kimkat3812k Gwaith Barddonol Islwyn. 1897. William Thomas (Islwyn), Yr Ynys-ddu, Sir Fynwy (1832-1878) (rhan o Fwrdeistref Caerffili ers 1966).

13-05-2023

.....

Gweler hefyd / Vegeu tambe / See also:

.....

Gwefan Cymru-Catalonia
La Web de Catalunya i Gal·les

Cywaith Siôn Prys - Testunau Cymraeg ar y We

Gwaith Barddonol Islwyn. 1897.
William Thomas (Islwyn) (1832-1878).

RHAN 9/9. Tudalennau 800-864.

Map

Description automatically generated
(delwedd 7282)

https://translate.google.com/

(Cymraeg, catala, English, euskara, Gaidhlig, Gaeilge, Frysk, Deutsch, Nederlands, français, galego, etc)

...

A person with a beard

Description automatically generated with medium confidence

A map of the united kingdom

Description automatically generated with low confidence

(delwedd J7768) (delwedd 3181d)

llythrennau duon = testun wedi ei gywiro
llythrennau gwyrddion = testun heb ei gywiro


	800 GWAITH ISLWYN. Atal hoen ein telynau, — a'u hoelio Ar helyg ganghennau, Cloi’r galon a’i ffynhonnau, — nis meiddiwn, Canu, gwn, fynnwn wrth gofio'u henwau. Enwau a fyddant hynod Tra cylchoedd bydoedd yn bod. A champweithiau tadau teg, Ha ardyrau Gwalia! pan eich gwelir Calon fflwch gwladgarwch a agorir, Prifenwau oesau i'n cof a wysir, Ar hyfion ymdrechion adedrychir, Taranau'r gâd trwy y wlad arledir, Ar y saeth lem ad-dremir, a chyd floedd Afrifawg luoedd a thwrf eu heirf glywir. Golud a phinacl ein gwlad, a'i ffyniant, A phrif allwedd ei holl hedd a'i llwyddiant. O! arhosed gair Iesu — a'i deyrnas Yn gadernid Cymru, A rhinwedd i'w heirianu, — nes bydd hon A'i bryniau uchelion trwy’r wybr yn chwalu. Y CEFFYL A'R ASYN. (la fontaine.) 'Roedd asyn tlawd a cheffyl yn cyd-deithio, Y naill dan erfawr bwn, a'r llall yn ddedwydd arno, A chloch oedd nâd ein Balaam am gynhorthwy, — "Syr, byddai yn gymwynas ganmoladwy," "Ust! be sy ar y llabwst diog, hawyr? " A ffwrdd âg ef â'i sodlau yn yr awyr, A threngu wnaeth y truan yn ei ymyl, Ond trwm echrydus fu y tro i'r ceffyl — Rhowd pac yr asyn ar ei gefn, A'i groen drachefn. Fe ddylai dynion gario beichiau’u gilydd, A rhoi y naill i'r llall gynorthwy beunydd, Waith cyfaill pan y syrthia yn dy ymyl, I ti y gedy ei faich, a byddi’n frawd i'r ceffyl.
	ENAID. 801 ENAID PA fodd darluniaf di, O Enaid mawr? Oferedd yw i mi ddefnyddio iaith yn awr. Rhyw ddarn o Dduw Rhy fawr i lygad amser yw, A’i feddylddrychau dyrchafedig Fel bryniau yn yr anweledig Mae’n sefyll uwch cyfandir amser, fry Fel Alp o eilfyd; angau yw Y nerthol ddaear gryn a'i try I’w le yn ol ar ymyl bryniau Duw. Mae yn pontio’r eigion ser A drychfeddwl; Mae yn dringo’r nennau ter Fel uchel-bren bythol draw, Ac yn plethu eu cyfundraethau fel colfennau yn ei law. Mae ei feddwl, fel y nefoedd, fyth a byth yn ymeangu Tua Duw ac anfeidroldeb; geoy’r ser-deyrnasoedd obry, Fel pererin nef-rwymedig Ar ei daith anherfynedig, Byd ar fyd fel dôl ar ddôl Ar ei oL Yf i mewn, yr Enaid mawr, fydoedd Duwdod fôr ar fôr Fel meddyliau munud awr, a sycheda am feddyliau noethion Ior, Am ei weled fel y mae mwy heb gyffelybol lun Y tu draw i’w holl weithredoedd ynddo’i hun. Cyneuer byth feddyliau ter Drwy nen fy enaid i fel ser. Meddyliau mawrion ynt y goleuadau gwiw, Sy’n llosgi tua bydoedd gwell a'u terfyn oll yn Nuw, Yn llosgi nes y byddont yn anweledig draw Yng nghanol dydd y Duwdod, claer Dduwdod ar bob llaw. Rho imi, Dad, y gallu i dramwy’n ol a blaen Trwy dragwyddoldeb meddwl sydd o anfeidrol daen. Y mae y byd yn fawr, mae’n llanw cylch Rhyfeddol yn y gwagle, ynnot ti O Enaid mawr, drychfeddwl syml yw. Y greadigaeth, er llydaned hon, Brysura i mewn ac allan trwot ti Fel awel lawn o Dduwdod, a phob byd Fel adsain o'i gadernid. Mae y ser
	802 GWAITH ISLWYN. Yn soddi yn dy ardderchawgrwydd maith Fel traeth o gregin, tra y chwyddo’th lanw Uwch cyfyngforoedd amser oll i mewn I'r moroedd pell tragwyddol, lle y mae Duwdod yn foroedd mwy, a'r oesoedd oll Fel tonnau o anfeidrol rif, o chwydd Anfeidrol rwysgfawr. Enaid! beth yw môr, Môr o fawreddog fydoedd ar dy ffordd? Rhyd, hawdd i enaid groesi. Medri di Linynnu’r bydoedd ar ddrychfeddwl derch A chwareu ar y tant. Mae rhywbeth ynnot Sy’n fwy na’r bydoedd — rhywbeth sydd yn gwneyd I'r haul dy adwaen oddi draw fel un O'r nefol bythol fodau, ac, i'th law Ollwng ei reithlyfr mwyach, lle y mae Uchelion ddeddfau llawer byd, lle cawd I'r ddaear ei thudalen; — rhywbeth sydd Yn troi elfennau natur oll fel afon Ar olwyn dy ddibenion, gan eu dwyn I gydweithredu drosot ti, rhai sydd A'u gilydd yn rhyfela ac yn dryllio Y nefoedd â'u hystormydd, ac yn gadael Rhwygiadau oesol ar ystlysau’r bryn. Yr wyt yn cau y tarth i mewn, ac wele Fraich egyr lwybr trwy y gwynt a'r môr, Nerth sydd yn ysgwyd gwledydd fel pe bai Ysgogiad mawr y ddaear yn deimledig. O Enaid! mae y byd yn soddi ynnot, I'r tawel eigion o adgofion sydd Yn cysgu ar suddedig draeth ieuenctyd, Fel anigonol beth o fychan bwys; A thi wyt gadarn eto, yn dy flaen Yn ymeangu gydag oesoedd eilfyd, Ac nid oes dim a'th flina, Enaid mawr, Ond rhifo oesoedd. Henffych dymor pan Ddiffoddir llusern amser uwch y byd A phruddaidd oleuadau’r nos rhai sydd Yn dyferynu tragwyddoldeb arnat Mor brin, a thithau mor sychedig fyth. Wyt fel pe rhwymid Ysbryd mawr y môr Ar graig gerllaw rhyw ffynnon. Felly ti Dan araf ddyferynol oriau amser. Mae 'th nerthoedd fel afonydd yn dyfnhau Ac yn llydanu i dragwyddol fôr. Paham y byddit — pam mor gryf i farw?
	ENAID. 803 Mor danbaid i’r dragwyddol nos dy ddal? Rhaid fod dyfodol cerub, rhaid fod byd Tragwyddol yn dy aros, fod dy waith Yn ddwyfol a diderfyn fel dy nerth. Gadewi ganrif ar dy ol fel ton Ar fordaith anherfynol. Haul a lloer A ser ni welir mwy; Tyn amser, enbyd yrrwr, yn y man Ffrwyn fawr yr oesau i mewn, pan fyddo ar Redegfa lawn, a'i gerbyd mawr o fydoedd, Pob olwyn heulog a ser-wawlyr mawr, A unwaith ymollynga, a dwyfol lais Lef allan "Darfu!" uwch y cwbl, "Na fydded!" Mae y bryniau? Mae y môr? A'r myrdd dyffrynnoedd? Gwagle yw yr olL Tydi! tydi! Yn unig a adawyd, Enaid mawr! Ac yn dy nerth a'th rwysg gadawyd di Wyf yn dy weled yn dragwyddol iach, Ymhell i fyny ar fynyddau Ior, A naddu’r wyt gadarnaf gestyll fry Yng nghreigiau tragwyddoldeb. Llosga’r byd Fryn oddiar fryn, dyfnderoedd tan ddyfnderoedd Arddrych i mewn at arddrych, nes y bydd Ei echel main a theneuedig mwy Yn gorwedd ar y gwagle. Bydd y ser Fel tân-fynyddoedd wedi diffodd byth Yn casglu nos dragwyddol am eu bannau. Anghyfaneddol ceir y bydoedd oll, Tyf barnau drostynt fel fforestydd dyfnion. I ti er hynny’r dydd ofnadwy hwn Duwdod a thragwyddoldeb ymagorant, Ac ei i mewn dan ganu. Wrth dy ystlys Y cwymp deng mil o fryniau ac o fydoedd, O Dduw canfyddi’r oll Fel cwymp o ddail brydnawngwaith. Byddi di, Pan gyfarfyddo y ddau dragwyddoldeb Yn nhyrfau croch yr olaf ddydd, ar ol I'r cyntaf weithio’i ffordd i mewn i'r ail Trwy holl oes-gloddiau amser, byddi di, O! Énaid mawr, yng nghartref ar y llif, Ac yn mwynhau anesgrifiadwy rwysg A thwrf eu cyfarfyddiad pan y sawdd Holl fryniau amser mwy.
	804 GWAITH ISLWYN. Y MILFLWYDDIANT. HENFFYCH awr! PAN ddaw’r cenhedloedd yn eu rhwysg i'r lan O dy^ eu hir gaethiwed, fel y daeth Eu Duw i'r lan o'r bedd, ag angau erch A'u holl elynion bellach dan eu traed, O dan fanerau prynedigaeth daw Holl Israel dynol ryw mewn hedd i'r lan Trwy fôr o waed, i addawedig wlad, A Chanan eu hiawnderau, fel y daeth Eu cysgod gynt o'r Aifft. Fe ddofir yr elfennau. Flwyddi fil Anghofia’r tonnau eu digofaint gynt, A thaflant ffwrdd ormesol iau y gwynt: Y santaidd donnau wylant ar y traeth Ddagrau o hylif berl, mewn edifeirwch Am oesoedd o greulondeb at y lan. Fe gaiff yr eglwys lawenychu’n awr, A sychu ei dagrau ymaith a gafaelion O wenau yr Anfeidrol, a mwynhau Ei wyneb fel disgleirdeb hanner dydd, A byw ar ryfeddodau, byw ar Dduw Fel wybren ar afonydd o belydron. A daw y planedau yn nes at eu gilydd O gonglau y gwagle, fel nefol chwiorydd, Fel nef-gyfandiroedd pereiddiaf eu sawyr Heb rhyngddynt ond culfor rydiadwy o awyr. Fel ardal odidog o deg Elysfaoedd Ymalwant dros donnau awyrol y nefoedd. Bryd hyn bydd anian gref fel eang fôr o fawl, Yn chwyddo tua nef y nef ei dwyfol lanw heb dawl, A bydd pob anadl yn fawl bryd hyn; A gwelir hawddgar weddau angylion wrth y beddau, Ac yn eu llaw allweddau Aur y glyn. Dyfera’r gwlaw o'r nef yn dyner fel y gwlith, A chwilia’r awel gref ar santaidd hynt ymhlith Awyrol encilfeydd y storm, a charn Ei hadfail yn y môr, Am lwch merthyron Ior I'w casglu oll at ddôr — Dôr y Farn.
	TYBIAETH. 805 TYBIAETH. NID ym yn sicr fod yr enaid mawr Yn cyfeiliorni pan y cwyd uwchlaw Holl brofiad dyn o'r cawell hyd y bedd, Gan sisial pethau anhraethadwy, gyrru Pob ffigur dros y terfyn, ymbellhau. Fel seren i'r tragwyddol. Onid oes Gan enaid hanes ynddo ei hun, — rhyw drai O dywyll bethau’n murmur o’r tu ol Ar bell, anghysbell draethau — traethau lle Y collwyd Adgof gyda gorfawr ddrylliau Rhyw fyd neu fydoedd. A yw’r ser uwchben Mor ddwyfol ac ardderchog ag y myn Barddoniaeth ganu? Onid mewnol swyn, Adgofion am ddwyfolach golygfeydd A phethau yn disgleiro oll gan Dduw, Sy’n rhoddi iddynt hwy eu hysbryd-nerth A'u harucheledd? Ynnom mae y ser! A phob barddoniaeth, onid adgof yw O rywbeth mwy a fu, neu ragwelediad O rywbeth mwy i ddyfod? Pwy nad yw Yn teimlo weithiau fel pe byddai byd Hir-anghofiedig, trwy ryw ongl bell O’i gynfod yn chwyrn hedeg, neu yn cyffwrdd Rhyw benrhyn o adgofion? Dychymygion, — Pwy brofa nad gweddillion bywyd uwch Mil ardderchocach ynt, yn nyfnaf fôr Yr enaid mawr yn gorwedd hyd nes del Oll-chwiliol anadl barddoniaeth heibio? O! henffych awr pan ymddanghosa Duw Fel nerthol haul uwch holl gyfnodau bod, A ffordd yr ysbryd trwyddynt oll yn olau O’r Dwyfol — trwy’r parthedig fod — yn ol I'r Dwyfol mawr drachefn.
	806 GWAITH ISLWYN. MAE BYWYD FEL Y NEF. MAE bywyd, fel y nef, yn llawn o fydoedd; Pob dydd — rhyw fyd o ddrwg neu rinwedd ydoedd Trwy gylcholygfa’r oriau buain deuem, Awr ar ol awr, fel cae’r ol cae a heuem; Yn had hyd yr ymylon aeth y dydd I lawr dros holl derfyngylch amser prudd, Fel byd hauedig i'r tragwyddol rodau, Ac yn nhymorau tragwyddoldeb codai. O fewn addfedol ddylanwadau iawnder, Y mae yr had yn tyfu i gyflawnder, Cyflawnder dydd y Farn, mawr ddydd y medi, Pan fydd holl oriau amser o flaen y Farn yn lledu, Byd goruwch byd trwy awyr tragwyddoldeb, Yn wynion i grymanau angau neu anfarwoldeb. O HAPUS LUDDEDIG. Mae’r nos ar ei bannau i gyd yn oleuni, Môr bywyd tua’r bedd yn prysur ymloewi. Nid hon yw yr uchaf, mae ereill wybrenau, Mae bywyd ar fywyd, a nennau ar nennau. Po uchaf y dringom mwy clir yw’r olygfa Nes gwawriom yn Nuw a chael ynddo’r Wynfa. A feiwn ni’r ffordd sy’n croesi y bryniau? Y gallu a'r ordd sy’n dryllio calonnau? Mae’r ffordd yn troi’n sydyn trwy gilddor y bedd I balas tragywydd a hafddydd ei hedd. Ar aden tywyllwch mae’r ser yn neshau, A thua bro hawddfyd tymhorol mae’r wynfa dragwyddol yn cau. O! hapus Luddedig sy’n disgyn i’r glyn Hyd riw gorthrymderau, a'th galon yn llyn, A'r llwybr o’th ol yn wlyb gan dy ddagrau, A glyn dy adgofion yn dywyll gan feddau, Bedd, bedd y tu cefn i fedd yn y nifwl Fel plyg y tu cefn i blyg yn y cwmwl, Ac ambell i fedd ac ambell i flwyddyn Yn rhy bell i'r meddwl ei gofio a’i ddilyn, O hapus Luddedig sy’n curo mewn hedd Wrth haiarn ddôr angau, yng nghysgod y bedd! Trwy stormydd a gwyntoedd mae ceisio y nef, Ac nid yw hi’n agor i'r ysgafn ei lef.
	O HAPUS LUDDEDIG. 807 Pan fyddo y llais wedi methu gan alar, Yn eiddil ei swn ac yn isel ei drydar Fel awel mewn mynwent o feddau newyddion, O! mae ein gweddiau bryd hynny yn gryfion, Yn suddo i galon y Duwdod, yn plethu Ei briodoliaethau fel cadwyn o'n deutu. Mae’r Duwdod yn agor ei fynwes a'r nefoedd O'i mewn, pan y llefom o’r stormus ddyfnderoedd. Ar lawr dan y groes, a chraig yn y galon, Neu ar ymyl rhyw fedd oedrannus a llwydfron, Lle cyfyd y cof ei orsedd aml ennyd Gan droi ei deyrnwialen dros bell forau bywyd — Aml flwyddyn yn codi fel angladd i'r golwg Yn araf a phruddaidd trwy’r niwloedd anamlwg, A rhai o'r wynebau yn ddieithr, ac eto Fel rhithiau breuddwydion heb hollol ymado, — O! dyna hoff funud y Fendith fawr, Mae dagrau yn nofio y nefoedd i lawr. Pan hedo y weddi drwy gawod o ddagrau A'i haden yn wleb gan ddyfroedd teimladau, Y weddi wan eiddil a'r anadl tyner Na chlywyd o fewn terfynau bro amser, Hi lanwodd y wynfa oruchaf â'i hadsain A dyg iechydwriaeth yn ol ar ei hadain. Pan nofio y galon i fyny mewn dagrau, Y nef amgylch ogylch a egyr ei hafnau; Ymdorcha cyfiawnder gylch gwynion bileri Gorseddfainc y gras, i selio y weddi. Mae Ior yn y nefoedd yn pwyso y croesau, Yn mesur yr yrfa, yn rhifo y beddau. I'r bedd — na! nid yna y soddodd dy ddagrau, Mae’r llaw fu’n eu casglu yn wynnach na’r beddau, A wylaist erioed un funud, un deigryn? 'R oedd costrel o'r nefoedd islaw yn ei dderbyn. Mae dyn yn anghofio ei ddagrau, a'r dyffryn Yn gollwng dros gof gawodydd y gwanwyn, Ac eto mae natur yn brysur o'r golwg A'r hedyn claddedig yn gwyrddu i'r amlwg. Mae’r gawod yn codi o'r ddaear mewn blodau, A dagrau yn cnydio mewn nef o rasusau, A maes llwm y galon o'r hir anffrwytholdeb Yn harddwych aeddfedu i haf anfarwoldeb. Bu farw! mae Ior yn cofio’r arteithiau, Ac wrth eu rhifedi yn trefnu’r taleithiau.
	808 GWAITH ISLWYN. Nid ofer, fy mrawd, yw wylo yn ymyl Un ieuanc yn marw, pan na fo ond engyl I’w clywed gerllaw yn symud trwy’u gilydd Gan drefnu y goron, gan drefnu y palmwydd, A gwylio yr awrlais yn ymyl y funud, A'r galon bron sefyll, a'r byd prin yn symud. A wylaist ti yno? do, afon o ddagrau, A mynwes ni ddeil y byd o drallodau Bilerodd rhagluniaeth bryd hyn ar yr enaid. A phan fo’r olygfa yn codi ar amnaid — Ar amnaid y cof i fyny o feddau A thawel orweddfa fy more flyneddau — Pan bwyswyf fy mhen ar y beddfaen oer, Yng ngoleu sancteiddiaf y seren a'r lloer — Ar lanw o adgofion fe ddychwel teg ddrylliau Y llynges odidog o fore bleserau Gyda’r hon y cychwynnem o borthladd ieuenctyd, Dan hafaidd awelon, rhy hafaidd, rhy hyfryd, A phan lifont i mewn gyda gwynt cryf o gofion Pa ddewrder all furio o amgylch y galon? Fy natur a egyr fel hafn gyferbyn A dagrau a'i lleinw i'w croesaw a'u derbyn. Mae’r nefoedd yn sefyll i edrych ar ddeigryn, Mae’n plygu i ganfod y tlawd ar ei deulin Dan gysgod y pren yn y fforest bell, unig, A'i wedd yn pruddhau cysgodion y goedwig. Hi selia y deigryn tu fewn, pan y byddo 'N rhy wylaidd i ddangos ei hun a disgleirio; Mae arobell i deimlad rhy ddwfn a thawel I'w adsain fyth gyrraedd y wefus a'r awel, Ond clyw! mae y nefoedd yn dal yr ochenaid Pan yn symud yn drwm hyd waelodion yn enaid. Mae Ior yn dyrchafu ei orsedd yng nghanol Prudd ddrylliau y galon a'r fron edifeiriol, Ac YNDDO mae dyn yn ymsymud a byw, Mae ei feddau yn agor a'i galon yn gwaedu yn Nuw; Pwy bellach a ofnai? Daw’r cyfan i'w le Tra bywyd ac angau yn troi ynddo Fe. A phwy na charasai ei rwymo i'r lladdfa, A chael bedd mor nefolaidd ger allor Moriah. O! nid oes un trallod mor ddwfn, mor gudd, Nad yw i'r Anfeidrol mor amlwg a'r dydd. Y prudd trallodedig, tawelaf ei bryd.
	O HAPUS LUDDEDIG. 809 Sy’n wylo i’w fynwes ei ddagrau i gyd, Yn rhwymo’i drallodau i gyd wrth ei galon, Yn cario ei fflam i gyd yn ei ddwyfron, Heb oddef ochenaid i lwytho yr awel, A phawb yn ei dybied yn ddedwydd a thawel, — Y neb sydd alluog i lennu y gwg, I oddef y fflam a chaethiwo y mwg, I yfed ei ddagrau, a byw ar ddistawrwydd, Yn fedd iddo’i hun, ac ar hiraeth yn arglwydd; Y prudd trallodedig tawelaf ei fryd, Mae un yn trysori ei ddagrau i gyd Mewn cwmwl o gariad i agor ryw forau Yn gawod o ogoniant trwy’r nefol ororau. O! ti y siomedig a'r gwelw dy wedd, Sy a'th garol brudd heno fel adsain o'r bedd, A chysgod marwolaeth o'th amgylch yn cau, Ac eto marwolaeth ei hun yn pellhau, Tuag atat dy hunan y cwyni o hyd Yn ddistaw, rhag clywed a gwawdio o'r byd, A'th galon wywedig yn unig yn awr Y rhaid it' gymuno, ac â'r beddau di-wawr Sydd amgylch yn agor fel noddfau bob tu, Ac eto bob tro yn cau rhagot ti, Mae un yn cofnodi dy aml flinderoedd A dyddiau dy alar ar lyfrau y nefoedd. Mae’r tonnau angylaidd trwy’r nef yn distewi Am ennyd, i wrando a dal ar dy weddi. O Dad yr ymddifad a brawd y siomedig, Fe wlawia ei wenau i’r fynwes wywedig. Pan na fyddo cyfaill yn ymyl na brawd, Na llaw neb i estyn elusen iV tlawd, Pan fyddo yr aelwyd yn oer fel y bedd, A newyn yn eistedd yn wyn ar y wedd, Mae Ior y fan honno i'r athrist tylawd Yn noddfa a chysgod, yn gyfaill a brawd. Am bob newydd artaith sy’n rhwygo y galon Fe esyd â'i law newydd berl yn y goron; A'r deg etifeddiaeth mewn heulfro o'r wynfa, Ei heang derfynau yn fwy fe’u heanga. O! hapus Luddedig, flinedig dy fron! Melusaf yr hafn po uchaf y don. Pan fo angladd y dydd mewn distawrwydd yn symud I fedd y gorllewin, mae’r ser yn dychwelyd; Ar feddrod yr haul mae y lloer yn disgleirio.
	810 GWAITH ISLWYN. A'i gosgordd o fro tragwyddoldeb yn gwawrio; Rhaid cylchu ein bywyd â nen o gymylau Cyn delo y nefoedd a’i thegwch i'r golau; Croesawai y gaddug sy’n llennu y byd I ddangos y nefoedd tu cefn i gyd; Mae'r nos yn llawn ser, mae hedd mewn trallodau, Mae dydd yn y cwmwl sydd amgylch y beddau. Coleidiaf fy medd gan ymlawenhau, Ar aden ddu angau ma'r nef yn neshau. Rhaid llosgi’r gre'digaeth i’w hadfer i Dduw, Rhaid gruddfan i ganu, rhaid marw i fyw; A bedd yw ystafell oleuaf ein bywyd, A'r nesaf i mewn i balasau nefolfyd. O hapus Luddedig! mae’r nef oedd yn agos Pan na fo yn naear un swyn yn ymddangos; Mo'r isel yw’r ddôr sydd yn arwain i'r bywyd! Rhaid plygu hyd y bedd i gael grisiau nefolfyd. Y DYLANWAD. PAN y myn y daw, Fel yr enfys a'r gwlaw, Fel odlau yr eos ger y gwyrddaf lyn draw; Nid mwy anibynnol y seraff y sydd Yn disgyn ar donnau diweddaf y dydd, Pan fyddo’r gorllewin, rhwng huan a môr, Fel i dragwyddolfyd yn ffurfio y ddôr. Pan y myn y daw, Fel y ser dros adfail y cwmwl draw Yn llwyr anibynnol ar amser islaw; Pan y myn, heb orfodaeth na dyled i'r byd, Pan y myn, fel pethau y nefoedd i gyd. Nid felly y môr Sydd iddo’i reolau, ei ddeddfau, a'i ddôr; Mae ei lanw a'i drai yn curo o hyd Fel dringlyn ♦ mawr amser yng nghlyw yr holl fyd; O ganrif i ganrif mynegir adegau Ac eiliad fanylaf ei hollymweliadau. Nid felly yr haul Sydd i amser yn sail, A'r oriau a'r eiliadau i'w gysgod yn gail, — ♦ Pendulum.
	"DEUWCH, GWELWCH Y FAN." 811 Mae yr Alp sydd yn rhew tragwyddol o hyd Ac yn wyn o fraw byth gan ei bellder o’r byd, Mae’n gwybod y funud y cyfyd o fôr Tywyllwch y dwyrain fel delw yr Ior; A'r adar a wyddant gan ddeffro’r un eiliad I chwyddo per udgorn y byd-adgyfodiad. Dylanwad yr awen, Y pruddaidd a'r llawen, Mae’n hŷn yn ei darddiad na’r ser bore fu Yn canu uwch bydoedd dwyreol di-ri; Mae’n ddyfnach o Dduw na’r moroedd di-draul O ddyfroedd; mae’n gwawrio lle machlud yr haul. Fel yr enfys y daw, Fel arwydd cyfamod tragwyddol wnaed draw Rhwng Meddwl a Duwdod, pan araf ddychwelai Môr mawr tragwyddoldeb hyd nes ymddanghosai Mynyddoedd pell amser, ac Arch y Meddyliau Tragwyddol yn disgyn yn iach ar eu bannau. "DEUWCH, GWELWCH Y FAN." OFNADWY fan, O fedd, ystyriem di, Erch gladdfa ein gobeithion teg i gyd; Pan lenaist obaith Israel yn dy fru, Tywyllwch dudew a ordodd y byd, Ac nid edrychem tua’r nef am wawr, Yr oedd ein gwawr a'u nefoedd ynnot ti, Ein Hathraw hoff, a’n Harchoffeiriad mawr, O dan dy gwmwl a'th gauadlen ddu. A! ynnot mwy nid yw ofnadwy fedd; Yn amlder ei rym i fyny daeth, Yn goch ei ddillad, ac yn hardd ei wedd, Mor rhwydd, mor rhwysgfawr, o'th afaelion caeth. O! deuwch, gwelwch, nid yw yma mwy, Nac yma neb ond angeu dan ei glwy; O, gwelwch yr anfeidrol ddwyfol wyrth, Darostwng nerth marwolaeth, dryllio’i byrth, A thorri llwybyr drwy gysgodau’r bedd I ddinas Duw, a thawel froydd hedd.
	812 GWAITH ISLWYN. Y BRYNIAU. GWELED y bryniau fel gwlad wybrennol Yn hongian dros anian, mae’n dra synnol, Draw ymeangant fel ardrem hongiol, Lluniau o fedredd y llaw anfeidrol, Fel Anfeidroldeb ar grôg ardebol, Fawredd ar fawredd duwiau-ddyferol, A, braich Duw fel brychau dôl — a'u cyfyd Eu seilwaith hefyd o’u sel eithafol! Chwal hwynt trwy’r uchel entyrch A’u sail fel bro ddail a ddyrch. Am ystlys y tymhestloedd — draw hongiant Dringion yr uchafoedd! Cerddediad cawraidd ydoedd — hyd-ddynt gynt, Duwiau ar fawrhynt hyd awyr-foroedd. Broniad gair Ior yw’r bryniau, — coronwaith Cywreiniaf ei riniau, Ei gre-nerth dan goronau Ar y nef yn ymdeyrnhau. Crôg ael awyr eu creigleoedd — echrys Ar hyd ochrau’r nefoedd, Ei glywiol leithig-leoedd. Fynediad ofnadwy — o Dduw-fawredd! Ei fôr amhlymadwy O allu maith, ar goll mwy A chodiad anghyrchadwy! Wedi i Dduw doi y ddaear — â'r nefoedd, A rhoi Neifion anwar Iorwedd o dan wedd wâr, Hudd nef fwyn iddo’n faniar, A bwrw y gwenyg brigwynion — gorwyllt Dan gaerau uchelion. A chrogi uwch yr eigion Chwydd y tir uwch awydd ton, — Rhoi gwagder y dyfnder dwys Mawr arffed i’w môr orffwys, A chrynhoi ei charn awyr A darostwng mwng ei myr, Archodd ei Hior chwydd arall, Chwydd byd ar ei fraich ddi-ball
	Y BRYNIAU. 813 Goruwch môr ar ymgyrch maith Awyrfawr, a'r tir hirfaith, A'i fryniau y fawr ennyd A danodd, bwriodd y byd, Fel uchelion dystion Duw Fil myrdd yn nghofl y mawr-Dduw. Hyd y nefoedd y bloeddiant, Moli Ner dan drum haul wnant. Plethiadau, clymau y clod Fachant ar y nef uchod. Mawl Naf hyd ymyl y nen A gludant â gloew aden, Gyda'r sêr tyner eu tôn Ar doriad eu gwawr dirion, A'r goleufawr rwysgfawr haul A'r lloer a'r holl lu araul, — Arwyddion yr Ior oeddynt Ar fyd halog euog gynt, — A safent yn lwys hefyd Fel duwiau uwch beiau’r byd. Llawer patriarch a archid O'r byd di-wawr, llawr y llid, Chwareule y chwerw helynt A du gae pechodau gynt Dywyllid, wywid gan wae A gyriad barn a gorwae, Fro lom o dan farwol len Byd fu fel wyneb Eden; Y blaned a gwbl lennodd Ior a'i farn dan arwaf fodd, A barn fel arwydd arni, Fel arwydd ei haflwydd hi, A Dig yn aredig ei rhod Hyd ddirfawr gladdle diddarfod, — Galwai Naf i gol nefoedd — ei gu rai, A greddf i'r uchafoedd Y serch yn eu mynwes oedd — droai’n fwyn Eu tremion addwyn tua'r mynyddoedd. A chodent, brysient o'u bro— is tawel A newydd awel gan weddio, Hyd y mynydd dymuno Diddarfod gyfarfod fo. Ei glywed, a gweled gwedd Ragoraf ei drugaredd, Moli i’w lys, a theimlo’i law
	814 GWAITH ISLWYN Fel ernes nefol arnaw, Rhodio trwy ardd ei harddwch, Caru, ymddilladu â llwch, Ymostwng yn ddim, eistedd Dan aden addien ei hedd, A dwyn araf ledaeniad Hyd yr oll, ei gysgod rhad! O'r nennau teg arnynt hwy — disgynnodd Duwies gain fawladwy Addewid, ymylid mwy — a nefol Wawr y dwyfol rad-ofwy. Abraham lwybrai yma, — gadawodd Frig diwerth Moria Yn wrid o ddydd gan gred dda A dwyfol rad lehofa. Ffydd gu lle gorfu gerfiodd — lythrennau 'R gwaed ar y bannau, a'r graig dderbyniodd Yr angel tawel a'i tôdd — ei hoerwawr Ddisigl lawr fyth ddisgleiriodd. Tra difai gred, tra Dofydd Ban nefol anfarwol fydd. A mynydd Duw mewn hedd dwys Môr-ddwfn daweledd mawrddwys, Lle nad oedd onid llun Duw I'w gwrdd — cysgod y gwir-Dduw, Na gwyneb, gwawr, na gwenau Ond eiddo Ior yn dyddhau, Lle mae'r anial fal byd-fedd Yn yfed môr tangnefedd, Iawnbarth i'r ddawn awenber O’i dwys hudd, glywed y ser! Derbyniodd, dygodd dân Duw, Gordderch arwydd y gwir-Dduw, Redai gynt gan or-deghau Brig Horeb oer ei gaerau. Cyn disgyn at ddyn Ior ddaeth, — yn ysgafn Ar asgell achubiaeth Cyffyrddai, dyferai faeth, hyd fannau 'R bryniau, rydiau o fôr y warediaeth. Am adeg ymsymudai — uwch y byd Nefolwych barth trigai, A'i ras uwchben arosai, A’r nef yn haddef a wnai. Ond yn is yn is nesodd,
	Y BRYNIAU. 816 Duw, o ras, atom ail drodd, A lleithig cadwedigaeth Ar fannau’r mynyddau wnaeth. Atebai o frig Tabor, Ac o leithig unig Hor. Hawddgarai’r creigydd geirwon A'i aden lad, a'i wên lon. Gweddi proffwydi a'u ffydd Fugeilynt efo’u gilydd Addewid hedd i euog Acw ar hyd y bryniau crog. Unigrwydd Sinai a'i hagrwch — dorrwyd Gan diriad ei heddwch A chysgodion ei radlonwch, — borau Loer ei feddyliau o ryfedd elwch A wawriai dros drum oeraidd Sinai, a ireiddiai ‘i wraidd. Meddyliau am hedd i elyn, — meddwl Am haeddu dros waelddyn, Troi Duw o fewn natur dyn Mwy ar waelddull marwolddyn, A’i ddarwain trwy holl ddorau Gwae y byd, trwy euog bau Trueni, taro unwaith Fôr, môr ei deilyngdod maith. Ban Horeb â’i wên eurai, — a’i dremiad A daniodd drum Sinai, A'r anial a ymfryniai — i'w weled I'w ogoned iys tra disgynnai, Ei lachar lys o luched Hyd y rhiw lom gaed ar led, A'i gaerau teg o wawr tân Dorrwyd o gorff y daran. Muriwyd y bryn â mawredd, — a throwyd Uthr riw ei unigedd Garw ael, yn fangre o hedd — diweddfan I olaf daran bytholfyd orwedd, Fyth orwedd mewn hedd, a ni Llon nawdd, tu allan iddi, Tu allan i'r tywyllwch A chylchoedd y trinoedd trwch. Llwch yr anialwch niwliai — bryd yr wybr, Rhodd yr haul dywyllai, Fel tir-fôr gan rolio’r ai, — anian lon Yn guddeigion gaddugai.
	816 GWAITH ISLWYN. I'w nen goronog anian a grynai, O thronau’r awyr ei tharan ruai, A holltau Horeb â'i mellt a eurai; A gorwel o luched hardd ymledai Am yr holl anial, fel gwal a'i gwyllai, Gwarcheidwyr Eden goruwch a'i rhodiai, Cerublu nefol osgorddol gerddai Y godre synnol, a'u llygaid ar Sinai. Heddyw o'r uchafoedd cledd Ior chwyfiai Ac uchder awyr fel coch waed droai Dan ei aweliad, a lon a waliai Y byd âg adgofion bai, ond mur nes I'w rasol fynwes dyner sylfaenai, A rhod trugaredd godai — dros y bryn A gwawl sydyn dros y mynydd glwys hedai. Ar Seion y troes hewyd Afon ei galon i gyd, Ac euraidd wrid ei gariad Hunai fyth ar y fron fad. Baner ei hedd bu’n hir iddi, — hir bu Ei ddisglaer borth arni, Dan ei hedd gysgodion hi — angylion, Gwiw luoedd hylon, yn gwyl addoli; Fel trum nef olau, tramwy Ei bannau teg buont hwy, A lledu eu holl aden Ar y nos i euro’i nen. Duw a etholodd ei hodiaeth aeliau, O fodd ei fynwes i'w hafaidd fannau Tyner symudodd tan ras-amodau, Tan wawr y cyfamod a'i gysgodau Fu yr hir hongian allan yn nulliau Golenni niwl am galon o heuliau, Yn hir hongian fel bore gyfryngau Yr iachawdwriaeth, o'r goruchderau; A llifion engyrth pell afon angau Yn araf danynt, a'i llethr hyf o donnau Ar fad dreiad o'r olaf fyd-riwiau: Lle teimlai ffydd awyr rydd, Ior-reiddiau Ymylon awelon uwch eu hwyliau, Lle teflid ei thid o hiraethiadau Gan law rasol i ganol aur-oesau; Tra’r hedol luchedol lewychiadau
	Y BRYNIAU. 817 Hyd y môr hwnt, fel agoriad amrantau Ion oiddiar ei galon-eigionau, Gwrid ei freuddwyd uwch ei gariad-fawreddau, Breuddwyd ffurfiwyd mewn adail o ffurfiau, Rhodd ei gariad-ruddiau — i Seion fad, Eurog dwyniad trwy gawod o wenau. Haddef Jehofa’i hun ei haddefid, Ei enw a'i ogoniant yno genid, Ac ofer ryfedd y fan gyfrifid Ei luman olau mwy oni welid Fel arwydd ei llwydd; 0 bell llueddid Yn eonach o fyrdd pan ei henwid. Tueddau hon santeiddid — â sang lon, Ar ei hymylon a'i hochrau molid. A'i goleuadau o'u lle pan gludid, A bore ddydd ffydd pan brudd ddiffoddid Ar hyd ei hymyl gan eiriau Duw emid, Yn wag a diwawr pan ei gadewid, Rhyw fore ymdaith Duw eilwaith welid Yn rhodio ei nen, â gwrid enynnid Y dwyfol rudd uwch adfail ei rhyddid, Oerni y gafell, carnau y gofid; A'i heddwch eilwaith fel môr ddychwelid, Lledai ei hagwedd yn ei holl degid, A'i chwaer glaer Moria degleuerid, Y deml gadarn hyd ei hymyl godid, A thyrau Jehofa eilwaith rifid Ar ei theg gaerau a'i phyrth agorid, A chan y dôn i'r goruchion daenid Ei rhes o gedyrn furiau ysgydwid, A'r llestri aur i'w llysau ter yrrid, Siloa lwys oleuid, â i hangel A'i chwyfion tawel drachefn ei toid. Goleuwyd brig Olewydd — â gweddi Tragwyddol eiriolydd A agorai bell gaerydd Heulaidd ddôr tragwyddol ddydd. Eneiniai’i bannau unig — o'i deg rudd A dagrau codedig. O'r dwfn yn ei natur y daw. Rhinwedd yn ddyfnfor o honaw; Ar y traeth yn ei natur trig — rhyw foroedd O oroludoedd anfeidroledig.
	818 GWAITH ISLWYN. Y BEIBL. FENDIGAID air y digelwyddog Ior! Ymagor wyt o’m blaen fel gwnai y môr O flaen Columbus gynt, diwaelod yw Dy ddyfnder di, sef dyfnder meddwl Duw. Cyrhaeddi'n ol, o ran dy gynnwys pur, I gyfnod pan nad oedd rhwng môr a thir Na ffin, na deddf yn bod. Cyrhaeddi 'mlaen Trwy oesau’r byd a ddaw, ar fythol daen. A charreg felltir olaf amser sy Anfeidrol bellder o'r tu ol i ti. Lle nad oes dechreu, ble dechreuaf fi, Lle nad oes diwedd, ble dibenna ’nghân; A gaf fi ddechreu tua Chalfari Dy ganol bwynt, lle’r unir heb wahan Di-rif linellau dy ddadguddiad maith, Canolbwnc holl feddyliau Duw a’i waith? Cyfundrefn faith o fydoedd heb un haul A fyddot, ryfedd Feibl, heb Galfari, Adeilad uwch na’r ser heb unrhyw sail — Iawn yw dy rwymyn, Iawn dy hanfod di. Dy deddf, dy ebyrth, dy gysgodau gawn Yn cydgyfarfod mewn cydgordiad llawn A sylweddoliad perffaith, yn yr Iawn. Ar ol dadguddio in’ y modd a'r pryd Y dygwyd pechod i'n hanffodus fyd Dadguddia, yn yr ymyl, ras y nef A'r bwriad i'w ddileu a'i faeddu ef. Cymysgai sain addewid gyntaf Ner Ag adlais trwst y codwm, O! mor bêr! Melusach oedd na chydgan ser y borau, — Cynghanedd prynedigaeth yw yr orau! Addawyd had y wraig, yr hwn ysigai Erchyllaf ben y sarff; pan ymddanghosai Danghosai Abel yn ei gyntaf aberth Mai sylwedd yr addewid fawr oedd pridwerth, Boddlonrwydd hollddigonol dros gamweddau Trwy farw un oedd fwy na myrdd miliynau O ddynion ac angylion gyda'u gilydd.
	Y BEIBL. 819 Fe welai ffydd, o Eden, ben Calfaria Lle yr agorid dôr i decach gwynfa Na'r hon gauasai pechod; fe wireddwyd Ar ddalen gynta’r Beibl, — "Yr Oen a laddwyd O ddechreu’r byd." O Adda hyd at Moses Nid ysgrifennwyd yr addewid eres Yr hon a ffurfiai sylfaen pob dadguddiad, O'r hon nid yw'r holl Feibl ond dadblygiad I lawr hyd Patmos bell. O enau Adda Mynegwyd yr addewid werthfawroca, I'r patriarch cyfnesaf, yntef eilwaith A'i rhoddai i'w olynydd, oll yn berffaith Heb lygriad na chymysgedd — fel y daethai O enau Duw ei hun pan yn yr ardd ei traethai. Ffrwd fain oedd hi, ond dwyfol bob dyferyn, A rhinwedd ynddi i droi yn fôr diderfyn I nofio myrdd i'r nef. Er cyd yr oesau O Adda hyd at Moses,’r oedd blynyddau Y seintiol batriarchiaid oll mor feithion Fel mai ychydig oedd niferi tystion Addewid gras. Ychydig o ddolennau Wnai ffurfio cadwen y dystiolaeth forau. Er, yn y man, ordoi y cynfyd annuw Am ei ddrygioni erch, â'r dyfroedd diluw, Gwnaeth ffydd i Noa gyda dwylaw diwyd Ddarparu arch i gadw ei haddewid, Fan holltai’r ddaear yn rhaiadrau filoedd, Pan gydarllwysai holl gymylau’r nefoedd, Pan godai’r moroedd o'u gwelyau dyfnion Gan guddio bannau’r ddaear yn eu heigion, Fe gasglai Noa’i deulu amgylch iddo Bob bore, hanner dydd, a hwyr, i selio Eu ffydd yn yr addewid, ac i'w dysgu Mai achub hon i fyd oedd heb ei eni Gymhellodd ras y nef trwy dirion arfaeth I ddarpar iddynt hwy’r fath waredigaeth. 'Rol glanio ar y newydd fyd, Bu Noa fyw ganrifau ’nghyd I selio y dystiolaeth fawr A ddaeth o Eden bell i lawr.
	820 GWAITH ISLWYN. Ac os cymysgwyd iaith y byd I ieithoedd fyrdd, yn Babel draw, Fe roed i'r ieithoedd hyn i gyd Yr hen addewid ar bob llaw. Aeth dalen gynta’r Beibl drud Fel hyn i bob rhyw barth o'r byd,- Rhyw ernes o'r gymdeithas fawr Sy’n taenu'r Beibl oll yn awr Dros gyrrau eitha daear lawr. Cyffredinol fu'r addewid Trwy yr oesau meithion draw, "Hâd y wraig " un unig enwid,— Ffydd ni wyddai ar ba law Yr edrychai hi âm dano, At ba lwyth, neu at ba wlad, Dim ond disgwyl rywbryd iddo Ddod a'r cyffredinol hâd. Ail i afon mewn anialwch Heb redwely idd ei lli, Oll ar wasgar trwy'r diffaethwch, Fu y wiw addewid gu; Ond yn amser da y nefoedd Casglwyd dyfroedd hon ynghyd, A'i rhedwely unig ydoedd Teulu Abram, a'r holl fyd. Cymerth iddi ffurf a chartref Gydag Abram, wrth ei bodd, Pabell Abram fu ei haddef, A'i luesty ef a'i todd; Trwy ei rhinwedd ganwyd iddo Fab o uwch-ddaearol hâd, Bellach cafodd ei neillduo I un llwyth ac i un wlad. Gwelodd Abram, gwelodd Isaac O Foriah, Galfari; Yn yr hwrdd oedd yn y drysni Gwelodd Aberth gwell i ni. Ni fu sel erioed mor danbaid, Ni fu ffydd erioed mor lawn, A gwobrwywyd hi â chysgod O anfeidrol berffaith lawn.
	Y BEIBL. 821 Mae awr y nefoedd wedi taro, Ymdoddi mwy mae calon Pharo O dan ergydion barnau’r Duwdod, A rhydd I Gynfab Ior ollyngdod. O! dacw’r santaidd bur arweinydd, Deddfroddwr mawr y genedl pewydd A lunir trwy ei fawr genhadaeth I Dduw yn santaidd offeiriadaeth, I wylio’i ddwyfol lyfr, nes delo Cyflawnder y benbedloedd at y Siloh. Mae'r tir a sanga Moses santeiddiedig Oll yn fy ngolwg i yn gysegredig. Pa fodd y gallat edrych yn ei wedd, Pa fodd y gallaf wrando ar ei lais, Y cyntaf wr erioed etholodd Duw I ysgrifennu ei feddyliau’i hun Ac agor rhol y llyfr penna erioed? Mae myfyrdodau deugain mlynedd maith Unigedd Midian dawel, wedi rhoi Rhyw ddwyfol argraff ar ei santaidd wedd. Rhy santaidd yw i siarad fawr ei hun, Rhag suddo o'i wrandawyr ger ei fron I beidio codi mwy; angenrhaid yw I Aaron siarad drosto, idd yr hwn Y mae efe yn Dduw. Rhy santaidd yw Ei gorff i neb ei gladdu ond yr Ior A'i engyl distaw, rhag i synnawl fyd Adeilio teml ar ei edmyg fedd A dwyfoleiddio’i lwch. Pa ryfedd fod Gwialen yn y fath gysegrol law Ýn parthu’r môr yn ddau, yn hollti’r graig Gan dynnu afon allan lle nid oes Ffynhonnell ond sy wyrthiol, ac yn gwneyd O Mara chwerw win y gallai engyl Eidduno marwol syched er ei fwyn — Y llaw fu wedi hyn, dan ryfedd swyn A nerthol ddylanwadau Ysbryd Duw, Yn dal y bluen ysgrifennai i lawr Y modd y galwyd a ddiddymdra llwm Gyfoethog fydoedd i addurno fry Y pell dragwyddol ofod, ac a roes Yn eglur inni greadigaeth dyn, Gan baentio nos ei gwymp, a bore wawr Ei ryfedd brynedigaeth. Dyma 'r gŵr A ddringodd Sinai i gyfarfod Duw,
	822 GWAITH ISLWYN. A derbyn o'i ddeheulaw gref y ddeddf Sy'n gwneyd y Beibl fyth yn safon barn Y byd a'r Dy doedd oll. Ond er mor bur Y gyfraith lân a dderbyniasai ef, Er gwae y byd toredig gyfraith oedd; Eithr yn y cwmwl tew, y mellt, a'r mwg, Trugaredd hefyd gaed, a chanddi hi Derbyniodd Moesen y gyfundrefn rad O raff-gysgodau a gyfeiriai’r ffordd At ddwyfol un nad oedd y gyfraith fawr Ond athraw ato ef, i gyfiawnhau Pob un a gredai yn rhinweddau’i waed. Danghoswyd iddo’r drugureddfa rad, A'r gyfraith dan ei chysgod wrth ei bodd Yn ddyhuddedig fyth gan ddwyfol waed. Ac mor ryfeddoloedd y drefn rad I achub euog ddyn, mor berffaith lwyr, Mor ogoneddus i gyfiawnder Ior A'i holl briodoleddau, fel y caed Cerubiaid gwynfa yn cydsyllu i lawr Ar synnawl santaidd ogwydd, arni hi Fel rhai na feddai nef y nef ei Lun Cyffelyb swyn i brynedigaeth dyn. Danghoswyd iddo y "Diangol fwch," Ac Aaron bur a'i ddwylaw ar ei ben Yn llwyr gyffesu camwedd Israel oll, Ac yna yn ei ddanfon ffwrdd yn llaw Gŵr cymwys i'r anialwch — yr anialwch Na ŵyr nac ofnog ddyn, na satan chwaith, Pa le y mae. Fe welai’r cymwys wr Yn mynd a'r bwch diangol yn ei law A'i feiau ef ei hunan ar ei ben, Sef camwedd Meribah yn bennaf oll Fe’i gwelai’n mynd, a'r perthi o'r tu ol Yn gwasgu at eu gilydd, fel nad oedd Un llwybyr i ddychwelyd; gwelai ef Yn croesi yr afonydd dyfna erioed A'r pontydd ar ei ol yn syrthio i lawr Heb fodd dychwelyd mwyach. Moesen fawr, Rhoe'r rhag-gysgodau hyn, a miloedd mwy, Oll yn ei bum-rol pur, ac wedi cau Ei ragymadrodd i'r efengyl bur Fe ddringodd glogwyn Pisgah i fwynhau Golygfa ddwyfol Canan, yna rhoes
	Y BEIBL. 823 Ei ysbryd pur i Dduw, a'i farwol gorff I ddwyiol angladd nad oedd ynddi hi Alarwr dan y nef. Fel mae’r fendigaid awr yn ymneshau, Mae rhedle yr addewid yn culhau; O fyrddiwn epil Abraham sy'n awr O rif y gwlith a wylir gan y wawr Ar roswelyau Saron, dewis hi Dan lonydd gysgod coed Ephrata gu Dy Jesse’r Bethlehemiad, ac o ri Ei feibion ef y proffwyd mawr ei fri Eneinia Dafydd wridgoch — hwn fydd tad Yr addawedig fendigedig hâd. O, ddedwydd deulu! O, freintiedig lyw, O'th lwynau di y daw y dyn fydd Dduw; Ti genaist lawer salm broffwydol, bêr, Am dano; cyfran fawr o Feibl Ner Addurnaist a'i ogoniant, ac fe fydd Dy enw di mewn cof, tra pery memrwn ffydd; Dy salmau, bêr ganiedydd Israel wiw, Yw cyfrwng moliant holl addolwyr Duw O dan y ddau gyfamod. Nid oes tant Ar delyn prynedigaeth, ryfedd sant, Na ddarfu'th gerubiaidd gyflym fys Ei gyffwrdd yn ei dro. Ein Hedmund Prys Wareuodd ar dy ol dy delyn wiw, Dan ysbrydoliaeth o eil-raddol ryw, I lonni eglwys Gomer. Tybiaf fi, Y bydd y dedwydd waredigion fry Yn canu bythoedd rai o'th salmau di. Rhagwelaist y bradychwr erch ei bryd, A'r dioddefaint oedd i roi i fyd O feirwon, anfarwoldeb. Gwelaist draw Ryw gysgod du, rhyw ddisglaer wawr gerllaw — Sef cysgcu angladd twysog mawr y nef, A disglaer wawr ei adgyfodiad ef, A chenaist salm o ddarluniadol rin Y gallsai Ioan ei hanadlu’i hun Y cyntaf dro erioed, gerllaw y bedd Oedd wag dragwyddol o dywysog hedd Ar fore’r trydydd dydd. Dy lygad pur Proffwydol welai’n oleu ac yn glir, Ei gnawd mewn gobaith yn ymorffwys mwy Ac enfys o ogonedd gylch ei glwy Yn claer ymdragwyddoli; ni chai’r bedd
	824 GWAITH ISLWYN. Na'i lygredigaeth gyffwrdd dim â'i wedd Canfyddaist lwybr bywyd trwy y bedd Yn arwain i dragwyddol lwydd a hedd. Dilynaist ef, yn dringo’r olaf fryn, Y pellaf, nesaf at y cwmwl gwyn A ffurfiai gerbyd ei ddyrchafiad fry, A chenaist anthem ei esgyniad cu. O byrth, dyrchefwch oll eich pennau ynghyd, Ac ymagorwch, ddrysau’r dwyfol fyd, A brenin y gogoniant drwoch ddaw A baner buddugoliaeth yn ei law. TREFECA. MOR gysegredig wyt, Drefeca hen, Dros lawer oes cartrefle llonydd llen, Mor neillduedig oddiwrth y byd, Fel gwynfa hardd tu faes i’w dwrf i gyd. O bell ymddengys dy amgylchoedd pur Trwy ddrych adgofion fel y santaidd dir. Fe deimla'r teithiwr pan yn dod i'r lan yn araf ar ei hynt o riw i riw Fod awyr gysegredig am y fan, fod ysbryd oesoedd ereill eto'n fyw; — Fod engyl y diwygiad mawr a fu Yn gorffwys eto ar dy dyrau di; Fel hyn y teimlai y ffyddloniaid gynt Wrth ddod i awyr Seion ar eu hynt. Ai dyma'r farn y clywyd Harris fawr, A'i rymus lef yn tynnu’r nef i lawr? Mor fynych ynnot y canfyddwyd ef Fel angel yn ehedeg yn y nef, GwahoddawÌ sain efengyl yn cryfhau, Taranau’r gyfraith fwy fwy’n ymbellhau Nes byddai’r cyfan yn efengyl mwy A'r dyrfa’n floedd o fawl am farwol glwy. Mor fynych yr adseiniai’r muriau hyn I'r gân o foliant am Galfaria fryn; Mor fynych yma yr anghofiai'r saint Gan nefol hedd eu llygredd a’u holl haint, Pan y taranai y diwygiwr mawr. Mor hybarch yw y cysgodfaoedd draw A blannwyd yno - â chysegrol law Y pen diwygiwr! Braidd na thybiem weithiau Fod amser, y difawr, a'r tymhorau
	RHINWEDD. 825 Yn gwneyd eu holl i'w harbed ar eu hynt, A'u gado fel yr oent mewn oesoedd gynt Wrth orffwys danynt ar fachludiad haul. O dychymygem ennyd fod eu dail Yn sibrwd enw y diwygiwr cun Ac enw Huntingdon o dan yr un. Man neillduedig oddiwrth y byd, Fel gwynfa hardd tu faes i'w dwrf i gyd; Ni chlywir yma ond y lleisiau pêr A roed i'r fro, i'r mynydd, ac i'r ser; Unigrwydd digon eang yma gawn I’r meddwl ynddo droi ac ymddadblygu 'n llawn. Mor ddedwydd yw yr ieuainc uchelgeisiol Yng ngolau ter holl ser y nef glasurol. Y meddwl yma yn ddisgleiriach burol Trwy ddwfn o oesoedd yn pelydru sy, Nes sefyll yn fuddugol ar fryn dysgeidiaeth fry. Mor ddedwydd treuliant aml flwyddyn lawn I ychwanegu gorau dysg at ddawn; Cymhwyso’u hunain mewn unigrwydd maith, O olwg dynion, i'r santeiddiaf waith, A threulio’r borau mewn athrofa gudd I ddyfod at eu gwaith yn rymus ganol dydd. RHINWEDD. AED ereill i geisio anrhydedd a chlod, i’r lan ar uchelion y byd, Gogoniant derchedig yn unig fo'n nod, a mawlfloedd y bobloedd ynghyd; Af finnau i waered yn wylaidd fy ngwedd i fro dawel rhinwedd i fyw, Ac yno cyfodaf fy mhabell mewn hedd dan gysgod cydwybod a Duw! Os na chaf ogoniant daearol, caf fwy -- fy nghymeradwyaeth fy hun, Boddlondeb tufewnol, cydwybod ddi-glwy, bendithion melusach na gwin. Os na fydd ysplenydd afonydd o fawl yn llifo o'r ol, bydd fy llwybr Yn oleu gan burdeb, fel llinell o wawl’r ol angel a groesodd yr wybr; A phery y llinell pan dderfydd y byd, pau ballo disgleirdeb fy ngwedd, Fel miloedd o ser yn tywynnu ynghyd yn danbaid goleua fy medd.
	826 GWAITH ISLWYN. Hoff waith angylion, Rinwedd brid, yw dod ynghyd i'th noddi; Wyt yn rhywerthfawr, rinwedd lân, i dân y farn dy doddi; A da yw’r gwirioneddol fawr, a'r da yr awr ddiweddaf Yn unig a goronir draw ar ddeheu law’r Goruchaf. Y mae dy wobr ar ei thaith, os yw yn faith yn tario, — Ei mawredd a'i bytholdeb sy yn peri y gohirio. Mae perarogledd Rhinwedd, diau,’n hyfryd Wrth syllu ar ei delw yn afon bywyd. Tu draw i holl linellau ei gelynion, Tu hwnt i bechod ac i angeu creulon, Mae llanw tragwyddoldeb yn llifeirio Oll gyda hi, heb awel groes i'w lluddio. Ond rhosyn plith y drain yw’r mwya’i geinder, A'r unwedd rhinwedd ar anialwch amser. Arddunol ydyw yn ei myg unigedd, A gwesgir allan ei holl berarogledd. O! pwy mor gryf, mor gadarn a'r rhinweddol; Mae’i wyneb, er mor hardd, o bres tragwyddol. Cyfiawnder ydyw gwregys cryf ei lwynau, Mae’n graddol fagu nerth i gwrdd âg angau. Fel eiddew am y dderwen, Rhinwedd union A bleth am allu Duw ei breichiau gwynion. Os isel yw ei bwthyn, wrth y ddôr Mae claer warchodlu o angylion Ior; Symudiad eu sidanaidd esgyll sydd Beroriaeth iddi wedi darfod dydd, Peroriaeth y buasai Handel fawr Yn tewi byth o'i chlywed ennyd awr. Pan el i orffwys, oll yn ddedwydd flin, Y mae rhyfeddol ddyfnder yn ei hun, Fel dyfnder wybren o ddidyrfyn las, Fel balmgwsg Efa cyn y codwm cas; Fe allai cerub ddewis bod yn ddyn Er cael mwynhau breuddwydion rhinwedd gun. Os yw ei gwisg yn dlawd, hi gaiff ar frys Ei newid oll am laeswych ŵn y llys; Cyfoethog draill ei gynau gwynion fydd Yn cuddio y cymylau’r olaf ddydd, A Duw a'i harddel ger casgledig fyd Fel aeres deg ei gyfoeth mawr i gyd.
	AI BREUDDWYD YW BODOLAETH. 827 Dedwyddyd pur yw marw iddo ef, A newid poen am dirion hoen y nef. Paham yr ofnai y dyfodol maith, Pan nad oes yn ei hir ddaearol daith Droadau gŵyr i beri iddo loes, Wrth syllu’n ol ar bererindod oes? Mae marw cryf yn dilyn Rhinwedd fad Trwy fythol ddeddf, fel ffrwyth yn dilyn hâd. Oes o gyfiawnder, oes o ddweyd y gwir, Ac oes heb athrod yn ei hystod hir, Heb dorri’i lw, heb newid byth mo'i air, Heb farn usuriaeth yn melldigo’i aur, Oes lawn o gymhwynasau i'r tylawd, Heb dderbyn enllib, heb niweidio’i frawd — Dos, ddedwydd ddyn! Cref yw dy galon di, Colofnau rhinwedd a'i hategant hi. Nid ofni, mwy, rhag unrhyw chwedl drwg, Byth ni’th ysgogir er mor fawr y gwg. Dos, ddedwydd ddyn! I ddyffryn angeu dos! Nac ofna ddim, os tywyll yw y nos, Y nos ddiweddaf yw am byth i ti, O! mae un seren yn ei hentrych hi, Sef gwên dy Dduw; chwaer-seren arall sydd O fewn i'th enaid, sef cydwybod rydd. AI BREUDDWYD YW BODOLAETH? Ai breuddwyd yw bodolaeth? breuddwyd, dyn, Ai rhyw ddychymyg ar weledig lun Y byd, ai cysgod yw’n ehedeg ffwrdd Ar aden tyb a dychymygol dwrdd? Anhraethol frys tua'r bedd-ddiddymdra llwyr, Ai hynny yw? Sisialaist, "Pwy a ŵyr?” Myfi a wn! a thyred gyda mi, Frawd — tyred acw tua'r fynwent ddu; A weli di y bedd sy'n gwgu draw, Yn gwgu arnaf tan gysgodion taw? Mae yma sylwedd. Yna dan y pridd Mae cyfoeth fy modolaeth oll yng nghudd; Oes, gyfaill. y mae yna fwy na thyb. Rwy'n cofio'r awr, yr awr y dygwyd hi O'm mynwes. A! fe deimlai angeu du Fod yno sylwedd, trysor gwerth ei gael
	888 GWAITH ISLWYN. I gyfoethogi'r nef â'i riniau hael. Ai cysgod oedd y DDELW houno o burdeb Ymglymai wrthyf a'r fath nefol undeb? O, dwed ai cysgod yr angyles gu Ymlynai wrthyf yn yr ymdrech ddu, Gan erfyn yn ei hiaith a'i threm, “O! cymorth fi?” A weli di yr archoll dan fy mron - Yr archoll dorrwyd yn yr ymdrech hon? Ai cysgod yw fy mhoen? A! gwyn fy myd Ped hywy fai - yn gysgod cau i gyd, Rwy'n teimlo'r clwyf, er nad oes ar fy ngrudd I gynrychioli'r teimlad ddeigryn prudd; Yma! o fewn! y mae fy nagrau'n llifo Yma— o fewn— mae'm calon yn eu wylo; O fewn y gwelir dagrau yn eu purdeb, Pan maent yn fil rhy drwm i nofio ar y wyneb. Nid cysgod, LLAWDBEN, a allasai dynnu Y llanw o ddagrau welwyd y pryd hynny; 'Roedd mwy na chysgod yn yr angladd honno— Oedd! mwy na breuddwyd, mwy na bywyd yno; Bu swyn bodolaeth y pryd hwnnw farw - A! dydd o gladdu sylwedd ydoedd hwnnw. Y DDERWEN. TI welaist lawer oes Cyn hon, O dderwen eon! A llawer canrif bell a roes I ti ryw heirdd fodrwyon; A’u cadw'n ffyddlon byth wnei di O gariad at yr oesau fu. A oedd yr oesau fu Yn well na hon? Rwy'n tybied wrth dy olwg di Fod hiraeth yn dy fron Am fore ddydd canrifoedd gwell, Canrifoedd dy ieuenctid pell. A oedd melusach cân Yn nofio ar y gwynt Fu'n chwyfio'th ddeilen ieuanc lân Ryw ganrif fore gynt? Oedd! oedd! a minnau gyda thi Sy’n wylo am y pethau fu.
	YMADAWIAD Y PARCH. D. EDWARDS. YMADAWIAD Y PARCH. D. EDWARDS (Pennal), O'R COED DUON I PILTON GREEN, GWYR, Hydref 14, 1870. HIRAETH sy yn mhyrth Seion— oer alar Wrth ffarwelio weithion A gwas a weithiai yn gyson A sel mawr yn y Salem hon. 'E rodd drwy’iymarweddiad - a'i goethion Bregethau yn wastad, Oleuni a dylanwad I goethi a gloewi’n gwlad. Tawel yn y Coed Duon — fu 'i rodiad, A'i fryd ar yr union; Cofir ef fel gwr cyfion, Duwiol, hyd yr ardal hon. I dy wasanaeth, Edwards union — dos Dan dy ddisglaer goron; A gefaist, frawd, mor gyflon — Ni all neb weld gwall yn hon. Ni a gawn mewn gogoniant — eto gwrdd Hwnt i gur a siomiant; A byw fythoedd heb fethiant — a chwarau A thelynau o fythol loniant. Rhyw ail fael anfarwol fydd — ymuno Mewn perffaith lawenydd; Hefo y saint adref sydd Ger bron eu hawddgar Brynydd. I GYFEILLES (Sonawd). GYFEILLES deg, a glywi di yr awel Gerllaw yn canu yn yr wybren dawel? Mor fwyn ei thôn! mae hi yn cydymdeimlo; A weli dy y gwlith? mae’r nef yn wylo — Ai yr wyt tithau! minnau wylaf hefyd — Mae dagrau’n felus; y mae wylo’n hyfryd. Uwchlaw EI BEDD mil haws i'r llygad wylo Nag edrych — edrych ar y blodau’n gwywo;
	830 GWAITH ISLWYN. Camsyniais — do! mae pawb yn wylo yma! O, pwy, ar feddrod un mor deg, mor ieuanc — pwy na wyla. BEDD EVAN HARRIES. PWY i Alpau y pwlpud — gwyd o’i ol Gyda’i awch a'i oglud? Ow! mae wylo am olud Y ddawn fawr sydd heddyw’n fud. ANORFFENNOL. IESU mawr! Rho ras i mi I'th ddilyn, all addoli; Mae’n neshau, a'm heinioes sydd I ben yn dirwyn beunydd, Dwyn dy iau, rhodio’n dy ol, Hyd y rhiw, wrth dy reol; Llawer rhiw sy 'mhell ar ol Ar ffiniau y gorffennol — Iesu mawr! Bu'th ras i mi, Res uwch diffres i'w croesi; Rhiw neu ddwy dan glwy’r gloes, Sy'n awr i Seion eirioes, Rho'th arweiniad mawladwy, Arweinydd hoff! riw neu ddwy. LLONGYFARCH. AFONIAN hoff! Dymunaf lwydd i'th ferch, a'i phriod mwy; Eu bywyd fyddo'n draeth i foroedd serch i lanw fyth fwy fwy. Tydi a'i collaist — ond i gariad mwy y collaist hi; Bydd ef yn fwy na thad — na thi yn fwy, Afonian gu! Ti a'i collaist fel y cyll y nant ei hun o fewn yr afon gref; O! collont hwythau, fel yr afon gu, eu hunain fyth yn nhawel fôr y nef. Mil uwch na’r Andes bo amddiffyn Ior o gylch y ddau, A dyfnach na dyfnderau’r tawel fôr, fo’u heddwch clau. Os digwydd nos ordoi eu bywyd gwiw, boed lawn o ser; Os cwrddant ar eu taith â dyrus riw, ei phen fo dinas Nêr! Enillfawr golled ydyw. Tebyg yw I golli seren yn y boreu ddydd; Neu dderi’n colli’u mês; neu flodyn gwiw Yn colli’i arogl yn yr awel flydd.
	MAER ABERTAWE. 831 Wyf newydd ddirwyn f'awrlais; nid oes llaw, Afonian gu, All ddirwyn pwysau’n heinioes; tua’r naw mae’n hawrlais ni; Fe dery y ddeuddegfed awr cyn hir, i mi yng Nghymru wiw, I ti, Aionian, ar estronol dir, ond cawn yn Nuw Ein hunol fythol artref — ynddo cawn Ein gwlad, ein Heden lawn, Holl hoen y boreu mewn di-dranc brydnawn. MAER ABERTAWE. MAERONIAETH Abertawe fawr Sy enfys gylch ei enw’n awr; Jerusalem fy nghofion i Hen Abertawe, ydwyt ti; Mae delw'th aber ar fy mron, Er crwydro’n mhell mae swn dy don Yn dilyn fel rhyw gerub-gân Ddyferodd o ryw seren lân Ryw oes yn ol, ryw euraidd oes Cyn imi deimlo unrhyw loes, Cyn chwiban o gerbydres hy I foddi 'th bêr fôr-anthem di,— Gan mor gysgrol fyth i mron Yw swn dy Dawe, sain dy don, O! nid oes dinasyddol fri Cyffelyb i'th faeroniaeth di. Boed llwydd i'w harwr yn ei le Fel pennaf wr fy nghalon-dre; Dymunwn i i'w ‘flwydd' barhau Cyhyd a blwydd ym mhlaned Iau. Dôr ei breswylfa egyr ef I dderbyn gweinidogion nef Yr unwedd ag yr egyr hi I dderbyn haul y boreu cu; Fe ŵyr fod derbyn cennad Ior Fel derbyn angel yn ei ddôr, Gadawant fendith ar eu hol Fel y gadawa'r gwlith i'r ddôl. O, letygarwch, nnwedd wiw, Sancteiddiaf o'r rhinweddau yw Er pan, un waith, derbyniodd Dduw, Er pan eisteddodd "yn y cnawd" Ger aelwyd fach Bethania dlawd.
	832 GWAITH ÌSLWYN. Er esgyn i'w ogoniant fry, Yr Iesu gyda i weision sy, A gyda hwynt i bob rhyw dŷ, Fe gofia bob cymwynas gun Fe’i dyd i lawr fel iddo’i hun. Rhy gul yw cydymdeimlad rhai I dderbyn neb i mewn i’w tai Ond pobl un enwad; G--- sy A'i wyneb fel yr huan fry Yn gwasgar cysur, hedd, a hoen, Ar holl aelodau teulu’r Oen. Mae lletygarwch rhai mor gul Fel nad oes ond rhyw un o fil, Pregethwr mawr, boneddwr gwych, Yn cael mwynhau â arlwyad sych. Ceir eto rai dan enw’r gair Addolent lo os bydd o aur. Dirinwedd hollol yw eu haidd, Ac hunanoldeb yw ei wraidd. Mae’n harwr fel y cwmwl llawn Sy'n dod i'r lan o'r môr brydnawn, Mae’n gwlawio dros y fro i gyd Ar gedrwydd Libanus, ynghyd A'r rhosyn gwyl yn Saron glyd. Ac unig denyn ei haelderau Yw terfyn eitha'i gyfleusderau. Fe red y bywiol drydan, tra Y rhed y gwifr; felly’r a Haelioni’n brawd tra bo ar daen Gysylltiad idd ei gario 'mlaen. Mae bendith fwya'r byd, a bendith fwya'r nef, Fel dwy angyles deg ynghyd, yn rhodio gydag ef, Sef bendith gweddw wan a'i phlant amddifaid sy Yn llawenychu yn eu rhan trwy’i garedigrwydd cu; Y llwybr oedd mor arw lyfnhaodd ef i'w traed i gyd, A bendith un fu farw ddaw iddo o'r ail fyd. Fe ŵyr am lwybrau’r awen gu, rhodfeydd angylion Ior, Rhydd aml wib-daith lonydd fry hyd lan y dwyfol fôr, Y môr o bur wirionedd maith Sy'n dechreu lle y derfydd ffaith, Y môr sy'n yfed iddo’i hun
	MAER ABERTAWE. 833 Holl ffrydiau gwybodaethau dyn, Y môr lle mae ynysoedd Duw A'r seintiau ar eu bannau'n byw, A llongau o oleuni claer Yn hwylio ar ei hylif aur. Mae ffawd yn 'gwneuthur' ambell un, nid felly gyda'n brawd, Fe lwyddodd ef trwy waith di-flin ei hun i wneuthur ffawd. Ychydig iawn sy'n cael y byd yn barod oll i'w derbyn, Eu meusydd wedi eu hau i gyd heb wynt na llanw i'w herbyn; Y plâs yn barod ar y fron, pob rhodfa deg o'i gwmpas Mor llyfn, ac mor brydferth bron ag enfys yn ei urddas O flaen y mwyrif mawr o'n hil a sernir gan yr "Uch Deng Mil;" Gorwedda bywyd yn ei hyd Fel tiroedd y gorllewin fyd, Y gorwyllt dir a'r goedwig dywell Ni ildiant ond i'r bâl a'r bwyell; Diwylliad yw yr unig allu A wna i anian ein diwallu, Efelly bywyd yn ei hyd Mae’n rhaid gwrteithio’r oriau i gyd, Rhaid prynu amser, erw wiw, Os mynnem gywain haf yn Nuw, Heb flino fyth na llwfrhau Mae’r oll i'w wneyd, mae’r oll i'w hau. Wrth syllu’n ol, o'i anrhydeddus safle, Ar flwyddi’i oes, ni chenfydd unrhyw wagle, Pob blwyddyn bell a chyfrif da i'w roddi, Planhigion llafur ienctyd wedi tyfu Yn gedrwydd hyf am weddill oes i'w noddi. Y fath fwynhad yw syllu i orffennol Sydd wedi darpar erbyn pob dyfodol! Os cafodd Alpau beiddgar am ei luddio, Fe’u cafodd oll yn unig idd eu dringo; Os codai croes-for yn ei erbyn weithiau, Ei benderfyniad godai’n uwch na’r tonnau, Nis enwaf fi orchfygydd mil o gadau Fyth yn yr unrhyw gân a Maeddwr Amgylchiadau. Meistrolodd wyddor deg mordwyaeth bywyd, A throai’i hwyl pan godai croeswynt enbyd, I'w yfed oll i mewn, ac er arafu Ai rhagddo radd nes i'r ystorm dawelu. Am ennyd bach os methai fyned rhagddo Gan wylltfor amgylchiadau yn gwrthlifo,
	884 GWAITH ISLWYN. Wrth angor gobaith nofiai'i long heb wyro Mae hon yn awr yn Aber Tawe’n nofio A myrdd o ysnodenau i'w haddurno, A minnau ar y lan, fel bardd y teulu Am yrfa lwyddol yn ymorfoleddu. Pa le mae awen caredigrwydd cu? O! doed ei hysbrydoliaeth arnaf fi! Pe gwnawn eiriadur-enw cu, Rhown garedigrwydd am dy enw di. Mae’n brawd yn deall amcan mawr y nef Wrth roi mor hael — ei roi drachefn mae ef. O! nid yw Ior yn rhoi trysorau cun I neb i'w doi i fyny iddo’i hun; Mae’n rhoi i ddynion gyfoeth, fel y mae Yn rhoi ei wlaw i'r cwmwl, i ddyfrhau A gwneyd i'r blodau ganu; fel y rhydd Oleuni yn yr haul, i greu y dydd. Ein brawd sy ffynnon, heb na chlawr na chlo, A groesaw i bawb yfed yn eu tro Heb dalu dim — O! diolch dyn tylawd Yw’r talu goreu erbyn boreu brawd. Yr Arglwydd sy'n benthycia, ac fe ddyd Ddigonol log, i fyw trwy fythol fyd. Gwae'r dyn sy'n cloi rhag angeu ei drysorau, Yr allwedd honno gloa'i enaid yntau Yn nhywyll garchar tragwyddoldeb pell A goleu byth ni ddaw i'w farnol gell. Yr hael, wrth wisgo’r noeth yn Rhagfyr garw Sy'n sicrhau Mehefin deg i farw. Caredig lyw i'w weithwyr yw, mae’n feistr, eto’n dad; A'u gwobr lân am lunio’r gân sy rodd o fynwes rad. Cydbletha ef awdurdod gref a thyner gariad byw, Ar unig wir ufudd-dod pur, hoff gynnyrch cariad yw. Arddela'n hŷ’r berthynas sy yn rhwymo pawb yn un, O! mae'r tylawd yn gystal brawd a'r ucha' ‘i Iwydd a'i lin. Y GELYN. MAE’r gelyn, clywch, yn dyfod Fel llanw mawr ei nerth, Rhowch, ddewrion, eich ysgwyddau
	TALHAIARN. 885 Ynghyd fel creigiau certh, I dorri nerth ei donnau I rolio’r llanw draw — Cydruthrwn i'w gyfarfod Fel llewod ar bob llaw I droi yn ol ei nerth. Aed rhywun at ei longau I'w dodi oll ar dân Fel na ddiango gelyn byth O Gymru lonydd lân; O, chwythed gwyntoedd ffafriol Y wenfflam fawr a chref Nes byddo’r tân yn berwi’r môr A'r mwg yn toi y nef. Dowch, ddewrion, dowch i'w yrru Yn ol i'r marwol draeth, Chwareued mellt ar bob rhyw gledd, Boed angau ar bob saeth; O, gyrrwn hwynt i'r tonnau, A rhown y dorf i gyd Rhwng gwres y llongau’n llosgi A phoethach gwres ein llid. TALHAIARN. Y MAEN hwn guddia mewn hedd — brofedig Brif awdwr o Wynedd; Ow! rifo bardd mor ryfedd, Addfwynaf wr, i ddwfn fedd. Ei barodlawn bêr hyawdledd, — a'i fyth Gyfoethog arabedd, A'i gân, gwyd ei ogonedd A'i fawl byth uwch gafael bedd. Talhaiam eto oleua — ei wlad A'i lên ardderchoca; Rhyw ail gof anfarwol ga Gu eilydd, tra bo Gwalia.
	886 GWAITH ISLWYN. Y LLEN LEIDR Y LLEN LEIDR— un llawn o lol, Ow! eiddilyn meddyliol; Ymhonnwr heb ddim enaid, Ei enw byth yn fuan baid. Duach yw lladrad awen, Mwy anfad yw lladrad llên, Mwy eonfawr, mwy ynfyd, Na’r lladradau gau i gyd. Bathedig aur, beth ydyw? Eiddil beth ger meddwl byw. Meddylddrych nefolwych fedd Fry, hawl i anfarwoledd. Pery hwn pan gwympo’r rhod A’r llachar ser oll uchod. Difai yw lladron defaid, A'r hwn a ddygo o raid, With y dyn o ragrith dwl A feiddio ddwyn diychfeddwl. Un bach, ysgafnach nag us, Lwm enaid! mae fel manus. Digonol dafol i'r dyn — Prawf garw — fai rhwyd prif-goryn. Mae fel llwm gotwn heb gŵyr, Eisiau enw heb synwyr. Peth enbyd yw gorfryd gau I ddynyn fo heb ddoniau; Dwyn y gamp — dyna i gyd — Ac ennill am rwysc ennyd. Dyn eiddil heb adnoddau Yw y dyn gwellt, adyn gau. Erddyl hen farddas arddun, Fel ei waith nefol ei hun; Ni all hwn ddwyn pennill heb Ryw anaf ar ei wyneb, Rhyw fyfyr, rhyw ffigyr ffol, Gwael, o radd bongleryddoL
	DECHREU CANU. 837 A fynno fri ar gefn ei frawdd Ddielir â thragwyddol-waw. Ca wialen cywilydd, A sarn llaid i feimiaid fydd. Ni roddes natur bur i'w ben Hanner ymenydd cylionen. Hynny o fri fo yn fy rhan Fo yn fy enw fy hunan. Rhedaf ar fy nhraed fy hun Hyd balas urddas arddun, A gonest heulog wyneb Uwch dyled, niwed, i neb. Mil gwell fydd dwy linell lân Nag ofer gyfrol gyfan Lawn o ffug yspeil-len ffol, Hyll druanwaith lladronol. Gwell gen i, gwell gan awen Frath y neidr na'r enw Lleidr Llên. Y CADEIRFARDD MARW. URDDASAWL Gadeirfardd isod— huna O fewn cyfamod, Angylion sy yn ngwaelod Ei oer fedd — mae deffro i fod. Ymwelydd! Dyma olaf — arweddfa 'R addfwyn fardd tirionaf, Dwyrea wedi hir auaf I fro lon anfarwol haf. DECHREU CANU. GORFFWYSAIST lawer blwyddyn, f’awen gu, A'th gerub-ben oblygaist ar dy blu Gan bêr freuddwydio am y dyddiau fu. Bu fywiog dy ieuenctyd, llawn o waith, O! llawer tro y cymerasom daith Yng ngherbyd y dychymyg, heibio'r byd, Y lloer, a'r haul, a goleu'r ser i gyd. Nyni a daflem ar ein gwib-daith wiw Fwaog bontydd heirdd, o fyd i fyd.
	838 GWAITH ISLWYN. A rhodiem drostynt gydag hyfdra mad I'r bydoedd sy o gwmpas tŷ ein tad; Ser mawrion godem, megys gemau glân, I'w llon linynu ar y gynnar gân. Gorffwysaist wedi hyn, fy awen wiw, Wrth odreu tawel y dragwyddol riw Sy'n rhedeg at y Tad — y rhiw y sydd O’r nos yn cyrraedd i'r tragwyddol ddydd. Ni ddaeth ond ambell odl dros dy fin, Rhyw hanner effro a rhyw hanner hun, Heb unrhyw ymdrech y blynyddoedd hyn. Cod mwyach! y mae'r haul yn croesi'r bryn, Diwrnod amser ar ei hanner sydd,— Cod mwyach! Cyfod! mae yn ganol dydd. Dwed, a enillaist rywbeth yn dy faith Orffwysfa? A oes ynnot ysbryd gwaith? A dyfodd dy adenydd yn dy hun? A ydynt hwy yn awr, fy awen gun, Yn gryfion i ehedeg tua gwlad Yr etholedig fendigedig had A chroesi môr o oesoedd? Dywed im A feddi di yn awr ddigonol rym I ddal disgieirdeb ei dyngedfen ef Yr angel-ddyn, cenadwr mawr y nef, Elias! un o arwyr mwyaf Ior, Y gŵr a dynai o drysorau'r môr I lanw cwmwl lacob fel y cai Moriah bêr a Charmel eu dyfrhau. Cân idd y glwysaf arwr! awen, cân I’r gŵr a dynnai'r bythol dwyfol dân O nef y nef i lawr, ac yn y man A aeth ei hun mewn dwyfol dân i’r lan. ELIAS Y THESBIAD. BWNC uthr! Ba awen a'i cân? A oes dull esyd allan Y rhyfedd fuchedd oedd fel Rhawd engur rhyw brid angel?
	ELIAS Y THESBIAD. 839 Dod awen drylen am dro O goneddus gân iddo, Y gŵr wnai agor y nen, A lywiodd anian lawen, Deithiodd lygrol farwol fyd Ag urddas heb ei gwrddyd, Ac yn ei rwysg cyn hwyrhau Draw a sengodd dros angau. Elias oedd haul o sant I’w genedl — ei ogoniant A lleufer ei gymeriad Oleuai fyrdd Israel fad. Gwelid ef fel golau Duw Mewn nos syn, mewn oes annuw. Addas oedd idd ei oes hell, Oes duwiau gau, oes dywell, Oes Ahab a Iesebel, Ni fu oes yn fwy isel; Dibrisid Duw a'i breswyl, Dirfawr wae, a darfu’r ŵyl; Darfu y gân, a'r dorf gynt A mawl i Salem elynt; Ac yn lle y canu llon, Addolid lloi eiddilion; Yn lle enw Duw,’r lloi yn Dan A lwythid â mawl weithian. Deddf Horeb ydoedd farwair, Cloedig gauedig air. Llyfr y ddeddf, lleferydd lon, Ai'n waeth gan lwydni weithion. Baal oedd Dduw i'r bobl a ddaeth O rwym isaf gormesiaeth — O wlad yr Aifft, lu di-rif Urddolwych, trwy fôr-ddylif. Y gwir Dduw a agorodd heol Dra mawr eang drwy y môr rhuol Rhag drygionus ddreigiau, drwy ei ganol Y Ior a'u dygodd yn waredigol I fyny o'r eigion dwfn rhwygol. Iehofa o'i nerth roes afon wyrthiol Bêr iawn i'w hyfed a bara nefol, Ei gysegr eirian yn eu canol,
	840 GWAITH ISLWYN. Ei faner wen, a'i golofn arweiniol; A ysgrifennodd ryw fodd rhyfeddol Bur hoff athrawiaeth y berffaith reol, Ei ddeddf lân yn y tân melltenol. Hwynt hwy er hyn aent ar ol Y ffieiddiwch anflyddol. A thros y wlad glodadwy Duwiau maen addolid mwy. A Duw Horeb o'r daran Fry uwch byd wnai’u cyfarch ban — Y Duw wnaeth y byd, yn ol Dyfais ei gynllun dwyiol Ac a'i hongiodd fel cangen Las brydferth yn anterth nen. Anfad ddirywiad ar ol Eu briedd glwys boreol! Dybryd oedd gweld had Abram, — a'r halog Ahab euog yn ffyrdd Ieroboam Ddysgodd Israel, genel gu, Heb achos, oll i bechu. Ar weision Duw, ar Seion daeth Du egwyl erledigaeth; Torrai ffrwd o ddigter ffrom, Tros y tir torrai storom; Iezebel o'r teyrnlys ban Wnai ollwng ei chwn allan Ar gywir broffwydi’r ffydd, Defaid corlannau Dofydd — I'w herlid hwy o’r wlad oedd Yn hafal i fro'r nefoedd. Nes gwenau a naws gwanwyn Pan drymaf gauaf a’i gwyn; Hoff gan Ner yn nyfnder nos Idd ei engyl ymddangos. Elias ddaeth o lys ei Dduw I gwrdd â gelyn y gwir-Dduw; Urddas oedd ar wedd y sant Arwydd lon a'i ardduniant; Fflamiai nefol dwyfol dân Yn ei der lygaid eirian, Wrth ei lef a'i nerthol wys, Taranlef, crynai’r teyrnlys
	ELIAS Y THESBIAD. 841 Ior a lennodd ei foreuol hanes, Arferion ei dirion febyd eres, Cauodd o'r ddwyfol gyfrol y gofres O'i gyn-dylwyth fel gweig enwau diles, Mawreddog awgrym roddes — fod ei radd Yn loew uwchradd i bob dynol lechres. Nid enwir achau dynol — yn nhynged Y dyn-angel nerthol, Un roddir cyn hir yn ol I fraich Naf ar feirch nefol. Ion a'i dyg i fyny dan Ei enwog nawdd ei hunan. Deuai ar unwaith gan groch daranu, A'r brenin fel deilen grm wnai grynu; Ofer ei fyddin erfawr i faeddu Y dychwelwr a aned i chwalu Ei holl anuwiol allu — ac o lwch Edifeirwch i gyflawn adferu Y deg llwyth, fel digoll lu I ogonol ail ganu Yr Ner wnaeth eu hadferu — trwy’i gryfder Tan ei faner o'r tonnau i fyny. Y gŵr unigol gan wyrthiol nerthoedd, Erfawr eneiniog, heriai frenhinoedd; Ucheled a'i dynged oedd — ei allu, A Duw i'w waredu'n bleidiwr ydoedd. Ahab ydoedd abwydyn — ger ei fron, Mewn gwir fraw a dychryn Am ei fai safai yn syn Coronedig gam-adyn. O gof aeth ei drysorfa gyfoethog, Ei ddaearol lwydd a'i swydd orseddog, Ei holl lysoedd a'i fyddinoedd enwog, Ei wron-aerwyr a'i goron eurog; Oedd anuwiol ddyn euog — o flaen Duw A'i enaid annuw’n terfysgu'n donnog. Gwynepryd synbryd y sant Wnai gynneu gan ogoniant. Gwelodd arwyddion golau Y farn sicr fawr yn neshau.
	842 GWAITH ISLWYN. Ar heol fawr awyrol fyd — o bell Gorbell, fe glywsai gerbyd Y dwyfawl lid yn dyfod, A lon dig i farn jm dod. Yn enw ei Naf dyrchafodd Ei fyg law, a'r nef a glodd. Bron gu yr wybren gauwyd — a'r cwmwl Drwy y camwedd rwymwyd Ni fu laith y nef lwyd — adeg hirfaith O bur effaith geiriau'r mawr broffwyd. Agorion gwlybion y gwlaw A roddodd ei Ior iddaw Dihafal lid lehofah — gynyddodd, A'r pla estynnodd drwy Palestina. Yn ei broydd sychai beunydd Yr afonydd araf yno, Gerddi, dolydd, oll am newydd Win-gafodydd yn gofidio. A tharawai aruthr huan — deifiol Ar holl dyfiant Canan, Y wlad hoff is barnol dân Ai'n llesg oll, llosgai allan. Y llysiau i gyd oedd yn llosgedig A bywyd yr hadau yn bydredig, A'r fro odidog fal anial unig Wywai gan anadl poethwynt gwenwynig. A'r gwyrddwawr bren o'r gwraidd i'r brig — wywodd; Duw a ergydiodd geinder y goedwig. Ahab welai gylch ei balas — wywder Wawdiai rym ei deyrnas — A'i erddi er ei urddas Heb floen na gwlyb flewyn glas, O wres anaele y rhosyn olaf Yn Saron orwech gauai'n syn-araf Dan y barnol losgol haf — darfu ‘i wen A'i wrid addien, llwyr wywai'r diweddaf. Anian glodd ei ffynhonnau— oddifewn I ddu fyd y creigiau; Llethodd sychder y bêr bau Aniddan, am flynyddau.
	ELIAS Y THESBIAD. 843 Daear gan y sychder a agenai, Y poethwynt tesog gorlidiog ledai Ei adenydd, a'r goedwig a daniai A'i hysawl lewyrch y nos oleuai A'r afon olaf yn orfain elai, A'i dafn olaf i'r môr dwfn wylai. Deuai yn drist yn ei dro Y gwanwyn prudd dan gwyno, Heb gynnyrch, heb ogonedd. Heb arwydd gwlaw na bwrdd gwledd; Ar ei ol agorai haf Newydd, ond heb gynhauaf! Ac hir rwymid y cryman Di-fudd uwch yr aelwyd fan. Ond heb ei newid, Ahab anuwiol A barhai'n ei gamwedd boreuol, — A'i oferedd, — yn anedifeiriol; Yr Ion ni addefai, a'i farn ddwyfol A'i enfawr allu fu'n ofer hollol I'w ddwyn ef ol ffyrdd yn ol, — mewn geulwydd Byddar ynfydrwydd, beiddiai'r Anfeidrol. Rhag ei ffyrnig orddig gas Ddu lywydd, ffodd Elias. Ior oedd ei gyfarwyddwr, Ei ran, ei darian. ai dŵr. Gyda'i Dduw gadawodd ef Yn ffyddiog ei hoff haddef; Deuodd i anial diwen — cysgodog Ger ydd enwog Iorddonen, Man addas i ymnoddi — Mewn heddwch mawr gerllaw'r lli, Eurog fraint, ar garreg frith Ei fainc gar afon Cerith — Rhagorach yr oer garreg, A hedd Duw, na gorsedd deg. O'r afon yno'r yfai, A rhyfedd ddigonedd gai. Greddfau adar ysglyfgar ddifodwyd A'u haruthr drachwant gan wyrth Ior drechwyd,
	844 GWAITH ISLWYN. Y cigfrain eu hunain a anfonwyd Ar eu hadenydd — newyn ordeiniwyd I weini, darbodi bwyd — yn ei flas, Gan Dduw Elias eu gwŷn ddilewyd. Bu rhyfedd cael boreufwyd, A phrydnawnol, faethol rwyd, MeÌus, gan ednod milain, — rhoi pob cêd O'u bodd — a myned heb ddim eu hunain. RHOS IGOL, CAE'R FFYNNON. CAE'R FFYNNON is cu orffennedd— welaf Fry ar ael siriolwedd; Gwymp lys yw, gem, palas hedd, A'i funau'n ddrych o fawredd. Ardeb tlysineb swynol, — Eden lon Dan lwyni rhamantol; Ceinion o dyfion dwyfol Filiynau ceir flaen ac ol. Rhos-lwybrau grisiau grasol — uwch alaeth I uchelion nefol, Yw y gwych rodfaoedd gwawl Geir i harddu'r gaer urddawl. O, y drych o’i dŵr uchel — ymegyr Haedd edmygiad angel, Huan draw drenga’n dawel, Llyn gwaed y gorllewin gwel. Rhos Igol, a roes egwan — awen Hoen newydd dda gyfran, I mi ar fy hynt dyma'r fan, Dyma lonydd deml anian. Yn ei ddydd awenydd ddaeth — heibio hon, Is baich o feirniadaeth; A chaid llonyddwch odiaeth O fore i nos, a'i fwrw wnaeth. Yn ddiau mae'n hawdd i awen — ganu'n Gynnes i . . . . Ser-wawl yw ei siriol wên — Ior roddo Ras i lwyddo Rhos Igol addien.
	Y BEDDAU. 845 DOD ADRE O'R ODFA. ANODDYFN is Waun Adda! — ochr annwn, Ddychrynawl lithrigfa; Ow sal dwli wedi Sul da, Ow'r adfyd wedi'r odfa! Y WYDDFA. FRY'N y nef mor gartrefol — yr Wyddfa, Mor addfwyn! Mor ddwyfol; Geilw ni o'i gwawl yn ol I dŷ’n Naf dan do nefol. BARN BEIRDD PWLLHELI. BERNAIS y beirdd heb wyrni, — a dios Nis daw unrhyw gyfri; Yn y farn nid ofnaf fi Alaeth am feirdd Pwllheli. Y BEDDAU. PA le y mae doethineb, ble Y mae ei thrigfan is y ne? Ar derfyn byd, ar ymyl bedd, Fan yma mae ei sobraf sedd. A! enaid tlawd yw hwnnw sydd Heb fedd o fewn holl goedwig ei adgofion prudd. Rhoer i mi annedd unig draw Ar ael y bryn, a mynwent lawn gerllaw; I fydoedd ereill, fy allweddau A'm harweinyddion fydd y beddau. Paham yr ofnir bedd? Ochr goleu bywyd yw, Lle mae y nef yn dechreu a dyn o ddifri'n byw, Yr enaid mewn maintioli teg yn cychwyn ar ei stad. Gan adael ysgol amser fyth a dychwel at ei dad. Du erchyll ydyw'r cerbyd, a'r ffordd, ystormus yw, Ond pwy achwynai ar y ffordd sydd yn terfynu yn Nuw? Ar ol croeslwybrau filoedd y mae y culfedd du Yn llwyr grynhoi holl lwybrau dyn i mewn i'r Duwdod fry.
	846 GWAITH ISLWYN. MIS TACHWEDD. MIS tuchan yw mis Tachwedd — mis niwloedd, Mis anaele trymwedd; Mis creulon, drosto'n dristedd, Mis arch byd, mis erch y bedd. ADEG ETHOLIAD. DWYS yw'r olwg ar Disraeli — a'i griw, Tra'r storm gref yn codi — Rhy hen ei long i'r werin li, Rhyfeddol, mae ar foddi. Aiff i'r dwfn, a phwy ar dir — a wyla Eiliad, pan ei collir? Y Fabilon hon cyn hir Yn ngheufedd gwarth anghofir, Gwaharddwyd i'r deg Iwerddon — ei rhan, Gan rwyg ei gelynion; Ond gwawr rhyddhad gyrraedd hon— caiff forau Ac oesau o lwydd cyson. Yn awr anfonwn wron, — un a fyn Fod dan faner Gladstone, Yr uchaf o'r uchafion Gawn ar faes y ganrif hon. O du Bright a Right ar ol — hir huno Taranwn yn nerthol, A rhoddwn ein gŵr haeddol Heb un pall ar ben y pol. YR YSGOL SUL PAN wasgaro'r wawr y tywyllwch mawr, Pan fo'r haul a'i olau'n liawn, Ac yn tynnu draw tua llinell naw Awn yn llon tua'r ysgol — awn. Yno'r ydym oll yn un A'n calonnau yn gytun, Ac yn yfed nefol rin Yn yr Ysgol Sul; Af yn llon tua’r Ysgol Sul.
	SION WYN O EIFION. 847 Yn y gauaf prudd pan y torro'r dydd, Neu ar hyfryd forau haf, Pan fo blodau fyrdd yn ymylu'r ffyrdd Tua'r Ysgol Sul yr af. Pan y delo dydd y nef, Dydd yr Arglwydd ydyw ef. Hyfryd gennyf ado tref Am yr Ysgol Sul. Yn y dosbarth gwiw, O, mor hyfryd yw Yn y weddi fore hon, Ac yn ddiwahan y dyrchafwn gân Ac ymdywallt wnawn mewn addoliad llawn, Ein calonnau oll yn llon, Yn y Beibl sanctaidd cawn Ddysg a chyfarwyddyd llawn Fodd i ieuanc fyw yn iawn; Af i'r Ysgol Sul. EVAN HARRIES. HIRAETH sy yn mhyrth Seion— o gludo Gwyliedydd mor ffyddlon Ar y mur, i fro'r meirwon, Mae yn saeth yn mynwes hon. Seren ar wybren yr oes, — oedd eirian Ar fedd-orwel einioes; Heb ffael i'w disgleirdeb ffoes I niwl gorllewin eiloes. Ei fyw dân o nef dynnai; — ei frawddeg Gwyfr oedd a dywysai Nef-drydan, y dorf daniai, Yn gorff mad o deimlad ai. Caed ystyr cu ei destyn — trwy ei ystun, Trwy ei osteg arddun; Ei law a'i ddifrifol lun O'i ddirlith ydoedd ddarlun. SION WYN O EIFION. O! Seion-dannau awen Sion dyner, Oedd nefol ogonedd hon fel Gwener Yn serenu, a'r nos ar ei hanner;
	848 GWAITH ISLWYN. Hi roes bereidd-dod ar oes o brudd-der, O’i nychdod mae fry'n uchder — engyl lon, Sion Wyn o Eifion sy un o'u nifer. ANFARWOL DDYN. ANFARWOL ddyn! pwy fedr dy orchfygu, Ymffryma'r môr o’th flaen, a gwnei i'r fellten blygu; Nesha yr huan gyda'i deulu o fydoedd I gyd i'th wydd, o uchelfannau'r nefoedd. Daw'r lloer i lawr yn wylaidd o’i phalasau, A dyd ei throed ar ymyl y cymylau, A dengys it heb unrhyw gel ei hagwedd brudd a'i brychau. Yr wyt yn lledu'th daflen ar yr huan, Yn enwi y planedau o gylch, yn sangu ochrau anian, Gan blymio'r eigion ser. Ffwrdd tua'r nefoedd Fel angel ei, gan agor dorau'r bydoedd. Pan godi dy wialen tua'r nifwl, Disgynna'r mellt fel rhaiadr dân o'r cwmwl Yn ufudd wrth dy draed. Ac ar dy awgrym Amgylchant fôr a thir fel engyl cyflym Fai'n llamu o'r cymylau i drosglwyddo Dy feddwl hyd derfynau'r byd yn danllyd a diflino. Ti wnai y tarth yn nerthol fel daeargryn, Yr wyt yn tynnu'r tân o'r nef, yn codi'r ffrwd o'r dyffryn Yn gynt na'r awel. Erfawr yw dy allu, Anfarwol ddyn! Pwy fedr dy orchfygu? HIR einioes lawn o rinwedd — i Miss Hughes Am ei swyn a'i mwynedd; Duw fo'n borth hyd fin ei bedd — A nef Duw fo ei diwedd. CYMHELLWYD fi i ddethol darnau byrion, Ac felly aeth f’arwrgerdd yn ysgyrion. Ac os oes beiau cofied yr holl graffwyr Fod peth o'r bai yn perthyn i'r argraffwyr.
	CLOD. 849 ISLWYN, ODDIAR GARREG EI FEDD. CLOD. MOR felus i mi yw cyweirio fy nhelyn Fu'n crogi ar helyg glyn angau mor hir, I chwareu clod arwr nas adwaen un gelyn, A'i enw fel seren yn uchel a phur. Mae 'm tannau'n dyferu eu hodlau pereiddiaf I D-- , ni raid im' eu cyffwrdd ymron, Ni raid ond anadlu, daw'r odlau melusaf I’w enw yn ol holl eneiniad Llwyn On. Beth glywaf? Pereiddiaf blethiadau y delyn, Nid gordrwst y fagnel, nid tinciad y cledd; Llon iaith meibion llafur, — olwynion Cwmfelin Yn troi er mawlhad i gelfyddyd a hedd;
	850 GWAITH ISLWYN Os gwelaf y weddw, — nid gweddw y milwr, — Ond gweddw y gweithiwr, caf D-- gerllaw Yn sychu ei dagrau, yn noddi ei chyflwr, A gwên ar ei wyneb, a rhodd yn ei law. Mae tymor ar fôr pan na ŵyr yr edrychydd Ai llanw ai trai yn y pellder sy'n bod, Ond ffy ei amheuaeth fel breuddwyd pan genfydd Y rholiawg feilch donnau fel duwiau yn dod; Bu adeg ar draeth pell ieuenctyd fy ngwron Na wyddid ai aflwydd ai llwydd fyddai’i ran, Ond heddyw mae'r llanw mor uchel, mor gyson, Nas gallaf ond canu ei lwydd ar y lan. Mae bechan afonig hyd ochrau Plumlumon Yn llesg ddyferynu, mor eiddil ei sain A dafnau mewn ogof, ond buan try'n afon, A chwyddo yn fôr wna ei harian li main; Ar lannau'r môr Hafren fe gipiodd fy ngwron Ei hysbryd, a’r unrhyw fu ymchwydd ei ffawd, A'r un ei wasanaeth — fel dwg y bur wendon Y llong ar ei mynwes, dwg yntau y tlawd. – Yr hen afon Tawy furmurai drwy'r oesoedd, Ar awen Omerawl adseiniai gerllaw, Heb unwaith freuddwydio trwy'r cysglyd ganrifoedd Fod eres oludoedd yn fyd aur islaw; Dadlennydd y golud di-draul ymddanghosodd, A'i fyddin wynebddu i'r dyfnder yr aeth, Ar graig adamantaidd a'i durwch a dorrodd, — Columbus y glofyd o'r diwedd a ddaeth. Mae natur yn un trwy ei holl amrywiaethau, Un corff a phob aelod yn gwneuthur ei ran; Gweinydda y nant ar yr afon, a hithau Weinydda ar drysor y môr yn y man; Cyflenwa'r môr eilwaith holl reidiau y cwmwl, Gwna'r cwmwl gydnabod â chafod dra chu, — Fy arwr a fedd y cyffelyb ddrychfeddwl Am undeb cyfalaf a llafur y llu. O! nid oes golygfa mor hardd ar ddynoliaeth A meistr a gweithwyr yn byw yn gytun; Yr oll yn dangnefedd, a chadwen unoliaeth Yn rhwymo buddiannau yr oll yn yr un;
	CLOD 851 Y meistr haelgalon, fel haul yn y canol, A'i weithwyr o’i amffylch mewn trefn ddigoll, Yn byw ar ddisgleirdeb ei wyneb tywynnol, A goleu yr un yn oleuni i'r oll. Os uchel efe, nid yw hynny ond mantais I weled ymhellach y tlodi islaw, Nid uchder unigol hunanol uchelgais, Ond uchder y cwmwl goludog ei wlaw; Tra uchel yw tarddle y Nilus frashaol, Tra uchel a phell yw cartrefle y gwlith, — Po uchaf sefyllfa ein gwron dyngarol Melusaf yw'r rhoddion sy'n disgyn i'n plith. Teilyngdod wobrwyir, a'm harwr eistedda Mewn cadair lywyddol ym mwrdd ei hoff dref, Ei swydd fel dinesydd a lonydd gyflawna Ac nid oes rhagorach gwarcheidwad nag ef; Ar lan dy Fôr Alarch, ti hen Abertawy, Pa drefol lywyddfraint geir fel d’ eiddo di, Lle bu fy mhrudd awen mor ieuanc yn canu - Am rai sy mwy anwyl na mywyd i mi. Y ddaear sy'n gorff, ag amryfal wythenni Drud, drwyddi yn rhedeg, — gwaed masnach y byd, Mae ef yn eu hadwaen, fel meddyg uchelfri Yn adwaen gwythenni'r corff dynol i gyd; Lle union y globwll a wêl mewn munudyn I reinio * y wythen sy flwyddi fyrdd oed, Ac allan arllwysir rhyw gyfoeth diderfyn, Byd newydd ddatguddir gan llath is ei droed Mi wela'r amddifad, pan ddel Sul y Blodau, Yn rhodio yn araf at eglwys y plwy, Mae'n gosod blodeuglwm yn arwydd o gariad Ar fedd ei rhieni, a'i chalon yn ddwy; O! nid oes ond un yn y nefoedd i'w noddi, Sef ''Tad yr amddifad," â'i ddwyfol fraich gref, Ac nid oes ond un ar y ddaear yn rhoddi Per falm yn ei chlwyfau, a D-- yw ef. Pe fyth y dewisai archangel orchuddio Ei danbaid ddisgleirdeb a mantell o gnawd, Gwnai hynny er mwyn yr anrhydedd o wisgo Y santaidd gymeriad, — diffynnwr y tlawd. • To lance.
	852 GWAITH ISLWYN. O! rhoi yw y derbyn helaethaf o'r diwedd, I Dduw mae y benthyg, fe dal yn ddilyth, A D-- , fel angel, a a i ogonedd Nef elusengarwch, ryw foreu o'n plith. Mae crefydd yn adwaen ei enw difrychni, Ei ymdrech o'i phlaid sydd egniol a llwyr; Ac fel ei gyfenw, agora'i ffenestri Oll tua Chaersalem foreuddydd a hwyr; Mae caethglud y codwm yn dychwel yn araf Dros nos-fryniau amser, i Ganan y nef, O! pan y cyrhaeddont yr oror bereiddiaf, Ymhlith y rhes flaena o'r dyrf a boed ef. DAVID BACH. DAETH ysbryd pur i lawr o’r nef A gwisgodd gnawd yn ysgafn len, Fel gallai fynd yn ol i'r nen O'r lle y daethai e£ O! teneu oedd y llen o glai, Fel plyg o niwl, fel meddwl bron, Fel cysgod cwmwl ar y don, — Diosgodd ni, — mor hawdd, mor glau Wrth edrych ar ei lwybyr pur, Mae fel pe hedasai angel gwyn Dros wyneb teg rhyw freuddwyd-lyn Ar bleser daith o'r dwyfol dir. Beth ydoedd? Tlysni teg y wawr Beth ydoedd? Hanfod rhos y byd, A pheraroglau’r gerddi i gyd Yn pasio ennyd awr. O ddynol eos! Pam mor fwyn Y cenaist ti yn nos y byd, — O pam mor bêr i dewi cyd! Ai breuddwyd oedd yr oll, ai swyn? Daeth ysbryd pur o'r ser i lawr, Ac yn ein brys galwasom ef Yn David Bach, — ac yn y nef Hwn yw, i ni, ei enw'n awr.
	GORMES CYFALAF. 853 Nis gwyddom beth yw'r enw cu Sydd gan angylion arno ef Yn awr yng ngwynfyd pur y nef, — Ond David Bach fydd byth i ni. Pan yn y fro dragwyddol iach, Y cwrddom ef, tu hwnt i'r bedd, Er mor ogonawl fydd ei wedd, — Ac er y bydd yn ddwyfol ddyn At fesur oedran Crist ei hun, — Cyfarchwn ef fel "David Bach." GWRTHRYFEL LLAFUR. HYLL ellyll y Sefyll Allan,— a fu Yn farn byd pedryfan; Uthr rwygai’r gweithiwr egwan, Ysai y bwth a'r plas ban. Claddai ‘i ewin yn y werin Yn dra gerwin, didrugaredd; Anedwyddwch oedd ei elwch, A'i hyfrydwch mewn difrodedd. Uthr oedd gweled y werin lethedig Dan ergydion ei lid yn rhwygedig, Ei gawraidd allu megis gordd hyllig Yn dyrnu ydoedd eu llu darniedig, Ymlonnai’n dra mileinig, — gan fwynhau Eu prudd gwyniadau, aethau adwythig. Yn ei urddlym osgorddlu Caed newyn a dychryn du, — Llwm, welw-wyn newyn euog, — a'i chwerwerch Arwydd, — dynol benglog, Baner o frawder i'w fri Ag arni lun esgyrnog. Pwy dan nef all wrthsefyll Ynni a nerth newyn hyll? Ysguba, — nid oes gobaith, — Y mwya’i rwysg â’i lym raith. Haws troi y llanw distrywiol, Hyrddio nerth y Werydd yn ol. GORMES CYFALAF. RHYW deyrn erch ar aur dron oedd Cyfalaf, — drygai filoedd.
	854 GWAITH ISLWYN. DOL. ♦ YN ein tir pa destun teg Mal ceisio canmol caseg? Griffiths yw y gŵr a hoffaf, Ei Ddol a'i gig yn ddiail gaf. O! pwy, mwy, geir yn un man Ail y gŵr o Gilgeran? Acw ar daith fe gurai Dol Niferi'r Derby anfarwol. Blin enw fai Blaenannerch, Diles im', heb Dol a'i serch. Aberporth o'i chynhorthwy Sy fythol ddymunol mwy. Ac mor rwydd cymerai hi Y gain awen i Geinewi! Y lle ochrog od Llechryd, Heb hon, fai allan o’r byd. Rhyw dun o flaenor doniol Plufyn oedd y dyn i Dol; A dirfawr bwys cadeirfardd Oedd ail us i Ddoli hardd. Haeddai Dol feirdd i’w dilyn Arwyr glew'r Gwrhay a'r Glyn. Teilynga Dol ddi-lol lân, — ar fy ngwir, Hoff awdl hir, a phedolau arian. Y mae Dol,’nol f'amod i Yn werth diolch, wrth dewi. DARGANFYDDIAD GLO. FE gollwyd y wythien Am ugain mlynedd faith, Yn sydyn troes y glo yn graig, A’r glowr adref aeth; Fe aeth a'i arfau gweithio Oll adref gydag e, Am ugain mlwydd ni chlywyd swn Ei fandrel yn y lle. A daroganai llawer O wŷr dysgedig iawn ♦ Yr oedd lslwyn ar daith yng Ngheredigion jn casglu at gapel; Mr. W. Griffiths, Rock, yn “gyfaill;" ac yng ngherbyd Mr. Griffiths y teithient.
	PRIODAS GWILYM TEILO. 855 Fod y wythien wedi mynd I ebargofiont llawn, Ac nad oedd dim o flaen y plwy, Dim mwy, ond llosgi mawn. Ond Gethin fawr ei gyfoeth, A Dafydd fawr ei ddawn, A aethant obry ar ei hol 'Mhen ugain mlynedd llawn; Er gwaetha’r gau broffwydi A'r mân fasnachwyr oll, Fe aed drwy galon gref y graig Ar ol y wythien goll. Edrycha pob gau broffwyd Yn awr mor hurt a llo, Wrth glywed fod y creigiau Oll wedi troi yn lo. Hir oes i Gethin enwog, Canmolwn ef i gyd, Mae ganddo gyfoeth dirfawr Ac anturiaethus fryd, Ei galon sydd mor eang A'i etifeddiaeth fawr, Al benderfyniad fel y graig Y cloddiwyd trwyddi i lawr. Nis gẁyr pa beth yw ildio I rwystrau nac i draul; Rhy uchel yw i wrando Ar ddaroganwyr gwael; Buasai’n archu cloddio I lawr nes dod i ma's Yn Neau Cymru Newydd, Tu hwnt i'r ddaear las. PRIODAS GWILYM TEILO. HIR einioes drylawn o riniau — i'r par A'r puraf ragorau; A gwlawied nef ei chedau, Foreu a hwyr, i'w llwyr wellhau.
	856 GWAITH ISLWYN. Yr anwyl aur-awenau — i'w mwyniant Ddyhidlant hedd-odlau, Llu y nef fo'n eu llonhau Ar dyner dyner dannau. Byw yn dda, byw yn dduwiol — y byddoch Hyd y bedd, byw'n fuddiol, A chyd fyw, a byw heb ol Du fwriad edifeiriol. Ond da fwriad 'difeirwch — am bechod Yn mhob achos, cofiwch; Am ei fod ymofidiwch, Iawn yw y lle — yn y llwch. Y mae eisiau ymosod — i wneyd da Yn ein dydd byr isod; Mae'n frau iawn, mae'n fyr hynod, O gwnewch ei ddiwygio'n nod. CARTREF. Y GORAF le i'w garu, Delw o'r nef yw'm cartref cu. Mae im' dân a mam dyner, Mae yno byth im hoen bêr, A gwên ddi-ffug yn nydd ffawd A'r unffurf yn awr anffawd. Ni cheir brad yn chwerwi bron Neu gilwg dan un galon, Ond calon wrth galon gu, Wedd lon, yn ymddolennu. I glefyd enbyd od af Yno, ni ddigalonnaf. Mam gariadus serchus sy Angyles ger fy ngwely. Drwy nos hir druenus, hon A'm gwylia o dwym galon. Myn ddal fy mhen eiddilaf I'r lan, pan yn egwan af. A chariad fy chwiorydd Ffyddlawn yn gysurlawn sydd.
	CARTREF. 857 Od a y morwr diwyd O'i wlad bêr, ca weld y byd, Amrywion gwylltion a gwar, A gwel ynysoedd gwylar; * Afonydd gwychaf anian A'u gro o aur gloewawr glân, Heirdd goed y rhudd gyhydedd Resau ar eu hochrau hedd, Fforestydd o balmwydd beilch, Ac erfawr fryniau gorfeilch; Ar falmwynt adar filmyrdd Llawn o fawl, a'u lliwiau’n fyrdd; Gemliw nos, digwmwl nen Odiaeth, fel oedd uwch Eden, — Ei bennaf fyfyr beunydd Er hyn am ei fwthyn fydd; A nodwydd anewidiol Ei galon union, yn ol Bwyntia tua'r lle tawel, I'r trofan eirian pan el. O dre y bardd am dro bum, Ar foethus yrfa aethum, I fwynhau pell barthau’r byd A mynnu hoen am ennyd; Eto siomiant dwys imi A fu’r holl ddaearol fri; Môr y ddinas, myrddiynau, Mawredd oedd yn fy mhruddhau; Hiraethais, gelwais i go Fy anwyl gartref yno. Yr hen barth, er olrhain byd, Yw diddadl nyth dedwyddyd. Fy annedd dan hedd fy Naf Sy gu ar hirnos gauaf. Mor glyd mewn mawr galedi Trwm, oer, yw cartre i mi! Yr hwyr yn ngoleu’r eira Y plant wareuant â’r ia, Neu syllant i'w llesiant llon Trwy'r ffenestr ar y Ffynnon, Ceir hon i gyd fel cywrain gawg, Nefol degan, neu flodeugawg. * Coral.
	858 GWAITH ISLWYN. A cheir hwyl gylch yr aelwyd, Ein hunawl gufawl a gwyd I Naf o galon ufudd Am radau a doniau'r dydd. Ac i lawr os daw'r hen dŷ Yn ddybryd gamedd obry, Af i weled adfeilion Muriau y lle fu mor llon, Wylaf uwch yr olaf faen Ac af â hi fel cof-faen. Sia'r nant wrth ser y nef Yn adrist am f’ hen adref. Hyfrydwch fydd cofio'r adeg Min ein nant hon mewn henaint teg. Mor ddedwydd fy mreuddwydion Mewn henaint am ein nant hon, A'r werddaf len a'r ardd flydd O flaen y drigfa lonydd! Ac y dderwen hen honno Oedd du cefn (hawdded y co!) Balch o'i chryfder, refder oedd Yn asur — balch o'i hoesoedd! Boed mawryd y byd i'r bon, Boed alaf i'r bydolion, Boed lloniant byd i'w llenwi; Tra fo mam, cartref i mi! PRIODAS. * RHAGLUNIAETH ni roi galonnau— deuddyn Dan ddedwyddach rhwymau; Yn ein tir ni unwyd dau Mwy unedig mewn nodau. Doed mwyniant, llwyddiant bob llaw, — yn y daith, Bendithion fo'n gwlawiaw; Pob argoel drwg, pob perygl draw, Drwy'u heinioes, hyd awr hunaw! Ac wedi bywyd cydwedd, — a dydd hir, Aed y ddau hygarwedd Fry i lawn anfarwol hedd, Nef dawel lon fo'u diwedd. * Y Parch. D. Davies, Glyn Nedd, â Miss Mary Daniels, Llanelli.
	YSTOROM FELLT. 859 YSTOROM FELLT. EDRYCHAF allan yng ngoleuni'r mellt, Mae'r wybr yn goch, a’r holl gymylau ar dân. Gwel! mae'n tywyllu eto; tywyll yw Fel bru anobaith. Nid oes seren draw Yn gwawrio o ddyfnderoedd nef, er fod Milfiliwn yno. Eilwaith mae y mellt Yn cynneu llygorn yr ystorom fry Ar oriel y cymylau, nes yw'r nef O agwedd fel rhyw blaned goch a fai Yn fflamio heibio'n byd, ac yn y fan Ar derfyn y greadigaeth. — O pa gri? Ust! pa wylofus lef sy'n codi i'r lan Yn athrist gyda'r awel? Ofer im Glustfeinio, mae y daran ar ei thraeth A'i thwrf yn llanw'r nefoedd fel pa bai Rhyw seren fawr mewn tymhestl yn neshau, A'i hechel hir yn cochi hyd ei bron Ar dorri yn ei chanol. Blin a maith Yw rhu'r taranau ar uchloriau'r cwmwl, A chwyd eu hadsain fel taranau eilwaith O'r ogof wag a chafn mawr y fro. Mae'r gwyntoedd bellach yn rhuthro trwy y glyn, A'r goedwig fawr yn plygu o'u blaen, a'r neint Yn rhuo dan eu fflangell, a'r mynyddoedd Yn ymgynghori ar risiau y cymylau. Gan godi eu breichiau tua'r nef, a thyngu Na syflant o'r uchelion hyd y dydd Y saif y lloer, y ddaear fawr, a'r ser Ar derfyn eithaf amser. Ffwrdd yr ant, Trwy'r eang drân, fel lleng-gor o daranau Ar edyn anweledig. O, na chawn Osteg i wrando yr alaethus gwyn Sydd yn mwyneiddio'r awel ar ei thaith I fyny i'r mynyddoedd. Car i mi, Feallai, yw, neu frawd yn chwilio o gylch Am dŷ ei dad a'r mannau hoff lle gynt Chwareuem gyda'r awel a'r wenynen. Mae'r dymhestl wedi'i ddal! nid hon yw'r gyntaf, Boreu ystormus gadd, a chodai gwawr Ein bywyd dan gymylau fel y rhai Sy'n awr yn toi y nef. Ym min yr hwyr Fe holai am ei geraint, nid oedd neb Yn adwaen ei wynepryd; holi wnai
	860 GWAITH ISLWYN. Am helynt rhyw gyfeillion anwyl gynt — 'Roedd wedi pasio'u bedd. Ust! nid yw hon Awr i freuddwydio. Mae gwrthrychau serch Yn agos i'r galarus, 'er eu bod Tu hwnt i'r môr, tu hwynt i angau rai! Draw chwydda y Dafwys ei mynwes fel môr; Mae yr Hafren a'i thonnau Yn croesi y glannau A Mynwy yn brysio i atal y ddor, A gwae a farchogo eu dyfroedd yn awr, Clyw! taflant y llongau Fel gro ar y creigiau, A fforest o fadau A thraflwnc aruthrol yfant i lawr, A chodant y llynges sy'n britho eu bron I ganol y dymhestl ar warthaf y don. Fry syrth yr hwylbrenni Fel tyrau i'r weilgi, Y llynges odidog, diflanna! diflanna I'r eigion mor esmwyth a chawod o eira. YR ANDES. TYRD, tyrd i fyny i'r bryniau; yno mae Llif ysbrydoliaeth natur yn dyfnhau, Ac yn llydanu tua'r moroedd ser Sy'n tonni fyth gan anadliadau Ner. O natur! caf dy wersi uchaf di Yng ngenau'r gwyntoedd pell a'r dymhestl hy I fyny ar y bryniau, ac uwchben Brynfraich uchela'r ddaear, yn y nen Lle mae rhyw anfeidrolder o ororau O'n blaen yn agor ei ardderchog ddorau, Gan ddangos uchder nad all dim o ddyn Ei feiddio ond dychymyg, a'r gallu hwnnw ei hun Heb ludd daearol wrth ei aden gain, Yn bur, yn noeth, a'r beiddgar ynddo ymdaen. Y gwyntoedd clyw fel diluw mawr o sain Yn codi dros y byd; a'r bryniau pell, o flaen Holl osgordd amser a'r daearol bethau, Yn esgyn trwyddynt, trwy'r cyfryngol nennau, Gan edrych i'r dyfodol a'r uthr anfeidrolderau. Ar ben y bryniau, byd-leihaol uchder, Teyrnasa natur yn ei garwaf wychder;
	YR ANDES. 861 Ei rhyfethwyol ddyfroedd yn llifeirio Heb feidrol law a gallu i'w llesteirio; Y gwynt yn codi fel rhyw fôr awyrol, A'r nef yn symud ar eu chwydd pybyrol. Ddiderfyn fawreddogrwydd! Pwy all rodio Byd-gaerau natur, pwy eu hanner ddringo, Lle rhed y bryniau a'r cymylau llwydion I'w gilydd mwy, fel arfyd o freuddwydion, A'th drumau di, Peru, yn chwyddo a chwyddo eilwaith, Fel daear-ddringion llydain ar eu seilwaith? Mae natur yma yn ymado â'r byd, Yn tynnu ei rhwysg i mewn i'r nef i gyd. Ddyn gorfalch, dos, a dilyn hi i'w bannau, Chwareua ar ei huch-ddaearol dannau, Sy'n ymdeneuo i fyny i'r ysbrydol — Hanner y ffordd dy lygad hyf ymleinw â gwaed bywydol Ymhell o fewn y ddaear, ac oddiarni Lle nad yw dyn a marwol droed yn sarnu, Y mae gan natur gysegredig fannau A cheidw hi i'r ysbryd-fyd rai o'i santeiddiaf dannau. Fel pe bai tragwyddoldeb wedi syllu Un waith i lawr, a gado i dywyllu Y tir a'r môr ei gysgod goranferthol — Canfyddwn hwy mor gedyrn a holl-nerthol Yn hongian ac yn hongian hyd y nefoedd, Gan redeg mewn mawrhydri gwyllt bytholwyllt i'r pellafoedd, Taen natur yma fawrion wastadeddau, A rhyngddynt tyr ddyffrynnoedd fel byd-feddau. Crog ei byrdd-dir a'i helyntoedd Fel cymylfyd yn y gwyntoedd, Lle mae'r storm ai harswydoldeb Bellach yn eu tragwyddoldeb. Oddiar y gwastadeddau Saf y bryniau tua’r nefoedd, Ac uthroldeb, fel bodoldeb, Yn ymlunio yn eu gweddau. Hanner daear, hanner nef, Chimborazo! Pwy all edrych arno ef? Uchel ac ofnadwy yw, Oddiar y torfoedd bryniau, Yn ymgodi megys Duw, A'i amnefoedd yn dyfnhau, A'i gysegroedd niwl am dano fyth yng nghau.
	862 GWAITH ISLWYN. Fryniau! fryniau! arnoch chwi, Ar eich bannau nef-orsafol Mae y nerthoedd byd-ddyrchafol A ddiffoddwyd pan y rhoddwyd y llywodraeth oll i ni; Arnoch chwi Fry! fryl Mae eu marwol lid yn ffreuo, A'u caos-lampau'n ailoleuo; Y galluoedd nad yw'r byd A'i holl luniau o fôr a bryniau, Onid lledrith yn eu llid, Yr ystormydd caethiwedig Sydd o danom yn rhwymedig, Tan fyd-glawr o gyfandiroedd, Daear-furiau, diwawr foroedd, A'r taranau tan-ddaearol, Trwy ysgydwad oll-ysgarol, Gyfnewidiant wedd y byd, Gan roi iddo newydd luniau Newydd foroedd, newydd fryniau, A newyddaf gant i gyd, — Fryniau! fryniau! caf eu twrdd Yn ymruthro i'r lan i'ch conau, Fel mewn genau yn cydgwrdd. Engyrth ysbryd caos sy Yn anadlu trwoch fry; A phan yn ei lid y rhuo, y mae nefoedd canol dydd Fel a barnol wyll yn duo, a lanterni ar y bryniau'n symud sydd, Oddiar yr ufelfaoedd, cyfyd o'r byd-ddyfnder cudd Fryniau fflamiol tua'r nefoedd, Fel gwylfaoedd dychrynadwy, byd-weladwy, Y tymhestlog olaf ddydd. TAWELU’R YSTORM. Diogelwch y saint. FE allai'r moroedd lanw'r nef A'r bryniau lanw'r môr; Ymblygai'r wig ei hun yn arch I ufuddolion Ior. Daw'r fflam hyd at dy rwymau, sant, Fe lysg dy garchar pridd Lawr hyd y bedd — ti lami o'r fflam Yn angel nerthol rhydd.
	tawelu'r ystorm. 863 Cydymdeimlad anian adeg ystorm y Croeshoeliad. A chauai dorau tân y dydd Mewn trawiad ar bob tu, A thros yr haul fe daflai'r nos Ei mantell erfawr ddu. Cydymollyngai lwynau'r byd, A gwywai gwreiddiau'r graig, A dygai'r awel fwyn o bell Ddyfnion ruddfannau'r aig. Dyferodd dafn brwd o'i waed I'r ddaear — crynodd hon, Fel pe buasai planed fawr Yn taro i mewn i'w bron. A chrynodd nes i'r marw blin Ddeffroi yn nyfnder angau'i hun. Gruddfannau'r ddaear dorrent ffwrdd O greigiau fil yng nghyd, A theimlai'r nefoedd hyd yr haul, A gwywai'r ser i gyd; Ac ar ei orsedd wylai'r dydd Am feddrod o gymylau prudd. A braidd na chodai'r huan Ar fore'r trydydd dydd Yn gynt, o awydd gweled A chael yr Iesu'n rhydd. O, hawddgar oedd y borau! Fe wisgai'r nef yn awr Ei hardderchocaf liwiau A'i mantell aml wawr. Ac ysbryd mawr y Storom Gadwynai'r gwyntoedd hy, A gwenai ngwaith ar y byd O gwmwl disglaer fry. Oedd! anian yn adnabod Ior A'i wyneb oll yn waed, A phan yn codi i'r lan, a’r bedd Yn plygu dan ei draed.
	864 GWAITH ISLWYN. Tawelu'r Storm. Mil henffych, henffych it, y Storom hy, Yn holl arfogaeth yr elfennau fry; Er codi o'r dyffrynnoedd ar dy lef, Fel aruthr feddau i amgau y nef; Er i fynyddoedd o gymylau draw Oddiar eu gilydd grugio yn dy law, Ac ymgolofni hwnt fel beddfaen byd; Draw er i'r ser ymlechu rhag dy lid; Er rhwymo'r byd â gwregys o daranau, A throi y môr, y môr bob dafn, yn donnau, Nid ofnaf di, O natur, yn dy nerth, Er parthu'r moroedd i'th olwynion certh; Edrychaf tua'r nef, mae acw un Fu yn y Storm, fu ar y don ei hun. Trymhai y dydd tua'r nawn-gysgodfaoedd, A rhoddai i'r nos deyrnwialen y nefoedd; A'r nos acw daflai ei hugan-gymylau Am ganol y nef fel mantell o feddau; A ffordd fawr y ser a chaddug ordoai, A'u lluoedd ysblenydd i ddyffryn o niwloedd arweiniai. Draw, draw, ymeofnai y dymhestl hy, A'r tonnau ymdaflent i'r llong o bob tu, Fel bleiddiaid ollyngid o ffauau y dyfnder, A chollai y morwyr bob gobaith a hyder, O amgylch eu hathraw ymgasglent yn brudd A'r dagrau a'r don yn eneinio eu grudd, A chlywid eu lleisiau uwchlaw yr holl dwrdd, "O, athraw, dihuna, mae'r môr ar y bwrdd," Dihunodd yng nghanol y Storom ysblenydd, A'r tonnau yn gwlychu ei unig obennydd. Yr oedd ei wyneb oll yn wenau dwyfol! Edrychodd ar y don wlychasai'i droed — Wylodd ei hun i'r môr. Sibrydodd air Yng nghlyw y Storom — un o eiriau Duw— A daeth y lloer i'r golwg fal o fedd Yn dyner ac yn deg, a'i lluoedd ser Orchuddient waen y nef ar uchel drefn, A bu dawelwch mawr. GWRECSAM: ARGRAFFWYD GAN HUGHES A’I FAB, 56, HEOL ESTYN.

…..

Sumbolau:

a A / æ Æ / e E / ɛ Ɛ / i I / o O / u U / w W / y Y /
MACRONː ā Ā / ǣ Ǣ / ē Ē / ɛ̄ Ɛ̄ / ī Ī / ō Ō / ū Ū / w̄ W̄ / ȳ Ȳ /
MACRON + ACEN DDYRCHAFEDIGː Ā̀ ā̀ , Ḗ ḗ, Ī́ ī́ , Ṓ ṓ , Ū́ ū́, (w), Ȳ́ ȳ́
MACRON + ACEN DDISGYNEDIGː Ǟ ǟ , Ḕ ḕ, Ī̀ ī̀, Ṑ ṑ, Ū̀ ū̀, (w), Ȳ̀ ȳ̀
MACRON ISODː A̱ a̱ , E̱ e̱ , I̱ i̱ , O̱ o̱, U̱ u̱, (w), Y̱ y̱
BREFː ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ / B5236ː B5237ː
BREF GWRTHDRO ISODː i̯, u̯
CROMFACHAUː ⟨ ⟩ deiamwnt
A’I PHEN I LAWRː ∀, ә, ɐ (u+0250) httpsː //text-symbols.com/upside-down/
Y WENHWYSWEG: ɛ̄ ǣ æ

ˈ ɑ ɑˑ aˑ aː / æ æː / e eˑeː / ɛ ɛː / ɪ iˑ iː ɪ / ɔ oˑ oː / ʊ uˑ uː ʊ / ə / ʌ /
ẅ Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ / ŵ Ŵ /
ŷ Ŷ / y Ỳ / ý Ý / ɥ
ˈ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ ɔʊ əʊ / £
ә ʌ ẃ ă ĕ ĭ ŏ ŭ ẅ ẃ ẁ Ẁ ŵ ŷ ỳ Ỳ ÿ Hungarumlautː A̋ a̋

U+1EA0 Ạ U+1EA1 ạ
U+1EB8 Ẹ U+1EB9 ẹ
U+1ECA Ị U+1ECB ị
U+1ECC Ọ U+1ECD ọ
U+1EE4 Ụ U+1EE5 ụ
U+1E88 Ẉ U+1E89 ẉ
U+1EF4 Ỵ U+1EF5 ỵ
gyn aith δ δ £ gyn aith δ δ £ U+2020 †
« »

DAGGER
wikipedia, scriptsource. org
httpsː []//en.wiktionary.org/wiki/ǣ

Hwngarwmlawtː A̋ a̋
gyn aith δ δ
…..
…..
ʌ ag acen ddyrchafedig / ʌ with acute accentː ʌ́

Ə́ ə́

Shwa ag acen ddyrchafedig / Schwa with acute

…..
…..
wikipedia,
scriptsource.[]org
httpsː//[ ]en.wiktionary.org/wiki/ǣ

---------------------------------------
Y TUDALEN HWN: www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion-prys_386_islwyn_800-864_RHAN-9_3812k.htm
---------------------------------------
Creuwyd: 08-03-2023
Adolygiad diweddaraf : 08-03-2023
Delweddau:

Ffynhonell: Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Newyddiaduron Arlein.
---------------------------------------

Freefind.
---
Archwiliwch y wefan hon
Cerqueu aquest web
SEARCH THIS WEBSITE
---
Adeiladwaith y wefan
Estructura del web
SITE STRUCTURE
---
Beth sydd yn newydd?
Que hi ha de nou?
WHAT’S NEW?

Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymweld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pagina de la Web CYMRU-CATALONIA (= Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (= Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yuu äa-r viziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA (= Weilz-Katəlóuniə) Websait

Adran y Wenhwyseg / Secció del dialecte de Gwent / Gwentian Welsh
Edrychiadau ar y tudalennau / Vistes de les pagines / Page Views

Edrychwch ar ein Hystadegau / Mireu les nostres Estadistiques / View Our Stats