|
|
|
|
(delwedd B0097) (tudalen 097)
|
|
|
|
|
|
(delwedd B0098) (tudalen 098)
|
|
|
|
|
|
(delwedd B0099) (tudalen 099)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(delwedd B0100) (tudalen 100)
|
(x100)
TRAETHODAU, 40.,
Y PAftOH. JERKIN
JEN-KINS.
lot
ymddisgleirio? Pa fodd y mae crefydd heddychol, haelfrydig a thangnefeddus
Iesu wedi, ac yn oael ei gwaradwyddo gan gynenau a dadleuon, gan y rhai a
rybuddir gan ein Harglwydd i fod mewn undeb a chariad, megys plant yr un
teulu, a gweision .yr un Arglwydd. Nid yw crefydd Crist yn ei natur, na’r
gyfrol lle y mae yn argrafi’edig, yn dadrys yr anhawsder hwn. Nid oes yno na
sail nac anogaeth i’r fath anghariadlawn anghydfodiadau.
Y gwirionedd yw, y mae yr holl wahaniaethau a’r ymddadleuon cynhyrfiedig yn
yr eglwys Gristionogol yn * gyhuddedig ar ragfarn—ar y dull y mae dynion yn
sefydlu eu cyfundraethau duwinyddawl—ymhoniadau i dybiau anmherffaith yn fwy
na’r gwirionedd pur. Pa nifer sydd wedi, ac yn bod yn ein byd ni o
wallgofiaid selog, penffoliaid gwylltiog, hunanolwyr ystyfnig. Y rhai hyn a
ergydiant yn egniol, a chollfarnant bob peth na fyddo yn unol a’u mympwy hwy.
Os ymddadleuwch a’r tylwyth hyn, cyfrifant reswm fel gwellt, a’r Ysgrythyrau
egluraf fel pren pwdr. Br nad ymostyngant i farnau eraill, barnant y dylai
eraill ymostwng i’r eiddynt hwy. Dywed y Ffrancwr, “Yr hwn na dderbyn ddysg
gan neb ond ei hun, bydd yn sicr o gael ffol i fod yn athraw iddo.” “ Credais
a gredaf, ydwyf a fyddaf.”
Rhyw gymysgedd o anghysonderau dynol ymglymedig wrth y Dwyfol Ddadguddiad a
genedlodd yr ysbryd erledigaethus a halogodd yr eglwys am oesau. Braidd yr
ymddangosodd yr efengyl yn ein byd cyn iddi gael ei llygru gan ddyfeisiau
dynoL Yn mhlith yr Iuddewon cafoddeidifwyno’d seremoniau—y ddeddf Eoesenaidd
a ddirdynwyd i sefydliadau traddodiadol,
|
|
|
|
|
(delwedd B0101) (tudalen 101)
|
(x101)
ac ystyfnig ymlynent wrthynt. Ac nid oddiwrth y rhai hyn yn unig y cafodd
Cristionogrwydd niwed. Yr oedd gwahanol sectau yn mhlith yr Iuddewon, ,megys
yr Herodianiaid, y Phariseaid, y Saduceaid, a’r Esseniaid. Y rhai hyn a
lusgent eu traddodiadau gyda hwy, nes y trowyd yr efengyl, yr hon sydd
gyfangortf gwaeedig o’r cwr uchaf trwyddi oll, i debygu i siaced Joseph, yn
frith o draddodiadau a gwaed y merthyroii. Hefyd, yn fuan, y Groegiaid a’r
Rhufeiniaid a ymdrechasant gysylltu eu philosophi Dalilaidd a’r efengyl. Ni
fethodd dysgyblion Pythagoras, a Zeno, Epicurus, Plato, ac Aristotle, ganfod
rhyw debygolrwydd rhwng eu gosodiadau hwy a”‘r eiddo y Messiah; a phryd nad
oedd dim o hyny yn bod, mympwy a balchder a genedlent y nifer a atebent eu dybenion.
Yr oeddynt wedi hir ymarfer rhoddi ymostyngiad ffyddiog i eiriau eu
hathrawon, barnau y rhai a barchent fel gwirionedd anghyfnewidiol a
thragywyddol. Gan hyny, amcanent blygu a nyddu yr efengyl er ateb eu
hopiniynau blaenorol, yn lle profi y cyfryw opiniynau wrth oleu Dadguddiad ei
hun. Ac yn mhob gwlad lle y pregethid yr efengyl, blodeuai cyfundraethoedd o
dybiau wedi eu dwfn wreiddio yn meddyliau pob dosbarth o ddynion. Yr oedd y
rhai hyn gan yr efengyl i’w darostwng, a llwyddodd tu hwnt i ddynol ddisgwyliad,
ac yn wir, i raddau nad allasai moddion dynol ei effeithio. Banerau y groes a
gyhwfanwyd trwy yr holl fyd adnabyddus, a miloedd a blygasant i’w
thystiol-aethau nefolaidd. Eto llawer o’r rhai mwyaf dysgedig nid ufuddhaent
ond mewn rhan; ffurfiasent gymysgo ddaliadau o wirionedd a chyfeiliornad, nes
mewn
|
|
|
|
|
(delwedd B0102) (tudalen 102)
|
(x102)
TRAETHODAU, &C.,
ychydig amser y gorchnddiwyd y gwirionedd gan ddygn dywyllwch Pabyddiaeth.
O’r amser hwn hyd y Diwygiad, teyrnasodd rhagfaru heb fawr aflonyddwch, a
dynol awdurdodau a thraddodiadau a lithrasant ar eu goriwaered gyda llygredd
yr amseroedd, nes.y llanwyd y byd o ysgelerderau—y daliwyd eneidiau filoedd
yn maglau y diafol, ac y brasawyd ufferu trwy ei beunyddiol fwydo.
Dywedodd un duwinydd, “A ydyw dy galon yn uniawn gyda Duw? Os ydyw, estyn i
mi dy law. Nid. wyf yn gofyn a ydwyt o’r un farn a mi. Nid yw yn hanfodol,
ddim pellach na’n bod yn credu o’r galon gyfodi Iesu Grist o feirw, a
chyffesu a’n genau i iachawdwriaeth. Nid tebyg ychwaith y byddaf finau o’r un
farn a thithau yn mhob peth—nis gallaf. Os nad allwn gydunoj gad i ni gyduno
i fethu cyduno—rho dy law—paid ag edrych yn wgus.”
Locke a ddywedodd, “ Yr ydwyf yn darllen G’air Duw yn ddiduedd er deall ei
feddwl, gyda bwriad i’w fabwysiadu i fod yn feddwl i mi yn olynol.” A’r
Parch. Eobert llall a ddywed, “ Nid oes gan un dyn, na neb dynion hawl i osod
un rheol anhebgor yn amod cymundeb, nad yw y Testament Newydd wedi ei osod yn
amod iachawdwriaeth.”
Ond er mor rhesymol y sylw-nodau uchod, lluaws a’u diystyrant trwy eu holl
fywyd, trwy ergydio ymddygiadau surllyd, enllibaidd, goganus ac anghariadlawn
at eu boneddigeiddiach, duwiolach, a doethach. Trowch ddalenau hanesyddiaeth,
yno y gwelwch fod eu Hodium Theologicum wedi myned yn ddiareb a gwarthrudd
sefydlog. Gellid meddwl fod eu rhagfarnau yn anorchfygol, a’u casineb yn
ddiddaribd; o leiaf, nis
gallwn ni yn breseuol gaafod eu diwedd. Cadwodd yr
|
|
|
|
|
(delwedd B0103) (tudalen 103)
|
(x103) PARCH. JEKKIN JENKINS.
ymrafaelion chwerwon a fnont rhwng Luther a Calvin hwy ill dau mor bell
oddiwrth eu gilydd niewn teim]ad a chalon ag oeddynt oddiwrth y Pab o Eufain.
Y Calfiniaid a’r Arminiaid ydynt yn mhellach oddiwrth eu gilydd yn nghylcli y
“ pum’ pwnc “ wedi brwydro rai canoedd o flynyddoedd. Rhyfelgyrch’ grymus
sydd yn parhau rhwng yr Esgobaethwyr a’r Henaduriaid o barth llywodraeth
eglwysig, a rhwng y ddwy blaid a’r Annibynwyr. Ai diffyg synwyr, ynte bod y
ddadl sydd rhyngddynt yn anchwiliadwy, yw yr achos na b’ai bellach wedi ei
phenderfynu? Onid y gwir yw, mai rhagfarn sydd hyd yma yn cario’r maes?
Daliwch sylw ar yr anghydfodau blinion rhwng uchel ac isel Galfiniaid, a’r
cyfundraethau rhwygdyllog a bleidir yn ein hoes gan bob plaid o
dristionogion; onid yw rhagfarnau America yn amlach na’i choedydd, yn fwy
cribog na’i mynyddoedd, ac yn lletach na’i hafonydd? Prydain Fawr hefyd sydd
fel crochan yn berwi gan ei fflamau enynawg. Pa.bryd y derfydd y poeth
ddadl-euon am ddull a deiliaid bedydd? am natur ac hel-aethrwydd lawn Crist?
am ewyllys rydd? ac am briodol waith a swydd yr Ysbryd Glan yn nhroedigaeth
pechadur? Yn wir, y mae yr holl fyd Cristionogol yn profi yr un gosodiad, gan
roddi gocheliad i bob perchen synwyr i ymddiried ac ymorphwys ar ddeall ac
awdurdodau dynol, ac anogaeth i ymddiried mwy yn ni-gyfeiliorn Air Duw, yr
hwn sydd abl i’n gwneuthur yn ddoeth i iachawdwriaeth.
Dywedodd un myfyriwr dwys a threiddgar ryw dro, “ Hawddach yw arwain can’ mil
o wyr i frwydr na gorchfygu un rhagfarn.” Mae mwy o ddrwg wedi ei wneyd
|
|
|
|
|
(delwedd B0104) (tudalen 104)
|
(x104)
TKAETHODAU, &O.,
i achos ein Harglwydd yn y byd gan benboethwyr cul-feddwl nag a allasai
anffyddwyr wneyd iddo byth. Condemnia yr Ysgrythyrau mewn iaith rymus yr holl
ddichellion cyfrwysgar a ddefnyddir gan y fath ddall-bleidwyr hocedus. Gwelir
cariad mor amlwg a’r haul ganol dydd ar bob tu dalen o’r Gyfrol fendigaid.
Yma ein cyngorir i “ochelyd cwestiynau ffol, ac achan, a chynhenau, ac
ymrysonau yn nghylch y ddeddf, canys anfuddiol ydynt ac ofer. Ond chwantau
ieuenctyd, ffo oddiwrthynt, a dilyn gyfiawnder, ffydd, cariad, tangnefedd,
gyda’r rhai sydd yn galw ar yr Arglwydd 6 gaion bur. Bithr gochel ynfyd ac
annysgedig gwestiynau, gan wybod eu bod yn magu ymrysonau. Ac ni ddylai gwas
yr Arglwydd ymryson, ond bod yn dirion wrth bawb, yn athrawus, yn
ddyoddefgar, mewn add-fwynder yn dysgu y rhai gwrthwynebus, i edrych a roddo
Duw idd’ynt hwy ryw amser edifeirwch i gydnabod y gwirionedd. Od oes neb yn
dysgu yn amgenach, ac heb gytuno ag iachus eiriau ein Harglwydd Iesu Grist,
ac a’r athrawiaeth sydd yn ol duwioldeb, chwyddo y mae, heb wybod dim, eithr
anmhwyllo yn nghylch geiriau, o’r rhai y mae cenfigen, ymryson, cableddau,
drwgdybiau yn dyfod; cyndyn ddadleu dynion llygredig eu meddwl, heb fod y
gwirionedd ganddynt; yn tybied mai elw yw duwioldeb; cilia oddiwrth y
cyfryw.”
Rhydd gyngor yr apostol yw, “ Profwch bob peth, a deliwch yr hyn sydd dda.”
Anadla y cyngor hwn iawnder a chymwysder dyn i farnu drosto ei hun,
gwahaniaethu rhwng y da a’r drwg, a glynu yn ddiysgog wrth y da. Nid yw yn
cynwys yr ysbryd cul, crebachlydj a phigog, yr hwn a wna i bob dyn tyner ei
Y PARCH. JEKKIK JENZINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0105__siencyn_ddwywaith_1872_090105105)
|
(x105)
galon i’w gasau a chilio oddiwrtho ar hyd y dydd, a chloi ei ddrysau rhagddo
yn y nos. Mae llaweroedd wedi gwrthod yr efengyl, yn ddiddadl, a myned ar
gyfrgoll, o herwydd fod ei phroffeswyr yn eu bradychu a sen ac erledigaeth.
Maent yn syllu’ar fywyd ac ymarweddiad y rhai a enwir yn Gristionogion, ac
wrth gaufod ysbryd llywodraethu, bygwth, a phleidgarwch mor uchel eu penau yn
eu plith, yn lle gostyngeiddrwydd, hynawsedd, ac haelusrwydd, nid ydynt yn
gofalu nac yn meddwl fawr am dani.
Mae yn wir nad yw dyn yn gyfrifol i un llys am gywirdeb a phurdeb ei
addoliad, ond i Ohwiliwr y calonau yn unig. “Alltudio, (medd Jortin) carcharu,
yspeilio, newyrni, crogi, a llosgi dynion am eu crefydd, nid efengyl Crist
yw, ond efengyl y diafol. lle y mae erledigaeth yn dechreu, mae
Cristionogaeth yn dybenu.” Ni ddefnyddiodd Crist erioed ddim te’byg i drais
neu orthrech, oddigerth un waith, a hyny oedd, gyru dynion drwg allan o’r
deml; ac nid trais oedd hyny mewn gwirionedd, ond amlygiad o’i awdurdod fel “
Mab ar ei dy ei hun.”
Gau mai oddiwrth ragfarn y mae erledigaeth yn wastad yn .deilliaw, mewn rhyw
ddull neu gilydd, nid anfuddiol fyddai i ni wybod yn mha beth y mae yn
gynwysedig. Yn yr oes oleu hon, addefir y dylai dynion gael llonydd i addoli
Duw yn ol tystiolaeth eu cydwybodau; na ddylai un gyfraith gael ei gosod er
peryglu rhyddid, bywyd, na meddianau neb, o herwydd ei gredo a’i broffes
grefyddol. Ond a ellir colledu dynion mewn dim ond eu rhyddid, eu bywyd, a’u
meddianau personol? Onid erledigaeth yw cellwair a theimladau dynion, cecru
yn erbyn, condemnio a
|
|
|
|
|
(delwedd B0106) (tudalen 106)
|
(x106)
TRAETHODAU, &C.,
goganu eu hegwyddorion, a’r ymarferiadau a ystyriant y mwyaf anwylaidd? Ai
nid erledigaeth yw cyhoeddi en wad ymneillduedig, neu bersonau o’n hen wad
ein Imnain, (pan na allom gydfyned a’u “Shiboleth “ hwy) yn wallgofiaid
brwdfrydig, ysgeler gyfeiliornwyr, a bwriadol gyfrwysgall ragrjthwyr? i’e, yn
wirfoddol, ddigywilydd lygrwyr athrawiaeth yr efengyl, ac yn gydffurfwyr a
thraddodiadau a gwyddorion llygredig y byd; i’e, yn fleiddiaid rheibus mewn
crwyn defaid? Gofynaf eto, ai nid erledigaeth yw gosod dynion yn wrthddrychau
gwawd a dirmyg, yn llygrwyr moesau y bobloedd, gan eu hysgoi o bob cyfeillach
ond yr eiddynt eu hunain? mewn gair, i glwyfo eu nodweddiadau yn y manau
tyneraf, difa eu cysur mor bell ag y gellir yn y byd hwn, a’u trosi i
golledigaeth yn y byd a ddaw. Os nad erledigaeth yw hyn, nid oes ystyr
priodol i’r gair, nac esboniad cywir iddo.
Rhagrybuddiodd yr apostol y Cristionogion cyntefig, fod yn rhaid dyfod
heresiau yn yr eglwys, fel y gwnelid y rhai cymeradwy yn eglur; ond nid yw y
fflangellwyr dideimlad hyn yn ystyried fod erledigaeth yn waeth na’r
cyfeiliornad duaf, gan ei fod ar un waith yn wadiad o wirionedd a chariad.
Gofiwn eiriau ein Harglwydd, a gwnawn hwynt:— “ Cerwch eich gelynion, bendithiwch
y rhai a’ch mell-dithiant, gwnewch dda i’r sawl a’ch casant, a gweddi-wch
dros y rhai a wnel niwed i chwi, ac a’ch erlidiant;” a chyngor yr apostol,
“Na, orchfyger di gan ddrygioni, eithr gorchfyga di ddrygioni trwy ddabni.”
Hwyrach mai nid anfuddiol fyddai rhoddi rhai engreifftiau o’r anhawsder y mae
dynion ynddo i ddyfod yn rhydd o rwyd rhagfarn, a’r rhwymau sydd
Y PARCH. .TENKIK
.TENKENS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0107) (tudalen 107)
|
(x107)
arnom i fod yn dirion tuag atynt yn y fath amgylchiad. Medd Luther, pan yn dyweyd ei deimladau o
barth y ddadl oedd rhyngddo ag Eckins, “Wrth syllu ar fy sefyllfa fy hun, yr
wyf yn cael eiigraifffc hynod mor anhawdd yw i ddyn ymddadrus o’i hen dybiau
cyfeiliornns. ‘ Ymarferiad sydd
ail natnr.’ Os
na orchfygir hi, buan y daw yn angenrhaid. Er fy niwydrwydd cyhoedd a dirgel, dros saith rhlynedd, lles y dysgais agos bob gair o fy mhregetiiau ar gof, nid oeddwn ond megys ar drothwy y
ffydd sydd yn Nghrist yn y diwedd. Nid
oeddwn oud newydd ddyfod i wybod mai trwy ffydd y cyfiawnheir pechadur ger
bron Duw, ac nid trwy weithredoedd y ddeddf. Yr oeddwn yn gweled ac yn haeru nas gallasai
y Pab fod yn ben ar Eglwys Crist trwy un iawnder dwyfol; ar ol y cwbl, maen
tramgwydd i mi, dros hir arnser, oedd galw yr holl gyfundraeth Babaidd yn
gynllun satanaidd. Trwy esiarnpl
eraill, a fy ymarferiadau fy hun, yr oeddwn yn wageddus iawn
ac ansefydlog. Gallaf
yn awr yn rhwydd gydymdeimlo a’r cul Babyddion, yn
neillduol o’s na byddant yn gyfarwydd iawn mewn hanesyddiaeth eglwysig.” Eto syrthiodd y Diwygiwr difiin, goleu, ac
ymofyngar hwn, yn fyr iawn o gyraedd buddugoliaeth ar gyfe’iliornadati yr oes
yr ydoedd yn byw ynddi. Er ei fod yn gwadu a gwrthwynebu yr athrawiaeth o
draws-sylweddiad, amddiffynai a’i holl egni yr hyn a alwai yn
gyd-sylweddiad. Nid aml y gwelir y
gwirionedd yn dyfod i’r golwg ar unwaith yn ei holl ranau priodol. Aml y cenhedla argyhoeddiad grymus am
bethau bychain fwy o ymrysonau yn mysg dynion nag am bethau o’r pwys inwyaf.
Bu Scott yn cydymu yn rhyfedd i’i ragfarn yn ei
|
|
|
|
|
(delwedd B0108) (tudalen 108)
|
(x108)
TRAETHODATJ, AC.,
ymofyniadau am y gwirionedd. Am rai amserau byddai yn hynod aflwyddianus;
gorchuddid ei feddwl gan gymylau duon, rhwystrid ei gynydd gan fynyddoedd
cribog, ac amheuon parhaus; o’r diwedd. ymollyngai ei ragfarnau radd ar ol
gradd, fodfedd ar ol modfedd, ac agorodd drws ei ddeall mor eaiig nes ydoedd
yn sicr ei fod yn adnabod pethau wrth oleu’r dydd. Nid wyf yn gwybod i mi
glywed gan, na gweled yn ngwaith neb, ei fod yn bleidgar i ragfarn, er fod
hyn yn nes i’r rhan amlaf o drigolion y byd nag yw eu crysau iV crwyn. Y mae
fel cysgod yn dilyn y goreu, ac nid gwiw i neb wadu yn hollol eu perthynas ag
ef. Brith yw y puraf o honom, nid ydym yn gweled ond mewn rhan, nac yn
ymddwyn ond mewn rhan, wrth yr hyn a ddylem. Mae lluaws yn twyllo eu hunain
ar y mater hwn; pan yn proffesu haelfrydedd a rhinwedd, y maent eto yn
gaethion yn nghadwynau rhagfarn.
Dynion hunanol, yn honi hawl i farnu dros eraill, gan osod deddfau
unffurfiol, trwy eu rhagfarn a’u culni, eu melldith a’u cythreuligrwydd, a
fuont offerynol i enyn y fflamau mwyaf erledigaethus a fu yn ein byd erioed.
Nis goddef terfynau fy ysgrif i mi ond braidd gyffwrdd a “ Bwrdd y Cyngor,” “
yr Uchel Lys Eglwysig,” a’r “Star Chamber,” tri pheiriant caethder Lloegr,
(gwaeth na’r Chwil-Lys Hysbaenaidd) a lywodraethwyd gan yr adyn LAUD, i’r hwn
y cynygiai y Pab o Rufain gwcwll pen graddwr am ei ffyddlondeb drosto. Yn
amser y treisiwr hwn y gwaeddid gan drigolion Prydaiu, ‘• Ymaith a ni o
gaethder a thywyllwch yr Aipht, y mae goleuni a rhyddid yn Gosen.” Dyma y
pryd y daeth miloedd o’r Anghydffurfwyr i Loegr Newydd. Kid llai na
dwy-fil-ar-hugain a laniasant ar graig
Y PABCH. JBJTKIK
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0109) (tudalen 109)
|
(x109)
Plymouth, heblaw miloedd o bryd i bryd, cynt ac wedi hyn, a ddaethant dros
for y Werydd o wlad y gorthrwm, i ba rai, yn llaw Duw, yr ydym yn ddyledus am
y rhyddid yr ydym yn ei fwynhau yn bresenol. Nid. yw rhyddid crefyddol mor
gyflawn yn Lloegr a Ohymru eto ag y dymunem. Gwir fod Dafydd Jones wedi marw,
ond mor wir a hyny, ni chlywsom nad yw Ficar Llanelli yn fyw. Mae rhagfarn,
culni, ac erledigaeth yn fyw yno hefyd, ac yma ar yr un pryd. Mae dwrn
rhagfarn yn bwysig, ei ddanedd yn llymion, a’i ewinedd yn hirion; a thra y
byddont felly, ni phaid a dyrnu yn ddidrugaredd, cnoi yn giaidd, ac
ysgrabinio yn ffyrnig. O na wnai glafychu bellach, a marw yn fuan. Gwn yr
hoffai lorwerth, Bos Glan Twrch, a Gwilym Fardd, anrhegu Golygyddion y
Cenhadwr a’r Cyfaill &’i Farwnadau, a charwn inau, a chanoedd eraill eu
darllen, a’u canu hefyd, nid mewn dagrau, ond mewn gorfoledd.
Ond Ow! tebyg yr 4 yr oes hon heibio cyn y derfydd yr ysbryd cul,
rhagfarnllyd sydd yn mysg crefyddwyr o bob enw. Ni cheir ond ychydig a
gydweithredant mewn daioni, er fod llaweroedd yn dilyn y lluaws i wneuthur
drwg. Gwelais lawer o Gymry ag oeddynt yn proffesu crefydd yn yr Hen Wlad,
wedi dyfod i Gaerefrog Newydd, nis gallent ymuno 4g un eglwys yn y ddinas; yr
oedd ganddynt rywbeth yn erbyn pawb; ond ymunent yn eithaf yn y tafarndai, a
llawer un hefyd a welid yn yr anniweirdai.
Ymddygir at genhadon Crist yn dra thebyg fel y gwnaed at eu Harglwydd. Nid yw
prophwyd yn gymeradwy ond anaml yn mhlith ei genedl ei hun, ac yn ei dy ei
hun. Pan oedd ein Harglwydd yn pregethu
|
|
|
|
|
(delwedd B0110) (tudalen 110)
|
(x110)
TKABTHODAU, &G.,
yn ngwlad Judea, ac yn myned oddiamgylch gan wneuthur daioni, bloeddiai
rhagfarn allan, “ A ddichon dim da ddyfod o Nazareth.” Medd penboethni, “
Croes-hoelier ef, croeshoelier ef.” Gofynai tegwch, “ Ond pa ddrwg a wnaeth
efe?” eto ei groeshoelio ef a wnaed. Ac O! y lluaws sydd eto yn ei
groeshoelio ef yn ei achos, ac yn ceisio llyfetheirio rhwydd-rediad ei
deyrnas weledig ar y ddaiar.
Meithrinwn dymer rydd yn ein cylch crefyddol. Os gwnawn hyn, nid oes perygl
na lwydda Cristionogaeth yn ein plith; oblegid dyma y tir y mae cariad
brawdol yn tyfu, yr awyr y mae gwir grefydd yn anadlu, y llwybr y mae ein Duw
yn ei hoffi, ac a gymeradwyir i holl ganlynwyr Iesu.
Medd un duwinydd medrus, “ Gadawn i’r wenynen fechan amddidyn ei hychydig fel
a’i cholyn bychan; hwyrach fod ei bywyd bach yn ymddibynu am ychydig bach ar
ei hychydig ymborth. le, rhoddwn lonydd i’r tarw gwrdd i droi ei ben, ac
ysgwyd ei gorn a bygylu ei elyn, yr hwn sydd yn ymofyn ei gig i’w fwyta, ei
groen i’w wisgo, a byw ar ei angau. Druan tlawd, mae ei fywyd mewn perygl. Yr
wyf fi yn maddeu iddo ei holl ruadau a’i chwerwder. Oud crefydd Crist, a ydyw
hono mewn perygl? Pa ymgais ddynol a all gywiro yr hyn sydd dwyllodrus, a
gosod yn wrthyn yr hyn sydd hoffaidd a dymunol?” Nid yw Cristionogrwydd mewn
perygl, am hyny rhydd i’w phroffeswyr fywyd ac ahadl, a phob peth oll, ond
awdurdod a grym i ni-weidio eu gilydd. Y culdyn a erys gartref—ymlusgyn yw a
ymlusgodd i fodolaeth, ac yno y llecha yn ei loches yn parhau i ymlusgo. Ond
y Cristion hael-frydig a a allan o’i blaid ei hnn; ymgyfrinacha ag
T PARCH. JBNKIK
|
|
|
|
|
(delwedd B0111) (tudalen 111)
|
(x111)
oraill, ac enilla fudd oddiwrth bawb. Diarel rie. yw, “ Llaw hael sydd well
na braich gref.” Cynhelir urddasrwydd Cristionogol yn well trwy weithredoedd haelionus
na thrwy gy wreinrwydd ymresymiadol; ond pan y bydd y ddau hyn yn cyduno—pan
fyddo synwyr dyn yn alluog i osod allan ac amddiffyn ei egwyddorion
crefyddol, a phan fyddo ei galon mor hael ag yw ansawdd ddiwyrawl ei
egwyddorion, perchenoga nerth a harddwch i raddau godidog.
Nid ydym yn gwrthwynebn cyffesau ffydd fel amlygiad amlwg o’n barnau
crefyddol, ond pan y defnyddir hwynt yn glorianau i bwyso egwyddorion—yn
feini prawf credoau crefyddol, ac yn rhwymynau cymdeithas, yr ydym yn llwyr
ymwrthod a hwy. Hefyd, barnu yr ydym fod gan bob duwinydd gyflawn hawl i
amlyguei olygiadan duwinyddol i’r graddau y byddo ei amgylchiadau yn caniatau
iddo, eto nis gall golygiadan un dyn dan haul fod yn uniawn reol ddiwyriii i
ddynion, gan mai y Beibl yn unig sydd felly, ac mai gwneyd dirfawr gam a’u
heneidiau anfarwol y mae pawb a’u cymerant felly. Yr wyf yn hollol wybodus
fod swm y traethawd hwn yn wrthwynebol i unol lais lluaws _o grefyddwyr,
oblegid ystyrir yr hwn a ymlyno wrth gyfres o dybiau o’i ieuenctyd yn berchenOg
ar sefydlogrwydd gwreiddiol—yn feddianol ar gyneddfau rhyfeddol, ac yn
gynllun gwroldeb moesol. Ond pan yr ystyriom had yw y goreuoreolau dynol ond
gwael mewn cyferbyniad i’r Dwyfol Air, a’u bod wedi deilliaw oddiar
amgyffrediad.au anmherifaith a llygredig, nis gallwn lai na barriu fod yr hwn
a ymlyno wrthynt yn ddiffygiol o uniondeb pen, yn faethrinwr cyfeiliornadau,
ac yn agored i gaol ei ysu gan bryfed lluosog rhagfarn.
••-:
|
|
|
|
|
(delwedd B0112) (tudalen 112)
|
(x112)
TRAETHODAU, &C.,
Hurtyn yw, wedi cysylltu ei hun wrth ewyllys eraill, ac a ddaeth i’w
faintioli ar unwaith. Mae yn gwybod yr oll sydd yn ei erthyglau; nis gall
ychwanegu dim atynt, ac nis beiddia dynu dim oddiwrthynt. Nis gwyr ddim am
raddau mewn gwybodaeth—y mae uwchlaw tir arnheuaeth; nid yw ddim callach yr
awr cyn ei farw na’r ail fynyd y tanysgrifiodd ei enw wrth ei gyffes.
Diehon y gofyna rhyw un, Pa fodd y mae ymofyn am y gwir, gan fod pob plaid yn
haeru mai gyda hwy y mae ef? Atebaf, nid dan lywodraeth tymer—nid oes gan hon
ddim i’w wneyd yn y mater hwn; yn hytrach, dylai pwyll, arafwch, a
llarieidd-dra, fod ar orsedd yr enaid. Dylem edrych, fel y dywedir,
y ddau du i’r ddalen, a barnu y ddwy oohr. Nid fel y barnwr hwnw, yr hwn pan
y daeth dwy blaid ato i benderfynu y ddadl oedd rhyngddynt, a ddywedai, “ Yn
awr, foneddigion, gadewch i mi glywed un ochr i’r ddadl, a dim ond un;
oblegid os clywaf y ddwy ochr, nis gallaf farnu heb betrusder; ond wrth
glywed un ochr yn unig, barnaf yn eithaf; ond nid wyf yn cam eistedd yma wedi
fy nyrysu genych chwi na neb arall.” Blin yw adrodd, llawer a wnant eu
‘meddyliau i fyny, mev/n pethati crefyddol, wrth glywed ond un ochr i’r ddadl
yn unig. Y mae naw-deg-naw « bob cant yn glynu wrth yr ochr yr addysgwyd
hwynt. Nid ydynt, fel y Bereaid gynt, yn chwilio beunydd yr Ysgrythyrau a
ydyw y pethau hyn felly.
Rhaid cyfaddef mai niweidiol yw egwyddori meddyliau yr ieuenctyd mewn
pleidgarwch rhagfarnllyd; neu, rhaid addef fod credoau y Papistiaid a’r
Protestaniaid, y Sosiniaid a’r Athauasiaid, yn gydradd mewn daioni
Y PARCH. JENKIST JEWK1NS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0113) (tudalen 113)
|
(x113)
a gwirionedd. Wrth yr un rheol dylem esgusodi yr Iuddew, y Mahomed, a’r
Pagan; oblegid y inae y rhai hyn hefyd yn credu fel yr addysgwyd hwynt. Nid
galluadwy yw dirnad y nifer sydd yn’ bloeddio, Biddo fi yw Paul, ac eiddo
finau yw Apolos, &c. Pa beth sydd yn enw Calvin, Armiuius, Wesley,
Hopkins, na neb ond Crist, yn ‘werth i ymlynu wrthynt. “At y Gair ac at y
dystiolaeth.” •” Chwiliwch yr Ysgrythyrau,” os f’ynddynt hwy.yr ydych yn
meddwl cael bywyd. tragywyddol.” “Yr Ysgrythyr nis gellir ei thori.” “ Dyma’r
ffordd, rhodiwch ynddi.’ “ Ei ffyrdd hi sydd ffyrdd hyfrydwch, a’i holl
lwybrau hi ydynt heddwch.”
Dylai synwyr naturiol ein dysgu mai ein dyledswydd yw cofleidio y gwir, pa le
bynag y caifoin afael arno; er na fydd ein hymchwiliadau yn eu pen draw, fe
allai, ddim yn gwbl yr un a’r enwogion sydd wedi ehr rhagflaenu—diau fod
llawer o wirionedd yn gynwysedig yn ngwaith y rhan amlaf o honynt. Lloifwn ef
ar ei faesydd ei hun, ac ymborthwn yn ddiflino arno.
Nid wyf yn cyhuddo fy nghenedl yn fwy nag eraill o rugfarn, er y gwn fwy am
danynt hwy nag am un genedl arall. Gadewais heibio amryw bethau a allaswn eu
_ nodi, er profi y pwnc hwn; ond gan fod amryw ffeithiau yn anelu at bersonau
neillduol, ac y buasai nodi y cyfryw bethau yn fwy tebyg o gynroi teimladau
nag o ddaioni, gadewais hwynt allan. Gwell genyf gadw ar yr ochr dyneraf nag
ar y llall, oblegid y mae teimladau gan bawb, er fod llawer yn dra amddifaid
o fara ddi-duedd a diragfarn. Er mwyn tangnefedd a heddwch, ni chyfiyrddais
ag un amgylchiad er niweidio cysui un crefyddwr gwan na chryf. Py nyben yw i
fod o Ies,
|
|
|
|
|
(delwedd B0114) (tudalen 114)
|
(x114)
TRAETHODAU, &O.,
er meithrin gwybodaeth fuddiol, er cynydd ysbryd Cristionogol, a phurdeb
cymdeithasol.
Anwyl ddarllenwyr, os byth y buddugoliaethwn ar ragfarn, rhaid i ni arferyd
addfwynder mawr at ein gwrthwynebwyr, gwrando eu rhesyman yn amyneddgar,
darllen eu hysgrifau yn bwyllog, llet’aru yn barchus am danynt, mor belled ag
y byddo uniondeb yn caniatau—gwylio am gyfleusderau addas IV hargyhoeddi ‘o’u
beiau mewn modd tawel, gau ddwys ystyried ein ffaeleddau ein hunain. Ar yr’un pryd, nac arswydwn enllibau neb, pwy bynag; cymerwn
ddynlon fel y maent, am nas cawn hwynt fel y dylent
fod; ac yn yr aflwyddiant a gyfarfyddwn
i’n hymdrechion diflino, trown
ein golwg at Dduw, a diolchwn yn barcbus iddo ei fod ef yn gall u dyoddef
rhai cyndyn, gan gyfranu ei roddion
iddynt, pan y byddom ni yn metbu gwneyd dim a hwy. Ystyriwn wrth farau eraill o ragfarn, na
byddom ar yr un pryd yn ein condemnio
ein hunain. “ Mewn llawer o bethau yr ydym ni bawb yn llithro.” TSTac amcanwn
dynu y brycbau o lygaid eraill, nes llwyddo i gael
y trawstiau o’n llygaid ein hunain. . Na chaffed neb le cyfreithlon i
ddyweydam danom ein bod yn dyhidlo gwybodyn, ac yn llyncu camel. Pan yn baruu, barnwn farn gyfiawn, wrth
reol y Gair Dwyfol; a’r sawl a rodiant yn
ol y rhcol hon, tangnefedd a thrugaredd arnynt, ac iddynt hefyd.
Gochelwn chwyddiaith ganmoliaethus; eithafoedd mewn unrhyw beth a genedla ei
gyferbynydd. Clywais rai yn dywedyd, “ Dyma ddernyn gwerth ei ddarllen.” “
Dyna bregethwr gwerth ei wrando,” heb un rheswm dros hyny ond eu bod yn taro
eu harchwaeth hwy, neu gyda bwriad o ddiystyru eraill. Rhoddaf un
Y PABOH. JENKIN JENKINS. I
|
|
|
|
|
(delwedd B0115) (tudalen 115)
|
(x115)
engraiift o hyn mewn( hanesyn bychan. Yn fy ardal enedigol yr oedd dau
dyddynwr crefyddol. Nid oedd y ddau hyn yn perthyn i’r un enwad, eto carent a
pharchent eu gilydd. Arferai y ddau dderbyn pregethwyr i’w tai. Digwydddodd
fod cyhoeddiad dau wr dieithr, un gyda phob un o’r penau teuluoedd a nodwyd,
ar yr un amser. Gan eu bod yn y ddau dy nesaf at eu gilydd, penderfynodd y
penau teuluoedd i gael y ddwy odfa yn un, yr hyn a ryngodd fodd y dieithriaid
a’r ardalwyr yn fawr. Wedi i’r dyrfa ymgasglu, dechreuwyd yr odfa, a
chwblhawyd y rhanau arweinyddol o’r gwaith. Yn mhlith y gwrandawyr yr oedd
hen grefyddwr o’r enw Evan (yr hwn er ys deunaw rhlynedd bellach sydd wedi
myned i dy ei hir gartref.) Cadwai hwn, rai amserau, lawer o swn yn y
cyrddau. Dechreuai Evan sisial wrth y rhai oedd nesaf ato, “ Pa un o’r ddau
bregethwr sydd yn perthyn i ni?” Dywedodd rhyw un anwybodus o’r peth rhai y
llefarwrr olaf ydoedd.
Pregethodd y gwr cyntaf yn synwyrol, bywiog, ac efengylaidd iawn. Trwy yr
holl bregeth ni chlywid llais Evan; eisteddai dan bendrymu gerllaw y tan yno.
Ond y fynyd y dechreuodd yr ail lefaru, gwelid Evan yn dechren ysgwyddo,
carthu peirianau llafar, anesmwytho, ac agor ei lygaid led y pen. Yn mhen
ychydig clywid ef yn dywedyd, “ Da iawn, da iawn;” “ i’e, yn wir, i’e, yn
wir;” “ da fy machgen,” &c., neu eiriau o’r cyffelyb. Dechreuai ei
dymerau godi tua haner y bregeth, nes oeddynt yn eu llawn hwyl yn hir cyn y
diwedd. Gwaeddai allan, “ Amen, Amen;” “ Gogoniant iddo byth;” “Diolch yn oes
oesoedd;” “ Halelnia yn barchus,” &c. Wrth fyned adref o’r odfa, dywedai
wrth ei
|
|
|
|
|
(delwedd B0116) (tudalen 116)
|
(x116)
TKAETHODAU, AC.,
gyd-deithwyr, “ A welsoch chwi fel yr oedd y pregethwr bach yn cydio gafael
wrth gael tipyn o lift gen’ i? Yr oedd yn gwella bob ergyd; oni ffystws e’r
nail ei wala?” Pan amlygwyd mai perthyn i’l* blaid arall yr oedd y pregethwr
y bu yn gwaeddi cymaint gydag ef, yr oedd yn flin iawn ganddo ei fod wedi
gwneyd y fath beth. Llawer gwaith y blinwyd Evan am y tro hwn wedi hyny.
Llawer un sydd eto yn rhy debyg i’r hen grefyddwr hwn; a phe difrifol
ystyrient, gwelent fod eu dylanwadau yn fwy niweidiol o lawer nag ydynt o
Ies; er meddwl eu bod o blaid yr Oen, y maent yn cryfhau teyrnas y tywyllwch.
Rhagfarn yw un o’r colofnau cryfaf er cynal hon i fyny.
Yn nghanol y byd rhagfarnllyd hwn, gwelwn oddi-wrth yr hyn a fu dan ein
sylw:—
1. Mai peth o fawr bwys yw ein bod yn
feddianol ar y gwir. Hwyrach fod
llawer o hoiiom yn teimlo ein hunain yn lled wrol yn y byd hwn; ond ystyriwn
a ydyw gwreiddyn y mater wedi ei gael ynom ai nad yw.
2. Y mawr angenrheidrwydd o fyned at
Dduw i ymofyn doethineb, ne, y ddoethineb sydd oddi uchod, yr hon sydd “
bur, heddychol, boneddigaidd,
hawdd ei thrin, llawn trugaredd a
ffrwythau da, diduedd a diragrith.”
3. Yn ugwyneb rhagfarnau y byd i gyd,
gallwn sicrhau mai “ dedwydd yr ydym yn gadael y rhai sydd ddyoddefus.” “Trwy amynedd meddianwn ein
heneidiau.” “Gwyn eu byd y
tangnefeddwyr, canys hwy a elwir yn blant i Dduw.”
GWEDDI Y FFYDD.
|
|
|
|
|
(delwedd B0117) (tudalen 117)
|
(x117)
“O bydd ar neb o honoch eisiau doethineb, gofyned gan Dduw, yr hwn sydd yn rhoi
yn haelionus i bawb, ac neb ddan
,od, a hi a roddir iddo ef. Eithr gofyned mewn ff’ydd, beb ameu dim; canys yr
hwn sydd yn ameu, sydd gyffelyb i don y mor, a chwelir ac a deflir gan y
gwynt.’ Canys na feddylied y dyn hwnw y derbyn efe ddim gari yr Arglwydd.”—lago
i.
*5, 6, 7.
Dyma un addewid o lawer a wneir i weddi; a phe iawn ddeallem hi,gwnai ein
haddysgu pafodd i weddio, a pha beth a allem ddisgwyl trwy weddi. Dengys y
geiriau hyn fod gweddi o’r pwys mwyaf. “ O bydd ar neb o honoch eisiau
doethineb, gofyned gan Dduw, yr hwn sydd yn rhoi yn haelionus i bawb,- ac heb
ddanod, a hi a roddir iddo ef.” Gan fod Duw yn rhoddi doethineb i’r hwn sydd
yn gofyn, a hyny o herwydd ei fod. yn haelionus, ac heb ddanod, nis gellir
rhoddi un rheswm paham na rydd ef bob bendith angenrheidiol arall i’r rhai
sydd yn eu hiawn ofyn. Hefyd, dysg y gyfrari hon o’r dwyfol wirionedd yr
agwedd meddwl y mae yn gweddu i ni fod wrth weddio, fel’y byddo ein
deisyfiadau yn gymeradwy. “ Gofyned mewn ffydd, heb ameu dim; canys yr hwn sydd
yn ameu sydd gyffelyb i don y mor, yr hon a chwelir ac a deflir gan y gwynt;
canys na feddylied y dyn hwnw y derbyn efe ddim gan yr .Arglwydd.” Nid pob
math o weddi sydd lwyddianus, ond gweddi’r xx ffydd yn unig. Nid oes gan yr
amheus a’r anifyddiog un sail i ddisgwyl derbyn dim oddi-wrth yr Arglwydd
mewn atebiad i’w gweddiau. Os derbyniant ddim oll, mae yn rhaid i hyn gymeryd
lle
|
|
|
|
|
(delwedd B0118) (tudalen 118)
|
(x118)
TRAETHODAU, AC.,
,Y PAKOH. JENKiN
JENKINS. TBAETHODAU, &C,
ycliydig amser y gorehuddiwyd y gwirionedd gan ddygn
TEAETHODAU, &C,
mewn ffordd benarglwyddiaetnol yn unig, ac nid ar
liyd llwybr yr addewid; oblegid nid oes addewid iddi.
Y gweddiwr mewn.ffydd lieb ameu yn unig sydd ar dir
yr addewid, a gweddi'r ffydd yw y weddi gymeradwy.
Fr dyben o osod' y mater hwn yn fwy amlwg, mi a
gaf yn bresenol gyfarwyddo eich sylw at yr ymofyniad-
au canlynol: —
I. Pa beth yw prif amcan neu ddyben gweddi?
II. Pa le yr ymddengys pwysfawrogrwydd y ddyled-
swydd hon?
III. Pa betli yw rhai o gymeriadau gweddi dder-
byniol?
IV. Pa beth sydd i'w ddeall wrth weddi'r ffydd, a
plia mor bell y mae Duw wedi addaw gwrando y fath
weddi?
I. Pa betli yw prif amcan neu ddyben gweddi?
Mae yn ofynol fod hyn yn y goleu cyn y gallwnfarnu
gydag un cywirdeb betli yr ydym yn geisio gan Dduw,
a pba un gwell ydyw ceisio neu beidio ger bron gorsedd
gras.
1. Md ei dyben, yn sicr, yw gwneyd y Goruchaf yn
fwy bysbys o'n sef} T llfa a'n hangenion. Mae ef yn
cylcliynu ein llwybr a'n gorweddfa — yn gweled trwom
— yn adwaen ein heisteddiad a'n cyfodiad — 3 r n deall ein
meddwl o bell— yn gwybod pob gair sydd ar ein tafod.
Nid oes greadur anamlwg yn ei olwg ef Yr oedd, y
mae, ac efe a fydd felly by th; am hyny, nid fr dyben i
wneyd Duw yn fwy gwybodus am danoin yr ydym yn
gweddio arno.
2. Nid dyben gweddi yw cyffroi Duw mewn tosturi
a haelusrwydd tuag atom, nac er peri fod ein sefyllfa yn
ymddangos yn fwy gwycliaidd yn ei olwg ef nag oedd
|
|
|
|
|
(delwedd B0119) (tudalen 119)
|
(x119)
mewn ffordd benarglwyddiaethol yn unig, ac nid ar hyd llwybr yr addewid;
oblegid nid oes addewid iddi. Y gweddiwr mewn ffydd lleb ameu yn unig sydd
ai\dir yr addewid, a gweddi’r ffydd yw y weddi gymeradwy. I’r dyben o osod y
mater hwn yn fwy amlwg, mi a gaf yn bresenol gyfarwyddo eich sylw at yr
ymofyniadau canlynol:—
I. Pa beth yw prif amcan neu ddyben
gweddi?
II. Pa le yr ymddengys pwysfawrogrwydd
y ddyled-swydd hon?
III. Pa beth yw rhai o gymeriadau
gweddi dderbyniol?
IV. Pa beth sydd i’w ddeall wrth
weddi’r ffydd, a pha mor bell y mae Duw wedi addaw gwrando ,y fath weddi?
1. Pa beth yw prif amcan neu ddyben
gweddi? Mae yn ofynol fod hyn yn y goleu cyn y gallwn farnn
gydag un cywirdeb beth yr ydym yn geisio gan Dduw, a pha un gWell ydyw ceisio
nen beidio ger bron gorsedd gras.
• 1. Nid ei dyben, yn sicr, yw gwneyd y Goruchaf yn fwy hysbys o’n sefyllfa
a’n hangenion. Mae ef yn cylchynu ein llwybr a’n gorweddfa—yn gweled trwom
—yn adwaen ein heisteddiad a’n cyfodiad—yn deall ein meddwl o bell—yn gwybod pob
gair sydd ar ein tafod. Nid oes greadur anamlwg yn ei olwg ef. Yr oedd, y
mae, ac efe a fydd felly byth; am hyny, nid i’r dyben i wneyd Duw yn fwy
gwybodus am danom yr ydym yn gweddio arno.
2. Nid dyben gweddi yw cyffroi Duw
mewn tostnri a haelusrwydd tuag atom, nac er peri fod ein sefyllfa yn
ymddangos yn fwy gwychaidd yn ei olwg ef nag oedd
o’r blaen. Mae ef yn wastadol yn anfeidrol roesawtis:i hael, ac o
dragywyddoldeb i dragywyddoldeb gyda’r un diysgogrwydd tosturiaethol yn
canfod diifygion ei gre-aduriaid. Ei gymeriad digyfnewid a’i berffeithderau a
brofant hyn.
3. Nid dyben gweddi yw effeithio y cyfnewidiad lleiaf yn mwriadau Duw. Hyn
sydd anmhosibl. A fwriadodd efe, ac oni chyflawna? A ddywedodd efe, ac oni
ddaw i ben? Y mae efe yn un, a phwy ai try ef? a’r hyn y mae $i enaid ef yn
ei chwenychu, efe ai gwna, yn y nefoedd uchod, ac yn y ddaiar isod. A phaham
lai? ei fwriadau ef ydynt anfeidrol ddoeth a da, wedi eu cynllunio mewn
cyflawn olwg o drefn pethau dichouadwy ac annichonadwy. Na fynwesed neb
oblegid hyn fod gweddi yn waith ofer. Na chaffed y fath dyb y croesaw lleiaf
gan neb. Er nad yw gweddi yn cyfuewid dim ar Dduw, na meddyliau ei galon, eto
y mae yn cyflawni dybenion pwysig yn ei pherthynas a ni ein hunain.
(1.) Bwriadwyd gweddi i fod o Ies effeithiol i’n parotoi yogyfer a derlyn
tendithion ysbrydol. Rhydd ddifrifol ystyriaeth o’n hymddibyniad ar Dduw.
Bendith nid o ychydig werth yw hon i greaduriaid fel nyni, sydd mor agored i
anghofio ein hymddibyniad. Gwna beri cynydd ar ysbryd o ymostyngiad, trwy ein
plygu i’r llwch o flaen gorsedd gras. Yma y gwelwn ein bychanrwydd a’n
gwaelder ger bron anfeidroldeb, mawredd, a phurdeb lor. Gwna i ni roddi ein
hymddibyniad ar Dduw am bob peth sydd arnom eisiau, yn gystal a bod • yn
ddiolchgar iddo am bob peth a dderbyniwn. . (2.) Trefnwyd gweddi i fod yn
weithred o’n parch a’n hymostyngiad i’n Crewr; parch gweddus i’w
berffeithderau
|
|
|
|
|
(delwedd B0120) (tudalen 120)
|
(x120)
anfeidrol a gogoneddus oddiwrth
greaduriaid cymwys i’w hystyried, y rhai sydd yn dderbynwyr dyddiol o’i
gyfraniadau. Gweddi yn yr ystyr hyn sydd ddyledus i Dduw ei chael, a gweddus
i ddyn ei rhoi. Ac onid gwrthun yw dyweyd
mai po fwyaf yw iawnder Duw o’n gweddi, lleiaf yw ein rhwyman i’w
hymarferyd. Eto pa iaith arall sydd gan y rhai a wrthodant weddio. Aml y mae
dynion yn meddwl mai lles iddo ef y maent yn wneyd wrth gyflawni ei
orchymynion, yn lle eu lles eu hunain.
(3.) Bwriadwyd gweddi fel moddion i dderbyn y da, a gwrthod y drwg. Diau
fod Duw yn nghyson drefn rhagluniaeth wedi cysylltu bendithion pwysig â
gweddiau ei bobl. Gwyddom ei fod wedi cysylltu moddion a dybenion a’u gilydd,
yn gystal a bod cysylltiad rhwng achosion ac effeithiau. Penderfynodd
feudithion neillduol mewn atebiad i weddiau arbenig mewn perffaith gydgordiad
â’i anghyfnewidiol gyngorion a’i dragywyddol fwriadau. Priodol yw dyweyd mai
gyda golwg ar weddiau arbenig, deilliedig o wefusau a chalonau ei blant, y
lluniodd ei fwriadau tragywyddol. Os dywed neb—”Yn gymaint a bod bwriadau Duw
yn anghyfnewidiol sefydlog, nid gwiw gweddio; nis gall gweddi wneyd un
gwahaniaeth yn fy rhan yn y byd h wn, nac yn yr hwn a ddaw;” gallai y cyfryw
ychwanegu gyda’r un priodoldeb, “Ni wnaf fi ddim gweithio pwyth, na defnyddio
un moddion at estyn fy mywyd.” Mae y bwriadau dwyfol mor ddisigl a diysgog,
a’r canlyniadau hefyd, yn y naill ag yw yn y llall. Gallwn fod. yn sicr fod
Duw wedi sefydlu cysylltiad rhwng gofyn a derbyn, ceisio a chael, curo a
chael agoryd, edifeirwch a maddeuant, rhyfela a gorchfygu, bod yn ffyddlawn
|
|
|
|
|
(delwedd B0121) (tudalen 121)
|
(x121)
hyd angau a chael coron y bywyd, &c., &c. Mae y cysylltiad hwn wedi
ei wneyd gan anfeidrol ddoethineb yn berffaith gyson a’r holl berffeithderau dwyfol
ac amgylchiadau pethau, er adfywio ein gobeithion, ac er cryfder ein ffydd.
.Mae yr holl addewidion a roddir i weddi yn golygu hyn, yn gystal a’r
engreifftiau sydd genym fod Duw yn gwrando gweddi.
II. Pa le yr ymddengys pwysfawrogrwydd gweddi? Ni chawn wneyd ond ychydig yn
rhagor yma nag enwi y prif erthyglau a olygwn yn atebiad i’r ymofyniad.
1. Sylwn ar y ffaith fod Duw yn cael
ei alw yn Wrandawr gweddi. Dyma
iaith Dafydd dan gynhyrfiad yr Ysbryd Glan — “Ti, yr hwn a wrandewi weddi,
atat ti y daw pob cnawd.” Dyma enw
Duw mewn coffadwriaeth i bob cenedlaeth; onid yw yn dwyn gydag ef reswm cryf i
anerch ei orsedd?
Yma y mae yr Arglwydd yn rhinweddol gyhoeddi ei
fod ef ar orsedd trugaredd — gorsedd i ni lwyddo o’i blaen bob amser —
at hon gallwn ddyfod a’n diffygion, ein gofid, a’n holl drueni, mewn
llawn hyder ffydd na thry ef ei glust rhag gwrando ein griddfanau. Nid anfuddiol yw gweddi, ond dyledswydd
bwysig yn llawn budd i ni ydyw.
2. Y mae y gwirionedd hwn i’w ganfod yn
fwy amlwg yn yr amrywiol orchymynion a roddir i ni i weddio. Nid ydyw gweddi
wedi ei gadael i ni fel gweithred o hyfrydwch yn unig, i’w rhoddi heibio neu
i’w chymeryd i fyny yn ol ein teimladau a’n tueddiadau. Y mae yn dal cysylltiad a ni yn
mhob amgylchiad; y mae yn perthyn i ni ei harfer. Gorchymynir i ni weddio “yn ddibaid,”
gweddio “yn wastadol,” gweddio mewn pob rhyw weddi a deisyfiad yn yr Ysbryd
Glân, gan wylied
|
|
|
|
|
(delwedd B0122) (tudalen 122)
|
(x122)
yn hyn yma, .mewn pob dyfal bara a deisyfiadau dros yr holl saint.
Gorchymynir i ni weddio yn ein hystafelloedd, ein haneddau cartrefol, ein
cynulleidfaoedd cyhoeddus yn mhob lle, gan ddyrchafu dwylaw santaidd, heb na
digter na dadl, dros bob dyn. Gan hyny, rhaid mai dyledswydd a braint bwysig yw gweddio. Dwys
ystyriwn hyn, ac aml weddiwn.
3. Tynir yr un casgliad oddiwrth yr
addewidion a wnaeth Duw i weddi.
Cawn luaws o’r rhai hyn yn y Gyfrol Ddwyfol; ac er eu bod yn dal
gwahanol gymeriadau, y maent oll
yn cadarnhau y cysylltiad sydd rhwng gofyn a derbyn y
bendithion a ddeisyfwn. Yr Arglwydd
a wrendy pan alwyf arno, efe a gyflawna ddymuniad y rhai a’i hofnant ef, efe
a wrendy eu llefain hwynt.” “Ni
ddywedodd efe wrth had Jacob, ceiswch fy wyneb yn ofer.” “ Cyn galw o honynt yr atebaf.” Gofynwch a derbyniwch, fel y byddo eich
llawenydd yn gyflawn. Dyma unol iaith
y Beibl. Nid ein bwriad presenol yw chwilio pa mor bell y mae Duw wedi addaw
gwrando ac ateb gweddiau ei blant ar bob achlysur. Digon i ni ddeall fod cysylltiad yn bod, i
raddau mwy neu lai, oblegid y mae hyn yn cyflawn sicrhau pwysfawrogrwydd
gweddi.
4. Argreffir y gwirionedd hwn yn ddyfnach ar y meddwl, os ystyriwn yr hyn y
mae gweddi wedi ei wneyd yn barod.
Bu gweddiau Abraham yn effeithiol i symud barnau dwyfol, a diogelu
bendithion anmhrisiadwy iddo ei hun a’i hiliogaeth; a phe
buasai ond deg cyfiawn yn Sodoma, buasai ei weddiau taerion yn arbed y ddinas euog
hono. Ataliodd gweddiau Moses bläau
yr Aipht, ac arbedodd Israel wrth y Môr Coch; a mynych y trodd ei weddiau
farnau dwyfol oddiwrth
|
|
|
|
|
(delwedd B0123) (tudalen 123)
|
(x123)
y genedl euog hono yn yr anialwch, ac ar eu taith tua Gwlad yr Addewid.
Gwelwch ef yn eiriol â Duw drostynt, pan oeddent wedi gwneyd llo aur, ac yn
ei addoli, a phan y gwrthryfelasant ar ddychweliad yr ysbiwyr. Erioed ni bu
gweddiau dyn yn daerach, na chyda mwy o gryndod a pharch dwyfol; ac fe allai
na atebodd Duw erioed weddi neb gyda mwy o raslonrwydd ac ymostyngiad. “Mi
a’th wrandewais,” meddai Duw, “ac a faddeuais gamwedd dy bobl, yn ol dy air.”
(Ex. xxxii. Num. xix.)
Rhwydd fyddai cyfeirio at weddiau Joshua, Gedeon, Barac, Samson, Dafydd, ac
eraill, pa rai a rasol gymeradwywyd ac a atebwyd. Aml yr atebodd Duw ei bobl
yn y peth yr oeddent yn ei ofyn. Gweddiodd Elias “na byddai wlaw, ac ni bu
gwlaw ar y ddaiar dair blynedd a chwe’ mis; ac efe a weddiodd drachefn, a’r
nef a roddes wlaw, a’r ddaiar a ddug ei ffrwyth.” Profodd gweddiau Eliseus yn
gryfach diogelwch i Israel na miloedd o
gerbydau a marchogion. A pha beth a ddywedwn am Esaiah, Jeremiah, a Daniel; cafodd y rhai hyn
oll nerth i orchfygu gyda Duw. Do, fe aeth eu llefain hwynt i glustiau
Arglwydd y lluoedd, ac anrhydeddwyd hwynt ag arwyddion helaeth o gyfryngau
dwyfol ras. Gweddi i a gadwodd yr Iuddewon rhag difrod Haman yn nyddiau
Esther a Mordecai. Gweddi a achubodd Pedr o’r carchar, ac o law Herod, yr hwn
a sychedai am ei waed ef. Gweddi a waredodd Paul a Silas pan oeddynt dan
gyffion nerthol yn ngharchar Philippi; ac onid mewn atebiad i weddi y
tywalltwyd yr Ysbryd Glân ar y miloedd hyny ar ddydd y Pentecost? Nid oes dyn
duwiol ar y ddaiar nad yw Duw wedi ateb ei weddi lawer gwaith. Ond prysurwn
at y sylw nesaf.
|
|
|
|
|
(delwedd B0124) (tudalen 124)
|
(x124)
5. Mae Duw yn aml yn atal ei roddion am nad ydym yn eu ceisio mewn agwedd addas.
Dywed yr Arglwydd wrth y prophwyd Ezeciel, (xxxvi. 37.) “Ymofynir â mi eto
gan dy Israel i wneuthur hyn iddynt.” Yr oedd efe yn son am eu dychwelyd o
gaethiwed Babilon, eu hail sefydlu yn eu gwlad eu hunain, i roddi calon
newydd ac ysbryd newydd o’u mewn; ond nid oedd i wneyd hyn ond mewn atebiad i
weddi. Am hyny yr hysbysa mewn lle arall, “Yna chwi a’m cewch, pan y’m
ceisioch a’ch holl galon ac a’ch holl enaid.” Gan hyny yr oedd yn rhoi ar
ddeall iddynt, na buasai iddynt ei gael hyd nes y byddai iddynt ei geisio yn
yr agwedd hon. Yn debyg i hyn yr addysgir ni yn ateb Duw i Solomon yn
nghysegriad y deml. A gellir golygu hon yn rheol gyffredin am ymddygiadau
Duw, o leiaf at y genedl hono. “Os cauaf y nefoedd fel n’a byddo wlaw, neu os
gorchymynaf i’r locustiaid ddifa’r wlad, neu os danfonaf haint i blith fy
mhobl; os fy mhobl, pa rai y gelwir fy enw arnynt, a ymostyngant a gweddio
gan geisio fy wyneb, a dychwelyd oddiwrth eu ffyrdd drygionus, yna mi a
wrandawaf o’r nefoedd ac a faddeuaf iddynt eu pechod, ac a iachaf eu gwlad.”
Neu fel pe dywedasai, ‘Os nad ymostyngant dan fy marnau dwyfol, gan alw
arnaf, nid ymedy fy marnedigaethau a hwynt—ni symudaf hwynt ymaith.’ Dengys
yr apostol ei fod wedi penderfynu y gofyniad hwn am byth, pan y dywed, “Nid
ydych yn cael, am nad ydych yn gofyn; gofyn yr ydych, ac nid ydych yn derbyn,
am eich bod yn gofyn ar gam.” Arwydda fod y fendith yn aml yn cael ei hatal o
eisiau ei gofyn mewn gweddi,’ ac o eisiau gweddi o’r iawn ryw. Nis gallwn
gadarnhau, gydag un priodoldeb oddiwrth hyn, nad yw Duw yn cyfranu
|
|
|
|
|
(delwedd B0125) (tudalen 125)
|
(x125)
ei roddion ar rai amserau heb weddio arno, neu yn annibynol o’n gweddiau.
Penadur yw ef, gall wneyd yr hyn na addawodd ei wneyd; fe ddichon ef droi o
drefn gysefin ei lywodraeth, ac anrhydeddu golud ei drugaredd yn wahanol i’n
disgwyliadau a’n gobeithion ni. Rhaid i ni beidio ei gyfyngu ef lle nad yw
wedi cyfyngu ei hun. Eto, gan mai gwir yw ei fod yn aml yn atal ei fendithion
am nad ydym yn eu gofyn, a’u gofyn yn iawn, rhaid fod hyn yn rheswm cryf dros
weddi ddiragrith, ostyngedig, a thaer.
6. Ni chaf enwi ond un sylw yn rhagor er egluro angenrheidrwydd a phwys y ddyledswydd hon, a hono fydd
ESIAMPL CRIST. Aml y gweddiai ef, nid yn unig gyda’i ddysgyblion, ond hefyd
wrtho ei hun yn y dirgel. Yr oedd ef yn offrymu ei weddiau i Dduw “ trwy
lefain cryf a dagrau.” Nid oedd ef ddim yn blino nac yn esgeuluso y
ddyledswydd hon. Am ba beth yr oedd ef yn gweddio? Nid oedd ganddo un pechod
i gael ei faddeu, na chydwybod i’w phuro; nac oedd, ond yr oedd ganddo satan
a byd llidiog i’w gwrthsefyll, llafur lawer i’w gyflawni, a dyoddefiadau i’w
dwyn. Un o amgylchiadau ei ddarostyngiad oedd, ei fod ef, yr hwn oedd a phob
peth yn ei feddiant, yn ymddibynu am bob cynorthwyon oddi fry. Ond ni ddylem
dybied fod ei eirchion yn terfynu yn hollol arno ei hun. Mewn teimlad
haelfrydig yr edrychai o’i amgylch pan yn gweddio dros ei gyfeillion, a’i
elynion hefyd. Oddiar y dymer hon y gwaeddodd pan ar y groes, “O Dad maddeu
iddynt, canys ni wyddant pa beth y maent yn ei wneuthur.” Nis gallasai ef eu
gadael heibio ar yr amgylchiad cyfyng hwn, er cymaint a gerddodd oddiamgylch
gan wneuthur daioni iddynt o’r blaen. Na,
|
|
|
|
|
(delwedd B0126) (tudalen 126)
|
(x126)
y fath oedd ei esiampl yn hyn fel y parhaodd gyda’r gwaith hyd ei farw!
III. Ni a gawn yn awr wneyd rhai ymofyniadau beth yw rhai o gymeriadau gweddi
gymeradwy.
Os yw yn ddyledswydd o’r fath annhraethol bwys, mae yn ofynol ein bod yn
gwybod y pryd a’r modd y mae i ni ei chyflawni, er sicrhau cymeradwyaeth yr
hwn yr ydym yn galw arno.
1. Mae yn rhaid ei bod yn weddi y gwir Gristion, neu yn weddi y “cyflawn.”
Nid ymddengys pa fodd y mae yn ddichonadwy i Dduw gymeradwyo gweddi y
drygionus, gan nas gall ddeilliaw oddiar ysbryd uniawn. Heblaw hyn, dywed y
gwr doeth, “Aberth yr annuwiol sydd ffiaidd gan yr Arglwydd, ond gweddi yr
uniawn sydd hoff ganddo ef.” Nid wyf yn dyweyd nad yw Duw byth yn gwrando
gweddi y drygionus, oblegid gwrendy ar gwynion y cigfrain pan lefant. Fel Bod llawn tosturi, fe ddichon eu gwaredu o drallod mor bell ag y
gwelo hyny yn addas. At hyn y cyfeiria y Salmydd yn Salm cvii. — “Y rhai a
ddisgynant mewn llongau i’r môr, gan wneuthur eu gorchwyl mewn dyfroedd
mawrion. Hwy a welant weithredoedd yr Arglwydd, a’i ryfeddodau yn y dyfnder.
Canys efe a orchymyn, a chyfyd tymhestlwynt, yr hwn a ddyrchafa ei donau ef.
Hwy a esgynant i’r nefoedd, disgynant i’r dyfnder, tawdd eu henaid gan
flinder. Yna y gwaeddant ar yr Arglwydd yn eu cyfyngder, ac efe a’u dwg allan
o’u gorthrymderau.” Dyma ymadrodd rhyfedd am drugaredd Duw, ond nid yw yn un
prawf ei fod yn cymeradwyo eu gweddiau, er ei fod fel hyn yn eu gwaredu o’u
bedd dyfrllyd. Sanctaidd yw Duw, a byddai yn anghyson a’r briodoledd hon iddo
gymeradwyo
|
|
|
|
|
(delwedd B0127) (tudalen 127)
|
(x127) dim oddiwrth ei greaduriaid, ond yr hyn sydd yn foesol dda. Fe
ddichon dosturio wrth bechadur, a’i waredu o’i adfyd pan lefo. Ond nis gall
edrych ar ei gymeriad na’i waith mewn modd cymeradwyol. Bu hyn yn faen
tramgwydd i amryw, ac aml y defnyddiwyd hyn gan yr annuwiol er ei atal i weddio
yn gyfan-gwbl. Nid yw y gwir, er hyn, i gael ei gelu, pa driniaeth bynag a
wnel dynion o hono. Duw a ddywedodd, “Y neb a dry ei glust ymaith rhag
gwrando’r gyfraith, sydd ffiaidd ei weddi hefyd.” Ac y mae Dafydd yn addef,
“Pe edrychaswn ar anwiredd yn fy nghalon, ni wrandawsai yr Arglwydd.” A wna
efe wrando ar eraill sydd yn edrych, neu yn hoffi anwiredd yn eu calonau, a
meddylfryd eu calonau yn gwrthwynebu Duw a’i gyfraith? Mae gweddiau y fath
bersonau, yn gystal a’u hymarferiadau, yn hollol amddifad o gywir gariad at
Dduw a dynion. Nis gall yr hwn sydd yn edrych ar egwyddorion cynhyrfawl yr
enaid gymeradwyo dim nad yw mewn cydgordiad a’i gyfraith. Mae yn ofynol, gan
hyny, i weddi ddeilliaw oddiwrth wefusau ffydd, cyn y bydd yn gymeradwy ger
bron Duw.
2. Rhaid ei bod yn wirioneddol, yn egluro ein dymuniad diwamal yn y peth yr
ydym yn ei ofyn. Mewn gair, rhaid ei bod yn iaith y galon — nid y deall a’r gydwybod yn unig. Mae gormod o weddiau
pobl Dduw yn ddiffygiol iawn o ddiledrithrwydd. Maent yn gofyn am fod yn
rhaid iddynt ofyn, ac nid oddiar eirwiredd, neu wir ddymuniad. Mae yr
Arglwydd yn caru gwirionedd oddi mewn; a’r rhai nad ydynt yn dyfod at ei
orsedd felly, nis gall eu hymddygiadau ddiogelu ei gymeradwyaeth
|
|
|
|
|
(delwedd B0128) (tudalen 128)
|
(x128)
ef, ond y maent yn bytrach yn cellwair yn ei olwg.
3. I’r dyben i’n gweddiau fod yn
gymeradwy a llwyddianus gyda Duw, rhaid eu bod yn daer, yn gystal a
gwirioneddol. “Nid oes neb yn ameu nad yw hyn yn angenrheidiol er cyflawni y
ddyledswydd bwysfawr hon. Mor daer oedd gweddiau Abraham pan yn dadleu ar ran
Sodoma, a phan yn deisyfu dros Ismael. Rhyfedd mor daer yr oedd Jacob yn
ymdrechu a’r Angel, pan yr eiriolai dros y gwragedd a’r plant. Gwelai hwynt yn agored i gael eu
dinystrio gan gleddyf miniog Esau, yr hwn oedd yn dyfod i’w cyfarfod a
phedwar cant o wyr arfog. Dywedodd
wrth yr Angel, le, Angel mawr y
cyfamod, “Ni’th ollyngaf oni’m bendithi.”
Darllenwch weddiau Dafydd, Moses, Daniel, Nehemiah, ac Ezra; gyda pha
fath wresogrwydd yr oeddynt hwy yn tywallt eu deisyfiadau ger bron Duw. Gyda theimladau bywiog a chynes yr ymaflent yn ei
nerth. Yr oedd diledrithrwydd eu
heirehion yn profi taerineb a chyflawnder eu disgwyliadau.
Crist hefyd a ddengys yn nameg y weddw, a’r barnwr anghyfiawn, a’r gwr a
fenthycodd dair torth yn echwyn am haner nos, nid yn unig yr angenrheidrwydd
mewn taerineb, ond hefyd ddifrifoldeb ein gweddiau. “Llawer a ddichon taer
weddi y cyfiawn;” megys pe dywedasai, os na bydd ein gweddiau yn daer, nid
oes i ni ddisgwyl ond ychydig neu ddim.
4. Ni ddylem un amser fod yn
ddoctoraidd, neu mewn hyfdra rhyfygus, eithr mewn gwylder, gostyngeiddrwydd,
a chryndod duwiol. Mae hyn yn
angenrheidiol mewn pob gweddi
dderbyniol. Ar y Duw mawr, Bod ac
Arswydydd y bydysawd, yr ydym yn
|
|
|
|
|
(delwedd B0129) (tudalen 129)
|
(x129)
galw — o’i flaen ef nid yw yr holl genedloedd ond megys defnyn o gelwrn, neu
fân lwch y clorianau; yr hwn nad yw y nefoedd yn lân yn ei olwg; y cerubiaid
a’r seraphiaid sydd yn cuddio eu hwynebau gan fawredd ei ogoniant. Beth ydym
ni i siarad â’r Bod arswydlawn hwn! Yn y llwch y mae ein lle ni i fod, mewn
braw sanctaidd, ofn mabaidd wedi ein meddianu. Yn y dymer hon yn hollol yr
oedd Abraham wrth nesau at Dduw yn ngwastadedd Mamre. Braidd yr adnabyddwn pa
un ai ysbryd eiriolaeth a thaerineb, neu arafwch ac ystyriaeth parch us o
wrthddrych ei weddi a’i meddianai fwyaf. “Wele, yn awr y dechreuais lefaru
wrth yr Arglwydd, a mi yn llwch ac yn lludw,” fel pe dywedasai, O, y fath
fraint fawr yw hon i’r fath bryfyn annheilwng. “O, na ddigied fy Arglwydd a
llefaraf y waith hon yn unig.” Y fath hefyd oedd teimlad y Publican, yr hwn,
gan sefyll o hirbell oddiwrth y drugareddfa, ni fynai gymaint a chodi ei
olygon tua’r nef, ond gan guro ei ddwyfron, efe a ddywedodd, “O Dduw, bydd drugarog
wrthyf fi bechadur.” Dyma dymer pob addolwr cymeradwy, mewn modd mwy neu lai;
ei weddi yw gweddi y truan a’r isel o ysbryd. Nid yw Duw yn ei dirmygu; O na,
ar hwn yr edrychaf! Arglwydd, mae genyt ti fyrddiynau dirif o angelion heb
lychwino eu gwisgoedd; cai burach addoliad gan y teuluoedd fry. Ar hwn yr
edrychaf!
……………………………“Frodyr, de’wch, llawenhewch,
……………………………Diolchwch iddo, byth na thewch.”
Heb ryw gymaint o’r ysbryd hwn yn ein gweddiau, mae yn anmhosibl iddynt gael
eu cymeradwyo gyda Duw. Y rhai sydd a mwyaf o hono sydd yn
sefyll
|
|
|
|
|
(delwedd B0130) (tudalen 130)
|
(x130)
uchaf yn nghymeradwyaeth y Nef, ac yn derbyn y bendithion mwyaf toraethog. Er
ei fod ef yn gyru y rhai llawnion ymaith yn waglaw, cyfyd y tlawd o’r llwch,
yr anghenus o’r domen, lleinw y llestri gweigion, a phortha yr enaid newynog
sydd ar ddarfod am dano.
5. Rhaid i weddi dderbyniol ddyfod oddiar ddybenion uniawn. Medd yr apostol,
“Gofyn yr ydych, ond nid ydych yn derbyn, am eich bod yn gofyn ar gam, er
mwyn eu treulio ar eich melus chwantau.” Yr oedd y pethau yr oeddynt yn eu
ceisio yn addas i’w sefyllfaoedd a’u hanghenion, ond yr oedd y dyben yn
ddrwg; rhyw ddyben daiarol oedd ganddynt mewn golwg. Fe allai eu bod yn
dymuno cael eu cadw rhag poethder erledigaeth, nid fel y byddai iddynt
wasanaethu Duw gyda llai o enbydrwydd, ac eangu terfynau teyrnas eu Ceidwad;
ond fel y byddai iddynt fwy o esmwythder yn eu galwedigaetb.au, a suddo yn
fwy didaro i fwynderau y bywyd hwn. Pe allai eu bod yn ymbleidio, a’w bod yn
dymuno rhyw oruchafiaeth ar eu gwrthwynebwyr. Beth bynag oedd eu cais, nid
oedd eu dyben yn gywir, am mai rhywbeth islaw dyben penaf dyn oedd, sef
gogoniant Duw. Pa un ai bendithion tymhorol neu ysbrydol yr oeddynt yn eu
ceisio, yr oedd rhyw ddybenion daiarol yn llechu danynt. Dyrna yr achos fod
eu gweddiau yn aflwyddianus, fel y bydd yr eiddom ninau hefyd, pan y byddont
o’r fath nas gall llygaid craff y Duwdod eu cymeradwyo. Pan y byddo ein
gweddiau yn ffrydio o galon wedi ei nhawseiddio, ac oddiar ysbryd
efengylaidd, mewn gwir ddymuniad am gynydd a phurdeb ei deyrnas, byddant yn
sicr y pryd yma o esgyn i glustiau Duw, yr hwn a dderbyn ein gwasanaelh ac a
gyfrana i ni ei fendithion.
|
|
|
|
|
(delwedd B0131) (tudalen 131)
|
(x131)
6. Ac yn olaf, gallwn ddyweyd gyda’r apostol yn ein testyn, y dylem ofyn mewn
ffydd, heb ameu dim; oblegid y mae ffydd, yn ddiddadl, yn un o gymeriadau
gweddi dderbyniol.
IV. Pa beth sydd i’w ddeall wrth weddi’r ffydd, a pha mor belled y mae Duw
wedi rhwymo ei hun i wrando ac ateb y fath weddi?
Wedi ateb, Beth yw dyben gweddi, lle mae pwysfawrogrwydd gweddi yn ymddangos,
a rhai o gymeriadau gweddi dderbyniol; ni a frysiwn yn bresenol at y
pedwerydd gofyniad.
Pa beth sydd i ni ddeall wrth weddi’r ffydd?
Gellir deall yr ymadrodd hwn mewn dwy ystyr, a rhaid i ni ei ystyried felly
cyn y gallom ddyfod i oleuni ar y pen hwn. Mae genym sail i gredu fod dwy
fath o ffydd yn cael eu defnyddio gan y prif Gristionogion; un
anghyffredinol, yr hon oedd yn perthyn i bersonau neillduol, y rhai oedd yn
berchenog ar ddawn i wneyd gwyrthiau; ac un arall yr hon a ellir alw yn
gyffredinol. Perchenogid yr olaf gan holl ganlynwyr yr Oen yn ddiwahaniaeth.
Deilliai y ddwy oddiwrth addysg ddwyfol, er fe allai nad yn yr un ffordd; yr
oedd y ddwy hefyd yn sylfaenedig ar
dystiolaeth Duw; eto mewn rhai pethau yr oeddent yn gwahaniaethu; y gyntaf,
yr hon a enwasom yn anghyffredinol, yr hon oedd yn dal perthynas â
gweithredoedd gwyrthiol, rai troion a berchenogid gan ddynion annuwiol. Sicr
i lawer gyflawni gwyrthiau yn enw Crist, nad arddelir yn y diwedd. Pa un ai
trwy ffydd neu hebddi yr oeddent yn eu gwneyd ni ddywedir yn bendant, ond gan
mai yn enw Crist yr oeddynt yn gweinyddu, tybiaeth deg yw, mai trwy ffydd yn
ei enw ef yr oeddynt
|
|
|
|
|
(delwedd B0132) (tudalen 132)
|
(x132)
yn gweithredu. Mae y dybiaeth hon yn gryfach fyth pan yr ystyriom ddarluniad
yr apostol o weithredoedd gwyrthiol yn gyffredinol. 1 Cor. xiii. “Pe llefarwn
a thafodau dynion ac angylion, ac heb fod genyf gariad, yr wyf fel efydd yn
seinio, neu symbal yn tincian. A phe byddai genyf brophwydoliaeth, a gwybod o
honof y dirgelion oll, a phob gwybodaeth, a phe byddai genyf yr holl ffydd,
fel y gallwn symudo mynyddoedd, ac heb genyf gariad, nid wyf fi ddim.” Yma y
meddylir, nid yn unig fod yn ddichonadwy i ddynion wneyd gwyrthiau heb fod yn
Gristionogion, ond hefyd y gallent eu gwneyd mewn ffydd yn ngeirwiredd a
gallu Duw. Ie, fod yn bosibl eu bod yn berchenogion ar yr holl ffydd, ddigon
i symud mynyddoedd, neu y gradd uchaf o ffydd cysylltiedig â gwneyd gwyrthiau, ao eto fod yn amddifad o
gariad. Nid felly y ffydd gyffredinol; mae gweithrediadau hon yn wastad yn
rasol, a santaidd. Y mae cariad yn hanfodol angenrheidiol i fodolaeth hon.
Nid yn unig rhydd goel i’r dystiolaeth ddwyfol, yn mha ddull bynag y byddo yn
ganfyddedig, ond gwresog fynwesa y dystiolaeth hono. Y mae a fyno ei
gweithrediadau â’r deall ac â’r galon hefyd; gwna buro yr enaid a gorchfygu y
byd. Dichon ffydd wyrthiol gael ei meddu gan ddyn na wyr ddim am adnewyddiad
calon; ond y ffydd hon a feddianir yn unig gan y rhai a aned o Dduw, ac sydd
yn caru Duw; gosodir hi gan hyny yn un o ffrwythau yr Ysbryd. “Yr hwn sydd yn caru, o Dduw y ganwyd ef.” “Enwaediad nid yw ddim, a
dienwaediad nid yw ddim, ond ffydd yn gweithio trwy gariad.” Nid ein bwriad
yn awr yw dangos y gwahaniaeth rhwng y ddwy ffydd yma, nac ymofyn pa mor
fynych y maent yn bodoli yn
|
|
|
|
|
(delwedd B0133) (tudalen 133)
|
(x133)
yr un personau. Yn ein dyben presenol, digon yw i ni eglur ddeall eu bod yn gwahaniaethu
mewn rhyw bethau o bwys, fel na byddom, wrth ymresymu, yn agored i gymeryd y
naill yn lle y llall, fel pe byddent yr un peth.
Ymddengys fod yr hon a enwasom yn ffydd wyrthiol, yr hon a gyfyngid i’r rhai
a gyflawnent wyrthiau, ac yn angenrheidiol er arddangos y fath hynod ddwyfol
allu, nid yn unig yn grediniaeth ddiysgog yn ngallu Duw, trwy ba un y mae pob
peth yn bosibl a hawdd iddo ef, ond hsfyd bod y wyrth fwriadedig yn sicr o
gymeryd lle. Ni a welwn fod hyn yn fwy na chrediniaeth mai ewyllys Duw oedd i
wyrthiau gymeryd lle mewn rhifedi mwy neu lai, yn enw ei Fab, ar achlysuron
neillduol mewn atebiad i weddi, ac i ddybenion addas a phwysig, trwy y rhai
yr oedd y ddawn o wneyd gwyrthiau yn perthynu; oblegid gallasai hyn all gael
ei gredu, a’i gredu yn gadarn, heb gyraedd y nôd y byddai i wyrth neillduol
ar amser penodol i ddyfod i ben.
Yn awr, yr hyn yr ydym yn ei gredu a’i amddiffyn yw hyn, fod y ffydd
wyrthiol, beth bynag arall a olygir, yn cynwys crediniaeth y buasai i’r wyrth
mewn disgwyliad bob amser gymeryd lle. Nid oedd yn aros ar y ffaith fod Duw
yn alluog i’w chyflawni, neu ei fod wedi addaw ei dwyn i ben ar unrhyw amodau
tybiol, neu mai Duw gwirionedd yw, ac na wnai dori ei Air; ond yr oedd yn
myned i’r fan lle y buasai y wyrth hono a ofynid yn sicr o gael ei gwneyd. Y
modd yr oedd hyn yn gyraeddadwy a gaiff fod eto dan ein hystyriaeth; ond fod
y ffydd dan sylw yn sicr o fod yn ei gyraedd, sydd hollol eglur oddiwrth y
dull y mae Crist yn desgrifio yn Marc xi. Pan y rhyfeddai ei ddysgyblion
|
|
|
|
|
(delwedd B0134) (tudalen 134)
|
(x134)
wrth weled y ffigysbren wedi gwywo o’r gwraidd, yr hon a felldithiasai efe y
dydd o’r blaen, dywedodd yr Iesu wrthynt, “Bydded genych ffydd yn Nuw, canys
yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi, pwy bynag a ddywedo wrth y mynydd hwn, tyner
di ymaith a bwrier di i’r môr, ac nid amheuo yn ei galon, beth bynag a
ddywedo a fydd iddo.” Prin y gellid ffurfio geiriau er gosod allan gyda mwy o
eglurdeb, mai wrth ffydd yn y fan yma y golygir crediniaeth y buasai y wyrth
dan sylw heb feth yn dyfod i gwblhad.
Mae ef yn darlunio y ffydd hon yn nacaol, ac yn gadarnhaol — “Pwy bynag a
ddywedo wrth y mynydd hwn, tyner di ymaith, a bwrier di i’r môr, ac nid
amheuo yn ei galon, ond credu.” Credu pa beth? Y peth a ddywedo efe y daw i
ben; mewn geiriau eraill, y buasai i’r wyrth amcanedig gael ei chyflawni, sef
y symudid y mynydd oddiar ei wadn a’i daflu i’r môr. Diameu fod y fath ffydd
yn gosod allan grediniaeth ddisigl yn ngallu Duw, trwy yr hwn yr oedd y wyrth
i gael ei gwneyd; ond ymddengys ei fod yn golygu rhagor, sef mai ewyllys Ior
oedd i’r wyrth ddysgwyliedig gymeryd lle! Yr oedd ein Harglwydd, wrth gadw y
rhyw hyn o ffydd mewn golwg, a’r gweithrediadau gwyrthiol cysylltiedig a’r
adnod nesaf, yn ychwanegu, “Am hyny meddaf i chwi, beth bynag oll a geisioch
wrth weddio, credwch y derbyniwch, ac fe fydd i chwi.” “Credwch y
derbyniwch,” sydd ddesgrifiad mor gymwys a neillduol ag a roddwyd yn yr adnod
flaenorol; y mae yn eglur osod allan y byddai iddynt gael y pethau a
ddymunent mewn gweddi. Nis gellir yn briodol
amen nad yw “ beth bynag oll a geis-
Y PAKCH. JEWKIN JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0135) (tudalen 135)
|
(x135)
lent” yn dal cysylltiad neillduol a’r testyn dan sylw, sef gweithrediadan
gwyrthiol.
Mae yn eglur, nid yn unig oddiwrth eiriau Crist yn y fan yma, fod cred am
sicrwydd y dynged, neu gyflawniad y wyrth, yn hanfodol i natur y ffydd
anghyffredinol hon, ond hefyd oddiwrth y ffaith, fod y rhai a gyflawnent
wyrthiau yn amneidio y fath dyb yn flaenorol i weithrediad y wyrth. Yn
gyffredin, os nad yn wastad, eglur ddaroganent y pethau oeddynt yn bwriadu eu
gwneyd, a thrwy hyn byddent yn rhinweddol osod allan y pethau oedd yn canlyn
i’r gwyddfodolion. Felly yr oedd Pedr pan y gwellaodd efe y dyn cloff, yr hwn
oedd wrth. borth prydferth y deml, dywedodd wrtho, “ Arian ac aur nid oes
genyf; eithr yr hyn sydd genyf, hyny yr wyf yn ei roddi i ti,” (gan arwyddo
ei fod ef yn myned i wneyd rhyw beth iddo.) “ Yn enw Iesu Grist o Nazareth,
cyfod a rhodia.” A phan y gwellaodd efe Aeneas, yr hwn er ys wyth mlynedd
oedd yn gorwedd ar wely, ac yn glaf o’r parlys—wrth hwn hefyd y dywedodd, “
Aeneas, y mae Iesu Grist yn dy iachau di” (neu yn myned i wneyd hyny), “
cyfod a chyweiria dy wely. Ac efe a gyfododd yn ebrwydd.” Oddiwrth y ddau
hanes uchod, ymddengys yn amlwg fod Pedr yn bwriadn, ac yn disgwyl gweithio
gwyrth yn flaenorol i’r wyrth ddyfod i ben; a phe na buasai y wyrth yn
canlyn, rhaid cyfaddef y buasai yr apostol yn cael ei siomi, neu( na ddaeth y
peth yr oedd ef yn ei ddisgwyl yn ol ei gred a’i ddisgwyliad.
Ffaith arall a ddengys fod cred yn sicrwydd y wyrth yn haufodol i’r ffydd
trwy ba un yr oedd yn cael ei gwneyd yw, nad oedd y rhai a ddonid a gallu
gwyrthiol rai amserau yn dangos y gallu hwnw; neu os oedd-
|
|
|
|
|
(delwedd B0136) (tudalen 136)
|
(x136)
TKAETHODAU, &C.,
ynt, methent trwy anghrediniaeth. Dywedir i Paul adael Trophimus yn Miletus
yn glaf. Nis gallwn feddwl paham y gwnaeth felly, ond ar un o ddwy dybiaeth;
naill ai na wnaeth efe un cynygiad i’w wella ef, neu iddo wneyd hyn ac iddo
fethu. Pa un o’r ddau sylw hyn sydd wir, gadawaf i’r darllenydd farnu; ond
hyn sydd sicr, nad oedd ganddo sylfaen dda i gredu y llwyddasai, onide buasai
y peth yn dyfod i gwblhad, gan fod Duw wedi rhwymo ei hun i gyflawni pa beth
bynag a gredai ei bobl ar dir da a digonol. Dywedasom, “ tir da a digonol,”
oblegid ni ddylem ystyried y ffydd wyrthiol, nac un ffydd wirioneddol arall,
megys dychymyg disail — neu farn heb achos na rheswm. O’r tu arall, yr oedd y
ffydd hon yn grediniaeth ddiysgog a rhesymol y buasai i’r gallu dwyfol
gyfryngu i ddybenion neillduol. Os rhesymol, rhaid bod ei had-eilad ar
dystiolaeth; nid yn unig fod gallu i wneyd gwyrthiau wedi ei gyfranu i
ddynion i’w ddefnyddio ar achlysuron neillduol a phriodol, ac i ddybenion
gogoneddus ac uchel, ond mai boddlonrwydd a bwriad Duw oedd i wyrth neillduol
gymeryd lle ar y pryd, ac yn yr amser bwriadol. Yr oedd hyn yn beth o bwys
i’w gredu, am nad dim yn fyr o hyn fuasai yn gwneyd y tro er cadarnhau
crediniaeth yn sicrwydd y weithred; yr oedd hyn yma yn hanfodol i gyrneriad y
ffydd wyrthiol.
Dichon y gofynir, pa fodd y gallesid gwybod mai bwriad a hyfrydwch Duw oedd i
wyrth gael ei gwneyd mewn un amgylchiad? Pa un a ellir ateb y gofyniad hwn
neu beidio, rhaid cofio fod yn rhaid gwybod ewyllys a phenderfyniad Duw yn y
peth, onide nad oedd sicrwydd y buasai i’r weithred fodoli. Nid oes
PAKCIl. JENKIff JBNKIKS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0137) (tudalen 137)
|
(x137)
un annhebygolrwydd yn y dybiaeth fod y rhai a weithredent wyrthiau trwy yr
Ysbryd Glan yn derbyn hysbysiad uniongyrchol a goruwchnaturiol oddiwrth yr
Ysbryd hwnw, trwy ba un yr oeddynt yn cyflawni y gweithredoedd nerthol hyn.
Onid oedd ef yn llywodraethu eu meddyliau a’u geiriau bryd bynag yr agorent
eu gwefusau i ddatgan y genadwri nefolaidd? Ac a ellir meddwl mai afresymol
ei fod ef yn cyfeirio iddynt trwy awgrymiad neu amuaid, y pryd, y modd, a’r
pefch a gyflawnent er cadarnhau eu hysbrydoedd yn eu gwaith bendigaid? Nid yw
yn ymddangos yn bosibl pa fodd y bodolai un gred gadarn mewn gweithrediadau
gwyrthiol heb ryw arwydd goruwchnaturiol o’r natur hyn. Oblegid pa fodd y
dichon dyn gredu heb dystiolaeth? Neu, o ba le arall yr oedd yn alluadwy i
dystiolaeth ddyfod er gwybod am wyrth ddyfodol? Os addefwn fod yr Ysbryd
Glan, yr hwn oedd yn wastad yn bresenol, yn rhoddi yr arwydd uchod i’r prif
Gristionogion yn ei addysgiadau gwyrthiol, yna mae pob rhwystr wedi ei
ddiddymu. Mae yr hyn a ymddangosai fel arall yn wrthun, gwan, a disail, yn
dyfod ar yr olwg hon yn rhesymol ac eglur. Yn yr ystyr hwn, mae gan y ffydd
wyrthiol sail i orphwys arno, gan nad yw ddim arall ond rhoddi coel i’r
dystiolaeth ddwyfol. Cynwysa “grediniaeth y byddai i wyrth gymeryd lle ar
achosion addas, pa mor ryfedd bynag y dichon y wyrth hono fod i reswm dynol,
yn hollol gyson ag awgrymiad yr Ysbryd Glan, trwy gyfrwng yr hwn yr oedd yn
dyfod i ben.
Yn awr, mewn perthynas i’r gweddiau a offrymid yn y ffydd yma, dywedwn
unwaith am y cwbl, diameu fod yr hyn a ofynid yn wastad yn cael ei ganiatau,
gan fod
|
|
|
|
|
(delwedd B0138) (tudalen 138)
|
(x138)
TKAETHOWATT, &0.,
hyn yn hollol gyson a’r addewid a wnaed yn yr achos, a boil natur
gweithrediadau y ffydd hon yn rhagdybied gwybodaeth am fwriad lor o barth y
caulyniad. “ Elias a weddiodd na byddai wlaw, ac ni bu wlaw ar y ddaiar am
dair blynedd a chwe’ mis; ac efe a weddiodd drachefu, a’r nef a roddes wlaw.”
Ond a ellir meddwl iddo weddio y gweddiau hyn heb iddo yn gyntaf gael
hysbysiad oddi uchod fod ei ddeisebion yn gyson ac unol dg ewyllys Duw? Yn yr
yn modd yr ydym yn deall y geiriau hyny sydd yn dy weyd, “ Gweddi y ffydd a
iacha’r claf.” Yr oedd Duw wedi addaw y byddai i effeithian gwyrthiol ddilyn
y weddi a offrymid yn yr ymarferiad o’r ffydd anghyffredinol a gwyrthiol hou.
Y mae ffydd arall yn cael ei defnyddio yn mhob oes gan dduwiolion mewn
gwcddi; ffydd sydd yn cymeryd gafael yn y perffeithderau a’r addewidion
dwyfol. Nid oes gan hon un hysbysrwydd gwyrthiol am atebiad, ond ymorphwysa
yn hollol a chyfangwbl ar- Air Duw, gan wneyd hwn yn rheol a therfyn en
disgwyliadau. Beth bynag a ddywed y gyfrol gysegredig, mae yn sefyll yn barod
i’w dderbyn, gan ei ddefnyddio yn ddadl mewn gweddi. Nid a un amser tu draw i
hyn. Hefyd, gallwn sylwi fod y ffydd hon yn ffrwyth ac addysg ddwyfol.
Gweithredir hi yn yr euaid trwy ddylanwad yr hwn sydd yn goleuo’r deall, ac
yn santeiddio y galon; cynwysa y fath fywiog grediniaeth beth yw Duw, a’r hyn
y mae yn barod wedi ei wneyd i’r rhai sydd yn ei wir geisio, na wyr y byd am
dano. Nid dyma y cwbl, cynwysa wresog gymeradwyaeth o Dduw yn yr hyn oll ag
ydyw. Mae eisiau egluro pa fodd y mae y ffydd hon i’w defnyddio yn y
ddyledswydd o
Y PARCH. JENKIN JEKKIWS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0139) (tudalen 139)
|
(x139)
weddio. Nis gallaf osod allan fy ngolygiadan yn well yn hyn na thrwy ddyweyd
fod ffydd yn cael ei chyfeirio yn benaf at ddau beth—perffeithderau Duw, a’r
addewidion a wnaeth Duw yn a thrwy ei anwyl Fab.
1. Cyfeiria ffydd mewn gweddi at berffeitihderau Duw. Heb. xi. 6. “ Rhaid yw
i’r neb sydd yn dyfod at Dduw gredu ei fod ef, a’i fod yn wobrwywr i’r rhai
sydd yn ei geisio ef.” Nid yw yn bosibl i neb roddi addoliad cymeradwy i Dduw
heb y grediniaeth hon. Yn y man yma, maecredu ei fod ef yn cynwys mwy na
chredu ei fodolaeth. Cynwysa ei fod ef y fath Pod ag y mae ef yn ei Air yn ei
egluro ei hun. Mewn geiriau eraill, ein bod yn cydnabod ei briodoliaethau fel
sylfaen calondid i weddio arno. Yn y rhan amlaf o’r gweddiau argraffedig yn y
Beibl, gwelir fod ffydd yn ymwneyd ag un neu fwy o’r dwyfol berffeithderau bob
amser. Er mwyn manylu, sylwn:—
Y mae ffydd yn aml, os nid bob amser, yn ymaflyd yn y dwyfol allu. Mae yn
dyfod at Dduw fel Tad Hollalluog y bydysawd, yr hwn sydd yn llywio holl
weithrediadau ei deyrnas eang. Gwel holl awenau natur yn ei law, nad yw
creaduriaid ond offerynau ei allu. Hefyd, meddiana sicrwydd mai yr hyn a fyno
a wna efe, ac mai yr hyn a ewyllysio a gyflawna efe. Bydded y dydd mor dywyll
ag y byddo, a pha mor anhawdd bynag cyflawni’r gwaith, gwna ffydd ei noddfa
yn ngallu Duw. Rai troion, gwna gysylltu ei ddoethineb a’i ddaloni
anchwiliadwy. Mewn gair, ymwna ffydd yn fwy a gallu Duw nag ydym ni yn ei
feddwl, a rhydd yr Ysgrythyr ddesgriflad mwy eang o’i gweithrediadau yn ei
pherthynas a’r briodoledd hon nag un arall o’r priodoliaethau. Fel hyn y
dywedir am Abraham,
|
|
|
|
|
(delwedd B0140) (tudalen 140)
|
(x140)
TRAETHODAU, AC.,
wedi iddo dderbyn addewid am fab o Sarah —
"Nid amheuodd efe addewiid Duw trwy anghrediniaeth. Ac yn gwbl sicr ganddo am yr hyn a addawsai
efe, ei fod ef abl i'w wneuthur
hefyd." Drachefn, pan y profwyd
ef i offrymu ei unig-anedig fab, yr hwn a
dderbyniasai yr addewidion, — “Gan gyfrif fod DUW yn ABL i'w gyfodi o
feirw." Gwelir yr un peth yn eglur yn ffydd y ddau ddeillion hyny a
ganlynasant yr lesu, gan lefain a
dywedyd, "Mab Dafydd, trugarha
wrthym. Ac wedi iddo ddyfod i'r ty, y deillion a ddaethant ato, a'r lesu a ddywedodd
wrthynt, A ydych chwi yn credu y
gallaf fi wneuthur hyn?" Ni ddywedodd, a ydych chwi yn credu y gwnaf fi
hyn. Na, yr oedd ef yn cadw hyn yn
ddirgel iddynt hwy; cuddiai hyn yn ei fynwes ei hun. A ydych chwi yn
credu y gallaf fi wneuthur Jiyn? Atebasant, "Ydym, Arglwydd."
Yna y cyffyrddodd efe â'u llygaid hwynt,
gan ddywedyd, "Yn ol eich ffydd bydded i chwi;" a'u llygaid a agorwyd. Nid oes dadl nad
oeddynt yn gobeithio yn nhrugaredd
Crist; yr oedd eu ffydd wedi ei
hadeiladu yn benaf ar ei allu; ac mor belled ag yr ymddengys, hyn oedd yr oll ag oedd yn
angenrheidiol er sicrhau y
fendith.
Rhyw beth tebyg i hyn oedd sefyllfa y gwahanglwyfus a'r canwriad, yr hwn a
ddymunodd ar Grist iachau ei was. Mat.
viii. laith y gwahanglwyfus oedd, " Arglwydd, os myni, ti a elli fy
nglanhau i." Nid oedd un
amheuaeth ganddo am allu Crist. Yma yr oedd ei ffydd yn gadarn a sefydlog; eto yr oedd yn
amheus pa beth a allasai meddwl Mab
Duw fod yn yr achos hwn.
"Arglwydd, os myni, ti a elli"
oedd ei weddi. Hollol gydnabyddai ei
allu, er ei fod yn gadael y canlyniad i'w
|
|
|
|
|
(delwedd B0141) (tudalen 141)
|
(x141)
benarglwyddiaeth. Yr oedd ffydd y canwriad mor hynod nes y rhyfeddodd em
Ceidwad mawr, gan ddywedyd, “ Yn wir, meddaf i chwi, ni chefais gymaint
ffydd, naddo yn yr Israel.” Ymorphwysai ffydd hwn hefyd yn gwbl ar allu
Crist, oblegid pan amlygodd yr Iesu y buasai efe yn myned gydag ef, a gwella
ei was, atebodd, “ Arglwydd, nid wyf fi deilwng i ddyfod o honot dan fy
nghronglwyd; eithr yn unig dywed y gair, a’m gwas a iacheir. A dywedodd yr
Iesu, Dos ymaith; ac megys y credaist, bydded i ti; a’i was a iachawyd yn yr
awr hono.”
Nid awn i ddilyn y sylw hwn, er mai llawer o bethau a ellid dynu o’r
Ysgrythyrau i ddaugos fod ffydd a’i llygad yn graff ar allu Duw, a bod ei
chryfder yn cael ei fesur wrth yr olwg sydd ganddi ar y biiodoledd hon. Felly
gyda golwg ar y p’riodoliaethau eraill, gwna ffydd edrych arriynt oll fel y
rhaent yn amrywio, ac yn gogoneddus gydgordio yn Ngair a gwaith yr Arglwydd.
Os gwna Duw lefaru, bydded y lle a’r peth a fyddo, gwna ffydd roi clust o
ymwrandawiad astud, gan gycl-synio a phob gair. Dywedir yn y Beibl fod Duw yn
ddoeth; mae ffydd yn credu’r dystiolaeth; a gwnai hyny hefyd pe na byddai ei
ddoethineb i’w weled mor amlwg yn ei waith a threfn ei ragluniaeth ag ydyw.
Gwirionedd cysurus iawn yw hwn i ffydd orphwys arno, yn neillduol rhewn
tymorau tywyll ac adfydus, pan fyddo olwynion rhagluniaeth yn troi yn ddwfn
ac araf. Gofynwyd i un ryw dro, “ Paham yr ydych yn cerdded cymaint? Paham na
fyddai genych geffyl bellach?” Ei atebiad oedd, “Mae llawer iawn o geffylau gan
fy Nhad; mae ef yn gyfoethog iawn. Gwn ei fod ef hefyd yn fy ngharu i yn
fawr, a’i fod yn sicr o TKAETHODAU, &C.,
|
|
|
|
|
(delwedd B0142) (tudalen 142)
|
(x142)
roddi i mi yr hyn sydd oreu er fy lles. Hwyrach ei fod yn gweled tuedd mawr
ynwyf i ymfalchio, ac mai doethach, a gwell, yw fy nghadw i ar lawr n;.t fy
ngliodi yn rhy uchel i’r gwynt,”
Dywedir fod Duw yn drugarog a graslawn, yn barod i faddeu i’r edifeinol. Gwna
ffydd dderbyn y genadwri hon gyda llawenydd; chwareua ei hadenydd, ac mewn
cyflymdra eheda i fynwes trugaredd, fel ei hunig noddfa. I’r fynwes gynes hon
dymuna gario gofidiau a phechodau rhai eraill, ac mewn taerineb gostyngedig
crefa am iddynt hwythau hefyd gael eu disychedu a’r dyfroedd byw o’r un
ffynon risialaidd. Hawdd hefyd gweled t’od ffydd yn edrych yn graff ar burdeb
a chyfiawnder, ar anghyfnewidioldeb a fFyddlondeb Duw. Yn wir, ei wirionedd
yw y briodoledd ogoneddus hono, yn mha un yr ymafla ffydd o angenrheidrwydd,
ac ar hon y salt’ fel ei sail gadarn ac ansymudadwy. Fe ddichon na welir gweithrediad
ffydd yn fwy mewn dim na chymeryd Duw ar ei Air, ac ymorphwys yn hyderus ar
ei addewidion. Yn fwy neillduol,
2. Cydia ffydd yn addewidion Duw. Mae y rhai hyn oll yn
Nghrist “ yn le, ac yn Amen.” Gwna eu golygu fel y maent, yn ol eu gwir amcan
a’u priodol ddybenion. Mewn geiriau eraill, gwna iddynt let’aru y fath iaith
ag a fwriadodd yr Ysbryd Glan iddynt lefaru, heb eu cyfyngu ar y naill law,
na’u hestyn yn anmhriodol ar y llaw arall. Gwahaniaetha yr addewidion hyn yn
eu cymeriad, a gwyr ffydd beth yw y gwahaniaeth. Mae rhai yn anamodol, heb
ddibynu ar gyflawniad un amod, na dim ansicr. Eraill ydynt amodol, am
fod y fendith addawedig yn ddibynol ar bethau a allai gymeryd lle, neu beidio
cymeryd lle.
f PARCH. JERKIN
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0143) (tudalen 143)
|
(x143)
Addewidion eraill ydynt achlysurol neu leawl; nid ydynt o bwys i gredinwyr yn
gyffredinol, rhagor na rhoddi engreifftiau. o hynawsedd a ffyddlondeb Duw.
Gelwir eraill yn gyffredinol, am eu bod yn sefyll yn gywir i gredinwyr bob
amser, yn mhob lle, megys yr addewidion am faddeuant pechod—na wna Duw
au-nghofio ei bobl, na’u gadael yn amddifaid, &c.
Gellir galw eraill yn bendant. Cynwysant sicr gyflawniad o’r hyn sydd
addawedig o fewn cylch eu terfyniad bob amser. Felly yr oedd yr addewid a
wnaed i’r ffydd wyrthiol. Yn ol rhediad yr addewid, y mae geirwiredd Duw yn
wystl y bydd i’r peth a ofynir gael ei roddi ar bob achos lle y mae y ffydd
hon yn bod.
Ond y mae addewidion o gymeriad gwahanol, nas gallwn eu golygu yn y dull
penderfynol hwn; mae rhyw eithriadan yn perthyn iddynt. Rhoddir addewidion i
gredinwyr am gynaliaeth dymorol, ac am fendith ar waith eu dwylaw.. Yr ydym
yn galw yr addewidion hyn yn angliyfyngawl, am eu bod mor aumhenderfynol ac
eang; yr ydym yn gadael eu cymwysiad yn hollol i lor yr holl ddaiar, neu i
benarglwyddiaeth Duw. Pan ddywedodd Crist wrth ei ddyggyblion, “ Ceisiwch yn
gyntaf deyrnas Dduw a’i gyfiawnder ef, a’r holl bethau hyn a roddir i chwi yn
ychwaneg;” hyny yw, bwyd a dillad, a phob angenrheidiau naturiol eraill er eu
cynaliaeth; buasent yn camgymeryd meddwl yr addewid yn fawr pe buasent yn ei
chymeryd yn y fath ystyr na buasai iddynt oddef angen, newyn a noethni.
Gwyddom fod gan dduwioldeb addewid o’r bywyd sydd yr awr hon, ac o’r hwn a
fydd; ond pwy a dyn y casgliad oddiwrth hyn, na fydd i un dyn duwiol ddyoddef
newyn a syched, noethni a chal-
|
|
|
|
|
(delwedd B0144) (tudalen 144)
|
(x144)
TRAETHODAU, AC.,
edi; i’e, ar rai amgylchiadau, fod y cyfryw mewn angen am bob bendith berthynol
i’r bywyd hwn. Edrychwn ar yr apostolion a’r enwogion en ffydd, er nad oedd y
byd yn deilwng o honynt, oni chawsant hwy en dirdynu yn ddiymwared, eu profi
trwy watwar, en fflangellu, eu rhwymo a’u carcharn? Mewn-gair, poenydiwyd
hwynt mor bell ag y gallasai deddfau natnr gyrhaedd, a llid eu gelynion
ymddial arnynt. “ Hwynt-hwy a labyddiwyd, a dorwyd .4 llif, a demtiwyd, a
laddwyd yn feirw a’r cleddyf; a grwydrasant mewn crwyn defaid a chrwyn
geifr—yn ddyddim, yn gystuddiol, yn ddr’wg eu cyflwr.” Buont dan yr
angenrheidrwydd, pan yn ffoedig o ffaen eu gelynion, i grwydro mewn anialwch,
ac ar hyd y mynyddoedd, a da oedd ganddynt gael frwll yn. y ddaiar i
ymguddio, neu ogof i’w diogelu rhag y rhai a syohedent am eu gwaed.
]SJi ddeuwn ni bytb. i ddeall yr addewidion hyn yn iawn, hyd nes y gosodwn
Air a Rhagiuniaeth Duw i esbonio eu gilydd. Os bydd i ni wneyd hyn yn
ddi-hoced, gan ddal y cyferbyniad o flaen ein meddwl, ni chyfarfyddwn a’r
rhwystr lleiaf er deall yr addewidio* a wneir i blant Duw am angenrheidiau y
bywyd hwn. Mae y bwa yn y cwmwl yn brawf na phalla amserau hau na medi holl
ddyddiau’r ddaiar. Yr oedd deddi’au natur, er codi moddion cynhaliaeth dyn,
yr un ag yw, a bydd eto yr un, a bendith Duw yr un mor sicr o’u dilyn, lle y
defnyddir hwynt at y gorchwyl yma. Mae ochr Duw yn cael ei chyflawni yn
wastadol; hyny yw, ni bu y byd erioed, lle y byddai dynion yn iawn ddefnyddio
moddion cynhaliaeth, ac yn cydgyfranu a’xi gilydd yn ol eu dyledswydd, nad
oedd ynddo ddigon er diwalliad ei holl drigolion. Pan yi ydym yn galw yr
ST PARCH. JBNKIN
JEKKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0145) (tudalen 145)
|
(x145)
addewidion hyn yn ANGHYFYNGAWL, ein meddwl yw, nad yw Duw yn cyfyngu ei
addewidion tymorol o fewn cylch sicrwydd er mwyniant ei blant bob amser. Yr
ydym yn awr wedi myned i ddyfroedd dyfnion, amcanwn ddyfod allan yn ngrym y
sylwnodan canlynol.
1. Diau fod dyn yn rhydd-weithredydd,
onide nis gallai yn unol a chyfiawnder fod yn gyfrifol, a bod yr annuwiol yn
fynych yn caniddefnyddio ei ryddid, trwy weithredu mewn
modd gorthrymus tuag
at bobl Dduw; mae dyn yn llywodraethu ar ddyn er drwg
iddo.
2. Nid yw Duw, yn neillduol dan yr
efengyl, yn ei weinyddiadau cyffredinol, yn cau llifddorau nwydau yr anuuwiol
fel na lifa ei ddyfroedd yinddialgar
er anghysur y duwiol.
3. Mae hyn yn hollol gyson a
gweinyddiadau amynedd a rhagluniaeth Duw, sefyllfa prawf a chyfrifoldeb dyn,
a chosb yr annuwiol mewn byd i ddyfod.
4. Mae Duw felly yn ymddifadu ei blant
o gysuron a bendithion daiarol, fel Pen Llywydd doeth, er peri i’w grasusau
belydru yn fwy amlwg, er gwywo a lladd eu pechodau, dadrus eu gafaelion o’r
pethau a welir, a melysu y nefoedd iddynt yn y diwedd.
Yr ydym yn llwyr gredu y rhydd Duw bob da yn ol ei addewid, ag y mae ei
anfeidrol ddoethineb yn olygu a fydd er lles i’w bobl, ac na wna atal dim
oddi-wrthynt ond yr hyn, ar y cwbl, a fyddai er niwed iddynt. Yn yr ystyr yma
yr ydym yn deall y gwna yr Arglwydd mewn atebiad i’n gweddiau, ac felly yr
ydym yn deongli yr addewidion hyny yn gyffredin a wneir i weddi’r ffydd.
Nis gallwn ganfod un anghysondeb yn y gweiaydd-
|
|
|
|
|
(delwedd B0146) (tudalen 146)
|
(x146)
TBAETHODATJ, &C.,
iad hwn o eiddo Duw, ond yn y manau hyny y mae ei ewyllys neu ei fwriad yn
benderfynol ac amlwg yn ei Air. lle y
mae hyn yn bod dylai yr addewid gael ei deongli yn wahanol, yn gaeth fel y
mae yn llefaru. Yn yr ystyr yma yr ydym yn deall yr addewid a wnaed i’r ffydd
wyrthiol, yr addewid am faddeuant a bywyd tragywyddol i’r edifeiriol, a’r addewidion hyny am lwyddiant cyffredinol yr efengyl,
a theyrnasiad heddychol Crist. Mae
ewyllys Dmr yn amlwg yn y pethau hyn oll, a gweddus yw credu y daw yr
addewidion yma i gyflawniad i’r llythyren.
Ond lle nad yw ewyllys lor yn amlwg, ymddengys yn rhesymol ac
angenrheidiol y dylid golygu yr addewid yn anghyfyngawl, a’i bod yn dal allan
gefnogrwydd i obeithio ac i weddio, er nad yw yn rhoddi un sylfaen sicr,
megys i drwch y blewyn, beth fydd y pen draw. Yn y dull hwn, debygid, y dylid deongli yr
addewidion cynwysfawr a chyffredinol hyny a wneir i’r gweddiwr crediniol; nid
yw o un gwahaniaeth pa un ai i bethau tymorol neu ysbrydol y perthynant;
bwriadwyd hwynt i gynwys beth bynag a ellir ystyried yn fater addas a
theilwng mewn gweddi. Nid tebyg yw yr amheuir bodolaeth addewidion o’r natur
uchod, ac nad ydynt yn dal perthynas agos a phob credadyn. Y mae ganddo hawl i’w
dadleu rhor f’ynyched bynag y dynesa at orsedd gras am bob bendith
gyfreithlon.
Crist yn ei bregeth ar y mynydd a rydd yr addewidion canlynol.
“Gofynwch a rhoddir i chwi, ceisiwch a chwi a gewch, curwch ac fe a agorir i
chwi.” Diau fod yr adnod hon yn rhoddi hawl i bob dyn, ac yn neillduol i bob
Cristion, i ofyn beth bynag iddo ei hun, neu arall,
T
Y PAKCH. JEKKIST
JENKIWS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0147) (tudalen 147)
|
(x147)
perthynol i’r bywyd hwn, neu yr hwn a ddaw, a’i ofyn mewn gobaith y bydd iddo
ei dderbyn, os bydd ei gais yn gyfreithlon, a’i agwedd yn addas.
Br rhoddi anogaeth mwy, y mae ein Harglwydd yn ychwanegu, “Neu a oes un dyn o
honoch, yr hwn, os gofyn ei fab iddo fara, a rydd iddo gareg? Neu os gofyn efe
bysgodyn, a ddyry efe sarph iddo? Os chwy-chwi gan hyny, a chwi yn ddrwg, a
fedrwch roddi rhoddion da i’ch plant, pa faint mwy y rhydd eich Tad, yr hwn
sydd yn y nefoedd, bethau da i’r rhai a ofynant iddo?” Dyma addewid, os gwnawn ofyn
y i cawn dderbyn, os ceisiwn y cawn, ac os curwn yr agorir i ni. Nid yw yn
ein cyfyngu at unrhyw fendith neillduol, ond y mae ei hiaith yn llydan ddigon
i lanw ein holl anghenion a’n holl ddymuniadau, bryd bynag y gwnawn ei dadleu
ger bron y drugareddfa.
Pa *bdd y dylem ni ddeongli yr addewid hon, ac addewidion eraill perthynasol
iddi o’r un cymeriad cynwysfawr, sydd yn bresenol yn dyfod i’n sylw yn ofyn
iad difrifol. Nid wyf yn gwybod ond am ddan fedd-wl yn cael eu lletya ar y
mater yma yn werth sylwi arnynt. Yr un y sylwasom yn barod arno, y dylid
cyrneryd addewidion o’r natur hyn mewn ystyr anghyfyngol, o leiaf, mor belled
ag y maent yn dal perthynas a’r pethan hyny lle nad yw ewyllys Duw yn
wybodus, a’n bod yn dal yn gywir mewn achosion digonol er cefnogrwydd mewn
gweddi. Ond nid ydym i ddeall eu bod yn rhwymo geirwiredd Duw i roddi beth
bynag a ofynom, yn ol y ffydd gyffredinol neu anghyfyngawl hon. Y meddwl
arall yw, fod Duw yn yr addewidion hyn yn rhwymo ei hun i roddi i’w blant
beth bynag a ofynant, gan gredu yn ddinam, a bod yr add-
|
|
|
|
|
(delwedd B0148) (tudalen 148)
|
(x148)
TBAETHODATT, &C.,
ewid yn dal yn gywir i drwch y blewyn, ar bob achos y gofynir mewn modd
addas. Yn ol y golygiad hwn, pe byddai i ddyn ofyn am ei fara beunyddiol, a’i
ofyn mewn ffydd, fod geirwiredd Duw yn yr addewid yn ernes iddo y byddai yn
sicr o’i gael; neu pe gofynai Unrhyw fendith dymorol neu ysbrydol iddo ei
hun, nen i arall, y gallai ofyn mewn sicrwydd diameuol y derbyniai, ac y
byddai yn sicr o dderbyn y fendith hono yn hollol yn ol ei ddisgwyliad. Pa un
o’r golygiadau hyn sydd wir? Br eich cyfarwyddo i
benderfynu hyn, crefaf eich sylw at y nodiadau canlynol:—•
1. Mae yn fwy dymunol ynddo ei hun, ac yn llawer mwy o fraint i’r credadyn, i
gymeryd yr addewid yn ol y golygiad a dybiasom flaenaf, na meddwl fod Duw yn
rhwymo ei hun i roddi beth bynag a ofynom, pa un ai doeth ai anoeth fyddo, er ei ogoniant ei hun, neu i’r
gwrthwyneb. Barnwch fod tad a dau
fab ganddo, a’i fod yn dyweyd wrth un, “ Myfi a roddaf i ti beth bynag a
ofyni, os gwnai ofyn mewn ysbryd addas a chrediniol, bydd i dy ddeisebion oll
gael eu hateb yn ddiball yn ol dy gais.”
Ac wrth y llall, “ Beth bynag a wnai ei ofyn mewn tymer addas i mi, ti
a’i cai; oddigerth y pethau hyny y byddwyf fi yn barnu mai gwell i ti fod
hebddynt.” I ba un o’r ddau hyn y
perthyn y rhagorfraint? Ein hateb
yw, mai yr hwn sydd yn derbyn atebiad i’w ddeisyfiadau, yn ol fel y mae ei dad yn barnu fyddai oreu
iddo. Mewn geiriau eraill, yr hwn
sydd yn cael yn ol doethineb ei dad, ac nid yn ol yr eiddo ei hun. Mae yr hyn sydd dan ein sylw yn hollol
gyfateb i’r gydmariaeth uchod.
Deonglwch yr addewid yn gaeth, bydd y credadyn yn sior o gael yr oll y
fiiae yn ei ofyn; ond nid yw yn sicr y caiff yr hyn
Y PAROH.
.TEKKISTS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0149) (tudalen 149)
|
(x149)
fyddo er gogoniant Duw, na’i Ies penaf ei hun. Cy-merwch yr addewid yn
anghyfyngawl, yna y mae holl berffeithderau Daw yn ernes y bydd i’w
ddeisyfiadau gael eu hateb er ei ddaioni penaf; caiff dderbyn yr oll sydd er ei
Ies, ac ni atelir dim ond yr hyn y mae tragywyddol ddoethineb yn ei weled yn
ei holl gysylltiadau, a fyddai er niwed iddo.
2. Heblaw hyn, mae yr hwn sydd yn
ystyried ei wendid a’i ffaeledigrwydd ei hun yn rhwym o gydnabod na wyr ef
ddim beth sydd oreu er ei Ies. Pe
ddiohon ei eirchion fod yn ddifrifol, cyfeiriad ei ddymuniadau yn
gyfreithlon, a bod ei gais yn agos at ei galon; eto, wrth ystyried pob
amgylchiad, nis gall ef ddyweyd pa un gwell fyddai iddo gael yn ol fel y mae
yn gofyn, neu gael yn wahanol. Paham
na wna yntau roddi ei achos i un a all ddyweyd? Oni ddylem wneyd hyn fel
gweithred ddyledus i’n Llywydd doeth?
Paham y cydgamwn fyned i dir tu draw ein terfynau priodol mewn
deisyfiadau anamodol ac anghymwys, a rhoddi cyfeiriad i ganlyniadau nas
gallwn wybod heb ddadguddiad newydd oddiwrth Dduw, pa un a fyddant neu beidio
er ein lles, a chynydd y deyrnas gyfryngol.
Os oes un peth yn sicr, ymddengys, lle mae ein hanwybodaeth yn
addefedig, mai ein dyledswydd yw gadael ar Dduw beth a gawn, ac nid ei
gyfarwyddo beth a ddylai ef gyfranu.
Eto, y farn gyffredin yw, y dylern. offrymu ein gweddiau (o leiaf am lawer o
bethau), mewn ymostyngiad. Ond rhy anhawdd canfod pa wedd y gellir gwneyd
hyn, lle nad yw ewyllys Duw yn wybodus, heb adael arno ef benderfynu beth a gawn
o’i haelfrydedd ei hunan. Nid ydym yn gofyn gan Dduw, os da ganddo,
i godi’r meirw, a barnu’r byd mewn cyfiawnder, &c.,
|
|
|
|
|
(delwedd B0150) (tudalen 150)
|
(x150)
TRAKIHODAtJ, &C.,
oblegid yr ydym yn gwybod ei ewyllys ar y materiop hyny. Ond os gwnawn ni
ddeall yr holl addewidion yn y fath ddull, a bod Duw dan rwymau i gyfranu pob
peth a ofynom ger bron ei orsedd, pa fodd y mae yn ddyled arnom ofyn mewn
ymostyngiad? Dylai ein deisyfiadau fod yn llawn mor rydd ac eang ag yw yr
addewid.. Y prif bwnc y mae ffydd yn sefyll yn gad-arn arno yw, y gwna yr
Arglwydd ein hateb yn ol yr hyn sydd oreu er ein lles.
4. Cymwys yw sylwi, lle nad yw ewyllys Duw yn wybodus, fod yr apostol wedi
esbonio yr addewidion a wneir i weddi’r ffydd yn ol y golygiad a gefnogasom
yn barod. 1 Ioan v. 14, 15. “ A hyn yw yr hyder sydd genym tuag ato ef, ei
fod ef yn ein gwrando ni, os gofynwn ddim yn ol ei ewyllys ef.” Hyny yw, os
wyf yn deall y geiriau yn iawn, efe a rydd gltist o ymwrandawiad, ac a rydd i
ni ein deisyfiadau, “ os gofynwn ddim yn ol ei ewyllys ef.” Pa bryd y gellir dyweyd
hyn am danom? Os wrth ewyllys Duw yma y meddylir ei gyngor dirgeledig, yn
gystal a’i orchymynion cyhoeddedig, yr hyn a ddoeth fwriadodd efe o barth
canlyniadau gweithredoedd ag sydd lawn mor bwysig a deddfau ein dyledswyddau
(ac nis gallwn roddi un rheswm paham nad addas yw rhoddi y fath feddwl llawn
a hyn), yna mae yn eglur nad ydym yn gofyn yn ol ei ewyllys ef, yn ol meddwl
yr apostol, os na bydd ein gweddiau a’r tri pheth canlynol ynddynt:—
(1.) Eu bod yn cynwys materion priodol, unol agor-chymynion Duw.
(2.) Eu bod yn cael eu hoffrymu yn yr Ysbryd Glan.
(3.) Rhaid eu bod yn unol a’i fwriad, neu foddlonrw/dd ei ewyllys ef; neu
mewn geirjau eraill, eu bod y
PAKCH. JEHKHSr
|
|
|
|
|
(delwedd B0151) (tudalen 151)
|
(x151)
fath eirchion ag y mae anfeidrol ddoethineb yn weled yn addas eu hateb.
Pan fyddo yr holl bethau hyn yn cydfodoli, nid oes dadl na wna Duw wrando, ac
ateb ein gweddiau yn gyfangwbl yn ol ein cais. Hyn yw mabwysiadu yr
egwyddorion a gefnogwyd yn ein sylw-nodau blaenorol, nad yw Duw ddim yn rhwym
i ateb gweddiau ei blant, pan y byddont yn dadleu ei addewidion anghyfyngol,
ddim pellach na rhoddi iddynt y pethan hyny y mae ei ddoethineb ei hun yn
farnu fyddo fwyaf cymwys i’w sefyllfaoedd. Nid ychydig yw rhif yr esbonwyr
sydd yn golygu mai hyn yw meddwl yr apostol; ac y mae un o honynt yn sylwi
mai y meddwl hwn yw allwedd gweddi’r ffydd i ddadgloi yr addewidion.
Ee allai y gofyn rhyw un, onid yw dechreu y 15fed ad-nod yn anunol &’r
meddwl uchod? “ Ac os gwyddom ei fod ef yn ein gwrando ni, beth bynag a
ddeisyfom, ni a wyddom ein bod yn cael y deisyfiadau a ddeisyfasom ganddo.”
Mae’r geiriau heb derfyniad—” beth bynag a ddeisyfom” Gwir, ond dylem gofio
mai beth bynag a ddeisyfom yn ol ei ewyllys ef. Os cymerwn ewyllys Duw yma yn
golygu ei reolau penarglwyddiaethol, yn gystal a’i reolau gorchymynol, mae yr
un golygiad yn dal yn gywir yn barhaus.
Ar ol y cwbl a ddywedwyd, fe allai y gofynir eto, pwy sydd i benderfynu y
ddadl hon? Hwyrach nad yw yr iaith yn golygu dim mwy nag ewyllys orchymynol
Duw, ac yna mae yn gyhoeddiad heb furiau iddo, y gwna lor roddi i ni beth
bynag a ofynom, os gwnawn ni eu gofyn yn gyfreithlon mewn ysbryd uniawn.
Gad-ewch i ni gan hyny wneyd ein apeliad at y ffeithiau. A ydyw Duw yn
caniatau i’w blant yr oll y maent yn ofyn
|
|
|
|
|
(delwedd B0152) (tudalen 152)
|
(x152)
TRAKTHODAU, AC.,
ganddo, hyd yn nod y pethau y mae ef yn orchymyn iddynt ofyn, pan y byddont
yn gweddio yn ol ei gyfarwyddiadau? Cyngorir hwy i ymbil, gweddio, a deisyf
dros bob dyn—i fod yn wresog yn yr ysbryd, a bod yn daer; ac onid yw yn beth
rhyfedd na ddarfu i neb o’i blant—prophwyd, apostol, neu ryw un, wneyd y
cyngor uchod mewn modd cymeradwy ger bron Duw? Beth bynag, a pha faint bynag
oedd eu gweddiau, un peth sydd sicr, fod y byd heddyw yn “ gorwedd mewn
drygioni.”
Dymunodd Moses fyned tu draw i’r lorddoueu i wlad Canaan, a diau yr hoffai
gael gwladychu yn nhii yr addewid. Yr oedd y dymuniad hwn yn naturiol ynddo
ei hun, eto ni wnai Duw roddi iddo ei gais. Nid am nad oedd yn ostyngedig yn
ei ddeisyfiad, yn daer yn ei weddi, ac nid am nad oedd yn ymddiried yn
nhrugaredd a gallu Duw, ond gan fod Duw wedi bwriadu yn wahanol. Pechodd y
gwr llariaidd hwn wrth ddyfroedd cynen Cades, yn anialwch Sin; oblegid na
wnaeth ef, ac Aaron ei frawd, santeiddio yr Arglwydd yn mhlith meibion
Israel. Cafodd weled y wlad a’i lygaid, er prawf o’i dderbyniad gyda Duw, eto
ni chafodd yn hollol yr hyn a ddymunasai mewn gweddi.
Edrychwch ar Dafydd, brenin Israel, pan yn gweddio am adferiad ei
blentyn—”Dafydd a ymbiliodd a Duw dros y bachgen; a Dafydd a ymprydiodd
ympryd, ac a aeth ac a orweddodd ar y ddaiar ar hyd y nos.” Nid yw yn
ymddangos i Dafydd erioed fod yn fwy gostyngedig a thaer na’r pryd hwn, a
diau ei fod yn dal yn graff ar raslonrwydd Duw, y buasai yr Arglwydd yn
anadlu yn rasol amo, ac yn ateb ei gais y tro yma yn gystal a llawer gwaith
cyn hyn yr ymbiliasai o flaen ei orsedd.
Y PARCH. JEWKIN
JBKKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0153) (tudalen 153)
|
(x153)
Er i Ddinr gymeradwyo ei weddi fel gweithred o addoliad, eto barnodd Llywydd
y bydoedd mai gwell oedd. gweithredu yn wahanol i ddymuniad y dymimwr yn yr
amgylchiad presenol. Fe allai y codir gwrthddadl, na ddylasai Dafydd weddio
dros ei blentyn, gan i Dduw, trwy’r prophwyd, ddyweyd y buasai “ farw yn
ddiau.” Yr oedd ganddo yr un hawl ag oedd gaa Hezecian i weddio drosto ei hun
wedi i’r prophwyd ddyweyd, “Trefna dy dy, canys marw fyddi, ac ni byddi byw.”
Y gwir yw, nid oedd Dafydd na Hezecian yn golygu y bygythiad yn ddiamheuol,
neu heb eithriad iddo. Yr oeddynt ill dau yn barnu fod ysgatfydd yn yr
amgylchiad, neu yn ol iaith Joel, “ Pwy a wyr a dry Duw ac edifarhau.” Yn
mhen ychydig ddyddiau bu mab Dafydd farw, ond estynwyd amser Hezecian bymtheg
mlynedd. A ellir rhoddi rhyw reswm arall am y gwahaniaeth hwn, na bod gweddi
y naill yn anunol a’r bwriad Dwyfol, a gweddi y llall yn gydunol? Pa wedd yr
oedd gyda Phaul, yr hwn a ddeisyfodd dair gwaith ar i Dduw dynu y swmbwl o’i
gnawd? Hyn oedd yr ateb, “Digon i ti fy ngras i.” Nis gellir byth brofi iddo
gael yr hyn oedd yn ei ddymuno; eto, y mae yr atebiad a gafodd yn dangos fod
ei weddi, fel gweithred o ddyledswydd, yn gymeradwyol gyda Duw. Beth a
ddywedwn am. ei ymdrechiadau a’i ymbiliau dros ei genedl yn ol y cnawd, onid
oedd ef yn gwir ddymuno eu hiachawdwriaeth? eto, fel cenedl, y maent yn
ysgymunedig trwy eu hanghrediniaeth. Mae un peth eto yn hanes yr apostol hwn
yn cadarnhau yr un golygiad, hyny yw, sefyllfa y rhai a fwynhasant ei
weinidogaeth ef. A wnaeth ef ei ddyledswydd tuag atynt, neu naddo? Mae yn
sicr na wnaeth os na
|
|
|
|
|
(delwedd B0154) (tudalen 154)
|
(x154)
TRAETHODATJ, &C.,
ddygodd efe eu hachos mewn modd syml a difrifol ger bron Duw, a’u
hiachawdwriaeth yn destyn ei weddiau. Os gwnaeth ef ei ddyledswydd tuag
atynt, pa fodd na chadwyd hwynt oll? gan fod Duw wedi addaw rhoddi beth bynag
a geisio ei blant mewn gweddi. Mae un o ddau beth yn wir, yn rhwym o fod, eu
bod yn gyfr-golledig trwy ei anffyddloudeb ef, neu, er ei fod ef yn fEyddlon,
ar ol y cwbl, iddynt gael eu colli. Pa un o’r ddwy ochr hyn a goleddwn? Os y
cyntaf, yr ydym yn cyhuddo yr apostol o fod yn euog o’u gwaed, yn groes i’w
dystiolaeth ei hun, ei fod “yn Ian oddiwrth waed pawb oll;” os yr ail, yr
ydym yn rhoddi heibio y meddwl, fod Duw bob amsor yn rhoddi i ni yn gyfangwbl
yr hyn yr ydym yn ei ddymuno yn ein gweddiau.
TAITH TRWY DALAETH OHIO.
|
|
|
|
|
(delwedd B0155) (tudalen 155)
|
(x155)
Dydd Llun, y 15fed o lonawr, 1844,
gadewais fy anwyl deulu, a phobl Dundaff yn gyffredinol, gan gychwyn i’r daith
fwriadedig trwy dalaeth Ohio. Yr oedd
Daniel Moses, diacon o’n heglwys ni, gyda mi, yr hwn hefyd a adawodd ei deulu
fel fiuau, mewn gobaith y byddai a ni eu gweled mewn amser dyfodol. Gan nad allasem ymddibynu am eira i
lithro ar hyd-ddo, cymerais y cerbyd bach (spring wagon), a hwyliasom i’n
taith hirbeil, a daethom hyd Carbondale.
Ar ol y cyfarfod yn nghapel yr Annibynwyr, hyd haner y dydd
dranoeth, agwedd hiraethlon ein
cyfeillion yno a eflfeithiai
ddwysder pruddaidd ar ein teimladau, gan ein dwyn i daer grefu am nawdd ac
ymweliad ein doeth a’n hynaws Lywydd, i gyfarwyddo ein ifordd, i’n bendithio,
a’n gwneyd yn fendith. Gallaf, yn
llwyr rydd oddiwrth
ddichellrwydd ysbryd, dystio, wrth feddwl ar y pryd symud i’r
Gorllewin (os yr Arglwydd a fynai i hyny gymeryd lle), fy mod yn teimlo
anwylder nld bychan at y Parch. L. Williams, a’r gynulleidfa oll, wrth feddwl
ysgatfydd, er ein bod wedi cael llawer cyfeillach felus cyn hyn, fod yr amser
ar noswylio pan yr ymddifadid ni mwy o gymdeithas ein gilydd.
Dranoeth aethom hyd Hyde Park. Wrth y gwaith haiarn a elwir Slocum Hollow,
pregethais i nifer o Gymry, lle y mae y Parch. T. Pugh yn llafurio. Cawsom
oedfa dda iawn yn y lle hwn, a llawn cymaint sirioldeb a’r llall. Synai y
cyfeillion yn fawr wrth ein gwroldeb yn yr amser hwnw o’r flwyddyn.
|
|
|
|
|
(delwedd B0156) (tudalen 156)
|
(x156)
TRAETHODAU, &C.,
Yr oedd y ffyrdd yn galed gan rew, ac mewn rhai manau, yr oedd yn ofynol ein
bod yn hynod ofalns rhag i’n cerbyd bychan lithro nes ein dymchwelyd. Wedi
cyraedd . Wilkesbarre, gan fod yr bin yn anny-munol, arosasom yno ddeuddydd,
ac ymgynullwyd i dy anedd, a man arall, er addoli Duw ein tadau. Nid ydyw y
bobl hyn wedi ymgorffoli yn eglwys, gan eu bod yn perthyn i wahanol enwadau,
ac nad oes fawr o sicrwydd pa hyd y pery y gwaith.- Diclion mai gwell fyddai
iddynt barhau i addoli fel y maent am ycbydig eto. Daethom yn mlaen i le a
elwir Shickshinny, a chyraeddasom Danville erbyn y Sabboth, Ion. 21ain. Nid
oes yn bresenol, o herwydd y marweidd-dra fu ar y fasnach haiarn, fawr o’n
cenedl yn y lle hwn. Wedi llafurio yn eu plith, gweinyddu y Swper Santaidd,
(yr bon fraint nis cawsent er’s misoedd lawer cyn hyn,) a lletya yn nhy fy
nghyfaill Wm. Cook, boreu Llun canlynol cychwynasom, ac ar ol pedwar diwrnod
o deithio caled, cyraeddasom Ebensburgh. Y dydd olaf o’r daith bon yr oedd yn
hynod o oer; pan oecldym wedi dringo i ben yr Alleghanies, ac os yw y
nefoedd, fel y mae rhai yn tybied, <iu y dywedir ei bod, uwdi ein penau,
dyma y man nesaf y bu JLMiiiel Moses a minau yno erioed. Yn ysbaid y deg
diwrnod yr oedasbm yn y lle hwn, pregethais bymtheg o weithiau mewn gwahanol
fanau; cefais eu haelionus gyfraniadau er fy nghynorthwyo ar fy nhaith, yr
hyn a fu yn galondid mawr i ni wrth fyned i lawr ar hyd afon hirgul a
Thalaeth eangfaith, wastad Ohio:
Er fod y bobl hyn, am flynyddau, wedi bod yn dra amddifad o ysbryd
Cristionogol, undeb a chariad brawdol, a chydweithrediad er ymeangiad
egwyddorion
Y PARCH. JEKKIN
JBKKIKS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0157) (tudalen 157)
|
(x157)
yr efengyl yn eu plith, gellwch feddwl mai llawen iawn oedd genym eu gweled
mewn tangnefedd, yn cydfwynhau bendithion toreithiog yr iachawdwriaeth, yr
hen ymrafaelion a’r felldith wedi eu claddu yn niynwent cariad, a dylanwadau
helaethion yr Ysbryd Glan yn dywalltedig arnynt yn gyffredinol. Yn ysbaid y
flwyddyn, neu y deuddeg mis a aethant heibio, derbyniwyd dros 120 ar broffes
o’u ffydd yn y G-waredwr mawr; ac O! mor hyfryd oedd gweled y Parch. Mr.
Howes yn llafurio’n ddiflin yn eu mysg, a’r hen bererin Mr. Eoberts yn
tywallt dagrau o orfoledd, wrth feddwl fod achos y bendigedig Iesu yn myned
rhag ei flaen yn y lle’y treuliodd ef ei oes i hau yr had da.
Wrth gychwyn oddiyma tua Pittsburgh, ar ol ciniaw, yr oedd o droedfedd i 15
modfedd o eira ar y ffordd, fel nad allasem fyned ond ychydig yn y blaen y
prydnawn hwnw; eto erbyn y nos yr oeddym wedi rhyned tua 15 milltir. Anhawdd
oedd myned heibio i’r golygfeydd a welsom y dydd hwn heb wneyd rhai nodiadau.
Ar ben y Laurel Hill, lle hynod o uchel, yr oedd niwl tew, a’r coed o’n
hamgylch yn orchuddedig gan rew, y crwybr yn ychwanegu ato, a’r perlau
prydferthaf yn grogedig wrth gangau pob pren, ag a welsom erioed. Hefyd,
yr’wyf yn cofio fy mod heb fenyg am fy nwylaw y pryd hwn, ond nid oeddym yn
teimlo ein hunain yn oer nac yn ddigalon. Yr oedd golygfeydd o’r natur yma yn
ein dwyn i ryfeddu doethineb, gallu, ac ardderchawgrwydd Duw, yn un o uchel
fanau y byd. Ond pa faint mwy ardderchog a godidog >ydyw y drefn gyfryngol
seiliedig yn ngwaed Ceidwad pechaduriaid, ar yr hon y mae yr angylion yn
chwenychu edrych.
|
|
|
|
|
(delwedd B0158) (tudalen 158)
|
(x158)
TKAETHODAU, AC.,
Yr ail Sabboth yn Chwefror yr oeddym yn Pittsburgh, lle y cefais fwynhau
cyfrinach siriol lorwerth, David O. Jones, ac amrai eraill, ac y derbyriiais yr
angenrheidiau hyny ag yr oedd eu hamgylchiadau yn ganiatau, er fy ngalluogi i
fyned yn mhellach. Mae y lle hwn wedi adfywio yn fawr yn ddiweddar mewn
masnach, a’r bobl yn dechreu dyfod unwaith eto yn fwy calonog. Arosais gyda
hwy am wythnos. Wedi i mi ddyweyd ar fedydd yn ngapel yr Annibynwyr, bu
gweinidog y Bedyddwyr yn traethn ei olygiadau yntau ar fedydd yr ail Sabboth.
Nid wyf wedi canfod erioed eto nad oes genym hawl i farnu drosom ein hunain;
os yw neb o’m brodyr yn barnu yn wahaiiol am bethau, hwyrach mai gwell fyddai
i ni gyduno i fethu cyduno.
Methais gyrhaeddyd Cincinnati yn ol cytundeb llywydd y bad a mi; yr oedd yn
godiad haul boreu y 3ydd Sabboth o Ohwefror arnom wrth Gallipolis. Gan nad
oeddwn yn gallu barnu fod fy Nuw wedi fy ngosod i deithio ar y Sabboth,
tiriais yno, a phregethais gyda’r .Henaduriaethwyr (lle yr oedd y Parch. Mr.
Gould yn weinidog), ddwywaith, a lletyais gyda y pregethwr. Yr oedd ganddo
bump o ferched wedi tyfu i’w maintioli, ac un bachgen; yr oeddynt yn canu mor
soniarus, ac yn eu hymddygiadau yn deimladwy, serchog a doeth, fel y
gwnaethant argraffiadau parchus ar fy meddwl am dauynt ar ol ein hymadawiad. O’r lle hwn, tuag o 15 i 20
milldir, y mae sefydlfa helaeth o Gymry, Ty’n y Bhos, Centreville, Moriah, ac
Cakhill. Y ffyrdd oeddynt fudr iawn yr amser yma o’r flwyddyn; nid wyf yn •
cofio i mi yn fy oes weled na thramwyo eu cynddrwg.
Pregethais yn y sefydlfa hwn tua deuddeg o weithiau. Y mae o’r lle cyntaf,
Ty’n y Bhos, i Cakhill tua
PABCH. JENKIN JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0159) (tudalen 159)
|
(x159)
15 milldir. Gan mai yn y canolbwynt y mae Centre-ville, wedi pregethu
ddwywaith yn y lle cyntaf, ponderfynais anfon dau gyhoeddiad at y Trefnyddion
Cal-finaidd—un i Centreville, a’r llall i Moriah. Yr oedd y Parch. J. Davies,
gweinidog Annibynol y sefydlfa, wedi ffurfio, eglwys Annibynol yn y lle
rhag-grybwylledig, sef Centreville, mewn ty anedd. Addewais fod yno am 3 yn
y prydnawn, a’r lle arall yn yr hwyr. Aethym i’r .ty anedd a nodwyd erbyn
ciniaw, am tuag un o’r gloch. Hysbysodd y teulu i mi fod cyfarfod yn eglwys y
plwyf, a chan mai hon oedd y gyntaf ag y daethym o hyd iddi yn mhlith ei»
cenedl yn America, teimlais awyddfryd i fyned hyd ati. Wedi myned yno, yr
oedd y bobl mewn cyfarfod neillduol; deisyfasant arnaf ddyweyd ychydig wrthynt,
yr hyn a gyflawnwyd. Cyhoeddwyd y buaswn mewn ty anedd am 3, a chyda y
Trefnyddion yn yr hwyr. Daeth yr offeiriad Cymreig, y Parch. Mr. Edwards,
gyda mi i’r ty a enwyd, a dechreuodd yr oedfa yn ddymunol iawn. Cyn
ymwasgaru, hysbysodd gwraig blaenor y Trefnyddion fod ei gwr wedi ei danfon
hi yno i ddyweyd, er y byddai yn dda ganddynt hwy i mi ddyfod i bregethu yn
eu capel hwy y noson hono, eto nad allasent hwy fy ngadael i ddyfod nes y
byddai iddynt siarad a’r ymddiriedolwyr (trustees). Gofynais a oeddynt dan yr
angenrheidrwydd o siarad a’r trustees bob tro yr, oeddynt yn myned i gadw
cyfarfod crefyddol? Dim atebiad. Yna hysbysodd yr offeiriad y byddai Mr.
Jenkins yn yr eglwys yn yr hwyr. Yna nodais mai y rheswm a’m gogwyddodd i
anfon cyhoeddiad at y Trefuyddion yn y lle hwnw y noson hono
|
|
|
|
|
(delwedd B0160) (tudalen 160)
|
(x160)
TRAETHODAU, AC.,
oedd, am mai hwy oeddynt y rhan luosocaf o’r ardalwyr—fod teimlad ynwyf i fod
o ryw Ies i’m cenedl, a bod fy nghomisiwn i yn cynwys yr “ holl genedloedd “
—fod Duw yn ddoeth iawn yn ei drefn anfeidrol—pan y byddai un drws yn
gauedig, fod un arall yn agored led y pen. Ni buaswn yn adrodd yr amgylchiad
hwn oni buasai fod rhai yn priodoli y weithred hon i’r enwad hwnw, ac nid i
berson unigol; oblegid nid yn unig cyflfrodd hyn y bobl nes y cefais dyrfa
anghyffredin i’m gwrando yn yr hwyr, a’r Sabboth canlynol, am fod y fath swn
wedi myned am danaf, ond amlygwyd anfodd-lonrwydd mawr at y blaenor gan y
Trefayddion eu hnnain, a deisyfwyd am i mi, os oedd yn ddichonadwy, ddyfod atynt
ryw dro cyn ymadael a’r ardal.
Yn y sefydlfa hwn y mae tua 1,500 o drigolion Cymreig, y rhan amlaf o
gylchoedd Llangeitho. Yn ol fy marn i, trwy fod y tir yn gynwysedig o bridd
melyn, gwanclyd, tlawd, y trigolion yn gyffredin ag.ond ychydig neu ddim pan
yn dechreu byw yno—fod cymaint o honynt mor ddiweddar wedi dyfod i’r un lle,
a’u bod ar y cyntaf mor aughyfarwydd a threfn y wlad newydd hon o fasnachu,
mai hwy oeddynt y bobl lymaf en hamgylchiadau naturiol a welais erioed. Bto,
wrth ystyried fod yr amser yn adfywio, hwythau yn dyfod yn fwy cyfarwydd a
threfn y wlad, a bod gweithfeydd haiarn ar eu cynydd yn en hardaloedd, dichon
na welir ein cenedl byth mwy yn y eylchoedd hyn mewn cyflwr mor isel ag ydynt
yn bresenol.
Gadewais Cakhill, ac aethym hyd Portsmouth, 20 milldir o ffordd; cymerais
agerddlong, a chyrhaeddais Cincinnati cyn y laf o Fawrth. Yr oedd Mr. Jones,
T PAKCH. JBKKIN
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0161) (tudalen 161)
|
(x161)
gweinidog yr Annibymvyr Cymreig, yn glaf iawn, er ei fod yn gwellau yn dda
cyn i ni ymadael o’r ddinas. Mae hon yn ddinas braf, ac yn cynyddu yn gyflym.
Y Sabboth olaf 6 Chwefror, yn Cincinnati, torodd tarw allan o yard, a
chorniodd Gymro o’r enw Thomas Thomas, puddler, 30 ml. oed, gynt o Ferthyr
Tydfil, mor ddrwg, fel y bu farw ar y 4ydd o Fawrth. Dywedir ei fod yn wr
priod, a bod ei weddw yn bresenol tua Thre-degar, Mynwy. Pregethodd yr
ysgrifenydd mewn ty tafarn, cyn myned a’r corff i dy ei hir gartref.
Yn Cincinnati a Paddy’s Kun, pregethais tua 15 o weithiau. Gwelais yn yr holl
fanau yr ymwelais a hwy rai a’m hadwaenent o’r blaen, a chefais, mor bell ag
yr wyf yn gwybod, serchawgrwydd pawb yn gyffredinol. Mae gan y Parch. B. W.
Chidlaw ddau ddyn ieuainc yn yr ysgol, er eu parotoi at waith pwysig y
weinidogaeth—Morgan ac Evans. “Wrth ystyried sefyllfa ein cenedl yn y wlad
eang hon, a’r amddifedrwydd o ddysgeidiaeth ag y mae llawer o honom yn
llafurio dano, sydd yn preg’ethu yr efengyl yn eu plith, mae yn hofl iawn
genyf fod Mr. Chidlaw wedi cymeryd y gorchwyl canmoladwy hwn mewn llaw.
Dymunwn iddo hir oes, a hyderaf y bydd iddo ymeangu yn ei derfynau, ac y gwna
yr eglwysi ymdrech er cynorthwyo bechgyn o alluoedd da, a gwir dduwiol, er eu
cynysgaeddu a manteision dysgeidiaeth, er budd yr achos goreu. Os ydym am
weled llwydd yn em plith, ffolineb yw i ni bellach ed-rych yn unig am
gynorthwy o Gymru; rhaid i ni1 ymdrechu gartref, yn ngwlad ein mabwysiad.
Yr wyf wedi bod yn Columbns, Eadnor, Newark, a Granville, abwriadwyf symudfy
nheulu yr haf hwn, gan I
4*
|
|
|
|
|
(delwedd B0162) (tudalen 162)
|
(x162)
TKAETHODAU AC.,
fy mod wedi penderfynu, os yr Arglwydd a’i myn, ac os Jiyddwn byw, i lafurio
yn ngwinllan Crist yn y lleoedd A nodwyd, sef y ddau olaf, Newark a
Granville. Hoff fyddai genyf ysgrifenu yn helaethach. Amser a brawf pa un a
wnawn ai peidio. Mae y brodyr a’r chwiorydd yn earn gweled ychydig o fy
hanes, ac wele ef iddynt, wedi ei ysgrifenu dan radd o anfantais yn y boat
rhwng Newark a Cleveland, wrth ddychwelyd at fy eiddo.
|
|
|
|
|
(delwedd B0163) (tudalen 163)
|
(x163)
YMWELIAD A CHYMRU.
Pell wyf o’r meddwl y
gwna pawb a welant yr hanes hwn gymeradwyo rhai pethau a gynwysir ynddo, ac y
bydd eu golygiadau hwy yn hollol unol a’r eiddof fi; ond gan fod genyf
hawlfraint oddiwrth fy Nghrewr i farnu droswyf fy hun, ni phetrusaf ei danfon
i’r argraff-wasg; ac os bydd i ryw un wneyd ad-sylwnodau ar yr hyn a allai
ymddangos iddo ef yn feius, neu yn anghyson mewn ysbryd ac iaith frawdol, yr
wyf yn cymeryd yr adeg hon er hysbysu i’r cyfryw un, fy mod yn agored i
argyhoeddiad, ac yn ddiolchgar am fy ngoleuo.
Mai 25, 1841, cymerodd Thomas ac Owen Baxter (Evans a’i wraig—pobl o
Lanbrynmair), a minau, long, dan yr enw “ Sheridan,” yn rhwym o Gaerefrog
Newydd i Lynlleifiad, a thiriasom yn y lle olaf yn mhen fcair wythnos i’r
awr. Nid oedd dros tua 80 o deith wyr yn y llong, y rhan fwyaf yn
enedigojj>|r Iwerddon, Lloegr, yr Alban, a Chymru. Yr oedd y: rhai hyn yn
myned i aros yn yr Hen Wlad, neu yn yniofyn arian oddi yno, neu er gweled eu
hen gymydogion a’u perthynasau, neu farsianda, a phethau o’r fath.
Yr oedd rhai pethau annymunol yn y llestr hon, megys tymerau afrywiog yr
is-lywydd, a rhegfeydd dychrynllyd y morwyr; eto ni welais neb yn ymladd a’u
gilydd, neb yn feddw, nac ond ychydig yn cymeryd diodydd meddwol, ar ol eu
saldra ar y dyddiau cyntaf, Yr oll a allasem wneyd, mewn ystyr grefyddol,
oedd
|
|
|
|
|
(delwedd B0164) (tudalen 164)
|
(x164)
TRAETHODATT, &C.,
cyfranu y traethodau a gefais yn y ddinas, ac ymddyddaniad personol ag amrai
o’r mordeithwyr ar amserau neillduol. Cawsom daith hynod gysurus, ond fod yr
Mn yn oer iawn tua’r diwedd, wrth ystyried mai mis Mehefin ydoedd. Bu Thomas
Baxter yn glaf y rhan fwyaf o’r amser, ac Owen ei frawd a minau yji chwareu
arno, gan mai melinydd ydoedd, ei fod wedi bod yn tolli ar y trymaf tuag
Ebensbiirgh, a bod rhagluniaeth yn ei geryddu am y fath bechod. Tystiai yn
aml ei ddiniweidrwydd, gan ddyweyd mai cysurwyr galarus oeddyni ni oll iddo
ef. “Wedi myned i Liverpool, yr oedd hiraeth arnom o herwydd ein bod yn
ymadael a’n gilydd. Daeth pilot o Beaumaris i’n tywys ar hyd yr afon; hen Cymro
iachus yr olwg arno oedd hwn; dywedai ei fod yn adnabyddus a’r Parch. Morris
Eoberts. Gofynodd pa fodd yr oedd pethau gydag ef yn awr, gada’i blaid
newydd? Dywedais wrtho fy mod wedi ei weled er’s llai na mis yn ol, a’i fod
yn iach a chalonog, er ei fod y tro diweddaf y clywais i ef yn pregethu, yn
gofyn, “Ys truan o ddyn ydwyf fi, pwy a’m gwared oddiwrth gorff y farwolaeth
hon.”
Arosais yn Liverpool dros y Sabboth canlynol, a phregethais yno bedair
gwaith. Bu y Parch. Mr. Pierce yn serchog
iawn i mi. Soniodd yn fynych yn dra thyner am y Parch. E. Everett, a dywedodd
ei fod bob amser yn ei olygu fel tad iddo ef. Cymerais fy nghenad yn y
Tabernacl, dros ferched Gaerefrog ISTewydd, ar yr hwyr Sabboth, i ddychwelyd
en diolchgarwch i ferched crefyddol Llynlleifiad, am eu hanerchiad rhagorol
iddynt. Yr oedd hyn yn effeithiol iawn iddynt, ac yn achos llawenydd mawr
ganddynt. Wedi i’r moddion cyhoedd fyned heibio, yr oedd cwrdd
Y PARCH. JBNKIIT
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0165) (tudalen 165)
|
(x165)
gweddi dan y capel gan y merched ieuainc; cefais gymelliad i fyned i’r cwrdd
gweddi hwn. Bn naw neu ddeg ar weddi. Yr oeddynt oll yn hynod ddrylliog;
cyfeirient eu deisyfladau mewn dwfn ystyriaeth o santeiddrwydd a chyfiawnder
Duw; erfynient drugaredd, gan gwbl gredu ei fod yn alluog i gyflawni cu holl
angenrhaid, a chyflwynent eu hunain, a’u gilydd, a holl blant y goleuni, dan
aden waedlyd unig Geidwad pechaduriaid. Yn wir, yr oedd eu taerineb am yr
Ysbryd Glan i achub pechaduriaid, ac eangiad teyrnas Crist, yn ddigon i
ddryllio y galon galctaf, ac adnewyddu teimladau crefyddol o’r newydd hyd yn
nod mewn hen grefyddwyr. Cymerai un, megys prif destyn gweddi, ferched
Cymreig America, a’u sefyllfa rhyngddynt 4 Duw; y llall, eglwys Salem (rhan o
gynull-eidfa sydd yn y cwr arall i’r ddinas, a ymadawsant yn ddiweddar o
eisiau lle); y trydydd, eu rhieni a’u perthynasau annuwiol, &c., &c.
Cymerais y cerbyd o Lirerpool i Lanymynach; yr oedd y bobl yn edrych yn
iachus, ond y rhan amlaf yn dlawd eu hamgylchiadau naturiol, y pladuriau yn
chwareu ar y gweirgloddiau, lluaws yn arcs i weled Syr Watkin Williams Wynne
yn dyfod adref o Lundain, a chanoedd o’r adeiladau a brofent, ar yr ardrem
gyntaf, eu bod yno er’s oesau. Cyn yr hwyr, y tai clychau, a’r llanau, yr
heolydd a’r pontydd, y perthi a’r deisi, y gwartheg duon, ac enwau y
trigolion, a brofent fy mod unwaith eto o fewn cyrau gwlad fy ngenedigaeth.
Yr oedd ei mynyddau, ei chaeau, ei dolydd a’i gweinydd. yn ymddangos yn
naturiol iawn i mi. Gallaswn fedd-wl, ar frig yr hwyr, fod yr awelon nosol,
swn crych yr afon drSedig, peraidd sain teulu y goedwig, gweryr-
|
|
|
|
|
(delwedd B0166) (tudalen 166)
|
(x166)
TRAETHODAU, &C.,
iadau y ceffylau, brefiadau y gwartheg, a chaniadau y rhianod wrth odro, yn
hollti yr awyr deneu tua’r twr s6r, yn oydgordio i fy nghroesawn adref, gan
ddyblu’r gan, “ Welcome home, welcome home.” Arosais y noson hono gyda y
Parch. John Evans, yn y Sarnau, mab i’r Parch. John Evans o’r Crwys,
Morganwg, hen gyfaill hoff i mi; a gellwch feddwl mai llawen iawn oedd genym
weled ein gilydd. Dranoeth daeth y gwr hwn i’m hebrwng hyd Meifod, a
cherddais oddiyno hyd Lanfair, gan fy mod wedi addaw wrth fy nau gyfaill,
Mri. Baxter, i ddyfod heibio; ond gan fod pump o bregethwyr i fod yno y
Sabboth dilynol, nid arosais yno ond un noswaith yn nhy rhyw farcer yn y
dref, a thranoeth aethum hyd Bwlch-y-ffrydd. Gan fod yr hin mor wlyb,
llechais yn y lle hwn dros y Sabboth. Pregethais cyn ymadael yn y ddwy iaith
chwech o weithiau, gan wneyd fy llety gyda’r gweinidog, y Parch. Mr. Davies.
Yr oedd yno, ar y Sabboth, wr ieuanc gyda mi o’r Wern, ar ei daith i Gymanfa
Llanbryn-mair. Cawsom amser hyfryd yn y lle hwn, a gellwch feddwl mai
llawenydd oedd gweled 13 heb eu derbyn, yn y gyfeillach.
Boreu dydd Mawrth aethum i Lanbrynmair. Wedi cymeryd ychydig luniaeth,
aethom i’r hen gapel, lle yr oedd cynadledd ar y pryd, ac euwau y
gweinidogion yn cael eu cofrestru. Anhawdd fyddai i mi roddi un desgriflad
cymwys o’m teimladau y pryd hyn. Er fy mod yn adnabyddus a holl weinidogion
yr Anuibynwyr, yn mron drwy y Dywysogaeth, cyn fy nyfodiad i America, nid
oeddwn yn bresenol yn adiiabod ond y Parchedigion canlynol — D. Williams,
Llanwrtyd; S. Griffiths, Horeb; D. Morgans, Machynlleth; H. Morgans, Sama;
Y PAKCH.
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0167) (tudalen 167)
|
(x167)
J. Davies, Llanfair; C. Jones, Dolgellau; S. a J. Eob-erts, Llanbrynmair; W.
Rees, a Jones, Trawsfynydd; y lleill oll oeddynt wynebau dieithr i mi, a rhai
a adwaenwn a ymddangosent wedi heneiddio llawer. Yr oedd yr olygfa hon, a’i
chyffelyb a gefais lawer gwaith wedi hyn, yn gwir dystio fod amser yn cyflym
drosglwyddo hil Adda o’r byd hwn i fyd arall, ac y dylem oll, gan fod y ty ar
y ddaiar yn ymddatod, fod a thy tragywyddol genym yn y nef i fyned iddo.
Bu amrai bethau dan ystyriaeth y brodyr, megys trefnu rhyw gynllun i gael
ysgol ramadegol yn y Gogledd, (gan fod yr un gynt wedi ei symud i
Aberhonddu,) ac amcanu dwyn yr eglwysi i fod yn ymdrechgar at gynal y ddwy—a
lleihau dyledion capeli swydd Drefaldwyn. Hefyd, dygwyd dan ystyriaeth y
gynadledd sefyllfa amddifad conglau tywyll y swydd hono, a’r cylchoedd
oddiamgylch; ac yn mhlith pethau eraill, ymofynwyd, oni ddylesid defnyddio
moddion cyffroadau diwygiadol yn eu plith? ‘ Y moddion cyhoeddus oedd yn ol
yr hen drefn, tri ar y tro yn pregethu, ac un yn dechreu yr oedfa. Er fod yno
lawer o bysgota dynion, ni wnaed cymaint, ar ddiwedd y Gymanfa, ag edrych a
oedd pysgod yn y rhwyd ai nad oedd. Aeth-nm oddiyno i gwrdd Dirwestol a
gynelid yn Llanidloes. Er fod llawer o Ies yn cael ei amcanu ato yn yr
oedfaon, ni chefais hollol foddlonrwydd yn nygiad rhai rhanau o’r cyfarfodydd
yn y blaen, megys codi chwe’ cheiniog yr un am bob trwydded (ticket)
dirwestol, i gael bara a chaws i’r bobl, a dethol gweinidogion nad oeddynt
o’r un golygiadau a hwy ar ddirwest fel gwrth -ddrychau gwawd, gan ddwyn y
gwrandawyr i gellwair.
Gan fy mod ar fwriad myned i Troedrhiwdalar er-
|
|
|
|
|
(delwedd B0168) (tudalen 168)
|
(x168)
TEAETHODATT, AC.,
byn y Sabboth, Gorph, 3ydd, cychwynais tuag yno. Daeth y Parch. D. Evans,
Llanidloes, gyda mi hyd Raiadr-yr-wy. Yr oeddwn wedi addaw cyfarfod a’r
Parch. Thomas Edwards, Swydd
Gaernarfon, cyn myned dros y mynydd, mewn ty anedd, tua thair mill-dir o’r
Rhaiadr. Pan aethym yno, yr oedd Edwards yn fy aros, a’r tyddynwr bach, un
o’r rhai siriolaf a welais erioed, wedi cyfrwyo ei gaseg wen i fy hebrwng, yr
hwn o’i serchawgrwydd a’i ewyllysgarwch a fa yn gy-sur mawr i ni ein dan. Lletyasom y noson hono gyda
y Parch. David “Williams, yn
Tanyrallt, yr hwn a’n llonodd yn fawr. Wrth ymddiddan a’n gilydd, hysbysodd y
pethau canlynol—ei fod ef wedi derbyn i gyfundeb yr eglwysi dan ei ofal y
flwyddyn a aeth heibio 323; ei fod ef a’r Parch. Mr. Jones, Llanuwchllyn, yn
benderfynol i roi tro i weled y Cymry yn America heb fod yn hir, os yr
Arglwydd a’i myn, ac os byddant byw. Yr oedd yr oedfaon yn lluosog; ac er
llawned oedd capel Troedrhiwdalar, nid oedd dros bump neu chwech yno heb fod
yn proifesu crefydd Crist. Ar ddiwedd yr oedfa yn yr hwyr, canwyd yr emyn
canlynol gan yr holl gynulleidfa, gyda hwyl felus, a bias da, dros awr
gyflawn wrth yr awrlais:—
“ “Wei dyma’r hen addewid,
A gadwodd rif y gwlith, O ddynion wedi eu colli,
Bydd canu am dani bytb.; Er cael ein mynycb. glwyfo,
Gan bechod is y nen, lacheir ein dyfnion glwyfau,
A dail y bywiol bren,”
Gan mai genedigol o’r lle hwn yw fy mhriod, gwaith anhawdd oedd ymadael yn
fuan; pregethais yno bump
T PARCH. JENKIK JENKIKS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0169) (tudalen 169)
|
(x169)
o weithiau, ac ymadewais i Lanymddyfri. “Wedi cyrhaeddyd yno, yr oeddwn yn adnabod
degau o’r trigolion. Y Parch. William Davies a’m hadwaenai inau, a rhai
ugeiniau o’r gynulleidfa oeddynt mor llygadgraff ag yntau. Cawsom gyfarfodydd
neillduol yno, yn enwedig yr hwyr, a rhai o’r newydd dan deimlad o’u cyfIwr
colledig a ofynent beth i wneyd i fod yn gadwedig. Yr oedd agwedd doddedig y
gynulleidfa yn effeithio ar fy ysbryd yn fawr. Byth nid anghofiaf eu
serchawgrwydd tuag ataf, yn weinidog a phobl. Pan y bu Eobin Ddu yn y lle hwn
yn areithio ar Ddirwest, wedi iddo ddeall fod dan o ddiaconiaid yr eglwys
Annibynol yn fragwyr, dywedodd mewn amryw fanau yn gy-hoeddus mai dwy sach o
frag sydd yn dal capel Llanymddyfri i fyny. Yma hefyd y mae Brutus yn
golygu yr “ Haul.” Priodol, hwyrach, fyddai cydmaru y misolyn hwn i
chwyddwydr, “bblegid yn hwn y gwelir holl frychau yr Ymneillduwyr fel
mynyddau cribog, a rhinweddau yr Eglwyswyr yn llawn cyhyd a chyflM a holl
ddyffryn y Mississippi.
Geilw holl bregethwyr y Dywysogaeth, os na fyddant yn weinidogion urddedig,
neu ar y pryd yn y col-egau, yn “Jacks;” a’r hen bererin hwnw, Mr. Rees
Davies, Glyn Bren, yn apostol y Jacks. Rhyfedd y gwahaniaeth sydd rhwng
Brutus a’i “ Haul” a’r hen Vicar gynt a’i “ Ganwyll Cymru.” Pwy a wyr na fydd
yn dda gan lawer eto gael goleu “ Canwyll” yr hen Vicar Pritehard pan y byddo
“Haul” Brutus wedi machludo, heb gyfodi mwy.
Aethym trwy Langadog, Llandeilofawr, a
Cross Inn, Llandybie, a phregethais yn y tri. Wedi myned i
|
|
|
|
|
(delwedd B0170) (tudalen 170)
|
(x170)
TBAETHODATT, AC.,
Gwaelod-y-maes, ger Llangenech, nid oedd fy modryb, chwaer fy mam, na neb o’r
teulu yn fy adnabod, nes hysbysu iddynt pwy oeddwn. Pan aethym i fy ardal
enedigol, a’r tai addoliad, Mynydd Bach, Siloh, Tre-forris, Llangyfelach, y
Felindre, Cors-hirion, y Crwys, a Chaslwchwr, yr oedd y bobl yn rhyfeddu
cymaint yn mron a phe bua»“T*” wedi cyfodi o feirw.
*
HANBS ROWLI A’l DEtJLTT.
|
|
|
|
|
(delwedd B0171) (tudalen 171)
|
(x171)
Tua’r ail flwyddyn wedi i mi ddyfod i New York, aethym i weled fy rhieni yn
Dundaff. Pan yn teithio ar draed o
Carbondale, gyda y Parch. Thomas Edwards, yr oedd
genym dair milldir ar i fyny hyd y gate, lle y gorphwysasom am ychydig mewn
ty bychan, er diluddedu natur. Daeth dyn i mewn o olwg hollol wlad-aidd, o’r
enw Eowli.’ Deallais wedi hyn mai Rowlands oedd ei iawn enw, a’i fod yn byw
yn y gymydogaeth. Edrychai ar yr awrlais, a dywedai yn Saesonaeg, “ D—n the
clock, is it as much as that?” Gan fy mod yn barnu fod y fath iaith yn
gableddus, dywedais wrtho,
“ You have no business to d-----n the clock. If there
is any fault about it, it must be the clock-maker’s.” Dwrdiodd fi yn haerllug
am ddyweyd dim wrtho, gan fy-gwth, a gosod ei ddyrnau wrth fy nanedd.
Enciliodd Edwards mewn braw oddiwrthym, ond nid o’n golwg. Dilynodd y gwr
gwaedwyllt fi o’r ty i’r heol, gan ddyweyd, “ I will lick you, by G-----d,” a
geiriau cyffelyb.
Tynai ei got, gan feddwl fod arnaf ei ofn. Pan welais hyn, tynais inau fy
nghdt, a theflais hi ar foncyfl’ oedd gerllaw, a dywedais mewn gwaed oer, os
oedd ef wa.fattle am iddo daro yn gyntaf, ond fod yn lled amheus genyf y byddai
iddo gael yr ei’gyd olaf,—os oedd yn barod, am iddo ddechreu ar ei orchwyl.
Mewn gronyn daeth ato ei hun—daeth yn fwy tawel a chlaiar. Gadawodd fi, gan
gnoi ei ddanedd, a dyweyd rhyw beth na wn i beth; ac nid gwaeth genyf hefyd.
Ymeflais
|
|
|
|
|
(delwedd B0172) (tudalen 172)
|
(x172)
HAJfES B1WTD
yn fy ngh6t, gwisgais hi am danaf, ac aethym ar ol Edwards yn dawel.
Yn mhen blynyddau wedi hy’n, aethym i weinidogaethu at y Saeson a’r Cymry i
Dundaff. Yr oeddwn yn adnabod y Rowli hwn byth, ond nid oedd ef yn fy adnabod
i, hyny yw, ni wyddai mai yr un oeddwn ag a fu yn cystadlu ag ef gynt wrth y
gate. Deuai ei deulu yn aml i’r capel Seisonig i fy ngwrando, ac yntau hefyd
ambell waith. Yn y stor, ryw ddiwrnod, wrth ymddi-ddan, dywedodd, “ You,
preachers, receive your six or seven hundred dollars a year, and we, poor
folks, keep you too.” Dywedais, “ You never give anything to us, I know,
because you see that we have too much; those who give us, think that they
ought to give.” Dywedodd, “ Yes, I do. When will you come and preach in our
school-house?” “What will you give me if I come?” “I will give you some
potatoes or something.” Cydunais ag ef y buaswn yn myned, os buasai iddo ef
fy nghyhoeddi. Addawodd wneyd. Cefais lon’d yr ysgoldy, ac aethym gydag ef
adref i’w dy, ac arosais yno dros y nos. Dangosodd i mi y caeau, y berllan,
ac amryw bethau eraill. Cyn ymadael, gofynais iddo a oedd efe yn coflo am y
dyn wrth y gate, y bu ef yn bygwth ymladd ag ef? Dywedodd, “ Ydwyf yn eithaf;
pa fodd y daethoch chwi i wybod am hyny?” Dywedais, “ Myfi yw hwnw.” Synodd
wrth glywed hyn, a daeth yn gyfaill gwresog i mi. Derbyniais ei wraig a thri
o’r plant yn aelodau eglwysig, a pharhaodd yn siriol tuag ataf tra bum yn y
lle.
Wrth fyned i’r oedfa Seisonig o’r sefydliad Cymreig, ar foreu Sabboth, gwelwn
ddyn o’r enw Eansom yn ail
T PARCH. JENKIN
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0173) (tudalen 173)
|
(x173)
grynhoi hen goed at eu gilydd, er mwyn gorphen eu llosgi. Wedi ei gyfarch,
gofynais iddo a oedd dim cywilydd arno fod yn y fan hono, fel rhy w sweep, ar
foreu Sabboth, fel rhyw bagan ar ochr y ffordd, pan oedd dynion eraill yn
myned i’r cwrdd? Dywedodd, “ No. not much.” Gofynais a oedd ef ddim yn
ewyllysio yn hytrach fod yn rhywle yn mhell o’r golffg, na bod dynion yn ei
weled? Dywedodd, “ I think myself it would look a little better.” Dywedais, “
There is one who sees you all along.” Gofynodd, “ Who is he?” Dywedais, gan
gyfeirio tuag i fyny, “ He is above you,” a gadewais ef heb ddyweyd dim yn
rhagor. Tua’r ail Sabboth ar ol hyny, yr oeddwn yn pregethu yn Saesonaeg mewn
school-house gerllaw ei dy ef, ac yntau yn breseiiol. Ar ddiwedd yr oedfa,
cyfododd i fyny, a dywedodd, “ That word rings in my ears, that there is one
above who sees me all along.” Daeth hwn hefyd at achos Crist.
Wrth gychwyn o Dundaff, pan yn ymadael i fyned i Ohio, yr oedd genyf rywbeth
i’w benderfynu cyn ymadael a Montrose. Gadewais y wraig a’r plant i fyned o’m
blaen, ac yn mhen tua haner awr aethym ar eu holau. Wedi myned filldir neu
ddwy, gwelwn gi du yn gorwedd ar gauol y ffordd, yn edrych arnaf, fel pe
buasai am neidio ataf. Edrychais tua’r llawr? a chefais gareg lled dda. Gan
mai llaw-chwith ydwyf, tanais hi ato, a tharewais ef yn ei dalcen, a gwnaeth
y creadur ryw ysgrech aethus. Yr oeddwn wedi ei ladd, a’i ymenydd ef allan.
Gyda hyn, neidiodd dyn ataf dros y fence, gan fygwth fy lladd i, am i mi ladd
y ci. Dywedais wrtho fod y ci ar y ffordd fawr—nad oeddwn yn prisio am
|
|
|
|
|
(delwedd B0174) (tudalen 174)
|
(x174)
HAKES BYWYD, &C.
dano ef na’i gi, ac os na buasai ef yn fy ngadael yn llonydd, y buaswn yn
gwneyd yr un peth ag yntau ag a wnaethym a’r ci. Wedi hyn aeth yn ol at y
corn i’r cae yn ddiddyg, ond ei fod yn grwgnach peth, ac yn bygwth y gyfraith
arnaf. Aethym i’m ffordd yn dawel, ac ni welais y ci na’r dyn hwnw, am wn i,
byth wedi
GWNEYD KHAN TANGNEFEDDWR.
|
|
|
|
|
(delwedd B0175) (tudalen 175)
|
(x175)
Pan oeddwn yn Dundaff yn weinidog, tua 1845, dechreuodd yr Odyddion enill
tir, a myned yn lluosog iawn yn Carbondale. Cyffrodd hyny^ ysbryd rhai dynion
da, ac yn neillduol un Daniel Price, diacon gyda’r Annibynwyr, yn eu herbyn.
Yr oedd pobl Dundaff yn agor eu capel newydd, ac anfonwyd am y Parch. Evan B.
Evans, Pottsville, i’r agoriad. Wrth ddychwelyd, aeth i Carbondale i dreulio
Sabboth. Yr oedd yn gymundeb yno, a chan fod Mr. Evans yn Odydd, dywedodd
Daniel Price na wnai efe gario y bara a’r gwin o gwmpas, os oedd Mr. Evans i
bregethu. Penderfynodd y mwyafrif i gael Mr. Evans i bregethu, a chael
cymundeb; felly ymadawodd Daniel Price, a rhyw ddeuddeg-ar-hugain gydag ef, i
ddechreu achos newydd; ac arosodd tua phedwar ugain ar ol. Tua phen wythnos,
daeth y Parch. Lewis Williams i Dundaff, i erfyn arnaf ddyfod i Carbondale, i
gynyg gwneyd trefn. Aethym yno erbyn yr amser, rhoddais y ceffyl yn ystabl yr
hotel, ac i’r capel ar fy union, hels weled neb. Yr oedd y capel yn orlawn—y
ddwy blaid, yn gystal a’r holl enwadau eraill, yno yn gryno. Dechreuais y
cyfarfod trwy ddarllen a gweddio fy nun, yna cymerais fel testyn eiriau Paul,
“ Mi a glywais fod ymrysonau yn eich mysg, ac o ran yr wyf fi yn credu.”
Syllai pawb arnaf, a gwrandawent yn astud. Teulu Chloe oeddynt wedi hysbysu
Paul am Corinth, a’ r Parch. Lewis Williams sydd wedi fy hysbysu inau am
danoch
|
|
|
|
|
(delwedd B0176) (tudalen 176)
|
(x176)
HANES BYWYn
chwi. Hwyrach nad oedd pethau yn gywir fel yr oedd Paul wedi cly wed, ac nad
yw pob peth yma fel y clywais inau. Br hyny mae rhyw beth allan o le. M
ddaeth Mr. Williams ataf fel unyn dwyn chwedlau, ond fel un yn teimlo -gofid,
oblegid yr oedd yn wylo wrth ddyweyd, ac yn gofyn am gydymdeimlad. Clywais
fod ymryson rhyngoch chwi a Daniel Price, yr hwn oedd yma yn ddiacon. Dyn da
yw Daniel Price—hen grefyddwr ffyddlon—yn grefyddwr cyn gadael Cymru, ac yn
grefyddwr yma dros flynyddoedd lawer. Yr oeddych chwithau yn meddwl yn uchel
am dano, onide ni “buasech yn ei osod yn ddiacon, oblegid nid ydyw dynion yn
gosod pob ffwl yn ddiacon. Yr wyf fi yn credu inai dyn da yw Daniel Price, ac
y bydd yn canu y delyn aur gydag Abraham. Yr ydych wedi gwneyd cam &
Daniel Price, hwyrach yn anfwriadol, eithr mewn byrbwylldra. Dylasech
ystyried mai Daniel Price yw Daniel Price; mai manteision Daniel Price a
gafodd, ac mai synwyr Daniel Price sydd ganddo. Yr ydych yn disgwyl cael
dynion fel y dyleat fod, yn lle y peth ydynt. Gan nad ydych chwi eich hunain
y peth y dylech fod, pa fodd y dysgwyliwch i eraill fod?
Mae Daniel Price yn dyweyd mai dynion ofnadwy yw yr Odyddion, ac mai rhyw
beth drwg iawn yw y secret sydd ganddynt. Pa fodd y gwyr ef pa un ai drwg ai
da ydyw tra y byddo yn secret f Quid yw yn ofynol ein bod yn gwybod am beth
cyn ei farnu? Os yw Daniel yn gwybod beth ydyw, nis gall fod yn secret
mwyach. Newidiai gwedd Daniel Price wrth glywed hyn; gwridai ei wyneb gan
ddigofaint, tra y gwenai eraill. Aethym yn mlaen, gan ddyweyd, Ar yr ur pryd,
nid yw rhagoriaethau Odyddiaeth fel crefydd yi
Y PARCH. JENKIN
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0177) (tudalen 177)
|
(x177)
well na’r grefydd Phariseaidd, pa rai a garent y sawl a’u carai hwythau. Mae
cystal crefydd a hyna gyda cheffylau. Casa di fi, medd un hen
geflyl, minau a dy gojsaf dithau. Gwir yw eich bod yn amddinyn ac yn gwylio
eich gilydd, yn claddu eich meirw yn barchus; ond nid ydych yn gofalu am neb
eraill. Eithr am grefydd Crist,
mae yn porthi a disychedu y gelyn. M byddai angen cymdeithasau eraill pe
gweithid allan egwyddor ei grefydd Ef. Dywedais wrthynt am ochelyd
cyd-doriad, ac am iddynt gofio eu cyfamod eglwysig, yn nghyd ag amryw
anogaethau i fod yn heddychol. Ar ddiwedd y cyfarfod, deallais fod y rhan
fwyaf wedi tawelu llawer, ond yr oedd Daniel Price wedi digio yn fawr, ac yn
llefaru geiriau caledion am Siencyn wrth bawb o’i gydnabod.
Yn mhen ychydig ar ol hyn, daeth y Parch. John Cook i Dundaif, a chan oi fod
ar ei draed, ac i bregethu yn Carbondale a Blakeley wrth ddychwelyd, aethym
i’w hebrwng gyda cheffyl ‘a luggy. Cawsom fod pob peth wedi tawelu yn
Carbondale, a phawb oeddynt yn cwyno wedi cyfod i’w lle. Aethom yn mlaen i
Blakeley, lle yr oedd Daniel Price yn byw, a’r hwn oedd eto yn parhau yn
ddrwg ei dymer. Pregethasom ein dau, ac ar ddiwedd y cyfarfod daeth amryw yn
mlaen i ofyn i mi ddyfod gyda hwynt i letya; ond atebais, Na, yr wyf yn myned
heno at Daniel Price. “ Nid oes neb acw eisiau ei weled,” meddai yntau, a
ffwrdd ag ef, a Cook gydag ef. Dilynais hwy, ac at y drws. Curais, ond dim
ateb. Curais drachefn, ond methu peri i neb glywed. Aethym i mewn, a
dywedais, Beth yw y fath bobl a chwi? nid ydych yn agor y drws er euro, ac
nid ydych yn rhoddi lle i mi eistedd ar ol dyfod i mewn.
|
|
|
|
|
(delwedd B0178) (tudalen 178)
|
(x178)
HAKES BTWYD.
Yna edrychais ar Daniel, a dywedais, Daniel, ni ddaethym yma er mwyn eich
bwyd na’ch gwely, ond am fy mod yn gwybod eich bod wedi tramgwyddo. Beth
bynag a ddywedais am danoch allan o le, yr wyf yn cydnahod fy mai. Chwi a
ddvlasech ddyfod ataf fl; ond gan na ddaethocb, dyma fi atoch chwi. Rhaid i
ni faddeu i’n gilydd, Daniel, onide ni chawn faddeuant. Mae yn beth echrys
ein bod ni ein dau wedi crefydda cyhyd, a’u cael yn golledig yn y diwedd. Ni faddena Duw i ni os na
faddeuwn i’n gilydd. Am hyny, rhoddwch i mi
eich llaw.
G\dahyn dnng’osHi Daniel deimlad dwfn, llanwai y d;igr;tu ei lygmtj.
Hvwedodd, “ Os rhoddaf fy llaw, rhoddafiy ngh;il”i, hetyd.”.
le, Daniel, nid y wiw bod yn rhagritbiol. Estynodd ei law, a
tborodd yr holl deulu allan i wylo. Trodd pawb i deiirilo yn siriol, ac aed
atii barotoi swper yn gysurus. I Yu y boreu, dywedais, Daniel, nid wyf wedi
darfod& cbwi eto, rhaid i chv>d ddyfod gydami heno i’r gyfeillach i
Carbondale. Dywedodd yn benderfynol na ddeuai byth, er hyny llwyddais i’w
ddarbwyllo ef i dyfod.
Aethom i’r gyfeillach ein dau. Dywedais wrth y bobl fod Daniel wedi dyfod
yno, ac os oeddent yn barod i’w dderbyn, am iddynt roddi arwydd trwy godi
llaw.; Cododd pawb en dwylaw yn unfrydol. Yna gofynais i Daniel,wneyd arwydd
drosto yntau, yr hyn a •wnaeth yn bur arat. Ar hyny cododd rhyw hen chwaer ar
ei thraed, a dechreuodd ganu:—
“ Yn awr mae’r llaeth a’r bara can, A Iesu Grist yn ffrynd i’r gwan; A chael
maddeuant Daniel Price ISydd gan’ mil gwell na pliwdin rice.”
Y PARCH. JEKKIST JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0179) (tudalen 179)
|
(x179)
Aeth pawb i hwyl, a chefais inau ad-daliad cyflawn am aberth mawr i’m
teimlad.
Wedi myned i Ohio, aethum i fyw i Granville. Yr oedd y ddwy eglwys Gynulleidfaol,
Granville a Newark, dan fy ngofal. Yn yr amser hwn bu amrai ysgrifau rhyngwyf
a’r Parch. William Morgans, PottSTille, Pa., am fedydd. Tebyg na orphenir yr
hen ddadl hono yn yr oes hon, ac mai y fFordd fwyaf heddychol yw, i bob un
fod yn sicr yn ei feddwl ei hun.
Yn yr amser yma hefyd, dymunwyd arnaf i dreulio dau Sabboth gyda’r eglwys
Gynulleidfaol yn Cincinnati; ar y pryd yr oedd cynadledd flynyddol y
Methodistiaid Esgobawl yn y lle, a’r hen frawd Dafydd Cad-waladr, aelod o’r
cyfundeb hwnw, yn y ddinas. O
garedigrwydd ato, ceisiodd rhai o’r Annibynwyr ganddo roi pregeth iddynt hwy
y Sabboth, er eu bod yn disgwyl y byddai Mr. Jenkins, Newark, yno hefyd, beth
bynag eu bod am iddo ef ddyfod, pa uu a fuaswn i yn’ dyfod ai peidio. Y Sabboth a ddaeth, y gynulleidfa a’r
pregethwyr hefyd. M chawswn bregethu
yn gyntaf, mynai ei ffordd ei hun.
Tynodd ei destyn—”Gan edrych yn ddyfal na bo i neb ballu oddiwrth ras
Duw.” Swm ei bregeth oedd, ceisio profi yr athrawiaeth o syrthiad oddiwrth
ras. Nodai lawer o bersonau y gwyddai ef am
danynt, oedd wedi bod unwaith yn
ddtawiol, ond wedi hyny a aethant yn hollol annuwiol; ac am dano ei hun,
dywedai ei fod yn gwybod yn sicr ei fod yn dduwiol yn awr, ond nid oedd yn
gwybod y byddai felly y flwyddyn ddyfodol, nac hyd yn nod yr . wythnos
nesaf. Yr oedd yr hen frawd wedi bod
wrthi am agos i awr, yn ymdrechu yn galed i brof) ei bwnc. Yna tynais inau fy
nhestyn. “ Yu wir meddaf i chwi,
|
|
|
|
|
(delwedd B0180) (tudalen 180)
|
(x180)
HANES BTWYD
y mae llawenydd yn y nef am un pechadur a edifarhao, mwy nag am namyn un cant
o rai cyfiawn, y rhai nid rhaid iddynt wrth edifeirwch.” Ar ol gwneyd rhai
eylwnodau ar edifeirwch, dywedais am farn yr angylion a’u llawenydd; fod en
golygiadau hwy (eu sentiments) yn gywir, beth bynag yw golygiadau dynion yma,
Yna gofynais, A ydych chwi yn meddwl fod yr angylion wedi myned mor ffol a
llawentuvu am un hen bechadur fel Dafydd Cadwaladr, neu ryw un arall a
edifarhao yma ar y ddaiar, na wyddus beth a ddaw o hono cyn pen blwyddyn, i’e,
hyd yn nod yr wythnos nesaf, . yn fwy nag am bedwar-ar-bymtheg a phedwar
ugain o rai y gwyddant y cant eu cwmpeini am byth? Yna dyw. dais, Fe ddichon
mai y ffordd oreu fyddai i ni dori pen yr hen frawd tra y mae yn dduwiol,
rhag ofn iddo farw ryw bryd eto yn annuwiol, a myned i uffern; oblegid y mae
yn gwybod ei fod yn dduwiol yn awr, yna caiff fyned i’r nef, oblegid y maent
hwy yno wedi penderfynu hyn, “Yr hwn sydd gyfiawn, bydded gyfiawn eto.” Bydd
dyn am byth y peth fydd pan fyddo
marw.
Wrth feddwl am beth fel hyn, cof genyf am chwedl a glywais unwaith. Syrthiodd
llongwr oddiar yr hwyl-bren i’r mor, ac estynodd Gwyddel o forwr y rhaff
iddo; wedi i’r creadur tlawd oedd yn y dwfr gael gafael ynddi, gofynodd y
Gwyddel iddo, a oedd yn Gatholic? nac ydwyf, medai y llall. I lawr tan y dwfr
y cafodd fyned am ychydig wedi hyny. Wedi ei godi i’r ymyl, gofynodd iddo
drachefn, a wyt ti yn Gatholic yn awr? a’r llall yn ateb yn barhaus nad
ydoedd. Ond o’r diwedd, pan welodd nad oedd yn cael ei dynu i’r Ian, dywedodd,
yr wyf yn Gatholic. Wei, meddai y Gwyddel,
Y PAECH. JENKIN JBSKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0181) (tudalen 181)
|
(x181)
“ It is better to let you die in the faith.”
A gadawodd iddo fyned dan y dyfroedd.
Yr oeddwn wedi dyfod i Newark a Granville ar fy nhraul fy hun, yn ol
yr alwad a roisant i mi. Ar ben. y fhvyddyn nid oeddynt wedi talu yr haner
o’r hyn a addunedasant. Wrth ystyried fy mod dan yr angenrheidrwydd o gadw
ceifyl, talu am dy i fyw, a’m teulu yn lluosog, siaredais yn bwyllog a’r
blaenoriaid am fy amgylchiadau. Yr oeddent yn addef fy mod wedi bod yn
llwyddianus, fod amrai wedi eu derbyn at yr achos, ond nad allasent hwy wneyd
rhagor. Er siarad llawer a hwy nid oedd dim yn tycio. Nid oeddwn yn priodoli
yr ystyfnigrwydd hwn ond i ychydig o honynt, eto, yr oedd y rhai hyny yn
ddigon er atal y gwersyll i gychwyn. Dywedais nad oedd dim ond yr ysbryd drwg
yn eu hatal rhag gwneyd eu haddewidion; nad oedd eu haddewidion ond dau cant
a haner yn y ddwy eglwys, a’u bod hwy yn llawer gwell eu hamgylchiadau nag
oedd eglwys Granville, a chan mai gwrando ar yr ysbryd drwg yr oeddynt, y
buaswn i yn gwneyd gwaith a hwy na fuasai hwnw yn ei wneyd (sef yr ysbryd
drwg), y buaswn yn eu gadael hwy.
Rhoddais yr alwad oeddynt wedi ei rhoi i mi yn y Court, yn erbyn y capel,
rhoddais eglwys Granville yn rhydd, gwerthais y ceifyl a’r wagen fach, talais
fy nyled, a gadewais hwynt. Yn ol dim o hanes a gefais am rai o honynt, nid
yw yr ysbryd drwg hwnw wedi eu gadael hyd heddyw.
Yr oeddwn. wedi bod yn Brady’s Bend (Sugar Creek) rai misoedd yn ol, ar gais
yr eglwys hono, gyda y Parch. T. Edwards, ac eraill, er ceisio terfynu rhyw
ymryson oedd rhyngddynt. Caed ar ddeall mai ar un
|
|
|
|
|
(delwedd B0182) (tudalen 182)
|
(x182)
HASTES BYWYD
o’r diaeoniaid yr oeddynt yn bwrw y bai. ISTid oedd y diacon yn foddlon i
roddi ei swydd i fyny, a’r rh.an fwyaf o’r eglwys am iddo wneyd. Wedi ei
gynghori ef, a’r rhai oedd yn ei bleidio, mai gwell er lles yr achos, a
heddwch, oedd iddo roddi ei swydd heibio, yn neillduol y pryd hwnw, a chael
arwyddion pawb ond ef ei hun, dywedais, Mae yn well i chwi, Mr. Jones, i roi
eich swydd i fyny. Atebodd, “M wnaf fi ddim o hyny.” Yna dywedais wrtho, chwi
welwch, John bach, fod yr eglwys i gyd wedi gwneyd arwydd i hyny; ni ellwch
chwi fod yn ddiacon mwy, oddieithr i chwi fod yn ddiacon i’r llygod. Felly dybenodd y cwrdd hwnw,
a diacon y llygod y cafodd ei alw o hyny allan.
Pan yn cychwyn o Newark, gyda’r teulu, nid oeddem yn benderfynol i ba
le i fyned. Nid oeddwn wedi gweithio nemawr o ddim oddiar y daethum o’r
mynyddau yn Nghymru hyd yn hyn; nid oedd yn ddi-chonadwy i gael gwerthu yr
ychydig dir oedd genyf yn Dundaff am ei gyflawn werth; nid oeddwn yn
ewyllysio myned yn ol at fy hen gydnabyddiaethau yn llwm fel yr oeidwn,
penderfynais y buaswn yn myned a’r teulu, am ychydig amser, i Brady’s Bend
(Sugar Creek), ac yno yr awd. Cefais waith yn y foundry, ty i fyw ynddo, a
rhoddais fy llythyr i’r eglwys Gynulleiclfaol. Cyn pen mis, deallais fod
surdoes yno yn y blawd; amrai a sisialent fy mod am fyned a lle y gweinidog,
ac eraill, fod eisiau rhyw gyfnewidiad yno ar bethau, beth bynag fuasai yn
cymeryd lle. Wrth wybod hyn, codais fy llythyr, a rhoddais ef i’r eglwys
Bresbyteraidd. Am dymor, pregethais ar hyd y wlad mewn ysguboriau, yn Black
Fox,’ a manau eraill, a chefaia luaws i fy ngwrando yn aml. Ar gais y
Bedyddwyr
T PARCH. JEKKIK JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0183) (tudalen 183)
|
(x183)
pregethais iddynt hwy amrai weithiau, a’r Annibynwyr yn dyfod i’m gwrando,
nes oedd eu capel hwy yn agos a bod yn wag. Wrth weled hyn, aeth gweinidog yr
Annibynwyr, a rhyw hen bregethwr diegwyddor arall gydag ef, at weinidog y
Presbyteriaid, a’r cwyn fy mod yn rhwygo eglwysi, ac. nis gwn pa faint o
bethau eraill. Cefais wys i ymddangos o flaen y Saeson yn mhen deng niwrnod.
Y cyhuddwr oedd Mr. Common Fame. Yno yr awd, ac amddiffynais fy hun yn ngwydd
tyrfa fawr. Eto, barn odd Mr. Common Fame fi yn euog, pwy bynag ydyw.
Apeliais i’r Presbytery; enillais y dydd yno, a gwelais fod gwyr y Common
Fame o’m tu, yn lle bod yn fy erbyn. Gorfu i weinidog y Presbyteriaid yn fuan
ymadael o’i eglwys. Ymddygai y Bedyddwyr yn garedig iawn ataf; ceisient yn
siriol iawn genyf ddyfod i’w cyfeillach hwy. Aethym ryw noswaith, a’r gair
cyntaf a ofynwyd i mi yn y gyfeillach hono oedd, a oeddwn wedi newid fy marn,
ac am fwrw fy nghoelbren yn eu plith hwy? Dywedais ei bod yn myned dipyn yn
hwyr i mi ddyweyd llawer wrthynt y noson hono—os oeddynt yn foddlon i mi
ddyfod atynt i’r gyfeillach, y cawsent glywed mwy y tro nesaf,—y noswaith
gyntaf y bum yn siarad a fy ngwraig, na bu dim son am briodi y noson hono;
felly y terfynodd y gyfeillach. Yr amser yma yr oedd y telegraph Cymreig yn
cerdded yn gyflymrhwng Brady’s Bend a Pittsburgh, a rhai lleoedd eraill,
eisiau gwybod yn fawr beth a fuasai yn dyfod o Siencyn, druan. Yn yr wythnos
hon hefyd daeth amryw o’r Independiaid ataf i’m ty, gan ddyweyd nad oedd
achos am i mi fyned at y Bedyddwyr, y buasent hwy yn adeiladu capel i mi.yn
ymyl y railroad, a llawer o addewidion eraill. Dywed-
|
|
|
|
|
(delwedd B0184) (tudalen 184)
|
(x184)
HANES B7WYD
ais fod yn y lle dri capel Cymreig yn barod, y gallasai un capel eu cynwys
oll ag oedd yn y lle hwnw.
Hwyr cyfeillach y Bedyddwyr a ddaeth. Trwy y dydd blaenorol, dywedai
amryw o’r Bedyddwyr wrthyf nad oedd y caredigrwydd a ddangosasant ataf ddim,
niewn cyferbyniad i’r hyn a fuasent yn ei wneuthur yn ol llaw. NM oedd fy
ngwraig fy hun yn hollol foddlawn i mi fyned i gyfeillach y Bedyddwyr y noson
hono, trwy fy mod wedi dyweyd wrthi hi y modd y pa’siodd y gyfeillacb. o’r
blaen; eto, gwyddwn fod gau-ddi hi gryn ymddiried ynwyf, er ei bod yn
sigledig i raddau yn ei theimladau, wrth glywed cymaint gan wahanol bersonau.
Llawer un a edrychent gyda chraflfder pa le y buasai y glorian yn
troi. Gwefreiddiai teimladau amryw mewn pryder am fy sefydlogrwydd. Penderfynai rhai o’r Bedyddwyr
y fan lle y buaswn i gael fy nhrochi. Yr Independiaid a laesent eu gafael
ynwyf, ac hyd yn nod y Parch. Howell Powell a ofynai, a oeddwn yn myned i fod
yn Fedyddiwr? “ le,” meddai efe, “ a ydych yn rhyned i gael eich trochi? Dyna
y son sydd yn mhob man.” Dywedais nad oeddwn erioed heb fod yn Fedyddiwr; am
gael fy nhrochi, fy mod yn ddigon bawlyd yn barod, &c.
Trwy ein bod ni yn castio yn y foundry y noson y y cadwai y Bedyddwyr eu
cyfeillach nesaf, o’r pryd y bum yn ymddiddan a hwynt, nid aethym atynt. Mae
hyn yn hollol hysbys, fod yn rhaid i’r moulder fod. gyda ei waith yn amser
castio. Yn ysbaid yr wythnos hono, teimlai y Parch. David Thomas, gweinidog y
Bedyddwyr, yn lled ddigalon, am fy mod yn debyg o fyned a’i le ef, a’i fod ar
y traed olaf yn mhlith ei hen frodyr. Poor fellow, nis gwn yn y byd beth sydd
wedi dyfod o
Y PAECH. JENKIN
JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0185) (tudalen 185)
|
(x185)
hono ef. Beth bynag, i’r gyfeillach yr aethym. Wedi i’r rhanau arweihyddol
o’r gwaith fyned heibio, cododd Richard Wooly ar ei draed, a dywedodd, “ Yr
wyf yn gweled fod Mr. Jenkins wedi dyfod atom, heno eto. Mae ef yn ddyn call,
ac eisiau dynion call sydd arnom ni. (Dyn da yw W.ooly). Yna
gofynodd a oeddwn wedi cyfnewid yn fy meddwl yn ddiweddar—fy mod wedi addaw y
buaswn yn dyweyd rhyw beth’ mewn perthynas i hyny, pan oeddwn yn eu plith y
gyfeillach o’r blaen. Dywedais fod dyn yn greadur cyfnewidiol, a’i fod yn
cyfnewid yn barhaus.
Gofyniad. le, ond fy meddwl i yw, os gallaf ei ddyweyd ef, A wnaech chwi eto,
pe byddech yn ysgrifenn ar fedydd, ysgrifenu yr un fath ag y gwnaethoch o’r
blaen?
Ateb. Ni byddai hyny o un dyben, trwy ei fod wedi cael ei ysgrifenu yn barod.
Gof. Yr wyf wedi clywed eich bod yn ddiweddar wedi taenellu plentyn i
Dafydd Thomas. A ydyw hyny yn wir?
GWELLIANT GWALL.—Ar
tudalen 185, a’r 19eg llinell, yn lle
“Dafydd” Thomas, darllener “ Griffith” Thomas.
Ateb. Ydyw, mae yn wirionedd.
, Gof. Yr wyf yn gofyn i chwi yn ddifrifol, ac yn disgwyl cael ateb
difrifol, A wnaech chwi daenellu baban eto mewn amser dyfodol, os bydd
amgylchiadau yn galw, a dynion am i chwi wneyd?
Ateb. Yr wyf yn ddifrifol. Yr wyfyngwybod yrhyn a wnaethym, ond nid wyf yn
gwybod llawer o’r pethau a wnaf; bydd hyny yn ymddibynu ar yr amgylchiadau y
bf ddaf ynddynt ar y pryd.
Gof. Ni wn i ddim beth i’w ddyweyd yn awr; ond gofynaf fel hyn, A ydych chwi
yn credu fod trochiad yn fedydd?
|
|
|
|
|
(delwedd B0186) (tudalen 186)
|
(x186)
HANES BYWYD
Y PARCH. JEKKIK JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0187) (tudalen 187)
|
(x187)
Ateb. Ydwyf; nid wyf wedi ameu hyny erioed.
Gof. A ydych chwi yn credu y dylech fedyddio bab-anod?
Ateb. Nid oeddwn am eu cadw yn hwy mewn dyryswch. Yr wyf yn credu mai eiddo
plant yw teyrnas nefoedd, ac mai un o freintiau y deyrnas hono yw bedydd.
Felly y dybenodd yr ymddiddan am hyny.
Yna dywedasant yn gyffredinol, er fod ganddynt bob parch i mi, eto fod digon
rhyngom i’n cadw ar wahan; mai myfi oedd y cyntaf a ddarfu iddynt gyfarfod
erioed fel hyn.
Gofynais gyngor iddynt fel hyn: Yr ydwyf wedi arfer a moddion crefyddol
erioed, ac nid wyf yn teimlo yn hollol gysurus fel hyn. Pe buaswn yn dyweyd
fy mod yn credh am fedydd fel chwithau, cawswn fy lle yn gyflawn yn eich
plith; ond gan fy mod wedi ymddwyn yn gwbl ddifrifol a diragrith, nid oes yma
le i mi. Os af at y Methodistiaid, gofynant a wyf yn credu eu Cyffes Ffydd
hwy? Br dyweyd fy mod yn credu y rhan fwyaf o hono, os nad allaf ei lyncu i
gyd, a hyny ar unwaith, dywedant nad oes le i mi yno. Os af eto at yr
Independiaid yn y lle hwn (ac nid yw yn gyfleus yn bresenol i mi fyned oddi
yma), dywedant fy mod am ranu yr eglwys. Os af at y Saeson, galwch fi yn Die
Sion Dafydd, neu ryw beth. Rhoddwch gyngor i mi; hwyrach y caf ryw oleuni er
gwybod fy nyled-swydd yn well nag yr wyf yn ei gwybod yn bresenol. Dywedasant
yn onest, na wyddent hwy beth i’w ddyweyd wrthyf. Gan ei bod yn myned yn
hwyr, dywedais, Efallai mai gwell fyddai gofyn i Ddnw, yna gweddiais yn
ddifrifol, os oeddwn yn gyfeiliornus, am iddo ef fy ngoleuo; ac ysgatfyd-d
fod y bobl hyn yn gyfeiliorn
us hefyd, a dymunais yn syml am iddo ein goleuo i gyd—mai efe oedd y gwir
oleuni, am iddo beidio ein gadael yn y tywyllwch, er mwyn ei enw, &c. Yna
ymadawsom yn frawdol, a’r dagrau yn llanw ein llygaid. Yn fuan wedi hyn, aeth
bachgen bychan, pedair oed, i ni, a’i droed dan y car, a bu farw mewn canlyniad.
Torais inau dri o’m bysedd, drwy iddynt fyned rhwng cogs j crane yn y
foundry; a phan ddywedodd rhyw ddynes hir ei thafod, anystyriol, nad oedd
fater am danaf, ein bod yn y foundry yn aml yn rhy lawn, ifromodd y moulders
wrthi i’r fath raddau; ac oni buasai ei bod mewn ffordd deuluaidd, buasent yn
ei chicio hi hefyd; oblegid pan oeddym yn gwneyd y peth cyntaf yn y boreu y
cymerodd yr anffawd le. Fel hyn daethym yn wrthddrych tosturi cyffredinol;
gwnawd i mi gasgliad da o arian. Nid oes o fath gwyr y gweithfeydd am hyn,
rhewnangen.
Wedi i mi dori fy llaw, cefais fyned yn wiliedydd (watchman) ar y forge. Mae
yn debyg eu bod yn disgwyl i mi wylio yno ar y Sabboth, ond ni wnaethym hyny.
Yn mhen tua pymthegnos, daeth prif arolygydd y gwaith ataf, gan ofyn pa le yr
oeddwn wedi bod y Sabboth diweddaf? Dywedais mai yn y cyfarfodydd crefyddol.
Dywedodd fod yn rhaid iddo ef gael un a fnasai yn gwilio y/on/eary Sabboth.
Dywedais mai ei waith ef oedd edrych i mewn am hyny, ond na fuaswn i ddim yn
gwneyd y fath beth. Dywedodd fy mod yn ei foddhau ef gyda’r goreu; ond os na
wnawn y gwaith hwnw ar y Sabboth, fod yn rhaid iddo ef gael un arall yn fy
lle, gan ofyn, pwy oeddwn i yn feddwl a fuasai ( yn gwneyd y tro? Dywedais,
fe allai mai gwell oedd iddo osod un o’r Gwyddelod—fod y rhai hyny oeddwn
|
|
|
|
|
(delwedd B0188) (tudalen 188)
|
(x188)
HAKES BTWTD
i yn adnabod o honynt yn myned tuag uffern eisoes. Yna gofynais os oedd
ganddo wrthwynebiad i mi wneyd rhyw beth arall yn ei waith ef a allaswn
wneyd? Dy-wedodd nad oedd mewn un inesur. Yna aethym i’r gwaith glo am rai
misoedd, gyda’r boddlonrwydd mwyaf. Yn yr adeg yma, aethym
ryw ddiwrnod i dy gwraig o Sir Forganwg. Gan fod hon yn gwybod fy mod yn
enedigol o’r un sir, ymddiddanai am bersonau a phethau yn hollol anochelgar.
Dywedai nad allasai hi aros mo’r Cardis, mai dynion drwg, twyllodrus, a
dichellgar oeddynt oll. Dywedais, Mrs. Rees, nid wyf wedi eu cael hwynt oll
felly. Yr oedd Daniel Moses gyda ni yn Dundaff, ac nid wy’f fi yn gwybod am
well dyn na hwnw. “ le’,” meddai hi, “ nid wyf fi yn gwybod dim am hwnw.” Yr
ydych yn adnabyddus ag Evan Morgan, sydd yma gyda ni yn Sugar Creek—mae ef yn
un o’r dynion goreu sydd yn y lle. . “ le, Siencyn bach,” meddai hithau, “
Evan Morgan, Cardi duwiol yw Evan. Mae gystal gen’ i am y Cardis a neb, os
byddant yn Gardis duwiol.” Yn y dyddiau dilynol, ac i raddau hyd y dydd
heddyw, mae y gair Cardi duwiol yn aml ar fy meddwl. Mae gwir dduwioldeb yn y
fuchedd yiv lladd rhagfarnau dynion. Gwir fod dynion yn cael eu
galw gan y byd yn ol y lleoedd y daethant o honynt. Mae trigolion y Talaethan
yn cael eu galw yn Pumpkins, Pennyites, Buckeyes, Badgers, Hoosiers, a
Goffers, &c. Felly dywedwn ninau y geiriau, Northyn, Moch Mon, Hwntw, Sir
Gaer, a Cardi, heblaw llawer o enwau gwael eraill. Rhaid i ni ddyoddef
diystyrwch gan ddynion, neu fyned yn gymaint ffyliaid a hwythau. Os caf y
fraint o fod yn dduwiol, nid ydyw o fawr bwys beth y caf fy ngalw gan
ddynion.
Y PABOH. JENKIN JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0189) (tudalen 189)
|
(x189)
Cyn ymadae: o Brady’s Bend, aethym yn ol i gapel yr Independiaid, heb fawr
wrthwynebiad. Nid oeddwn yn dyweyd nemawr wrth neb, na neb yn dyweyd ond
ychydig wrthyf finau. Beth bynag, ryw foreu Sabboth, ataliodd un o’r
ymddiriedolwyr y gweinidog i fyned i’r pwlpud, a chadwyd yr oedfa yn gyfarfod
gweddi, a chadwyd cyfeillach neillduol ar ol, cyn ymadael. Cofus genyf fod un
o’r rhai a weddient, yr hwn a berchenogai lawer mwy o sel a hyfdra nag o
wybod-aeth, yn dyweyd, “ Arglwydd mawr, y maent am ladd dy was; mae yma ryw
beth yn atal, ac y mae yn rhaid iddo atal hyd oni thyner ef ymaith. O
Arglwydd, tyn hwnw ymaith, i ni gael clywed dy was eto,” &c. Wedi atal y
gweinidog, buwyd am ychydig heb bregethu. Pallais a phregethu iddynt, nes y
buasent yn adfsr eu gweinidog i’w le. Dybenodd yr holl ddyryswch drwy i ni
fyned ein dau i Gymanfa Palmyra gyda’n gilydd, er dangos i eraill ein bod
mewn heddwch. Pan welais fod ,y gwaith yn myned yn fwy marwaidd, ac nad oedd
un rhwystr bellach ar fy ffordd, meddyliais mai gwell fuasai i mi barotoi i
ymadael o’r lle, ac edrych pa le y gallaswn oreu fyned. Yv oeddwn bellach,
trwy lafur a diwydrwydd, wedi diogelu ychydig arian gogyfer ag amgylchiadau
dyfodol.
Cymerais daith trwy Pittsburgh, Mount Savage, Baltimore, Pottsville,
Beaver Meadow, Carbondale, Dundaif, Bradford, Blossburgh, ac yn ol at fy
nheulu i Brady’s Bend, gan bregethu ynddynt oll. Awd oddi yno trwy
Pittsburgh, i lawr ar hyd yr afon hyd Cincinnati, Cairo, ac i’r Ian ar hyd
afon fawr y Mississippi, hyd Galena, ac mewn wagen oddi yno hyd Dodgeville,
Wis. Yr oedd amryw Gymry yn myned gyda ni yr
|
|
|
|
|
(delwedd B0190) (tudalen 190)
|
(x190)
HAKES BYWYD
holl ffordd. Darfu i ni fel teulu
arcs yno yn Welsh
Hollow am dri mis, yn nghaban J-----~, yr hwn o’i hael-
frydedd a’i rhoddodd yn ddidreth tra yn aros yn y lle. Ddechreu y flwyddyn
1849, aethoni i fyw i Welsh Prairie, gan gymeryd gofal yr Bglwys
Gynnlleidfaol yno, lle yr arosasom am yn agos i wyth mlynedd. Yn yr amser
hwn, cymerodd y pethau canlynol le. Nodaf rai o’r.pethau mwyaf neillduol: Yny
flwyddyn gyntaf wedi i ni sefydlu yn y lle hwn, yr oedd Cymanfa y
Methodistiaid Calfinaidd yn mis Mehefln. Anfonodd y wraig fi i Fox Lake i
brynu rhyw angenrheidiau bywyd, gan ein bod yn disgwyl y buasai pobl ddieithr
yn dyfod i ymweled a ni yn amser y cyfarfod. Pan yn dyfod allan, wedi cylymu
yr hyn a brynais yn y stor mewn napcyn, gofynodd gwr lled dew, yr hwn oedd un
o bedwar, i mi yn Saesonaeg, “ Is this the way to Welsh Prairie?” Dywedais, “
Go ahead.” “Is there any road turning from this?” “ O yes, many.” “ Which of
them’ shall we take?” “ Not any of them, take the straight one.” “ Can you
direct us on that?” Gan fy mod ar fy nhraed, dywedais, “ If yon will carry
me, I am ready to go there.”‘ Dywedodd, “ Jump up.” Gwyddwn yn eithaf mai
Cymry oeddynt wrth yr olwg arnynt, ac wrth eu siarad hefyd. Gofynasant a
oeddwn yn adnabod William Jones, y pregethwr; Ellis Williams, Dafydd Owen, ac
amryw eraill; a bod pregethwr Dissenters yno hefyd, o’r enw Jenkin Jenkins, a
oeddwn yn adnabod hwnw? Atebais hwynt yn gad-arnhaol. Yr oeddwn yn ceisio bod
yn lanciaidd yn fy iaith, yn siarad o hyd yn Saesonaeg. “ A glywsoch ehwi
Jenkins yma yn pregethu?” “ Do, amryw weithiau.” “Beth ydych chwi yn feddwl
am dauo’ef?”
Y PARCH. JENKIN JENKINS.
|
|
|
|
|
(delwedd B0191) (tudalen 191)
|
(x191)
“ Os nad oes rhyw rai yn meddwl mwy am dano nag yr
wyf fi yn ei feddwl, nid ydynt yn meddwl ond ychydig iawn am dano.” “ IS,
dyna hi.” Yn mheu ychydig, gofynodd, “ Ai nid chwi yw Jenkins?” “ Dyna mae
dynion yn fy ngalw i.” “Paham na buasech yn dyweyd?” “ Paham na buasech ch wi
yngofyn?” Pwy oeddynt ond yr hen wr Jehu, Racine, a’r Parch. John Evans,
Prairieville. Daethant yn gyfeillion gwiesog i mi ar ol hyn.
Y CONVENTION.
Mae rhan fawr o eglwysi Cynulleidfaol a Phresbyteraidd Wisconsin, wedi ymuiio
i fod yn un yn yr hyn a elwir Convention, ac i’r Convention hwn y perthyn
chwech o’r hyn a elwir District Conventions. Gan nad .oeddwn eto wedi ymuno
mewn un cysylltiad gweinidogaethol yn Wisconsin, wedi i mi gael fy llythyrau o
Bresbytery Montr’ose, a Ghymana Gynulleidfaol Ohio, aethym i Ddistrict
Convention Madison, yr hwn a ymgyfarfyddai yn Lake Mills. Yr oedd ganddynt
fath o gyffes athrawiaethol, a rheolau er dyfod i’w hundeb, a’u bod i holi y
rhai a fyddai yri dyfod atynt, er mwyn cael boddlonrwydd am eu golygiadau
crefyddol. Holasant fi yn lled fanwl, ac yn mysg pethau eraill, pa un ai trwy
y Gair, neu yn ddigyfrwng y mae yr Ysbryd Glan yn gweithredu yn gadwedigol ar
yr enaid? Dywedais ei fod yn gwneyd fel yr oedd yn dewis—mai Pen Arglwydd yw
efe—fod yn rhaid i ni addef ei weithrediadau penarglwyddiaethol ar blant heb
gyfrwng y Gair, neu ein bod yn gwadu pechod gwreiddiol, &c< Yr oeddynt
yn ymddangos yn siriol iawn, ac yn y diwedd yn cymeradwyo fy marn yn fawr
iawn. Cefais hwynt yn
|
|
|
|
|
(delwedd B0192) (tudalen 192)
|
(x192)
HANES BYWYD
bobl hynod ymdrechgar, ac awyddus i wneyd daioni gyda’r aclios goreu.
Tua’r flwyddyn 1853, gwnaeth yr enwad Cynulleidfaol anrheg i’w brodyr yn
Wisconsin at ddileu dyled eu capeli, ac er adeiladu rhai newydd. Cadwyd
cyfarfod yn Wafcertown er mwyn rhanu yr arian yn y dull goreu er cynydd a
lles yr achos. Yn mhlith pethau eraill a fu dan sylw, cynygiodd rhyw un, ac
eiliwyd ef, nad oedd dim o’r arian i fyned at ddileu dyled y capeli ag oedd
ar waith, neu y rhai a adeiladwyd yn barod, ond eu bod i gael eu rhoddi at
adeiladu capeli newyddion, yn hollol yn y lleoedd newyddion, lle nad oedd
capeli o’r blaen. Wedi dadleu am beth arnser ar y cynygiad hwn, ac arwyddion
tebygol y buasai yn cael ei gymeradwyo, cododd Siencyn ar ei draed, a
dywedodd. Yr ydym ni ar Welsh Prairie wedi adeiladu capel, ond yn methu ei
orphen, ac yr ydym mewn tipyn o ddyled. Os pasia y penderfyniad yna, yr wyf
fi yn meddwl mai gwell fyddai i ni losgi y capel sydd genym heb ei orphen, er
mwyn dyfod, yn ol y penderfyniad yna, i’r hawl o gael rhan o’r arian i
adeiladu capel newydd. Mewn canlyniad.i’r fath ddywediad, methodd y
penderfyniad basio.
Pan yr ystyriom nad oedd yr eglwys oedd dan fy ngofal ond gwan, ac analluog i
wneyd ond ychydig at fy nghynaliaeth, rhesymol yw meddwl mai fy nyled-swydd
oedd, dan yr amgylchiadau, i wneyd rhywbeth arall. Trwy fy mod yn adnabyddus
a goruchwylwyr y Gymdeithas Draethodol yn New York, a bod arnynt cisiau
colporteurs, rhoddais ran o’m hamser at y gwaith hwnw. Prynais geffyl a
gwagen. Mae hanes y ceffyl hwn fel y canlyn.
Y PAKCH. JENKIN JENKINS. DOSKAN Y CEEFYL “ DIG.”
|
|
|
|
|
(delwedd B0193) (tudalen 193)
|
(x193)
Ceffyl hynod iawn oedd Die—prynwyd ef yn y fi. 1849—o liw gwineu, o
faint cyffredin, yn gryf yn fewnol, ond
nid yn yr olwg allanol; gallesid meddwl ar yr olwg gyntaf arno ei fod yn un
diog, eto yr oedd yn fywiog iawn. Yr
oedd yn nodedig o gall, ac yn hynod o gyfrwys. Tra yn yr harness safai bob amser heb
achos i’w gylymu, ac ni ddangosai un awydd, pan ar ei daith, i gyraedd
cyflymdra, ond teithiai yn rhwydd o chwech i saith milldir yr awr, gan lusgo yn aml lwythi trymion; a phan
ddeallai fod ei berchenog am. fyned heibio i’r wageni fyddent o’i flaen ef,
byddai Die yn sicr, nid yn unig o wneyd ymdrech, ond hefyd o lwyddo i fyned
o’u blaen. Pan yn rhydd yn y cae ni
fedrai neb ei ddal, os byddai newydd gael ceirch. Ymddangosai wedi hir drafaelio, ar ben ei
daith, yn berffaith ddiflino, ac yn
aml teithiai haner can’ milldir y dydd. Os buasai porfa Die yn llwm, er yr
ymddangosai yn dra llonydd ar hyd y dydd ar y maes, gyda’r tywyllnos neidiai
yn rhwydd dros y fence uchaf, ac mor fuan ag y llanwai ei fol, dychwelai
gyda’r un rhwyddineb. Yr oedd yn
caru yn fawr gael ei lanhau, ti phlethu ei fwng, gan ymddangos yn llawen dan
y driniaeth. Yr oedd, fel llawer
eraill, yn caru cael ei ganmol, ac yn deall pan ddywedid ei fod yn geffyl da.
Pan ar ei daith, ac wedi chwysu, nid yfai ond ychydig neu ddim dwfr, ond os dygwyddai
i’r ostler ei dwyllo, drwy beidio ei ddisychedu yn y boreu, elai at y pump ei
hunan, ac yfai hyd ei ddigoni.
Perthynai iddo gryfder dihafal; yr oedd yn ddigon
galluog i aredig ei hunan, ac i
lyfnu eilwaith; cariai y gwair a’r yd i’r ysgubor ei hunan, y coed tdn, a’r
cydau o’r felin; ao
|
|
|
|
|
(delwedd B0194) (tudalen 194)
|
(x194)
HANBS BYWTD, &C.
yr oedd gyda’r goreu wrth y machine dyrnu.
Cariodd yn llawen In o bregethwyr o bryd i bryd. Bu yn wasanaethgar iawn i grefydd ar y pen
yma, yn ogystal a chario llyfrau ei feistr dros y Gymdeithas Draethodol. Nl
wnai wahaniaeth rhwng y gweinidogion, byddai yr ‘ un mor barod i gario
Methodist, neu Fedyddiwr, ag oedd i gario Cynulleidfawr, ae ni syrthiai
oddiwrth ei ras tra yn cario Wesley.
Er fod gan Die ras parhaol, eto cafodd lawer iawn o gam. Unwaith, pan oedd ei berchenog ar ei ol,
yn nghyd a dyn pwysig arall, a boxied rhawr o lyfrau, wedi teithio o Welsh
Prairie hyd Berlin, yn Wisconsin, a dwy fiilldir yn mhellach, gofynwyd.i’r
lletywr, a oedd wedi rhoddi ceirch i Die? “ Ydwyf yn wir (ebai efe) rhoddais
iddo ddwy gornen.” Gofynaf i bob rheswm, os
oedd hyny nemawr gwell na dim, wedi
teithio y fath bellder? eto, nid ymddialai, ond parhaai ei nerth
yn ddiysgog.
Yn ysbaid yr wyth mlynedd y bn yn
meddiant Siencyn, aeth ei glod yn fawr, canmolid ef gan bawb a’i hadwaen’ai,
ac nid heb ei haeddu. Gwerth ei
bryniad ef, a’r wagen, a’r harness, yn Beaver Dam, Wisconsin, oedd $80; a
gwerthwyd. ef a’i gebystr, i Fethodist Calfinaidd, am $120. Bto parhaodd yn ei ffyddlondeb. Trwy y
cysylltiad newydd hwn trodd Die o fod yn Annibynwr i fod yn Fethodist. Yn aml y dywedai ei berchenog newydd wrth
yr hen, mewn cellwair, “ Fod Die wedi troi yn Fethodist, am ei fod yn awr yn
arfer cyrchu at gapel y Corff, ac wedi gadael yr hen lwybrau.” Yr atebiad a gafodd oedd, gan fod ei
gariad yn parhau yn gryf at yr hen geffyl, nad oedd neb yn eu plith mor
ddiragfarn a Die. Os ydyw ceffylau yn
anfarwol, fel y tybia rhai, dylai Die gael ei ddigonedd o’r gwair a’r ceirch
goreu yn y byd a ddaw.
MOSES STKONG.
|
|
|
|
|
(delwedd B0195) (tudalen 195)
|
(x195)
Yr oedd y dyn hwn yn gyfreithiwr talentog o Mineral Point, Wisconsin, pan yr
oeddwn yn cario llyfrau y Gymdeithas Draethodol. Digwyddodd ei fod ef a minau
yn aros am noswaith mewn ty tafarn yn Pardyville, swydd Columbia. Yr oedd yn
ddyn cryf, tew, gwrol, hunanol, a hynod o ffraeth, ac yn ysgolhaig tu hwnt
i’r cyffredin. Gosodwyd ni i gysgu yn yr un ystafell, ond nid yn yr un gwely.
Cyn cysgu gofynodd i mi yr hyn a ganlyn, “ What is your name r” dywedais,
Jenkin Jenkins. “My name “is Moses Strong. Of what nation are you?” I am a
Welshman. “And I am a Yankee. What is your occupation?” I am a Minister of
the Gospel. “And I am a Lawyer. To what denomination do you belong?” To the
Congre-gationalists. “And I am an Episcopalian. What is your politics?;’ I am
a Eepublican. “ And I am a Democrat.” Yr oeddem yn hollol groes i’n gilydd yn
mhob peth.
Dranoeth yr oedd y Court yn eistedd yn Wiosenia, ddwy filldir o’r lle yr
oeddem y nos o’r blaen. Troais i’r bar-room i gael talu am le y ceffyl, pwy
oedd yno ond chwech neu saith o gyfreithwyr, ac yn eu mysg Mr. Moses Strong.
Cynygiwyd i mi beth brandy i’w yfed, yr hyn yr oeddynt hwy yn ei wneyd.
Dywedais nad oeddwn yn arfer gwneyd, a buasai yn llawn cystal iddynt hwythau
i roddi heibio y fath arfeiad. Yna cododd Moses Strong i fyny, a dywedodd
rywbeth tebyg i hyn. “ Dyma y gwr y bum yn eysgu yn yr un
|
|
|
|
|
(delwedd B0196) (tudalen 196)
|
(x196)
HANES B1WTD
ystafell ag ef neithiwr. Mae yn myned
a’i lyfrau oddi-amgylch i wneyd dynion yn ddtiwiol, ac na wn i beth hefyd—os
oes gydag ef air o gyngor i ni, fe allai y byddai o fawr Ies i ni.” Dywedodd y pethau hyn, a llawer yn rhagor,
mewn cellwair a rhith boneddigeiddrwydd.
Anerchais hwynt, gan ddywedyd, Foneddigion, yr wyf yn teimlo
yn ofidns drosoch. Dynion gwybodus, a’u dyledswyddau mewn
swyddi gwladol, i weinyddu cyfiawnder tuag at eraill, ond yn hollol
annghyftawn tuag atynt eu hunain, yn dinystrio eu cyrff a’u hereidiau, eu
nodweddiadau inoesol a’u hamgylchiadau naturiol; yn lle gwneyd daioni i gynideithas,
y maent, trwy eu hesiamplau annuwiol, yn bla drewedig yn mysg eu
cydgreaduriaid. Dyma Moses Strong, o
Mineral Point, dyn o alluoedd meddylgar, o graffder yr eryr, a’i
gymwysderau hynodwiw yn
ei hollol gyfaddasu i fod yn Llywydd yr Uuol
Dalaethau. Gwel-wch ei lygaid
treiddgar, ei dalcen uchel a llydan!
O y fath drueni ei fod yn camddefnyddio ei dalentau ysblenydd, nes
llithio y fath nifer o gyfreithwyr i gael trwynau coohion fel ef ei hunan, ac
arwain eraill fel defaid i’r lladdfa trwy ei swynion dieflig.
Diolchodd y gwr i mi am fy araeth hynod, a dywedodd nad oedd am i mi wneyd
hyn heb dal, a rhoddwyd wyth dolar o gasgliad i mi am fy mod mor ddidderbyn
wyneb. Diolchais iddynt, a dywedais y buaswn yn rhoddi hysbysiad am dano yn
yr American Messenger. Br nad oeddynt yn foddlon i hyny, felly y bu, a
rhoddais y Temperance Manual yn rhodd iddynt, ac ymad-ewais a hwynt.
PARCH. .TEKKIN JENKINS.
FFOEFIAD EGLWYSI.
|
|
|
|
|
(delwedd B0197) (tudalen 197)
|
(x197)
Yn yr amser hwn ffurfiais dair o eglwysi Cynulleidfaol, un yn Montdello, un
arall yn Eosendale, a’r dry-dedd yn Ixonia, ger Watertown. Hefyd, ffurfiwyd
yr Eglwys Gynulleidfaol yn Big Eock, ac ordeiniwyd y Parch. John Daniels, yn
awr o’r Mynydd Bach, Morganwg, Cymru, gan y Parch. Richard Morris,
Prairie-ville, a minau. Hefyd, aeth y Parchn. David Jones, a Lochlin, a
minau, i ffurfio Eglwys Gynulleidfaol yn Illinois, ac i ordeinio y Parch
Griffith Samuel; ac ordeiniwyd y Parch. Evan Owens yn Berlin, gan y Parch.
David Lewis a minau. Aeth y Parch. Evan Owens a minau i
sefydlu y diweddar Barch. John “Parry yn weinidog ar Eglwys Gynulleidfaol
Racine.. Digwyddodd i’r coelbren syrthio arnaf fi i ddyweyd ar ddyledswydd yr
eglwys tuag at en gweinidog. Cymerais yn destyn 2 Bren iv. 10. “Gwnawn,
atolwg, ystafell fechan ar y mur, a gosodwn iddo yno wely, a bwrdd, ac yst61,
a chanwyllbren, fel y tro efe yno, pan ddelo efe atom ni.”
Sylwais, I. Pod gweinidog yr efengyl yn wr Duw.
1. Duw a’i cododd i’r adwy.
2. Duw sydd wedi ei ddonio at ei
waith.
3. Cenadwri oddiwrth Dduw sydd ganddo i’w thraethu.
4. Rhaid iddo yn y diwedd roddi cyfrif
i Dduw am yr hyn a ymddiriedwyd iddo.
II. Dyledswydd yr eglwys tuag ato. Nid yn unig i’w wrando, gweddio drosto, a
dweyd yn dda am dano, ond hefyd gyfranu at ei angenrheidiau tymorol, a
chy-sur ei deulu.
1. Y mae. y rhai sydd ganddynt barch i weision Crist, yn chwilio yn ymofyngar
am gael gwneyd rhyw beth er eu cysur.
|
|
|
|
|
(delwedd B0198) (tudalen 198)
|
(x198)
HASTES BTWYD
2. Ni bydd y rhai sydd yn chwilio am
le i wneyd daioni yn hir cyn cael gwybod beth i’w wneyd.
3. Mae y rhai sydd am wneyd
rhyw beth at yr achos yn awyddus hefyd
am gael cydweithrediad eraill. “ Gwnawn, atolwg.”
4. Mae gwir ysbryd gweithgarwch yn
dechreu gartref. Adnod 9fed. “ A hi a ddywedodd wrth ei gwr,” &c.
III. Y penderfyniad — gwneyd
ystafell fechan ar y mur,
1. Mae eisiau ty ar
bregethwr. Gwna ty bychan y tro, os
na bydd ei deulu yn fawr; ty cyfleus a hardd yn ei gynllun, yn ddidwyll,
clyd, a gweddus ei wneuthuriad.
2. Ar y mur. Ty y gwyliedydd yw, fel y gallo weled y
rhai sydd tu fewn, a’r rhai sydd o’r ty allan. Mae talu rhent yn difa ei gynog, ac yn ei
gadw yn llwm.
3. Yr eglwys bia’r ty, ond ei
fod yn hollol at wasanaeth y gweinidog.
IV. Dodrefn y ty.
1. G-wely iddo gysgu, a lle i ddieithr hefyd. “ Nac anghoflwch letygarwch.” “Yn lletygar.” 3. A bwrdd
iddo fwyta. Rhaid iddo gael bwyd,
cyllell &c.
3. Ac yst&l. Nid all ef ddim bod yn ei sefyll o hyd. Rhoddwch
ryw beth iddo heblaw ei drwnc i eistedd i lawr.
4. Canwyllbren, a chanwyll ynddo, i
ddarllen, ac ysgrifenu. Rhaid cael
llyfrau i ddarllen, papyr ac ink i ysgrifenu.
5. Gwnewch bethau fel y dylech eu
gwneyd, fel y byddo ganddo gartref i fyw yn gysurus, fel na byddo arnoch
gywilydd pwy fydd yn ymweled ag ef.
6. Gwna Duw eich gweinidog, ac eraill,
eich. bendithio. “ Yn gwneuthur
daioni na ddiogwn, canys yn ei iawn bryd y medwn, oni ddiffygiwn.” Amen.
|
|
|
|
|
(delwedd B0199) (tudalen 199)
|
(x199)
GAIR AM DALAETH MINNESOTA.
Trwy fod y Parch. Robert D. Thomas
(Iorthryn Giwynedd), newydd ddyfod a llyfr hardd allan o’r wasg, ni ddywedaf
ond ychydig am y Dalaeth, gan y gall y sawl a ewyllysio weled yr oll sydd
angenrheidiol yn y llyfr hwnw. Eto, rhesymol yw disgwyl gan un sydd wedi byw
yn y Dalaeth lawn un-mlynedd-ar-bymtheg ryw nodiadau a allent fod yn llesol
i’r rhai sydd am wybod mwy am dani.
Mae Minnesota yn agos gymaint arall ag yw Talaeth New York, yn cynwys 88,000
o filldiroedd pedaironglog (square miles); tua deuddeg o weithiau
gymaint a Chymru. Yn ogleddol iddi mae y rhandir Prydeinig; yn ddwyreiniol,
terfynir hi gan Wisconsin, afon fawr y Mississippi, a Llyn Superior; i’r de
gan Dalaeth Iowa, ac i’r gorllewin gan Randir mawr Dakota. Mae ei lledred gogleddol
yn cyrhaeddyd o’r gradd 43 hyd y gradd 49, ac afon fawr.
Am y ddwy flynedd ddiweddaf yr arosais yn Welsh Prairie, bum yn General
Agent dros y Missionary Association yn mhlith y Cymry. Trwy fy mod
wedi gwerthu fy lle, penderfynais y buaswn yn myned i Big Bock, Illinois, am
un flwyddyn, er mwyn myned i Minnesota. Yn mis Mai, 1856, cychwynais gyda’r
teulu i’r lle dywededig a sefydlasom mewn lle a elwir Butternut Valley, lle
yr ydym yn aros hyd yn bresenol. Ffurfiais yno ddwy eglwys fechan Gynulleidfaol,
a gweinyddais iddynt hyd oddeutu dwy flynedd yn ol.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
