teachers. At the
large Dowlais school, the head teacher is English, and the second teacher is
Welsh. The girls are taught to sing charmingly in both languages. It is
difficult to say whether it was the inspectors (managers), the teachers, the
girls, or the examiners, who enjoyed the bilingual singing.
|
|
|
|
|
|
#56
fwyaf y troion yr ymwelais â'r ysgol liosog a llwyddiannus hono. Nid i fy
nylanwad i y mae yr arferiad a enwais i'w briodoli. Dechreuodd pan yr oeddwn
tu draw i Glawdd Offa ―
a dechreuad dedwydd ydoedd hefyd! Yn ddiweddar, clywais blant bach ysgol y
babanod yn Ferndale, Cwm Rhondda Fach, yn canu action songs yn y Gymraeg, yn
gystal ag yn y Saesneg. Dylai y Cymry yn gyffredinol weled mwynhâd eu plant
pan y byddant yn canu geiriau y medrant eu deall. Ychydig iawn y mae
gwladgarwyr, cerddorion, a beirdd Cymru wedi ei feddwl am blant ein hysgolion
dyddiol. Dyma wythïen newydd, gyfoethog, iddynt, a dâl am ei gweithio. Dyma
gyfle iddynt wneyd gwaith gwladgarol, ac ar ddangos eu galluoedd a'u
hathrylith ar yr un pryd.
Nid ydyw yr hyn yr ydym wedi ei awgrymu hyd yma yn gofyn am unrhyw
gyfnewidiad yn y gyfraith, nac yn nghynllun y Pwyll gor Addysg, er ei ddwyn
oddi amgylch. Y mae y rhyddid i wneyd y pethau hyn yn awr yn nwylaw y rhai
sydd yn rheoli Ysgolion Cymru! Ac nid ydym etto wedi dyhysbyddu ein ymchwiliad
i eangder yr awdurdod leol sydd ganddynt.
Gwyddys yn dda fod yr Ysgolion Gwirfoddol, sef y rhai nad ydynt dan y
Byrddau, yn gosod pwys mawr ar yr addysg grefyddol a gyfrenir ynddynt. Nid
ydyw y Llywodraeth yn talu dim at yr addysg grefyddol hon. Y cwbl sydd gan
Arolygwr ei Mawrhydi i'w wneyd ydyw, gofalu fod rhybudd amlwg i rieni yn cael
ei osod i fyny yn mhob ysgoldy, er eu hysbysu pa bryd y cyfrenir yr addysg
grefyddol - naill ai ar ddechreu yr ysgol, neu ar ddiwedd yr ysgol, neu mewn
rhan ar y dechreu, a'r gweddill ar y diwedd. Rhaid fod dwy awr glir o addysg
fydol; a gall rhieni, os mynant, roddi gorchymyn nad ydyw eu plant hwy i
gyfranogi o'r addysg grefyddol. Nid ydyw y Llywodraeth yn dyweyd fod yn rhaid
fod addysg grefyddol o gwbl. Os rhoddir addysg grefyddol ynddynt, nid ydyw y
Llywodraeth yn dyweyd beth ydyw i fod, na pha fodd y dylid ei roddi Nid ydyw
y Llywodraeth yn ymholi chwaith i'w effeithioldeb. Dengys hyn fod yr addysg
grefyddol yn llwyr yn nwylaw pwyllgor yr ysgol, ac nad ydyw yn rhaid ei roddi
yn y Saesneg mewn ardal Gymreig.
Y mae yn ddigon tebyg fod llawer o glerigwyr Cymru heb sylwi erioed fod y
rhyddid hwn yn eu meddiant hwythau. Ond felly y mae. A chan fod JONES o
Landdowror, a CHARLES o'r Bala, wedi dangos cymmaint mwy effeithiol ydyw
addysg grefyddol yn y Gymraeg mewn plwyfydd Cymreig, y mae yn ddigon possibl
y gwelir cyfnewidiad er gwell cyn bo hir yn y cyfeiriad hwn. Os ydyw rheolau
y gwahanol esgobaethau yn gwahardd addysg grefyddol yn y Gymraeg, nid bai y
Llywodraeth ydyw hyny. Ac nid
|
56
la majoria de vegades vaig visitar aquella escola gran i exitosa. La pràctica
que vaig anomenar no s'ha d'atribuir a la meva influència. Va començar quan
estava més enllà de Offa's Dyke ―
i també va ser un feliç començament! Recentment, vaig escoltar els nens
petits de l'escola infantil de Ferndale, Rhondda Fach Valley, cantant cançons
d'acció en gal·lès, així com en anglès. Els gal·lesos en general haurien de
veure el gaudi dels seus fills quan canten paraules que poden entendre. Els
patriotes, músics i poetes de Gal·les han pensat molt poc en els nens de les
nostres escoles quotidianes. Aquesta és una vena nova i rica per a ells i una
recompensa per treballar-la. Aquesta és una oportunitat per a ells de fer un
treball patriòtic, i de mostrar al mateix temps les seves habilitats i
genialitat.
El que hem proposat fins ara no requereix cap canvi a la llei, ni al pla de
la Comissió d'Ensenyament, tot i que s'ha introduït. La llibertat de fer
aquestes coses ara està en mans dels qui controlen les escoles gal·leses! I
encara no hem esgotat la nostra investigació sobre l'amplitud de l'autoritat
local que tenen.
És ben sabut que les Escoles Voluntàries, és a dir, les que no estan sotmeses
a les Juntes, donen una gran importància a l'educació religiosa que s'hi
imparteixen. El Govern no paga res per aquesta educació religiosa. L'únic que
ha de fer l'inspector de Sa Majestat és assegurar-se que es faci una
advertència clara als pares a cada escola, per informar-los quan es
compartirà l'educació religiosa, ja sigui a l'inici de l'escola, o al final
de l'escola, o bé. en part al principi, i la resta al final. Hi ha d'haver
dues hores clares d'educació mundana; i els pares poden, si ho desitgen,
ordenar que els seus fills no participin en l'educació religiosa. El Govern
no diu que hi hagi d'haver-hi en absolut una educació religiosa. Si s'hi
imparteix educació religiosa, el Govern no diu què ha de ser, ni com s'ha de
donar. El Govern tampoc investiga la seva eficàcia. Això demostra que
l'educació religiosa està completament en mans del comitè escolar, i que no
s'ha d'impartir en anglès a una zona gal·lesa.
És molt probable que molts clergues de Gal·les no s'hagin adonat mai que
aquesta llibertat està en el seu poder. Però així és. I com que JONES de
Landdowror i CHARLES de Bala han demostrat com és de més eficaç l'educació
religiosa en gal·lès a les parròquies gal·leses, és molt possible que aviat
veiem un canvi a millor en aquesta direcció. Si les normes de les diferents
diòcesis prohibeixen l'educació religiosa en gal·lès, això no és culpa del
Govern. I no
|
56
most of the times I visited that large and successful school. The practice I
named is not to be attributed to my influence. It started when I was beyond
Offa's Dyke ―
and it was a happy beginning too! Recently, I heard the little children of
the infant school in Ferndale, Rhondda Fach Valley, singing action songs in
Welsh, as well as in English. The Welsh in general should see the enjoyment
of their children when they sing words they can understand. The patriots,
musicians, and poets of Wales have thought very little about the children of
our daily schools. This is a new, rich vein for them, and a reward for
working it. This is an opportunity for them to do patriotic work, and to show
their abilities and genius at the same time.
What we have suggested so far does not require any change in the law, or in
the plan of the Education Committee, although it has been brought around. The
freedom to do these things is now in the hands of those who control Welsh
Schools! And we have not yet exhausted our investigation into the breadth of
local authority they have.
It is well known that the Voluntary Schools, namely those that are not under
the Boards, place great importance on the religious education imparted in
them. The Government does not pay anything for this religious education. All
that Her Majesty's Inspector has to do is to ensure that a clear warning to
parents is put up in every schoolhouse, to inform them when the religious
education will be shared - either at the start of school, or at the end the
school, or in part at the beginning, and the rest at the end. There must be
two clear hours of worldly education; and parents can, if they wish, give an
order that their children are not to participate in the religious education.
The Government is not saying that there must be religious education at all.
If religious education is given in them, the Government does not say what it
should be, or how it should be given. The Government does not inquire into
its effectiveness either. This shows that the religious education is
completely in the hands of the school committee, and that it does not have to
be given in English in a Welsh area.
It is quite likely that many clergy in Wales have never noticed that this
freedom is in their possession. But it is so. And since JONES from
Landdowror, and CHARLES from Bala, have shown how much more effective
religious education in Welsh is in Welsh parishes, it is quite possible that
we will soon see a change for the better in this direction. If the rules of
the different dioceses prohibit religious education in Welsh, that is not the
Government's fault. And not
|
|
|
|
|
|
#57
ces eisieu caniatâd y Pwyllgor Addysg er ei newid. Ar yr esgobion Cymreig, eu
cynghorwyr, a'u clerigwyr, y gorphwys y cyfrifoldeb am hyn o beth yn ysgolion
yr Eglwys. A ydynt yn barod i roddi prawfion o'u ffyddlondeb i'r Gymraeg fel
y cyfrwng goreu i gyfranu addysg grefyddol i blant y Cymry?
Ond nid yr Ysgolion Gwirfoddol yn unig sydd yn meddu y rhyddid y cyfeiriwyd
ato. Perthyna yn yr un modd i Ysgolion y Byrddau. Cyfrenir addysg grefyddol,
a darllenir y Beibl, mewn llawer o Ysgolion Byrddol. Nid oes raid iddynt hwy
chwaith i agor eu drysau i'r Beibl Saesneg, a'u cau yn erbyn y Beibl Cymraeg.
Y mae yn rhydd iddynt hwythau roddi addysg grefyddol yn y Gymraeg, os barnant
hyny yn ddoeth. Dewisiad Byrddau Ysgol Cymru eu hunain ydyw rhoddi addysg
grefyddol aneffeithiol yn y Saesneg i'r plant, yn lle rhoddi addysg grefyddol
effeithiol iddynt yn y Gymraeg.
Yr ydwyf wedi manylu ar y mater hwn, o herwydd fy mod am ddangos yn eglur mai
o blith y Cymry eu hunain y mae'n rhaid i waredigaeth ddyfod oddi wrth yr iau
Saesnigol drom yr ydym â'n dwylaw ein hunain wedi ei gosod oddi amgylch ein
gyddfau.
Ceisiaf egluro fy meddwl mewn dull arall. Pa le y mae y Cymro nad ydyw wedi
sylwi fod ffyrdd haiarn ein gwlad yn ddylanwad Saesnigaidd o'r radd flaenaf - yn ddylanwad sydd yn fynych yn
tueddu at fod yn annhêg? Ond nid ydyw yn fy nghalon i feio y Saeson yn
gymmaint a'r Cymry. Cymmerwch y prif linellau - y cwmnïau mawr; sef, y Great
Western, y London and North Western, y Midland, a'r Taff Vale. Y mae
canolbwynt awdurdod y rhai hyn yn Llundain, neu Derby, neu Bryste, neu rhyw
ran arall o Loegr. Nid ydyw y prif swyddogion yn gwybod fawr yn uniongyrchol
am ein gwlad, ein anghenion, na'n teimladau cenedlaethol. Un ddalen yn unig
o'r llyfr y maent yn edrych arno — y ddalen fasnachol. A ydym wedi ceisio
ganddynt ddarllen y dalenau eraill? A ydym wedi anfon penderfyniad, neu
ddeiseb, o unrhyw Eisteddfod Genedlaethol, neu Leol, yn gofyn am iddynt
ddewis swyddogion dwy-ieithawg i lanw bylchau, pan y meddiennir y
cymmhwysderau angenrheidiol eraill gan eu gweision sydd yn medru Cymraeg a
Saesneg?
Y mae y Meistri TALBOT & DILLWYN wedi bod yn aelodau seneddol, ac yn
gyfarwyddwyr y Great Western Railway er's blynyddoedd lawer. A ofynwyd iddynt
erioed gan unrhyw etholwr
i arfer eu dylanwad o blaid
appwyntio swyddogion dwy-ieithawg? Yr wyf yn ofni na wnaed hyn; a dywedaf
wrthych paham. Y mae yn rhaid i'r Cymry, o Geredigion, o Ogledd Penfro, ac o
Gaerfyrddin, sydd am fyned i Maesteg, Cwmogwr, neu Gwmgarw, newid y trên
|
57
Necessitava permís de la Comissió d'Educació per canviar-ho. La
responsabilitat d'això a les escoles de l'Església recau sobre els bisbes
gal·lesos, els seus consellers i el seu clergat. Estan disposats a demostrar
la seva lleialtat a la llengua gal·lesa com el millor mitjà per aportar
educació religiosa als nens gal·lesos?
Però no només les Escoles de Voluntariat tenen la llibertat referida.
S'aplica de la mateixa manera als Consells Escolars. En molts internats
s'ofereix educació religiosa i es llegeix la Bíblia. Tampoc han d'obrir les
seves portes a la Bíblia anglesa i tancar-les contra la Bíblia gal·lesa.
També és gratuït per a ells donar educació religiosa en gal·lès, si ho
consideren prudent. És l'elecció dels consells escolars de Gal·les oferir als
nens una educació religiosa ineficaç en anglès, en lloc de donar-los una
educació religiosa efectiva en gal·lès.
He detallat aquest tema, perquè vull mostrar clarament que l'alliberament ha
de venir d'entre els mateixos gal·lesos del pesat jou anglès que tenim amb
les nostres pròpies mans col·locades al coll.
Intentaré explicar el meu pensament d'una altra manera. On és el gal·lès que
no s'ha adonat que les carreteres de ferro del nostre país són una influència
anglesa de primer nivell, una influència que sovint acostuma a ser injusta?
Però no em ve de cor culpar tant als anglesos com als gal·lesos. Preneu les
línies principals: les grans empreses; és a dir, el Great Western, el London
i North Western, el Midland i el Taff Vale. El centre d'autoritat d'aquests
es troba a Londres, o Derby, o Bristol, o alguna altra part d'Anglaterra. Els
oficials en cap no saben molt directament sobre el nostre país, les nostres
necessitats o els nostres sentiments nacionals. Estan mirant només una pàgina
del llibre: la pàgina comercial. Hem intentat que llegeixin els altres fulls?
Hem enviat una decisió, o una petició, d'algun Eisteddfod nacional o local,
demanant-los que escollissin oficials bilingües per cobrir els buits, quan
els seus servidors que saben gal·lès i anglès tenen les altres qualificacions
necessàries?
Els senyors TALBOT i DILLWYN han estat membres del parlament i directors del
Great Western Railway durant molts anys. Algun elector els ha demanat mai que
exerceixin la seva influència a favor de nomenar funcionaris bilingües? Em
temo que això no es va fer; i et diré per què. Els gal·lesos, de Ceredigion,
de North Pembroke, i de Carmarthen, que volen anar a Maesteg, Cwmogwr o
Cwmgarw, han de canviar de tren.
|
57
I needed permission from the Education Committee to change it. On the Welsh
bishops, their advisers, and their clergy, the responsibility for this in the
Church's schools rests. Are they ready to give evidence of their loyalty to
the Welsh language as the best medium to contribute religious education to
Welsh children?
But it is not only the Voluntary Schools that have the freedom referred to.
It applies in the same way to the Board Schools. Religious education is
provided, and the Bible is read, in many Boarding Schools. They also do not
have to open their doors to the English Bible, and close them against the
Welsh Bible. It is also free for them to give religious education in Welsh,
if they deem it wise. It is the Welsh School Boards' own choice to give
children ineffective religious education in English, instead of giving them
effective religious education in Welsh.
I have detailed this issue, because I want to show clearly that liberation
must come from among the Welsh themselves from the heavy English yoke that we
have with our own hands placed from around our necks.
I will try to explain my thinking in another way. Where is the Welshman who
has not noticed that the iron roads of our country are a first class English
influence - an influence that often tends to be unfair? But it is not in my
heart to blame the English as much as the Welsh. Take the main lines - the
big companies; namely, the Great Western, the London and North Western, the
Midland, and the Taff Vale. The center of authority of these is in London, or
Derby, or Bristol, or some other part of England. The chief officers do not
know much directly about our country, our needs, or our national feelings.
They are looking at just one page of the book - the commercial page. Have we
tried to have them read the other sheets? Have we sent a decision, or a
petition, from any National or Local Eisteddfod, asking them to choose
bilingual officers to fill gaps, when the other necessary qualifications are
possessed by their servants who know Welsh and English?
Messrs TALBOT & DILLWYN have been members of parliament, and directors of
the Great Western Railway for many years. Have they ever been asked by any
constituent to exercise their influence in favor of appointing bilingual
officers? I am afraid this was not done; and I'll tell you why. The Welsh,
from Ceredigion, from North Pembroke, and from Carmarthen, who want to go to
Maesteg, Cwmogwr, or Cwmgarw, have to change the train
|
|
|
|
|
|
#58
yn Mhen-y-bont-ar-Ogwy. Dywedwyd wrthyf gan Mr. Llewelyn,
sydd yn ein gyru o'r
orsaf hon i'r ysgolion cylchynol, ei fod wedi cael
ei alw i mewn lawer tro i gyfarwyddo rhyw Gymro nen Gymraes un-ieithawg pa
fodd i newid i'r cerbyd iawn, o herwydd nad oedd neb o swyddogion y
Great Western Railway
yn y lle yn deall Cymraeg!
Nis gallaf gredu fod y Meistri Dillwyn a Talbot wedi gwrthod defnyddio
eu dylanwad
er uuioni cam o'r fath, os dangoswyd ef iddynt. Y gwir yw hyn: — y mae'r
Cymry sydd yn gallu siarad yn Saesneg wedi peidio gwneyd eu dyledswydd dros
eu brodyr a'u chwiorydd un-ieithawg oedd yn dioddef caledi heb yn wybod i'r
Saeson. 'O!
(meddai rhywun), y mae y cwmpeini yna yn rhy gryf, yn rhy alluog, ac yn rhy
fawr i dalu sylw i Gymro!' Yr wyf fi yn oredu eu bod yn ceisio ymddwyn yn deg
tuag atom; ac mai mewn anwybodaeth, neu o ddiffyg ystyriaeth, y mae'r cam yr
ydym yn achwyn o'i herwydd yn cael ei wneuthur. Ond, pe byddai iddynt ddal at
y camwri, ar ol iddo gael ei ddangos iddynt mewn ffordd foneddigaidd,
camsyniad hollol ydyw meddwl eu bod tu hwnt i gyrhaedd gallu gwlad o bobl,
sydd yn awr ar ddyfod i feddiant o'r bleidlais seneddol.
Nid ydwyf yn ymyraeth â gwleidyddiaeth bleidiol yn y llythyrau
hyn. Nid â Rhyddfrydwyr, nac
â Cheidwadwyr, yr wyf yn ymwneyd — ond â Chymru.
Pe byddai holl aelodau seneddol Cymru yn deall eu gilydd ar y mater hwn, yn
deall fod teimlad dwys yn y wlad mewn perthynas iddo, a'i fod yn ein bryd i
ail unioni y cam a wneir yn awr, yn anfwriadol, â llawer Cymro
un-ieithawg, nid oes un cwmpeini yn Nghymru tu hwnt i ddylanwad Plaid Gymreig
unedig. Cofier, fod yn rhaid i gwmniau y ffyrdd haiarn fyned, o bryd i bryd,
i geisio cyfreithiau newyddion, a chyfnewidiadau yn yr hen rai. Ar adegau o'r
fath, y mae eu cyfarwyddwyr yn
barod i wrandaw ar reswm, ac i roddi gorchymynion i'w swyddogion i ofalu am
ymddwyn yn y fath fodd fel
y gallant barhau i sicrhau cydymdeimlad y wlad.
Y mae yn ddrwg genyf fod yn rhaid terfynu y llythyr hwn heb fwy na
chrybwylliad am gynnygiad Mr. Beriah Gwynfe Evans, fel y dadblygwyd ef yn y Gweithiwr Cymreig, yn Nghyfaill
yr Aelwyd am y mis hwn, ac yn y South Wales Daily
News, Nid ydyw efe yn ystyried fod cynllun y Cymmrodorion i ddwyn y
Gymraeg i mewn i'r Cynllun Addysgol fel Cangen Neillduol (Specific Subject)
yn myned yn ddigon pell
i gyfarfod anghenion Cymru Gymreig. Creda efe y gellir dysgu darllen Cymraeg
a Saesneg ochr yn ochr
gyda rhwyddineb; ac y dylai y class-subject
— English gael ei drawsffurfio, er mwyn ei wneyd yn gymmhwys i'r ysgolion Cymreig;
gyda rhyddid, bydded hyn yn ddealladwy,
i barnau
gyda'r
|
68
a Bridgend. El senyor Llewelyn, que ens porta des d'aquesta estació fins a
les escoles dels voltants, em va dir que se'l va trucar moltes vegades per
instruir a un determinat gal·lès de parla gal·lesa com canviar-se al vagó
correcte, perquè no hi havia cap dels els oficials del Great Western Railway
del lloc entenen el gal·lès! No puc creure que els senyors Dillwyn i Talbot
s'haguessin negat a utilitzar la seva influència per corregir un pas com
aquest, si se'ls hagués demostrat. La veritat és aquesta: - els gal·lesos que
saben parlar en anglès han deixat de fer el seu deure pels seus germans i
germanes monolingües que van patir penúries sense saber l'anglès. 'Oh! (va
dir algú), aquesta empresa és massa forta, massa capaç i massa gran per
prestar atenció a Gal·les! Defenso que intenten comportar-se justament envers
nosaltres; i que per desconeixement, o per falta de consideració, es fa
l'acció que ens queixem. Però, si s'haguessin d'aferrar a l'error, després
d'haver-los mostrat d'una manera educada, és totalment equivocat pensar que
estan fora de l'abast del poder d'un país de gent, que ara està a punt de
prendre possessió del vot parlamentari.
No estic interferint en la política dels partits en aquestes cartes. No estic
tractant amb liberals, ni amb conservadors, sinó amb Gal·les. Si tots els
membres del Parlament de Gal·les s'entenguessin sobre aquest tema,
entenguessin que hi ha un sentiment profund al país en relació amb això, i
que és hora de reparar el mal fet ara, sense voler, a molts gal·lesos monolingües,
no hi ha cap empresa a Gal·les fora de la influència d'un Partit Gal·lès
unit. Recordeu, que les companyies ferroviàries han d'anar, de tant en tant,
a buscar noves lleis, i canvis a les antigues. En aquests moments, els seus
directors estan disposats a escoltar la raó i a donar ordres als seus
oficials que es preocupin de comportar-se de tal manera que puguin continuar
assegurant la simpatia del país.
Lamento que aquesta carta hagi d'acabar sense més que esmentar el Sr. Beriah
Gwynfe Evans, tal com es va desenvolupar a Welsh Worker, a Cyfaill yr Aelwyd
durant aquest mes i al South Wales Daily News, no considera que el pla del
Cymmrodorion és incorporar la llengua gal·lesa al Pla educatiu, ja que una
branca especial (assignatura específica) va prou lluny per satisfer les
necessitats del Gal·les gal·lès. Creu que és possible aprendre a llegir
gal·lès i anglès colze a colze amb facilitat; i que la classe-assignatura -
anglès s'ha de transformar, per tal de fer-la apta per a les escoles
gal·leses; amb llibertat, que això s'entengui, jutjar amb el
,
|
68
in Bridgend. I was told by Mr. Llewelyn, who drives us from this station to
the surrounding schools, that he has been called in many times to instruct a
certain Welsh-speaking Welshman how to change to the correct carriage,
because there was no none of the officers of the Great Western Railway in the
place understand Welsh! I cannot believe that Messrs. Dillwyn and Talbot
would have refused to use their influence to correct such a step, if it had
been shown to them. The truth is this: - the Welsh who can speak in English
have stopped doing their duty for their monolingual brothers and sisters who
suffered hardship without knowing the English. 'Oh! (someone said), that
company is too strong, too capable, and too big to pay attention to Wales!' I
argue that they try to behave fairly towards us; and that in ignorance, or
from a lack of consideration, the action we are complaining about is done.
But, if they were to hold on to the mistake, after it was shown to them in a
polite way, it is a complete misconception to think that they are beyond the
reach of the power of a country of people, who are now about to take
possession of the parliamentary vote.
I am not interfering with party politics in these letters. I am not dealing
with Liberals, or with Conservatives - but with Wales. If all the members of
parliament in Wales understood each other on this issue, understood that
there is a deep feeling in the country in relation to it, and that it is time
to redress the wrong done now, unintentionally, to many monolingual Welsh
people, there is not a single company
in Wales beyond the influence of a united Welsh Party. Remember, that the
railway companies have to go, from time to time, to seek new laws, and
changes in the old ones. At such times, their directors are ready to listen
to reason, and to give orders to their officers to take care to behave in
such a way that they can continue to secure the sympathy of the country.
I am sorry that this letter must end without more than a mention of Mr.
Beriah Gwynfe Evans, as it was developed in the “Gweithiwr Cymreig” (Welsh
Worker), in “Cyfaill yr Aelwyd” (Friemd of the Hearth) for this month, and in
the South Wales Daily News, He does not consider that the Cymmrodorion's plan
is to bring the Welsh language into the Educational Plan as a Special Branch
(Specific Subject) goes far enough to meet the needs of Welsh Wales. He
believes that it is possible to learn to read Welsh and English side by side
with ease; and that the class-subject - English should be transformed, in order
to make it suitable for the Welsh schools; with freedom, let this be
understood, to judge with the
,
|
|
|
|
|
|
#59
cynllun presennol,
os bydd unrhyw ysgol yn ystyried ei fod yn atteb i'w hamgylchiadau yn well.
Taflwyd allan y syniad am gyfaddasu Saesneg (English) i ysgolion Cymru yn
gyntaf gan Mr. E. ROBERTS, M. A., Is-arolygwr Ysgolion dros ei Mawrhydi yn
Môn ac Arfon.
Y mae y Gogledd, y Canolbarth, a'r Deheudir, yn teimlo un ac oll fod eisieu
cyfaddasu ein Cyfundrefn o Addysg, yn ei holl fanylion, at gyflwr arbenig ein
gwlad.
Yr eiddoch yn gywir,
LLANDYBIE, Awst 12fed, 1885.
.....
LLYTHYR IX.
D. ISAAC DAVIES.
FONEDDIGION,
Hwn fydd fy llythyr diweddaf; a dechreuaf ar unwaith i ymdrin â'r cynnygiad
ymarferol a ddygir i sylw y genedl yn yr ymgynnulliad cenedlaethol yr wythnos
ddiweddaf o'r mis hwn. Os cymmeradwyir y cynllun yn Aberdâr, ceir blynyddau o
amser, a lluoedd o gyfleusderau, i astudio manylion y cyfnewidiadau yr ydym
yn dymuno eu gweled. Nid barn un dyn sydd yn bwysig mewn peth o'r fath; ond
trefnu moddion i gael yr hyn y mae meddygon ein gwlad yn ei alw yn Collective
Investigation Committee - Pwyllgor Ymchwiliadol Undebol.
I ysgolfeistriaid Cymru o bob gradd y perthyn y lle blaenaf yn yr ymchwiliad
hwn, os ydynt yn ddigon gwladgarol i gymmeryd trafferth i egluro y pwngc i'r
genedl. Credwn yn ddiysgog eu bod yn hoffwyr eu gwlad a'u hiaith, ac na
adawant eraill i ymdrechu yn y mater hwn heb eu cydweithrediad egnïol hwy.
O'r tu arall, gan fod awenau yr awdurdod mewn trefniadau gwladol wedi
syrthio o'r diwedd i ddwylaw y Cymry Cymreig eu hunain, yn y rhan fwyaf o'r
tair sir ar ddeg sydd yn gwneyd i fyny y Dosbarth Cymreig (Welsh Division),
credwn na adawant i athrawon ysgolion Cymru ddioddef lawer yn hwy oddi wrth
yr anfanteision trymion sydd ynglŷn â chynllun o
addysg sydd wedi ei barotoi gan Saeson ar gyfer Lloegr, a'r hwn nid ydyw o
herwydd hyny yn gymmhwys yn mhob ystyr i Gymry Cymru.
Y mae Cymru yn ddyledus dros ben i Isbwyllgor y Cymmrodorion yn Llundain;
sef, i'r Meistri W. E. DAVIES, DAVID LEWIS, ISAMBARD OWEN, John Owens, T. W. RHYS DAVIDS, a T. MARCHANT WILLIAMS.
Esampl ac annogaethau yr olaf a enwyd a fuont yn
|
59
pla actual, si alguna escola
considera que és una millor resposta a les seves circumstàncies. La idea d'
adaptar l'anglès a les escoles gal·leses va ser rebutjada per primera vegada
pel Sr. E. ROBERTS, MA, inspector adjunt d'escoles de Sa Majestat a Anglesey
i Arfon.
El Nord, el Mitjà Oest i el Sud senten una i tota la necessitat d'adaptar el
nostre Sistema Educatiu, en tots els seus detalls, a la condició especial del
nostre país.
Atentament,
LLANDYBIE, 12 d'agost de 1885.
_____
CARTA IX.
D. ISAAC DAVIES.
SENYORS,
Aquesta serà la meva última carta; i de seguida començaré a tractar la
proposta pràctica que es portarà a l'atenció de la nació a l'assemblea
nacional de la darrera setmana d'aquest mes. Si el pla s'aprova a Aberdare,
hi haurà anys i moltes oportunitats per estudiar els detalls dels canvis que
volem veure. No és l'opinió d'un sol home l'important en una cosa així; però
organitzar vol dir tenir allò que els metges del nostre país anomenen un
Comitè Col·lectiu d'Investigació - Comitè d'Investigació Sindical.
El primer lloc d'aquesta investigació pertany als mestres d'escola gal·les de
tots els graus, si són prou patriòtics per prendre la molèstia d'explicar el
tema a la nació. Creiem fermament que són amants del seu país i de la seva
llengua, i que no permetran que altres lluitin en aquesta qüestió sense la
seva vigorosa cooperació. D'altra banda, com que les regnes de l'autoritat en
els arranjaments nacionals han caigut finalment en mans dels mateixos
gal·lesos, a la majoria dels tretze comtats que formen el districte de
Gal·les (Divisió de Gal·les), creiem que no permetran el gal·lès. Els
professors d'escola patiran molt més temps els greus desavantatges d'un pla
d'educació que han estat preparats pels anglesos per a Anglaterra, i que, per
tant, no és aplicable en tots els sentits al País de Gal·les.
Gal·les està molt en deute amb el Subcomitè dels Cymrodorians de Londres; és
a dir, als senyors WE DAVIES, DAVID LEWIS, ISAMBARD OWEN, John Owens, TW RHYS
DAVIDS i T. MARCHANT WILLIAMS. L'exemple i l'encoratjament dels darrers van
ser
|
59
current plan, if any school
considers it to be a better answer to their circumstances. The idea of adapting English to Welsh
schools was first put forward (“thrown out”) by Mr. E. ROBERTS, M.A., Deputy
Inspector of Schools for Her Majesty in Anglesey and Arfon.
The North, the Midlands, and the South feel one and all that there is a need
to adapt our Education System, in all its details, to the special condition
of our country.
Yours faithfully,
LLANDYBIE, August 12th, 1885.
_____
LETTER IX.
D. ISAAC DAVIES.
GENTLEMEN,
This will be my last letter; and I will begin immediately to deal with the
practical proposal that will be brought to the nation's attention in the
national assembly the last week of this month. If the plan is approved in
Aberdare, there will be years of time, and loads of opportunities, to study
the details of the changes we wish to see. It is not one man's opinion that
is important in such a thing; but arranging means to have what the doctors of
our country call a “Collective Investigation Committee”.
The first place in this investigation belongs to Welsh schoolmasters of all
grades, if they are patriotic enough to take the trouble to explain the
subject to the nation. We firmly believe that they are lovers of their
country and their language, and that they will not allow others to struggle
in this matter without their vigorous cooperation. On the other hand, as the
reins of authority in national policies (“arrangements”) have finally fallen
into the hands of the Welsh themselves, in most of the thirteen counties that
make up the “Welsh Division”, we believe that they will not allow Welsh
school teachers to suffer much longer from the heavy disadvantages regarding
a plan of education which has been prepared by Englishmen for England, and
which is therefore not applicable in every sense to the Welsh people of Wales.
Wales is extremely indebted to the Subcommittee of the Cymrodorians in
London; namely, to Messrs. W. E. DAVIES, DAVID LEWIS, ISAMBARD OWEN, John
Owens, T. W. RHYS DAVIDS, and T. MARCHANT WILLIAMS. The example and
encouragement of the last named were
|
|
|
|
|
|
#60
foddion i gyfeirio fy sylw gyda mwy
o graffder at nerth parhaus a chynnyddol y Gymraeg yn Nghymru. Efe, a'r
Meistri STEPHEN EVANS, ac E. VINCENT EVANS, ar ol fy ngwrandaw, pan ymwelsant
â Phwyllgor Eisteddfod Aberdâr yn Ionawr diweddaf, a ddangosasant i mi fod
rhywbeth genyf i'w ddyweyd eleni fyddai yn dderbyniol gan y genedl; a
chymmhellasant fi i ddarllen papyr yn un o gyfarfodydd y Cymmrodorion.
Cadeirydd y cyfarfod hwnw oedd Dr. ISAMBARD OWEN. Dyfnhawyd y farn ffafriol
iawn a ffurfiais am dano pan y gwrandewais ef gyntaf yn Eisteddfod Liverpool, y llynedd. Nid ydwyf wedi cymmery i cam,
o'r dydd hwnw hyd heddyw, yn y mater dan sylw, heb ymgynghori âg ef. O
Geredigion, oddi wrth un o ustusiaid heddwch sir Aberteifi, y daeth yr
awgrymiad cyntaf am y pwys o ffurfio Cymdeithas Genedlaethol i hyrwyddo y
mudiad. Ysgrifenodd Mr. HENRY T. EVANS, o Neuadd, Llanarth, yn union ar ol
ymddangosiad talfyriad fy mhapyr yn y South Wales Daily News, i ddiolch i mi am a wneuthum, ac i ddyweyd fod awr symmudiad o'r
fath ar daraw. Yn Ngogledd Cymru, ceisiais gyfarwyddiadau gan Mr. W.
CADWALADR DAVIES, yn mhlith eraill; ond ar farn ac ar gynnorthwy calonog ac
anhebgorol Mr. THOMAS GEE yr ydwyf wedi bod yn ymddibynu yn fwyaf neillduol.
Hyderaf, yn y peth hwn, y gwelir pob rhan o'r wlad yn cydweithio. O'r Canolbarth
y daeth y meddylddrych am dano, cymmeradwywyd ef yn Llundain, a gwasgarwyd ef
gan newyddiaduron a chyhoeddiadau y Gogledd a'r Deheu.
*
*
*
Derbynied yr ysgrifenwyr galluog a lliosog sydd wedi bod yn curo ar yr hoel a
darewais yn Llundain yn mis Ebrill diweddaf, ac yn ei gyru adref, a hyny yn y
cyhoeddiadau a'r newyddiaduron Saesnig, fel yn y rhai Cymreig, fy
niolchgarwch gwresocaf am cydweithrediad. Fel y dywedais ar y dechreu, nid
wyf yn meddu ar y gallu llenyddol ac areithyddol sydd yn angenrheidiol i
wasgu y pwngc yn deilwng ar feddwl y genedl. Fy amcan ydyw cyffroi eraill,
sydd yn fwy deniadol fel ysgrifenwyr, yn fwy hyawdl fel areithwyr, ac yn fwy
dylanwadol fel dynion cyhoeddus, i ymaflyd yn y gwaith. Os ceir llwyddiant yn
y cyfeiriadau hyn, a chymdeithas i drefnu a rheoleiddio eu gweithrediadau, mi
a ddychwelaf yn fy ol yn hapus, i weithio yn ddistaw, ond yn gysson, dros
ddyrchafiad plant y Cymry. Yr ydwyf hefyd yn rhwymedig iawn i fy
uwch-swyddog, Mr. WILLIAM EDWARDS, a'm cyd-weithwyr, y Mri. JOHN REES a GOMER
JONES, am gymmeryd rhan y llew o'm gwaith swyddogol am y chwe mis diweddaf,
fel y gallwn wneyd mwy o chwareu teg â'r achos gwladgarol y teimlwn ein
pedwar ddyddordeb neillduol ynddo.
|
60
vol dir dirigir la meva atenció amb més visió de la força continuada i
progressiva de la llengua gal·lesa a Gal·les. Ell i els mestres STEPHEN EVANS
i E. VINCENT EVANS, després d'escoltar-me, quan van visitar el Comitè
d'Aberdâr Eisteddfod el gener passat, em van mostrar que tenia alguna cosa a
dir aquest any que seria acceptable per a la nació; i em van convèncer per
llegir un article en una de les reunions del Cymmrodorion.
El president d'aquesta reunió va ser el Dr. ISAMBARD OWEN. L'opinió molt favorable
que vaig formar d'ell es va aprofundir quan el vaig escoltar per primera
vegada al Liverpool Eisteddfod, l'any passat. No he fet ni un pas, des
d'aquell dia fins avui, en l'assumpte en qüestió, sense consultar-lo. De
Ceredigion, d'un dels jutges de pau de Cardiganshire, va arribar el primer
suggeriment sobre la importància de formar una Associació Nacional per
promoure el moviment. El Sr. va escriure HENRY T. EVANS, de Neuadd, Llanarth,
immediatament després de l'aparició del resum del meu diari al South Wales
Daily News, per agrair-me el que havia fet i per dir que l'hora d'aquest
moviment era a prop. mà. Al nord de Gal·les, vaig demanar instruccions al Sr.
W. CADWALADR DAVIES, entre d'altres; però en l'opinió i en l'assistència
cordial i indispensable del Sr. THOMAS GEE en què he estat confiant molt
especialment. Confio que en aquest assumpte es veurà que totes les parts del
país treballen juntes. La idea va sorgir del mig oest, es va aprovar a
Londres i es va difondre per diaris i publicacions del nord i del sud.
Que els hàbils i prolífics escriptors que han estat colpejant el clau que
vaig colpejar a Londres l'abril passat, i que l'han portat a casa, i que a
les publicacions i diaris anglesos, com en els gal·lesos, rebin el meu més
càlid agraïment per la col·laboració. Com deia al principi, no posseeixo
l'habilitat literària i oratòria necessària per a pressionar el tema digne de
la ment de la nació. El meu objectiu és entusiasmar els altres, que són més
atractius com a escriptors, més eloqüents com a parlants i més influents com
a homes públics, perquè s'ocupin de l'obra. Si hi ha èxit en aquestes
direccions, i una societat per organitzar i regular les seves operacions,
tornaré amb molt de gust, per treballar en silenci, però constantment, per
l'avenç dels nens gal·lesos. També estic molt agraït al meu superior, el Sr.
WILLIAM EDWARDS, i als meus col·legues, el Sr. JOHN REES i GOMER JONES, per
haver fet la part del lleó de la meva feina oficial durant els últims sis
mesos, perquè pugui fer més joc net. amb la causa patriòtica en la qual
sentim els nostres quatre interessos especials.
|
60
means to direct my attention with greater insight to the continued and
progressive strength of the Welsh language in Wales. He, and Masters STEPHEN
EVANS, and E. VINCENT EVANS, after hearing me, when they visited the Aberdâr
Eisteddfod Committee last January, showed me that I had something to say this
year that would be acceptable to the nation; and they persuaded me to read a
paper at one of the Cymmrodorion's meetings.
The chairman of that meeting was Dr. ISAMBARD OWEN. The very favorable
opinion I formed of him was deepened when I first listened to him at the
Liverpool Eisteddfod, last year. I have not taken a step, from that day until
today, in the matter in question, without consulting him. From Ceredigion,
from one of the justices of the peace in Cardiganshire, came the first
suggestion about the importance of forming a National Association to promote
the movement. Mr HENRY T. EVANS, of Neuadd, Llanarth, wrote immediately after
the appearance of the abridgment of my paper in the South Wales Daily News,
to thank me for what I had done, and to say that the hour of such a movement
was at hand. In North Wales, I sought instructions from Mr. W. CADWALADR
DAVIES, among others; but on the opinion and on the hearty and indispensable
assistance of Mr. THOMAS GEE I have been relying on most particularly. I
trust that in this matter, all parts of the country will be seen working
together. The idea for it came from the Mid-Wales,
it was approved in London, and it was spread by newspapers and publications
in the North and the South.
May the able and prolific writers who have been hitting the nail I hit in
London last April, and driving it home, in the English publications and
newspapers, as in the Welsh ones, receive my warmest gratitude for
cooperation. As I said at the beginning, I do not possess the literary and
oratorical ability that is necessary to press the subject worthy on the
nation's mind. My aim is to stir others, who are more attractive as writers,
more eloquent as speakers, and more influential as public men, to take up the
work. If there is success in these directions, and a society to organize and
regulate their operations, I will happily return, to work quietly, but
constantly, for the advancement of Welsh children. I am also very much
obliged to my superior, Mr. WILLIAM EDWARDS, and my colleagues, Mr. JOHN REES
and GOMER JONES, for taking the lion's share of my official work for the last
six months, so that I can do more fair play with the patriotic cause in which
we four feel especial interest in.
|
|
|
|
|
|
#61
Y pwngc mawr ydyw cael profion
sicr fod yn mryd y Cymry i edrych yn mlaen at 1985 fel nôd uchel i gyrchu ato
mewn ystyr cenedlaethol.
Nid oes neb sydd wedi gwneuthur ymchwiliad manwl i gyflwr presennol y Gymraeg
yn debyg o goleddu y syniad y bydd hi wedi darfod o'r tir erbyn can mlynedd i
heddyw. Etto, cred rhai y bydd hi erbyn hyny wedi myned yn ddiwerth yn ngolwg
y mwyaf rif. Dywedir mai i regu y defnyddiwyd y Gernywaeg ddiweddaf. Clywais
fod y Parch. W. HOWELLS, llywydd Coleg Trefecca, yn dyweyd mewn pregeth, mai
ar ei gliniau ar ben un o fynyddoedd Hen Wlad y Bryniau y rhoddai y Gymraeg i
fyny yr ysbryd! Pa fodd y gall hyny ddigwydd, gan fod dosbarth dylanwadol yn
ein gwlad yn gwasgu yn barhaus ar ddynion blaenaf pob enwad crefyddol i fyned
i gynnorthwyo eu hoff achosion Saesnig? Na, na! Os na chyfnewidir tueddiad a
chynlluniau y cyfundebau crefyddol, yn y dafarn, ar esgynlawr y chwareudy,
neu mewn llwon a rhegfeydd, o dan y ddaear, yn y pyllau glô, y derfydd y
Gymraeg!!! Pa beth a all ei hachub o'r fath dynged? Ein Hysgolion Sabbothol,
ein Hysgolion Dyddiol, y Pulpud Cymraeg, y Wasg, a'r Eisteddfod! Gwrandewch
ar eiriau Deon Llandâf - y Dr. VAUGHAN, Master of the Temple. Y mae efe yn ystyried fod
marwolaeth y Gymraeg o fewn terfynau possiblrwydd; ond ymddengys nad ydyw efe
yn meddwl fod ei difodiad fel iaith y werin yn agos, nac yn ddymunol -os
cedwir hi fel ail iaith. Pa beth ydyw ei gynghor ef? Gellir ei weled yn ei
gyflawnder hyawdl yn 'The Transactions of the Royal National Eisteddfod of
Wales, held at Cardiff, August 6th, 7th, 8th, and 9th, 1883. Dedicated by
special permission to Her Majesty the Queen. Edited by David Tudor Evans.'
Dyma gyfrol hardd, gwerth deg swllt, a gwerth ei gosod yn mhob llyfrgell yn
Nghymru. Gwnelai lawer iawn i argyhoeddi y Cymry o'r angenrheidrwydd am y
gymdeithas y cyfeiriwyd ati uchod pe y darllenid anerchiadau Ardalydd BUTE,
a'r Deon VAUGHAN, heb sôn am y gweddill o'i chynnwysiad gwerthfawr. Wele
ddyfyniad o anerchiad Deon Llandâf:
'No nation ought to part willingly with her distinctive speech. She ought
to cling to it with all fondness. Is she to fling away the speech which was
her differentia among the nations? Only treachery and cowardice would counsel
it.. She has a patriotic and a religious duty still towards the tongue in
which she was born. the perfecting of its language, and the enlarging of its literature.'
Y mae y dyfyniad uchod yn Gymraeg fel y canlyn:
'Ni ddylai unrhyw genedl roddi ei hiaith ei hun i fyny o'i bodd.
|
61
El gran problema és tenir determinades proves que els gal·lesos estiguin
disposats a mirar cap al 1985 com un objectiu alt a assolir en un sentit
nacional.
És probable que ningú que hagi fet una investigació detallada sobre l'estat
actual de la llengua gal·lesa adquireixi la idea que d'aquí a cent anys haurà
desaparegut de la terra. Tot i així, alguns creuen que aleshores s'haurà
tornat sense valor als ulls de la majoria. Es diu que l'últim còrnic es va
utilitzar per a renegar. Vaig sentir que el reverend W. HOWELLS, president
del Coleg Trefecca, deia en un sermó, que va ser de genolls al cim d'una de
les muntanyes de Old Wlad y Bryniau que la llengua gal·lesa va abandonar
l'esperit! Com pot passar això, ja que una classe influent al nostre país
pressiona constantment els homes dirigents de totes les confessions
religioses perquè ajudin a les seves causes angleses preferides? No, no! Si
no es canvia la tendència i els plans de les associacions religioses, al pub,
a l'escala de la casa de jocs, o als juraments i juraments, sota terra, a les
mines de carbó, la llengua gal·lesa cessarà!!! Què la pot salvar d'un destí
així? Les nostres escoles dominicals, les nostres escoles diürnes, el púlpit
gal·lès, la premsa i l'Eisteddfod! Escolteu les paraules del Degà de Llandâf
- Dr. VAUGHAN, Mestre del Temple. Considera que la mort de la llengua
gal·lesa està dins dels límits de la possibilitat; però sembla que no creu
que la seva extinció com a llengua vernacla sigui imminent, ni desitjable -si
es manté com a segona llengua-. Quin és el seu consell? Es pot veure
íntegrament a 'The Transactions of the Royal National Eisteddfod of Wales,
celebrada a Cardiff, els dies 6, 7, 8 i 9 d'agost de 1883. Dedicat amb permís
especial a Sa Majestat la Reina. Editat per David Tudor Evans.' Aquest és un
volum preciós, val deu xílings i val la pena col·locar-lo a totes les
biblioteques de Gal·les. Seria molt útil per convèncer els gal·lesos de la
necessitat de la societat esmentada més amunt si es llegissin els discursos
del marquès de BUTE i dean VAUGHAN, per no parlar de la resta del seu valuós
contingut. Aquí teniu un extracte del discurs del degà de Llandâf:
"Cap nació hauria de separar-se de bon grat del seu discurs distintiu.
S'hi hauria d'aferrar amb tot afecte. ¿Ha de llançar el discurs que era la
seva diferència entre les nacions? Només la traïció i la covardia ho
aconsellaria.. Té un deure patriòtic i religiós encara envers la llengua en
què va néixer. el perfeccionament de la seva llengua i l'ampliació de la seva
literatura.'
La cita anterior està en gal·lès de la següent manera:
'Cap nació hauria de renunciar voluntàriament a la seva pròpia llengua.
|
61
The big issue is to have certain proofs that the Welsh are ready to look
forward to 1985 as an ambitious target (“a high objective”) to reach in a national sense.
No one who has made a detailed investigation into the current state of the
Welsh language is likely to embrace the idea that it will have disappeared
from the land by a hundred years from today. Still, some believe that by then
she will have become worthless in the eyes of the greater number. It is said
that the last Cornish was used for swearing. I heard that Rev. W. HOWELLS,
president of Coleg Trefecca, says in a sermon, that it would be on its knees
at the top of one of the mountains of the Old Land of the Hills (=
Wales) that the Welsh language would
breathe its last (“gave up the spirit”)! How can that happen, since an
influential class in our country is constantly pressuring the leading men of
all religious denominations to go and help their favorite English causes? No,
no! If the tendency and plans of the religious associations are not changed,
it will be in the tavern, on the stage of the theatre, or in swearing and
oaths, underground, in the coal mines, the Welsh language will cease!!! What
can save her from such a fate? Our Sunday Schools, our Day Schools, the Welsh
Pulpit, the Press, and the Eisteddfod! Listen to the words of the Dean of
Llandâf - Dr. VAUGHAN, Master of the Temple. He considers that the death of
the Welsh language is within the limits of possibility; but it seems that he
does not think that its extinction as a vernacular language is imminent, or
desirable - if it is kept as a second language. What is his advice? It can be
seen in full in 'The Transactions of the Royal National Eisteddfod of Wales,
held at Cardiff, August 6th, 7th, 8th, and 9th, 1883. Dedicated by special
permission to Her Majesty the Queen. Edited by David Tudor Evans.' This is a
beautiful volume, worth ten shillings, and worth placing in every library in
Wales. It would do a great deal to convince the Welsh of the necessity of the
society referred to above if the speeches of the Marquis of BUTE, and Dean
VAUGHAN were read, not to mention the rest of its valuable content. Here is
an extract from the Dean of Llandâf's speech:
(SEE BELOW)
*
*
*
*The above quote is in Welsh
as follows:
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'No nation ought to part willingly with her
distinctive speech.
|
|
|
|
|
|
#62
Dylai lynu wrthi gyda'r anwyldeb
mwyaf. A ydyw hi i fwrw ymaith yr iaith oedd yn nôd gwahaniaeth arni yn mysg
y cenhedloedd? Ni chynghorid hyny ond gan fradwriaeth a llwfrdra yn unig... Y mae ganddi ddyledswydd wladgarol a chrefyddol o hyd tuag at y
dafodiaith y ganwyd hi ynddi i berffeithio ei hiaith, a chyfoethogi ei
llenyddiaeth.'
O safle Dr. VAUGHAN, dylem ofalu fod y Gymraeg, pan na siaredir hi mwy, yn
cael lle yn y prifysgolion, ochr yn ochr â'r Roeg a'r Lladin. A all y Cymry
'o ychydig ffydd,' sydd yn hoffi gwneyd cyfeiriadau tyner at drangcedigaeth y
Gymraeg yn eu pregethau a'u hanerchiadau, wrthod ymuno â'r gymdeithas newydd?
Y mae yn anhawdd meddwl eu bod yn caru marwolaeth yr 'hen iaith.' Ond os oes
rhai o honynt mor anffyddlawn iddi, gallant, drwy y gymdeithas hon, o leiaf
sicrhau marwolaeth anrhydeddus iddi!
Yn yr un eisteddfod, siaradodd Ardalydd BUTE mewn tôn galonogol. Y mae ei
anerchiad ef, fel eiddo Deon Llandâf, yn werth sylw ac astudiaeth pob Cymro.
A chofied fy narllenwyr fod yr Ardalydd wedi dysgu Cymraeg. Dyma ddyfyniad o
hono:
'I would urge you to cling to the language of your fathers, and to seek through
it the developement of literary power and intellectual culture. But let me
urge you to seek it in culture. For a man to speak Welsh, and willingly not
to be able to read and write it, is to confess himself a boor.'
"Yr wyf yn eich cynghori chwi i lynu wrth iaith eich cyndadau, a
thrwyddi i geisio y dadblygiad o allu llenyddol a diwylliant meddyliol. Ond
caniatewch i mi eich cymmhell i'w geisio mewn diwylliant. Canys nid ydyw fod
dyn yn gallu siarad Cymraeg, ac etto yn wirfoddol yn aros heb fod yn alluog
i'w darllen a'i hysgrifenu, yn ddim amgen na hunan-gyffesiad mai lleban
ydyw.'
Nid oeddwn yn byw yn Nghaerdydd yn amser yr eisteddfod, ac nid oeddwn yn
bresennol chwaith. Pan ddarllenais y frawddeg olaf o'r dyfyniad uchod,
teimlais fel pe buasai tân wedi syrthio ar fy nghroen. Yr oeddwn yn gwybod fod miloedd lawer o Gymry - ï e, cannoedd o filoedd, fel y mae
gwaethaf y modd-yn siarad Cymraeg, heb erioed geisio ei hysgrifenu. Plygwn
ein penau fel cenedl! I'n cywilydd ni y dywedir hyn; o herwydd y mae calon o
wirionedd yn ngeiriau yr Ardalydd. Gofynais i mi fy hun - Ai 'llebanod' ydyw cannoedd o
filoedd hyn oll? Wrth feddwl am y mater, gwelais yn eglur mai ar ein cynllun
o addysg yr oedd y bai; ac nid ar y dynion, mewn llawer o enghreifftiau. I'r
Ysgolion Sabbothol yn mron yn gwbl y mae y genedl yn ddyledus am y gwersi
mewn sillebiaeth Gymreig a gawsaut. Ond ychydig iawn
|
62
S'ha d'aferrar a ella amb el més afecte. És per llençar la llengua que el
distingia entre les nacions? Això només l'aconsellaria la traïció i la
covardia... Encara té un deure patriòtic i religiós envers el dialecte en què
va néixer per perfeccionar la seva llengua i enriquir la seva literatura».
Des del lloc del Dr. VAUGHAN, hauríem d'assegurar-nos que la llengua
gal·lesa, quan ja no es parla, tingui un lloc a les universitats, al costat
del grec i el llatí. Els gal·lesos "de poca fe", als quals els agrada
fer referències suaus a la desaparició de la llengua gal·lesa en els seus
sermons i discursos, poden negar-se a unir-se a la nova societat? És difícil
pensar que estimen la mort de la "llengua antiga". Però si alguns
d'ells li són tan infidels, poden, a través d'aquesta societat, almenys
assegurar-li una mort honorable!
En el mateix eisteddfod, el marquès de BUTE va parlar amb un to encoratjador.
La seva adreça, com la del degà de Llandâf, mereix l'atenció i l'estudi de
tots els gal·lès. I els meus lectors van recordar que el marquès havia après
gal·lès. Aquí en teniu un extracte:
"Us insto a aferrar-vos a la llengua dels vostres pares i a buscar a
través d'ella el desenvolupament del poder literari i la cultura
intel·lectual. Però deixeu-me que us insto a buscar-ho a la cultura. Que un
home parli gal·lès, i no sap llegir-lo ni escriure de bon grat, és
confessar-se un boig».
"Us aconsello que us ateneu a la llengua dels vostres avantpassats i, a
través d'ella, busqueu el desenvolupament de la capacitat literària i la
cultura mental. Però permeteu-me que us animeu a buscar-la en la cultura.
Perquè no és que un home pugui parlar gal·lès, i tanmateix voluntàriament
roman sense poder llegir-lo i escriure-ho, res més que una confessió pròpia
que és un mentider.'
Jo no vivia a Cardiff en el moment de l'eisteddfod, ni hi era present. Quan
vaig llegir l'última frase de la cita anterior, vaig sentir com si el foc
m'hagués caigut a la pell. Sabia que molts milers de gal·lesos -és, centenars
de milers, com és el cas- parlen gal·lès, sense intentar mai escriure'l.
Inclinem el cap com a nació! Això es diu per a la nostra vergonya; per tant
hi ha un cor de veritat en les paraules del marquès. Em vaig preguntar: són
aquests centenars de milers de 'nadons'? Pensant-hi, vaig veure clarament que
la culpa era del nostre pla d'educació; i no en els homes, en molts exemples.
La nació està gairebé totalment en deute amb les Escoles Dominicals per les
lliçons d'ortografia gal·lesa que van rebre. Però molt poc
|
62
She ought to cling to it with all fondness. Is
she to fling away the speech which was her differentia among the nations?
Only treachery and cowardice would counsel it.. She has a patriotic and a
religious duty still towards the tongue in which she was born. the perfecting
of its language, and the enlarging of its literature.'
From the viewpoint of Dr. VAUGHAN, we should make sure that the Welsh
language, when it is no longer spoken, has a place in the universities,
alongside Greek and Latin. Can the Welsh 'of little faith', who like to make
gentle references to the demise of the Welsh language in their sermons and
speeches, refuse to join the new society? It is difficult to think that they
love the death of the 'old language.' But if some of them are so unfaithful
to her, they can, through this society, at least ensure an honourable death
for her!
At the same eisteddfod, the Marquis of BUTE spoke in an encouraging tone. His
address, like that of the Dean of Llandâf, is worth the attention and study
of every Welshman. And my readers remembered that the Marquis had learned
Welsh. Here is an extract from it:
(SEE BELOW)
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
'I would urge you to cling to the language of
your fathers, and to seek through it the development of literary power and
intellectual culture. But let me urge you to seek it in culture. For a man to
speak Welsh, and willingly not to be able to read and write it, is to confess
himself a boor.'
I was not living in Cardiff at the time of the eisteddfod, nor was I present.
When I read the last sentence of the quote above, I felt as if fire had
fallen on my skin. I knew that many thousands of Welsh people - it is,
hundreds of thousands, as is the case - speak Welsh, without ever trying to
write it. We bow our heads as a nation! This is said to our shame; therefore
there is a heart of truth in the words of the Marquis. I asked myself - Are
these hundreds of thousands of 'blockheads'? Thinking about the matter, I saw
clearly that the fault lay with our plan of education; and not on the people,
in many examples. The nation is almost entirely indebted to the Sunday
Schools for the lessons in Welsh spelling they received. But very little
|
|
|
|
|
|
#63
ydyw y manteision a dderbyniwyd
yn yr Ysgolion Dyddiol, yr Ysgolion Nos, a'r Cyfarfodydd Llenyddol. Yr wyf
wedi bod yn ymddiddan yn ddiweddar âg un o'r Cymry mwyaf anturiaethus a
llwyddiannus yn masnach lô Deheudir Cymru. Y mae efe yn hoffi siarad Cymraeg,
a gall ei wraig ymddiddan yn Gymraeg âg ef. Y mae rhai, beth bynag, o'u plant
hefyd yn medru Cymraeg. Er hyny, ni feiddiodd efe erioed ei hysgrifenu. Y mae
ofn gwneyd gwallau mewn sillebiaeth wedi ei rwystro - fel y mae yn rhwystro llawer i
Gymro arall. Ond mor rwydd y gellid symmud y rhwystr hwn oddi ar y ffordd!
Cynted y cynnyddai yr awydd i ddarllen a gwellhau llenyddiaeth Gymreig! Uched
yr elai ein parch at y Gymraeg! Cryfed y byddem o ganlyniad mewn hunanbarch a
gwroldeb cenedlaethol!
Er mwyn cynnorthwyo plant y Cymry un-ieithawg i ddysgu Saesneg yn gynt, ac yn
well - er mwyn rhoddi cyfle i blant ein cymmydogion, a'r dyfodiaid i'n
gwlad, i ddysgu iaith eu gwlad fabwysiedig er mwyn cynnorthwyo ein masnachwyr
dyfodol i eangu eu masnach drwy gynnyddu eu gallu ieithyddol — er mwyn y
dadblygiad meddyliol sydd yn cydfyned â'r gallu ieithyddol a dardda o'r
arferiad cyffredinol o ddwy iaith — er mwyn cryfhau y teimlad cynnyddol, fod
tegwch tuag at y tlawd, yr egwan, a'r hen, yn galw am fwy o swyddogion
dwy-ieithawg o ddydd i ddydd — er mwyn, yn y modd hyn, barotoi swyddau i'r plant
Cymreig, y rhai a gymmhellwn yn daer i fynychu ein hysgolion o bob gradd, ac
er mwyn eu cymmhwyso i lenwi y fath swyddau - er mwyn cryfhau ein hasgwrn cefn
cenedlaethol-ac er mwyn sicrhau safle fwy parchus i'n cenedl yn mhlith
cenedloedd eraill ― bydded i ni ffurfio cymdeithas a
hyrwydda y gwaith o iawn ddefnyddio y Gymraeg fel ail iaith yn ein Hysgolion
Dyddiol o bob gradd!
Pwy bynag na all fod yn bresennol yn Aberdâr, ysgrifened at y cadeirydd, Dr.
ISAMBARD OWEN, neu ataf fi, air a'n calonoga, ac a'n cynnorthwya.
Gan ddiolch yn fawr i chwi, Foneddigion, am ganiatau i mi gymmaint o'ch
gofod,
Yr eiddoch yn gywir,
LLANDYBIE, Awst 19eg, 1885
D. ISAAC DAVIES.
|
63
són els beneficis rebuts a les Escoles de Dia, a les Escoles Nocturnes i a
les Trobades Literàries. Recentment he estat parlant amb un dels gal·lesos
més aventurers i reeixits del comerç del carbó de Gal·les del Sud. Li agrada
parlar gal·lès i la seva dona pot conversar amb ell en gal·lès. Alguns dels
seus fills, però, també saben gal·lès. Tanmateix, no es va atrevir mai a
escriure-ho. La por a equivocar-se en l'ortografia li ha impedit, com ho
impedeix a molts altres gal·lesos. Però amb quina facilitat es podria treure
aquest obstacle! Què ràpid va créixer el desig de llegir i millorar la
literatura gal·lesa! Que vagi alt el nostre respecte per la llengua gal·lesa!
Seríem tan forts com a resultat de l'autoestima i el coratge nacional!
Amb l'objectiu d'ajudar els nens del gal·lès monolingüe a aprendre anglès més
aviat i millor, per oferir als nens dels nostres veïns i als nouvinguts al
nostre país l'oportunitat d'aprendre la llengua del seu país d'adopció per
ajudar els nostres futurs comerciants per ampliar el seu ofici augmentant la
seva capacitat lingüística -en benefici del desenvolupament mental que va de
la mà de la capacitat lingüística que s'origina de la pràctica general de
dues llengües- per enfortir el sentiment progressista, que hi ha justícia amb
els pobres, els necessitats i els vells, demanant més agents bilingües dia a
dia, per tal de preparar, d'aquesta manera, llocs de treball per als nens
gal·lesos, als quals animem fermament a assistir a les nostres escoles de
tots els graus, i per tal de qualificar-los per ocupar aquests càrrecs -per
tal d'enfortir la nostra columna vertebral nacional- i per tal d'assegurar
una posició més respectable per a la nostra nació entre altres nacions , formem una societat i un prom. Observeu el treball
d'utilitzar correctament la llengua gal·lesa com a segona llengua a les
nostres escoles de tots els graus!
Qui no pugui estar present a Aberdare, que escrigui al president, el Dr.
ISAMBARD OWEN, oa mi, una paraula que ens anime i ens ajudi.
Moltes gràcies, senyores, per deixar-me tant del vostre espai,
Atentament,
LLANDYBIE, 19 d'agost de 1885
D. ISAAC DAVIES.
|
63
it is the benefits received in the Day Schools, the Night Schools, and the
Literary Meetings. I have recently been talking to one of the most
adventurous and successful Welshmen in the South Wales coal trade. He likes
to speak Welsh, and his wife can converse with him in Welsh. Some of their
children, however, also know Welsh. Despite this, he never dared to write it.
The fear of making mistakes in spelling has prevented him - as it prevents
many other Welshmen. But how easily this obstacle could be moved out of the
way! How quickly the desire to read and improve Welsh literature would grow!
How high our respect for the Welsh language would go! How strong we would be
as a result in self-esteem and national courage!
In order to help the children of the monolingual Welsh to learn English
sooner, and better - in order to give the children of our neighbours, and the
newcomers to our country, an opportunity to learn the language of their
adopted country in order to help our future traders to to expand their trade
by increasing their linguistic ability - for the sake of the mental
development that goes hand in hand with the linguistic ability that
originates from the general practice of two languages - in order to strengthen the
progressive feeling, that there is fairness towards the poor, the needy, and
the old, calling for more bilingual officers day by day - in order, in this
way, to prepare jobs for the Welsh children, whom we strongly encourage to
attend our schools of all grades, and in order to qualify them to fill such
positions - in order to strengthen our national backbone - and in order to
secure a more respectable position for our nation among other nations ― let us form a society and
promote the work of properly using the Welsh language as a second language in
our Day Schools of all grades!
Whoever cannot be present in Aberdare, should write to the chairman, Dr.
ISAMBARD OWEN, or to me, a message (“a word”) that encourages us and helps
us.
Thanking you very much, Ladies, for allowing me so much of your space,
Yours faithfully,
LLANDYBIE, August 19th, 1885
D. ISAAC DAVIES.
|
|
|
|
|
|
#64
CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG.
[CYSSYLLTIEDIG A CHYMDEITHAS ANRHYDEDDUS Y CYMMRODORION.]
CYNNALIWYD cyfarfod yn Adran y Cymmrodorion o'r Eisteddfod Genedlaethol yn
Aberdâr, Awst 27ain, i ystyried y priodoldeb o ddwyn yr iaith Gymraeg i mewn
i'r gyfundrefn o Addysg Elfenol ac Uwchraddol yn y rhanau Cymreig o Gymru. Yr
oedd y cyfarfod yn un tra lliosog — yn cynnwys nifer fawr o aelodau byrddau
ysgol, athrawon, ac eraill cyssylltiedig âg addysg. Ar ol ystyriaeth o'r
cwestiwn, ac ymddiddan arno, pasiwyd y penderfyniad canlynol yn unfrydol:
'Ei bod yn ddymunol i ffurfio cymdeithas i hyrwyddo defnyddiad yr Iaith
Gymraeg yn nghyfundrefn addysg Cymru.'
Mewn canlyniad i'r penderfyniad uchod, cynnaliwyd cyfarfod rhagbarotoawl o
gyfeillion y mudiad y dydd canlynol, pan y penderfynwyd ffurfio y cyfryw
gymdeithas yn ddioed. Rhoddodd pawb oedd yn bresennol eu henwau fel aelodau;
a phennodwyd Mr. BERIAH GWYNFE EVANS, Llangadog, yn ysgrifenydd.
Dealler, nad amcan y gymdeithas ydyw rhwystro lledaeniad yr iaith Saesnig, na
chwaith neillduo nac unigoli y genedl Gymreig. I'r gwrthwyneb - un o amcanion pendant a phwysicaf
y gymdeithas yw sicrhau gwybodaeth mwy deallol a synwyrol o'r iaith Saesnig
yn ein hysgolion trwy ddefnyddio y Gymraeg fel cyfrwng addysgol.
*
*
*
*
Mewn gair, amcan y gymdeithas hon ydyw sefydlu cyfundrefn o addysg
ddwy-ieithawg, tebyg i'r hyn a geir yn awr yn Switzerland, yn rhanau
Ffleminaidd Belgium, ac mewn amryw o ranbarthau o ymherodraeth Awstria. Tybia
sefydlwyr y gymdeithas y byddai i'r cyfryw gyfundrefn o addysg gynnorthwyo
gwrteithiad galluoedd deallawl y plant, a hyrwyddo y gwaith o ddysgu yr ail
iaith yn drwyadl; ac y gellid ei sefydlu yn y rhanau hyny o Gymru lle y
siaredir y Gymraeg yn gyffredin, heb ond ychydig, os dim, chwanegiad at y
llafur a ofynir yn awr i ddysgu Saesneg i'r plant dan y gyfundrefn bresennol.
Ni fwriedir dwyn gorfodaeth i mewn o gwbl. Dymunir dwyn yr egwyddor newydd i
mewn yn raddol, ac yn arbrawfiadol; a'i
|
64
L'ASSOCIACIÓ DE LA LLENGUA GAL·LESA.
[AFILIAT A LA HONORABLE SOCIETAT DELS BECARIS.]
Es va celebrar una reunió al Departament de Cymmrodorion del National
Eisteddfod a Aberdâr, el 27 d'agost, per considerar la conveniència
d'introduir la llengua gal·lesa al sistema d'educació primària i secundària a
les parts gal·leses de Gal·les. La reunió va ser molt multitudinària, amb un
gran nombre de membres del consell escolar, professors i altres relacionats
amb l'educació. Després d'estudiar la qüestió i debatre-la, s'adopta per
unanimitat el següent acord:
"Que és desitjable formar una associació per promoure l'ús de la llengua
gal·lesa al sistema educatiu gal·lès".
Arran de l'anterior decisió, l'endemà es va celebrar una reunió preparatòria
dels amics de l'organització, quan es va decidir constituir sense demora una
associació d'aquest tipus. Tots els assistents van donar el seu nom com a
membres; i el Sr. BERIAH GWYNFE EVANS, Llangadog, com a secretari.
Cal entendre que l'objectiu de l'associació no és impedir la difusió de la
llengua anglesa, ni destacar o individualitzar la nació gal·lesa. Al
contrari, un dels objectius definits i més importants de la societat és
garantir un coneixement més intel·lectual i sensible de la llengua anglesa a
les nostres escoles utilitzant la llengua gal·lesa com a mitjà educatiu.
En una paraula, l'objectiu d'aquesta societat és establir un sistema
d'educació bilingüe, semblant al que es troba actualment a Suïssa, a les
parts flamenques de Bèlgica i a diverses regions de l'imperi austríac. Els
fundadors de la societat pensen que aquest sistema d'educació ajudaria a la
fecundació de les capacitats intel·lectuals dels nens, i promouria el treball
d'aprenentatge de la segona llengua a fons; i que es podria establir a
aquelles parts de Gal·les on es parla habitualment la llengua gal·lesa, amb
poca, si cap, a més de la mà d'obra necessària ara per ensenyar anglès als
nens sota el sistema actual.
No pretén en absolut generar coacció. Es vol introduir el nou principi de
manera gradual i experimental; i la seva
|
64
THE WELSH LANGUAGE ASSOCIATION.
[AFFILIATED WITH THE HONORABLE SOCIETY OF THE FELLOWS.]
A meeting was HELD in the Cymmrodorion Department of the National Eisteddfod
in Aberdâr, August 27th, to consider the appropriateness of bringing the
Welsh language into the system of Elementary and Secondary Education in the
Welsh parts of Wales. The meeting was a very crowded one - including a large
number of school board members, teachers, and others connected with
education. After consideration of the question, and a discussion on it, the
following decision was passed unanimously:
'That it is desirable to form an association to promote the use of the Welsh
Language in the Welsh education system.'
As a result of the above decision, a preparatory meeting of the friends of
the organization was held the following day, when it was decided to form such
an association without delay. All those present gave their names as members;
and Mr. BERIAH GWYNFE EVANS, Llangadog, as secretary.
It should be understood that the aim of the association is not to prevent the
spread of the English language, nor to single out or individualize the Welsh
nation. On the contrary - one of the definite and most important objectives
of the society is to ensure a more intellectual and sensible knowledge of the
English language in our schools by using the Welsh language as an educational
medium.
In a word, the aim of this society is to establish a system of bilingual
education, similar to what is now found in Switzerland, in the Flemish parts
of Belgium, and in various regions of the Austrian empire. The founders of
the society think that such a system of education would assist the
fertilization of the children's intellectual abilities, and promote the work
of learning the second language thoroughly; and that it could be established
in those parts of Wales where the Welsh language is commonly spoken, with
little, if any, addition to the labor now required to teach English to the
children under the current system.
It is not intended to bring in coercion at all. It is desired to bring in the
new principle gradually, and experimentally; and his
|
|
|
|
|
|
#65
gadael at ddewisiad awdurdodau ac
athrawon pob ysgol i dderbyn neu wrthod y cynllun newydd.
Rhoddir yma ddyfyniadau o'r sylwadau gwerthfawr a wnaed gan Arglwydd ABERDAR
a Dr. ISAMBARD OWEN, yn yr ymddiddan a gymmerodd le yn y cyfarfod yn y ddwy
iaith.
From Lord ABERDARE's Address as Fresident of the National Eisteddfod, on
Thursday, August 27th, 1885.
'A good deal has been said about the decay of the Welsh language, and the
question has been raised as to the increase or decrease of the Welsh-speaking
population. I have no doubt that, if you look to Wales generally, you will
find along the Eastern border-the part nearest to England — a decided advance
of the English language. Territorially, therefore, I think the country
inhabited by the Welsh-speaking population is shrinking, but the population
of these border parishes is small. When we come to the great centres of
population, I don't feel sure that, although English is making progress, the
Welsh is decreasing. I have said, and I repeat it now, that in my belief
there are more people speaking Welsh now than ever spoke Welsh at any
previous period of our history. In connection with this subject, there is
another occupying much attention at this moment; that is, the question of mak
ng the teaching of Welsh a part of the education at our Elementary Schools.
The Cymmrodorion Society, which, side by side with our Eisteddfod, is doing
such good work, has published an admirable paper on the subject; which
contains, I think, all that can be said for or against it. There is nothing
to prevent the trial of the experiment to teach Welsh at our Schools, but
that experiment must be tried under two conditions. One is, that the large
majority of the children at these schools shall be Welsh-speaking children;
and the other is, that the teachers shall not only be Welsh-speaking, but
shall be capable of teaching Welsh grammatically. I have no doubt that in
many parts of Wales the first of these conditions can be fulfilled, and that
you can find a decided majority of Welsh-speaking children. But the
difficulty of getting masters and mistresses to teach the Welsh language
grammatically, although not insurmountable, is one which strikes me strongly
at the present moment. These are difficulties to be overcome - but difficulties are generally made to be overcome, and I
should like myself to have the experiment tried. I think we have reason and
authority for teaching the language in the more Welsh-speaking parts of
Wales. My own belief is, that the children who are systematically taught
Welsh would learn English and other subjects fully as fast, if not faster,
than if they were not taught Welsh. When I was Vice-president of the
Committee of Council on Eduaction, I took great pains to inquire whether the
Welsh suffered from the individual examination of children at seven years of
age. And
|
65
gavalat at wahviad autoritats ac athrawon pob ysgol i rebre neu sakta y
skejna newydd.
Roddir yma ddyfynyadau o'r valuous comments a svetli gan Arglwydd ABERDAR a
Dr. ISAMBARD OWEN.
Del discurs de Lord ABERDARE com a president de l'Eisteddfod Nacional, el
dijous 27 d'agost de 1885.
S'ha parlat molt de la decadència de la llengua gal·lesa, i s'ha plantejat la
qüestió de l'augment o la disminució de la població de parla gal·lesa. No
tinc cap dubte que, si mireu Gal·les en general, trobareu al llarg de la
frontera oriental -la part més propera a Anglaterra- un avenç decidit de la
llengua anglesa. Territorialment, doncs, crec que el país habitat per la
població de parla gal·lesa s'està reduint, però la població d'aquestes
parròquies frontereres és reduïda. Quan arribem als grans nuclis de població,
no estic segur que, tot i que l'anglès avança, el gal·lès disminueixi. He
dit, i ho repeteixo ara, que, segons la meva creença, ara hi ha més gent que
parla gal·lès que mai ho va parlar en qualsevol període anterior de la nostra
història. En relació amb aquest tema, n'hi ha un altre que ocupa molta
atenció en aquest moment; és a dir, la qüestió de fer que l'ensenyament del
gal·lès formi part de l'educació a les nostres Escoles Primàries. La
Cymmrodorion Society, que, colze a colze amb el nostre Eisteddfod, està fent
tan bona feina, ha publicat un article admirable sobre el tema; que conté,
crec, tot el que es pot dir a favor o en contra. No hi ha res que impedeixi
la prova de l'experiment per ensenyar gal·lès a les nostres escoles, però
aquest experiment s'ha de provar sota dues condicions. Un és que la gran
majoria dels nens d'aquestes escoles seran nens de parla gal·lesa; i l'altra
és que els professors no només seran gal·lès, sinó que seran capaços
d'ensenyar el gal·lès gramaticalment. No tinc cap dubte que a moltes parts de
Gal·les es pot complir la primera d'aquestes condicions, i que es pot trobar
una majoria decidida de nens que parlen gal·lès. Però la dificultat
d'aconseguir mestres i mestres que ensenyin la llengua gal·lesa
gramaticalment, encara que no és insuperable, és una de les que em crida
força en aquest moment. Són dificultats que cal superar, però generalment les
dificultats es fan per superar i m'agradaria que intentés l'experiment. Crec
que tenim raó i autoritat per ensenyar la llengua a les parts més gal·lesoses
de Gal·les. La meva pròpia creença és que els nens als quals se'ls ensenya
sistemàticament el gal·lès aprendrien anglès i altres assignatures amb la
mateixa rapidesa, si no més ràpida, que si no se'ls ensenya el gal·lès. Quan
era vicepresident del Comitè del Consell d'Educació, em vaig esforçar molt
per preguntar si els gal·lesos patien l'examen individual dels nens als set
anys. I
|
65
leaving it to the choice of the authorities and teachers of each school to
accept or reject the new plan.
Roddir yma ddyfynyadau o'r valuable comments a svetli gan Arglwydd ABERDAR a
Dr. ISAMBARD OWEN.
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
|
|
|
|
|
|
#66
I found that it was not so; but that they learned fully as much, and passed
as good an examination, as exclusively English-speaking children. I think
that argument fortifies the opinion of those who think that the acquisition
of the second language has great effect in sharpening the intellect, and
enabling the child to apply itself with a better prospect of success to other
subjects.
Y mae y sylwadau uchod o Anerchiad Arglwydd ABERDAR fel Llywydd yr Eisteddfod
Genedlaethol, ddydd Iau, Awst 27ain, 1885, fel y canlyn yn Gymraeg:
'Y mae llawer iawn wedi ei ddyweyd ynghylch darfodedigaeth yr iaith Gymraeg;
ac y mae y cwestiwn wedi ei godi - pa un ai cynnyddu, ynte lleihau, y mae nifer y boblogaeth sydd yn
siarad Cymraeg. Os edrychwch ar Gymru yn gyffredinol, nid wyf yn ammheu na
chewch, ar hyd y terfyn dwyreiniol -- y rhan agosaf at Loegr - fod yr iaith Saesnig wedi gwneyd
cynnydd diammheuol. Wrth edrych ar y terfynau, gan byny, yr wyf yn meddwl fod
y wlad a breswylir gan y boblogaeth sydd yn siarad Cymraeg â'i therfynau yn
lleihau; ond bychan ydyw poblog. aeth y plwyfi hyny sydd ar y terfyndir. Pan
y deuwn i'r rhanau o'r wlad lle y mae y boblogaeth yn fawr, nid wyf yn teimlo
mor sicr fod y Gymraeg yn lleihau, er y cynnydd a wneir gan y Saesneg.
Dywedais ar achlysur blaenorol, ac yr wyf yn ei ail ddyweyd yn awr, mai fy
nghred i ydyw, fod mwy o bobl yn siarad Cymraeg yn awr nag a fu yn ei siarad
mewn unrhyw gyfnod erioed yn ein hanes. Mewn cyssylltiad â'r cwestiwn hwn, y
mae un arall yn tynu cryn sylw ar yr adeg bresennol; sef, y cwestiwn ynghylch
dysgu Cymraeg fel rhan o'r addysg a gyfrenir yn ein Hysgolion Elfenol.
Cyhoeddodd Cymdeithas y Cymmrodorion, yr hon sydd yn gwneyd cymmaint o waith
da ochr yn ochr â'r Eisteddfod, bapyr rhagorol ar y pwngc; yr hwn a gynnwys,
yn ol fy marn i, y cwbl sydd i'w ddywedyd o'i blaid, ac yn ei erbyn. Nid oes
dim yn erbyn rhoddi prawf ar ddysgu Cymraeg yn ein hysgolion; ond bydd raid
gwneyd y prawf hwnw dan ddau ammod. Un ydyw, fod y mwyafrif o'r plant yn yr
ysgolion hyny yn blant sydd yn arfer siarad Cymraeg; a'r llall yw, fod yr athrawon,
nid yn unig yn gallu siarad Cymraeg, ond hefyd yn alluog i ddysgu Cymraeg yn
rammadegol. Nid wyf yn ammheu nad ellid cael y cyntaf o'r ammodau hyn mewn
llawer o fanau yn Nghymru ac y gellir cael mwyafrif diammheuol o blant fydd
yn siarad Cymraeg. Ond y mae yr anhawsder i gael athrawon ac athrawesau i
ddysgu yr iaith Gymraeg yn rammadegol, er nad ydyw yn un nas gellir ei
orchfygu, yn fy nharo i yn gryf ar y foment hon. Anhawsderau sydd i'w
gorchfygu ydyw y rhai hyn — ond y mae anhawsderau wedi eu gwneyd i'w
gorchfygu; ac o'm rhan fy hun, byddai yn dda genyf weled prawf yn cael ei
wneyd ar hyn. Yr wyf yn meddwl fod genym resum ac awdurdod dros ddysgu yr
iaith yn y rhanau o Gymru y siaredir y Gymraeg ynddynt. Fy nghred bersonol
ydyw, am y plant y dysgid
|
66
Vaig trobar que no era així; però que van aprendre tant, i van aprovar un
examen tan bo com a nens exclusivament de parla anglesa. Crec que aquest
argument reforça l'opinió d'aquells que pensen que l'adquisició de la segona
llengua té un gran efecte per aguditzar l'intel·lecte i permetre que el nen
s'apliqui amb millors perspectives d'èxit a altres assignatures".
Els comentaris anteriors són del discurs de Lord ABERDAR com a president de
l'Eisteddfod nacional, el dijous 27 d'agost de 1885, de la manera següent en
gal·lès:
S'ha parlat molt de l'obsolescència de la llengua gal·lesa; i s'ha plantejat
la pregunta: si augmentarà o disminuirà el nombre de la població que parla
gal·lès. Si mireu Gal·les en general, no dubto que trobareu, al llarg de la
frontera oriental -la part més propera a Anglaterra-, que la llengua anglesa
ha avançat indubtablement. Mirant els límits, doncs, crec que la terra
habitada per la població que parla gal·lès amb els seus límits va decreixent;
però és poc poblat. van anar aquelles parròquies que hi ha a la frontera.
Quan arribem a les parts del país on la població és nombrosa, no estic tan
segur que la llengua gal·lesa disminueixi, malgrat els avenços fets per la
llengua anglesa. Ja vaig dir en una ocasió anterior, i ho torno a dir ara,
que crec que ara més gent parla gal·lès que no l'ha parlat mai en cap moment
de la nostra història. En relació amb aquesta qüestió, una altra està cridant
una atenció considerable en l'actualitat; és a dir, la pregunta sobre
l'aprenentatge del gal·lès com a part de l'educació impartida a les nostres
escoles primàries. Cymdeithas y Cymmrodorion, que tan bona feina fa al costat
de l'Eisteddfod, va publicar un excel·lent article sobre el tema; que
inclourà, al meu entendre, tot el que hi ha a dir a favor i en contra d'ell.
No hi ha res en contra de posar a prova l'aprenentatge del gal·lès a les
nostres escoles; però aquesta prova s'haurà de fer sota dues condicions. Una
és que la majoria dels nens d'aquestes escoles són nens que solen parlar
gal·lès; i l'altra és que els professors, no només poden parlar gal·lès, sinó
que també són capaços d'aprendre el gal·lès gramaticalment. No dubto que la
primera d'aquestes condicions no es va poder aconseguir a molts llocs de
Gal·les i que hi pot haver una majoria indubtable de nens que parlaran
gal·lès. Però la dificultat d'aconseguir que els professors ensenyin la
llengua gal·lesa gramaticalment, tot i que no és una que no es pugui superar,
em crida força en aquest moment. Són dificultats per superar, però les dificultats
es fan per superar; i per la meva part, m'agradaria veure que es fes una
prova sobre això. Crec que tenim un currículum i una autoritat per ensenyar
la llengua a les parts de Gal·les on es parla el gal·lès. Crec personalment
que els nens van ser ensenyats
|
66
*
*
*
*
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
Lord ABERDARE's Address as President of the National
Eisteddfod, on Thursday, August 27th, 1885, are as follows in Welsh:
'A good deal has been said about the decay of the Welsh language, and the
question has been raised as to the increase or decrease of the Welsh-speaking
population. I have no doubt that, if you look to Wales generally, you will
find along the Eastern border-the part nearest to England — a decided advance
of the English language. Territorially, therefore, I think the country
inhabited by the Welsh-speaking population is shrinking, but the population
of these border parishes is small. When we come to the great centres of
population, I don't feel sure that, although English is making progress, the
Welsh is decreasing. I have said, and I repeat it now, that in my belief
there are more people speaking Welsh now than ever spoke Welsh at any
previous period of our history. In connection with this subject, there is
another occupying much attention at this moment; that is, the question of mak
ng the teaching of Welsh a part of the education at our Elementary Schools.
The Cymmrodorion Society, which, side by side with our Eisteddfod, is doing
such good work, has published an admirable paper on the subject; which
contains, I think, all that can be said for or against it. There is nothing
to prevent the trial of the experiment to teach Welsh at our Schools, but
that experiment must be tried under two conditions. One is, that the large
majority of the children at these schools shall be Welsh-speaking children;
and the other is, that the teachers shall not only be Welsh-speaking, but
shall be capable of teaching Welsh grammatically. I have no doubt that in
many parts of Wales the first of these conditions can be fulfilled, and that
you can find a decided majority of Welsh-speaking children. But the
difficulty of getting masters and mistresses to teach the Welsh language
grammatically, although not insurmountable, is one which strikes me strongly
at the present moment. These are difficulties to be overcome - but difficulties
are generally made to be overcome, and I should like myself to have the
experiment tried. I think we have reason and authority for teaching the
language in the more Welsh-speaking parts of Wales. My own belief is, that
the children who are
|
|
|
|
|
|
#67
Cymraeg yn rheolaidd iddynt, y dysgent Saesneg, a phethau eraill hefyd, yn
llawn mor gyflym, os nad yn gyflymach, na phe na ddysgid Cymraeg iddynt. Pan
yr oeddwn i yn Is-lywydd y Cynghor Addysg, cymmerais gryn drafferth i ymholi,
a oedd plant y Cymry yn dioddef yn yr arholiadau personol a wneid ar blant
pan yn saith mlwydd oed. A chefais nad oedd hi yn bod felly; ond eu bod yn
dysgu llawn cymmaint, ac yn myned yn llawn cystal drwy yr arholiadau, a'r
plant oedd yn siarad Saesneg yn unig. Yr wyf yn meddwl fod y ddadl yna yn
cadarnhau barn y rhai sydd yn credu fod y gallu i siarad ail iaith, yn meddu
dylanwad cryf er awchlymu y deall, a galluogi y plentyn i ymroddi gyda gwell
gobaith am lwyddiant i ddysgu pethau eraill,'
From Dr. ISAMBARD OWEN's Address as Chairman of the Cymmrodorion Section
of the above Eisteddfod.
'There is one other aspect of the question on which I would willingly say a
few words. Many of our correspondents have observed that the object for which
children are sent to their schools is, that they may be able ‘to fight the
battle of life.' With this view I am quite in accord; but let us stop to
think what are the weapons with which this battle must be fought? Will
knowledge alone avail — a knowledge of English, or French, or any other
language or subject — alone? These things will be of little service in the
stress and competition of modern life without character:-a character
comprising courage, steadfastness, perseverance, integrity, self-reliance — a
character, in short, whose roots are grounded in self-confidence and
self-respect.
'Let me, then, ask you this question-Is it calculated to conduce to the
formation of habits of self-confidence and self-respect in the children of
Wales, that the first lesson impressed upon them when they enter school
should be this — that their own native language is a thing to be straightway
forgotten and despised; that the language learned at their mother's knee, the
language in which the associations of their homes are bound up, the language
in which the truths of religion have been imparted to them, the language
which is to them the badge of their country and nationality, is a thing to
feel ashamed of, and to be got rid of as soon as possible? Children are
impressionable, and little given to drawing fine distinctions. Is there,
then, no danger -I ask the question - lest the lesson should be transferred in the child's mind
from the language itself to its associations; and become, in effect, a lesson
of contempt and distrust for his parentage, his home, his religion, his
nationality, and himself?
Personally, I believe that the teaching of Welsh in the school would aid, and
not hinder, the acquisition of English; but even were it not so - even if the introduction of the new subject did, as some
fear, bring a little extra burden of work on the school, would not the game,
from a
|
67
Gal·lès regularment per a ells, aprendrien anglès i altres coses també, amb
la mateixa rapidesa, si no més ràpid, que si no els ensenyessin gal·lès. Quan
era vicepresident del Consell d'Educació, em vaig dedicar molt a preguntar si
els nens dels gal·lesos patien en els exàmens personals que es feien als nens
quan tenien set anys. I vaig descobrir que ella no era així; però que
aprenguin tant, i passen els exàmens tan bé com els nens que només parlaven
anglès. Crec que aquest debat confirma l'opinió d'aquells que creuen que la
capacitat de parlar una segona llengua té una gran influència per aguditzar
la comprensió i permetre que el nen es dediqui amb més esperança d'èxit a
aprendre altres coses".
De l'adreça del Dr. ISAMBARD OWEN com a President de la Secció Cymmrodorion
de l'Eisteddfod anterior.
"Hi ha un altre aspecte de la pregunta sobre el qual diria unes paraules
de bon grat. Molts dels nostres corresponsals han observat que l'objectiu pel
qual els nens són enviats a les seves escoles és que puguin "lliurar la
batalla de la vida". Amb aquesta visió estic força d'acord; però
parem-nos a pensar quines són les armes amb les quals s'ha de lliurar aquesta
batalla? Només servirà el coneixement —un coneixement d'anglès, francès o
qualsevol altra llengua o matèria—? Aquestes coses seran de poc servei en
l'estrès i la competició de la vida moderna sense caràcter: un personatge que
inclou coratge, fermesa, perseverança, integritat, autosuficiència, un
personatge, en definitiva, les arrels del qual es basen en la confiança en si
mateix i en un mateix. -respecte.
"Permeteu-me, doncs, fer-vos aquesta pregunta: està pensat per conduir a
la formació d'hàbits d'autoconfiança i autoestima en els nens de Gal·les, que
la primera lliçó que se'ls va impressionar quan entren a l'escola hauria de
ser aquesta... que la seva pròpia llengua materna és una cosa que cal oblidar
i menysprear de seguida; que la llengua apresa al genoll de la seva mare, la
llengua en què estan vinculades les associacions de les seves llars, la llengua
en què se'ls ha impartit les veritats de la religió, la llengua que els és el
distintiu del seu país i nacionalitat, és una cosa de la qual avergonyir-se i
de què es desfer tan aviat com sigui possible? Els nens són impressionables i
poc donats a dibuixar fines distincions. No hi ha, doncs, cap perill -faig la
pregunta- que la lliçó s'ha de traslladar a la ment del nen de la llengua
mateixa a les seves associacions? i convertir-se, en efecte, en una lliçó de
menyspreu i desconfiança cap a la seva filiació, la seva llar, la seva
religió, la seva nacionalitat i ell mateix?
Personalment, crec que l'ensenyament del gal·lès a l'escola ajudaria, i no
dificultaria, l'adquisició de l'anglès; però encara que no fos així, encara
que la introducció de la nova assignatura, com alguns temen, aportés una mica
de càrrega extra de treball a l'escola, no seria el joc, des d'un
|
67
systematically taught Welsh would learn English and
other subjects fully as fast, if not faster, than if they were not taught
Welsh. When I was Vice-president of the Committee of Council on Eduaction, I
took great pains to inquire whether the Welsh suffered from the individual
examination of children at seven years of age. I found that it was not so;
but that they learned fully as much, and passed as good an examination, as
exclusively English-speaking children. I think that argument fortifies the
opinion of those who think that the acquisition of the second language has
great effect in sharpening the intellect, and enabling the child to apply
itself with a better prospect of success to other subjects.
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
|
|
|
|
|
|
#68
practical point of view, be worth the candle? - if, at the same time, the frank recognition of the
children's language removed an obstacle to the formation of that
self-confidence and self-respect, without which success in life is hardly in
these days to be attained.'
Y mae y dyfyniad uchod yn Gymraeg fel hyn - o Anerchiad Dr. ISAMBARD OWEN,
fel Cadeirydd Adran y Cymmrodorion yn yr Eisteddfod a enwyd.
'Y mae un wedd arall ar y pwngc y dymunwn ddyweyd ychydig o eiriau arno.
Sylwa llawer o'n gohebwyr mai yr amcan i'r hwn yr anfonir plant i'n hysgolion
ydyw, er mwyn eu gwneyd yn alluog i 'ymladd brwydr bywyd.' A'r golygiad hwn
yr wyf yn cydsynio yn hollol: - ond gadawer i ni aros i ystyried pa rai ydyw yr arfau â pha rai y mae
yn rhaid i ni ymladd y frwydr hon. A wna gwybodaeth yn unig y trogwybodaeth
o'r Saesneg, neu y Ffrangcaeg, neu unrhyw iaith neu bwngc arall yn unig? Ni
bydd y pethau hyn ond o ychydig wasanaeth yn ymdrechfa a chystadleuaeth bywyd
y dyddiau hyn heb gymmeriad: — cymmeriad yn cynnwys gwroldeb, diysgogrwydd,
dyfal-barhâd, cywir deb, hunan-ddibyniad-cymmeriad, mewn gair, yr hwn sydd
â'i wraidd mewn hunan-ymddiried a hunan-barch.
Caniatewch i mi, gan hyny, ofyn y cwestiwn hwn i chwi: - A oes tuedd i hyrwyddo ffurfiad
arferion o hunan-ymddiried a hunan-barch yn mhlant Cymru yn y ffaith mai y
wers gyntaf a argrephir ar eu meddyliau, pan y dechreuant ar eu hysgol, ydyw
hon - fod eu hiaith enedigol hwy eu hunain yn beth sydd i'w anghofio a'i
ddirmygu ar unwaithfod yr iaith a ddysgant wrth liniau eu mamau, yr iaith y
mae amgylchiadau eu cartrefi wedi eu rhwymo i fyny ynddi, yr iaith yn yr hon
y cyflwynwyd gwirioneddau crefydd iddynt, yr iaith sydd iddynt hwy yn
arwydd-nôd o'u gwlad a'u cenedlaetholdeb - fod hon yn rhywbeth i deimlo
cywilydd o'i herwydd, ac i fynu ymwared o honi mor fuan ag y bydd hyny yn
bossibl? Y mae plant yn gyfryw fel y gellir gwneyd argraph yn rhwydd arnynt;
ac ychydig o duedd sydd ynddynt i dynu gwahaniaethau manwl. A oes, gan hyny,
ddim perygl -- yr wyf yn gofyn y cwestiwn — rhag i'r wers gael ei throsglwyddo yn
meddwl y plentyn oddi wrth yr iaith ei hun at ei chyssylltiadau - a dyfod, mewn effaith, yn wers o
ddirmyg ac o anymddiried yn ei rieni, ei gartref, ei grefydd, ei
genedlaetholdeb, ac ynddo ef ei hun?
Yn bersonol, yr wyf fi yn credu y byddai dysgu Cymraeg yn yr ysgol yn
gymmhorth, ac nid yn rhwystr, i ddysgu Saesneg. Ond hyd yn oed pe na byddai
felly — ïe, pe byddai dwyn y Gymraeg i mewn yn peri, fel yr ofna rhai,
ychydig o faich chwanegol ar waith yr ysgol, oni byddai y chwareu, ac edrych
ar y mater yn ymarferol, yn werth y ganwyll? — os, ar yr un pryd, y byddai y
gydnabyddiaeth rydd o iaith y plentyn yn symmud ymaith rwystr oddi ar ffordd
ffurfiad yr hunan-ymddiried a'r hunan-barch hwnw, heb yr hwn y mae llwyddiant
mewn bywyd yn y dyddiau hyn yn mron yn ammhossibl i'w gyrhaedd.'
|
68
punt de vista pràctic, què val la vela? - si, al mateix temps, el
reconeixement franc de la llengua dels infants eliminava un obstacle per a la
formació d'aquella confiança en un mateix i respecte a un mateix, sense els
quals difícilment s'aconsegueix l'èxit a la vida en aquests dies».
La cita de dalt està en gal·lès com aquest, de l'adreça del Dr. ISAMBARD
OWEN, com a president del departament de Cymmrodorion a l'anomenat
Eisteddfod.
Hi ha un altre aspecte del tema sobre el qual volem dir algunes paraules.
Molts dels nostres periodistes noten que el propòsit amb el qual els nens són
enviats a les nostres escoles és fer-los capaços de "lliurar la batalla
de la vida". I amb aquest punt de vista estic completament d'acord: -
però esperem a considerar quines són les armes amb les quals hem de lluitar
aquesta batalla. El coneixement només fa que el coneixement de l'anglès, el
francès o qualsevol altra llengua o assignatura sigui només? Aquestes coses
només seran de poc servei en la lluita i la competició de la vida en aquests
dies sense caràcter: - el caràcter inclou el coratge, la perseverança, la
persistència, la correcció, l'autosuficiència-caràcter, en una paraula,
aquell que té les seves arrels en la confiança en si mateix. i l'autoestima.
Permeteu-me, doncs, fer-vos aquesta pregunta: - Hi ha tendència a promoure la
formació d'hàbits d'autoconfiança i autoestima en els nens de Gal·les en el
fet que és la primera lliçó que s'imprimeix a la seva ment? , quan comencen
l'escola, és això: que la seva pròpia llengua materna és una cosa que cal
oblidar i menysprear alhora, la llengua que aprenen als genolls de la seva
mare, la llengua en què les circumstàncies de la seva llar els han unit, la
llengua en què se'ls presentava les veritats de la religió, la llengua que
per a ells és un signe del seu país i del seu nacionalisme, que això és una
cosa de la qual cal avergonyir-se, i de què es desfer tan aviat com sigui
possible. possible? Els nens són tals que se'ls pot fer una impressió
fàcilment; i hi ha poca tendència a traçar distincions detallades. No hi ha,
doncs, cap perill -jo faig la pregunta- que la lliçó es transfereixi a la
ment del nen des de la pròpia llengua a les seves connexions- i esdevingui,
en efecte, una lliçó de menyspreu i de desconfiança envers els seus pares, la
seva llar? la seva religió, el seu nacionalisme i en ell mateix?
Personalment, crec que aprendre gal·lès a l'escola ajudaria, i no impediria,
aprendre anglès. Però encara que no fos així -sí, si introduir la llengua
gal·lesa comportaria, com alguns temen, una mica de càrrega addicional a la
feina de l'escola, no valdria la pena l'obra, i mirant el tema a la pràctica.
això? l'espelma? - si, al mateix temps, el reconeixement lliure de la llengua
de l'infant eliminaria un obstacle a la formació d'aquella autoconfiança i
autoestima, sense les quals l'èxit a la vida en aquests dies és gairebé
impossible d'assolir.'
|
68
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
The quote above is like this in Welsh - from the
Address of Dr. ISAMBARD OWEN, as Chairman of the Cymmrodorion Section at the
named Eisteddfod.
'There is one other aspect of the question on which I would willingly say a
few words. Many of our correspondents have observed that the object for which
children are sent to their schools is, that they may be able 'to fight the
battle of life.' With this view I am quite in accord; but let us stop to
think what are the weapons with which this battle must be fought? Will
knowledge alone avail — a knowledge of English, or French, or any other
language or subject — alone? These things will be of little service in the
stress and competition of modern life without character:-a character
comprising courage, steadfastness, perseverance, integrity, self-reliance - a
character, in short, whose roots are grounded in self-confidence and self
-respect.
'Let me, then, ask you this question-Is it calculated to lead to the
formation of habits of self-confidence and self-respect in the children of
Wales, that the first lesson impressed upon them when they enter school
should be this - that their own native language is a thing to be straightway
forgotten and despised; that the language learned at their mother's knee, the
language in which the associations of their homes are bound up, the language
in which the truths of religion have been imparted to them, the language
which is to them the badge of their country and nationality, is a thing to
feel ashamed of, and to be got rid of as soon as possible? Children are
impressionable, and little given to drawing fine distinctions. Is there,
then, no danger - I ask the question - lest the lesson should be transferred
in the child's mind from the language itself to its associations; and become,
in effect, a lesson of contempt and distrust for his parentage, his home, his
religion, his nationality, and himself?
Personally, I believe that the teaching of Welsh in the school would aid, and
not hinder, the acquisition of English; but even were it not so - even if the
introduction of the new subject did, as some fear, bring a little extra
burden of work on the school, would not the game, from a practical point of
view, what is the candle worth? - if, at the same time, the frank recognition
of the children's language removed an obstacle to the formation of that
self-confidence and self-respect, without which success in life is hardly in
these days to be attained.'
|
|
|
|
|
|
#69
From 'THE GLOBE,' of August 29th,
1885.·
'Lord ABERDARE, who ought to know, believes that there are now more
Welsh-speaking people in Wales than there have ever been before. If he is
right, as in all probability he is, it is mere affectation on the part of the
Saxon to turn the Welshman's attachment to his ancient language into
ridicule. It is far easier to make fun of Taffy's love for what ignorant
people imagine to be consonants, than it is to seriously find fault with any
man's preference for the tongue to which he has been born and nurtured. Of
course, the practical importance of the matter lies in its connection with
education; and Lord ABERDARE struck an exceedingly suggestive point in
pronouncing that a thorough and grammatical instruction in Welsh is better
than the loose education that most of us have received in English. English
has this fatal defect, from an educational point of view - that it is a congeries of vague idioms and superfine
distinctions, while a Celtic language can be learned with almost as good a
mental result as Greek or Latin. Moreover, a bilingual person, as a genuine
Welshman is bound to be, has a distinct intellectual advantage at starting
over one who is nursed into the belief that there is only one language in the
world, and that all other modes of speech are foreign jargons. Then, to the
advantage of Welsh over Erse or Gaelic, it has a real and living literature - and a literary language is hard to kill. We consider that
it is not a mere matter of sentiment that Welshmen should be ambitious of
learning English without prejudice to Welsh-indeed, to be disloyal to one's
mother tongue is well-nigh equivalent to being false to one's father-land. The
narrower the spirit, the more intense; and we cannot afford in these days to
lose much more of that local enthusiasm in which vapid cosmopolitanism find
its best and most natural corrective.'
Y mae yr hyn a ganlyn yn gyfieithiad o'r uchod, yr hwn a ymddangosodd yn y
newyddiadur dyddiol a elwir y Globe, am Awst 29ain, 1885, ac a gyhoeddir yn
Llundain:
'Y mae Arglwydd ABERDAR, gŵr a ddylai fod yn gwybod, yn credu fod yn awr fwy o bobl yn siarad
Cymraeg nag a fu erioed o'r blaen. Os ydyw efe yn gywir, fel yn ol pob tebyg
y mae, mursendod o du y Sais ydyw gwawdio ymlyniad y Cymro wrth ei hen iaith.
Y mae'n llawer mwy hawdd gwawdio cariad Taffi at yr hyn y tybia pobl
anwybodus nad ydynt ond cydseiniaid, na gallu condemnio gyda difrifwch waith
unrhyw ddyn yn dangos hoffder mwy tuag at yr iaith yn yr hon y ganwyd ac y
meithrinwyd ef nag at iaith arall. Wrth gwrs, y mae pwysigrwydd ymarferol y
pwngc hwn yn ei gyssylltiad âg addysg; a tharawodd Argl. ABERDAR dant tra
awgrymiadol pan y dadganodd ei farn fod addysg drwyadl a grammadegol mewn
Cymraeg yn well na'r addysg ammherffaith a dderbyniodd y rhan fwyaf o honom
yn Saesneg. Ynglŷn â'r Saesneg y mae y diffyg angeuol hwn, o'i hystyried o safle addysgol
— sef,
|
69
De 'THE GLOBE', del 29 d'agost de 1885.·
'Lord ABERDARE, que hauria de saber-ho, creu que ara hi ha més gent que parla
gal·lès a Gal·les que mai. Si té raó, com amb tota probabilitat, és una mera
afectació per part del saxó convertir en ridícul l'afecció del gal·lès a la
seva antiga llengua. És molt més fàcil burlar-se de l'amor de Taffy pel que
la gent ignorant s'imagina que són consonants, que no pas seriosament
criticar la preferència de qualsevol home per la llengua a la qual ha nascut
i nodrit. Per descomptat, la importància pràctica de la qüestió rau en la
seva connexió amb l'educació; i Lord ABERDARE va assolir un punt molt
suggerent en pronunciar que una instrucció gramatical i exhaustiva en gal·lès
és millor que l'educació fluixa que la majoria de nosaltres hem rebut en
anglès. L'anglès té aquest defecte fatal, des del punt de vista educatiu, que
és un conjunt de modismes vagues i distincions superfines, mentre que una
llengua celta es pot aprendre amb un resultat mental gairebé tan bo com el grec
o el llatí. A més, una persona bilingüe, tal com ha de ser un gal·lès genuí,
té un avantatge intel·lectual distint a l'hora de començar una persona que
està alimentada en la creença que només hi ha una llengua al món i que tots
els altres modes de parla són argots estrangers. . Aleshores, en avantatge
del gal·lès sobre l'erse o el gaèlic, té una literatura real i viva, i una
llengua literària és difícil de matar. Considerem que no és una mera qüestió
de sentiment que els gal·lesos haurien de ser ambiciosos a l'hora d'aprendre
anglès sense perjudici del gal·lès; de fet, ser deslleial a la llengua
materna és gairebé equivalent a ser fals a la pàtria. Com més estret és
l'esperit, més intens; i en aquests dies no ens podem permetre perdre molt
més d'aquell entusiasme local en què el cosmopolitisme insípid troba el seu
millor i més natural correctiu».
La següent és una traducció de l'anterior, que va aparèixer al diari The
Globe, per al 29 d'agost de 1885, i es publica a Londres:
Lord ABERDAR, un home que hauria de saber-ho, creu que ara més gent parla
gal·lès que mai. Si té raó, com probablement ho és, és presumptuós per part
dels anglesos ridiculitzar l'afecció del gal·lès a la seva antiga llengua. És
molt més fàcil ridiculitzar l'amor de Taffi pel que els ignorants creuen que
només són consonants, que poder condemnar amb seriositat l'obra de qualsevol
home que mostri més afecte per la llengua en què va néixer i no pas per una
llengua una altra. Per descomptat, la importància pràctica d'aquest tema està
en la seva connexió amb l'educació; i colpejar Argl. ABERDAR va ser molt
suggerent quan va declarar la seva opinió que una educació completa i
gramatical en gal·lès és millor que l'educació imperfecta que rebem la
majoria de nosaltres en anglès. Aquest defecte fatal és sobre l'anglès, quan
es considera des d'una posició educativa, és a dir,
|
69
(SEE BELOW)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
(These lines or paragraphs in lilac are in English in
the original text, followed by the Welsh translation; they are placed here to
coincide with the translation into Welsh by the author)
The following is a translation of the above, which appeared in the daily
newspaper called the Globe, for August 29th, 1885, and is published in
London:
'Lord ABERDARE, who
ought to know, believes that there are now more Welsh-speaking people in
Wales than there have ever been before. If he is right, as in all probability
he is, it is mere affectation on the part of the Saxon to turn the Welshman's
attachment to his ancient language into ridicule. It is far easier to make
fun of Taffy's love for what ignorant people imagine to be consonants, than
it is to seriously find fault with any man's preference for the tongue to
which he has been born and nurtured. Of course, the practical importance of
the matter lies in its connection with education; and Lord ABERDARE struck an
exceedingly suggestive point in pronouncing that a thorough and grammatical
instruction in Welsh is better than the loose education that most of us have
received in English. English has this fatal defect, from an educational point
of view - that it is
'
|
|
|
|
|
|
#70
nad ydyw hi ond cydgasgliad o
briod-ddulliau ammwys, a gwahaniaethau gorfawl, tra y gellir dysgu iaith Geltig gyda chymmaint o'r bron o fantais
i'r meddwl a Groeg neu Ladin. Heb law hyny, y mae person a all siarad dwy
iaith, fel y mae Cymro diledryw yn rhwym o fod, yn meddu mantais feddyliol
bendant wrth gychwyn, rhagor dyn sydd yn cael ei ddwyn i fyny i'r grediniaeth
nad oes ond un iaith o fewn y byd, ac mai baldorddau estronol ydyw pob
dulliau eraill o ymadroddi. Heb law hyny, er mantais y Gymraeg ar yr Ersaeg
a'r Gaelaeg, y mae ganddi hi lenyddiaeth fyw a gwirioneddol - a gwaith anhawdd ydyw lladd iaith
sydd yn meddu llenyddiaeth. Yr ydym ni yn ystyried mai nid mater o deimlad yn
unig ydyw fod y Cymry yn awyddus am ddysgu Saesneg beb fod hyny yn niweidiol
i'r Gymraeg — yn wir, y mae bod yn anffyddlawn i iaith ein mam yn mron yr un
peth a bod yn annheyrngarol i wlad ein tadau. Po cyfyngaf fo yr ysbryd, mwyaf
angerddol fydd; ac yn y dyddiau hyn, nis gallwn fforddio colli llawer mwy o'r
brwdfrydedd lleol hwnw, yn yr hwn y ceir y moddion goreu a mwyaf naturiol i
gywiro ysbryd masw y byd-ddinesydd.’
Sylwedd Papyr a ddarllenwyd yn Nghyfarfod y Cymmrodorion yn yr Eisteddfod a
enwyd uchod.
GAN BERIAH GWYNFE EVANS.
Y MAE y testyn mor enfawr, ei wahanol agweddion mor liosog, a phob un o
honynt yn agor maes ymchwiliad mor eang a phwysig, fel nas gallaf obeithio
gwneyd dim ond cyffwrdd â rhai o'r pyngciau arweiniol ynddo.
Un o'r prif wrthwynebiadau wyf wedi glywed i'r mudiad yma yw, fod yr iaith
Gymraeg yn cyflym farw. I hyn attebaf - hyd yn oed pe bae hyn yn wir, na
buasai hyny yn un rheswm dros beidio ei defnyddio tra y mae hi etto yn fyw.
Hyd yn oed pe gwyddem y trengai yfory, ni buasai hyny yn un rheswm i ni
beidio gwneyd defnydd o honi heddyw. Os gellir dangos ei fod yn bossibl gwneyd
defnydd da o'r iaith Gymraeg, ni bydd ei thrangcedigaeth agoshaol yn un
rheswm dros beidio ei defnyddio tra y mae hi etto yn aros.
Ond y mae profion digonol, nid yn unig fod yr hen iaith etto yn fyw, ond fod
dydd ei marwolaeth yn llawer pellach nag yr ymddangosai yn debyg er's rhai
blynyddau yn ol. Pan yn sefyll ar lan y mòr, os gwelwn fod y trai yn myned yn
llai, fod y dyfroedd yn cilio yn eu hol yn fwy a mwy araf, argyhoeddir ni fod
y pwynt hwnw ar gael ei gyrhaedd pan y terfyna y trai yn hollol. Felly, pe
gellid dangos fod y boblogaeth Gymreig (hyny yw, y boblogaeth a fedr siarad
Cymraeg) yn llai heddyw mewn cyfartaledd i
|
70
que només és una col·lecció d'idiomes vagues i distincions molt fines, mentre
que la llengua celta es pot aprendre amb gairebé tant avantatge per a la ment
com el grec o el llatí. A més d'això, una persona que sap parlar dues
llengües, com tot gal·lès està obligat a ser, té un avantatge mental definit
al principi, més un home que cregui que només hi ha una llengua al món, i que
tots els altres mètodes d'expressió són balades estrangeres. A més, a causa
de l'avantatge de la llengua gal·lesa sobre l'antiga i la gaèlica, té una
literatura viva i real, i és una feina difícil matar una llengua que té
literatura. Considerem que no és només una qüestió de sentir que els
gal·lesos tenen ganes d'aprendre anglès perquè això és perjudicial per a la
llengua gal·lesa; de fet, ser infidel a la nostra llengua materna és gairebé
el mateix que ser deslleial al país dels nostres pares. Com més estret sigui
l'esperit, més apassionat serà; i en aquests dies, no ens podem permetre
perdre molt més d'aquell entusiasme local, en què es troben els millors i més
naturals mitjans per corregir l'esperit pobre del ciutadà global».
El contingut d'un article llegit a la reunió de Cymmrodorion a l'Eisteddfod
esmentada anteriorment.
PER BERIAH GWYNFE EVANS.
EL tema ÉS tan ampli, els seus diferents aspectes tan nombrosos, i cadascun
d'ells obre un camp d'investigació tan ampli i important, que no puc esperar
fer altra cosa que tocar-hi alguns dels temes capdavanters.
Una de les principals objeccions que he sentit a aquest moviment és que la
llengua gal·lesa s'està morint ràpidament. A això responc: encara que això
fos cert, no seria un motiu per no utilitzar-la mentre encara estigui viva.
Fins i tot si sabéssim que moriria demà, això no seria un motiu per no fer-ne
ús avui. Si es pot demostrar que és possible fer un bon ús de la llengua
gal·lesa, la seva imminent desaparició no serà motiu per no utilitzar-la
mentre encara es mantingui.
Però hi ha proves suficients, no només que la llengua antiga encara és viva,
sinó que el dia de la seva mort és molt més lluny del que semblava fa uns
anys. En situar-nos a la vora del mar, si veiem que la marea es redueix, que
les aigües van retrocedint-se cada cop més lentament, estem convençuts que a
aquest punt es pot arribar quan la marea s'acabi completament. Per tant, si
es pogués demostrar que la població gal·lesa (és a dir, la població que pot
parlar gal·lès) és avui més petita de mitjana a
|
70
a congeries of vague idioms and superfine distinctions,
while a Celtic language can be learned with almost as good a mental result as
Greek or Latin. Moreover, a bilingual person, as a genuine Welshman is bound
to be, has a distinct intellectual advantage at starting over one who is
nursed into the belief that there is only one language in the world, and that
all other modes of speech are foreign jargons. Then, to the advantage of
Welsh over Erse or Gaelic, it has a real and living literature - and a literary
language is hard to kill. We consider that it is not a mere matter of
sentiment that Welshmen should be ambitious of learning English without
prejudice to Welsh-indeed, to be disloyal to one's mother tongue is well-nigh equivalent to being false to one's father-land.
The narrower the spirit, the more intense; and we cannot afford in these days
to lose much more of that local enthusiasm in which vapid cosmopolitanism
find its best and most natural corrective.
The substance of a Paper read at the Cymmrodorion Meeting at the Eisteddfod
named above.
BY BERIAH GWYNFE EVANS.
THE subject is so huge, its different aspects so numerous, and each of them
opens up a field of investigation so wide and important, that I cannot hope
to do anything but touch on some of the leading subjects in it.
One of the main objections I have heard to this movement is that the Welsh
language is quickly dying. To this I reply - even if this were true, that
would not be a reason for not using her while she is still alive. Even if we
knew it would die tomorrow, that would not be a reason for us not to make use
of it today. If it can be shown that it is possible to make good use of the
Welsh language, its imminent demise will not be a reason for not using it
while it still remains.
But there are sufficient proofs, not only that the old language is still
alive, but that the day of its death is much further than it seemed some
years ago. When standing on the shore of the sea, if we see that the tide is
getting smaller, that the waters are receding behind them more and more
slowly, we are convinced that that point can be reached when the tide ends
completely. Therefore, if it could be shown that the Welsh population (that
is, the population that can speak Welsh) is smaller today on average to
|
|
|
|
|
|
#71
gynnydd cyfanswm y boblogaeth nag ydoedd er's deg neu ugain mlynedd yn ol,
buasai y ffaith hono ynddi ei hun yn ddigon i brofi fod, trwy weithrediad
deddfau naturiol, nid yn unig y trai isaf o fewn pellder mesuradwy, ond y
rhaid i'r llanw ganlyn, a rhifedi parhaus chwanegol o drigolion yn siarad
Cymraeg hawlio ystyriaeth. Prin yr wyf yn credu y byddai gwrthwynebwyr mwyaf
rhagfarnllyd y mudiad yma er defnyddio yr iaith Gymraeg - hyny yw, os yn feddiannol ar
wybodaeth brofiadol o Gymru — yn barod i ddyweyd fod cyfartaledd lleihâd y
boblogaeth Gymreig i gyfanswm cynnydd y boblogaeth yn fwy heddyw nag ydoedd
er's rhai blynyddoedd yn ol. Pan yr edrychwn o'n hamgylch, pa beth a welwn?
Cawn fod mwy o rifedi o gyfnodolion Cymreig — yn gylchgronau a newyddiaduron - yn awr yn cael eu cyhoeddi nag ar
unrhyw adeg flaenorol yn hanes y Dywysogaeth. Cawn nifer cynnyddol o
gorphoraethau cyhoeddus, megys Byrddau Gwarcheidwaid, Byrddau Ysgol, &c.,
yn cario yn mlaen yr oll, neu y rhan fwyaf o'u gweithrediadau yn Gymraeg.
Cawn swyddogion cyhoeddus - yn feddygon, cyfreithwyr, gweinidogion, goruchwylwyr ariandai, prif
athrawon ysgolion cyhoeddus, a'r cyffelyb - yn dyfod i deimlo yn fwy-fwy o
flwyddyn i flwyddyn yr angenrheidrwydd am, o leiaf, wybodaeth ymddiddanol o'r
Gymraeg, fel ammod llwyddiant yn eu galwedigaethau. Cawn ddyfodiaid o
dafodiaith estronol yn gorfod dysgu iaith gartrefol y bobl, ac yn cael eu llyngcu
i fyny yn araf, ond yn sicr, i gorph mawr y boblogaeth Gymreig. Wrth ystyried
y pethau hyn, nid ydym yn synu wrth gael fod poblogaeth y rhanau Cymreig yn
cynnyddu yn flynyddol o ddau i bedwar y cant yn fwy na phoblogaeth y rhanau
Saesnig; a thra y mae poblogaeth Saesnig Maesyfed yn lleihau yn gyflym, fod
poblogaeth Gymreig y Rhondda a’i changhenau estynedig, Abertawe a'i phentrefi
cynnyddol, chwareli Gogledd Cymru a'u cyssylltiadau, oll yn cynnyddu gyda
chyflymder mawr. Y mae yr hyn sydd yn wir am y rhai hyn yn wir hefyd am
ganol-bwyntiau poblogaeth eraill ein gwlad. Dywed DAFYDD MORGANWG - ac nid oes neb â gwell mantais i
wybod - fod naw o bob deg o'r gweithwyr glô yn Gymry, ac mai Cymraeg o
angenrheidrwydd yw iaith y lofa. Yr hyn a ddywed efe am y glofeydd, gallaf
finnau ei ddywedyd am yr ardaloedd amaethyddol. Os ydyw yn wir mai Cymraeg yw
iaith y pwll glô, felly y mae yn wir am y meusydd agored, am yr heolydd
gwledig, am efail y gôf, ac i raddau mwy fyth am chwareli Gogledd Cymru. I'r
rhai sydd wedi astudio effeithiau y cyfreithiau newyddion o‘Estyniad yr
Etholfraint,' ac 'Ad-drefniad yr Eisteddleoedd,' nid oes angen dangos fod rhan y llew' o
allu politicaidd y dyfodol yn Nghymru wedi syrthio i ran y boblogaeth
Gymreig.
|
71
l'augment de la població total que fa deu o vint anys, aquest fet en si
mateix seria suficient per demostrar que, mitjançant l'operació de les lleis
naturals, no només el reflux més baix dins d'una distància mesurable, sinó
que la marea ha de seguir, i un nombre continu addicional de residents de
parla gal·lesa que demanen ser considerats. Amb prou feines crec que els
opositors més prejudiciats d'aquest moviment malgrat l'ús de la llengua
gal·lesa -és a dir, si posseïssin coneixements vivencials de Gal·les-
estiguessin disposats a dir que la reducció mitjana de la població gal·lesa a
l'augment total de la població. avui és més gran que fa uns anys. Quan mirem
al nostre voltant, què veiem? Trobem que ara s'estan publicant més números de
publicacions periòdiques gal·leses -tant revistes com diaris- que en
qualsevol moment anterior de la història del Principat. Tenim un nombre
creixent de corporacions públiques, com ara Boards of Guardians, School
Boards, etc., que duen endavant totes o la majoria de les seves operacions en
gal·lès. Tenim funcionaris públics -metges, advocats, ministres, supervisors
de tresoreria, directors d'escoles públiques, etc.- que senten cada cop més
d'any en any la necessitat d'un coneixement conversacional de la llengua
gal·lesa, com a mínim. condició d'èxit en les seves ocupacions. Tenim
arribats d'un dialecte estranger que han d'aprendre la llengua materna del
poble, i s'estan engossant lentament, però segurament, al gran cos de la
població gal·lesa. En considerar aquestes coses, no ens sorprèn trobar que la
població de les parts gal·leses augmenta anualment del dos al quatre per cent
més que la població de les parts angleses; i que mentre la població anglesa
de Radnor està disminuint ràpidament, la població gal·lesa de la Rhondda i
les seves branques esteses, Swansea i els seus pobles en creixement, les
pedreres del nord de Gal·les i les seves connexions, estan augmentant amb
gran velocitat. El que és cert per a aquests també ho és per a altres nuclis
de població del nostre país. DAFYDD MORGANWG diu -i ningú té un millor
avantatge per saber-ho- que nou de cada deu treballadors del carbó són
gal·lesos i que el gal·lès és necessàriament la llengua de la mina. El que
diu de les mines, ho puc dir de les zones agrícoles. Si és cert que el
gal·lès és la llengua de la mina de carbó, també ho és dels camps oberts,
dels camins rurals, de la farga del ferrer i, en major mesura encara, de les
pedreres del nord de Gal·les. Per a aquells que han estudiat els efectes de
les lleis de notícies de "Extensió del sufragi" i
"Reorganització dels seients", no cal demostrar que la part del
lleó del futur poder polític a Gal·les ha recaigut en la població gal·lesa. .
.
|
71
the increase of the total population than it was ten or twenty years ago,
that fact in itself would be sufficient to prove that, through the operation
of natural laws, not only the lowest ebb within a measurable distance, but
that the tide must following, and additional continuous numbers of
Welsh-speaking residents claiming consideration. I hardly believe that the
most prejudiced opponents of this movement despite the use of the Welsh
language - that is, if possessed of experiential knowledge of Wales - would
be prepared to say that the average reduction of the Welsh population to the
total increase of the population is greater today than it was a few years
ago. When we look around us, what do we see? We find that more numbers of
Welsh periodicals - both magazines and newspapers - are now being published
than at any previous time in the Principality's history. We have an
increasing number of public corporations, such as Boards of Guardians, School
Boards, &c., carrying forward all, or most of their operations in Welsh.
We have public officials - doctors, lawyers, ministers, treasury supervisors,
head teachers of public schools, and the like - coming to feel more and more
from year to year the necessity for, at least, conversational knowledge of
the Welsh language, as a condition of success in their occupations. We have
arrivals from a foreign dialect having to learn the home language of the
people, and are being swallowed up slowly, but surely, into the great body of
the Welsh population. When considering these things, we are not surprised to
find that the population of the Welsh parts increases annually from two to
four percent more than the population of the English parts; and that while
the English population of Radnor is rapidly decreasing, the Welsh population
of the Rhondda and its extended branches, Swansea and its increasing
villages, the quarries of North Wales and their connections, are all
increasing with great speed. What is true for these is also true for other
population centers in our country. DAFYDD MORGANWG says - and no one has a
better advantage to know - that nine out of ten of the coal workers are
Welsh, and that Welsh is necessarily the language of the mine. What he says
about the mines, I can say about the agricultural areas. If it is true that
Welsh is the language of the coal mine, so it is true of the open fields, of
the country roads, of the blacksmith's forge, and to an even greater extent
of the quarries of North Wales. For those who have studied the effects of the
news laws of 'Extension of the Suffrage,' and 'Reorganization of the Seats,'
there is no need to show that the lion's share of the future political power
in Wales has fallen to the Welsh population. .
|
|
|
|
|
|
#72
Cawn felly y boblogaeth Gymreig
yn cynnyddu mewn rhif trwy offerynoliaeth deddfau naturiol, yn cynnyddu mewn
gwybodaeth trwy offerynoliaeth y wasg Gymreig, ac yn cynnyddu yn aruthrol
mewn gallu politicaidd trwy offerynoliaeth deddf yr 'Etholfraint,' a mwy fyth
trwy offerynoliaeth deddf 'Ad-drefniad yr Eisteddleoedd.' Yn eu rhifedi,
arddangosant allu y mae yn rhaid ei ystyried - yn eu gallu politicaidd
chwanegol, arddangosant ystyriaeth newydd na feiddia un gwleidyddwr yn hir ei
dibrisio - ac yn eu hiaith, arddangosant offeryn addysgol nad oes gan un
dysgawdwr teilwng o'r enw hawl i'w anwybyddu.
Y mae rhai yn dadleu, yn gymmaint a bod y gyfundrefn bresennol o addysg yn
gweithio yn ddigon da, fod y plant yn dysgu Saesneg rhywsut, a bod nifer
cynnyddol o bobl yn gallu siarad Saesneg, na buasai yn ddoeth i ymyraeth â'r
gyfundrefn bresennol o addysg o gwbl: — mewn gair, y dylid gadael pob peth
fel ag y mae. Yn awr, nid wyf yn sefyll o'ch blaen chwi heddyw i ddadleu am
gyfnewidiad er mwyn teimlad dychymygol yn unig. Yn yr oes ymarferol hon, ac
ar y cwestiwn hwn fe allai uwch law pob cwestiwn arall, y mae'n rhaid gwneyd
y teimlad yn îs-wasanaethgar i ddefnyddioldeb. Felly, pe y gellid profi yn
foddhaol fod y gyfundrefn bresennol wedi cyflawni ein disgwyliadau rhesymol,
a bod ein plant, drwy y gyfundrefn yma, yn cael eu dodrefnu yn addas erbyn
brwydr fawr bywyd, ac y buasai dygiad y Gymraeg i mewn i gyfundrefn addysg yn
tueddu i rwystro yn hytrach nag i gynnorthwyo eu gyrfa; yna, er yn caru fy
iaith mor wresog a neb o honoch, buaswn yn barod, gyda chydwybod rydd, er nad
heb boen, i'w rhoddi i fyny, a'i gweled yn marw, yn hytrach na chodi fy llais
i sicrhau ei pharhâd ar y draul o beryglu llwyddiant dyfodol ein plant.
*
*
*
*
*
Ond a ydyw y gyfundrefn wedi gweithio yn dda? A yw hi wedi cyflawni ein
disgwyliadau? Gan wybod mai Saesneg ydyw iaith cyfraith a masnach, celf a gwyddor, llwyddiant a dyrchafiad bydol, yr wyf yn rhoddi
i'r Saesneg y lle blaenaf. Gan gydnabod mai gwybodaeth ymarferol a deallol
o'r iaith Saesnig ydyw angen cyntaf ein plant, yr wyf yn cymmeryd y
cyrhaeddiad o'r wybodaeth ymarferol a deallol hono fel safon wrth yr hon i
farnu a ydyw ein plant yn cael y budd y dylasent ei gael oddi wrth y
gyfundrefn bresennol o addysg. Y mae hi wedi cael prawf teg. Y mae plant y
rhai a ddechreuasant eu gyrfa ysgolheigol fel babanod pan sefyd wyd y
gyfundrefn hon, er's 35ain neu 36ain mlynedd yn ol, erbyn hyn, naill ai wedi
gorphen, neu ar orphen eu gyrfa yn yr un ysgolion, a than yr un gyfundrefn,
ag y cafodd eu rhieni eu haddysg foreuol. Yn awr, a ydyw y plant hyn yn meddu
ar wybodaeth
|
72
Per tant, trobem que la població gal·lesa augmenta en nombre a través de la
instrumentalitat de les lleis naturals, augmenta el coneixement a través de
l'instrumentalitat de la premsa gal·lesa i augmenta enormement el poder
polític a través de la instrumentalitat de l'acte de "sufragi", i
encara més a través de la instrumentalitat de la 'Reorganització' actuen els
estands.' En el seu nombre, mostren un poder que s'ha de tenir en compte -en
el seu poder polític addicional, mostren una nova consideració que cap
polític s'atreveix a devaluar durant molt de temps- i en la seva llengua,
mostren una eina educativa que cap professor digne té dret. cridar per ser
ignorat.
Alguns argumenten que per molt que el sistema educatiu actual funcioni prou
bé, que els nens aprenen anglès d'alguna manera i que un nombre creixent de
persones pot parlar anglès, no seria prudent interferir en absolut amb el
sistema educatiu actual: - en una paraula, que tot s'ha de deixar com està.
Ara, avui no em presento davant vostre per defensar el canvi només pel bé de
sentiments imaginaris. En aquesta època pràctica, i en aquesta qüestió potser
per sobre de totes les altres qüestions, el sentiment ha de ser subordinat a
la utilitat. Per tant, si es pogués demostrar satisfactòriament que el
sistema actual ha complert les nostres expectatives raonables, i que els
nostres fills, mitjançant aquest sistema, estan degudament equipats per a la
gran batalla de la vida, i que la llengua gal·lesa s'hauria introduït al
sistema educatiu tendeix a dificultar la seva carrera en lloc d'ajudar;
aleshores, encara que estimo la meva llengua amb tanta calidesa com qualsevol
de vosaltres, estaria disposat, amb la consciència lliure, encara que no
sense dolor, a abandonar-la i a veure-la morir, més que aixecar la veu per
assegurar-ne la continuació a la cost de posar en perill l'èxit futur dels
nostres fills.
Però el sistema ha funcionat bé? Ha complert les nostres expectatives? Sabent
que l'anglès és l'idioma de la llei i el comerç, l'art i la ciència, l'èxit i
la promoció mundana, dono el primer lloc a l'anglès. Reconeixent que el
coneixement pràctic i intel·lectual de la llengua anglesa és la primera
necessitat dels nostres fills, prenc l'assoliment d'aquest coneixement
pràctic i intel·lectual com un estàndard per jutjar si els nostres fills
estan obtenint el benefici que haurien d'haver obtingut del sistema actual.
de l'educació. Ha tingut un judici just. Els fills d'aquells que van començar
la seva carrera acadèmica com a nadons quan es va establir aquest sistema,
des dels anys 35 o 36, ara o han acabat, o estan a punt d'acabar la seva
carrera a les mateixes escoles i sota el mateix sistema, amb qui els seus
pares van rebre la seva educació primerenca. Ara, aquests nens tenen
coneixement?
|
72
We therefore find the Welsh population increasing in number through the
instrumentality of natural laws, increasing in knowledge through the
instrumentality of the Welsh press, and increasing tremendously in political
power through the instrumentality of the 'Suffrage' act, and even more
through the instrumentality of the 'Reorganization' act the Stands.' In their
numbers, they display a power that must be considered - in their additional
political power, they display a new consideration that no politician dares to
devalue for long - and in their language, they display an educational tool
that no worthy teacher has the right to call to be ignored.
Some argue that as much as the current system of education works well enough,
that the children learn English somehow, and that an increasing number of
people can speak English, it would not be wise to interfere with the system
present of education at all: - in a word, that everything should be left as
it is. Now, I am not standing before you today to argue for change for the
sake of imaginary feeling only. In this practical age, and on this question
perhaps above all other questions, the feeling must be made subservient to
utility. Therefore, if it could be proven satisfactorily that the current
system has fulfilled our reasonable expectations, and that our children,
through this system, are suitably equipped for the great battle of life, and
that the Welsh language would have been introduced into the education system
tends to hinder rather than help their career; then, although I love my
language as warmly as any of you, I would be ready, with a free conscience,
though not without pain, to give it up, and see it die, rather than raise my
voice to secure its continuation at the expense of jeopardizing the future
success of our children.
But has the system worked well? Has she lived up to our expectations? Knowing
that English is the language of law and commerce, art and science, success
and worldly promotion, I give English the first place. Recognizing that practical
and intellectual knowledge of the English language is the first need of our
children, I take the achievement of that practical and intellectual knowledge
as a standard by which to judge whether our children are getting the benefit
they should have get from the current system of education. She has had a fair
trial. The children of those who started their academic career as babies when
this system was established, since the 35th or 36th years ago, have now
either finished, or are about to finish their career in the same schools, and
under the same system , with whom their parents received their early
education. Now, do these children have knowledge
|
|
|
|
|
|
#73
ymarferol a deallol o'r iaith Saesnig? Cymmerer hwynt mewn dwy neu dair
blynedd ar ol gadael yr ysgol - a ydynt y pryd hwnw yn alluog i ddarllen gyda dyddordeb o bapyr
Saesneg, neu i ysgrifenu yn ddealladwy a grammadegol yn yr iaith hono? Yr wyf
yn siarad oddi ar brofiad o yn agos i ugain mlynedd fel athraw ysgol elfenol
mewn ardal hollol Gymreig; ac yr wyf yn dyweyd fy mod yn aml wedi teimlo yn
fwy na digalon - yr wyf wedi teimlo cywilydd wrth orfod cydnabod i mi fy hun fod fy
nysgyblion yn mhell o gyrhaedd y nôd y tybiais y dylent ei gyrhaedd - nad oedd y wybodaeth a ddangosent
o'u gwersi ddim ond gwybodaeth o eiriau ac arwyddnodau; ac nid, fel y dylai
fod, yn wybodaeth o syniadau. Ond a ydwyf fi yn hyn, yn fy ngalwedigaeth fy
hun, yn fwy o fethiant nag eraill? Dywed Mr. WILLIAMS, Prif Arolygwr Ysgolion
Cymru, yn ei Adroddiad Swyddol am y flwyddyn yn diweddu Awst, 1884, mai yr
adran o'r gwaith a ddengys y canlyniadau lleiaf boddhaol ydyw cyfansoddi yn
Saesneg; a hyny am y rheswm fod gwybodaeth y plant o eiriau Saesnig, a'u
hystyr, mor gyfyngedig. Yn awr, ar bwy y dylai y bai a'r cywilydd am y
canlyniadau anfoddhaol hyn orphwys? Ai ar yr athraw, neu ynte ar y gyfundrefn
annaturiol dan yr hon y maent wedi gweithio?
Gallwn ail gychwyn yn y fan yma. Mewn rhanau helaeth o Gymru, y mae y plant
yn clywed Cymraeg, a dim ond Cymraeg yn y cartref, y siop, y farchnad,
ac ar yr heol, a'r chwareu-dir. Deuant i'r ysgol heb wybodaeth o'r Saesneg ― ond yn feddiannol ar wybodaeth
ymarferol o'r Gymraeg.
Ond gwneir y gallu byw yma a feddiennir gan y mwyafrif o blant Cymru, mewn
effaith, yn llythyren farw yn nghyfundrefn addysg. Anwybyddir yr iaith - gwaherddir hi. Pan ddelo plentyn Cymraeg
yn syth o'i gartref Cymraeg, ac heb erioed deimlo, ac heb fod yn debyg byth o
deimlo dim ond dylanwadau Cymreig tu allan i'r ysgoldy, unwaith dros y
trothwy, caiff ei hun ar gefnfor dyeithr iddo; ac er fod ganddo, yn ei
wybodaeth ymarferol o'r Gymraeg, gwmpawd cywir i'w arwain a'i gynnorthwyo, ni
chaniateir iddo wneyd un defnydd o hono. Y mae fel pe byddai plentyn sydd yn
feddiannol ar holl alluoedd llafar a chlyw yn cael ei osod mewn ysgol ï'r mud
a'r byddar - ac yno i gael ei addysgu a'i arholi fel pe na byddai ganddo na chlust
na thafod. A chaniatau y gellir dysgu plentyn mud a byddar i ddarllen,
ysgrifenu, a rhifyddu, a ydym i dybied nad ydyw plentyn a all siarad a
chlywed yn dysgu y pethau hyn yn well trwy ddefnyddio y galluoedd naturiol
sydd eisoes yn ei feddiant? Os ydyw hi yn egwyddor addysgol iawn a chywir i
wneyd defnydd o'r hyn yr ydym yn ei wybod er dysgu yr hyn nad ydym yn ei
wybod, a ydyw hi yn egwyddor anghywir i
|
73
pràctic i intel·lectual de la llengua anglesa? Agafeu-los dos o tres anys
després de sortir de l'escola: són capaços de llegir amb interès un article
en anglès o d'escriure de manera intel·ligible i gramatical en aquesta
llengua? Parlo des de l'experiència de gairebé vint anys com a professor de
primària en una zona completament gal·lesa; i dic que sovint m'he sentit més
que desanimat -m'he sentit avergonyit en haver d'admetre per mi mateix que
els meus alumnes estaven lluny d'assolir l'objectiu que jo pensava que havien
d'assolir- que els coneixements que mostraven no provenien de les seves
lliçons només coneixements de paraules i signes; i no, com hauria de ser,
coneixement d'idees. Però en això, en la meva pròpia professió, sóc més
fracàs que els altres? El senyor WILLIAMS, inspector en cap de les escoles de
Gal·les, diu en el seu informe oficial per a l'any que va acabar l'agost de
1884, que la secció del treball que mostra els resultats menys satisfactoris
és la composició en anglès; i això per la raó que el coneixement dels nens de
les paraules angleses, i el seu significat, és tan limitat. Ara bé, de qui
hauria de recaure la culpa i la vergonya d'aquests resultats insatisfactoris?
És sobre el professor, o sobre el sistema antinatural sota el qual han
treballat?
Aquí podem tornar a començar. A grans parts de Gal·les, els nens escolten
gal·lès, i només a casa, a la botiga, al mercat, a la carretera i al parc
infantil. Venen a l'escola sense coneixements d'anglès , però amb coneixements pràctics de gal·lès.
Però aquesta capacitat de viure que posseeix la majoria dels nens gal·lesos,
de fet, es converteix en lletra morta al sistema educatiu. S'ignora l'idioma,
està prohibit. Quan un nen gal·lès ve directament de la seva casa gal·lesa i
mai no ha sentit, i és probable que mai senti res més que influències
gal·leses fora de l'escola, un cop superat el llindar, es troba en un oceà
estranger; i encara que té, en el seu coneixement pràctic de la llengua
gal·lesa, una brúixola correcta per guiar-lo i ajudar-lo, no se li permet
fer-ne cap ús. És com si un nen que posseïa totes les habilitats orals i
auditives fos col·locat en una escola per a sordmuts, i allí se l'ensenyara i
l'examinàs com si no tingués ni oïda ni llengua. Donant que es pot ensenyar a
un nen mut i sord a llegir, escriure i comptar, hem de suposar que un nen que
sap parlar i escoltar no aprèn millor aquestes coses utilitzant les
habilitats naturals que ja posseeix? Si és un principi educatiu molt i
correcte fer ús del que sabem per aprendre allò que no sabem, és un principi
equivocat?
|
73
practical and intellectual of the English language? Take them in two or three
years after leaving school - are they then able to read with interest from an
English paper, or to write intelligibly and grammatically in that language? I
am speaking from experience of nearly twenty years as a primary school
teacher in a completely Welsh area; and I say that I have often felt more
than discouraged - I have felt ashamed when having to admit to myself that my
pupils were far from reaching the goal I thought they should reach - that the
knowledge they showed was not from their lessons only knowledge of words and
signs; and not, as it should be, knowledge of ideas. But am I in this, in my
own profession, more of a failure than others? Mr says WILLIAMS, Chief Inspector
of Schools in Wales, in his Official Report for the year ending August, 1884,
that the section of the work which shows the least satisfactory results is
composition in English; and that for the reason that the children's knowledge
of English words, and their meaning, is so limited. Now, on whom should the
blame and shame for these unsatisfactory results rest? Is it on the teacher,
or on the unnatural system under which they have worked?
We can start again here. In large parts of Wales, the children hear Welsh,
and only Welsh in the home, the shop, the market, and on the road, and the
playground. They come to school without knowledge of English ― but possessing a practical
knowledge of Welsh.
But this ability to live which is possessed by the majority of Welsh children
is, in effect, made a dead letter in the education system. The language is
ignored - it is forbidden. When a Welsh child comes straight from his Welsh
home, and has never felt, and is never likely to feel anything but Welsh
influences outside the schoolhouse, once over the threshold, he finds himself
on a foreign ocean; and although he has, in his practical knowledge of the
Welsh language, a correct compass to guide and help him, he is not allowed to
make any use of it. It is as if a child possessed of all oral and hearing
abilities was placed in a school for the deaf and dumb - and there to be
taught and examined as if he had neither ear nor tongue. Granting that a mute
and deaf child can be taught to read, write, and count, are we to assume that
a child who can speak and hear does not learn these things better by using
the natural abilities he already possesses? If it is a very and correct
educational principle to make use of what we know in order to learn what we
do not know, is it a wrong principle to
|
|
|
|
|
|
#74
ddefnyddio y Gymraeg adnabyddus i
ddysgu y Saesneg anadnabyddus? Os ydyw hon yn egwyddor anghywir, ai nid ydyw
yn canlyn hefyd mai ar egwyddor gyfartal anghywir y seilir yr holl
wers-lyfrau mewn ieithoedd eraill i fyfyrwyr Saesnig? Os ystyrir hi yn angenrheidiol
i fyfyrwyr sydd eisoes yn feddiannol ar alluoedd meddyliol dysgybledig i gael
y rhanau eglurhaol o'u Gramadeg Lladin, neu Ffrangcaeg, wedi eu rhoddi iddynt
yn y Saesneg gynnefin, pa faint mwy angenrheidiol ydyw hyny i'r plentyn
Cymraeg- u nig feddiant yr hwn ydyw yr iaith Gymraeg, a'r syniadau y mae wedi eu
cael drwyddi-i gael ei wersi yntau wedi eu gwneyd yn rhwydd iddo trwy gyfrwng
yr unig iaith y mae efe yn gyfarwydd â hi? A chaniatau yr ennillid gwybodaeth
fwy ymarferol, dyweder o'r iaith Ffrangcaeg, trwy fyw am chwe mis yn nghanol
Ffrangcod nag y gellid drwy ddwy flynedd o astudiaeth mewn llyfrau, nid ydyw
yn canlyn o gwbl y byddai yn ddoeth i anwybyddu y Saesneg fel cymmhorth i
ddysgu y Ffrangcaeg, pan, gydag eithrio pum awr yn y dydd am bum niwrnod yr
wythnos, y byddai holl gyssylltiadau amgylchoedd y myfyriwr yn Saesnig. Nid
ydyw yn canlyn chwaith fod y plentyn Cymraeg yn cael ei drin gyda chyfiawnder
na synwyr, pan yr anwybyddir neu y gwaherddir iddo ddefnyddio y wybodaeth
sydd ganddo o'r Gymraeg fel cymmhorth i gyrhaedd gwybodaeth o'r Saesneg.
Gosodaf i lawr fel arwiredd (axiom) hunan-eglur, y gellir dysgyblu deall
plentyn Cymraeg un-ieithawg yn gynt ac yn well trwy gyfrwng y Gymraeg
ddealledig na thrwy gyfrwng y Saesneg ddyeithr; a chan mai dysgyblu a
gwrteithio y deall ydyw y rhan bwysicaf o addysg, y dylid defnyddio y moddion
mwyaf syml ac effeithiol i wneyd hyny. O ganlyniad, yr Iaith Gymraeg a ddylai
fod y cyfrwng addysgol pwysicaf yn mlynyddau cyntaf gyrfa ysgolheigol y
plentyn Cymraeg.
Fel llafurwr yn ngwaith y priddfeini addysgol, y mae genyf i ofalu fod y swm
gofynol o briddfeini yn cael eu darparu genyf bob blwyddyn. O'm hamgylch, o
bob tu, gwelaf yn ngwybodaeth ymarferol y plant o'r Gymraeg gyflawnder o
wellt a allaswn ei ddefnyddio yn y gwaith. Pe cawn ddefnyddio y gwellt yma,
gallwn wneyd mwy o briddfeini, ac o well ansawdd, nag sydd yn bossibl yn awr.
Ond gwaherddir fi i'w ddefnyddio. A ydyw hyn yn iawn? A ydyw hyn yn deg? A
fydd i'r cyfarfod hwn ein cynnorthwyo i gael caniatâd arferiad a deddf i
ddefnyddio y gwellt yma yn ngwneuthuriad ein priddfeini addysgol?
Y mae y gwaith o ddysgu darllen Cymraeg, o herwydd natur seinyddol
cyfansoddiad yr iaith, yn orchwyl cymmharol rwydd; a gellir dysgu plentyn i
ddarllen Cymraeg yn well mewn chwe mis
|
74
utilitzar el conegut gal·lès per aprendre l'anglès desconegut? Si aquest és
un principi equivocat, no es dedueix també que tots els llibres de text en
altres idiomes per als estudiants anglesos es basen en un principi d'igualtat
incorrecte? Si es considera necessari que els estudiants que ja posseeixen
habilitats mentals disciplinades tinguin les parts explicatives de la seva
gramàtica llatina o francesa en el seu anglès nadiu, quant més necessari és
que per al nen de parla gal·lesa posseeix la llengua gal·lesa? , i les idees
que ha adquirit a través d'ell - per facilitar-li les seves lliçons a través
de l'únic idioma que coneix? Si s'admet que s'aconseguirien més coneixements
pràctics, per exemple de la llengua francesa, vivint sis mesos entre els francesos
que els que es podrien obtenir amb dos anys d'estudi en llibres, no es
dedueix en absolut que seria prudent ignorar l'anglès com a una ajuda. per
aprendre francès, quan, a excepció de cinc hores diàries durant cinc dies a
la setmana, tot el contacte amb l'entorn de l'alumne seria en anglès. Tampoc
es dedueix que el nen que parla gal·lès sigui tractat amb justícia o sentit,
quan se li ignora o se li prohibeix utilitzar el coneixement que té de la
llengua gal·lesa com a ajuda per arribar al coneixement de la llengua
anglesa.
Com a veritat que s'explica per si mateixa (axioma), es pot ensenyar a un nen
gal·lès monolingüe a entendre més ràpidament i millor a través d'un gal·lès
entès que a través de l'anglès estranger; i com que disciplinar i fertilitzar
l'enteniment és la part més important de l'educació, s'haurien d'utilitzar
els mitjans més senzills i eficaços per fer-ho. Com a resultat, la llengua
gal·lesa hauria de ser el mitjà educatiu més important en els primers anys de
la carrera acadèmica del nen gal·lès.
Com a treballador del treball dels maons educatius, m'he d'assegurar que la
quantitat necessària de maons em proporcioni cada any. Al meu voltant, per
totes bandes, veig en el coneixement pràctic dels nens de la llengua gal·lesa
una plenitud de palla que podria utilitzar en l'obra. Si poguéssim utilitzar
aquesta palla, podríem fer més maons, i de millor qualitat, del que és
possible ara. Però tinc prohibit utilitzar-lo. Això és correcte? Això és
just? Ens ajudarà aquesta reunió a obtenir el permís del costum i la llei per
utilitzar aquesta palla en la fabricació dels nostres maons educatius?
La feina d'aprendre a llegir el gal·lès, per la naturalesa fonètica de la
composició de la llengua, és una tasca relativament fàcil; i es pot ensenyar
a un nen a llegir millor gal·lès en sis mesos
|
74
use the well-known Welsh to learn the unknown English? If this is a wrong
principle, does it not also follow that all textbooks in other languages for English students are based
on a wrong equal principle? If it is considered necessary for students who
already possess disciplined mental abilities to have the explanatory parts of
their Latin or French Grammar given to them in their native English, how much
more necessary is that for the Welsh-speaking child Does he possess the Welsh
language, and the ideas he has acquired through it - to have his lessons made
easy for him through the medium of the only language he is familiar with?
Granting that more practical knowledge would be gained, say of the French
language, by living for six months among the French than could be gained
through two years of study in books, it does not follow at all that it would
be wise to ignore English as an aid. to learn French, when, with the
exception of five hours a day for five days a week, all contact with the
student's surroundings would be in English. It also does not follow that the
Welsh speaking child is treated with justice or sense, when he is ignored or
forbidden to use the knowledge he has of the Welsh language as an aid to
reach knowledge of the English language.
I set down as a self-explanatory truth (axiom), that a monolingual Welsh
child can be taught to understand faster and better through the medium of
understood Welsh than through the medium of foreign English; and since
disciplining and fertilizing the understanding is the most important part of
education, the most simple and effective means should be used to do that. As
a result, the Welsh language should be the most important educational medium
in the first years of the Welsh child's academic career.
As a laborer in the work of the educational bricks, I have to make sure that
the required amount of bricks are provided by me every year. Around me, from
all sides, I see in the children's practical knowledge of the Welsh language
a fullness of straw that I could use in the work. If we could use this straw,
we could make more bricks, and of better quality, than is possible now. But I
am forbidden to use it. Is this right? Is this fair? Will this meeting help
us to get permission from custom and law to use this straw in the making of
our educational bricks?
The work of learning to read Welsh, due to the phonetic nature of the
language's composition, is a relatively easy task; and a child can be taught
to read Welsh better in six months
|
|
|
|
|
|
#75
nag y gellir ei ddysgu dan yr
amgylchiadau presennol i ddarllen Saesneg mewn tair blynedd. Ni buasai dysgu
darllen Cymraeg felly, a siarad yn gymmhariaethol, yn un chwanegiad at y
baich yn yr ysgol. Trwy iawn raddoli y llyfrau darllen, a gofal priodol i ddosbarthu
y seiniau Saesnig i gyfatteb i'r Wyddor Gymreig, gellid impio o leiaf rhyw
gyfran o rwyddineb y darlleniad Cymraeg i risiau cyntaf y darlleniad Saesneg.
Etto: nid yn unig y mae y gwaith o ddysgu darllen Saesneg yn llawer mwy i'r
plentyn Cymraeg nag ydyw i'r Sais; ond nid ydyw y canlyniadau, pan orchfygir
yr anhawsderau celfyddydol, yn cyfatteb o gwbl yn y ddau amgylchiad. I'r
plentyn Saesneg, egyr iddo fyd newydd o feddyliau a syniadau byw: - i'r plentyn Cymraeg, nid yw yn
gwneyd mwy na rhoddi iddo gasgliad o arwydd-nodau sych annyddorol, gyda dim
ond ambell air yma a thraw y gall ei ddealltwriaeth mewnol ei amgyffred. Yr
hyn sydd i'r plentyn Saesneg yn faes prydferth wedi ei fritho â blodau, ac yn
llawn o fywyd, nid ydyw i'r plentyn Cymraeg yn ddim gwell nag anialwch blin,
gydag ambell lecyn gwyrddlas yma ac acw. Hyd yn oed pe y costiai i'r plentyn
rhyw gymmaint mewn rhwyddineb yn y rhan gelfyddydol, ai ni fuasai yn talu yn
dda i wrteithio y rhan ddeallol o'i ddarlleniad? A pha fodd y gellid gwneyd
hyn yn well na thrwy gyflwyno pob gair o'i ddarlleniad Saesneg ger bron
llygad ei feddwl yn ngwisg adnabyddus y Gymraeg? Y casgliad naturiol oddi
wrth hyn ydyw, y dylai ei lyfrau darllen cyntaf fod yn Gymraeg a Saesneg,
mewn colofnau cyfochrog ar yr un tudalen, a phob un o'r ddau wedi eu graddoli
yn iawn.
Nid ydyw anhawsderau y bachgen Cymraeg yn terfynu pan y gedy efe yr Ysgol
Elfenol, ac yr ä i'r Ysgol Rammadegol, neu i'r Coleg - ond yn hytrach, chwanegir atynt.
Gan fod yr egluriadau, y rheolau, a'r cyfarwyddiadau yn ei wers-lyfr oll yn
Saesneg, a chan fod ei wybodaeth ef o'r iaith hono yn gyfyngedig ac arwynebol
iawn, nid ydyw yn gallu ymaflyd yn eu hystyr gyda'r un rhwyddineb ag y gall y
Sais. Am yr un rheswm, y mae yr addysg a roddir iddo gan ei athraw, gan mai
ar lafar, ac yn Saesneg, y rhoddir hi, yn fwy anhawdd fyth iddo ei meistroli.
Felly, ar y cychwyniad cyntaf, rhwystrir ef - a chyll yntau y rhedegfa
addysgol. Pa sawl bachgen ieuangc addawol sydd wedi methu cyrhaedd y nôd am
ysgoloriaethau, &c., o herwydd yr un diffyg hwn? Pwy all ddyweyd? Y mae
aml i ddyn, yn ei anobaith a'i lid wrth weled y fath ganlyniadau, wedi llefain - ‘Ymaith â'r Iaith Gymraeg yma! Y
mae hi yn cadw ein plant yn ol ddwy neu dair blynedd ar ol plant y Saeson!'
Bellach, cyfyd y cwestiwn, A ddylem ni wneyd hyn? Cyn yr attebaf ef,
caniatäer i mi ddefnyddio un eglurhâd syml a chyff
|
75
que es pot ensenyar en les circumstàncies actuals a llegir anglès en tres
anys. Per tant, aprendre a llegir gal·lès no suposaria, en comparació, un
afegit a la càrrega a l'escola. Mitjançant l'ordenació adequada dels llibres
de lectura i tenint la cura adequada de classificar els sons anglesos perquè
corresponguin a l'alfabet gal·lès, almenys una part de la facilitat per
llegir el gal·lès es podria empeltar en els primers passos de la lectura en
anglès.
Tanmateix: no només la feina d'aprendre a llegir anglès és molt més per al
nen gal·lès que per a l'anglès; però els resultats, quan es superen les
dificultats artístiques, no són gens equivalents en les dues circumstàncies.
Per al nen anglès, se li obre un nou món de pensaments i idees vius: - per al
nen gal·lès, no fa més que oferir-li una col·lecció de signes secs poc
interessants, amb només unes poques paraules aquí i allà que pugui
interioritzar. comprensió per entendre'l. El que per al nen anglès és un camp
preciós esquitxat de flors, i ple de vida, per al nen gal·lès no és res
millor que un desert trist, amb alguna que altra taca verda aquí i allà.
Encara que al nen li costés tant a gust en la part artística, no li valdria
fertilitzar la part intel·lectual de la seva lectura? I com es podria fer
això millor que presentant cada paraula de la seva lectura en anglès davant
la seva ment amb el vestit conegut de la llengua gal·lesa? La conclusió
natural d'això és que els seus primers llibres de lectura haurien d'estar en
gal·lès i en anglès, en columnes paral·leles a la mateixa pàgina, amb
cadascun dels dos degudament escalats.
Les dificultats del nen gal·lès no s'acaben quan va a l'escola primària, i va
a l'Ysgol Rammadegol, o al col·legi, sinó que s'hi sumen. Com que les
explicacions, regles i instruccions del seu llibre de text estan totes en
anglès, i com que el seu coneixement d'aquesta llengua és limitat i molt
superficial, no és capaç d'enfrontar-se al seu significat amb la mateixa
facilitat que ho pot fer l'anglès. Per la mateixa raó, l'educació que li dóna
el seu professor, tal com s'imparteix oralment i en anglès, li costa encara
més de dominar. Per tant, a la primera sortida, està bloquejat -i és el cap
de la pista educativa. Quants nois joves prometedors no han aconseguit
l'objectiu de les beques, etc., a causa d'aquesta mancança? Qui pot dir?
Moltes vegades un home, en la seva desesperació i ràbia en veure aquests
resultats, ha cridat: "Aparta la llengua gal·lesa aquí! Ella manté els
nostres fills dos o tres anys per darrere dels nens dels anglesos!' Ara
sorgeix la pregunta: hem de fer això? Abans de respondre-ho, permeteu-me
utilitzar una explicació senzilla i una referència
|
75
than can be taught under the present circumstances to read English in three
years. Learning to read Welsh would not therefore, comparatively speaking, be
an addition to the burden at school. By properly phasing the reading books,
and taking appropriate care to classify the English sounds to correspond to
the Welsh alphabet, at least some part of the ease of reading Welsh could be
grafted onto the first steps of reading English.
Yet: not only is the work of learning to read English much more for the Welsh
child than it is for the English; but the results, when the artistic
difficulties are overcome, are not equivalent at all in the two
circumstances. For the English child, a new world of living thoughts and
ideas is opened to him: - for the Welsh child, it does no more than give him
a collection of uninteresting dry signs, with only a few words here and there
that he can internal understanding to grasp it. What for the English child is
a beautiful field dotted with flowers, and full of life, for the Welsh child
is nothing better than a sad desert, with the occasional green spot here and
there. Even if it cost the child so much in ease in the artistic part,
wouldn't it pay well to fertilize the intellectual part of his reading? And
how could this be done better than by presenting every word of his English
reading before his mind's eye in the well-known garb of the Welsh language?
The natural conclusion from this is that his first reading books should be in
Welsh and English, in parallel columns on the same page, with each of the two
properly scaled.
The difficulties of the Welsh-speaking boy do not end when he goes to Primary
School, and he goes to Ysgol Rammadegol, or to College - but rather, they are
added to. As the explanations, rules and instructions in his textbook are all
in English, and as his knowledge of that language is limited and very
superficial, he is unable to grapple with their meaning with the same ease as
the Englishman can. For the same reason, the education given to him by his
teacher, as it is given orally and in English, is even more difficult for him
to master. Therefore, at the first start, he is blocked - and he is the head
of the educational runway. How many promising young boys have failed to reach
the goal for scholarships, &c., because of this one shortcoming? Who can
say? Many times a man, in his despair and anger at seeing such results, has
cried - 'Away with the Welsh language here! She keeps our children two or
three years behind the children of the English!' Now, the question arises,
Should we do this? Before I answer it, allow me to use one simple explanation
and ref
|
|
|
|
|
|
#76
redin. Pan yn myned i gyfarfod trên y dydd o'r blaen, pasiais ar yr heol
gyfaill o amaethwr oedd yn arwain merlyn mynydd (Welsh mountain pony) bywiog
— bywiogrwydd anesmwyth yr hwn a rwystrai fy nghyfaill yn fawr. ‘Gollyngwch y pony yn rhydd, John,' ebe fi; 'chwi a deithiwch yn gynt
o lawer hebddo!' 'Na! na!' attebai John, 'gallaf wneyd yn well na hyny.' Yna
llamodd ar gefn yr anifail; yr hwn, ar ol gwneyd gwrthdystiad neu ddau drwy
gicio a nagu, a ymroddodd yn fuan i'w waith; ac ymaith â John ar gefn ei
ferlyn, gan fy ngadael i, druan! yn mhell ar ol. ‘Yn awr,' ebe fi, 'dyma'r hen Iaith Gymraeg drafferthus yma — y mae hi
yn rhwystro gyrfa ysgolheigol ein plant. A gawn ni ei thaflu ymaith?' Mewn
geiriau eraill, fy nghyfeillion, A gawn ni arwain y pony, neu a gawn ni ei
farchogaeth? Ië, gan fod yr iaith hon yn fyw, a chan ei bod yn gwrthod marw
gan nad pa beth a wneir iddi, bydded i ni ei defnyddio yn synwyrol fel
cymmhorth, yn lle ei llusgo ar ein hol fel rhwystr. Yna, nid yn unig ni a
arbedwn y ddwy neu dair blynedd a gollir yn awr, ond o bossibl ni a ennillwn
flwyddyn arall atynt!
Y mae y nodiadau uchod yn gyfeiriedig yn benaf, wrth gwrs, i'r rhanau Cymreig
o'r wlad. Ond hyd yn oed am ranau Saesnig, neu o leiaf ddwy-ieithawg, y mae
manteision amlwg i'w cael o ddefnyddio y Gymraeg yn briodol. Ar wahân oddi
wrth y fantais uniongyrchol a geir oddi wrth wybodaeth ymarferol o'r ddwy
iaith mewn gwlad fel Cymru, y mae genym y fantais anuniongyrchol o'r
cymmhorth a roddir gan y wybodaeth yma i ennill gwybodaeth bellach.
Cydnabyddir ei bod yn rhwyddach i ddyn sydd yn gwybod ac yn arfer dwy iaith
yn dda, i ddysgu arfer trydedd iaith, nag ydyw i ddyn na ŵyr ond un i ddysgu ail iaith. Profiad llawer myfyriwr Cymraeg ydyw,
fod ei wybodaeth ymarferol o'r Gymraeg gyda'r Saesneg yn help mawr iddo i
astudio ieithoedd eraill. Ymddengys, yn chwanegol at y rheswm a nodwyd uchod,
fod orgraph, priod-ddull, a seinyddiaeth y Gymraeg yn dal perthynas agosach
âg ieithoedd y Cyfandir, ac ieithoedd clasurol, nag a fedd y Saesneg. Felly,
i Gymry dwy-ieithawg, fel i Gymry un-ieithawg, y mae iawn ddefnyddiad y
Gymraeg yn cynnyg manteision arbenig.
*
*
*
*
*
*
Yr wyf yn credu fy mod wedi dangos ei bod yn bossibl, ei bod yn ddoeth, a'i
bod yn angenrheidiol, i ddefnyddio Iaith Gartrefol y Dywysogaeth fel cyfrwng
addysgol gwerthfawr. Pa fodd i wneyd hyn sydd gwestiwn arall, na pherthyn i
mi ei ystyried yn awr. Os gelwir arnaf unrhyw amser, byddaf barod i roddi fy
marn ar pa fodd y gellir trefnu cynllun a all gyfarfod â'n hangenion
presennol. Yr hyn yr wyf am ei wasgu yn awr at ystyriaeth pawb ydyw, y dylid
gofalu, pan yn penderfynu ar gynllun, ei fod yn gyfryw ag
|
76
muntant L'altre dia, quan anava a trobar-me amb un tren, vaig passar per la
carretera amb un amic d'un pagès que conduïa un animat poni de muntanya
gal·lès, la inquieta vivacitat del qual va molestar molt el meu amic. —Deixa
anar el poni, John —vaig dir—; "Viatjaràs molt més ràpid sense
ell!" 'No! no!' John va respondre: "Puc fer-ho millor que
això". Després va saltar a l'esquena de l'animal; qui, després de fer
una demostració o dues de puntades i lladrucs, aviat es va dedicar a la seva
feina; i marxa amb John a l'esquena del seu poni, deixant-me, pobreta! molt
després. "Ara", vaig dir, "aquesta és la problemàtica vella
llengua gal·lesa: està dificultant la carrera acadèmica dels nostres fills.
L'hem de llençar? En altres paraules, amics meus, dirigirem el poni o
muntarem-lo? Sí, com que aquesta llengua és viva, i com que es nega a morir
perquè sigui el que se li faci, utilitzem-la amb sentit com a ajuda, en
comptes d'arrossegar-la enrere com a obstacle. Aleshores, no només salvarem
els dos o tres anys que ara es perden, sinó que si és possible els guanyarem
un any més!
Les notes anteriors es dirigeixen principalment, per descomptat, a les parts
gal·leses del país. Però fins i tot per a parts angleses, o almenys
bilingües, hi ha avantatges evidents d'utilitzar el gal·lès de manera
adequada. A més de l'avantatge directe obtingut pel coneixement pràctic
d'ambdues llengües en un país com Gal·les, tenim l'avantatge indirecte de
l'ajuda que ens ofereix aquesta informació per obtenir més coneixements. Es
reconeix que és més fàcil per a un home que coneix i practica bé dues
llengües, aprendre a practicar una tercera llengua, que per a un home que
només en sap una aprendre una segona llengua. L'experiència de molts
estudiants de gal·lès és que el seu coneixement pràctic de gal·lès juntament
amb l'anglès li són de gran ajuda per estudiar altres idiomes. Sembla, a més
del motiu exposat anteriorment, que l'ortografia, l'estil propi i la fonètica
de la llengua gal·lesa tenen una relació més estreta amb les llengües del continent,
i les llengües clàssiques, que l'anglès. Per tant, per al gal·lès bilingüe,
com per al gal·lès monolingüe, l'ús adequat del gal·lès ofereix avantatges
especials.
Crec que he demostrat que és possible, que és savi, i que cal, utilitzar la
Llengua Llar del Principat com a mitjà educatiu valuós. Com fer-ho és una
altra qüestió, que ara no em correspon. Si em truquen en qualsevol moment,
estaré disposat a donar la meva opinió sobre com es pot organitzar un pla que
pugui satisfer les nostres necessitats actuals. El que vull insistir ara per
a la consideració de tothom és que s'ha de tenir cura, a l'hora de decidir un
pla, que sigui tal que
|
76
riding When I was going to meet a train the other day, I passed on the road a
farmer's friend who was leading a lively Welsh mountain pony - the restless
liveliness of which greatly disturbed my friend. 'Let the pony loose, John,'
said I; 'you will travel much faster without it!' 'No! no!' John replied, 'I
can do better than that.' Then he jumped on the animal's back; who, after
making a demonstration or two by kicking and barking, soon devoted himself to
his work; and away with John on the back of his pony, leaving me, poor thing!
long after. 'Now,' I said, 'this is the troublesome old Welsh Language - it
is hindering our children's academic career. Shall we throw her away?' In
other words, my friends, Shall we lead the pony, or shall we ride it? Yes, since
this language is alive, and since it refuses to die because no matter what is
done to it, let us use it sensibly as a help, instead of dragging it behind
us as an obstacle. Then, not only will we save the two or three years that
are lost now, but if possible we will gain another year for them!
The notes above are mainly directed, of course, to the Welsh parts of the
country. But even for English parts, or at least bilingual, there are obvious
advantages to be had from using Welsh appropriately. Apart from the direct
advantage gained from practical knowledge of both languages in a country like Wales, we
have the indirect advantage of the help given by this information to gain
further knowledge. It is recognized that it is easier for a man who knows and
practices two languages well, to learn to practice a
third language, than it is for a man who only knows one to learn a second language.
It is the experience of many students of Welsh, that his practical knowledge
of Welsh together with English is a great help to him in studying other
languages. It seems, in addition to the reason stated above, that the
orthography, proper style, and phonetics of the Welsh language have a closer
relationship with the languages of the Continent, and
classical languages, than English has. Therefore, for bilingual Welsh, as for
monolingual Welsh, the proper use of Welsh offers special advantages.
I believe that I have shown that it is possible, that it is wise, and that it
is necessary, to use the Home Language of the Principality as a valuable
educational medium. How to do this is another question, which does not belong
to me to consider now. If I am called at any time, I will be ready to give my
opinion on how a plan can be arranged that can meet our current needs. What I
want to press now for everyone's consideration is that care should be taken,
when deciding on a plan, that it is such that
|
|
|
|
|
|
#77
laf, a wna y Gymraeg yn help i
ddysgu Saesneg; 2il, a rydd yr help hwnw yn benaf lle y mae mwyaf o'i angen,
sef yn y dosbarthiadau isaf yn ein Hysgolion Elfenol; ac yn 3ydd, y bydd, pan
y cymmhwysir ef at y dosbarthiadau uchaf, yn gymmhorth gwirioneddol i sicrhau
gwybodaeth ymarferol a deallol o'r Saesneg - ac o ieithoedd eraill, os bydd
galw am hyny.
Gallaswn fyned yn mhellach, a dangos yr anfanteision y mae ein
dysgybl-athrawon (pupil teachers) danynt yn yr Arholiadau Blynyddol am
Ysgoloriaethau y Colegau, am na chaniateir iddynt wneyd defnydd rhesymol o'u
gwybodaeth o'r Gymraeg yn yr arholiadau hyny. Gallesid dangos y budd a'r
fantais fyddai i'r myfyrwyr yn Mhrifysgolion Cymru pe y graddolid yr addysg
Gymreig o'r safonau isaf yn yr Ysgolion Elfenol i fyny. Ond y mae digon wedi
ei ddyweyd i ddangos fod lle pwysig i'r Gymraeg yn nghyfundrefn addysg Cymru.
*
*
*
*
Wrth derfynu, gallaswn appelio at wladgarwch y Cymry, a deisyf am eu cymmhorth
i ffurfio cymdeithas sydd raid fod iddi ddylanwad aruthrol yn y dyfodol ar
ein bodolaeth genedlaethol. Gallaswn appelio at deimladau crefyddol fy
nghydwladwyr, a deisyf arnynt, er mwyn hen 'hwyl' nefolaidd ein pulpudau
Cymreig, a dylanwadau anweledig ein cyfarfodydd gweddi Cymreig, i gadw yn fyw
yr iaith sydd wedi gwneyd cymmaint dros grefydd Cymru. Ond fy nhestyn yw, nid
cadwraeth, ond defnyddiad y Gymraeg; ac felly, yn enw ysgolfeistri sydd yn
llafurio dan anhawsderau di-raid - ac uwch law y cwbl, yn enw plant Cymreig, llwybr dyrchafiad pa rai a
wneir yn ddi-raid mor anhawdd — yr wyf yn appelio at bawb sydd â dyfodol
plant Cymru yn agos at eu calonau am roddi help llaw yn awr i gefnogwyr
addysg yn Nghymru i ymaflyd yn yr arf effeithiol sydd yn barod wrth law yn
ngwybodaeth ymarferol y plant o'r Gymraeg, fel yr ymaflodd Dafydd yn nghledd
Goliath gynt, gan ddywedyd — 'Nid oes o fath hwnw! Dyro ef i mi!'
*
*
*
*
MEWN canlyniad, yn benaf, i ymdrechion diflino a hunan-aberthol Mr. D. ISAAC
Davies, awdwr y llythyrau blaenorol, y mae 'CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG'
bellach yn ffaith sylweddol. Yn yr ail gyfarfod rhagbarotoawl a gynnaliwyd yn
Aberdâr, Medi 19eg, 1885, pan yr oedd yn bresennol gynnrychiolaeth deg o
bleidwyr addysg yn Nghymru, cyttunwyd ar y pethau canlynol:
AMCANION Y GYMDEITHAS.
1. Ei hamcan penaf: - Defnyddio yr Iaith Gymraeg fel cyfrwng addysg yn Nghymru, a sir
Fynwy.
|
77
laf, el gal·lès ajuda a aprendre anglès; 2n, donarà aquesta ajuda
principalment allà on més es necessita, concretament a les classes inferiors
de les nostres escoles de primària; i 3r, que, quan s'apliqui a les classes
altes, serà una ajuda real per garantir el coneixement pràctic i
intel·lectual de l'anglès -i d'altres idiomes, si n'hi ha una demanda.
Podríem anar més enllà i mostrar els inconvenients que pateixen els nostres
alumnes-professors en els exàmens anuals per a beques universitàries, perquè
no se'ls permet fer un ús raonable del seu coneixement de la llengua gal·lesa
en aquests exàmens. Es podria demostrar el benefici i l'avantatge que seria
per als estudiants de les universitats de Gal·les si l'educació gal·lesa
s'ampliés gradualment des dels estàndards més baixos a les escoles
elementals. Però s'ha dit prou per demostrar que la llengua gal·lesa ocupa un
lloc important en el sistema educatiu gal·lès.
Per acabar, podria apel·lar al patriotisme dels gal·lesos i demanar-los la
seva ajuda per formar una societat que ha de tenir una influència enorme en
el futur en la nostra existència nacional. Podria apel·lar als sentiments
religiosos dels meus compatriotes i demanar-los, pel bé de l'antiga
"diversió" celestial dels nostres púlpits gal·lesos i per les
influències invisibles de les nostres reunions de pregària gal·leses, per
mantenir viva la llengua que tant ha fet. per la religió de Gal·les. Però el
meu tema no és la conservació, sinó l'ús de la llengua gal·lesa; i per tant,
en nom dels mestres d'escola que treballen amb dificultats innecessàries -i
sobretot, en nom dels nens gal·lesos, el camí de promoció dels quals es
dificulta innecessàriament-, faig una crida a tots els que tenen un futur per
als nens de Gal·les proper al seu cors per donar un cop de mà ara als
partidaris de l'educació a Gal·les per lluitar amb l'arma eficaç que està a
l'abast del coneixement pràctic dels nens de la llengua gal·lesa, ja que
Dafydd va lluitar abans amb l'espasa de Goliat, dient: "No hi ha tal
cosa. ! Dóna-m'ho!'
Com a resultat, principalment, dels esforços incansables i abnegats del Sr.
D. ISAAC Davies, autor de les cartes anteriors, l'«ASSOCIACIÓ DE LA LLENGUA
GAL·LESA» és ara un fet significatiu. A la segona reunió preparatòria
celebrada a Aberdare, el 19 de setembre de 1885, quan hi havia una
representació de deu defensors de l'educació a Gal·les, es van acordar les
coses següents:
OBJECTIUS DE L'ASSOCIACIÓ.
1. El seu objectiu principal: - Utilitzar la llengua gal·lesa com a mitjà
educatiu a Gal·les i Monmouthshire.
|
77
laf, does Welsh help to learn English; 2nd, will give that help mainly where
it is most needed, namely in the lower classes in our Elementary Schools; and
3rdly, that, when it is applied to the upper classes, it will be a real help
to ensure practical and intellectual knowledge of English - and of other
languages, if there is a demand for that.
We could go further, and show the disadvantages that our pupil-teachers are
under in the Annual Examinations for College Scholarships, because they are
not allowed to make reasonable use of their knowledge of the Welsh language
in those examinations. It could be shown the benefit and the advantage it
would be for the students in the Universities of Wales if the Welsh education
was gradually scaled up from the lowest standards in the Elementary Schools.
But enough has been said to show that the Welsh language has an important
place in the Welsh education system.
In closing, I could appeal to the patriotism of the Welsh, and ask for their
help to form a society which must have a tremendous influence in the future
on our national existence. I could appeal to the religious feelings of my
countrymen, and request them, for the sake of the old heavenly 'fun' of our
Welsh pulpits, and the invisible influences of our Welsh prayer meetings, to
keep alive the language that has done so much for the religion of Wales. But
my subject is not conservation, but the use of the Welsh language; and so, in
the name of schoolmasters who labor under needless difficulties - and above all,
in the name of Welsh children, whose promotion path is unnecessarily made so
difficult - I appeal to all who have a future for the children of Wales close
to their hearts for giving a helping hand now to supporters of education in
Wales to wrestle with the effective weapon that is ready at hand in the
children's practical knowledge of the Welsh language, as Dafydd wrestled with
Goliath's sword before, saying - ' There is no such thing! Give it to me!'
AS a result, mainly, of the tireless and self-sacrificing efforts of Mr. D.
ISAAC Davies, author of the previous letters, the 'WELSH LANGUAGE
ASSOCIATION' is now a significant fact. At the second preparatory meeting
held in Aberdare, September 19th, 1885, when a representation of ten
education advocates in Wales was present, the following things were agreed:
OBJECTIVES OF THE ASSOCIATION.
1. Its main objective: - To use the Welsh Language as a medium of education
in Wales, and Monmouthshire.
|
|
|
|
|
|
#78
2. Ei hamcanion uniongyrchol
1af, Uno, a threfnu at waith, y swm mawr o deimlad cyhoeddus sydd
eisoes yn bodoli o blaid y cyfryw ddefnyddiad.
2il, Hyrwyddo cynnydd y teimlad cyhoeddus hwn, trwy gynnal cyfarfodydd
cyhoeddus, a chyhoeddi darlithiau, papyrau, a llythyrau ar y pwngc trwy
wahanol gyfryngau.
3ydd, Gwneuthur y cyfryw ymchwiliadau, a chasglu y cyfryw adroddiadau
ystadegol, neu gyffredinol, ag a fernir yn angenrheidiol er gosod y cwestiwn
o flaen y wlad mewn goleuni priodol.
4ydd, Gwneyd defnyddiad yr iaith mewn addysg yn gyrhaeddadwy, trwy sicrhau y
cyfansoddiad, a'r cyhoeddiad am brisiau isel, o gyfres o wers-lyfrau
cyfaddas, wedi eu parotoi gan ysgolheigion o allu ac enwogrwydd.
5ed, Ffurfio cynlluniau pennodol o addysg.
6ed, Gwneuthur trefniadau at gyflwyno a chefnogi y cyfryw gynlluniau ger bron
yr awdurdodau.
TANYSGRIFIAD AELODAU.
Bod y tanysgrifiad blynyddol i fod yn hanner coron, ac uchod. Chwanegwyd at
hyn nodiad i'r perwyl, fod y tanysgrifiad yn cael ei osod yn ddigon isel i fod
o fewn cyrhaedd pawb, tra y gobeithid y byddai y rhai a allent roddi mwy yn
gwneyd hyny, gan y disgwylid i dreuliau y gymdeithas fod yn fawr.
Cynnaliwyd cyfarfod cyffredinol cyntaf y gymdeithas yn y Neuadd Drefol,
Caerdydd, Hydref 22ain, 1885, dan lywyddiaeth yr Hybarch Archddiacon
GRIFFITHS, pan y cyttunwyd ar reolau y gymdeithas.
CRYNODEB O'R RHEOLAU.
Y mae yr amcanion a'r tanysgrifiadau fel y nodir uchod: - Y tanysgrifiadau i'w hystyried yn
ddyledus ar y dydd cyntaf o Hydref yn mhob blwyddyn, ac i'w talu yn mlaen
llaw. Ni bydd hawl gan aelod i bleidleisio mewn unrhyw gyfarfod cyn talu ei
danysgrifiad am y flwyddyn yn yr hon y cynnelir y cyfarfod.
Y mae cyfarfod cyffredinol y gymdeithas i'w gynnal yn y Gwanwyn a'r Hydref
bob blwyddyn, a rhybudd o gynnaliad y cyfryw i'w hysbysu yn y newyddiaduron.
Yn y cyfarfod cyffredinol yn yr Hydref, yr hwn a ystyrir fel cyfarfod
blynyddol y gymdeithas, etholir cynghor llywodraethol o ugain o bersonau; i'r
rhai, gyda deg eraill a bennodir gan Gymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion, a
deg a ddewisir gan y deg ar hugain uchod, yr ymddiriedir holl reolaeth
amgylchiadau y gymdeithas yn y cyfnodau rhwng cynnaliad y cyfarfodydd
cyffredinol.
Bydd etholiad y cynghor trwy y tugel; ond gall personau fyddont yn analluog i
fod yn bresennol yn y cyfarfod ddanfon papyrau
|
78
2. Els seus objectius immediats
1r, Unir-se i organitzar per al treball, la gran quantitat de sentiment
públic que ja existeix a favor d'aquest ús.
2n, Promoure el progrés d'aquest sentiment públic, mitjançant la celebració
de reunions públiques, i la publicació de conferències, ponències i cartes
sobre el tema a través de diversos mitjans.
3r, Fer les investigacions i recollir els informes estadístics o generals que
es considerin necessaris per a posar la qüestió davant el país de manera
adequada.
4t, Fer possible l'ús de la llengua en l'ensenyament, assegurant la
composició, i la publicació a preus baixos, d'una sèrie de llibres de text
adequats, elaborats per estudiosos d'habilitat i fama.
5è, Elaboració de plans específics d'educació.
6è, Fer les gestions per presentar i donar suport a aquests plans davant les
autoritats.
SUBSCRIPCIÓ DE SOCIS.
Que la subscripció anual sigui de mitja corona, i més. En aquest sentit, es
va afegir una nota, que la subscripció es va fixar prou baixa per estar a l'abast
de tothom, mentre que s'esperava que ho fessin els que poguessin donar més,
ja que s'esperava que les despeses de la societat fossin grans.
La primera reunió general de la societat es va celebrar a l'Ajuntament de
Cardiff, el 22 d'octubre de 1885, sota la presidència del venerable ardiaca
GRIFFITHS, quan es van acordar les normes de la societat.
RESUM DE LES NORMES.
Els objectius i les subscripcions són els indicats anteriorment: - Les
subscripcions s'han de considerar vençudes el primer dia d'octubre de cada
any, i s'han de pagar per avançat. Un soci no tindrà dret a vot en cap reunió
abans de pagar la seva quota de l'any en què se celebra la reunió.
L'assemblea general de la societat s'ha de celebrar a la primavera i la
tardor de cada any, i l'anunci d'aquesta celebració s'anunciarà als diaris. A
l'assemblea general de la tardor, que es considera com a reunió anual de la
societat, s'elegeix un consell rector de vint persones; a qui, amb deu altres
nomenats per la Societat Honorífica de Cymmrodorion, i deu escollits pels
trenta anteriors, s'encarrega tota la gestió de les circumstàncies de la
societat en els períodes entre la celebració de les juntes generals.
L'elecció del consell es farà a través del tugel; però les persones que no
puguin assistir a la reunió poden lliurar comunicacions
|
78
2. Its immediate objectives
1st, Unite, and organize for work, the large amount of public feeling that
already exists in favor of such use.
2nd, To promote the progress of this public feeling, by holding public
meetings, and publishing lectures, papers, and letters on the subject through
various media.
3rd, To make such investigations, and collect such statistical or general
reports, as are deemed necessary in order to place the question before the
country in an appropriate light.
4th, Making the use of the language in education attainable, by ensuring the
composition, and the publication at low prices, of a series of suitable
textbooks, prepared by scholars of ability and fame.
5th, Forming specific plans of education.
6th, Making arrangements to present and support such plans before the
authorities.
SUBSCRIPTION OF MEMBERS.
That the annual subscription be half a crown, and above. A note was added to
this effect, that the subscription was set low enough to be within everyone's
reach, while it was hoped that those who could give more would do so, as it
was expected that the society's expenses would be big
The first general meeting of the society was held in the Town Hall, Cardiff,
October 22nd, 1885, under the presidency of the Venerable Archdeacon
GRIFFITHS, when the rules of the society were agreed.
SUMMARY OF THE RULES.
The objectives and the subscriptions are as stated above: - The subscriptions
are to be considered due on the first day of October in each year, and to be
paid in advance. A member will not be entitled to vote at any meeting before
paying his subscription for the year in which the meeting is held.
The society's general meeting is to be held in the Spring and Autumn each
year, and notice of such holding to be announced in the newspapers. At the
general meeting in the Autumn, which is considered as the annual meeting of
the society, a governing council of twenty persons is elected; to whom, with
ten others appointed by the Honorary Society of Cymmrodorion, and ten chosen
by the thirty above, all the management of the society's circumstances in the
periods between the holding of the general meetings is entrusted.
The election of the council will be through the tugel; but persons who are
unable to be present at the meeting may deliver papers
|
|
|
|
|
|
#79
pleidleisio,
wedi eu harwyddo a’u sêlio, i lywydd y cyfarfod cyffredinol, i'w cyfrif yno.
Gall unrhyw aelod gynnyg penderfyniad mewn cyfarfod cyffredinol, trwy roddi
deunaw niwrnod o rybudd mewn ysgrifen i’r ysgrifenydd; a rhaid i’r
ysgrifenydd roddi rhybudd o’r cyfryw benderfyniadau mewn ail hysbysiad cyn y
cyfarfod. Ni bydd angen y cyfryw rybudd at weithrediadau arferol y
cyfarfodydd. Rhaid
i bob penderfyniad
yn dal cyssylltiad â chyfansoddiad a rheolau y gymdeithas
gael ei gario gan fwyafrif o ddwy ran o dair o’r aelodau yn y cyfarfod, cyn y
gellir ei gadarnhau. Bydd mwyafrif syml yn ddigon ar bob penderfyniad arall.
Yn mhlith swyddogion y gymdeithas, bydd cadeirydd y cynghor, yr hwn fydd yr
awdurdod llywodraethol uchaf yn y gymdeithas — trysorydd mygedol, trwy
ddwylaw yr hwn y telir pob gofynion ar y gymdeithas — ac ysgrifenydd
cyflogedig, yr.
hwn a garia yn mlaen holl ohebiaethau
a gweithrediadau ysgrifenedig y gymdeithas dan reolaeth cadeirydd y cynghor.
Fel eglurhâd pellach, gellir dyweyd ei bod yn ddealladwy y cynnelir cyfarfod
blynyddol y gymdeithas eleni yn Nghaernarfon, ar adeg yr Eisteddfod
Genedlaethol, a'i bod yn debygol y cymmerir mantais o’r ŵyl genedlaethol i’r
un dyben yn y dyfodol. Ymdrechir hefyd i gynnal, o leiaf, un cyfarfod o’r
cynghor bob blwyddyn naill ai yn Ngogledd Cymru, neu yn rhyw dref ar y
cyffiniau fydd yn gyfleus i’r Gogleddwyr a'r Deheuwyr. Yr amcan, fel y
gwelir, yw gwneyd y gymdeithas yn un genedlaethol yn ngwir ystyr y gair — ac
nid yn un leol.
Ymdrechir at yr un peth yn aelodaeth y gymdeithas, ac yn nghyfansoddiad y
cynghor; fel y bydd pob un o'r ddau yn cynnwys cynnrychiolwyr o bob gradd o
gymdeithas, ac o bob rhan o Gymru; ac, os yn bossibl, o bob cymdeithas neu
ardal Gymreig drwy yr holl fyd.
Yn unol â'r rheolau uchod, etholwyd cynghor llywodraethol — cyfansoddiad yr
hwn ar y dyddiad presennol sydd fel y canlyn:
CADEIRYDD, A THRYSORYDD MYGEDOL.
Yr Hybarch Archddiacon GRIFFITHS, Castellnedd.
Y CYNGHOR ETHOLEDIG.
DAVIES, Parch. AARON, cadeirydd Bwrdd Ysgol Gelligaer.
DAVIES, Parch. GETHIN, prifathraw Coleg Llangollen.
DAVIES, Mr. W. CADWALADR, ysgrifenydd Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor.
GEE, Mr. THOMAS, Dinbych.
JOHNSON, Parch. F. SONLEY, golygydd y South Wales Daily News, Caerdydd.
|
79
vot, signat i segellat, al president de l'assemblea general, per a
comptar-hi.
Qualsevol soci pot proposar un acord a una assemblea general, amb un preavís
de divuit dies per escrit al secretari; i el secretari ha de notificar
aquestes decisions en una segona convocatòria abans de la reunió. Aquesta
convocatòria no serà necessària per al desenvolupament normal de les
reunions. Totes les decisions relatives a la constitució i el reglament de
l'associació s'han d'adoptar per majoria de dos terços dels socis en la
reunió, abans que pugui ser ratificada. En totes les altres decisions n'hi
haurà prou amb una majoria simple.
Entre els funcionaris de la societat, hi haurà el president del consell, que
serà la màxima autoritat de govern de la societat -un tresorer honorari, de
les mans del qual es paguen totes les demandes a la societat- i un secretari
remunerat, el. aquesta durà a terme tota la correspondència i els actes
escrits de l'associació sota el control del president del consell.
Com a aclariment més, es pot dir que és comprensible que la reunió anual de
l'associació se celebri aquest any a Caernarfon, en el moment de la National
Eisteddfod, i que és probable que s'aprofiti la festa nacional per a la
mateix propòsit en el futur. També es farà un esforç per celebrar, com a
mínim, una reunió del consell cada any, ja sigui al nord de Gal·les o en
alguna ciutat dels voltants que sigui convenient per als nord-americans i els
del sud. L'objectiu, com es pot veure, és fer de la societat nacional en el
veritable sentit de la paraula, i no local.
El mateix s'esforça en la composició de la societat, i en la composició del
consell; de manera que cadascun dels dos inclourà representants de tots els
nivells de la societat, i de totes les parts de Gal·les; i, si és possible,
de totes les societats o zones gal·leses del món.
D'acord amb les normes anteriors, es va escollir un consell rector, la
composició del qual en la data actual és la següent:
PRESIDENT I TRESORER HONORARI.
El venerable ardiaca GRIFFITHS, Neath.
EL CONSELL ELEGIT.
DAVIES, reverend AARON, president de la Junta de Ysgol Gelligaer.
DAVIES, mossèn GETHIN, director del Coleg Llangollen.
DAVIES, Sr. W. CADWALADR, secretari de la Universitat de North Wales, Bangor.
GEE, Sr. THOMAS, Denbigh.
JOHNSON, Rev. F. SONLEY, editor del South Wales Daily News, Cardiff.
|
79
vote, signed and sealed, to the president of the general meeting, to be
counted there.
Any member can propose a resolution at a general meeting, by giving eighteen
days notice in writing to the secretary; and the secretary must give notice
of such decisions in a second notice before the meeting. Such notice will not
be required for the normal proceedings of the meetings. All decisions
relating to the association's constitution and rules must be carried by a
two-thirds majority of the members at the meeting, before it can be ratified.
A simple majority will suffice on all other decisions.
Among the society's officers, there will be the chairman of the council, who
will be the highest governing authority in the society - an honorary
treasurer, through whose hands all demands on the society are paid - and a
paid secretary, the. this will carry on all correspondence and written
proceedings of the association under the control of the chairman of the
council.
As a further clarification, it can be said that it is understandable that the
association's annual meeting will be held this year in Caernarfon, at the
time of the National Eisteddfod, and that it is likely that advantage will be
taken of the national festival for the same purpose in the future. An effort
will also be made to hold, at least, one meeting of the council each year
either in North Wales, or in some town in the vicinity which will be
convenient for the Northerners and the Southerners. The aim, as can be seen,
is to make the society a national one in the true sense of the word - and not
a local one.
Efforts are made for the same thing in the membership of the society, and in
the composition of the council; so that each of the two will include
representatives from all levels of society, and from all parts of Wales; and,
if possible, from every Welsh society or area throughout the world.
In accordance with the above rules, a governing council was elected - the
composition of which on the current date is as follows:
CHAIRMAN, AND HONORARY
TREASURER.
The Venerable Archdeacon GRIFFITHS, Neath.
THE ELECTED COUNCIL.
DAVIES, Rev. AARON, chairman of Ysgol Gelligaer Board.
DAVIES, Rev. GETHIN, principal of Coleg Llangollen.
DAVIES, Mr. W. CADWALADR, secretary of the University of North Wales, Bangor.
GEE, Mr. THOMAS, Denbigh.
JOHNSON, Rev. F. SONLEY, editor of the South Wales Daily News, Cardiff.
|
|
|
|
|
|
#80
JONES, Ei Anrhydedd y Barnwr BRYNMOR, Darren.
JONES, Mr. C. W., ysgrifenydd Cymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion,
Llundain.
JONES, Parch. J. MORGAN, Caerdydd.
JONES, Prifathraw J. VIRIAMU, M.A., Prifysgol Deheudir Cymru, Caerdydd.
MORGANWG, DAFYDD, Caerdydd.
OWEN, Mr. ISAMBARD, M.A., M.D., Llundain.
POWEL, Proffeswr THOMAS, M.A.,
Prifysgol Deheudir Cymru, Caerdydd.
REICHEL, Prifathraw HENRY R., Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor.
ROBERTS, Parch. Dr. E., Pont-y-pridd.
ROBERTS, Proffeswr T. F., B.A., Prifysgol Deheudir Cymru, Caerdydd
ROWLANDS, Parch. Proffeswr D., (Dewi Môn), Aberhonddu.
THOMAS, Mr. ALFRED, A.S., Caerdydd.
WILLIAMS, Ei Anrhydedd y Barnwr GWILYM, Miskin Manor.
WILLIAMS, Mr. THOMAS, U.H., Gwaelod-y-garth.
WILLIAMS, Mr. T. MARCHANT, B.A., Llundain.
YSGRIFENYDD.
Mr. BERIAH GWYNFE EVANS.
Yn chwanegol at yr uchod, y mae y boneddwyr canlynol wedi eu hethol ar y
Cynghor gan Gymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion:
DAVIES, Mr. WILLIAM E., Llundain.
GRIFFITHS, Mr. JOHN RICHARD, Ysgol y Bwrdd, Aberteifi.
JAMES, Mr. IFOR, Ysgrifenydd Prifysgol Deheudir Cymru, Caerdydd.
LEWIS, Mr. DAVID, Llundain.
OWENS, Mr. JOHN, Llundain.
PHILLIMORE, Mr. EGERTON G. B., M.A., Llanymddyfri.
RHYS-DAVIDS, Proffeswr T. W., M.A, Llundain.
ROWLANDS, Mr. R., Penrhyndeudraeth.
THOMAS, Mr. DANIEL, Rhymni.
THOMAS, Mr. HOWEL, Llundain.
Fel y gwelir oddi wrth y rheolau, y mae deg eraill etto i'w hethol ar y
cynghor gan y cynghor ei hun. Y mae'n ddiammheu y gofelir, hyd y gellir, wrth
ddewis y deg hyn, fod unrhyw ddosbarth, neu fuddiannau, neu ranbarth, a
adawyd allan trwy siawns y tugel, yn cael eu cynnrychioli yn briodol. Gweddus
yw cofnodi yn y fan yma fod y boneddwyr canlynol wedi eu hethol ar y cynghor
ar y cyntaf; ond fod rheolau cyfyng y Swyddfa Addysg yn Llundain yn eu
rhwystro i gymmeryd eu seddau fel cynghorwyr etholedig: —
EDWARDS, Mr. W., M.A., Arolygydd Ysgolion ei Mawrhydi, Merthyr
DAVIES, Mr. D. ISAAC, B SC., Is-arolygydd Ysgolion, Caerdydd.
JONES, Mr. GOMER, B.A., Arolygydd Cynnorthwyol, Merthyr.
REES, Mr. JOHN, Arolygydd Cynnorthwyol, Merthyr.
|
80
JONES, el seu honor el jutge BRYNMOR, Darren.
JONES, Sr. CW, secretari de la Welsh Honorary Society. retallades, Londres.
JONES, reverend J. MORGAN, Cardiff.
JONES, Director J. VIRIAMU, MA, University of South Wales, Cardiff.
MORGANWG, DAVID, Cardiff.
OWEN, Sr. ISAMBARD, MA, MD, Londres.
POWEL, Professor THOMAS, MA, Universitat de Gal·les del Sud, Cardiff.
REICHEL, director HENRY R., Universitat de North Wales, Bangor.
ROBERTS, reverend Dr. E., Pont-y-pridd.
ROBERTS, Professor TF, BA, University of South Wales, Cardiff
ROWLANDS, Rev. Professor D., (Dewi Môn), Brecon.
THOMAS, Sr. ALFRED, AS, Cardiff.
WILLIAMS, el seu honor jutge GWILLYM, Miskin Manor.
WILLIAMS, Sr. THOMAS, UH, Gwaelod-y-garth.
WILLIAMS, Sr. T. MARCHANT, BA, Londres.
SECRETARI.
BERIAH GWYNFE EVANS Sr.
A més de l'anterior, la Societat Honorífica de Ciutadans ha elegit al Consell
els següents senyors:
DAVIES, Sr. WILLIAM E., Londres.
GRIFFITHS, Sr. JOHN RICHARD, Board School, Cardigan.
JAMES, Sr. IFOR, Secretari de la Universitat de Gal·les del Sud, Cardiff.
LEWIS, Sr. DAVID, Londres.
OWENS, Sr. JOHN, Londres.
PHILLIMORE, Sr. EGERTON GB, MA, Llandovery.
RHYS-DAVIDS, Prof TW, MA, Londres.
ROWLANDS, Sr. R., Penrhyndeudraeth.
THOMAS, Sr. DANIEL, Rhymney.
THOMAS, Sr. HOWELL, Londres.
Com es desprèn del reglament, encara queden deu més per ser escollits al
consistori pel mateix consistori. No hi ha dubte que es procurarà, en la
mesura del possible, a l'hora d'escollir aquests deu, que qualsevol classe,
interessos o regió, deixats de banda per casualitat, estiguin degudament
representats. Convé deixar constància aquí que els següents senyors van ser
elegits al consell en un primer moment; però que les normes restrictives de
l'Oficina d'Educació de Londres els impedeixen ocupar els seus escons com a
consellers electes: -
EDWARDS, Sr. W., MA, inspector d'escoles de Sa Majestat, Merthyr
DAVIES, Sr. D. ISAAC, B SC., Inspector Adjunt d'Escoles, Cardiff.
JONES, Sr. GOMER, BA, Inspector Adjunt, Merthyr.
REES, Sr. JOHN, Inspector Adjunt, Merthyr.
|
80
JONES, His Honor the Judge BRYNMOR, Darren.
JONES, Mr. C. W., secretary of the Honourable Society of Cymmrodorion,
London.
JONES, Rev. J. MORGAN, Cardiff.
JONES, Principal J. VIRIAMU, M.A., University of South Wales, Cardiff.
MORGANWG, DAVID, Cardiff.
OWEN, Mr. ISAMBARD, M.A., M.D., London.
POWEL, Professor THOMAS, M.A., University of South Wales, Cardiff.
REICHEL, Principal HENRY R., University of North Wales, Bangor.
ROBERTS, Rev. Dr. E., Pont-y-pridd.
ROBERTS, Professor T. F., B.A., University of South Wales, Cardiff
ROWLANDS, Rev. Professor D., (Dewi Môn), Brecon.
THOMAS, Mr. ALFRED, A.S., Cardiff.
WILLIAMS, His Honor Judge GWILLYM, Miskin Manor.
WILLIAMS, Mr. THOMAS, U.H., Gwaelod-y-garth.
WILLIAMS, Mr. T. MARCHANT, B.A., London.
SECRETARY.
Mr. BERIAH GWYNFE EVANS.
In addition to the above, the following gentlemen have been elected to the
Council by the Honorary Society of Citizens:
DAVIES, Mr. WILLIAM E., London.
GRIFFITHS, Mr. JOHN RICHARD, Board School, Cardigan.
JAMES, Mr. IFOR, Secretary of the University of South Wales, Cardiff.
LEWIS, Mr. DAVID, London.
OWENS, Mr. JOHN, London.
PHILLIMORE, Mr. EGERTON G. B., M.A., Llandovery.
RHYS-DAVIDS, Prof T. W., M.A, London.
ROWLANDS, Mr. R., Penrhyndeudraeth.
THOMAS, Mr. DANIEL, Rhymney.
THOMAS, Mr. HOWELL, London.
As can be seen from the rules, there are still ten others to be elected on
the council by the council itself. There is no doubt that care will be taken,
as far as possible, when choosing these ten, that any class, or interests, or
region, left out by chance, are properly represented. It is appropriate to
record here that the following gentlemen were elected on the council at
first; but that the restrictive rules of the Education Office in London
prevent them from taking their seats as elected councillors: -
EDWARDS, Mr. W., M.A., Her Majesty's Inspector of Schools, Merthyr
DAVIES, Mr. D. ISAAC, B SC., Deputy Inspector of Schools, Cardiff.
JONES, Mr. GOMER, B.A., Assistant Inspector, Merthyr.
REES, Mr. JOHN, Assistant Inspector, Merthyr.
|
|
|
|
|
|
#81
Y mae gwrthodiad y Cynghor Addysg i'r boneddwyr uchod eistedd fel cynghorwyr
etholedig y gymdeithas, er yn rhesymol o safle swyddogol, yn golled fawr i
Gymru ar yr adeg bresennol. Er hyny, y mae yn galondid i wybod fod y
boneddwyr uchod, ynghyd âg eraill o swyddogion blaenaf y Cynghor Addysg yn
Nghymru — megys, Mr. WILLIAM WILLIAMS, M.A., Prif Arolygwr Ysgolion ei
Mawrhydi yn Nghymru; Mr. EDWARD ROBERTS, M. A., Arolygwr Cynnorthwyol,
Caernarfon, ac eraill — yn parhau yn aelodau selog a ffyddlawn o'r gymdeithas,
yn awyddus i'w gweled yn llwyddo, ac yn barod i wneyd yr hyn sydd yn eu gallu
i hyrwyddo ei lledaeniad.
Bellach, gellir ystyried fod 'CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG' wedi ei ffurfio —
wedi ei dwyn i fodolaeth gan anghenion yr oes, wedi ei sefydlu gan rai sydd
wedi treulio eu hoes mewn gwahanol gyssylltiadau addysgol yn Nghymru, ac wedi
ei sylfaenu yn gadarn ar wladgarwch a serchiadau y genedl Gymreig.
Y mae hi yn appelio am gefnogaeth a chymmhorth at y bobl sydd yn llefain EIN
GWLAD, EIN HIAITH, EIN CENEDL;' ac yn hawlio cydweithrediad egnïol pawb sydd
yn caru 'CYMRO, CYMRU, A CHYMRAEG.' Y mae hi hefyd yn gwahodd cydymdeimlad
sylweddol pob un sydd yn awyddus am wneyd chwareu teg â'r oes sydd yn codi - pob un sydd yn dymuno dyrchafiad
y Cymro mewn dysg a llwyddiant bydol. Ac y mae hi yn cynnyg cyfrwng addas yn,
a thrwy yr hwn y gellir uno yn un cyfangorph mawr holl lwythi gwasgaredig
cenedl y Cymry yn mhedwar ban y byd - yn amcanu at roddi effaith i lais
cenedl unedig yn llefaru gydag awdurdod angen, dymuniad, a phenderfyniad.
Ond a wneir yr appeliad a'r gwahoddiad hwn yn ofer, tybed, gan oerfelgarwch,
difaterwch, eiddigedd, neu ymraniadau cenedlaethol?
Y mae y Sais wedi arfer gwawdio ein cenedl, gan ddyweyd nad ydyw yn bossibl
i'r Cymry fod yn unol, yn benderfynol, nac yn ddyfal-barhaol mewn dim. A
gaiff yr oes hon brofi fod hyn yn wirionedd, ynte yn anwiredd? Bydded i'n
hymddygiad fel cenedl yn yr argyfwng presennol roddi attebiad iddo fydd yn
anrhydeddus i ni, ac yn fanteisiol i'r oes sydd yn codi, a'r oesoedd dyfodol.
Os ydyw appêl y Gwyddelod am gymmhorth sylweddol a chydweithrediad egnïol eu
cydgenedl yn mhob man at gyrhaedd amcanion daionus, weithiau drwy foddion
anghyfreithlawn, wedi cael ei atteb yn y fath fodd nes gwneyd cyrhaeddiad yr
amcanion hyny yn sicrwydd yn y dyfodol buan, ai tybed y caiff appêl
Cymdeithas yr Iaith Gymraeg at Gymry yr holl fyd, pan yn ceisio cyrhaedd
amcan teilwng o arucheledd anrhydedd ein cenedl, a thrwy foddion cyfreithlawn
ac anrhydeddus, droi yn fethiant?
|
81
La negativa del Consell d'Educació als senyors esmentats a seure com a
consellers electes de la societat, encara que raonable des d'una posició
oficial, és una gran pèrdua per a Gal·les en l'actualitat. Malgrat això,
reconforta saber que els senyors de dalt, juntament amb altres oficials
destacats del Consell d'Educació de Gal·les, com ara el Sr. WILLIAM WILLIAMS,
MA, inspector en cap de les escoles de la seva majestat a Gal·les; El Sr.
EDWARD ROBERTS, MA, Inspector Adjunt, Caernarfon i altres, segueixen sent
membres devots i lleials de la societat, ansiosos de veure-la tenir èxit i
disposats a fer tot el que puguin per promoure la seva difusió.
Ara es pot considerar que l'"ASSOCIACIÓ DE LA LLENGUA GAL·LESA"
s'ha constituït, creada per les necessitats de l'època, ha estat establerta
per aquells que han passat la seva vida en diverses associacions educatives a
Gal·les, i està fermament fonamentada en el patriotisme i afectes a la nació
gal·lesa.
Ella demana suport i ajuda a la gent que clama pel NOSTRE PAÍS, LA NOSTRA
LLENGUA, LA NOSTRA NACIÓ;' i reclama la cooperació vigorosa de tots els que
estimen "CYMRO, CYMRU, A CYMRAEG". També convida a la considerable
simpatia de tots aquells que volen jugar net amb l'edat creixent: tots
aquells que desitgen l'avenç dels gal·lesos en l'aprenentatge i l'èxit
mundial. I ofereix un mitjà adequat a través del qual totes les tribus
disperses de la nació gal·lesa als quatre racons del món es poden unir en un
sol gran cos, amb l'objectiu de donar efecte a la veu d'una nació unida que
parla amb l'autoritat de necessitat, desig i decisió.
Però aquesta crida i invitació es farà en va, em pregunto, per fredor,
indiferència, enveja o divisions nacionals?
Els anglesos estan acostumats a ridiculitzar la nostra nació, dient que no és
possible que els gal·lesos siguin coherents, decidits o persistents en res.
Aquesta edat demostrarà que això és cert o fals? Que el nostre comportament
com a nació en la crisi actual hi doni una resposta que serà honorable per a
nosaltres, i avantatjosa per a l'edat que s'aixeca i per a les edats futures.
Si la crida dels irlandesos per a una ajuda significativa i una cooperació
vigorosa dels seus compatriotes a tot arreu per assolir bones metes, de
vegades per mitjans il·legals, s'ha contestat de tal manera que l'assoliment
d'aquests objectius sigui una certesa en un futur proper, és És possible que
l'atractiu de la Welsh Language Society' als gal·lesos de tot el món, en
intentar assolir un objectiu digne de la sublimitat de l'honor de la nostra
nació, i per mitjans legals i honorables, es converteixi en un fracàs?
|
81
The refusal of the Education Council for the above gentlemen to sit as
elected councilors of the society, although reasonable from an official
position, is a great loss for Wales at the present time. Despite that, it is
comforting to know that the gentlemen above, together with other leading
officers of the Education Council in Wales - such as Mr. WILLIAM WILLIAMS,
M.A., Chief Inspector of Her Majesty's Schools in Wales; Mr. EDWARD ROBERTS,
M. A., Assistant Inspector, Caernarfon, and others - remain devoted and loyal
members of the society, eager to see it succeed, and ready to do what they
can to promote its spread.
It can now be considered that the 'WELSH LANGUAGE ASSOCIATION' has been
formed - brought into existence by the needs of the age, establiitd by
those who have spent their lives in various educational associations in
Wales, and is firmly founded on patriotism and affection for the Welsh
nation.
It is appealing for support and help to the people who are crying out
for OUR COUNTRY, OUR LANGUAGE, OUR NATION;' and claims the vigorous
cooperation of all who love 'CYMRO, CYMRU, A CYMRAEG.' It also invites
the considerable sympathy of all those who are keen to play fair with the
rising generatiom - all those who desire the advancement of the Welsh in
learning and worldly success. And it offers a suitable medium in, and
through which all the scattered tribes of the Welsh nation in the four
corners of the world can be united in one great body - aiming to give effect
to the voice of a united nation speaking with the authority of need, desire,
and decision.
But will this appeal and invitation be made in vain, I wonder, by coldness,
indifference, envy, or national divisions?
The English are used to ridiculing our nation, saying that it is not possible
for the Welsh to be consistent, determined, or persistent in anything. Will
this age prove that this is true, or false? Let our behaviour as a nation in
the current crisis give an answer to it that will be honorable for us, and
advantageous for the generation that is rising, and the future generations.
If the appeal of the Irish for significant help and vigorous cooperation of
their fellow nation everywhere to achieve beneficial goals, sometimes through
illegal means, has been answered in such a way as to make the achievement of
those goals a certainty in the near future, is it possible that the can the
appeal of the Welsh Language Society’ to the Welsh of the whole world, when
trying to reach an objective worthy of the sublimity of the honor of our
nation, and through legal and honorable means, turn into a failure?
|
|
|
|
|
|
#82
Cofier mai nid yr ysgrifenydd, na'r gymdeithas y mae efe yn ei chynnrychioli,
sydd yn appelio am gymmhorth a chefnogaeth; ond fod holl draddodiadau a
gobeithion ein cenedl yn gwneyd hyny - fod ysbrydion 'Cymru Fu,'
anghenion 'Cymru Sydd,' a dyrchafiad ‘Cymru Ddaw,' oll yn cyduno i wneyd
hyny, gan erfyn yn y modd taeraf am i bawb gynnorthwyo yn mhob modd fydd yn
ddichonadwy i gefnogi CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG.
Nid ydyw y pwyllgor yn ammheus am y canlyniad. Y mae eu ffydd yn ddiysgog y
bydd attebiad eu cydgenedl yn gefnogol i'r amcanion goruchel sydd ganddi. Ac
yn y gobaith cryf a'r ffydd ddiysgog yma y gorphwysaf ar ran y gymdeithas,
Yr eiddoch yn bur,
Ionawr 23ain, 1886.
BERIAH GWYNFE EVANS,
Ysgrifenydd y Gymdeithas.
Cyfeirier pob gohebiaeth fel hyn
BERIAH GWYNFE EVANS,
Swyddfa Cymdeithas yr Iaith Gymraeg,
Llangadog, R.S.O., ● (= railway sub office)
South Wales.
DINBYCH, ARGRAPHWYD GAN T. GEE A'I FAB.
|
82
Recordeu que no és l'escriptor, ni la societat que representa, qui demana ajuda
i suport; però que totes les tradicions i esperances de la nostra nació ho
fan: que els esperits de "Wales Were", les necessitats de
"Wales That Are" i la promoció de Wales Dda, tots s'uneixen per
fer-ho, demanant amb la màxima força. manera possible perquè tothom ajudi en
tots els mitjans que siguin factibles per donar suport a l'ASSOCIACIÓ DE LA
LLENGUA GAL·LESA.
La comissió no dubta del resultat. La seva fe és inquebrantable que la
resposta del seu compatriota donarà suport als alts objectius que té. I en
aquesta forta esperança i fe ferma descanso en nom de la societat,
Atentament,
23 de gener de 1886.
BERIAH GWYNFE EVANS,
Secretari de la Societat.
Abordeu tota la correspondència d'aquesta manera
BERIAH GWYNFE EVANS,
Oficina de l'Associació per la Llengua Gal·lesa,
Llangadog, RSO,
Gal·les del Sud.
DENBIGH, IMPRESA PER T. GEE I EL SEU FILL.
|
82
Remember that it is not the writer, nor the society he represents, who
appeals for help and support; but that all the traditions and hopes of our
nation do that - that the spirits of 'Wales That Was,' the needs of 'Wales
That Is,' and the promotion of ‘Wales That Will Be,' all join together to do
that, begging in the strongest possible way for everyone to help in every
means that will be feasible to support the WELSH LANGUAGE ASSOCIATION.
The committee is not doubtful about the result. Their faith is unshakable
that the response of their fellow nation will be supportive of the lofty aims
it has. And in this strong hope and steadfast faith I remain on behalf of
society,
Yours truly,
January 23rd, 1886.
BERIAH GWYNFE EVANS,
Society Secretary.
Address all correspondence this way
BERIAH GWYNFE EVANS,
Office of the Welsh Language Association,
Llangadog, R.S.O., ● (= railway sub office)
South Wales.
DENBIGH, PRINTED BY T. GEE AND HIS SON.
|
|
|
|
|
|
#83
WELSH LITERATURE
STANDARD WORKS PRINTED AND PUBLISHED BY T. GEE & SON, DENBIGH, AND TO BE HAD OF
ALL BOOKSELLERS.
Should any difficulty be found, they will he sent free per post
to any part
of Europe, the
United States, or Canada, on receipt of Cash.
£
S.D
The
Encyclopaedia
Cambrensis. The most important Work; published in the Welsh Language. Edited
by the Rev. John
Parry, D.
D., of
Bala. With An Appendix, edited by the Rev. John Ogwen
Jones, B. A., Rhyl. See next page. In 10 Volumes,
boards.... £7 10s.
0d.
Half bound in Persian morocco, £8 8s. 0d.;
ful bound do., £9 9s. 0d.;
ditto, extra, £10 10s.
0d.; ditto, Gilt edges,
15s.
extra in each binding.
The Myvyrian Archaiology of Wales. By William Owen Pughe,
D.C.L.,
F.A.S. (Idrison); Edward Williams (lolo Morganwg); and Edward Jones (Myfyr).
To which have been added Additionai Notes upon the 'Gododin;' and an English
Translation of the Laws of
Howel the Good;
with a Glossary
of the Terms used therein. Also, an Explanatory Chapter
on Ancient British Music, by John Thomas (Pencerdd
Gwalia). In boards... £2 0s.
0d.
The
first edition was published in
three volumes, price £3 10s.
0d. — but
was for many years so scarce that £20 was readily paid for a copy.
An English and Welsh Dictionary, adapted to the present state ot science
and Literature; in which the
English Words are deduced from their originals,
and explained by their synonyms in the Welsh Language. By the Rev.
D. Silvan
Evans. 2 vols. in boards... £2 0s.
0d.
Half
calf, £2 5s, 0d.; full
calf, £2 7s. 6d,
An English and Welsh Dictionary: wherein not only the Words, but also the
Idioms and Phrasology
of the English Language are
carefully translated
into Welsh,
by proper and equivalent Words and Pnrases: with a Dissertation on the Welsh
Language, and remarks on its Poetry, &c. By the Rev.
J. Walters. 3rd edit.Im
2 vols, boards £1 10s.
0d.
A Welsh and English Dictionary: The National Dictionary of the Welsh
Language, with English and Welsh Equivalents. By W. Owen Pughe, D.C.L.,
F.A.S. Third edition, enlarged
by R. J. Pryse. With an Engraving of Dr. Pughe.
2 vols.,
bds. £1 10s.
0d. Half calf, £1 15s. 0d.; full
calf, £1 17s. 6d,
An English and Welsh Pronouncing
Dictionary. The Pronunciation is in Welsh Letters, &c., &c.
By R. J. Pryse. In
boards £0 7s.
0d. Half bound, 8s. 6d.;
bound, 9s. 6d. A SMALLER EDITlON
— 4s.
bds.
The English-Welsh Handbook,
and Vocabulary.
By Rev.
T. Ll. PHILLIPS, B.A. Price, in boards... £0 1s.
6d
Denbigh, and Denbigh Castle. Descríptive Hístoríes of the Castle, Borough,
and Liberties, &c. By Rev. J. Williams. Boards £0 5s.
0d. A SMALLER
EDITION. Price... £0 0s.
6d.
Popery
and Protestanism
brought to the test of God's Holy Word — for the use of Schools
and Familíes. By the late Rev. T. Phillips, D.D., Agent to the Bible
Society... £0 0s.
2d. A WELSH Edition also. Price... £0 0s.
2d.
Melodies for the Sanctuary and Family. — 450 Ancient and
Modern Psalm and Hymn Tunes, &c., with English & Welah words. £0 4s.
0d.
A SOL-FAH Edition also, price in boards... £0 3s.
0d.
This Collection contains a large number of old Welsh Tunes.
A full
Catalogue
will he sent on application.
|
LITERATURA GAL·LESA
OBRES ESTÀNDARD IMPRESES I PUBLICATS PER T. GEE & SON, DENBIGH, I PER A
TENIR A TOTS ELS LLIBRERIS.
Si es troba alguna dificultat, s'enviaran gratuïtament per correu a qualsevol
part d'Europa, Estats Units o Canadà, un cop rebut l'efectiu.
£SD
L'Enciclopèdia Cambrensis. L'Obra més important; publicat en llengua
gal·lesa. Editat pel reverend John Parry, DD, de Bala. Amb un apèndix, editat
pel reverend John Ogwen Jones, BA, Rhyl. Vegeu la pàgina següent. En 10
volums, taulers.... £7 10s. 0d. Mitja lligada al marroc persa, 8 £ 8s. 0d.;
ful bound do., 9 £ 9s. 0d.; idem, extra, 10 £ 10s. 0d.; ídem, vores daurades,
15s. extra en cada enquadernació.
L'Arqueologia Myvyrian de Gal·les. Per William Owen Puhe, DCL, FAS (Idrison);
Edward Williams (lolo Morganwg); i Edward Jones (Myfyr). A les addicionals
quals s'han afegit notes sobre el 'Gododin;' i una transició anglesa de les
lleis de Howel the Good; amb un glossari dels termes que s'hi fan servir.
També, un capítol explicatiu sobre la música antiga britànica, de John Thomas
(Pencerdd Gwalia). En taulers... £2 0s. 0d.
La primera edició és va publicar en tres volums, al preu de 3 £ 10s. 0d. —
però per a molts cotxes era tan escàs que es van pagar 20 lliures per una
còpia.
An English and Welsh Dictionary, adaptat a l'estat actual de la ciència i la
literatura; en què les paraules angleses es dedueixen dels seus originals, i
s'expliquen pels seus sinònims en llengua gal·lesa. A càrrec del reverend D.
Silvan Evans. 2 vols. en taulers... £2 0s. 0d.
Mitja vedella, £2 5s, 0d.; vedell complet, 2 7 £. 6d,
Un diccionari anglès i gal·lès: on no només les paraules, sinó també els
modismes i la fraseologia de la llengua anglesa es tradueixen acuradament al
gal·lès, mitjançant paraules i frases adequades i equivalents: amb una
dissertació sobre la llengua gal·lesa. i observacions sobre la seva poesia,
etc. Pel reverend J. Walters. 3a edició. Sóc 2 vols, taulers 1 £ 10s. 0d.
A Welsh and English Dictionary: The National Dictionary of the Welsh
Language, amb equivalents en anglès i gal·lès. Per W. Owen Pughe, DCL, FAS
Tercera edició, ampliada per RJ Pryse. Amb un gravat del Dr. Pughe. 2 vols.,
bds. 110 £. 0d. Mitja vedella, 1 15 £. 0d.; vedell complet, 1 17 £. 6d,
Un diccionari de pronunciació en anglès i gal·lès. El
La pronunciació és en lletres gal·leses, etc., etc. Per RJ Pryse. En taulers
0 7 £. 0d.
Mig lligat, 8s. 6d.; lligat, 9 s. 6d. UNA EDICIÓ MÉS PETITA — 4s. bds.
El manual anglès-gal·lès i vocabulari. A càrrec del reverend T. Ll. PHILLIPS,
BA Preu, en taulers... £0 1s. 6d
Denbigh i el castell de Denbigh. Històriques descriptives del castell, barri
i llibertats, etc. A càrrec del reverend J. Williams. Taulers 0 £ 5s. 0d. UNA
EDICIÓ MÉS PETITA. Preu... £0 0s. 6d.
El papat i el protestanisme van posar a prova la Santa Paraula de Déu, per a
l'ús de les Escoles i les Famílies. Pel difunt reverend T. Phillips, DD,
agent de la Societat Bíblica... £0 0s. 2d. Una edició gal·lesa també. Preu...
£0 0s. 2d.
Melodies per al Santuari i la Família. — 450 Antic
i Modern Psalm and Hymn Tunes, etc., amb paraules angleses i Welah. £0 4s.
0d.
També una edició SOL-FAH, preu en taulers... £0 3s. 0d.
Aquesta col·lecció va comptar amb un gran nombre de melodies gal·leses
antigues.
S'enviarà un catàleg complet a la sol·licitud.
|
#83
WELSH LITERATURE
STANDARD WORKS PRINTED AND PUBLISHED BY T. GEE & SON, DENBIGH, AND TO BE HAD OF
ALL BOOKSELLERS.
Should any difficulty be found, they will he sent free per post
to any part
of Europe, the
United States, or Canada, on receipt of Cash.
£
S.D
The
Encyclopaedia
Cambrensis. The most important Work; published in the Welsh Language. Edited
by the Rev. John
Parry, D.
D., of
Bala. With An Appendix, edited by the Rev. John Ogwen
Jones, B. A., Rhyl. See next page. In 10 Volumes,
boards.... £7 10s.
0d.
Half bound in Persian morocco, £8 8s. 0d.;
ful bound do., £9 9s. 0d.;
ditto, extra, £10 10s.
0d.; ditto, Gilt edges,
15s.
extra in each binding.
The Myvyrian Archaiology of Wales. By William Owen Pughe,
D.C.L.,
F.A.S. (Idrison); Edward Williams (lolo Morganwg); and Edward Jones (Myfyr).
To which have been added Additionai Notes upon the 'Gododin;' and an English
Translation of the Laws of Howel the Good;
with a Glossary
of the Terms used therein. Also, an Explanatory Chapter
on Ancient British Music, by John Thomas (Pencerdd
Gwalia). In boards... £2 0s.
0d.
The
first edition was published in
three volumes, price £3 10s.
0d. — but
was for many years so scarce that £20 was readily paid for a copy.
An English and Welsh Dictionary, adapted to the present state ot science
and Literature; in which the
English Words are deduced from their originals,
and explained by their synonyms in the Welsh Language. By the Rev.
D. Silvan
Evans. 2 vols. in boards... £2 0s.
0d.
Half
calf, £2 5s, 0d.; full
calf, £2 7s. 6d,
An English and Welsh Dictionary: wherein not only the Words, but also the
Idioms and Phrasology
of the English Language are
carefully translated
into Welsh,
by proper and equivalent Words and Pnrases: with a Dissertation on the Welsh
Language, and remarks on its Poetry, &c. By the Rev.
J. Walters. 3rd edit.Im
2 vols, boards £1 10s.
0d.
A Welsh and English Dictionary: The National Dictionary of the Welsh
Language, with English and Welsh Equivalents. By W. Owen Pughe, D.C.L.,
F.A.S. Third edition, enlarged
by R. J. Pryse. With an Engraving of Dr. Pughe.
2 vols.,
bds. £1 10s.
0d. Half calf, £1 15s. 0d.; full
calf, £1 17s. 6d,
An English and Welsh Pronouncing
Dictionary. The Pronunciation is in Welsh Letters, &c., &c.
By R. J. Pryse. In
boards £0 7s.
0d. Half bound, 8s. 6d.;
bound, 9s. 6d. A SMALLER EDITlON
— 4s.
bds.
The English-Welsh Handbook,
and Vocabulary.
By Rev.
T. Ll. PHILLIPS, B.A. Price, in boards... £0 1s.
6d
Denbigh, and Denbigh Castle. Descríptive Hístoríes of the Castle, Borough,
and Liberties, &c. By Rev. J. Williams. Boards £0 5s.
0d. A SMALLER
EDITION. Price... £0 0s.
6d.
Popery
and Protestanism
brought to the test of God's Holy Word — for the use of
Schools and Familíes. By the late Rev. T. Phillips, D.D., Agent to the Bible
Society... £0 0s.
2d. A WELSH Edition also. Price... £0 0s.
2d.
Melodies for the Sanctuary and Family. — 450 Ancient and
Modern Psalm and Hymn Tunes, &c., with English & Welah words. £0 4s.
0d.
A SOL-FAH Edition also, price in boards... £0 3s.
0d.
This Collection contains a large number of old Welsh Tunes.
A full
Catalogue
will he sent on application.
|
|
|
|
|
|
#84
GWEITHIAU
Y DIWEDDAR BARCHEDIG WILLIAM REES, D.D., CAER.
Caniadau Hiraethog: yn cynnwys holl Gyfansoddiadau P. s. c. Barddonol Gwilym
Hiraethog; sef, y Parch. W. REES, D.D., Liverpool. Mewn byrddau...
£0 4s.
0d.
CYNNWYSIAD. – Iob – Pryddest - Awdl, mewn chwech o ranau. - Awdl ar Heddwch. - Cywydd ar Frwydr Trafalgar, a
marwolaeth y Penllyngesydd, Arglwydd Nelson, &c. - Englynion Marwnadol. - Beddargryph. - Marwnadau. - Caneuon. Emynau a Chyfieithiadau; a
Thraethawd ar Feirdd a Barddoniaeth Gymreig.
Emmanuel; neu, Ganolbwngc Gweithredoedd a Llywodraeth Duw. Gan GWILYM
HIRAETHOG. Mewn byrddau, Cyf. I., pris 4s.; a Chyf. II., pris 5s. ... £0 9s.
0d.
CYFROL I. Caniad 1. Y Duwdod: - Holldduwiaeth, Amldduwiaeth. 2. Y Frwydr
Fawr: - Annuwiaeth. 3. Y Cread: - Cyntefigaeth y ddaear, &c. 4. Y
Cyfnodau. 5. Y Carcharorion. 6. Cyfrinach y Goedwig. 7. Yr Ardd. 8. Y Prawf.
9. Breuddwyd Efa. 10. Cain ac Abel.
CYFROL II. - Caniad 1. Gweledigaeth y Ddaear. 2. Gweledigaeth y Nef. -
Ymdaith drwy y wybrenau. 3. Gweledigaeth y Breuddwyd.
4. Gweledigaeth Beula (un o heuliau y nef). - Rhan i.
5. Gweledigaeth rhwng cromfachau). 6. Gweledigaeth Beula. - Rhan ii. 7.
Gweledigaeth Tirza (haul arall). 8. Gweledigaeth Tirza. - Rhan ii. 9, 10, 11,
a 12. Gweledigaeth Tirza. - Rhan iii., iv., a v.
Dymunem, yn y modd cywiraf, alw sylw yn adnewyddol, at yr Arwrgerdd hon. Y
mae yn llawn o bob rhagoriaethau perthynol i'r cyfryw gyfansoddiad. Yr hyn a
honwn yw, ei bod yn gydgyfarfyddiad ardderchog o holl gynneddfau
barddonlaeth aruchel. Cawn ynddi y mawreddog a'r llednais, y difrifol a'r
chwareus, y tawel a'r cynnhyrfus, y cyfarwydd a'r dyeithr, y prydferth a'r
ofnadwy.... Y mae y gwaith hwn yn eithaf llafur oes gyffredin. - 'Y Beirniad.'
Twr Dafydd. Gan y Parchedig WILLIAM REES, D.D. Cynnwysa Arweiniad i mewn i
Lyfr y Salmau; ac arall-eiriad Barddonol newydd o'r Salmau, wedi eu gosod yn gyfochrog â'r
rhai gwreiddiol, ynghyd â Nodiadau ar bob Salm. Mewn byrddau
£0 4s.
0d.
Yr ydym yn croesawu yn galonog y gwaith hwn, ac yn diolch i'w awdwr hybarch
am ei roddi i'w genedi. Ceir testyn y Salmau yma wedi ei argraphu yn gywir a
destlus, a hyny mewn cyfrol fechan, hylaw, a phrydferth - ac yn gyfochrog
ceir yr arall-eiriad, yr hwn yn fynych sydd yn hynod o hapus, a phob amser yn dda a
darllenadwy, ac yn gynnorthwy rhagorol i ymdeimlo yn adnewyddol ag
ieuengrwydd bythol y Salmau: ac y mae y Nodiadau a chwanegir, nid yn unig yn
ymarferol ac eglurhaol,' ond hefyd, nid yn anfynych, yn ddadblygiad
helaethach ar farddoniaeth y Salmau eu hunain.' - 'Y Traethodydd.'
Aelwyd F’ Ewythr Robert: neu Hanes Caban F' Ewythr Tomos: - mewn ffurf o
ymddiddan rhwng F’ Ewythr Robert a Modryb Elin o Hafod y Ceiliogwydd, a'r gwas, a'r
forwyn, a James Harris, o Bryn derwen, &c. Gyda Darluniau. Gan y Parch.
W. REES, D.D. Bddau. £0 3s.
6d.
Y mae neillduolrwydd yn perthyn i
'Aelwyd F’ Ewythr Robert' sydd yn ei wneyd yn werth ei ddarllen hyd yn oed gan
y rhai sydd wedi darllen 'Uncle Tom,' pa un bynag ai yn Saesneg ai mewn
cyfieithiad. - Y Traethodydd.'
Y mae y dull hwn o ddwyn y llyfr allan yn ddengar neillduol, ac yn fwy
manteisiol i osod allan feddwl y gwreiddiol yn eglur a dealladwy. - 'Y
Dysgedydd.'
Yr oedd yn hanfodol cael athrylith y Parch. W. REES, a dawn yr 'Hen Ffarmwr,'
wedi cydgyfarfod, i wneyd cyfiawnder âg ‘Uncle Tom.' - 'Y Cronicl.'
Traethawd ar Grefydd Naturiol a Dadguddiedig. Gan y Parch. W. REES. Cynnwysa
brofion o ddwyfoldeb y Beibl, a'r grefydd Gristionogol - hanes gau grefyddau
y byd - pa mor bell y llwyddodd y doethion Cenhedlig i ddwyn trefn ar y byd -
golygiadau Socrates, Plato, Aristotle, Anaxagoras - egwyddorion Hobbes,
Rousseau, Paine, Bolingbroke, Volney, &c., ynghyd a sylwadau cyffredinol
arnynt - addefiadau gelynion y Beibl o ragoroldeb ei egwyddorion - dylanwad
ymarferol Cristionogaeth ac Anffyddiaeth ar wledydd a phersonau - esamplau o
droedigaeth anffyddiaid - marwolaethau truenus amryw anffyddiaid, a
marwolaethau dedwydd amryw Gristionogion - agwedd grefyddol y byd, a'i brif
grefyddau, ynghyd â sylwadau arnynt - cyfarwyddiadau i ddarllen a deall yr
Ysgrythyrau - hanes y Beibl, &c., &c. Mewn byrddau... £0 3s.
6d.
T. GEE A'I FAB, CYHOEDDWYR, DINBYCH.
|
82
DE VEGADES
EL DIFAT REVEREND WILLIAM REES, DD, CHESTER.
Cançons de Hiraethog: que conté totes les composicions de P. sc Poetic Gwilym
Hiraethog; és a dir, el reverend W. REES, DD, Liverpool. En taules...
£0 4s. 0d.
CONTINGUT. - Job - Pryddest - Awdl, en sis parts. - Oda a la pau. - Cywydd a
la batalla de Trafalgar, i la mort de l'almirall, Lord Nelson, etc. - Elegia
Englenyon. - Estancament. - Elegies. - Cançons. Himnes i traduccions; i un
Assaig sobre poetes i poesia gal·lesos.
Emmanuel; o, El Centre de les Accions i el Govern de Déu. Per GWILYM
LINEETHOG. En taules, vol. I., preu 4s.; i Ref. II., preu 5s. ... £0 9s. 0d.
VOLUM I. Cançó 1. La divinitat: - Panteisme, Politeisme. 2. La Gran Batalla:
- L'ateisme. 3. La Creació: - La primitivitat de la terra, etc. 4. Els
Períodes. 5. Els Presos. 6. El secret del bosc. 7. El Jardí. 8. La prova. 9.
El somni d'Eva. 10. Caín i Abel.
VOLUM II. - Cançó 1. Visió de la Terra. 2. La visió del cel. - Un viatge pels
cels. 3. Visió del Somni.
4. Visió de Beula (un dels sols del cel). - Part I.
5. Visió entre parèntesis). 6. La visió de Beulah. - Part II. 7. La visió de
Tirtzah (un altre sol). 8. La visió de Tirsà. - Part II. 9, 10, 11 i 12. La
visió de Tirsà. - Part iii., iv. i v.
Volíem, de la manera més correcta, cridar una renovada atenció sobre aquesta
Gran Cançó. Està ple de totes les excel·lències relacionades amb aquesta
composició. El que afirmem és que és una excel·lent reunió de totes les
qualitats de la poesia sublim. Hi trobem el grandiós i l'ampli, el seriós i
el juganer, el tranquil i l'agitat, el familiar i l'estrany, el bell i el
terrible... Aquesta obra és tot el treball d'una època normal. . - 'La
crítica'.
Torre de David. Pel reverend WILLIAM REES, DD Inclou una guia al Llibre dels
Salms; i una nova paràfrasi poètica dels Salms, col·locada al costat dels
originals, juntament amb les Notes de cada Salm. En taules
£0 4s. 0d.
Donem la benvinguda a aquesta obra i donem les gràcies al seu estimat autor
per donar-la a llum. El text dels Salms està aquí imprès correctament i
ordenadament, i això en un volum petit, pràctic i bonic -i paral·lelament és
la paràfrasi, que sovint és extremadament feliç, i sempre bona i llegible, i
és una excel·lent ajuda per sentir-se renovat. l'eterna joventut dels Salms:
i les Notes que s'afegeixen, no només són pràctiques i explicatives,' sinó
també, no poques vegades, un major desenvolupament de la poesia dels mateixos
Salms.' - 'L'assagista'.
F' Oncle Robert's Aelwyd: o Hanes Caban F' Ewythr Tomos: - en forma de
conversa entre F' Oncle Robert i tia Elin de Hafod y Ceiliogwydd, i el criat,
i la minyona, i James Harris, de Bryn derwen, etc. Amb Il·lustracions. Pel
reverend W. REES, DD Bddau. 0 3 £. 6d.
Hi ha una particularitat relacionada amb 'Aelwyd F' Ewythr Robert' que fa que
valgui la pena llegir-lo fins i tot per aquells que han llegit 'Oncle Tom',
ja sigui en anglès o en traducció. - L'assagista.
Aquest mètode de treure el llibre és especialment atractiu i és més
avantatjós per exposar el pensament de l'original de manera clara i
comprensible. - 'L'aprenent'.
Era imprescindible tenir el geni del reverend. W. REES, i el talent de
l'"Old Farmer", s'han unit per fer justícia a l'"Oncle
Tom". - 'La Crònica'.
Un assaig sobre la religió natural i revelada. Pel reverend W. REES. Inclou
proves de la divinitat de la Bíblia i la religió cristiana -la història de
les falses religions del món - fins a quin punt els savis gentils van
aconseguir posar ordre al món -- les opinions de Sòcrates, Plató, Aristòtil,
Anaxàgores - els principis de Hobbes, Rousseau, Paine, Bolingbroke, Volney,
etc., juntament amb observacions generals sobre ells - les admissions dels
enemics de la Bíblia de l'excel·lència dels seus principis - la influència
pràctica del cristianisme i l'ateisme sobre els països i les persones -
exemples de la conversió dels infidels - les morts miserables de diversos
infidels i la feliç mort de diversos cristians - actitud religiosa del món i
les seves principals religions, juntament amb comentaris sobre elles -
instruccions per llegir i entendre les Escriptures - història de la Bíblia,
etc., etc. En taulers... £0 3s. 6d.
T. GEE I SON, EDITORIALS, DENBIGH.
|
82
SOMETIMES
THE LATE REVEREND WILLIAM REES, D.D., CHESTER.
Songs of Hiraethog: containing all the Compositions of P. s. c. Poetic Gwilym
Hiraethog; namely, the Rev. W. REES, D.D., Liverpool. In tables...
£0 4s. 0d.
CONTENT. - Job - Pryddest - Awdl, in six parts. - Ode on Peace. - Cywydd on
the Battle of Trafalgar, and the death of the Admiral, Lord Nelson, &c. -
Elegy Englenyon. - Stagnation. - Elegies. - Songs. Hymns and Translations;
and an Essay on Welsh Poets and Poetry.
Emmanuel; or, The Center of God's Actions and Government. By GWILYM
LINAETHOG. In tables, Vol. I., price 4s.; and Ref. II., price 5s. ... £0 9s.
0d.
VOLUME I. Song 1. The Godhead: - Pantheism, Polytheism. 2. The Great Battle:
- Atheism. 3. The Creation: - The primitiveness of the earth, &c. 4. The
Periods. 5. The Prisoners. 6. The Secret of the Forest. 7. The Garden. 8. The
Test. 9. Eve's dream. 10. Cain and Abel.
VOLUME II. - Song 1. Vision of the Earth. 2. The Vision of Heaven. - A
journey through the skies. 3. Vision of the Dream.
4. Vision of Beula (one of the suns of heaven). - Part i.
5. Vision between brackets). 6. Beulah's vision. - Part ii. 7. The vision of
Tirzah (another sun). 8. The vision of Tirzah. - Part ii. 9, 10, 11, and 12.
The vision of Tirzah. - Part iii., iv., and v.
We wished, in the most correct way, to call renewed attention to this Great
Song. It is full of all excellences related to such a composition. What we
claim is, that it is an excellent meeting of all the qualities of sublime
poetry. We find in it the grand and the broad, the serious and the playful,
the calm and the agitated, the familiar and the strange, the beautiful and
the terrible.... This work is quite the labor of an ordinary age. . - 'The
Critic.'
David's Tower. By the Reverend WILLIAM REES, D.D. Includes a Guide into the
Book of Psalms; and a new Poetic paraphrase of the Psalms, placed alongside
the originals, together with Notes on each Psalm. In tables
£0 4s. 0d.
We heartily welcome this work, and thank its esteemed author for giving it birth.
The text of the Psalms is here printed correctly and neatly, and that in a
small, handy, and beautiful volume - and parallely is the paraphrase, which
is often extremely happy, and always good and readable , and is an excellent
help to feel renewed the eternal youth of the Psalms: and the Notes that are
added, are not only practical and explanatory,' but also, not infrequently, a
greater development of the poetry of the Psalms themselves.' - 'The
Essayist.'
F' Uncle Robert's Aelwyd: or Hanes Caban F' Ewythr Tomos: - in the form of a
conversation between F' Uncle Robert and Aunt Elin from Hafod y Ceiliogwydd,
and the servant, and the maid, and James Harris, from Bryn derwen, &c.
With Illustrations. By Rev. W. REES, D.D. Bddau. £0 3s. 6d.
There is a particularity related to 'Aelwyd F' Ewythr Robert' which makes it
worth reading even by those who have read 'Uncle Tom,' whether in English or
in translation. - The Essayist.'
This method of bringing the book out is particularly attractive, and is more
advantageous for setting out the original's thinking clearly and
comprehensibly. - 'The Learner.'
It was essential to have the Reverend's genius. W. REES, and the talent of
the 'Old Farmer,' have come together, to do justice to 'Uncle Tom.' - 'The
Chronicle.'
An Essay on Natural and Revealed Religion. By Rev. W. REES. It includes tests
of the divinity of the Bible, and the Christian religion - the history of the
world's false religions - how far the Gentile sages managed to bring order to
the world - - the views of Socrates, Plato, Aristotle, Anaxagoras - the
principles of Hobbes, Rousseau, Paine , Bolingbroke, Volney, &c.,
together with general observations on them - the admissions of the enemies of
the Bible of the excellence of its principles - the practical influence of
Christianity and Atheism on countries and persons - examples of the
conversion of infidels - the miserable deaths of several infidels, and the
happy deaths of several Christians - attitude religious of the world, and its
principal religions, together with comments on them - instructions to read
and understand the Scriptures - history of the Bible, &c., &c. In
boards... £0 3s. 6d.
T. GEE AND SON, PUBLISHERS, DENBIGH.
|
|
|
|
|
|
#85
The Encyclopædia Cambrensis.
Y GWYDDONIADUR CYMREIG:
NEU, GYLCH
GWYBODAETH GYFFREDINOL.
-----
Y MAE Y GWAITH MAWR CENEDLAETHOL HWN YN CYNNWYS
Corph cyflawn o Wybodaeth Ysgrythyrol a Duwinyddol; Dosbarthiad Beirniadol o
Eiriau y Beibl yn ol eu gwahanol ystyron; Daearyddiaeth Ysgrythyrol; yr
Anifeiliaid, Ehediaid, Pysg, Llysiau, &c., a enwir yn y Beibl;
Hynafiaethau; Arferion a Defodau Dwyreiniol; Hanes Eglwysig; Hanes Enwadau a
Chymdeithasau Crefyddol; Golwg gryno a chynnwysfawr ar agwedd Cristionogaeth
trwy y Byd; Bywgraffyddiaeth Grefyddol; Crefyddau y Byd - eu hanes, eu
daliadau, a phrif wrthddrychau eu haddoliad; a Ilawer o Wybodaeth Gyffredinol
sydd yn terfynu ar y materion hyn.
Y mae yr erthyglau wedi eu parotoi gan
YSGRIFENWYR ENWOCAF Y GENEDL.
DAN OLYGIAD
Y PARCH. JOHN PARRY, D.D., BALA.
Gydag ATTODIAD, yn cynnwys amryw Erthyglau nas gallesid eu cyhoeddi ar y pryd
yn eu lleoedd priodol, dan olygiad
Y PARCH. J. OGWEN JONES, B.A., RHYL.
Y RHAGYMADRODD, GYDA HANES BYWYD DR. PARRY, A SYLWADAU AR EI YSGRIFENIADAU,
GAN Y PARCH. OWEN THOMAS, D.D., LIVERPOOL.
Y mae y Gwaith hwn yn ddeg o Gyfrolau wythplyg mawr, ac yn cynnwys HANES
TEYRNASOEDD Y BYD ar ddechreu y flw. 1879. Darluniau rhagorol o Dr. Parry, a
Mr. Gee.
Pedwar cant a deg o Ddarluniau i egluro yr Erthyglau.
A deg ar hugain o Fapiau rhagorol,
Yn mha rai y mae y Darganfyddiadau diweddaf a wnaed gan Dr. LIVINGSTONE a Mr.
STANLEY, a theithwyr enwog eraill, wedi eu nodi.
Nid ydyw y Gwaith hwn i'w gael mewn rhanau yn awr; ond fel y canlyn: - I'r neb sydd eisieu Cyfrolau i orphen eu copiau, gellir eu cael fel y
canlyn: - Mewn byrddau am 14s. y gyfrol - ond y ddiweddaf yn 1p. 2s. 0c. Yn hanner rhwym, y mae y cyfrolau yn 15s, 6c. yr un - y ddiweddaf
yn 1p. 4s. 0c. Mewn rhwymiad cyflawn, y mae y cyfrolau yn 17s. 6c. yr un - y
ddiweddaf yn 1p. 5s. 0c.
COPIAU CYFLAWN O'R GWAITH. - Yn y copiau cyflawn a wneir i fyny yn awr y mae
y Mapiau, &c., yn cael eu trefnu yn wahanol i'r uchod; a'u prisiau fel y
canlyn: - Mewn llian, pris 7p. 10s. Oc.; yn hanner rhwym mewn Persian Morocco,
8p. 8s. 0c.; mewn rhwymiad llawn, 9p. 9s. 0c.; rhwymiad llawn extra, 10p. 10s. 0c. Ond os bydd yr ymylau wedi eu goreuro (gilt edges), bydd y pris
15s. yn rhagor.
CYHOEDDWYD GAN T. GEE A'I FAB, DINBYCH.
Anfonant Restr gyflawn o'u Llyfrau i'r neb a ysgrifenant am dani.
|
84
L'Enciclopèdia Cambrensis.
L'ENCICLOPEDIA GAL·LESA:
O, CERCLE
INFORMACIÓ GENERAL.
-----
AQUESTA GRAN OBRA NACIONAL CONTÉ
Un conjunt complet de coneixements bíblics i teològics; Una classificació
crítica de les paraules de la Bíblia segons els seus diferents significats;
Geografia bíblica; els Animals, Ocells, Peixos, Verdures, etc., anomenats a
la Bíblia; Antiguitats; Costums i rituals orientals; Història de l'Església;
Història de les confessions i societats religioses; Una mirada concisa i
exhaustiva a l'aspecte del cristianisme arreu del món; Biografia religiosa;
Religions del món: la seva història, els seus principis i els principals
objectes del seu culte; i Molta informació general que acaba sobre aquests
temes.
Els articles han estat preparats per
ELS ESCRITORS FAMOSOS DE LA NACIÓ.
EN EDICIÓ
EL REV. JOHN PARRY, DD, BALA.
Amb un ANNEX, que conté diversos articles que no es podien publicar en aquell
moment en els seus llocs corresponents, editats
EL REV. J. OGWEN JONES, BA, RHYL.
LA INTRODUCCIÓ, AMB LA HISTORIA DE VIDA DEL DR. PARRY, I COMENTA ELS SEUS
ESCRITS,
PER LA REVERENDA. OWEN THOMAS, DD, LIVERPOOL.
Aquesta obra consta de deu grans volums vuitens, i conté la HISTÒRIA DELS
REGNES DEL MÓN a principis d'any. 1879. Excel·lents dibuixos del Dr. Parry i
del Sr. Gee.
Quatre-centes deu il·lustracions per explicar els articles.
I trenta mapes excel·lents,
En els quals es troben els darrers descobriments fets pel Dr. LIVINGSTONE i
el Sr. STANLEY, i altres viatgers famosos.
Aquesta Obra no es troba ara per parts; però de la següent manera: - Per a
qui necessiti Volums per acabar els seus exemplars, es poden obtenir de la
següent manera: - En taulers de 14s. el volum, però l'últim en 1p. 2s. 0p.
Mitja enquadernat, els volums són 15s, 6c. cadascun - l'últim en 1p. 4s. 0p.
En enquadernació completa, els volums són 17s. 6c. cadascun - l'últim en 1p.
5 s. 0p.
CÒPIES COMPLETES DE L'OBRA. - A les còpies completes que ara es componen els
Mapes, etc., estan disposats de manera diferent a l'anterior; i els seus
preus de la següent manera: - En llençols, preu 7p. 10 segons. Octubre; mig
enquadernat en persa marroc, 8p. 8 s. 0c.; enquadernació completa, 9p. 9 s.
0c.; enquadernació completa extra, 10p. 10s. 0p. Però si les vores estan
daurades (vores daurades), el preu serà de 15 s. més.
PUBLICAT PER T. GEE I SON, DENBIGH.
Envien una llista completa dels seus llibres a qualsevol que escrigui sobre
això.
|
84
The Encyclopædia Cambrensis.
THE WELSH ENCYCLOPEDIA:
OR, CIRCLE
GENERAL INFORMATION.
-----
THIS GREAT NATIONAL WORK CONTAINS
A Complete Body of Scriptural and Theological Knowledge; A Critical
Classification of the Words of the Bible according to their different
meanings; Scriptural Geography; the Animals, Birds, Fish, Vegetables,
&c., named in the Bible; Antiquities; Oriental Customs and Rituals;
Church History; History of Religious Denominations and Societies; A concise
and comprehensive look at the aspect of Christianity throughout the World;
Religious Biography; Religions of the World - their history, their tenets,
and the main objects of their worship; and Lots of General Information that
ends on these matters.
The articles have been prepared by
THE NATION'S FAMOUS WRITERS.
UNDER EDIT
THE REV. JOHN PARRY, D.D., BALA.
With an APPENDIX, containing several Articles which could not be published at
the time in their proper places, edited
THE REV. J. OGWEN JONES, B.A., RHYL.
THE INTRODUCTION, WITH THE LIFE STORY OF DR. PARRY, AND COMMENTS ON HIS
WRITINGS,
BY THE REVEREND. OWEN THOMAS, D.D., LIVERPOOL.
This Work consists of ten large eightfold Volumes, and contains the HISTORY
OF THE KINGDOMS OF THE WORLD at the beginning of the year. 1879. Excellent
drawings of Dr. Parry, and Mr. Gee.
Four hundred and ten Illustrations to explain the Articles.
And thirty excellent Maps,
In which are the latest Discoveries made by Dr. LIVINGSTONE and Mr. STANLEY,
and other famous travellers, noted.
This Work is not to be found in parts now; but as follows: - For anyone who
needs Volumes to finish their copies, they can be obtained as follows: - In
boards for 14s. the volume - but the last in 1p. 2s. 0p. Half bound, the
volumes are 15s, 6c. each - the last in 1p. 4s. 0p. In complete binding, the
volumes are 17s. 6c. each - the last in 1p. 5s. 0p.
COMPLETE COPIES OF THE WORK. - In the complete copies now made up the Maps,
&c., are arranged differently from the above; and their prices as
follows: - In linen, price 7p. 10s. Oct.; half bound in Persian morocco, 8p.
8s. 0c.; in full binding, 9p. 9s. 0c.; full binding extra, 10p. 10s. 0p. But
if the edges are gilded (gilt edges), the price will be 15s. more.
PUBLISHED BY T. GEE AND SON, DENBIGH.
They send a complete List of their Books to anyone who writes about it.
|
|
|
|
|
