kimkat2339k Orgraph yr Iaith Gymraeg 1858 Prys, Williams

2012-08-10

07.27

7898b_gwefan_logo_CYM-CAT_120613
(delwedd 7898b)

(delwedd 7375)

...

ORGRAPH YR IAITH GYMRAEG.

GAN

R. I. PRYS, A THOMAS STEPHENS;

Y RHAI A ALWYD I’R GORCHWYL GAN LENORION CYMRU,

YN EISTEDDFOD GENHEDLAETHOL LLANGOLLEN, 1858.

DINBYCH:

CYHOEDDWYD GAN THOMAS GEE.

1859.

x-tudalen-002

x-tudalen-003

ARWEINIAD.

Yn Eisteddfod Llangollen, ymgynnullodd o 50 i 50 o

feirdd a llenorion ynghyd, nos Fercher, yr 22ain o

Fedi, 1858, i ystyried gwahanol byngciau yn dwyn

perthynas â llenoriaeth Gymraeg. Wedi galw Gwalchmai i

lywyddu, ymhlith pethau ereilll, cynnygiwyd rhai

sylwadau ac awgrymiadau ymarferol at Lythyraeth y

Gymraeg. Barnai y cyfarfod mai y dull mwyaf effeithiol

i sicrhau ei sefydliad parhaus fyddai anfon at holl

gyhoeddwyr ac argraphwyr y Dywysogaeth, i erfyn arnynt

lynu wrth gynllun unffurf a sefydlog; ond gan na

ddaethpwyd i un penderfyniad ar y pwngc y noswaith

hòno, penderfynwyd gohirio'r cyfarfod hyd nos

dranoeth.

Pan ymgynnullwyd nos Iau, a Gwalchmai etto yn

llywyddu, cynnygiwyd gan Mathetes, a chefnogwyd gan

Tegai, a phenderfynwyd yn unfryd; —

1. Bod i Gweirydd ap Rhys, o Ddinbych, a Mr. Thomas

Stephens, o'r Merthyr, baratoi cyfres gyflawn o'r

geiriau a lythyrenir mewn gwahanol ffyrdd gan

ysgrifenwyr cyfrifol, gyda bwriad o’u dwyn i

unffurfiaeth."

Cynnygiwyd gan Ioan Emlyn, cefnogwyd gan Glasynys, a

phenderfynwyd yn unfryd; —

2. Bod i Gweirydd ap Rhys a Mr. T. Stephens anfon copi

o’r gyfres ddywededig i chwech o lenyddion y gogledd;

sef, Ab Ithel; Eben Fardd; y Parch. Lewis Edwards,

Bala; y Parch. Thomas Rowland, Pennant; y Parch. W.

Jones, Nefyn; a T. ab Gwilym; ac i chwech o lenyddion

y Deheu, sef, Ioan Emlyn; y Parch. T. Rees; Myfyr

Morganwg; D. Griffiths, Ciliau Aeron; y Parch. David

Charles, Trefecca; a'r Canghellydd Williams; ac at

olygwyr y cyhoeddiadau Cymreig, a meddiannwyr y prif

swyddfeydd argraphyddol, i geisio eu barn a'u

hawgrymau mewn perthynas iddi; a bod i Gweirydd ap

Rhys a Mr. T. Stephens grynhoi cynnwys yr ohebiaeth

erbyn Eisteddfod Dinbych, gyda bwriad i sefydlu

unffurfiaeth yr orgraph."

x-tudalen-004

Ymgyfarfu'r beirdd a'r llenorion drachefn nos Wener, a

Glan Alon yn y gadair, pan y penderfynwyd yn unfryd:—

“Bod y cyfarfod hwn yn teimlo yn rhwymedig i Mr. Gee

am ei lafur cyffredinol dros lenyddiaeth Gymraeg; ac

yn enwedig am ei fwriad i gyhoeddi Geiriadur

Cenhedlaethol; ond ar yr un pryd, dymuna'r cyfarfod

awgrymu y byddai yn fanteisiol oedi cyhoeddiad y llyfr

hyd nes y ceir penderfyniad Eisteddfod Dinbych ar

sefydiiad yr orgraph; ac os llwyddir i wneud hyny, y

byddai yn ddymunol i Mr. Gee argraphu'r Geiriadur yn

ol y gyftmdrefitt a ffurfir yno, er mwyn iddo fod yn

safon awdurdodedig yr orgraph; a bod y cyfarfod hwn yn

ymrwymo i wneyd ei oreu dros ledaeniad y llyfr."

Gyda golwg ar hyn, meddai golygwyr Baner Cymru: —

"Efallai y bydd yn bosibl cyrhaedd yr amcan teilwng

yma, sef sefydlu orgraph y Gymraeg, yn lled fuan, drwy

fod y personau a enwyd yn cymmeryd y peth mewn llaw yn

ddioedi. Ymosoded y cyfryw ar y gorchwyl yn union. Y

mae yn fwy tebyg o gael ei wneud os ymosodir arno yn

awr, nag wrth ei oedi hyd o fewn ychydig i Eisteddfod

Dinbych. Yr ydym yn deall y caiff unrhyw beth a all

Mr. Gee ei wneud drwy ei wasg fod at wasanaeth yr

amcan; a dywedwn ninnau y caiff colofnau BANER CYMRU

ei wasanaethu hefyd."

Yn unol â'r cynnygiadau a’r awgrymau hyn, danfonasom y

cylchlythyr canlynol at y llenorion, y golygwyr a’r

argraphwyr, a enwyd yn Llangollen, a hefyd at y mwyrif

o lenorion Cymru oll — yn cynnwys, ychydig o awgrymau

orgraphyddol, ac yn galw am eu sylwadau hwythau

arnynt. Yn y cylchlythyr, pennodwyd wythnos o amser

iddynt i ffurfio eu penderfyniadau; ond gan dybied

y gallai hyny fod yn rhy ychydig o amser mewn

rhai amgylchiadau, arosasom ddau fis cyn ffurfio ein casgliadau.

x-tudalen-005

Y CYLCHLYTHYR.

FoNEDDIGION,

Wedi i ni, trwy ein lafur, gasglu ynghyd y geiriau

Gymraeg y mae llenorion yn gwahaniaethu ynghylch eu

horgraph, cawsom allan fod eu nifer o dair i bedair

mil, o leiaf; ac nid o gylch mil fel y tybid yn y

pwyllgor yn Llangollen.

Llanwai y geiriau dan sylw, wedi ca trefnu yn

golofnau, o gylch 24 o dudalenau 12plyg.

Credwn fod orgraph yr holl eiriau hyn, fel pob geiriau

ereill, yn ddarostyngedig i ychydig o egwyddorion

syml; am hyny barnasom mai'r ffordd oreu, a rhataf,

ydyw gosod crynhodeb o'r egwyddorion hyny ger eich

bron chwi, a’r lleill o’n cydwladwyr a bennodwyd i

gydlafurio â ni yn hyn o orchwyl gwir angenrheidiol,

mewn cylchlythyr. Wedi i ni gael barn a diwygiadau pob

un o'n cydlafurwyr ar yr egwyddorion hyn, ni a drefnwn

y gofres eiriau yn ebrwydd, yn ol y ffurf a'r

egwyddorion a gymmeradwyo y rhan fwyaf o aelodau y

cynghor; a chaiff pob un broflen (proof-sheet) o'r

gofres eiriau, i'w diwygio, fel y delo allan o'r wasg.

Dengys hanes y Gymraeg ei bod wedi cael ei llythyru

mewn dwy ffordd — yn unol â dwy egwyddor; sef,

Geirdarddiad, a Seinyddiaeth.

Yr oedd yr hen orgraph, cyn amser y Dr. Morgan a’r Dr.

Dafis, yn gwbl darddiadol; ac, e.e. (=er engraff),

ysgrifenid cyd-cor, cyd-porth, y lle y defnyddir

cynghor a cymhorth, neu cyngor a cymmorth, yn awr; ond

gan fod persain a chyfnewidiad cydseiniaid yn

egwyddorion cynhenid yn y Gymraeg, teimlwyd fod

orgraph gwbl darddiadol yn anghysson â llafariad yr

iaith.

Am hyny, mabwysiedir Seinyddiaeth gan awduron diweddar

(o'r Dr. Morgan hyd yn bresennol): ond y maent hwythau

yn rhanedig i ddwy ysgol, hen a newydd — y fraenaf yn

gwneuthur tarddiad geiriau yn ail amcan, a'r olaf yn

cymmeryd tarddiad yn brif amcan — yr olaf yn cadw

cydseiniaid aflafar i ddangos y tarddiad; e.e., an-

nghysson, yn Nghymru, yn Mhrydain, &c.; a'r flaenaf yn

eu gwrthod am na seinir hwynt; e.e., anghysson, yng

Nghymru, ym Mhrydain - un yn cadw y terfyniad

blaenddodol n yn ddinewidiad yn y fath eiriau ag an-

mherffaith,

x-tudalen-006

an-mrwd; a'r llall yn ei lythyru yn unol â'r sain,

amherffaith, ammrwd, fel yr arferir yn y gair Saesneg

"immortal," a'r gair Lladin "immensus" — un yn barnu

fod hanfodiad annibynol i'r cydseiniaid terfynol yn

cyd, cyf, cym, cyn, cys, cyt; a’r llall yn golygu mai

adseiniau ydynt o gydseiniaid dechreuol y geiriau

dilynol, megys yn y geiriau dieithr "col-locate, com-

mend, con-note, cor-rect;” neu, megys yn y geiriau

Cymraeg “pum milldir, pum myrddiwn, can nyn," &c., a

ddefnyddir gan y naill ysgol fel y llall.

Ereill a wrthodant gydseiniaid dyblon yn hollol, o

herwydd y drafferth i'w hysgrifenu. Ond nid yw

cyfleusdra i'w gyfrif yn egwyddor; ac nid yw dadleuon

y dosbarth hwn yn teilynga cymmaint o bwys ag eiddo y

ddwy brif ysgol.

Amrywiaeth arall, o lai pwys, yw hyn; sef, bod yr hen

ysgol yn dyblu cydseiniaid i fyrhau sain bogeliaid

(vowels), a’r ysgol newydd yn eu haccennodi; e.e.,

tonnau, tònau, cannu, canu,&c. - un yn gadael

bogeliaid hirsain heb un nod; a'r llall yn eu

hiraccenu; e.e., glân, tân, tônau, &c.

Ymddengys i ni fod rhesymau yr hen ysgol yn gorbwyrso

eiddo y newydd — fod Seinyddiaeth yn egwyddor

foddhaol, gan ei bod yn cadw y nodau tarddiadol yn y

dull a gefnogir gan lefariad y genedl; ac y gellir,

gydag ychydig o gydymddwyn ar ran pleidwyr

tarddiadaeth, ei gwneuthur yn safon cynllun rheolaidd

a boddhaol.

Am hyny, cymmerwn ein rhyddid i osod yr awgrymau

canlynol ger bron ein cydlafurwyr — nid fel rheolau

pendant, bid sicr, ond yn hytrach fel cofnodion

cynnorthwyol, a phethau teilwng o ystyriaeth y rhai a

ddewiswyd i gynnyg sefydlu yr orgraph Gymraeg.

Dylai yr orgraph, yn ol ein barn ni,fod yn unol â'r

egwyddorion canlynol; sef,

I. Perseiniad.— Beth bynag a fo gwraidd geiriau,

dylai’r geiriau gael eu hysgrifenu, nid yn unig fel y

galler eu seinio, ond fel y byddont yn hawdd ac yn

beraidd i’w seinio. Ofer ydyw ysgrifenu geiriau un

ffordd, a'u llefaru ffordd arall— ofer, e.e.,

ysgrifenu "anmharod, yn nghyd," a llefaru “amharod,

ynghyd."

II. Gwahaniaeth sain ac ystyr. - Afresymol ydyw

ysgrifenu geiriau sy mor gwbl wahanol, o ran y swn a’r

synwyr, ag ydyw tan (under), a tân (fire); tônau

(waves), a tonau, (tones); cynnydd (increase), a

cynydd (huntsman) yn yr un dull ac â'r un llythyrenau.

III. Llafar Gwlad ac awdurdod prif awduron y genedl. —

Pan fyddo prif ysgrifenwyr y ddwy ysgol, yn unol â

llafar Gwlad, yn llythyru gair yr un fath, gwell

peidio newid llythyraeth y gair

x-tudalen-007

hwnw: o blegid hyn, ysgrifener etto, cyttuno, atteb,

yn hytrach nag eto, cytuno, ateb, a chant o'r

cyffelyb.

IV. Cyfaledd neu gyfattebiad. — Ysgrifener seiniau

cyffelyb, mewn cyffelyb geiriau, yr an fath, os na

bydd eithriadau neu ieithweddau (idioms) yn rhwystro.

Fel hyn, e.e., os ymhlith y dylid ysgrifenu y gair

cyfansawdd o yn a plith; yna, yn ol cyfaledd, dylid

ysgrifenu pob gair cyfansawdd o'r un dosbarth yn

gyffelyb; e.e., ynghylch, ynghyd, ymhen, ymhlaid,

ymysg, ymlaen, ac nid yn nghylch, yn nghyd, yn mhen,

yn mhlaid, yn mysg, yn mlaen. Dengys yr un egwyddor

fod megys ac ereill yn well na megis ac eraill, am fod

y rhai blaenaf yn atteb i canys a lleill — “y cyffelyb

seiuiau, mewn cyffelyb gyfleadau." Hon a phersain

ydyw'r ddwy brif egyddor sydd i lywodraethu

cyfansoddad geiriau newyddion.

V. Grymusder. — Y llythyren a ddefnyddir fynychaf i

gryhau'r llefariad ydyw h; e.e., bywhau, cyfiawnhau,

cryfhâd, brenhines, cenhadon, cenhedloedd, ar hugain.

Os mynir bwrw yr h allan o eiriau grymus a hysain fel

hyn, a'u hysgrifenu yn y dull gwanaidd a dyheugar o

bywaau, cyfiawnaau, cryfaad, brenines, cenadon,

cenedloedd, ar ugain, y mae cyssondeb yn gofyn

bwrw allan dd o ynddo, ynddynt, ynddi; n o arno; p, o

gwnaethpwyd; r, o dirwest, dirmyg, a chant o'r fath,

a'u hysgrifenu yn ỳno; ỳnynt, ỳni; aro; gwnaechwyd;

diwest, dimyg.

VI. Tarddiad geririau.— Dylid dwyn trefnau’r ddwy

ysgol mor agos fyth i'w gilydd ag y goddefo

egwyddorion a chyssondeb.

(1.) Dybler y cydseiniaid ỳmhob man lle y bo'r

gwraidd,nid yn unig yn gofyn, ond yn goddef hyny, ond

yn goddef persain yr un peth. Nid myned i bellafoedd

gwrthwynebol yw’r ffordd oreu i ddiwygio cyfeiliornad,

pan y bo cyfeiliornad yn hanfod. Felly, ysgrifener

cymmysg, cynnydd, cysson, cynnal, cymmal, tannau,

cannoedd, pennod, pennodi. tymmestl, tymmorr, &c.

(2.) Ond y mae cynghor, cymhorth, cynhes, yn perthyn i

ddosbarth gwahanol; a dichon mai gwell dangos hyny yn

eu llythyraeth, megys uchod, er mai cyngor, cymmorth,

cynnes, y llefarir hwy, tra yn ddwy sill; ond pan y'u

treigler, eu llefariad cywir ydyw cynghorion,

cymhortha, cynhesu.

(3.) Y mae pedair ffordd (heb son am y dull hynafol) o

ysgrifenu y dosbarth helaeth yma o eiriau; a chan y

gellir eu dangos yn eu pedair ffurf, yn fyr, dichon y

bydd hyny yn fantais i ni ddewis yr oreu.

a. Cyngor, cymorth, cynes — lle nad oes un nod

tarddiadol; ac y mae llythyraeth y gair canol yn groes

i gyfaledd, gan fod -m yn gyffredin ar ol cy yn troi i

f,— cyfaeth. Gallai y llythyriad yma arwain i gamseini

hefyd, — cŷ-morth, cŷ-nes; heb law ei fod yn gwbl

ddiawdurdod.

x-tudalen-008

b. Cyngngor, cymmorth, cynnes — lle y mae’r tarddiad

yn aneglur, er bod y llefariad yn gywir tra y bo’r

geiriau yn ddwysill, megys y dangoswyd uchod.

c. Cyngnghor, cymmhorth, cynnhes - yr hwn ddull yn

ddiau sy'n dangos y tarddiad gywiraf; ond rhag pentyru

cydseiniaid yn ormodol, a chan fod y llefariad yn

llawn cystal, gwell, yn ol ein barn ni, ydyw

ysgrifenu,

d. Cynghor, cymhorth, cynhes. Yma cedwir y bl^enddod

yn gyflawn, a rhan bwysig o nod y tarddiad — cyng-hor,

cym-horth, cyn-hes — a gochelir y cydseiniaid a eliir

eu hebgor; a bydd y llefariad yn berffaith gywir pan y

treigler; y geiriau yn amrysill.

e. Y mae cyfaledd, gan hyny, yn gofyn ysgrifenu’r

dosbarth canlynol o eiriau, yr hwn sy bur helaeth, fel

hyn; anghof, anghlod, amharod, amharch, amhwyll,

anhal, anheg, &c., y rhai, fel cynghor, &., y gellid

eu hysgrifenu mewn pedair ffurf.

f. Dylai geiriau benthyciol ddwyn nod eu tarddiad;

megys, grammadeg, orgraph, argraph, prophwyd, Aipht,

philosophydd, accen, &c.

VII. Accennodiad.

(1.) Gall yr ymofynydd gael cryn gynhorthwy i adnabod

hyd sillau a geiriau unsill anaccennodol yn y daflen

ganlynol, yr hon a gynnwys holl seiniau syml y

Gymraeg.

Cyhydedd sillau yn ol eu seiniau terfynol.

a. Byrsain:— p, m, t, c, ng 6

b. Hirsain:— f, d, dd, th, s, g, ch 7

(Bogeliaid):— i, e, a, o, w, u, y 7

[Eithriadau:— cyf.; ad, dad, nad, sad, pod, bid, nid,

od, sud; ydd; nas, ffres, nes, pes, nis, sis, tis; ag,

fflag, rhag; fflach, llach, och, mòch, hoch, clwch,

ffrwch.]

c. Amheus:— b, ff (ph), 11, 1, r, n 6

h, (yr hon ni therfyna sill) 1

Holl seiniau syml y Gymraeg 26

(2.) Lle nad oes geiriau cyffelyb o wahanol sain ac

ystyr, pa un ai unsill, dwysill, ai amrysill fyddont;

a lle na bo'r gwraidd yn gofyn dyblu’r cydseiniaid,

ysgrifener hwynt heb accennod ac heb ddyblu’r

cydseiniaid; e.e., pwn, gradd, cam; camu, calonau,

chwalu, cribo, personau.

(3.) Mewn geiriau cyffelyb, ond o wahanol swn ac

ystyr, gellid cymmeryd accen hirsain neu fyrsain fel

rheol: ond gan fod angen am y ddwy i osod allan

seiniau'r Gymraeg yn gywir, barnwn fod anamlder y

geiriau yn cynnwys rheol foddhaol.

(4.) Accen hirsain. Defnyddier accen hirsain yn y

geiriau unsill

x-tudalen-009

tân, llên, tôn, gŵn, hŷn, &c., am fod eisiau

gwahaniaethu y ddau ddosbarth — yn y terfyniad

gorchymynol a dyfodol â; e.e., nacâ, iachâ, coffâ,

rhyddhâ, cryfhà — yn yr enwau cedyrn tarddedig o'r

berfau yn terfynu yn au; e.e. iachâd, gwellâd, casâd,

cyfiawnhàd — ac yn y geiriau dwysill, ysgrêch, ysbâr,

ysgîl, ystry^d, cyttûn, &c.

(5) Accen fyrsain. — Am yr un rheswm, gadawer y

geiriau hirsain bran, cwn, gwr, moch, &c., o herwydd

eu mynychder, heb un nod; ond rhodder accen fyrsain ar

y geiriau bràn, cẁr, mòch (quick). Felly hefyd mewn

geiriau dwysill, accennoder y rhai byrsain tònau,

cànu, tỳrau, hòno, am na ddygwyddant yn aml. Pan fyddo

dybliad y cydseiniaid yn unol â'r gwreiddyn, bydd yr

accen fyrsain hon yn afreidiol; megys yn y geiriau

tannau (o tant), cannoedd (o cant), &c. Gadawer y rhai

hirsain, tonau, canu, tyrau, &c., heb un nod o herwydd

eu mynychder.

VIII. Dydolnod. — Pan fyddo perygl llefaru dwy fogel

yn un sill a ddylent fod ar wahân, rhodder dydolnod

uwch ben y flaenaf o'r ddwy; megys yn gweddïo, tröed

(let him turn), gwrandäwr.

(1.) Yn y terfyniadau berfol, au, eu, oi, nid dydoli

yr a, e, o, oddi wrth y fogel ddilynol a wneir yn y

llefariad, ond pwysleisio yn drwm arnynt; am hyny, pe

bâi eisieu eu nodi o gwbl, yr accen ddisgynedig a

fyddai’r nod priodol, megys àu, èu, òi. Ond goreu po

lleiaf, ar les yr ysgrifenydd a'r argraphydd, o nodau

a ddefnyddier; am hyny gadawer y rhai hyn heb eu nodi,

a chofier bod yr accen yn wastad yn disgyn ar y

terfyniadau berfol hyn, pa un a ragflaener hwy gan h

ai peidio; e.e. nacau, iachau, coffau, gwellau, casau,

caniatau; rhyddhau, cryfau, gwaghau, culhau, trymhau,

cyfiawnhau, bywhau, hwyhau; cyfleu, dileu; dyheu;

parotoi, cyffroi, ymdroi; crynhoi, &c.

(2.) Nid oes angen dydolnod chwaith ar y terfyniadau

ansoddeiriawl accenol aus, eus, ous, neu haus, heus,

hous — yn trofaus; sarhaus, parhaus, trahaus; cyfleus;

cyffrous; ymarhous, &c.

(3.) Mae yn afreidiol hefyd yn y terfyniad berfol

ewch, hewch; e.e., gwrandewch, cyflewch, nesewch,

caniatewch; ymgryfhewch, cyfiawnhewch, a’r cytfelyb.

Nid oes ei eisiau ar ol y blaenddod di na'i dreigliad

ni; megys yn dial, dielw, diod; annialgar, anniau,

&c.; nac yn y geiriau gwellaol, deall, deol, troad,

lluosog; rhian, rhieni, priod, triagl; lleian, lleuad,

beio, na’u cyffelyb.

IX. Cydnod, — Defnyddier cydnod (hyphen) i gadw

llythrenau cyfunrhyw ar wahân; megys ufudd-dod, ad-

ddywedyd, deu-ufeliar prif-fardd, prif-ffordd, &c. — i

wahanu t-h, ac n-g, megys yn hwynt-hwy; gogan-gerdd,

gwyn-galchu — rhag camseinio geiriau, megys can-

wraidd, anfadrwraig, poeth-wres, perfedd-wiad — pan fo

ystyr geiriau yn eglurach, neu’r sain yn rymusach wrth

beidio newid y llythyrenau yn y rhan flaenaf o air

cyfansawdd; megys dall-neidr,

x-tudalen-010

aur-lestri, byd-anneddwr, tôn-nodau, hir-fwynhâd - ac

i ddangos lle’r pwyslais yn y fath eiriau â di-son,

di-fudd, gwir-Dduw, &c.

Eithriadau: — Geiriau yn terfynu yn gar neu gor; e.e.,

ariangar, gwingar; Bangor: — geiriau yn meddu cydsain

yn ddigyfrwng o flaen n neu ar ol g; e.e., teyrngar,

gwahanglwyf, teyrnglud.

X. Talfyrnod, neu, Tolnod. — Talfyrer y fannod yr o

flaen gair yn dechreu â chydsain pan ar ol gair yn

diweddu â bogeil; megys, "y mae’r dyn;” “celu’r gwir;"

“hoffi’r llyfr." Ond rhodder y fannod yn llawn o flaen

bogeliaid; megys, "credu yr efengyl;" "trwy yr afon."

Eithriad: — Talfyrer y fannod o flaen bogel cystal a

chydsain ar ol mae; e.e., "y mae’n amser;" "y mae’r

efengyl."

(1.) Toler yn ar ol mae a sy; e.e., "y mae'n dyfod;"

“y mae'n aros;" "yr hwn sy'n dyfod;" "yr hwn sy'n

aros;" "y rhai sy'n dyfod;" "y rhai sy’n aros."

(2.) Gwell fyddai ne’u na neu eu; ac y mae

llithrigrwydd o blaid yr hen i'w, a'i, a’u &c., yn

hytrach nag idd ei, idd eu, ac ei, ac eu, a'r cyfryw.

(3.) Cyssyllter y talfyrnod yn wastad â'r gair

rhagflaenol.

Yn gyffelyb i'r talfyrnod, defnyddier sy o flaen

cydsain, a sydd o flaen bogel neu un o'r gwahannodau;

e.e., "pwy sy draw?” "yr hyn sydd angenrheidiol;" "y

sydd, y fydd, ac a fu."

XI. Blaenddodiaid. — Arferer dy fel rhagddod

cadarnhaol o flaen cydseiniaid; megys, dylanwad, &c.:

ond newidier ef i di o flaen bogeliaid; megys yn dial,

dieithr, diolch, diwyd: a dylid goddef yr eithriad

perseiniol, diddymu, diben, &c., gan fod eithriadau

o'r fath ymhob iaith adnabyddus.

(1.) Defnyddier an, a'i dreigliadau af, ang, am — cyd,

a'i dreigliadau cy, cyf, cyng, cym, cyn, cyst, cyt -

ac yn, a'i dreigliadau yng, ym - yn unol â gofyniadau

perseiniol y seiniau a'u

dilynont; e.e., cydbwys, cyfod, cyfystyr, cynghor,

cymmaint, cynnal, cysson, cyttundeb; yngwydd, yng

ngoleuni; ynghyd, yng Nghaer; ynmlaen, ym Mon, ym

mryniau; ymhlith, ym Mhrydain; annedwydd, aflafar,

anghariad, ammraint, amharod.

(2.) Y mae yn deilwng o sylw pa un a fyddai oreu, ai

cysylltu yng neu ym â geiriau unsill, gan adael yr ng

neu yr m ddilynol ymaith, megys uchod, fel yr arferai

Ieuan Brydydd Hir, ac

ereill, ai cadw y naill a'r llall yn gyflawn ymhob

sefyllfa. Gwell eu defnyddio yn gyflawn ynglyn â

geiriau amrysill ac enwau priod. Nid yw yn yn briodol

mewn un o'r manau hyn.

XII. Calediad llythyrenau. - Tröer b, d, neu g, yn

nherfyn geiriau, i un p, t, neu c, wrth eu treiglo;

megys yn gwlyb, gwlypach; bwyd, bwyta; trugarog,

trugarocaf; ac nid gwlyppach, bwytta, trugaroccaf.

x-tudalen-011

(l.) Yng nghyfarfyddiad cydsain gras â chydsain leddf,

caleder y leddf bob amser i atteb y gras; e.e.,

cittrach (cid-trach), cyttaenu (cyd-taenu), attodiad,

attal, &c. Galeder dwy d pan y cyfarfyddont; e e.,

dattodiad (dad-dodiad), attethol (ad-dethol). Lle

cyferfydd cydsain leddf â’r llythyren h, caleder y

gydsain, a newidier yr h i atteb iddi; e e., eppil

(eb-hil), attil (ad-hil). Y mae h yn newid, weithiau,

i dawddleddf, er mwyn cydymuno à thawddleddf

gyfunrhyw; e.e., cyrraedd (cyr-haedd). Newid hefyd i

f, yr hon a unir âg f flaenorol i wneuthur ff, megys

yn y gair cyffwrdd (cyf-hwrdd).

(2.) Nid ymddengys fod s flaenddodol yn caledu d

gyntefig (e.e., ysdawr, dwysder), er ei bod mewn

llawer o eiriau o darddiad estronol yn chwannog i sain

t. Ysgrifenir a seinir astell yn y ddwy ffordd —

asdell (as-dell?) ym Morganwg, ac astell yng Ngwynedd

(Lladin astula). Tybiwn mai yr olaf sy briodol.

Gan fy nghalon i mor dru

Cyssylltu ystyllod du

Gwyn-gnawd Cynddylan cynran cynllu.

....................................Llywarch Hen.

XIII. Lleddfiad llythyrenau. — Y mae s, mewn

blaenddod, yn lleddfdu p neu c ddilynol, ac yn eu troi

i b neu g; e.e., asborth (as-porth), dosbarth (dos-

parth), ysbryd (spiritus); gosgordd (cohort), esgar

(es-car), ysgafn (ys-cawn), a llawer ereill; ac amryw

o honynt o darddiad estrOnol.

(1.) Mae ll hefyd yn lleddfu t ddilynol yn y geiriau

cyfansawdd alldud (all-tud), malldraeth (mall-traeth),

neillduol, ymneillduol &c. Ond mewn geiriau unsill,

nid yw na’r ll na’r s yn achosi cyfnewidiad; e.e.,

mellt, tyst; cosp, hysp: nac mewn geiriau cyfansawdd

o'r cyfryw darddiad; e.e., mellten, tystion, cospi,

hyspion.

(2.) Y mae olddodiaid â bogeliaid dechreuol iddynt, yn

achosi i t a p, yn y terfyniadau nt, mp, gymmeryd sain

y gydsain ragflaenol; megys yn meddiant, meddiannau;

dant, dannedd; tant, tannau; punt, punnoedd; pump;>,

pummed. Perthyn i’r dosbarth yma hefyd y mae tymmestl

a tymmor, a derddir o tymp, neu o tempestas a tempora,

cystal ag amryw ereill; megys tymmig, &c.

XIV. Dybryd Sain — Gocheler dybryd sain, trwy droi y

terfyniad berfol o neu io, i aw neu iaw, os dechreu o

y gair dilynol; e.e., “rhodriaw oddi amgylch," "rhag

taraw o honot." Hefyd tröes y terfyniadau ansoddeiriol

ol ac og, i awl ac awg, pan y rhagflaener hwynt gau o;

megys yn ffoawl, parotoawl, ymroawg.

(l.) Y mae’r Gymraeg yn caru amrywsain; ac er mwyn

hyn, yn un peth, y newid y bogeliaid wrth ffurfio y

rhif lluosog. Tröir

x-tudalen-012

a yn e ac ei; e.e., nant, nentydd; mab, meibion;

arall, ereill.

ae — ei ac eu: saer, seiri; maes, meusydd.

ai — ei gair, geiriau.

Eithriad; — Sais, Saeson, &c.

au — eu paen, peunod; ffau, ffeuau.

aw — o llawr, lloriau; brawd, brodyr.

io — y bwrdd, byrddau; cwmmwl, cymmylau.

(2.) Y mae cyfnewidiadau perseiniol o'r fath yma yn

anwyl i'r genedl ac yn addurn i'r iaith. Yn unol â'r

un egwyddor, newidir ai ac ei yn a, i ffurfio y rhif

lliosog; e.e., gwraig, gwragedd; deigr, dagrau; neidr,

nadroedd; lleidr, lladron.

(3.) Tybir mai yr un egwyddor sydd yn llywodraethu’r

terfyniadau berfol, i, io, o, u, ac yn eu hamrywio i

atteb bogeliaid

sill ragflaenol. Ymdrechwn wneuthur hyn yn eglur.

a, y, ac ae rhagflaenol, a ofynant y terfyniad u;

e.e., canu, dysgu, baeddu, maeddu.

ai yn troi yn ei, a ofyn io; — sain, seinio; anrhaith,

anrheithio.

aw annewidiol, a gymmer i: — crawni, cyflawnu.

e wreiddiol, a ofyn u: — credu, crefu, pechu,

pregethu, anrhegu.

Eithriad: — rhefgi, medi.

e darddiadol o a, ac ei darddiadol o a neu ae, a

gymmerant i: — par, peri; mynag, mynegi; pasg, pesgi;

taw, tewi; gwaedd, gweiddi; gwân, gweini.

i ac u, a ofynant o neu io: — dringo, blingo, &c.;

egluro, anturio.

o, oe, ac w, a gymmerant i; — lloni; croeni; sylwi,

meddwi, rhewi.

(4.) Gwelir yr un egwyddor berseiniol yn troi para i

pery, taro i tery.

XV. Y terfyniadau ur, yr. — Gan nad oes rhyw gyffredin

yn y Gymraeg, a chan fod yr yn derfyniad lliosog,

megys yn aber, ebyr, byddai yn well cadw at yr hen

derfyniad ur; e.e., penadur, pechadur, geiriadur,

gwniadur, pladur, mesur, &c.

Y mae yn y Gymraeg, megys ymhob iaith arall, fwy nag

un ffurf i liaws o eiriau; a geliir ystyried y naill

ffurf bron yn gyfartal gywir i'r llall; ac od ydys am

sefydlu yr orgraph, ni ddylid bod yn rhy bendant ar y

pen hwn; canys po caethaf y cyfreithiau, amlaf y

troseddau. Bydd ar y prydydd eisiau ffurf ar air yn

fynych y gall y rhyddieithwr yn hawdd ei hebgor.

Gobeithir yn hyderus y bydd i hyn o awgrymau, er mor

dalfyr y bu raid eu gwneuthur, ynghyd â'r colofnau a

ddilynant, yn foddion effeithiol, ar ol myned trwy

ddwylaw yr holl lenorion appwyntiedig yn Llangollen i

edrych drostynt, i lwyr “sefydlu Orgraph y Gymraeg."

x-tudalen-013

Erfynir ar i bob un o’r llenorion crybwylledig, a

gymmeradwyo yr egwyddorion sydd yn yr awgrymau hyn,

roddi ei enw wrthynt, a'u dychwelyd i ni, ynghyd â'r

holl chwanegiadau, talfyriadau, neu ddiwygiadau a

farno yn angenrheidiol, yn ystod wythnos, o bellaf, ar

ol eu derbyn; gan eu bod wedi eu cyssodi, fel y

gwelir, ac nas gellir defnyddio’r llythyrenau nac

argraphu'r gyfres eiriau, nes y dychwelo pawb y

cylchlythyr hwn, a'u diwygiadau arno.

Ydym, yr eiddoch, &c.,

R. I. PRYS, DINBYCH.

T. STEPHENS, MERTHYR TUDFUL.

.............................Ionawr laf, 1859.

Danfonwyd y cylchlythyr hwn at 94 o lenorion Gwynedd,

ac at 80 o Ddeheuwyr; a chafwyd attebion oddi wrth 29

yng Ngwynedd, deg o honynt yn perthyn i'r pwyllgor; ac

oddi wrth 30 yn Neheubarth, a naw o honynt yn

bwyllgorwyr.

Mae y rhan fwyaf o lawer o honynt yn cefnogi ein

hawgrymau ni; ac ar y prif benau dadleuol, y mae’r

mwyrif hefyd yn rhestru eu henwau ar yr un ochr; ond

fel y caffer gweled yn gywir beth yw barn llenorion

Cymru ynghylch orgraph y

Gymraeg, rhoddwn grynodeb o'u pleidleisiau. Y

llenorion Gogleddol a attebasant yw y rhai canlynol:—

1. Eben Fardd.

2. Ab Ithel.

3. Y Parch. T. Rowland, Pennant, sir Drefaldwyn.

4. Y Parch. W. Jones (Moesolydd), Nefyn.

5. T. ab Gwilym.

6. Y Parch. J. Owen, Thrussington.

7. Gwalchmai.

8. Y Parch. J. Mills (Ieuan Glan Alarch).

9. Mr. J. Williams (Glanmor).

10. Llallawg.

11. Y Parch. M. D. Jones, Coleg yr Annibynwyr, Bala.

12. Mr. Morris Davies, Bangor.

13. Clwydfardd.

14. Iorwerth Glan Aled.

15. Y Parch. Rowland Whittington (Egwisyn).

16. Ellis Owen, Ysw., Cefn y Meusydd.

17. Mr. W. Davies, argr., Wrexham.

18. Mr. John Davies (Gwyneddon).

19. Mathetes.

20. Rhydderch o Fôn.

x-tudalen-14

21. Glan Alun.

22. Andreas o Fôn.

23. Barlwyd.

24. Ioan Prys.

25. Gwilym Hiraethog.

26. T Parch. R. E. Williams, Llanddeusant.

27. Y Parch. John Thomas, golygydd yr “Annibynwr.”

28. Y Parch. R. Thomas, Bangor.

29. Y Parch. J. Roberts, un o olygwyr "Baner Cymru.”

O'r rhai hyn y mae’r tri ar ddeg blaenaf wedi danfon

sylwadau beirniadol, tra y mae’r lleill yn

cymmeradwyo’r cynllun yn hollol.

Yn y Deheubarth cafwyd attebion oddi wrth

30. Esgob Ty Ddewi.

31. Y Dr. Rowland Williams.

32. Ioan Emlyn.

33. Myfyr Morganwg.

34. Y Parch. T. Price, golygydd y "Gwron."

35. Y Parch. J. Davies, golygydd y "Gwron."

36. Argraphyddy y "Gwron.”

37. Robin Ddu Eryri.

38. Gwilym Mai.

39. Ieuan Gryg.

40. Y Parch. D. Llwyd Isaac.

41. Golygydd yr "Ymofynydd.”

42. Mr. Aneurin Jones.

43. Y Proffeswr Roberts, Coleg Aberhonddu.

44. Y Proffeswr Thomas Nicholas, Coleg Caerfyrddin.

45. Y Parch. Owen Michael, "Seren Gomer."

46. Y Parch. Owen Evans, Cefn, Merthyr.

47. Y Proffeswr D. Williams, Llanbedr.

48. Tydfylyn.

49. Gwilym Ilid.

50. Llawdden.

51. Y Parch. R. Gwesyn Jones,

52. Y Parch. E Jones, Llandyssul.

53. Y Parch. Dr. Lloyd, Coleg Caerfyrddin.

54. Y Parch. Dr. Davies, Coleg Caerfyrddin.

55. Y Parch. John James, Gellionen.

66. Y Parch. John Jones, Aberdar.

57. Dewi Wyn o Essyllt.

58. Mr. John Morgan, New College, Llundain.

59. Mr. E. Griffiths, argraphydd "Seren Gomer."

60. Mr. W. M. Evans, argraphydd, Caerfyrddin.

Cafwyd sylwadau beirniadol oddi wrth y 18 blaenaf, a’r

olaf, a chymmeradwyaeth hollol oddi wrth y lleill.

Derbyniwyd attebion hefyd oddi wrth Esgob Llandaf, a’r

Proffeswr Thomas, Pont y pool; ond ni roddasant hwy un

farn ar y cynllun cynnygiedig.

Gellir crynhoi y pleidleisiau dan ychydig o benau.

Cefnogir Seinyddiaeth, fel egwyddor, gan y mwyrif o

honynt; ac nid

x-tudalen-015

oes ond Ioan Emlyn a W. M. Evans, yn pleidio’r

llythyriad anmharod; tra y mae saith yn cefnogi

amharod; sef, Rowland, Myfyr, Morris Davies, Aueurin

Jones, a Golygwyr y GWRON; ac un, Ieuan Gryg, dros

a'mharod. Mae Gwilym Mai yn tueddu

o blaid an-mharod, ond nid yn benderfynol. Y mae y

lleill oll yn cefnogi llythyriad y cylchlythyr.

Y mae’r un amrywiaeth ynghylch llythyriad cymhorth,

a'r cyffelyb; a'r un gogwyddiad o blaid y ffurf

seinyddol. Cefnogir cym-mhorth gan y saith a enwyd,

gan y Proffeswr Williams, ond ei fod ef dros cyng-hor,

ac nid chan W. M. Evans. O blaid cy-mhorth y mae’r

Parch. W. Jones, Llwyd Isaac, Ieuan Gryg, a M. D.

Jones; tra y mae 46 o blaid cym-horth.

Nid oes ond deuddeg yn erbyn dyblu t yn etto [gwel

iii.] sef, 4, 8, 10, 6, 3, 44, 42, 34, 35, 36, 39, 60.

Y mae 34, 35, 36, yn erbyn dwy c yn accen [Gwel vi. 3.

f.] Felly y mae 48 dros y cynllun.

Y mae tri ar ddeg yn erbyn h yn brenhines [gwel v],

sef y rhai uchod, Ioan Emlyn, a Morris Davies; a 47

drosti. Barn y Proffeswr Williams yw, y dylid geiriau

sydd âg h yn eu treigliad ei chael yn y gwraidd hefyd;

megys brenhin, cenhad, cenhedl, cynhydd, cynhal, &c.

Hefyd, yn tymhestl, tymhor [gwel xii].

Ynghylch accennodiad, mae y mwyrif o blaid y cyullun;

ond y mae Eben Fardd ac Ab Ithel am roddi rhyddid i

ddyblu’r cydseiniaid terfynol n ac r mewu geiriau

unsill; a'r Proffeswr Williams a W. M. Evans dros hyny

yn beudant; a thros eu dyblu hefyd yn cammu, calonnau,

torri; Rowland, Gwilym Mai, a Chlwydfardd, am

ddefnyddio yr accen hir yn unig (tybia Clwydfardd mai

ber yw sain naturiol bogeliaid); y Proffeswr Williams

dros accen hir, a hono mewn geiriau amrysiil yn unig;

megys yn iachâd, caniattâd; eithr gwellhad, cashad,

cyfiawnhad, heb yr accen pan aller defnyddio h. Hefyd,

y mae efe dros naccâu, cyflêu, cyffrôi, trofâus; eithr

trahaus, heb yr accennod pau fyddo h i mewn. Y mae

esgob Tŷ Ddewi ac Owen Evans am nodi pob gair âg

accennod, er mwyn dieithiriaid. Tybiwn fod Ieuan Gryg

o’r un farn.

Didolnod [viii]. Gwell gan olygwyr y GWRON a'r

Proffeswr Williams accen hir. Mae yr olaf am yr accen

ar y terfyniadau âu, êu, âi, âw; âuS, êus, ôus, êwch

[viii. 1, 2], bob amser pan nas gellir rhoddi h o'u

blaen.

Talfyrnod [x]. Y mae 46, 9, 8, 55, am dalfyru yr ymhob

man; a 2, 4, 11, 3, 42, a 32, am gadw yr, yn, a sydd,

yn llawn. Y mae rhif 47 am adael hyn at ddewisiad yr

ysgrifenydd. Mae Ab Ithel a M. B. Jones am gadw neu

eu, ac idd ei, &c. [x. 2]; tra

x-tudalen-016

y mae Rowland, Clwydfardd, a dau neu dri eraill yn

tybied y dylid gadael hyn i chwaeth yr ysgrifenwyr.

Tybia Rowland mai chwaeth y cyfryw sydd i benderfynu

accennodiad hefyd.

Blaenddodiaid. Cefnogir yn ymhob amgylchiad gan wyth

sef 4, 10, 40, 42, 32, 41, 39, a 60; pleidir y dull

talfyrnodol y’Nghaer, &c. gan J. Williams ac Ellis

Owen; ond cyfynga'r Parch. J. Owen y ffurf ynghyd,

ynghylch, at ragddodiaid yn

unig; tra y cefnoga’r lleill oll y cynllun [xi. 1,2].

Cefnoga Rowland y ffurf anghysson; ac A. Jones

annghof, &c.

Ynghylch di a dy [gwel xi], gwrthodir di fel ffurf

gadarnhaol gan Rowland, Llwyd Isaac, A. Jones, ac

Emlyn; ond cefnogir ef yn unol â'r cynllun gan y

mwyrif; tra y mae lliaws mawr yn barnu mai di a ddylai

fod ymhob man y seinir di; ac wrth ystyried mai

seinyddiaeth ydyw prif egwyddor yr orgraph bresennol,

yr ydym ni yn gogwyddo at yr un farn. Dichon y byddai

cystal gadael hyn at chwaeth a dewisiad yr

ysgrifenwyr.

Calediad llythyrenau [gwel xi]. Cefnogir gwlyppach,

bwytta, &c., gan Ab Ithel, Owen Evans, W. M Evans, a’r

Proffeswr WilÌiams; a hoffai Eben Fardd i'r

ysgrifenydd gael dewis; tra y mae pawb ereill o blaid

y cynllun.

Y mae amryw yn erbyn y ffurf cyrraedd; tra y mae y

rhan fwyaf heb hysbysu eu barn; ond yr ydym ni, ar ail

ystyriaeth, o blaid y ffurf cyrhaedd.

Dywed rhai mai Seison yw y ffurf llosog i Sais; ac nad

oes angen am yr eithriad Saeson [gwel xiv. 1]; ond o

blaid Saeson a Saesneg y mae awdurdod y prif awduron

ac arfer gwlad. Hefyd, Seisnig, Seisngaidd, ydyw’r

dull gwarantedig. Nid yw Seison, Seisoneg, Seisonig, a

Seisonigaidd, ond dulliau diweddar a chwithig; tra y

mae Seisoneg, Seisonig, yn cael eu haccenu yn

anghywir, hyd yn oed gan eu pleidwyr. Mae y mwyrif o

blaid y dull a gynnygir.

Dywedir gan rai fod yspryd yn well nag ysbryd: gadawer

i’r ysgrifenwyr eu dewis. Yma, megys yn y gair bore,

boreu, borau, a lliaws ereill, bydded at chwaeth y

beirdd ac ereill i ddefnyddio’r ffurf a fynont. Gan y

dichon y bydd cynghanedd yn fynych yn arwain y beirdd

i droseddu rhai o'r rheolau a ddewisir yma gan

gynnifer o lenorion Cymru, rhaid iddynt  hwy, y

beirdd, gael yr un rhyddid ag a ganiateir mewn

ieithoedd ereill, ac a ofynir yn "Rheolau Barddoniaeth

Gymraeg.” Yn wir y mae mwy o angen am ryddid prydyddol

(poetic licence) ar feirdd Cymru nag ar feirdd un wlad

arall; ac addefir ar bob  llaw eu bod yn cael eu

llyffetheirio yn ormodol eisoes.

Tybia Clwydfardd, mai Morganwg sy gywir gyda golwg ar

sain y gair asdell [gwel xii. 2]; ac mai ei wraidd yw

as a dell

x-tudalen-017

Tybia hefyd y byddai pymp, pymmed, pymmtheg, yn well

na pump, pummed, pymtheg.

Y mae’r Proffeawr Williams yn barnu fod "rhodio oddi

amgylch," “rhag taro o honot," yn well na "rhodiaw

oddi amgylch" [gwel xiv]. Barna amryw fod rhegu yn

gystal a rhegi. Mae pawb ereill o blaid y cynllun.

Ur ac yr [gwel xv]. Cefnoga golygwyr y GWRON, Llwyd

Isaac, ac Emlyn, y terfyniad yr yn y fath eiriau a

pladur, &c.; ond y mae Rowland, W. Jones, Dr.

Williams, J. Wiliiams, a’r mwyrif o blaid yr hen

derfyniad ur; ac yn unol â’r cylchlythyr.

Mae amrywiaeth barn hefyd ynghylch geiriau benthyciol.

Cefnogir y cylchlythyr gan y mwyrif; ond y mae

golygwyr y GWRON a Ioan Ëmlyu am ddefnyddio ff yn lle

ph yn y fath eiriau benthyciol a prophwyd, orgraph,

&c. Mae dau neu dri hefyd yn ammheu fod orgraph yn

tarddu oddi wrth orthography,  a dywedant mai oddi ar

wreiddyn Cymraeg y tardd argraph, arfgraphu, &cc.

Gwell o lawer yw defnyddio gair gwir Gymraeg lle

gellir; megys, athronydd yn lle philosophydd; ond

dywed y Parch. O. Michael, mai gwell yw Cymreigio y

fath eiriau a telegraph, photograph,  &c, nag ymdrechu

llunio geiriau ereill na ddeuant byth i arferiad.

Sylwa y Parch. J. Owen, y dylem, yn unol â'r egwyddor

seinyddol, ysgrifenu y fath eiriau a llyfr, teml,

magl, ochr, &c. yn ddwysill, fel y lleferir hwynt;

h.y. llyfyr, (llifyr?) temel, ochor, magal. Dywed Mr.

Owen hefyd y dylai y rhagddodiaid tuag at, oddi wrth,

&c , gael eu hysgrifenu fel un gair.

Wele gynnwys yr ymgynghoriad mor bell ag yr aeth; a

gwelir fod llais y wlad yn eglur o blaid cynllun y

cylchlythyr. Mae yn seinyddol, yn gyfleus, ac yn cadw

gwir darddiad y geiriau mewn golwg mor bell ag y

goddef symlrwydd. Ond nid

yw yn bossibl cynnyg un orgraph berffaith o'r Gymraeg,

heb fod yn anghyfleus, tra mae yn ofynol defnyddio

llythyrenau dyblyg a thriphlyg. Nid ydym yn addef

hynafiaeth Coelbren y Beirdd; ond cydunwn â Myfyr mai

dyma wreiddyn y drwg; ac addefwn fod llunwyr y

Goelbren wedi teimlo y diffyg, ac wedi gweled fod

llythyrenau sengl yn anhebgorol. Gwneir sylwadau

cyffelyb gan Dr. Williams, W. Jones, a M. D. Jones.

Rhwyddhawyd y gorchwyl o gasglu y gyfres hon, drwy fod

cyfres o'r fath, o gasgliad Mr. Gee ei hun, yn cael ei

defnyddio yn ei swyddfa er's dros bymtheng mlynedd;

a'r hon a ddiwygiwyd yn lled ddiweddar gan y Parch. D.

S. Evans, ac un o honom ninnau.

Erbyn hyn y mae yn ymddangos fod llais y wlad wedi

dangos yn eglur mai am ac nid an, cym ac  nid cy, a

ddylai ragflaenu

x-tudalen-018

flaenu m ac mh ddilynol; ac mai cyn ac nid cy, a

ddylai ragflaenu n a ngh; ac yn ol ein barn ni, dylai

fod yn eithaf amlwg mai am, cym, cyn, yw sain y

silliau blaenaf yn am-mod cym-mysg, cyn-nydd; ond y

mae talfyriad mh ac nh mewn sillaudilynol yn fwy

agored i ammheuaeth. Y mae amryw o lenorion pwyllog yn

gwrthod hyny, ac am ysgrifenu y geiriau yn ol eu

tarddiad; a theimlwn ninnau fod rhai llythyrenau

dilynol megys l ac r yn gofyn yr mh ac nh yn gyflawn.

Carasem ni hebgor un gydsain yn y cyfryw eiriau; ond

ni ddeil y cynnygiad a roddasom yn ddieithriad; ac ar

ol talu y sylw manylaf i bwngc yr orgraph, cystal a’r

hyn a ddywed yr holl bleidleiswyr arno, yr ydym yn

credu weithiau, fod swn, gwraidd, a chywirdeb yn gofyn

dwy m yn ammharod, ammhleidgar, ammhrydlawn;

cymmhorth, cymmhlyg, cymmhraffder [gwei vi. 3. c]. Y

mae am-harod, am-hleidgar, am-hrydlawn; cym-horth,

cym-hlyg, cym-hraffder, yn rhy anghymmeradwy.

Yn unol â’r un egwyddorion, defnyddier dwy n yn

annheg, annhlysni, annhraethol: cynnhes, cynnhraul,

ŵc.

Ystyrir geiriau yn dechreu âg ang a cyng yn

eithriadau; megys, anghof, anghlod, anghrist, cynghor,

cynghload, cynghreirwyr.

Yn y colofnau a ddilynant y sylwadau hyn, cyfrwymir y

gwahanol ffurfiau o’r un gair ar y dde, fel hyn: —

daear / daiar

a'r ffurf flaenaf a ystyrir oreu i’w harfer mewn

cyfansoddiad cyffredin. Y cyfrwym ar y llaw chwith a

arwydda mai y gair olaf ydyw y mwyaf cymmeradwy;

megys,

anghraifft / *engraff.

Gwyddys na chynnwys y cofrestrau dan sylw yn awr bob

gair y mae amrywiaeth barn ynghylch y dull goreu o'i

ysgrifenu, ond credir y cynnwysant engraffau o’r

dosbarth y mae pob gair o'r fath yn perthyn iddo; ac

oddi wrth yr engraffau hyny, y bydd yn hawdd deall am

eiriau ereiil o gyffelyb ansawdd, a darostyngedig yr

un rheolau.

Gosodir gair i mewu weithiau, nid am fod gwahanol

ddulliau o'i ysgrifenu, ond er mwyn dangos pa nod aeu

accen a berthyn iddo; megys tôn, tân; tònau, gweddïo,

&c.; ac ambell un arall, fel y gweler nad oes un nod

nac accen i fod arno; megys rheol, diolch, awyrgylch,

&c., ac na wnai ei accennodi les yn y byd tuag at ei

gywir seinio na thuag at ei wahaniaethu oddi wrth air

arall chwaith.

Defnyddir mannodau (dots) y yn lle cydnodau (hyphens)

i ddosbarthu geiriau yn sillau, fel hyn: —

cyf·iawn·hau.

R.I.P.

T.S

x-tudalen-019

O.Y.... Ar ol i’r sylwadau uchod fyned i'r wasg, daeth

pleidlais y Canghellydd Williams (Hu Benfro), i law.

Dywed mai perthyn i’r hen ysgol y mae efe, fel y rhan

fwyaf o'r Deheuwyr. Y mae dros ysgrenu pob gair yn

gywir fel y seinir ef — ammharod; ammeu, cymmorth,

cynnes, cyngor; ammheuaeth, cymmhortha, cynnhortha,

cynnhesu, cynghorion; anghof, anghlod, annhal: cammu,

calonnau, nacca, torri, honno, hwnnw, tonnau, mannau;

cyrraedd, cyrrhaeddyd; naccau, gwellhau, parottoi:

tebyccaf, gwlyppach, calettach: ynghyd, ymhob, ymlaen;

yng ngoleuni, yng Nghymru, ym Môn, ym Mhrydain: neu

eu.

YR ORGRAPH,

a: ao

a: efe a ddywedodd

^f âg: gyda

aiff

Ä r

A!: O!

&b: epa

ab: mab o flaen

bogel nea gydsain

leddf Hywel ab

Owain; Dafydd aô

Gwilyn. Gwel ap

ab·ad

ab·at· ty, II, ab·at·tai

ab·sen nol

ab·sen·n

ac·ceu.

ad·dal·iad

a·dam·meg

ad·dyb·io I

at·tyb·io J

r ad·dyf·iant

 at.tyf·iant

ad·eil·ad: adeildy

ad·eil·iad: ail eiliad

ad·eil·io: aü eilio

ad·eil·o: adeiladu

rad·gas

l at·gas

ad·glaf

ad·gno

at·gno

ad·gof

ad·gyrch·ol

ad·gyrch·iol J

ad·nab·nm

ad·wyr: anwyr

ad·ẃyr: adwyrol

a·ddaw

a.ddo 7

a·dda·wn

a·rida·wr

a·ddew·id

add·fed

add·fet·ach

ang·hwbl

add·ol·dy

aüg·hyd·ffurf·iaetl;

ang·liyf·iawu

a·ddysg, 6.

anghymnihar

ad·odaeth

ad·od·iaeth y·

ang·lyyin·mhar·us

ang·hym·ruhorth

aeth·um

aeth·ym

ang·hym·mor·ad·wy

an«·hyni·nics·ur

af·leu

ang·hys·son

af Tad·lawn

af·rad·lon

ang·laddr

ang·radd gradd

affl·au

ang·raifft

ang·hraifft

Äg: gydag

ag: a

ang·ram·mad·eg·ol ]

an·ram·mad·eg·ol

ag·er·Iong

ag·erdd·long;

ang·reddf greddf

ag·os·âd

ahefyd

achdfydj·

ag 06·a·ed

ag·os·a·ent

Ài: elai

ag·os·ânt

ai: a? onid?

ag·os·au

aie

aiôr

ag·os·awn

ag·os·eir

a·i: ac ei

ag·os·ewch

A·i:âgei,gyda·i

agwyr

aiff. «

eiffr·

ang·el: U. ang·yl·ion

ang·en

ail·eni

ang·en·oc·tid

aU·en·ed·ig

ang·en·rhaid, a. a 8»

al·can

al·cam

ang·en·rheid·iol

ang·erdd

a·le·liw·ia

ang·eu ]

ang·au

aU·draw

aU·traw·

ang·hen·fil

aU·drawd

ang·hen·og: rheidus

aU·dud

aU·tudf

ang·hèn·og: heb gen

ang·hen·us

aU·dud·iaeth

ang·herdd

aU·dud·io

ang.hlod

a·maeth: llafurwr

ang·hof

am dano

ang·hosp

am dan·ynt

wn·döed·ig

ang·hraifit

eng·raff

am·doi

ang·hrist

am·dreigl·ad

x-tudalen-021

am·dreigl·o

am·ddifad, ll, aid

am·ddiff·yn / ym·ddiff·yn

am·gel·edd·u / *ym·gel·edd·u

am·gyffred

am·gylch o·gylch

am·her·awdwr / ym·her·awdwr

am·hŵ·edd

am hyny

aml·dduw·iaeth

aml·had

aml·ha·er

aml·hâf

aml·hânt

aml·ha·odd

aml·heid

aml·heir

am·maeth: blasusfwyd

am·meg: dammeg

am·meuth·yn

am·mharch

am·mhar·od

am·mher·ffaith

am mheu / am·meu

am·mheu·aeth

am·mheus

am·mhlant·ad·wy

am·mhos·sibl

am·mhri·od·ol

am·mhryd·ferth

am·mhryd·lawn  / am·mhryd·lon

am·mhur

am·mhur·deb

am·min·iog

am·mlau

am·mod

am·moeth·yn: a·maeth

am·mor

am·mraint

am·mrawd

am·mrawdd: amgylchiaith

am·mrwd

am·mwlch

[Tröer an o flaen m neu mh bob amser yn am]

am·raf·ael

am·rant·un

am·rant·un·o

am·rawdd: ymadrodd

am·rosg·ö·edd

am·ry·dduw·iaeth

am·ryfal: amrywiol

am·ryw·iaeth: gwahaniaeth

amryw·iaith: tafodiaith

am·ser·iad·ur

a·myn·edd / am·myn·edd

an·e·on

an·erch·iad

an·ffaeth·der

an·if·ail / an·if·el

an·ne·a]l

an·nheb·yg

an·nedd

an·nelu

an·nheg

an·nheil·wng

an·nhym·mig

an·ni·au

an·ni·byn·ol

an·oddef·ol

an·ni·olch·gar

an·nof·ad·wy: anwarnofio

an·nof·iad·wy: nas gall nofio

an·nog·aeth

annwn / an·nwfn

an·nwyd: oerfel

an·nym·un·ol

an·nys·gym·mod

an·nywedd·ï·aeth

an·odd·ef·ol

an·rhad

an·rhad·lawn

an·rhag·farn

an·rhaib (rh ar ol an)

an·sawd

an·sawdd

ânt

a·nwyd: nwyd

ap: mab (o flaen h neu gydsain galed) ap Howel, ap Cynan

ap·pêl

ap·pel·io

ap·pwynt·io

a·phwys

ar: uwch law

âr: tir âr

a’r a all

a’r a’i

ar·adr / ar·ad

ar·aeth / ar·aith

a’r a fo

arch·ddi·ac·on

arch·es·gob

Archesgob Caergaint [ond yr archesgob Davies]

arch·iag·on

Archiagon Prys [ond yr archiagon Prys]

ar·dderch·og·rwydd

ar·ddy·graph, b.

ar·eith·io

ar·graph, b.

ar·graph·u

ar·graph·lyth·yr·en

ar·hôdd: arosodd

ar·howch: aroswch

ar hug·ain

ar·ian·llais

ar·ian·lliw

ar·loes·i / ar·lloes·i

ar·llen·iad

ar·llost / ar·lost

ar·llud·lys

ar·lludd·io / ar·ludd·io

ar·llwybr / ar·lwybr

ar·llwys

a’r na

ar·os·ant

a’r y mae

a’r y sydd

as·erw: astyllen

as·serw: disglaer

as·swyn: anwydd

as·swyn·o: absennoli

a·swyn·o: deisyf

ap·pel as·swyn·wr: absennolwr

x-tudalen-022

a·swynwr: attolygwr

as·tel

as·tyll·en

a·to

at·tal

at·tal·ad·wy

at·teb

at·teg

at·tol·wg

at·tol·yg·u

at·treidd·io

at·tro

at·tro·awl

at·tu·edd

at·twf

at·tyf·iant

at·yniad

a’u: ac eu

â·u: âg eu

awd·ur

awd·ur·dod, b.

awd·wr

aw·en·au: awenesau

a·wèn·au: afwynau

bangc / banc

bai: gwall

bâi: byddai

bal: â thalcen gwyn iddo

bâl: bryn

bal·i (tr. o pali)

bàl·i: seren wen

ban·au’r ffydd / ban·au y fiydd

ban·er·au

ban·iar, ll. banieri

ban·llef

ban·nod

ban·og

...(?)od, banog

bar o haiarn

bâr: llid

bardd·on·ol / bardd·on·awl

barddon·i·aidd

bar·gen·a / bargein·io

bar·wn / bar·on

bastardd

Beibl / Bibl

beirn·iad·ol

bel·a: blaidd

bel·e: carlw

ber·llysg / byr·llysg

ber·wy·r dwfr / ber·wy·r dwr

ber·rwy: llyffethar

beth byn·ag

beu·nydd a byth

blaen·red

blaen·redol

blyn·edd

blyn·ydd·oedd / blyn·ydd·au

blyn·ydd·ol

bo: byddo

bôch: byddoch

boch·aid: llonaid boch

boch·iad: llenwad boch

bod

..a bod

..er bod

..o blegid bod

..o herwydd bod

..rhag bod

..sef bod

bod·ol·aeth

bodd·hâd

bodd·hau

bodd·haol

bodh·hawr

bodd·lawn / bodd·lon / bod·lon

boddlon·ol

bog·ail, ll. bogeiliau

bog·el, ll. iaid

bôm: byddom

bônt: byddont

bôt: byddot

bêr: per

ber (b. o byr)

ber, ll. bèrau

bor·eu / bor·e / bor·au

boreu·ddydd

bor·eu·ol / bor·e·ol

brag·iwr: bragydd

brag·iwr: bostiwr

bran: aderyn

bran (gwenith)

bran·og: llawn brain

bràn·og: llawn bràn

brasâd

brasau

bref·ant / breu·ant

brei·an

brein·fa·oedd

brein·fawr

brein·io

brein·iol / breint·iol

bren.hin·es

bren·in

bren·hin·oedd

brenhin·ol: teyrnol

brein·dir

breint·len

brenan: melin law

brë·yr

brë·yr·es

brë·yr·iaeth

brid·uw

brig

brig

brìg: llong

bru: croth

bry: fry

brud / brut: hanes

bryd: meddwl

brŷn: cilwg

bryn: moel

buddai

budd·ug·ol

buddug·ol·iaeth

bu·graph·iad

bul, (=bùl): plisgyn

byl, (=bŷl): ymyl

bûm: buais

bur·gyn

bur·ym

bu·wyd: yr ys wedi bod

bw·au (ll. o bwa)

bw·äwr  / bw·eydd: saethwr

bwc·cled

bwc·cledr

bwr·lwm

bwr·lymu

bwth, ll. bythod

x-tudalen-023

bwth·yn

bwy·ell / bwy·all: ll. bwyeill

bwyd·a: portha

bwyt·a: ymborthi

bwyt·ai, bwytäent

bwyt·ânt

bwyt·äwn

bwyt·ei

bwyt·eig

bwyt·ty, s, bwydgell

bwyt·y, p. efe a’i bwyty

by·gwth / bw·gwth

bŷch: byddych

by·gyth·iad

byw·hâd

byw·haus

byw·ioc·aus

byw·ol·iaeth, b.

cad·air: eisteddfa

oad·er i caerfa

Cader Idris

cad·am·had

cad·am·hau

cad·aru·hawr

cad·am·haol

cad·ben

cad·em·id

cad·gi

cad·gom

cad·gun

cat·gun

cae·ad: ceu·ad

cang·en

cang·hen·au

cang·hell·wr · ydd— or

cammin: hebog

cai: cyttwf

câi: caffai

caifif

caingc

calangauaf

calan·mai

cammined: blodeuyn

camre, ll, camrau

lam·u

am·ym·ddyg·iad

^: canu

can: gwyn; pdllied

S3

can: cant, 100

can: gan, cany»

Ca·naan

Can·nan

can·fed

can·fu·wyd

can·iad, ò.: cerdd

can·iad, g.i canu.

can·iat·aech

can·iat·aem

can·iat·aer

can·iat·âf

can·iat·ai

can·iat·ftnt

can·iat·aol

can·iat·aom

can·iat·au

can·iat·ei

can·iat·ewch

can·mawl

can·mol

can·nerth

can·nan . «^^^

can·nonp\^^Sr

oan·on: rhaith

can·noedd I

cant·oedd

can·north

can·nwr: can gwr

can·wr: canor

can·nyn: ICO dyn

can·oi·barth

can·ol·bwynt

can·rif, 6.

can·rif·au

can·rif·oedd

cânt: canodd

cânt: caffant

cant: 100

cant: cylch

can·wr·iad

can·wyll·ur

can·u: pyngcio

can·u: gw^nu ^

can·ym·doi

capel, U. ·i, ·au

câr: perthynas

car: cerbyd

car: ger

gar llaw: ger llaw

car·dot·a

car·dot·ty

car·dot·yn

car·eg, U. ceryg

car·en·nydd

cas·â

cas·âd

cas·au

cas·awr

cath·ollg

yr Eglw3rs Gatholig

cat·trefn

ca·tyr·fa

cau·ad, «. ac o.

cawri, U.

ped·yrn

ced.eim

oefn·gefa

cengl·iad·ur

ceingl·iad

cei·bren

ceim·wch

^^Fl: ceffir

cair

ceisbwl

cel: celedig

celf·ydd·yd — au

cen

cen·ad

cen·had·au ,.

cen·had·on ·

cen·had·iaeth »

cen·had·aeth·

cen·edl

cen·hedl·ddyn

cen·hedl·oodd: ciwdod

y Cenhedl·oedd: pa

ganiaid

cen·hedl·gar· wck

cen·fi:geu

cen·llif

cefn·llif

cen·llusg

cen·eu: cenaw

cêr

cer: ger, ger llaw

cerdd·in·en

cerd·in·en

cer·hynt

ceu·lan·au;,

ceu·len·ydd J·

ceuo

ceu·ad: cloddiad

ceu·bren: pren cafnog

cer·ub·iaid

d·aidd

ein·iaw, g.

cip·edr·ych

cip·gais

cip·pill

cit·trach

clatL·ar

cledd·yf

cledd·eu \

cler, U·

clic·ied

dodd·feydd

clö·ed·ig

clôg: mantell

clog

clud: cerbyd

clud·air \

dad·er

clusfog: gobenydd

clust·iog: â cluustiau

iddo

clust·tlws

clust·ym·wran·daw

clust·ym·wran·do

côb: mantell

cob: ergyd; copa; di

ffynglawdd

cnew·url·yn, W. cnew

ull.

coeg·lofft

coel·bren·au

coelbren·i

cofl: mynwes

coel·grefydd

coet·tir

coffâd

coff·aol

coff·au

coff·awn

coff·awr

cog·ail

col: colyn

côl: milrhifch

col·ofn, 6.

Goleg

eol·udd·ion

Gon·yn

cop·i·ais

copiasant

cjo·pi·au

copr·o

cop·i·wyd

cor: oorach

côr: cantorion

corph, U» cyrph i

corff, U. cyrS

cor·on·llys

cor·yn y pen

còryn: corach; pryf

copyn

cosp

cosp·adwy

cosp·awl

cosp·ol

cosp·ed·ig·aeth

cot

côt: pais

crai nodwydd

cram·mwyth

Crawni

crangc

cre·ad

cro·adig·aeth

cre·as·ant

crë·edig .

creu·ed"ig

cref·adur

cregyn, W.

we·odd

creu: gwneuthur

crë·u: crefu

crewr

cre·wyd

creydd

creyr

creu·lawn

Cred: gwledydd cred

cred: credo

credo, g. U» credoau

cref·ydd, b,

cris·ial

crisp·in

Crist

Crist·ion

Crist· ion·og·aeth

CTÌsfion·ogol

Crisfion·og·awl

cron·icl

Llyfr y Cronicl

croyw

crud: amlen

cryd: cryndod

cryd: cawell

crug: pentwr

oryg: anghroyw

cryf·hau

ciym·fach

crom·fach

cryn: ysgydwad

cryn: canolig

cryn·lioi

cryn·hoad

crynho·deb

cryn·ho·awl

cudyll

cudjTi

cul: teneu

cyl: odyn

cun: eu

cun: arglwydd

cyn: gahig

cyn: cyntaf

cyn bolled

cyn gynted

cun·nellt

cun·aog

cur

CUT·ÌO

cur·o

cur·bynt: ystorm

cwar

cwbl·heir

cwc·wll

cwm·mwd

cym·mwd

cwmp·as — ol

cwm·mwl

cwn, ö.

cwn: y pen

cwr

cẃr: cylch

cwt·ogi

cwyn

cwyr

r cybell·ed

 cyn belled

cyb·ydd

cyc·yll·og

cyd·deimlo

cyt·teimlo

cyd·deithio I

cyt·teith·io

cyd·dreul·io

cyt·treul·io

cyd·dreÌ8·io r

cyt·treis·io

çyd·dwyllo / cyt· twyllo

cyd·dyb·io / cyt·tyb·io

cyd·dyfu / cyt·tyfu

cyd·dynu / cyt·tynu

cyd·gan

cyd·gerdd

cyd·grist·ion·og·ion

cyd·gryn·hoi

cyd·gyn·null

cyd·lafur·wr

cyd·seinio / cys·seinio

cyd·uno

cyd·ym·aith

cyd·ym·eith·as

cyf·ad·gan / cyf·ad·gen

cyf·aint / cwf·aint

cyf·am·mod

Cyf·an·dir Ewrop

cyf·an·gwbl

cyf·an·nedd

cyf·an·nod / cyf·a·nod

cy·f·ar: erw

cyf·ar·wydd·iad·ur

cyf·ar·wydd·yd

cyf·ar·wydd·id

cyf "ebr·wydd

cyf·eiirach, «. 6.

c^·eÌT·iad·ur

<grf·er

cyf·er·byn â

r·iawn·hâd

r·iawn·hâf

ijyfiawn·hânt

cyf·iawn·hau

cjyf·iawn·ha·wyd .

cyf·iawni

cyf·ieith·ed·ig

cyf·ieith·iad

rieith·ad

cyf·ieithu

<5yf·laeth·

cyf·lawni]

cyf·lead

cyfie·ir

cyf·le·odd

S5

cyf·leu

<^·le·uB

cyf·leus·dra

cyf·leydd

cyfioi

cyf·odi

cyf·oes·WT

cyf·oeth

cyf raugc

eyf·ran·og

cyfreith·lawn

cyfTÌf·on

cyf·rinfau

cyf rin·gjrnghor

cyf Tin·iol i

cyfriu·ol

cyf·un·draith, 6.

<^·un·draeth

cyf un·drefn, 6.

cyf·un·rhyw

<iyfyng·gynghor

cyfys·tyr·ioa

cyitaeth

cyffeith·io

cyffeithiwr

cy ffelyb

cyfferi, 11.

cyffro·ad

cyffrôdd

cy ffrö·ed ig

cyffroi

cyffrowr

cyff ro ydd

cyffwrdd

cyf hwrdd

cyngall cydallu

cyngel·yn

cynghad

cyBg hadw

cyiighaf

cyngiiaf·au

cyng·hall

cyng·hallen

cynghan

cyng·han·edd

cyng·hawB

cyng·haws·aeth

cyng·hlo

cyng·hlo·ad

cyng·lilö·ed·ig

<3yng·hlwm

cyng·hlwyf

cyng·hlwyf·au

<^yng·hlym·au

<syng·hor

cyngor

<^ng·hor·ion

cynghorphori

cyn^iirair

cyng·hroirio

cyngiu·wm

eyng·hrymedd

cyug hyd

cyng·hydio: cyssylltu,

cyd·^ydio

cy ngofal

cyngor·fod

cy ngyd: amcaii

cy·ngydio: arofyn

cy huddo

cylchiwybr

cyllell, a. cyllyU

cym a b, cym ag m=s

cymm

cym·mal

cym·maint

cym·man·fa

cym·medr — iad

cym·medr·ol

cym·mer— yd

cym·mes·ur

<grm·mod

cym·mon·es

<^m·mraint

<iym·mrawd

cym·mrod·edd

cym·mrod·or·ion

rjym·mrwd

cym· mun — o: cym»

mundeb

cym·mwyn·as

cym·myd·rrg

çym·myn

llythyr cymmyn

cym·myn·rodd

cym·myn·u

cym·myag— u

<^ym a p=<iymmh,

ac weithiaupanfo

gair heb ei dreigro,

cymm

cym·mhar

cym·mar

<;ym·mhar·iaeth

cym·mharu

cym·mhelri

uigiiizea cy vjwy

·Ö·V

A\

cymlnliell

<ym.mell [

cym·mhell·iad

cym·mhen

cym·men

cym·mhen·dod

cym·mhen·llyd

cym·mhlith r

cym·mlith

cymmhlitho

cym·mhlyg

iJyg r

cym·mhlygu

cym·mlyg

cymmhwyll

cym·nwryil

cym·mhwyllo

cym·mhwys

cym·mwys

cym·mhwys·der

Cymr·aeg, «. 6.

Cj^mr·aeg, a.

iaith Gymraeg

llyf r Cymraeg

Cymr·eig, a.

buwch Gymreig

ceffyl mreig

def aid Cymreig

ysgrifenwyrCymreig

Çymr·eig·aidd, a.

dyn ymreigaidd

dynes Gymreigaidd

gwiagoedd Cymreig

cyn: o flaen [aidd

<^n: gaing

cyn·au·af

cyn haii·

cyn·au·h

cyn·enid: cyntafancdtg

cyn·henid: naturiol

cyd a d, cyd ag n,

cyn a d, cyn ag n,

=cynn; neu, yn

ac7llysurol wrth

dreiglo, c^mh

cyn·nal

cyn·nal·iaeth

cyn·hal.iaeth

cyn·nar: boreuol

cyn·ar: yrârcyntaf

cun·ar: hwch

cyn·neddf

cyn·neddf·au

cyn·heddf·au

ii·af i

au·af

ihaf

cyn·nefin: aifeiedig

cyn·hefin: twf Wwydd

yn

cyn· nau = gynnau:

yn ddiweddar

cyn^eu: ennyn

cyn·neu·ais

cyn·nifer

cyn·nil

cyn·nilo

cyn·hilo

çynnor: y drws allan

ol

cyn·hor: porfch

cyn·north·wy

cyn·nhorthwy

cyn·horth·wy

cyn·nrych·ioli

cyn·ddrych·ioli

cyn·nud: tanwydd

cyn·yd: codi

cyn·udo: oernadu

cyn·null

cyn·null·iad

cyn·hull·iad

cyn·nwyn·ol

<grn·hwyn·ol

cyn·nwys: dangoseg

cyn·wys: cyn— gwys

cyn·nwys·iad

cyn·hwys·iad

cyn·nyad: mwyhM

cyn·ydd: helydd

cyn·nyddu r

cyn·hyddu J

cynnyg

cyn·nyg·iodd

cyn·hyg·iodd

cyn·nysg·aeth ,

iyn·hysg·aeth·

cyn·nysg·aeddu

cyn·nysg·aethu

cyn+· t=cynnh·, «ew,

yn achlymrol pan

yn annhreiglediffj

cynn.

cyn·nhawel

cyn·nheb·yg

cyn·nhen i

cyn·nen

cyn·hhen·us

cyn·nhes

cyn·nes

cyn·nhesu

cyn·nhwrf

cyn·nwrf

cyn·nhyrfu

cynt·af·an·ed·ig

cyn·tefin: calaumai

cyn·tefyn: creador

dwyelfenol

cynt·un

cynt·uno

cyr·haedd

<gT·raedd

cyr·haeddyd

cys·bell

cys·bod

cys·borthi

cys·bwyll

cys.dadl

cys·dadlu

cysdawd

cys·dodi

sysg·adur: <iy8gwr

cysg·iadur: mochlys

cys·god

cys·sefin

cys·segr— u— iad

cys·son— deb

cys·swUt

cys·swyn— iad

cys·sylrt·iad

cys·syllt·ediç

cys·syllt·iedig

cys·tal

cyst·lyn·aeth

cyst.ogi

cystraw·en

cys·tudd

cydf d, cydf t=cyttcyt·tir

cyt·tir·og·ion

cyt·tras

cyt·traul

cyt·ti·ef

cyd·dref

cyt·tref·tad·og

cyd·dref tad·og

cyt·trefn

cyt·trym

cyt·tûn

cyt·tun

<^·tun·o

cy·thraul

cy·wiad

uigiiizea cy V300QIC

eywram

ej·wjau

oo·wydd

CH

diwaneg l

7·chwaB·Q|g f.

ohwan·nog

chwar·eit i , „ ^

chwar·e ··^^·

chwarë·7dd·es

ohwarë·ydd·iaetii

chwar·eiis

chwe·bonos

chwech

chwemewnc3F£Bn8odd

iad

chwedi^: 60

chwe diwmod

chwedinas

chwechemisg

chwe chemiog

chwe chefyl

chwemia

chwech ar h«gâin

chwech enw

chwe chant

chweith·adL

chwel

chwen·n7ch·u

chwen·gain: IOse

chwib·uia

chwib"

chwib·ian

chwil·droad

chwü·droi: syfrdann

chw7l·dixi: amdroi

chwim·mwth

chw^l

chw^l·droad: afmdreigl·

iad

7 chwyldroad

Ffrengig

OÌVw yn

chwyn a chwyn: yn

araf

chw7·chwi

dad·gan

dat·gan

b·anu

ban \

b·ian·n

dad·gann

dad·gadd·iad

dat·gudd·iad

dad·gl^mii

dad gy·lTm·u /

dad·fflro·adur

daeth·nm

dae·ar

dai·ar

dae·ar·ydd·iaeth

dal

dÀlefeadAI

dala

dam·meg

dam·mog·ion

dam·he^·ion

dam·wam

dang·os

dong·os·odd 1

dang·hoB·odd

dan·nedd

dan·nod: edliw

dan·nodd

dan·odd; o dau

dar: derwen

dar: ar

darlith, U» ·ian, ·oedd

dar·lun·iad llun

dar·brn·iad glynu

dar·riim

dar·llen — ^^dd

dar·par·w^l

dat·tod

dat·tro;awl

dangant

dau geff 7I

dau ar hugain

dawn, g,

dawna, g,

deall

de·allt·wr·iaeth

de·chreu, s. a p,

ded·fiyd, 6.

deddf·rodd·wr

de·fo·eiwn

de·fo·sÌTn·ol

de·foes·iyn··

d7·foes·Ì7n·

de·ffro

de·flfro·af

de·ffrôdd

de·ffrö·ent

de·fiioi

•ol

a·olV

a·oly

de·fProid

de·ffroant

de·firdnt

de·ffrous

de·ffrowch

de·ffixwiL

de·f&7

degar hnagain

"^ a Thrigain:

de·heu

de;

deheu·barth

De·heu·barth Cymra

de·heu·law

del: tlws

dêl: delo, daw

delw·addol·iaeth

de·ongl·i

de·ongl·iad

deon

deon Bangor

7 deon Llywelyn

deu·fin·iog

dau·fin·iog /

deu·gain

di·adell

de·ad·all

di·ad·ellau

di·ad·elloedd

di·am·dlawd

di·am·mheu

di·am·meu

di·am·niheuol

di·angc I

di·anc t

diangol

di·hangol

di·ar·eb r

di·ar·heb

di·ar·heb·ion

di·as·bad

di·as·bed·ain

di·at·treg

di·awch =di awch:

pwl

diawch llw: un siU

di·ben

dyben

di·ddioh·ell

di·ddyfn·u plent7n,&c.

dyddTfn·tt: sychu

di·ddym

·^

di·ddyma

di·eithr

di·eitlir·ÌAd

di eithr·iùd

di·eithro

di·en·ydd

di·en·ydd·io

dl·fnlwch

di·fri·aeth

di·frio

difrif

di·âaen: heb flaen

di·flanu

di·flannu

di·^nu: rhanu

dy·fynu: gwysio

rhfyru: boddio

dy·fyru: byrhau

di·fyr·wch

diffaeth: anial [wch

di·ffeith·wch: anial

di·fl·aith: brwnt, dyhir

di·ffeith·der: dyhirwch

di·ffodd·ur

 diffug: heb ffug

 diffyg: eisieu

diff·wys i

diph·wys

dig·der

dig·llawn

di·gyr·rith •

Di·hen·ydd dihanu

yr Hen Ddihenydd

^di·heur·awd: esgus

J awd

"j dyheur·awd: haer

\ }^

di·hin·edd: ystorm

dj·hun·edd: effro

di·lea

di·leir

di·lôr

di·Ieodd

di·lettyb

di·leu

di·lin

aur dtiin

dyiudry^

di·Iyn

dill: plyg

dill·ed·ydd: teiliwr

diU·ied·ydd: plygwr

di·niw·ed

di·niw·aid

din·ystr

din·ys·trio

din·ys·tro J

di·odd·ef

di·o·gel

di·olch

di·ol·wch

di·osg

di·otty: ü, diottai

diriaid

dir·ied

dir·eidi

dÌT·ieidi J

dir·ieid·wr

dis·ber·od

dis·brawf

dis·bwyll: heb bwyll

dis·gloff

dis·gyn

dis·tadl

dis·trrw

dis·tyll— io — u

di·sym·mwth

di·wrth·ddadl

di·wrthddrych

di·wrth·ladd

di·wri·og

di·ẃr: neb wr

di·ym·drech

di·ystyr·u

doeth·or

y doethor Owen

dôl: dolen

dôl: gwaen

dol 6. o dwl: ffol

dol: delwan

dol·enau

dol·ydd

dol·au 3

doliau

dor, 6.

dônt: deuant, deuont

doB·barth

dos·benu

draen·og, g,

dreiniog, b,

drud: gwerthfawr

dryd: c^rnnil

drwg dybio

drwg weithiedwr

drygweithredwT

drycin

dryg·hin, ô.

dug: dygodd

Dug WelUngton

duw·in·ydd

duw·in·yddiaeth

dwg: dyga

dul dùl: ergyd

dyl dyl: dyied

dyly: dylai

dwyf·ol

y Bod Dwyfol

gallu dwyfol

dwy·waith

dy: yr eiddot

dy=dû; tr. oty

di·ben

dyben

dychan: uchenaid

duchan: gwawd

dyohwaen

dy·chwelyd

dychym·myg, g,

r d^·ddan

di·ddan

 dy·ddanu

\ di·ddanu

dydd·iad·ur

dydd·Iyfr

dyddor·ol

dyddor·deb

 dyferlif

t di·fer·lif

i dyferu

di·feru

r dyfeth»

\ di·fetha

dyflaen: blaen

dyfr·hau

dygas·edd

dygas·og

r dy·gwydd·o

 di·gwydd·o

dy·gym·mod

dy·heu

dyhe·ad i

dyheu·ad J

dy·he·wyd

dyhidlo

dyhidl·ad

dyhysp·yddu

igitizea cy j ww^··^

^l·ed, 6.

dy·noetiii

dylaith

c^rch·afa

derch·afa

dyra: i^ru

dyiy: eie a iydd

dyrwyn

dys·beidio

dyB·beiIio

dys·bdio

dys·bena

dyB·beniad

dys·borthi

dys·bwyll: pwyll oryf

dy·serth: drffaethwdi

di·serth: anserth

C dys·grif "io — ^iad

} dis·^if·io

} dys·deirio

 dls·^eirio

 dys·gwyl

 dis·gwyl

r dys·gwyl·iad·wy

 dis·gwyl·iad·wy

r dys·gwyl·iedig

 dis·gwyl·iedig

f dysg·ybl

I dis·gybl

 dysg·yrhi

 dis·gybla

dys·taim

dys·taw

dis·taw

 itys·tewi

idis·tewi

dys·te·ewi

dys·troi

dywed·ir

dy·wed·yd^

dywevd

dweud J

dweyd

gweyd i

eb efe amser presennol [phenol

ebiâ hi amser anor

T:

ed·eai

ed·aa}

edaf

edafedd

·edi·far·hau

edi·far·hewch

ed·iych

«f·eng·yl·n·wr·ydd

IS·eng·yl loan

efr·aa: ta^ efr, efr·ya

efr·eu

efn·ych

•un·ych

eg·nio

^niol

eg·ni·wn

eg·lur·hâd

^·lur·hau

eg·Iur·iad

^·luro

· eglwys Duw

eglwys Dduw

eang

Bglwys Groeg

Eglwys Gristionogol

IJglwys Loegr i

Eglwys Lloegr

Eglwys Rhufain

Eglwys Wladol

^wysi

eng·raff i

eng·hraifft

efidlai gwel fe allai

eang·aiâ

eheng·aist

efory gwer yfory

eidd·gar o aidd

eidd·gar·wch

eilun »

eü·un·add·ol·iaeth

.  hiechyd

®"^iiech·vd

. r Hiachawdwr

 lach·awdwr

.^ i hiaith

«^iiaith

einhoes

eir·in, eirinen

eur·in: euraid

eur·yn: damaur

eis·ieu

eu·oee

eis·yg

eis·tedd·&a [U. o eif

tedd&

eithr·iad·au

el: elo, a

el·eni r

yl·eni

elfydd: elfen

eil·f^dd: ail, tebyg

en·ein·iog

en·nill i

yn·nill

«in·nyd, g,

<«n·nyn, en·nynu

entrych

entyrch

«»i epistol at Titus

ei epistol, neu, ei epis

tolau •

yr epistol

eppil

er bod

erfod

erchi

erch·yli

er·niig: peirrant

er·myg: anrhydedd

er·s

er ys

er·s dyddiau

er·s meityn

er·s talni

ereill

eraiU

er·led·ig·aeth

er·lid·ig·aeth

e·sampl

es·boniad, g.

es·gob Bangor

yr esgob Short

esgob·awl

esgob·ol

es·gym·muno

ys·gym·muno

es·mwyth·au |

es·mwytho

es·mwyth·âf

es·mwyth·af

es·sill

es·sil

et·to

et.o t

eti·fedd

enrin o anr eoraid

ewyü·yB

gwyli·ys ^

ewin ar fys

ewyn y dwf r

U·ai

llaiJ

llai 3

fal

feaU·i

ef·aU·r_

ef allai

fel

fêl treidiad o mèl

f elly i

efellyf

ifyny

for·y.· jioT·j

FP

flŵr: migwrn:·r·tt, cryf

£fer: fferdod

^^}

ffion

fiuon 5

fflam·au

fflam·iau

fflam·lliw

fflamllyd

ffloyw

ffo·awl

fföedig·aetji

ffosp

firwytii·iawn

ffurf: llun

ffurfryw·odr·aeth, b,

ffugr

ffugr·ol

fiiiU: brys

ffyU: TMTudd

ffun·ud

ffydd·lawn J

fiyn·iant

ffyn·id·wydd

ffyn·non

ffyn·non·ell

ffynhon·ell

fiyn·nu

flyrf, g. a. praff,

fferf, b. htaiag

gan

gftn treigliad o oftn

gan hyny

gad·aw

gado }

gan, c. o herwydd

gau bro·phwya

gau gref·ydft

gef·soll, II, gefeilliai4

gef ell, U. ^ellod

geir·iad·ur

gen treigliad o cen:

cen pysg

gen

gen·eu

gen·au U.

gen·eu·au

geni: cael ai eni

gen·ni icael ei gyngen·nu y nwya

gen·ych

gen·yf

geu·ym

gen·yt ^

ger bron

ger gẃydd

ger·i·ol

ger·i·aidd

gerllaw

gi·au

gi·ew·yn ^

gU·ydd

glan

glân

gl&n fnchedd

glanaron

glan·ha

glan·had

glan·han

glan·hewch

glein·iad·ur

glen·did

gloyw

glyn: dyffryn

glyn: glynol

1» haint glynol

go·beith·iaw o hono

god·id·og·rwydd

gol·eu. a. ac a.

gol·eu·fyn·aç

gol·eu·fynogi

gol·ea·ni

gol·yg·f€ydd

gom·medd

gôr: crawn

gor: tra

gorch·fan·toHon \

gorch·fan·nol·ion J

gor·chym·m^

gor·dderch

mab gordderdh

mercn orddeidi

gor·ddiw·es

gor·eu

gori: deor

gòru: peri

.gor·llawn

iror·lawn /

gor·UjMif

gor·iad J

gor·llaes

gor·laes

gor·llanw

gor·lanw

gor·llenwi

gor·lenwi 1

SorllifÌ ^

gor·lif

goriüw

gor·llw

gor·llonÌ

goripn X

gor·Üudd

gor·ludd

gor·llym

gor·lym J

gor·mod·iaith i ^^^

gor·modd·iaith J p^

wireb

gor·mod·iael^

gor·mod·edd /

ddigonedd

Gor·pnen·af

gor·phwya·.Mr joa^

wrth

gor·uwch·reull

gor·uwch·au·ian·i]

gor·uwchie·oed<£ i

gor·uoh·le·oedd

gor·uwch·nat·ur·iol

gor·uch:aat·ur·Ì9l 4

gor·uwch

■gor·wed^·le

gos·por

«w

 vj w

ogle

gramlnad·eg

gras·lawn

grawn·wiii

gridd·ran

gwaeddr

\ gweiddi

gwaen, W. ^enn^dd

gwaered: disgymad

i waered

ar waered

ar i waered

gwayw

gwaew

gwayw·flfon

gwaew·ffon

gwag·der

gwag·hau

gwac·an

gwac·&d

gwag·hÀd .

gwa·han·glwyf

gwal: mur

gw&l: gorwedd£a

gwar: gwe·gil

gwÀr: dof

gwam·mal

gwan: dinerth

gwÀn: hraib

gwan·as·ant, o gwann

gwan·has·ant, o gwanhan

gwa·han·as·ant: aeihantar·wahân

gwan·wr gwan i trywonwr

gwan·wr: gwr gwan

gwan·hant

gwânt: gwanodd

gwar·ed: gwaredu

r gwar·cha·edi^

 gwar·chau·edig

gwat·war

gvat·w«r

gvas·tat·au i

gwas·tad·hall

Sv^ast·at·tir

weddi yr Arglẃydd

gweddi·as·ant

gwedd·io

gwedd·i·wn

gweini

gwclla

fweli·A

gwell·Ad

gwell·&nt

gwell·au

g^en 6. o gwyn

gwôn: glaschwerthin

gwen·iaith

gwen·ieithio

gwer

gwest·ty, «. tai: taf

am

gwest·tai: tafamau

gwest·ai: gwestwr

gwe·hydd

gwe·ydd

gwe·hydd·iaeth

gwë·ydd·iaeth

gwib·iaw o amgylch

gwidd·an,^. &.: gwr&ch

gwidd·on, a. ll, gwyfon

gwydd·on: athronydd

gwin·eu

gwin·wydd: |fwiiibren

au

gwisgi

gweiagi

gwisg·Io

gwiw·ydd: ioplyB

gwyw·ydd: pood crin

ion

gwn: yn jgwybod

gwn: dryll

gŵn: gwisg

gwnaed

gwnaeth·pwyd

gwnaeth·um

gwn&nt

gwneud

gwneyd

gwr: gWr priod

gẃr treigliad o cwr

gwr&ch: hen ddynes

gẃi··ach: gwrolach

gwrach·iaidd

gwraidd, gwreiddiati

gwraidd: gwrol

gwran·daw

gwran·do

gwran·dawr

gwran·da· wyr

gwran·dawn

gwran·dewch

gwres: poethder

gŵr·es: dynes

gwr·taefn

gwr·teith·io

gwrth·ddadl

gwrth·ddurch

rrwrth·rych

gwrth·hawl

gwrth·hoel

gwryd un sill: cad

wyn

gwryd: dau all: gwp

oldeb

gwr·hyd: hydgwr

gwrydd un sill: torch

gwryddu

gwi^ un Bill: gwMg

gwryf·io

gwryg un sill

gwrys un 8^1

gwrysg

gwryw·aida

gwryw · iaid — od

gwyb·ed, gwyb·ed·yn

gwy·bod

gwydd =gẃydd

gwydd: gwyddfoa

ynjç ngwydd

ger gwydd

gw^dd: coed

gwydd; peithya

gwydd: gwybodaetii

gwydd·on·iad·Ur

gwydd·ys

gwyg =»gwyg

gwyl =:gwyl

gwyl: gwel, gwela

gwylio: gwardiod

gwilio: gochel

gwyU =gw^U: tywyU

gŵyU: tueddiad

gwyU·ys, g.

gwyn =gwyn: ùm

gwyn: nwyd

gwyn wydd: melog

gwyr == gwyr: dyniẃn

gẃyr: ar osgo

gẃyr: mae·n gwybod

gwyr Uên

gwyr·droi

gwyrdd·las

gwyrth, g.

gwys ==gwy8r fny

budd

gwys: gwyddys

gŵys: dyfnder

gyda

gydâf

gydag l

gydâgf

gyda·i i

gyd â·i i

gyda·r

gydâ·rf

gyda·u

gyd â·u

ynghydâ, âg

ynghyd â·i

ynghyd â·r

ynghyd â·u

gyn·au ogẃn: gwisg

laes

gyn·au o gwn dryll

gyn·neu  = cynnau:

yn ddiweddar

gyru

haen·feydd

haer·u

haer·ir

haf·ot·ty

hai·ach

hai·am, ll, hei·ym,

hei·eim

han·es, g. a 6.

han·er o han

han·ner

han·ner·gant

han·ner·gylch

hap·us

Ha·le·liw·ia

har·nais

hawdd·am·mor

hawni

heb·gor

heb law: oddi eithr

heb·law: heibioeugil

ydd

hedd·ych·lawn

heib·io·r ty

heib·io y ty

heib·io·r bont

heib·io y bont J

heib·io yr afon

heib·io·r afon

heinio: heidio

hein·nio: heintio

heint·io

heinfty

heint·us

hel·yg, U.

helyg·en, uniçf.

hel·io

her·i·odd

hen·ad·ur·ol

hen·ad·ur·iaeth·ol

hyn·af·iaeth r

hen·af·iaeth

Hen Des·ta·ment

Shen·ain: henaidd

hen·nain: hen fam

hep·ynt

hesp, 6.

hysp, g.

hesp·in

hesp·au

heu·aist

hau·aist

heu·as·ant i

hau·as·ant

heul·rawd: cylchydi

ffygion

heul·rod: cysgodlen

heu·odd

hau·ûdd

hilio: cynnyrchu

hulio; gorciiuddio

hin·iog

hrr·ddydd

hir·ym·aros

hoced

holl·all·u·og

holl·bres·en·nol

holl·gyf·oeth·og

hon acw

hòna: haera

hona: y wraig yna

hon·as·ant

hòni: haeru

honi

o honi hi

hòno, b.

y ferch hôno

hono, g,

hono ef

hon yma

hon·odd·

hoyw

hoy·wych

hunan·han·fod·ol

hunan·ym· wad·iad

hwn acw

hwn yma

hwjriit·au

hwyiifnwy

hwy·thau

hyd yn oed

hyn: hynach

hyn yma

hys·bys

hysp

hysp·yddu o hysp

hyfryd

hytr·ach

ia: rhew

ia: ie

iach·â

iaoh·âd

iach·aer

iach·ai

iach·ânt

iach·au

iach·awd·wr·iaeth, 6.

iaoh·ei

iach·eid

iach·eir

iach·ewch

iawn ddefnyddio

ie, lë

iech·yd·wr·iaeth, 6.

ieith·ad·ur

ieuangc, U. ieuaingc

ifangc

ieu·ang·ach

ieu·eng·ach

ieu·ang·af

ieu·eng·af

ieu·engc·tid: maboed

ieu·engctyd: ieuaint

ifyny

1 nu

imi

fn

idd ein

innau

ini

ini

chwi l

hrch

ÌBÌAW

iti

itr i

iV

idddf

iV

iddeaf

iiraer·ed: llawr

i war·ed: i wareda

LL

]]ad·nd

Ead·rata

llAdd·feydd

Ilaogo— e^

llan·erch

Dath·liid

Ha·throdd

lla·thryd

Ilaw·fedd·yg

llawr dynm

llaw·radd: llofnidd

llaw·rydd: hael

llaw·ys·grif·en

Ilech, II. i

Iled·ana i

llyd·ami

lled·aenn

lled·or·wedd

lled·sain

Ilef·cr·ydd, ff,

llef·ani

llen: gorchndd

llèn: llenoriaeth

gwyr llen

llen gel

llen·lliain

llen·Ilian

llen·or·iaeÔi

llen·or·ion

llen·ydd·iaeth

lles&d

lles·an

llesg·au

llesg·&d

lles·mair

nes·ol

llet·iem

Hfii·trawa

llefty,n.ll6t·tei,net· llyfr·rwym·yTdl

ty·au

nettyb

llet^bio

neu: cyflea

lle·wch

ne·wn

gwyrlleyg

lleyg·ol

lleyg·iol J

lliain

llian

lli·aw8

llu·aws

lli·08·og·rwydd

lln·ott·ogrwydd

llid·iog·rwydd

llif

lli i

llifeiriant, ll, llif·eir

iaint

llif ·iwr, llifiedydd

llif·wr: lliwydd

lli·08·0g

lln·08·og r

llip·au

lliw·io

lliw·o

nod·e8: lodes

llosg·feydd

llud·Iyd=nudw

lludd·edig: blin

lludd·ied^: rhwystr

edig

llu·est: bwth

llyest: yr amldroed

llu·est·ty

llu·est·tai, ll,

llu·est·ai:

llyfr·wym·yd l

lhrfr·on·iaeth

Idyfr y aahna!i

llygat·tyn

llyg·at·tynn

llyn, ll. an, oedd

yn llvn=fel hyn

ll5^: i^ynol

haintllyn

llys: brenhindy;

brawdle; llysnafedd; llysieuyn

^llus: matharfwyar

nyth·yr çym·myn

mab yng nghyfraith

madd·eu

maedd·gen

mae·ramser

mae yr amser

mae·r dyn

mae v dyn

mae·rhanes

mae yr hanes

·mae·n myned i

mae yn myned

mae·n oedi

maeynoedi

maen prawf

maen tynu

maes, ll. meusydd

magn·el

maingc

maino

mal: fal, fel

mal hyn

llu·gom: oom cad

lly·gom: lamp

lluman: baner

llyman: un noeth

llur·gynio

llusg: peth a^ dyner,

oar llusg

llysg: dam o bren

llwyni: perthi

llwynau: yrarenau

pen·llu·est· mAl, a.: plygadwy

aur mâl

llwyr loagi

llyfr·d

r·dra

mM: Tnftlift d

melln f&l

mam y edydd

mam·au bedydd

mam yng nghyfraith

mam·aeth: mamedd

mam·maeth: meith

rines

mam·maeth·aidd

mam·maethu

man, Ò. a ^.: lle

bycluoi

man·nedd

man·od

man·og: brirh

man·r

manu: nodi

luanu: m^rt] ^j ^q

manus

manna

manwl  ^

manol f··

mas·nach, b,

mat·or

mawsi

medd·yl·ddrych

medd·yl·rith

megyaj

·me^B

meich·iai

meich·ai

meichiau, ll

mein·llin

mei&tr·iaid

meitr

mèl

meloschwant

mell·dith— io! •

mell·di/^·edig

mell·digo

mer esgym ,

mer: dyferyn

merl·yu: ceffylyn

mer·liyn: llynwyn

Messiah

mettaj^

mil

Jâ?"| 1,000,000

mil·iyn·au

milldir, ll, milldrroedd

min·nau

mint·ai

mo hono

mo hòno

mo hon·of

mo hon·yni

moch

mòoh: baan

mon·w«nt

myn·went

mor

mor y awr

mo·r: mo

ni cheir Bio^r gwir

môr

môr·fil·wyr: milwyr

môr

mor·fil·wyr: pysgot»

wyr morfilod

mŵn: gwddf

^^^ Imettel

mwyn y·"··»"^

mwy·ad·or

mwy·fwy

mwyn·hâd

mwyn·hau

mwy·hâd

mwy·hua

mwy·hawr

my·har·an \

my·har·en

myn·ach

myn·ach·dy

mun·yd: y GOfed o

awr

mun·ud: ystum

myn·ad: moeogar

myn·egi

myn·wes

mon·wes

mur: gwal

myr: moroedd

mynu: gorfodi

myny: ifyny

myrdd: 10,000

myrddiwn: 100,000

myrr

nao

na

nag

na

nad tr. o nid

nAd: bref

nadr·oedd

nadr·edd

naddo

nage

nam rhoi nam cym<

moryd

na·u gweled na·ndyw

ed

nas

ua·th alw na·th wxando

nawni

nawsi

naws·io

neill·duol

neill·aü·wr

neill·du·wyr

neith·ior

neith·iwr

neith·iwyr

nem·awr

nem·or

nep·pell

nes aelo

nês: agosach

nes·â

nes·âd

nes·aed

nes·&nt

nes au

nes·aodd

nes·ewch

ne^r·id·iad·wy

uewyddiad·ur

nifer, g„ ll — oedd— i

niu·nau

nis

niwed

niẅ^aid

no: na

noc: uao

nog: nag

nos·awl

nos·ol

nwyd: tuedd

nwydd: defnydd

nwyf: bywiogiwydd

nyd·wydd

0!

oblegid

o bobtu

o bob tu

o ddeutu

o hono

ohano

ohòno

o her·wydd

o hon·yut

o han·ynt

ôd: eira

od: oi; hynod

yGoogle

oa·H \

oed·faj

od·faon  27

oed·faon ··•

oddiacw

oddiallan

oddi am

oddam

oddi am danaf

odd am danaf

4jaôr am·gylch

o am·gylch

oddiar

oddar

odiii arnar

odlanfaf

oddicartref

orldidraw

oddieithr

oddifry

oddigerth

oddi mewn

oddifewu

oddi fyny

oddi tan

oddi uâhod

odd nehod

oddiwrth

oddi wrtho

oddi yma

odd yma

oddiyna

oddyna

oddi yho

oddyno

oedd·ych

oedd·ech

oeddTm

oedd·em

oedd·ynt

oe4d·ent

oes·oedd

oes·an.

ofer·goel— ion

og·òf:an.

ongl·nr

ol·ew·ydd

ol·ew·ydd

ol·ian·nn

ol·yn·ol

oni ddaw

onics

onycs

onid o

onitô

or·din·h&d

orgraph .

or·grafforiadur

or·iawr, 8. b,

OB·go·awl

osp, ll ospion

OBgOÌ

pteai olew

olew·wr

·^Ì}

jabethbynag

pa onbyuag

paham

pam

pab

y pab Leo

Pab·ydd·iaeth

Pabydd·ion

paent·io

paent·iwr

pa·gan

pangcr

panc

pan: cwpan

pan: panwriaeth

pan: ▼ pryd

p&n: blew mAn

pan·el: ystrodur ,

pau·uel: glyn

pan·nas

pann brethyn

pap·ur

pap·ur·frwyn

parchu

parhâd

parhânt

par·hau

par·haus

. par·haus·der

par·haus·rwydd

par·lawr

par·ot·oi

per·ot·ö·awl

par·ot·ö·em

par·ot·owch

par·ofowr

Pasc: gwyl y Pnm

pasg: paBgedig

pas·io

patr·iarch

patr·ierrch, ll,

paun, 6. peun·es

pe gaJlai

pe rhôn iddo a

pech·ab·erth

Ìpe·deir·an: y bedwareddran

pe·deir·rhan: i rhan

ped elai

pedr·y·ol·edd

pedu

ped·war·an

ped·war·en

ped·wer·ydd

ped·war·ydd

pep^·wn

peidio a, ag

peir·iant

peir·ian·naeth

peir·ian·waith

pel, nelen

pel·rhe

pel·rheu

•pell·eb·yr «.pellebr.

pell·ebr y au

pell·wel·ur, W. pellweluron [pimt

pen·ad·ur: penaeih;

pen·cadben

pen·di·fadu

]en·di·faddea

pen teulu i

penteulu

pen·au

pen·ar·s^wydd·ûi

pen·nill

pennod, ò^

pen·nodi

pen·odi

pen·nod·ol

pen·od·ol \

pen·rhaith

pen·rheith·iad

pen·trefi

pentrefydd

peu·rhwym

pen·rhwYm·o

pen·rhydd

pen·rhyn

pen·rhydd·rd

per·ar·ogl

peirdhi

peri

pemf ,

per·6on·an: dynion

per·8on·iaid:,offemaid

perth·yn

par"wydd·ivi ·

pery: parha

pe8^el·ai

pet·nu: wmç. petnu

en

pet·ra8: ammlieas

pio·ell

pin: nodwydd

pln: ypinwydd

p1ad·nr, 6.

plan: planhigyn

plan, a.

helygplan jy

pian, p. plana

plan: canwyr

plan·hig·ion

plan·iç·ion

plan·hig·yn I

plan·ig·yn

plu, pliir

pln·en

plnf·en

pluf·yn

pooyntal

podyfnaf

V| po mwyaf

\ potynaf

pob peth

poppeth

pobdy: ty pobi

pobtu: pob^tu

poethoffirwmj

por·phor

por·fifor I

por·trei·ad

pos·8Ì·bü·rwydd

pos·sibl

pot·el

praw·faen

preu·au

pren·iau

pres·en·nol

pri·od·fab

prif ddin·as i

prrf·ddin·as

prif·y8·gol

Frif·y8gol Rhydychaln

pri·od·fab

prr·od·ferch

prr·od·as·fab

prr·od·as·ferch

prof·len

prawf·len

fto·tesfant

pro·phwyd ·ii

prudd: trist

prydd: brau

pryd·nawn

pryd·nawn·ol

pivf·ed

pul·pud, ü, au

pum, a.

pum mlynedd

Pum Llyfr Moses

pum llyfr: 5 o lyfrau

pum·rhan

pum·rhan·on

pum·ran·ol  .^1.

pum·deg: 50

pum·med

pun·nau, pun·noedd

pupr·en

pup·yr

pupro

pu·tain

pwl, b. pol

pwT bynag

pydew, ll. au

pymtheg: 15

pyngc·iau

pynciau

pyngc^io

pync·io

pythef·nos

PH

Pha·ri·se·ad, ll. aid

Pha·rr·8e·aeth

phil·os·o·phi

phil·os·o·phydd, ü. ion

phi·ol, ll. au

phi·ol·aid

phy·lac·ter·au

phy8·yg·wr

BH

rhac·caer

rh· ff·gaer

rhad·Iawn

rhag·ar·faetha

rhag·dyb·ied

rhag·ddy·wed·yd

rhag·fyn·egi

rhag·gan·fod

rhactal: talaith

rhagdal: blaendal

rhagbron

rhagbod

rhag·geiniad

rhag·geis·io

rhag·glud

rhag·^udo

rhag·glyw·ed

rhag·gry·bwyll

rhag·gym·meriad

rhag·gy8·godi

rhag·law: dirprwywr

rhag llaw: onynallan

rhag·reith·io: rhag

farnu

rhag·rrth·io: ffiigio

rhag wyneb

rhag·wyn·eb, a

y flwyddyn ragwyneb

rhanu

rhed·nwydd

rheg·feydd

rhegi

rhem·mog

rhum·mog

rhem·mwth

rhum·mwth

rhe·ol

rhes·wm

rhi·eni

rhif, 8.g.

rhiau

rhiain

rhialtwch

rhingc·ian

rhinc·ian

rhith·gref·ydd·ol

rhônt: rhoddpnt

rhosp

rhod·feydd

rhodiaw o amgylch

rliufaii: ooch

rhyfon: grawnOorinÌh

rhnfdo

rhiigl·iad

rhniedd: gochelgarwch

ihysedd: goiuoidedd

rhathr·iad

rhyhudd— io

rhydd·had

rhydd·hau

rhydd·iaeth: çyflwr

rhydd

rhydd·iaith: iaith iydd

rhyddid, ^

rhydd·didprhywyr

rhy·hwyr

rhyng·ot ti ac ef

rirywheth

rhyw heth |

rhyw·hryd·."

ihywhijd

rhyw·faint |

rhyw y aint

rhyw·le

rhyw le

rhyw·og·aeth

rhywnni

rhywnn

Sah·hath

Sahhath·ol

sa·ora·ment

sach·liain

sach·lian

saer·nio

saer·ni·aeth

Saes·on

Saea·neg

Sae8·<

aea·neg i

aes·on·eg

eis·on·eg Ç

eia·on·aeg/

«•neg

s·nig  a.

»·on·eg

Seia·on·aeg/

Saes·neg

Seis·i·

Saes·<

iaith Saesneg

llyfr Saesneg

^^^ \a.

Seis·onig

gwÌMSeisnig

dnllDeisnig

gwarthegSeisnig

awdwrrSeianig

sain, 8. 0.

Sais, ll. Saeacii

sahn

Sall·wyr

San·hed·iim

sanct

sanct·aidd

sant·aidd

sancteidd·Twydd

8ant·eidd·rwydd J

Sanct yr Israel

sant

SantPedr

8ar·don·ic8

8ar·don·yc8 r

8ar·hâd

Bar·had·u8

sar·haed

8ar·haQl

8ar·hau

8ar·faaus

8ar·hall8·rw^d~edd

sarph, ü. seurph .

sar·ng

sar·ig

Satan

sef hod

aeith·deg \

seith·ddeg

Cyfieithiad y Seithdeg

seithug

Reithig

8eith·ug·iaeth

8eith·ig·iaeth

sel: insel

8el·og: eiddgar

ser: un. seren

BÒr: bilw|;

Ser·aph— laid

8erch·og·rwydd

sere·mo·ni·au

sere·mo·ni·ol

siarad, 8,

siar·ad ^

siaredfP

tHAd: suad

si&d: iad

silliadur

8Ìn·na·moA

flSo

ŵA, slawl: yn Oo

8Ìol: penglog

somi

siom·i

8om·ed·ig·aeth

8Ìom·ed·]g·aeth

sng: nodd^

syg: tid

sugn: attyniad

aygn: çylch y 12 ar

wydd

8llgn·dyn·iad

8llO

suran: deüengiir

siiian: ceirios

ay o flaen <sydsain

sydd <o flaen b<^

syâau,

8y<idyn

ay mewn heddwch

sydd wir fraiui

sydd well

syddwedi

ay·n ceisio

sydd yn ceisio

iyddyngNghymmru

sydci ym Ju.on l

sy·m· Mon

syl·er

seil·er : cell

sel·er

Byl·faen, g.: oareg syl

faen

sy]·fan, b,

aylw

sylw·ad

syl·wch

syl·wn

sylldy: masnachdy

sylltty: trysorlys

syllur

sym·mud

8yn·fy·fyr·io

r·ied: cynio

Swp·er yr Arglwydd

syr: ser

syr: meisfcr

Syr Grufiydd Llwy<^

tadbedydd

tad·an bcdydd

tad·maeth

tad maeth

tad yng nghyfraith

taenu è

tann  ■• «wasgani

tanu: tanio

tan·nu: tantio

taen·feydd

taf·od·rudd: tafodgoch,

llofruddiog

taf·od·rydd: daradus

taf·ot·trwm

tai·og

tai·awg J

tal: uchel; talcen tâl: taledigaeth

tal·aeth: gorwiad

tal·eith·iol

tal·aith: coron

taJ·eith·iol

tal·eith·iau, ll.

tâji: ufel

tan·au: ufelau

tan·nau telyn

tan·lliw

tar·aw

taro

·eb·yg, tet·yg·ol

tob·ygu: bod yn de^.

yg

tyb·y

»·ygu: meddwl

têcau i

teghau

teü·iwr

teil·wr: bwriwrtail

teiml·ad

teir·an: y 3edd ran

teitl

tiü \

têl: tyn

tel: mesur

tel·er·au

temt·io

ten·eu

ter·fyn

ter·fysg

teru: puro

tor·wr

tèr·wr

ter ==ter

tèr

tesfyn

test·unj ■

Te8·ta·me .t Newydd

tetr·arch

teyrn·frad·wr

tlawd

tlodi

tlot·ty

tôn: erddyga^

ton: gmaieg

ton·au cerddoTÌaeth

tònau·r m6r

ton·en

ton·iad·ur

to·pa»

to·pas·ion

torfi o torf

tra bûm

tra byddwyf

tra byddom

tra bôm

traeth·awd i

treith·awd r

traf·nid·iaeth

tra·gwyddol I

tra·gywydd·ol }

tra·haus

tra·haus·der

trai·an

tri·an

traeth: glan y môr

tram·wy

trangc r

tranc

tra·noeth

traws·syl·wedd·iad

trefi

tref·ydd

trefn·id·aeth

trefn·idiaethi

tref·tad

treftad·aeth

trem·iad·ur

trengu

trei^

treigl·iad .

trei^lo

treui·io

ÌSri ar ddeg

tóar hngMas

tri·dep;: SOj

^e^. \: 60

tn ugain

tri·gain mlwyld

trig·ian·nu

Trin·dod,·.

trin·iaeth, b,

trin·wyd

trin·iwyd |

trist&

trist·aii

trist·aer

trist·ewch

troed

tröed: troi

troed·fedd, 6.

trö·ed·ig·aeth

tro·fa·us

tro·feydd

troell·ym·ad·Todd: ym

adrodd troellog

troell ymadrodd: ffiigr

mewn ymadrodd

try·bütho

■ try·loyw

trym·gwsg .

tuallan

tu mewn

tu y ewn

tu·mewn·ol

tu·fewn·ol

tur·io

twr·i

tyr·i

tu maes

tu y aes r

tu hwnt

tua

tu·ag

tu·ag ad·rQf

tuch·an ^

tuag at

tuag ataf

tua·i dy

tuagyma

· tua·r nef

tua·r afon

tua·r dref

tua·r haul

tua·r rhyf el

tua·r ty

Digitized by VjOOQIC

:·io J

r·io

r·io

ia·dal·en

ta·edd, g,

twlfTeiiy «. 6.

twlflr·yn

twr: Bwp

tŵr: amddi%n£ft

twymo \

twymn·o

twys, unig. twysea

ty

tyDduw

tyb,6.

^lc·ian

tyng·ed

^yng·hedu

^ng·hed·fea

tjriu·mer «

tym·mher

tym·mesÜ

^rm·mhestl

lym·mig: pigiad

tym·mor i

tym·mhor

tym·mvr \

tym·mnyr

tym·myro

tym·mhyro /

tyn·ell

tyn·elli

i^r tr. o tyra: efe a

dyr

tp·au tr. o tẃrj

tyr·au tr. o twi

^rrf·a·oedd

toif·eydd

^·weil, h,

ẃ·wyll, g. a 6.

ilfy·wyB·og Albert

nch·af

uch·af·iaeth, &.

ueh·el·fa

nch·èl·fan

ach·el·feydd

nch·el·fa·oedd

nch·swydd·wr

of·el·in: tanol

of·el·yn yr elfen dan

nfadd·lod

ufadd·hAd

ufudd·hau

ufir·am: migwniy rlêr

uff·em: annwn

ngain

un ar hugain

pump ar nngain

unareg

un ar bymtheg «r hug»

ain

unlle,

un·lle

unÌawBy a.

ynuniawnr jt

yn union

un·ig·an·edig

un·iawni

un·ioni

un·Ì0n·i9rth

un·rhyw

un·rhyw·iaeth

uwch Den

uwchlaw

win·wyn

win·wyn·yn

win·wy8·yn

wffb·io

wt·tres

wyn tr. o gwyn

ŵyn: def aid

wynep·pryd

wyneb·pryd

ẃyr, ŵyrion •

wyr·es

wyth·deg V. «/v

wyth·ddeg ]· ^"

wyth ar hagain

ych: eidion

ych: ydych

y·ch: yeich

ych·ain

yd, rh,

yd: grawn

yd·yB; yr ydys

ywr·yi

yfory

e·for·yj

yng, trelg^iad cyn^

flaen ng neu ngh,

yng ngaf·ael

yng ngardd

yng l^;ardd Edea

yng ngen·ou

yngNmaer

yng NdiaeniaifoB

yngnghalon

yng nghanol

ynghlyw

yng nghlyw

or

_ n^ori

yngNghrist

ynghorpl

gh4

yngngl

h]

ynghròen

yngnghroeni

ynghyd

yng nghyd

ynghyd 4

ynghyd a«

ynghyd âl

ynghyd â·r

ynghyd A·u

yng nghyf Taith

ynghyrch

yng nghylch

yng Nghym·ra

yng nGwlad

yng nglyn

yng nglyn wylof ain

ynglyn â

yng nglyn 4

yng ngwydd

yngNgwynedd

ym: ty

ym: ydym

felly y·m gelwir:

felly j^gelwir.

y·ma

y·maith

ym·ar·houa

ym·droi

ym·drôdd .

ym·dry

ym·drydd

ym·dü·ddan

ym·ddy·ddan

Digitized by J wy·^v iv

yn·ddi·^nio

r ym·ddiflf·yn

I am·ddirF·yn

ym·ddug: ymddygodd

ym·ddyrch·afa

ym·dderch·afa

ym·eg·ni·as·ant

7m·eg·n·io

ym·eg·niol

ym"en·yn

ym·en·nyn: cynnen

ym·en·yna: gwneud

ymenyn

ym·en·nynu

ym·gas·&d

ym·gaB·au

ym·gein·io

ym·geint·io ^

· ym, treigliad cynò

flaen m nea nûi

ymMan·aw

ym marw·ol·aeth

ym med^dd

ymhale

ym mha le

ymhell

ym mhell

ynbell

ymhlith

ym mhlith

ym Mhow·ys·

ymMh^d·ain

ymmlaen

ymMon

ym Mor·gan·wg

ym mron

ym Mynyw

ym mysg

ym·her·awdwr

ym·her·odr r

ymherawdwT Bwssia

ym·her·odr·aeth

ym·hẃ·edd

ym·ladd: brwydro

ym·.âid: lladd ei hon

ym··addfeydd

Çn·nerll·du·aeth

m·neill·dü·wr

Ym·neill·da·wyT

ym·nèdd

ym·pel

ym·helf

ym·pel·io

ym·hel·io

ym·raf·ael

ym·roi

ymTy8·on·feydd

ym·wôl

y·n^y. ,eich

yn annewidiol o

flaen berf yn de

chreaagff»

yn meddwl .

ynmoli

yn myfyrio

yn myned

ynliol o yni

yn·taa: efe nefyd

yn·te: ganhyny

ys·baid

y8·bail

ysbâr

y8·bar·dyn

y8·bei·en·ddyn

3r8·bei·en·na

l^»\j!. . r

ys·bi·en·na }

ys·bei·en·dwll

ys·bi·en·dwll

ys·bi·ad ar tremiad

y8·bei·ad·ar or

ys·bêr

y8·biwr

ys·bei·wr

y8·blen·ydd

y8·bryd

Ysbryd GIAn

ys·bûr

y8·bys

ys·byfty

yB·dori

ys^doriau i

ys·gar

Ifythyryogar

ys·^: c£ran

y8·gll

ys·ginj

y8·gog·awn

y8·g<^·ol r

ys·goi

Ys·golSabbathol

Ys·gol Sul

y8·gol·haig

ys·gorheig·wyr

ys·grêch

ys·grifo

ys·grifio

ys·gnf·au

ys·grif·en·iad·aD

Çrgrif·lyfr

8·gnrth·yr

yr Ysgiyth^nraii

yr Yagiythyr L&n

yr Ysgrythyrau

Sanctaidd

ys·gw&r

y8·gwar·io·

ys·gŵd

y8·gyd·wad·

ys·|ym·man·o

ys·ig: ysol

ys·sig: wedieisigo

y8·8igo

ys·tftd

ys·talm

ys·ten

ys·tld

ys·tlym

ystôl

ystôldroed

ys·tôr

y8·tor·feydd

ys·tor: ystawr

ys·tiyd

ys·twr

ys·tyr, ^.

y8·^·iaeth, o.

ys·^·on, ll,

yttrr

ytty

ytywyB·og

y tywysog Albert

ENWAU PRIOD.

Ab·er·aer·on

Ab·er·dâr

Ab·er·dau·gledd·au

Ab·er·dau·gledd·yf

Ab·er·ffr·aw

Ab·er·gefni: Abergavenny

Ab·er·gwaun

Ab·er·gwili

Ab·er·tawy

A·cwil·a

Aff·ri·ca

Aff·rig

Aff·ri·can·iaid

Aff·ric·iaid

A·gang·cŵr: Agincourt (Ff.)

Anglo·Sacs·on·eg

Anglo·Sacs·on·aeg

Aipht

Al·maen: Gwlad yr Ellmyn

Al·maen·eg

A·lun (afon)

A·mer·ica·

A·merig

A·mer·i·can·iaid

A·mer·ic·iaid

Am·mones — au

A·mwythig: Mwythig: Shrewsbury

Ann

..y frenhines Ann

Ar·ab·aeg

Ar·abeg

Awst

..mis Awst

Awstin: Augustine

Awstin Fonach

Aws·tral·ia

Aws·tria

Bala

Ban·au Brych·ein·iog

Bar·wyn·ian: Pyrenees

Bed·ffordd: Bedford

Biw·maris: Porthwygyr

Blwmares

Bran ap Llyr

Bryn·buga

Brych·einiog

Burg·wyn

Bryth·on unigol

Bryth·on·iad unigol

Bryth·on ll.

Bryth·on·iaid ll.

Brythoneg

Cader Idris

Caer = Caerllion Gawr: Chester

Caer·ang·on: Worcester

Caer·wrang·on: Worcester

Caer·frang·on: Worcester

Caer·badd·on: Bath

Caer·faddon: Bath

Caer·bladd·on: Malmesbury

Caer·car·ad·og = Caerseferus; Salisbury

Caer Cys·ten·yn, Constinoplys: Constantinople

Caer·dydd: Cardiff

Caer·dyf: Cardiff

Caer·daf: Cardiff

Caer·droi·au: Troy

Caer·droi·a: Troy

Caer·droe·a: Troy

Caer·efr·og: York

Caer·efr·og Newydd: New York

Caer·eidd·yn: Edinburgh

Caer·gaint: Canterbury

Caer·gent: Cilcester

Caer·grawnt: Cambridge

Caer·gyn·an: Norwich

Caer·ludd: London

Caer·lur: Leicester

Caer·loyw: Gloucester

Caer·lwyd·goed: Lincoln

Caer·lleon ar Ddyfrdwy = Caer

Caer·lleon ar Wysg

Caer·narfon

Caer yn Arfon

Caerwysg: Exeter

Caldaeg »

Cal·de·aeg)

Cal·dea

Cal·de·aid

Cam (mab Noa)

Car·ad·og: Caractacus

Cas·new·ydd ar Wysg

Cas·tell Nedd

Cas·tell Newydd

Castell Newydd Emlyn

Castell Paen

Castell y Waen

Cati

..Twm Sion Cati

Catr·in

Cat·ring

Cath·ring

Cem·maes

Cer·ed·ig·ion: Cardigan

Cer·id·wen / Cyr·id·wen

Cern·yw / Caer·nico Cornwall

Cern·yw·aeg: Cornish

Cer·yg y Drudion

Cal·fin

Cil·gwr·i: Worall

Cil·iau Aeron

Coet·ty

x-tudalen-042

Cris·tian: Christian

Crist·ion: a Christian

Croes·os·wallt / Croes·ys·wallt Oswestry

Crug·hy·wel Crickhowell

Cw·len: Cologne

Cwrdiaid: Curds

Cyd-wely / Cydweli: Kydweli

Cymr·aes, b.

Cymr·o, g.

Cymr·u: gwlad y Cymry

Cymr·y: trigolion Cymru

Daen·eg: Danish

Daen·iaid: Danes

Daniaid: llwyth Dau

Dan·iel / Dein·iol

Den·marc: Dulychlyn

Din·as Mawddwy

Din·bych

Dôl (yn Llydaw)

Don·wy / Don·aw Danube

Dor·dwyn: Dordogne

Du·lyn: Dublin

Du·lych·lyn: Denmark

Dyfr·dwy: Dee

Ecs·od·us

E·lï·as

El·is·eus

Els·beth / El·is·a·beth

El·ys·tan Glodrydd

Ell·myn: Germans

Es·aia: Isaiah

Es·au: Esau

Es·syll·wg: Siluria

Ethi·op·aeg

Ew·rop

FF

Ffes·tus

Fficht·iaid: Picts

Fflan·drys: Flanders

Fflan·drys·iaid

Fflem·aeg

Fflint

..Sir Fflint

Ffangc·aeg

Ffraingc

Ffrangc·od: French

Ffrangc·iaid: Franks

Gael·eg: Gaelic

Georg: Siôr, Siors

Gerallt o Gymru: Giraldus Cambrensis

Gron·wy / Goronwy

..Gronwy Owain

Gru·ffydd

Gut·un / Gutyn

..Gutun Owain

Gwan·ia / Y Waen Chirk

Gwasg·wyn: Gascony

Gwe·ne·thia·r / Tenis

Gwen·hwys·eg: Silurian

Gwerdd·on; Y Werddon: Ireland

Gwest·a: Vesta

Gwlad Canaan

Gwlad yr Aipht

Gwlad yr Haf

Gwrecs·am

Gaw·ain / Gwy·en·na Vienna

Gwydion ab Don

..Caer Gwydion

Gwyddelaeg / Gwydd·el·eg

Gwydd·grug = y Wyddgrug

Gwy·en: Vienne

Gwrth·eneu

..Gwrtheyrn Gwrtheneu

Had·es

Har·ri / Hen·ri

Hebr·aes / Hebr·ëes)

Hebrëes·au

Hebr·ë·wr

Hin·dw·aid / Hind·wys Hindoos

Hin·dw·stan: Hindostan

Hw·lant: Holland

Hor·as: Horatius

Iac·ob / Iac·o Jacob

Iag·o: James.

Ias·er

..Llyfr laser

Iau / Iou / Iw·pi·ter Jupiter

Ie·hwda / Iw·da / Iuda Judah

Ie·na: Jena

Ier·e·m·ïa

Ier·u·sal·em

Ies·tin Ferthyr

Ies·u·aid: Jesuits

Ioan·na

Ion·awr / Ionor >

Iono: Juno

Ios·eph

Ios·ephus

Is·all·man: German

Is·ell·myn: Germans

Iudd·ew / Idd·ew

Iudd·ew·aeth / Iuddewiaeth Judaism

I·werdd·on = Y Werddon

Iwl: Julius

..Iwl Caisar: Julius Caesar

Iw·lia: Julia

Iw·li·ws: Julius

..Iwliws Cesar: Julius Caesar

Iw·no = Gweno: Juno

x-tudalen-043

Iw·pi·ter = Iau

Lu·ci·ffer

LL

Llach·arn: Lacharn, Loughor

Llan·bad·arn

LLan·bedr Pont Stephan

Llan·deil·o

Llan·ddein·iol

Llan·ddein·iol Fab

Llan·erch y Medd

Llan·fair Caer·ein·ion

Llanfair Mu·ellt / Llan·fair ym Muellt

Llanfair yng Nghornwy

Llan·gat·wg

Llan·tri·sant

Llan·ym·ddyfri: Llandovery

Llew·el·yn / Llyw·el·yn

Lleyn

Llych·lyn / Norwy Norway

Llyd·aw: Armorica

Llyd·ew·ig: Armoric

Llyn Tegid: Tegid Lake

Mac·ca·be·aid

Mac·ca·beus

Mac·sen Wledig: Maximian

Maes Garmon

Maes·yf·ed

Maes y Gofaint: Smithfield

Ma·hom·et

Ma·hom·e·tan·iaid / Ma·hom·et·iaid

Man·aw / Mon·aw

Man·aweg

Maw·ddwy

Meil·yr

Merch·er: Mercury

..dydd Mercher

Merch·ur: Mercurius

..duw Merchur

Mer·ed·ydd

Mer·sia: Merse

Mer·thyr Tyd·fil

Mo·ab·es — au.

Mon: Anglesey

Ynys Mon / Ynys Fon

Môr Asoff

Môr Coch

Môr Du

Mor·fydd

Môr Tawch: Hazy Ocean

Môr Tawel: Pacific Ocean

Môr Udd: English Channel

Môr y Canoldir: Mediterranean Sea

Môr y Werydd: Irish Sea

Myn·wy: Monmouth

Myn·ydd Hor

Mynydd yr Olewydd

Myn·yw / Men·ew: Tyddewi

Nin·e·te

Noa / Noah

Nöe

Nor·wy: Llychlyn

Owain Glyndwr / Owain Glyndyfrdwy

Owain Gwynedd

Pad·rig: Patrick

Pars·wys: Parsees

Pedr / petr: Peter

Peith·ing / Peithwyr / Ffichtiaid Picts

Pel·yd·iog

Pen·cad·er

Pen·wyn·ion: Appenines

Philip

Porth Madog

Porth·wy·gyr: Beaumaris

Prws·sia

Pryd·ain

..ym Mhrydain

..i Brydain

Pryd·ein·aidd

Prydein·iaid

Pryd·ein·ig

RH

Rhai·adr Gwy

Rhein / Rhin (afon): Rhine

Rhic·ard / Rhic·ert / Rhis·iart Richard

Rhon (afon): Rhone

Rhyd·ych·ain: Oxford

Rhys

Ru·ffin·us

Ruff·us

Rws·sia: Russia

Sacs·on·iaid: Saxons

Sacs·on·aeg / Sacs·on·eg

Sacs·oni / Sacs·on·ia

Saes·on / Seu·son

Sais, unig.

Siencyn / Siancyn Jenkyn

Sïon / Seion: Sion

Siôn: Ioan: John

Ste·phan / Ys·te·phan / Ys·tyffan Stephen

Tal·ach·arn

x-tudalen·044

Ta·wy

Teilo

Tin·bych; Din·bych y pysgod: Tenby

To·wy / Ty·wi

Trall·wng / Trall·wm Welshpool

Tref·draeth

Tref·es·gob

Tre·for·us

Tref·lawn·yd / Tre·lawn·yd

Tref y clawdd

Tre·fyn·wy: Monmouth

Tre·ffy·non: Holywell

Tre·gar·on

Tre·mad·og (yn Arfon)

Tre·fad·og (ym Mon)

Tre·new·ydd / Tref·new·ydd Newtown

Tri·chrug

Troi·an: Trajan

Troia / Troiaf / Troian Troy

Twrci: Turkey

Tyrc·aeg: Turkish

Tyrc·iaid: Turks

Ty·ddewi: St. David’s

Yn·ys Pryd·ain

Ys·got·iaid

Ys·got·land / Ys·got·lond: : Alban, Coed Celyddon, Caledonia

Ys·got·yn

Ys·trad Alun

Ys·trad Fflur

Ys·trad Murchell

Ys·trad Meirig

Ys·trad Tywi

Ys·tyff·an (Sant)

x-tudalen-045

CATALOGUE OF WORKS PRINTED AKD PUBLISHED

BY THOMAS GEE, DENBIGH,

AND TO BE HAD OF ALL BOOKSELLERS.

An English and Welsh Dictionary: wherein not only the

Words, but alao the Idioms and Phraseology of the

English Language are carefully translated into Welsh

by proper and equivalent Words and Phrases. To which

is added, a Dissertation on the Welsh Language, with

remarks on its Poetry. In two vols. By the Rev. JOHN

WALTERS, late Rector of Llandough.

Third edition. Price 20s. in boards.

An English and Welsh Dictionary: adapted to ihe

present state of Science and Literature; in which the

English Words are deduced from their originals, and

explained by their synonyms in the Welsh Language. By

the Rev. D. Silvan Evans. In 31 parts, price £1 10$.

6d.; 2 vols., in boards, £1 13s. 6d.

An English and Welsh Pronouncing Dictionary: in which

the Pronunciation in given in Welsh letters: also a

list of English Scripture Proper Names, with their

prononciation in Welsh letters. By ROBERT JOHN PRYSE.

Price 7s. in boards.

English-Welsh Handbook. By T. LL. PHILLIPS. — 1s. 6d.

bds.

An English and Welsh Testament: of the Authorised

Version, with full Marginal References. 12mo. Price

6s. in parts. Roan gilt, 7s. 6d.

An English and Welsh Prayer, and Administration of the

Sacraments, and other Ceremonies of the Church:

together with the Psalms of David. Demy 8vo. Price 8s.

in sheets.

Observations on Cholera: its Symptoms, Mode of

Treatment, and Prevention. By RICHARD PHILLIPS JONES,

M.D. 2s. boards.

The Corn Ready Reckoner: for the Buyer and Seller of

Corn: oontaining all Tables necessary for its correct

calculation, as regards Weight, Measure, and Price:

and a comparison between the Imperial, Welsh,

Liverpool, and Chester Measures. By JOHN EVANS,

Rhuddlan. Price 1s. in a wrapper; 1s. 6d. in boards.

Emily Trevor: or the VALE OF ELWY. By a LADY. Boards,

2s.

Ancient and Modern Denbigh: a descriptive history of

the Castle, Borough, and Liberties; with sketches of

the lives, character, and

exploits of the feudal lords and military governors of

the fortress, to its final

siege and reduction; notices of ancient local families

and eminent natives, municipal officers and corporate

records, ancient guilds, military and ecclesiastical

remains, &c., &c. By JOHN WILLIAMS. Price 6s. boards.

Another shorter History. Price 1s.

Geiriadur Seisoneg a Chymraeg: Wedi ei gyfaddasu at

sefyllfa bresennol Celfyddyd a Llenyddiaeth; yn yr hwn

y mae y geiriau Seisonig wedi eu casglu oddi wrth eu

tarddiad gwreiddiol, ac yn cael eu hegluro gan eu

cyfystyron yn yr Iaith Gymraeg. -Gan y Parch. D.

SILVAN EVANS. Mewn 31ain o ranau, pris 1p. 10s. 6c. Yn

ddwy gyfrol, mewn byrddau, lp. 18s. 6c.

Geiriadur Seisoneg a Chymraeg. Gan R. I. Prys. Y mae

hwn yn Eiriadur Cynaniadol, â seiniau y geiriau

Seisonig yn llythyrenau y Wyddor Gymraeg, fel y gall

Cymro ddysgu eu seinio yn gywir heb gymhorth athraw.

Pris 7s.

x-tudalen-046

LLYFRAU ARGRAFFEDIG A CHYHOEDDEDIG

Y Salmydd Gymreig: sef Casgliad o Salmau a Hymnau

addas i addoliad cyhoeddus a neillduedig. Gan y Parch.

ROGER EDWARDS, Wyddgrug, ac EBEN FARDD. Y Salmau o

waith Edmund Prys, ac ereill; a'r Hymnau o waith yr

awduron goreu. Wedi eu trefnu yn rheolaidd, fel y

gellir yn hawdd cael amrywiaeth o rai priodol ar

unrhyw fater neu achlysur gofynedig; a cheir ynddo

daflenau llawnion o bob pennill a mater.

Y MAE TRI ARGRAFFIAD O'R GWAITH HWN.

YR ARGRAFFIAD MAWR — 6½ modfedd wrth 4. Maint y

lythyren:—

Ni cheisiaf loches ond dy glwy',

Tan donau mawrion fwy na mwy;

Mae'th waed yn nyfnder culni a gwae,

Yn abl fy rhoi i lawenhau.

Prisiau — 4s. 6ch., 6s. 6ch., 7s. 6ch., 8s. 6ch., 9s.

6ch., a 10s. — mewn gwahanol rwymiadau.

YR ARGRAFFIAD RHAD — 6¼ modfedd wrth 4. Maint y lythyren: -

Mae haeddiant mawr rhinweddol waed fy Nuw,

Yn llawer mwy na'r pechod gwaetha'i ryw;

Ceir maddeu myrdd o'r beiau mwyaf gaed,

A'r euog brwnt ei ganu yn y gwaed.

Prisiau — 1s. 6ch., 2s. 9c., a 3s. 6ch. — mewn

gwahanol rwymiadau.

YR ARGRAFFIAD BACH — 4¾ modfedd wrth 3. Maint y

lythyren: -

Mae Iesu Grist o'n hochr ni,

Fe gollodd Ef ei waed yn 11i';

Trwy rinwedd hwn fe'n dwg yn iach

I’r ochr draw 'mhen gronyn bach.

Prisiau — 2s. 6ch., 3s., 3s. 6ch., 5s., 6s., 7s. 6ch.,

ac 8s. 6ch. — mewn gwahanol rwymiadau.

Salmydd y Plant:— yn cynnwys llawer o’r emynau mwyaf

arferedig gan Gynnulleidfaoedd Crefyddol. Y mae yn

llyfr cymhwys fel gwobr i blant: ac hefyd o fewn

cyrraedd llawer nad allant brynu "Y SALMYDD CYMREIG.”

Pris 6c. mewn llian

Cyfarwyddyd i Gymro Ddysgu yr Iaith Seisonig.

Treithawd Arobryn — Prize Essay. At y rhwn y

chwanegwyd, ar annogaeth amryw wŷr dysgedig,

"Broddiadur Cynaniadol Seisoneg a Chymraeg" (An

English and Welsh Pronouncing Vocabulary), yr hwn a

gynnwys dros bum cant o Froddegau, y rhai a ddefnyddir

mewn ymddyddanion cyrffedin; Cyfarwyddiadau i wneuthur

Cyfrifon yn Seisoneg, &c., &c. Gan R. J. PRYSE. Pris

2s. 3c. mewn

papyr — 2s. 9c. mewn byrddau.

“Yr ydym yn ei gydwybodol argymhell i holl ieuenctyd y

Dywysogaeth, fel y cymhorth goreu a allant gael i

ddeall yr iaith Seisonig, a dymunwn arnynt wneyd pob

ymdrech er ei feddu a'i ddefnyddio." — Yr Amserau.

"Trwy ddarllen y llyfr hwn yn fynych, ac ystyried ei

hol ranau yn ddyfal, daw y gwladwr mwyaf Cymreigaidd

yn feistr ar yr iaith Seisonig mewn ychydig amser." —

Y Drysorfa.

"Barnwn fod y llyfr y cymhorth goreu ellir gael er

deall yr iaith Seisonig." — Y Dysgedydd.

“Dyma fe: yr oedd ei eisieu yn fawr; a dylai gael

gwerthiad helaeth." Yr Haul.

“Yr ydym yn awr yn cyflwyno y gwaith gorchestol hwn i sylw penaf ein cydwladwyr, ac yn hyderu y bydd i bob

rhiant ei osod yn nwylaw eu plant." -

Seren Gomer.

"Ni phetruswn ddywedyd fod y Cymro wedi cael yn y

llyfr hwn well Gramadeg Seisoneg na rhai sydd mewn

arferiad cyffredin gan y Seison eu hunain; ac nid ydym

yn ammheu na allai ambell un a gafodd lawer o ysgol,

ie, yn Lloegr, gael ynddo rai addysgiadau buddiol." -

Y Traethodydd.

x-tudalen-047 GAN TOMAS GEE, DINBYCH

Caniadau Hiraethog: yn cynnwys holl Gyfansoddiadau

Barddonol Gwilym Hiraethog; sef y parch. W. REES,

Liverpool. Pris 4s. mewn byrddau.

CYNNWYSlAD.

IOR.— Pryddest-awdl, mewn chwech o ranau. — Awdl ar

Heddwch. Cywydd ar Frwydr Trafalgar, a marwolaeth y

Penllyngesydd, Arglwydd Nelson, &c., &c.

ENGLYNION MARWNADOL. — Ar farwolaeth y diweddar Barch.

William Williams, o'r Wern. — Parch. William Williams,

o Landeilo Fawr. - Parch. Morgan Howells, Tredegar. —

Mr. T. Gee, hynaf, Dinbych, &c., &c.

BEDDERGRYFF ar gofgolofn y diweddar Ieuan Gwynedd,

&c., &c.

MARWNADAU i'r diweddar Barch. J. Roberts, o

Lanbrynmair, a'r Parch. W. Williams, o'r Wern, &c.

CANEUON. — Adgofion Mebyd ac Ieuenctid. — Cwymp

Babilon. Ffoedigaeth y Pab yn 1848. — Syniadau

athronydd Ellmynaidd ar eangder y Greedigaeth, wedi eu

troi ar gân, &c., &c.

Emynau a Chyfieithiadau, yn nghyd â Thraethawd ar

Feirdd a Barddoniaeth Cymreig.

Crynoad o holl Elfenau nen Gyntefigion y Gymraeg;

gyda'u gwahanol ystyriaethau yn nghyfansoddiad yr

iaith; hefyd, arwyddion gwreiddiol Llythyrenau y

Wyddor Gymreig. Y cwbl wedi ei egluro gydag

anghreifftiau. Gan WILLIAM JONES, Ysw., Llundain.

Byrddau, pris 2s.

Ieithadur neu Ramadeg Cymraeg: sef Cyfarwyddyd hyrwydd

i ymadroddi ac ysgrifenu yr Iaith Gymraeg yn gywir a

rheolaidd: gyda lluaws o gynlluniau cymhwys i bob rhan

a dull ymadrodd, yn ramadegol a rheithyddol. At yr hyn

y chwanegwyd Rheolau Barddoniaeth Gymraeg. Gan ROBERT

DAVIES (Bardd Nantglyn). Y pummed argraffiad, pris 2s.

Y llawiadur Cymraeg a Seisoneg. Yn cynnwys llawer o

Frawddegau ac Ymddyddanion yn yr ieithoedd Cymraeg a

Seisonig. Gan T. LL. PHILLIPS. Pris 1s. 6ch. mewn

llian.

Orgraph yr Iaith Gymraeg. Gan R. I. PRYSE a THOMAS

STEPHENS; y rhai a alwyd i'r gorchwyl gan Lenorion

Cymru yn Eisteddfod Genedlaethol Llangollen, 1858.

Pris 6c.

Traethawd ar Ddaiaryddiaeth: Yn cynnwys hanes amrywiol

Wledydd a Theyrnasoedd y Byd: eu llywodraethau,

ieithoedd, crefydd, a dull y trigolion yn byw; yn

nghyd â hysbysiaeth am foroedd, mynyddoedd, afonydd, a

dyffrynoedd, &c., y Byd; a chyfarwyddyd i fesur

pelldder y naill le oddi wrth y llall ar y map.

Dangosir yn yr hanesyddiaeth a roddir ynddo fel y mae

amryw barthau o'r ddaiar yn brawf naturiol o

ddwyfoldeb yr Ysgrythyrau; a sylwir yn fanwl ai y rhan

hono o'r ddaiar sydd yn perthyn yn fwyaf i

hanesyddiaeth y Beibl. Gan THOMAS JONES, Amlwch. Pris

7s. 6c. mewn rhanau; 8s. 6c. mewn byrddau. Y mae y

gwaith hwn yn cynnwys yn Darluniau canlynol:— EWROP,

PRYDAIN FAWR, ASIA, CANAAN, AMERICA, AMERICA OGLEDDOL,

AFFRICA DDEHEUOL, a'r BYD.

Clefydau Anifeiliaid a'u Triniaeth. Crynodeb o

Glefydau Ceffylau, Buchod, Lloi, Defaid, a Moch; yn yr

hwn y gwelir eu hachosion, eu harwyddion, a'r

driniaeth sydd yn fwyaf priodol iddynt; hefyd, y

driniaeth i Fuchod cyn ac wedi dyfod a lloi; triniaeth

Ceffylau pan i mewn; y Gyfraith yn mherthynas i

warantu Ceffyl; cyfarwyddiadau i ollwng Gwaed, &c.,

&c. Cymmerwyd o Weithiau Small, Youatt, White,

Spooner, Percival, ac ereill. Gan F. B. TAYLOR. Pris

8s. byrddau.

“Y mae y llyfr yn wir deilwng o gylchrediad, a dylai

fod yn meddiant pob ffarmwr Cymraeg.” —Amaethydd.

“Ymddengys y llyfr i ni yn dra dyddorol, ac yn

ddefnyddiol neillduol i’r Amaethwr. Ceir ynddo

grynodeb o waith yr awduron enwocaf yn mhlith y

Seison.” — Amserau.

Y Mesurydd Tir a Choed; yn nghyd â Gwaith Maen,

Byrddwaith, Gwydr, &c.; hefyd Tablau i allu gwybod

pwysau Anifeiliaid a Theisi Gwair, &c., wrth eu mesur.

Argraffiad newydd, pris 2s. Chwanegwyd y Tablau

diweddaf at y llyfr, gan feddwl y byddent yn

gymmeradwy iawn [at] Amaethwyr ac ereill.

x-tudalen-048 LLYFRAU ARGRAFFEDIG A CHYHOEDDEDIG

Yr Eglwys o Ddifrif. Gan y diweddar Barch. J. ANGELL

JAMES o Birmingham. Gyda Rhagdraethawd, gan y Parch.

HENRY REES. Pris 3s. mewn rhanau — 3s. 6c. mewn

byrddau.

"Mae ein calon yn llawenhau wrth feddwl fod y fath

lyfr defnyddiol yn cael ei osod o hyd cyrhaedd i'r

Chrmry uniaith. Byddai yn dda genym i'r eglwysi oll

ddarllen yr 'Eglwys o Ddifrif.'" — Y Diwygiwr.

“Mae y Rhagdraethawd gan Mr. Eees yn chwanegiad

gwerthfawr at y Traethawd gwreiddiol: mae fel dolen yn

cydio y materion a drinir gan Mr.

James âg ansawdd crefydd yn mysg y Çymry. Nid rhyw

ragymadrodd cyffredin ydyw." — Y Drysorfa.

“Yr ydym yn dra diolchgar i'r cyhoeddwr am ei

anturiaeth i wneuthur lles i'w genedl trwy Gymreigio

llyfryn mor werthfawr ag yw yr “Eglwys o Ddifrif." —

Yr Eurgrawn Wesleyaidd.

“Yr ydym yn byw mewn amser pan y mae y byd o ddifrif,

teymas y tywyllwch o ddifrif, anffyddiaeth a

Phabyddiaeth o ddifrif — pawb o ddifrif, ond yr

eglwys. Y mae yn eglur fod yr awdwr ei hun o ddifrif

yn ei ysgrifenu, ac o

ganlyniad y mae yn tueddu i wneyd pawb o ddifrif wrth

ei ddarllen." — Y Traethodydd.

Stenographia, neu Law Fer: yn ol trefn Mr. Richardson;

gyda Rheolau a Chyfarwyddiadau i'w dysgu heb gymhorth

Athraw. Wedi ei chyfaddasu i'r iaith Gymraeg; â'r hon

yr ysgrifenir mwy mewn awr nag a ysgrifenir mewn awr a

hanner âg un arall sydd gan y Seison. Gan THOMAS

ROBERTS.

Y mae y llyfr hwn yn cynnwys un ar bymtheg o Blates,

yn nghyd â phob hyfforddiadau ereill oedd yn y

Seisoneg, angenrheidiol er dysgu y gelfyddyd: ac er

fod ei bris yn Seisoneg yn lOs. 6c., nid yw pris yr

argraffiad hwn ond 3s. 6c.

Y Cyfrifydd Parod. Mewn byrddau, 1s.

Y Cyfrifydd Parod at Yd, Gan J. EVANS, Rhuddlan. Pris

1s. mewn papyr; 1s. 6c. mewn byrddau.

Cyfraith y Tlodion. Pris 6c.

Pregeth ar Feddwdod. Gan y Parch. W. ROWLANDS. Pris

6c.

Testament Newydd ein Harglwydd a’n Hiachawdwr Iesu

Grist; gyda Nodau cyfeiriol o bob adnod, &c., &c.

Cymraeg a Seisoneg. Mewn rhanau, pris 6s. I'w gael

hefyd yn rhwym, pris 7s. 6c.

Traethawd ar Grefydd Naturiol a Dadguddiedig: yn

cynnwys profion o ddwyfoldeb y Beibl; a'r Grefydd

Gristionogol — hanes gaugrefyddau y byd — pa mor bell

y llwyddodd y doethion Cenedlig i ddwyn trefn ar y byd

— golygiadau Socrates, Plato, Aristotle, Anaiagoras —

egwyddorion Hobbes, Bousseau, Paine, Bolingbroke,

Volney, &c., yn nghyd â sylwadau cyffredinol arnynt —

addefiadau gelynion y Beibl o ragoroldeb ei

egwyddorion — dylanwad ymarferol Cristionogaeth ac

Anifyddiaeth ar wledydd a phersonau - esamplau o

dröedigaeth anffyddiaid — marwolaethau truenus amryw

anffyddiaid, a marwolaethau dedwydd amryw

Gristionogion — agwedd grefyddol y byd, a'i brif

grefyddau, yn nghyd â sylwadau arnynt — cyfarwyddiadau

i ddarllen a deall yr Ysgrythyrau — hanes y Beibl. Gan

y Parch. W REES. Pris 4s. 6c. mewn rhanau — 6s. mewn

byrddau.

Cyfatebiaeth Crefydd Naturiol a Dadguddiedig: i

Gyfansoddiad a Chwrs Natur. Gan JOSEPH BUTLER, LL.D.,

esgob Durham. Wedi ei gyfieithu, yn nghyd â

chwanegiadau, gan y. Parch. JOHN HUGHES, Everton,

Liverpool. Pris 3s. mewn byrddau.

Cynnorthwy i’r Myfyriwr Ysgrythyrol: sef, Mynegai

cyflawn a Geiriadur cryno o'r Beibl Sanctaidd; yn yr

hwn y cyfeirir yn gywir at yr amrywiol Bersonau,

lleoedd, a Thestynau a grybwyllir yn yr Ysgrythyrau;

ac y rhoddir eglurhad byr ar bob gair tywyll ac

ansathredig. Gan y Parch. John Barr, Glaagow.

Cyfieithwyd gan v Parch OWEN JONES, Manchester. Pris

3s. 6c. mewn rhanau; 4s. mewn byrddau.

Cofiant y Parch. Moses Parry, Dinbych: gyda

Rhagdraethawd gan y Parch. HENRY EVANS, Liverpool.

Cynnwysa hanes ei Fywyd, ei Nodweddiad, ei Arabedd, ei

Ddywediadau, ei Bregethau, &c., &c. Gan y Parch. J.

FOULKES, Liverpool Pris 1s. mewn papyr, 1s. 6c. mewn

byrddau.

DIWEDD------------------------------------------

Atodiad: Tudalennau 41-44 heb y dotiau uchel i hwyluso archwilio trwy

gyfrwng archwiliwr y rhyngrwyd:

Tudalen 41

ENWAU PRIOD. || || Aberaeron || Aberdâr || Aberdaugleddau ||

Aberdaugleddyf || Aberffraw || Abergefni: Abergavenny || Abergwaun ||

Abergwili || Abertawy || Acwila || Affrica || Affrig || Affricaniaid ||

Affriciaid || Agangcŵr: Agincourt (Ff.) || AngloSacsoneg || AngloSacsonaeg

|| Aipht || Almaen: Gwlad yr Ellmyn || Almaeneg || Alun (afon) || America

|| Amerig || Americaniaid || Americiaid || Ammones — au || Amwythig:

Mwythig: Shrewsbury || Ann || ..y frenhines Ann || Arabaeg || Arabeg ||

Awst || ..mis Awst || Awstin: Augustine || Awstin Fonach || Awstralia ||

Awstria || || B || Bala || Banau Brycheiniog || Barwynian: Pyrenees ||

Bedffordd: Bedford || Biwmaris: Porthwygyr || Blwmares || Bran ap Llyr ||

Brynbuga || Brycheiniog || Burgwyn || Brython unigol || Brythoniad unigol

|| Brython ll. || Brythoniaid ll. || Brythoneg || || C || Cader Idris ||

Caer = Caerllion Gawr: Chester || Caerangon: Worcester || Caerwrangon:

Worcester || Caerfrangon: Worcester || Caerbaddon: Bath || Caerfaddon:

Bath || Caerbladdon: Malmesbury || Caercaradog = Caerseferus; Salisbury ||

Caer Cystenyn, Constinoplys: Constantinople || Caerdydd: Cardiff ||

Caerdyf: Cardiff || Caerdaf: Cardiff || Caerdroiau: Troy || Caerdroia:

Troy || Caerdroea: Troy || Caerefrog: York || Caerefrog Newydd: New York

|| Caereiddyn: Edinburgh || Caergaint: Canterbury || Caergent: Cilcester

|| Caergrawnt: Cambridge || Caergynan: Norwich || Caerludd: London ||

Caerlur: Leicester || Caerloyw: Gloucester || Caerlwydgoed: Lincoln ||

Caerlleon ar Ddyfrdwy = Caer || Caerlleon ar Wysg || Caernarfon || Caer yn

Arfon || Caerwysg: Exeter || Caldaeg » || Caldeaeg) || Caldea || Caldeaid

|| Cam (mab Noa) || Caradog: Caractacus || Casnewydd ar Wysg || Castell

Nedd || Castell Newydd || Castell Newydd Emlyn || Castell Paen || Castell

y Waen || Cati || ..Twm Sion Cati || Catrin || Catring || Cathring ||

Cemmaes || Ceredigion: Cardigan || Ceridwen / Cyridwen || Cernyw /

Caernico Cornwall || Cernywaeg: Cornish || Ceryg y Drudion || Calfin ||

Cilgwri: Worall || Ciliau Aeron || Coetty || || x-tudalen-042 || ||

Cristian: Christian || Cristion: a Christian || Croesoswallt /

Croesyswallt Oswestry || Crughywel Crickhowell || Cwlen: Cologne ||

Cwrdiaid: Curds || Cyd-wely / Cydweli: Kydweli || Cymraes, b. || Cymro, g.

|| Cymru: gwlad y Cymry || Cymry: trigolion Cymru || || || D || Daeneg:

Danish || Daeniaid: Danes || Daniaid: llwyth Dau || Daniel / Deiniol ||

Denmarc: Dulychlyn || Dinas Mawddwy || Dinbych || Dôl (yn Llydaw) || Donwy

/ Donaw Danube || Dordwyn: Dordogne || Dulyn: Dublin || Dulychlyn: Denmark

|| Dyfrdwy: Dee || || E || Ecsodus || Elïas || Eliseus || Elsbeth /

Elisabeth || Elystan Glodrydd || Ellmyn: Germans || Esaia: Isaiah || Esau:

Esau || Essyllwg: Siluria || Ethiopaeg || Ewrop || || FF || Ffestus ||

Ffichtiaid: Picts || Fflandrys: Flanders || Fflandrysiaid || Fflemaeg ||

Fflint || ..Sir Fflint || Ffangcaeg || Ffraingc || Ffrangcod: French ||

Ffrangciaid: Franks || || G || Gaeleg: Gaelic || Georg: Siôr, Siors ||

Gerallt o Gymru: Giraldus Cambrensis || Gronwy / Goronwy || ..Gronwy Owain

|| Gruffydd || Gutun / Gutyn || ..Gutun Owain || Gwania / Y Waen Chirk ||

Gwasgwyn: Gascony || Gwenethiar / Tenis || Gwenhwyseg: Silurian ||

Gwerddon; Y Werddon: Ireland || Gwesta: Vesta || Gwlad Canaan || Gwlad yr

Aipht || Gwlad yr Haf || Gwrecsam || Gawain / Gwyenna Vienna || Gwydion ab

Don || ..Caer Gwydion || Gwyddelaeg / Gwyddeleg || Gwyddgrug = y Wyddgrug

|| Gwyen: Vienne || Gwrtheneu || ..Gwrtheyrn Gwrtheneu || || H || Hades ||

Harri / Henri || Hebraes / Hebrëes) || Hebrëesau || Hebrëwr || Hindwaid /

Hindwys Hindoos || Hindwstan: Hindostan || Hwlant: Holland || Horas:

Horatius || || I || Iacob / Iaco Jacob || Iago: James. || Iaser || ..Llyfr

laser || Iau / Iou / Iwpiter Jupiter || Iehwda / Iwda / Iuda Judah ||

Iena: Jena || Ieremïa || Ierusalem || Iestin Ferthyr || Iesuaid: Jesuits

|| Ioanna || Ionawr / Ionor > || Iono: Juno || Ioseph || Iosephus ||

Isallman: German || Isellmyn: Germans || Iuddew / Iddew || Iuddewaeth /

Iuddewiaeth Judaism || Iwerddon = Y Werddon || Iwl: Julius || ..Iwl

Caisar: Julius Caesar || Iwlia: Julia || Iwliws: Julius || ..Iwliws Cesar:

Julius Caesar || Iwno = Gweno: Juno || || x-tudalen-043 || || Iwpiter =

Iau || || L || Luciffer || || LL || Llacharn: Lacharn, Loughor ||

Llanbadarn || LLanbedr Pont Stephan || Llandeilo || Llanddeiniol ||

Llanddeiniol Fab || Llanerch y Medd || Llanfair Caereinion || Llanfair

Muellt / Llanfair ym Muellt || Llanfair yng Nghornwy || Llangatwg ||

Llantrisant || Llanymddyfri: Llandovery || Llewelyn / Llywelyn || Lleyn ||

Llychlyn / Norwy Norway || Llydaw: Armorica || Llydewig: Armoric || Llyn

Tegid: Tegid Lake || || M || Maccabeaid || Maccabeus || Macsen Wledig:

Maximian || Maes Garmon || Maesyfed || Maes y Gofaint: Smithfield ||

Mahomet || Mahometaniaid / Mahometiaid || Manaw / Monaw || Manaweg ||

Mawddwy || Meilyr || Mercher: Mercury || ..dydd Mercher || Merchur:

Mercurius || ..duw Merchur || Meredydd || Mersia: Merse || Merthyr Tydfil

|| Moabes — au. || Mon: Anglesey || Ynys Mon / Ynys Fon || Môr Asoff ||

Môr Coch || Môr Du || Morfydd || Môr Tawch: Hazy Ocean || Môr Tawel:

Pacific Ocean || Môr Udd: English Channel || Môr y Canoldir: Mediterranean

Sea || Môr y Werydd: Irish Sea || Mynwy: Monmouth || Mynydd Hor || Mynydd

yr Olewydd || Mynyw / Menew: Tyddewi || || N || Ninete || Noa / Noah ||

Nöe || Norwy: Llychlyn || || O || Owain Glyndwr / Owain Glyndyfrdwy ||

Owain Gwynedd || || P || Padrig: Patrick || Parswys: Parsees || Pedr /

petr: Peter || Peithing / Peithwyr / Ffichtiaid Picts || Pelydiog ||

Pencader || Penwynion: Appenines || Philip || Porth Madog || Porthwygyr:

Beaumaris || Prwssia || Prydain || ..ym Mhrydain || ..i Brydain ||

Prydeinaidd || Prydeiniaid || Prydeinig || || RH || Rhaiadr Gwy || Rhein /

Rhin (afon): Rhine || Rhicard / Rhicert / Rhisiart Richard || Rhon (afon):

Rhone || Rhydychain: Oxford || Rhys || Ruffinus || Ruffus || Rwssia:

Russia || || S || Sacsoniaid: Saxons || Sacsonaeg / Sacsoneg || Sacsoni /

Sacsonia || Saeson / Seuson || Sais, unig. || Siencyn / Siancyn Jenkyn ||

Sïon / Seion: Sion || Siôn: Ioan: John || Stephan / Ystephan / Ystyffan

Stephen || || T || Talacharn || || || x-tudalen044 || || Tawy || Teilo ||

Tinbych; Dinbych y pysgod: Tenby || Towy / Tywi || Trallwng / Trallwm

Welshpool || Trefdraeth || Trefesgob || Treforus || Treflawnyd / Trelawnyd

|| Tref y clawdd || Trefynwy: Monmouth || Treffynon: Holywell || Tregaron

|| Tremadog (yn Arfon) || Trefadog (ym Mon) || Trenewydd / Trefnewydd

Newtown || Trichrug || Troian: Trajan || Troia / Troiaf / Troian Troy ||

Twrci: Turkey || Tyrcaeg: Turkish || Tyrciaid: Turks || Tyddewi: St.

David’s || || Y || Ynys Prydain || Ysgotiaid || Ysgotland / Ysgotlond: :

Alban, Coed Celyddon, Caledonia || Ysgotyn || Ystrad Alun || Ystrad Fflur

|| Ystrad Murchell || Ystrad Meirig || Ystrad Tywi || Ystyffan (Sant) ||

______________________________________________

Adolygiad diweddaraf: 2011-02-15 23.48;

Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Gwefan "CYMRU-CATALONIA" (Cymráeg)
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web "CYMRU-CATALONIA" (= Gal·les-Catalunya) (català)
Where am I? You are visiting a page from the "CYMRU-CATALONIA" (= Wales-Catalonia) Website (English)
Weə-r àm ai? Yùu àa-r víziting ə peij fròm dhə "CYMRU-CATALONIA" (= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait (Íngglish)

Archwiliwch y wefan hon
---
Adeiladwaith y wefan
---
Gwaith cynnal a chadw

Cysylltwch â ni trwy’r llyfr ymwelwyr

CYMRU-CATALONIA