kimkat0350k Llith y
Tramp. Ysgrif yn nhafodiaith Aber-dâr o’r Darian. 1919.
22-11-2022
.....
Gweler hefyd / Vegeu també / See also:
|
|
|
Gwefan
Cymru-Catalonia
|
(delwedd 4665) |
.....
(delwedd J7058b)
.....
O
newyddiadur ‘Y Darian’ (Aber-dâr).
.....
27 Chwefror
1919
...
06 Mawrth
1919
27 Mawrth 1919
.....
03 Ebrill 1919
10 Ebrill 1919
17 Ebrill 1919
24 Ebrill 1919
...
01 Mai 1919
08 Mai 1919
15 Mai 1919
22 Mai 1919
29 Mai 1919
...
05 Mehefin 1919
12 Mehefin 1919
26 Mehefin 1919
....
03 Gorffennaf 1919
10 Gorffennaf 1919
17 Gorffennaf 1919
24 Gorffennaf 1919
.....
07 Awst 1919
14 Awst 1919
28 Awst 1919
...
04 Medi 1919
11 Medi 1919
18 Medi 1919
.....
02 Hydref 1919
09 Hydref 1919
(16 Hydref 1919 - englyn)
23 Hydref 1919
30 Hydref 1919
...
06 Tachwedd 1919
13 Tachwedd 1919
20 Tachwedd 1919
27 Tachwedd 1919
...
04 Rhagfyr 1919
11 Rhagfyr 1919
18 Rhagfyr 1919
25 Rhagfyr 1919
.....
|
|
|
|
|
Y
Darian. 9 Ionawr 1919.
|
|
|
|
|
|
Gan
mod i wedi dechra ar bolhitics, ma raid i fi gal gwed ticyn bach o'm meddwl
wrth Mishtir Llewelyn Williams hefyd. Ma fa weti hacto'n hatroshws at Mishtir
Towyn Jones. Os odd a'n colli i set, pamsa fa'n "lei down and sei
nyffin" ys gwetws Shekspiar, a nid galw henwa câs ar ddynon rispectabl.
Odd galw "gwas bach y gegin" a "Mary Ann" yn y papura ar
ddyn fel Mishtir Towyn Jones ddim yn deilwng o'r Llew mawr on i wefi arfadd a
meddwl odd Llewelyn. Rhag i gwiddil e. Os neb yn gwpod yn well nag e fod
gwahanieth mawr rhwng "gwas bach" a "junior lord," a
pheth arall ma Mishtir Llewelyn Williams yn gwpod nag os dim cegin yn y
trysorlys. Ma lle da ym mynwes Apram a ma Mishtir Towyn Jones yno a Mishtir
Williams yn timlo just run fath a hwnnw yn y lle pôth ond nag yw a ddim cweit
mor obleijin. |
|
|
|
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. 27 Chwefror 1919. Llith y Tramp. |
|
|
|
|
|
Own i ddim weti bod wrtho mhunan yn hir na chlywn i ryw
fardd yn dod i'r siop ag yn gweyd i brofiad mwn mesur petar lein fel hyn: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Y Darian. 13 Mawrth 1919. Mishtir Golycydd, Fe gyrheuddes dre'r
Caws, a'r Cawci, a'r Castell yn saff. Wrth roi nhiced lan fe ofynes i'r
portar ble rodd Celyn yn byw. Fe yw Sgyrfennydd Cymdeithas Cymreigyddon
Caerffili, a rown i'n meddwl cal nosweth o lodgin 'dag e, os odd yn bosib.
"I don’t know," mynte'r portar. "Ask that gentleman. He is Mr.
John Williams, Inspector of Nuisances, he knows everybody." "Began
y'ch pardwn, Inspector Williams, gwetwch wrtho i ’ble ma' Celyn yn byw. Tramp
y DARIAN w i." "Dyndishefon i! Gna' siwr. ’Rwy'n mynd hibo'i dy e
nawr. Fan 'na ma Celyn yn byw. Dwetydd da i chi nawr. Fe ga'ch clwed chi yng
nghwrdd Cwnsillor Howells heno.” Fe gnoces wrth y drws, a'r pyrtydd i hunan
apedws. Dyn tal, tene, cul, "length without breadth" ys gwetws Huw
Clyd, y bardd. Ta fe weti cal i eni'n Sisnig, Longfellow fyse'i enw e. Bardd
wet'ny, i'chi'n gweld. "Y chi yw Celyn?" "Ia, ma'n debyg. Pwy
ga'i weid ydych chi?" "Tramp y DARIAN. Ga'i nosweth o lodgin ma'
heno, nes bo fi yn cal amser i ddishgwl am le?" "Cewch, nenw'r
taid, os gofynnwch am dano fo ar bennill o gywydd, a hwnnw ar arddull y
Gogynfeirdd." ’Dwy ddim yn siwr pwy o'dd e'n feddwl wrth y Gogynfeirdd,
ond wy'n cretu he'd taw breed speshal o feirdd isht a Cawcwn y Castell i'w
nhw. A myntwn i ar unwaith, |
|
|
|
|
|
Llith y Tramp. Llith
y Tramp. Mishtir Golycydd, - Rwy'n ishws a chynt weti gweid wrthoch chi shwd
y detho i o 'Bertawa mor ddisymwth, i fi ga'l yn hala gita Cwnsilor Jordan,
Pare y Deri i yrru'r Cwnsilor Howells yn ol i'r Cownti Cwnsil dros etholeth
Caerffili. A fe dodes e miwn "with a thympin majoriti." Fe withes
yn galad, 'blecid wsnoth cwmws o'dd 'da fi at y gwaith, ond fe gnetho fa fel
wy'n neud popeth y citcha i yndo; Fe draddodes bothtu ucian o areithie, a
phob un yn polished, a fe apedes gannodd o gwestiyne o bob sort. A bob nos
weti mynd sha thre i'n lodgin own i'n timlo ishta pyrgethwr ar ol cwrdd mawr—
yn washd owt, a rodd y riacshon yn ddesprad. Fe dderbynies ddwseni o
delegraffs, llythyron a phost cards oddiwrth olata'r
Cownti Cwnsil, ac erill, yn diolch i fi am neud beth netho i, a fe fuon
yn glondid mowr i fi yn y ngwendid ar ol y lecshiwn. Ond beth i chi'n feddwl,
mai Mr. Salathiel, agent Cwnsilor Howells, yn gweid a bothtu 'r lle nawr taw
fe dotws e miwn, a fe'i hunan halws i moin i! A prwff arall mai fi dotws e miwn
yw mod i weti cal seind otograff portret o'r Cwnsilor yn i ddillad he!a, ac,
ar gefen i gaseg hela. A fe glwes nithwr fod y Cownti Cwnsil weti paso ishws
i hongad yn llun i yn y Cownti Holl wrth ochor llun Mr. Blandy Jenkins, a bod
nhw'n mynd i ofyn i'r bachan dynnws yn llun'i i'r DARIAN i neud llun speshial
o hono i. Ta beth, ma'n dda da fi mod i weti rhoi Mr. Howells miwn gita shwd
fajoriti mowr. 'Rodd hi'n gwiddil i'r Lebor Federeshon ddod ag un mor bitw
mas yn erbyn shwd eulod da sy'n neud i waith mor
onest, ac yn Gymro a radical mor iach. Gobithio'u bod nhw weti dysgu gwers
'da fi. Rhw sprigyn o Sais weti cal 'chydig o idias miwn pamfflet cinog yn
meddwl y gall e fanigo Cymru! Fe ginta i chi weld yn y papure fod y Cownti
Cwnsil weti i neud e'n Halderman ishws, a falle i chi weld, he'd yn un o
bapure Cardydd fesur peter lein iddo fe. Ond rhag
ofan nag ych chi ddim weti weld e,
blecid ellir ddim dishgwl i chi i weld popeth, er mor weid awec i chi. Dyma fe:— Alderman!
Well, dear me!—I greet you With
great hwyl, yes really! I
feel glad, I'm in full glee! You
be gallant, by golly!! |
|
|
|
|
|
Ma' gwanol
farne gita golwg ar pwy sy' weti neud e. Ma' rhai'n gweid ta Celyn na'th e.
Ond sdim o ti'n cretu hynny, wa'th naiff Celyn ddim byd yn Sisneg, os gall e
i neud e'n Gymrag, a dyma marn inne. Fe wetws e i hunan wrtho i taw cabledd
i'n iwso'r Mesur Salm a'r Mesur peter lein, englyn y galws e fe, i neud
barddonieth Sisnig. Ma erill yn gweid ma Herbert Kenfyn na'th e, ond i fod yn
onfi rhoi i enw wrth fe rhag ofan i Celyn gwnni symons arno fe am y swllt
drwg rows e y nghlasgad y Cymreigyddion bothtu fish yn ol, a dyna w inne'n
gretu, he'd. Fe fydd yn dda 'da chi glywed, wy'n siwr, mod i'n gwella o'r
nerfos riacshion weti'r wsnoth galad o reithio yn lecshiwn y C.C, a mod i'n
dechre cwmni mas. Ma' Dr. Thomas, a ma fa weti bod yn garetic wrthw i pan own
i'n dost, weti bod a fi ishws am ddwy ddreif yn i fotor car, unwaith rownd i
Eclwshilan, a nol trw'r Groes Wen. Fe a'th a fi miwn i fynwent y Groes, a fe
fuon yn sefyll wrth fedde Ieuan Gwynedd, Caledfryn, Gwilym Elian, a'i frawd
Carnelliau, Gurnos, a lot o rai erill llai enwog, a fe dda'th rhw hireth
bidur drosto i. Ar ail dro fe a'th a fi rownd i Fynydd Caerffili, a fe
ddanghosws i fi fferm Craig yr Allt, a ffermydd erill, ble bu'r "Eglws
Symudol" yn addoli cyn setlo lawr yn y Watford yn 1662 Fe dynnes yn het wrth
fynd hibo Watford, blecid fe wetws y Dr. ma' yn y capel bach y sefydlwd y
Gymdeithasf Fethadustedd gita Williams, Pantycelyn; Daniel Rowlands,
Llangeitho, y ddau Wesle, ac erill. A fe dynnes yn het wetny wrth baso'r
Watford Fawr ble'r o'dd Grace Price yn byw, ac o ble priotws G. Whitfield yng
Nghapel Martin. Fe ddanghosws y Waun Waelod i fi he'd, ble y ganwd ac y macwd
Dafydd Williams, ddechreuws y “Royal Literary Fund," sy'n helpu
llenorion tlodion, isht a fi. Wn i gawn i dicyn ma's o honi, tawn 'n apelio?
A fe wetws y Dr. ma' yn Waun Waelod y ma’
Emwnt Matho, sy'n sgyrfennu i'r DARIAN nawr, yn byw. 'Dwy ddim yn
ddicon cryf i neud yr incweieri yr wsnoth nesa, felly, os byw ac iach fe a am
dro bach sha'r Aber a Senghenydd, a wetny sha' Betwas a Thredomos. TRAMP,
O. B. E. |
|
|
|
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. 3 Ebrill1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd.—Down i ddim yn
ymglwed a chynnal yr incweiri yr wsnoth ddwetha, 'blecid 'dwy ddim weti dod
i'm lle yto, a ma'r doctor yn gweid na ddwa'i ddim am dicyn. Fe etho lawr yn
slachtar wrth roi Halderman Howells miwn ar y C.C. Ond wy'n geino bob dyd
nawr. Fe nath Mrs. Peters i fi fynd i aros fel gest i Maes y Coed, wa'th o'dd
hi'n onfi nad own i'n cal whara teg i wella yn y Model Lodgin Hows.
"Ma'n rhaid i chi ddod sha'n ty ni,” mynte hi, "blecid alla i ddim
rhyteg lawr yma bob whip stitch i ddishgwl shwd ych chi'n dod mla’n. 'Ro'dd
William ni'n gweid nithwr y bydde hi'n warth i Garffili, ac yn gollad i
Gymru, i'r Sowth ta beth, i adal dyn isht a chi i farw o ishe dishgwl ar i ol
e." Wel, 'nenw dyn, gan fod Mrs. Peters mor da'r ac mor biwr, fe etho;
ond os ych chi yn y fan 'na, mor gynted ag y cyrhaeddes i Maes y Coed fe
ffeintes reit off isht a merch ifanc weti ca'l proposal sytyn. Ond fel lwcws
hi ro'dd Dr. Thomas miwn yn drws nesa, a fe'i galwd e miwn. "O's da chi
dropyn o frandi yn y ty, Mrs. Peters, y Thri Star yw'r gore, os dos e."
"Brandi wetsoch chi, Doctor? Nagos, wir, ddim dyferyn. Fe etho a'r
dropyn dwetha o'dd yn y botel sha shoshial y British Women pwy nos 'ma. Y
peth 'gosa at frandi sy gen i yn y ty yw paraffin - fynnwch chi lymed o hwnnw
iddo fe?" Ta beth cheso i ddim brandi, a rwy'n onfi na cha i ddim 'da
Mrs. Peters, ta pwy mor amal y ffeinta i. Fe ga ddicon o garedicrwdd ond dim
brandi. Ma hi'n siwr o neud British Woman o hono i cyn gadewai Maes y Coed.
Pwy ddydd 'ma ar ol brecwast fe a'th Mr. Peters a fi miwn i dy Evan Griffiths,
just yn gro's i'r hewl, iddo fa ga'l introdycshion i fi. A ro'dd e'n falch i
ngweld i. A rown inne'n falch i'w weld ynte, hed, 'blecid ma Herbert Kenfyn
weti gweid cymint am dano fa yn y DARIAN. Yn i Feibi, yr Hyfforddwr a'r
DARIAN y ma' Evan Griffiths yn pori, a ma gra'n y borfa fras ar i ened a'i
feddwl o. Gobitho w i y gwelliff e'n waff, wath ma fa weti bod yn itha
shimpil, medda fe. Odd'ar y torrws y'n iechyd i lawr yng
Ngharffili, 'rwy weti bod yn hala dwetydd gita Mr. Joseph Morgan, sy'n briod
sha Mair Taliesin, merch Taliesin o Eifion, bardd Cadar Ddu, Wrecsam. Gita
Mait ma'i gadar, a 'rown i am i gweld hi. Fe ofynes a gelwn i ishte yndi.
Rhyntoch chi a fi own i'n meddwl tawn ni'n ca'l ishte yndi y delwn inne'n
fardd i allu neud barddonieth ar Fesur y Petar Lein, 'blecid ma' nhw'n gweid
os ishtwch am nosweth yng Nghadar Idris y byddwch yn brytydd ne' ma's o'ch
sensis — a wa'th i chi p'un — erbyn y bora. Ond er i fi ishte yndi drw'r
dwetydd thimles i ddim byd yn ots nag arfar. Ond falla. taw drw'r pen ma'r
peth ma' nhw'n alwn awen yn dod i ddyn. Ta beth, dda'th hi ddim i fi wrth
ishte. Fe ddanghosws Mair i fi lot o bethach erill o'dd yn blonged i'w thad.
Un ohonyn nhw o'dd ffoto lled fowr o Ceiriog miwn ffram bert, ac ar gefen y
ffram yn itha pla'n yn sgrifen Ceiriog, y pishin hyn: |
|
|
|
|
|
“Gyfaill i'm mynych gofiaw Fe ddanghosws i gwishg ma hi'n wishgo
yn yr Orsedd i fi hed, y wishg berta a weles i ariod. Fe licwn i ta Moelona
yn i gweid hi. 'Rwy'n siwr y mynne hi un 'run shwt a hi. Fe alla'i gwishgo hi
nid yn unig yn yr Orsedd, ond pan fyse'r Ysgol Sul yn troi mas acha dwarnod
Te Parti. Fe hales i ddwetydd hapus gita Mr. Morgan a Mair Taliesin ar u
heulwt gysurus. Ma nhw'u dou yn w'ithgar 'da'r Cymreigyddion yn y dre mynte'
r Cadirydd wrtho i. Wrth fynd sha thre i Maes y Coed fe
alwes yn y Polis Steshon gita Hinspector Griffith i ofyn nele fe'n helpu i
hala'r symonsis ma's i'r witneson sy i mddangos o mla'n i yn yr incweiri.
Ma'r Hinspector yn un o'r dynon piwra gwrddas i ariod, ac yn Gymro o'i ben
i'w drad, a 'dyw i ben a'i dra'd e ddim mor agos at u giddil a phen a thra'd
Tafwys. Fe wetws yr Hinspector i hunan wrtho i pan ma' fa'n cal anwd yn i
dra'd i fod e’n cymryd wsnoth i drafulu lan i'w ben e. Ma' fe weti addo'u
hala nhw ma's bob un, a fe ro's list o enwe iddo, a mynte fe, “fe hala i
blisman hed i gatw ordor yn Festri Windsor Street. 'Oblecid ma rhai o'r dynon
sydd ar y list ma yn rhai mwstrog i gwala." ’Rwy ishws weti setlo sha
Mr. J. D. Hughes i ddod i gymryd shorthand notes o'r drafodeth i gyd. Fe yw
shorthand riter gore Cymru. Ma' fa'n gallu sgyrfennu'n ffastach nag o'dd Mr.
Towyn Jones yn pyrgethu slawer dydd ar "Cerbydau Ammunatib." A ma
fa weti addo dod os bydd e weti gwella, a wy'n gobitho y bydd e. Ma Mr. J. R. George weti cisho 'da fi
i roi e miwn yto ar y Bord of Gardians. Ond 'dwy ddim yn gweld fod ishe i fi fratu'm nerth
i'w roi e miwn, blecid ma fa'n mynd miwn wrth i bwyse. Ar ol i fi gwpla'r
incweiri fe fydda'n cwnnu mhac o Garffiii, wa'th ma llefydd erill yn gwiddi
am dana i ishws, fel y gwelwch chi, er fod Mr. Jones, Y Twyn, weti began
arna, i aros i ddoti'r ardd[d] iddo fe. Be sy ar y dynon, otyn nhw'n meddwl
taw labrwr w l? ‘Pam na ddotwch chi hi
ych hunan?" myntwn i. "A gweid y gwir wrthoch chi," mynte fe,
"ma palu'r ardd yn hala nghefan i'n dost, ac yn cwnnu cyrn ar y nwylo i.
A pheth arall, hed, rwy'n llawar mwy agorad i bechu yn gwitho'n yr ardd na
phan yn y stydi. 'Dwy ddim yn cydweld a'r sboniwrs sy'n gweid taw dweyd fala nath
y'n rhieni cynta i bechu, 'blecid ma'r hanas yn gweid yn bla'n taw palu'r
ardd o'dd Adda, ta beth, a. ma gita fi adnod i brofi mhwnc, 'Pam yr wyt ti?' A ma lot weti cinnig dicon o waith i
fi dorri co'd tan, a chario glo miwn, ond gita "Llyw a brenin yr holl
beiriannau" yr w i'n ennill y mara chaws. Ar ol i fi roi report yr
incweiri i chi'r tro nesa wy'n dishgwl telegraff oddwrthoch chi i weid i ble
rwy i fynd nesa. Rwy'n onfi y bydd rhaid i fi i fynd sha Paris i'r Peace
Conference cyn y daw trefan acha pethach. Gwetwch chi os ych chi ishe i fi
fynd. TRAMP, O. B. E. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 10 Ebrill 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Dyma fi yn hala i chi dicyn
o hanas yr incweieri gynhales i yr wsnoth ddwetha yn Festri Windsor St.
Interim Report yw'r enw iawn arno fe. Mr. J. D. Hughes tynnws e mas i fi o'r
shorthand notes gymerws e o'r drafoteth i gyd. Fe fydda i'n hala'r full
report i Arthen pen ddaw e'n barod, 'blecid ma Arthen yn dwli ar reports.
Ma'n well 'da fa gal report na chal cwnnad yn i salari. Yn y man hyn y dyIswn
i ddiolch i bawb rows help i fi i neud y gwaith. Alia i ddim enwi pob un, ond
ma'n rhaid i fi enwi Hinspector Griffiths, a Cadirydd y Cymregyddion, fe
nethon y gwaith calad yn rhwydd i fi. Fe alwd ar lot o witneson, a fe eglures
inne amcan yr incweieri, a beth own in ddishgwl gal gita phob un — y gwir,
a’r gwir i gyd, a dim ond y gwir. A fe ceso fa, hed, whara teg iddyn nhw. Y
cynta i gal i alw mlan odd Evan Griffiths. "Evan Griffiths, ma'n dda 'da
ni ych bod chi'n gwella, ar ol bod yn dost. Rych chi weti neud sopyn dros y
Gymrag yn y dre. Be sy gita chi i weid am bethach yma?"— Evan Griffiths: "Thanciw am ych geire
caretig, syr. Dim ond un peth sy'n y mlino i nad yw'r DARIAN yn cal y syport
ddyle hi gal yma. Dyna i chi Mr. J.R. George, Hinspector J. Williams, a Mr.
D. Thomas; y cynta'n busnes man pwysig, a Gardian; yr ail yn pyblic hoffishal;
a'r trytydd yn reido yn i fotor car bob dydd, yn pyrnu un copi o'r DARIAN
rhyntyn nhw. Gwlatgarwch dime'r wsnoth w i'n galw shwd beth a hwna."
Tramp, O.B.E. "Eitha, reit, Mr. Griffiths. Gobitho y diwycia nhw. Ma 'da
nhw ddicon o le, ta beth. Ma nhw'n gweid taw y rwm fwya'n y byd yw'r rwm for
imprwfment. Falle y roi spring cleaning iddi ar unwaith. Hinspector
Griffiths, galwch ar Mr. Jones, y Twyn, a Mr. Bromley Edmunds, trysorydd y
Cymregyddion, ymlan, 'blecid ma'r un charge yn erbyn y ddou. Odi hi'n wir nag
ych chi'ch dou ddim yn whilia gair o Gymrag sha'ch plant ar yr |
|
|
|
|
|
eulwd? John Harris, Windsor Street, sy'n i weid
e." — Mr. J. N. Jones: "Odin wir i wala am dano i, ta beth." —
Mr. Edmunds: "Ac am Penrhos, hed." — Tramp, O.B.E. "Otich
chi'n addo gwella'r scandal ma?” Mr. J.N. Jones: Fe whilia i sha Mrs. Jones
a'r ol a'i sha thre." Mr. Edmunds: "A finne, hed. Ond ma da finne
gwyn yn erbyn John Harris." — Tramp, O.B.E. "Oti John Harris ma,
Hinspector? Galwch arno mlan. Mr. Harris, ma'r trysorydd yn gweid ych bod chi
weti esceuluso lot o gwrdde'r Cymregyddion y geua dwetha. Oti hynny'n
wir?" - John Harris: "Oti'n wir i wala. A fe weta racor wrthoch chi,
'dwy ddim yn meddwl mynd sha'r cyrdde nes bo'r pwyllgor yn pyrnu blanced i
gatw'r stof sy'n twymo'r festri ma'n gynnes. Ma hi'n ddicon i sythu dyn yma'n
y geua." — Yr nesa i ddod ymla'n o'dd Mr. J.R. Evans. Tramp, O.B.E.
"Y chi yw Mr. Evans, sbo?" —J.R. Evans: "le, siwr, un o honyn
nhw." — Tramp, O.B.E.: “Siwr iawn. Ond Mr. Evans, y pyrgethwr wy’n
feddwl.” - J.R. Evans: "Ie, siwr, un o honyn nhw." — Tramp, O.B.E.:
"Ond gwnitog Tonyfelin wy'n feddwl?" — J. R.. Evans: "le, dyna
pwy'n w i." Tramp, O.B.E, "Shwd ych chi weti llwyddo i gatw mas heb
ddarllan un papur o flan y Gymdithas, Mr. Evans?" J.R. Evans:
"Dysgu 'da Tafwys nes i. Dyw ynte ddim weti darllen un. A ma fe yma
ariod.” - Tramp, O.B.E. "Galwch
ar Tafwys ymlan, at once. Shwd ych chi heb ddarllan papur i'r Gymdithas, Mr.
Jones?" Tafwys: "Yn hyn o beth rwy'n debig iawn i chi, syr. Wna i
ddim, os galla i beido." — Tramp, O.B.E.: "Mr. Evans, os da chi ryw
awgrymiade ynglyn a'r Cymregyddion, ac a'r Gymrag?" J. R. Evans: "Wel,
o's, un ne ddou. I gadw diddordeb y Gymdeithas yn fyw drwy'r haf, fe ddylid
cael ambell wibdaith i leoedd o nod ym mywyd Cymru, a chael y bobl ieuainc i
ddod gyda ni. A pheth arall, fe ddyle'r Gymdeithas i drefnu dirprwyaeth i
fynd at ein Cyngor Trefol ynglyn a rhoi enwau Cymreig ar ein
hystrydoedd." — Tramp, O.B.E.; "O'r gore, gobitho y bydda i'n aros
yn Ceiriog Stryd pan ddwa'i 'ma nesa. Mr Nicholas, beth sy 'da chi i weid,
'blecid ma'ch enw chi lawr fel un o'r witneson?" - Mr. Nicholas:
"Caish sy ’da fi am i chi neud incweieri arall ar ol i chi gwpla hon, i
drio |
|
|
|
|
|
ffindo ma's pwy yw Herbert Kenfyn a Emwnt
Matho, blecid ma Henry John yn gweid o bothtu'r lle taw fi yw'r ddou. A ma
dynon yn cretu Henry John, wath ma fa'n dishgwl shwd ddyn respectabl."
Tramp, O.B.E.: "Rhwng gwyr Pentyrch a'u giddil, weta i. Falla fod Henry
John yn reit, ddim yn amal ma fe'n rong. Galwch ar Mr. Pryce Evans ymlan. Mr.
Evans, os 'da chi rwbeth i weid heb neud speech fowr?" — Mr. Pryce
Evans: "Os ych chi'n moin speech o gwbwl 'da fi, rhaid iddi fod yn fowr,
wath 'dwy ddim yn delo miwn pethach bach. Mae un peth licwn i awgrymu i fod
e'n cal i neud ar unwaith, sef amalgameto'r Cymreigyddion a'r Trades and
Labour Council, er mwyn cael y Gymraeg i fewn i Gynadledde'r Gwithwrs. Gwneud
rhywfath o Coalition Government o'r ddwy er mwyn i nifer fawr o'r gwithwrs i
wybod fod y fath iaith a'r Gymraeg. Mae'n gywilydd i lu o fechgyn Cymru, sydd
ar bwyllgorau gweithfaoI, fod rhyw fechgynnach o Saeson yn dod yma i'n
cymoedd gan ddefnyddio'r gweithwr Cymreig i ddyrchafu eu hunain, a diystyru
ein neilltuolion a'n delfrydau. Mae’n rhaid amalgameto." — Tramp, O.B.E.
"Mr. Evans, speechan ych chi nawr." Mr. Evans: "Begio'ch
pardwn, Mr. Tramp. Os ca inne'r O.B.E. am areithio y ca i e. Rwy'n ffond iawn
o gael rhoi pwt o areth bob amser. Tramp O.B.E. "Hinspector, gof'nwch i
Miss Rowlands, B.A., fydd hi mor garetig a dod ymlan. Ishtwch lawr, Miss
Rowlands. Ma'n dda da fi glwed ych bod chi mor withgar gita phopeth da yn y
dre, 'nenwetig da'r Cymregyddion. Pwy hint ellwch chi roi shag at gwnnu'r hen
iaith a'r hen arferion Cymrag i fwy o sylw." — Miss Rowlands: "Fe
garwn roi un awgrymiad, sef ein bod
ni'r merched, a'r gwragedd, yn gwisgo'r hen wisg a'r het Gymraeg, ar dydd
Sul, beth bynnag, i ddechreu; a phan y byddwn ni'n priodi, priodi yn yr hen
ddull Cymreig. Os oes priodi i fod i mi, mynnaf briodas Gymraeg, a gwisg Gymreig
fydd fy ngwisg briodas." Tramp, O.B.E. "Yn ol pob hanas, fe fydd y
bachan nilla'ch calon a'ch llaw chi yn lwcus i wala, Miss Rowlands."
Rown i weti meddwl madal a Charffili'r wsnoth hyn, ond ma tri ne betwar o
witeson pwysig ar ol yto. Ond rwy'n cwpla'n ddiffal y tro nesa, and
"seek fresh fields and pastures new." Fe welwch fod y Seisneg yn
dechra citcho yndo inne ma. TRAMP, O.B.E. Hol Notiad. - Mae gyta fi lond sach o
goresbondans a mesura petar lein o Sefn Sistars, Porth, Habarwmboi,
Ffestiniog, het setra, ag yn u plith nw ma "The White Lily,' sef llyfr
diwetha Toriel. Ma'n depig gen i taw dyma'r llyfyr fu'n achos i'r Haleis
ennill y rhyfal yn y diwadd. Ma fa'n llyfyr gwreiddiol iawn, gwreiddiol o
wreiddiol ys gwetws Tafwys am Emwnt Matho.— Tramp, O.B.E |
|
|
|
|
|
Y Darian, 17 Ebrill 1919. Llith y Tramp. YR INCWEIERI. (Parhad.) “Hinspector, arweinwch Miss L. M.
Roberts ymlan yma, os gwelwch chi yn dda. Thanciw. Ishtwch lawr, a dodwch ych
hunan yn gartrefol. Ma'r Cadirydd parchus yn rhoi'r gair gora i chithe am
witho da'r Gymdithas. Pwy help ellwch chi roi i fi i neud y riport 'ma i
Arthen?— Miss Roberts: "Fe garwn yn fawr petai Pwyllgor Undeb y
Cymdeithasau yn trefnu Cynadledd mewn gwahanol ganol fannau i ymdrafod a'r
hyn ellir wneud o blaid y Gymraeg yn yr Ysgolion o dan Fil Addysg Mr Fisher.
Hefyd, fe garwn, drwy'r DARIAN, apelio at holl Gymdeithasau Cymraeg y
Dywysogaeth i ymysgwyd o blaid cael personau ar y Cynghorau Sirol sydd mewn
llawn gydymdeimlad ag Addysg ar linnellau Cymreig. - Tramp, O. B. E.
"Thanciw, Miss R. Fe fydda i'n yndarleino'ch awgrymiade chi a inc coch.
Hinspector, galwch ar Mr. W.J. Thomas, Rhydri, ymlan. Mr. Thomas, beth yw'ch meddwl chi ar y mater?" — Mr. W.J.
Thomas: "Os ych chi yn y fan 'na, ma'n ddrwg da fi weid, o's da fi ddim
meddwl i ga’1 |
|
|
|
|
|
oddar wy'n reido motor beic. Ond os
daw'r petrol dicyn yn chepach, fe a i a'r Gymdeithas am owtin yn y side-car i
ben Cefn Onn yn yr haf. A ta beth yw prish y petrol, fe fydda'n falch i gal
myned a chi o Gaerffili dydd Sadwrn nesa." - Tramp, O. B. E.
"Thanciw, Mr. Thomas, ych chi'n itha trwmpyn, w! Galwch a'r Mr. Miles
ymlan, nawr. Fel un o ffyddlonied y Gymdeithas, be sy 'da chi i weid, Mr.
Miles?" — Mr. Miles: "Un awgrymiad yn unig, a dyma fe, ein bod ni'n
annog yr Undeb i symud y Llywodraeth i neud Dy Gwyl Dewi yn Banc
Holide." - Tramp, O.B.E. "Dyma'r awgrymiad gore w i weti gal oddar
drecheiad yr incweieri. Ond, Mr. Miles, 'dych chi ddim yn gofyn dicon. Dyna
licwn i gal, Banc Holide bob yn ail ddydd, a N'dolig rhyntyn mhw. Fe
yndarleinia i awgrymiad ymhunan yn drwm a inc coch. Rwyn dwli ar y syniad.
Ych chi'n gweld, ma'r eidia yn neid off a shew o'r cwestiyne sy'n blino'r
Meinars Ffedareshon nawr, whech awr y dydd, het-setra. Gobitho y derbyniwch
chi'n eidia i, Mr. Miles, ma hi yn ych
siwto chi a finne yn well na'ch un chi. Celyn, fel Ysg. y Gymdithas, be sy
dach chi i weid? Fe ddyle fod lot da chi." — Celyn: "Mi fedrwn i
ddeyd llawar, ond ddeyda i ddim rwan, ond y mod i wedi treulio fy het wrth
hel pres casgliad c'warfodydd y Gymdeithas. Mae'r wraig yn deyd y dyla'r
Pwyllgor brynnu het newydd i mi; ac os gwna fo, het 'velour' leiciwn i gael.
Rwy'n foddlon gwneud dau neu dri dwsin o englynion am dani." — Tramp, O. B. E. "Os cewch chi het
newydd 'da nhw, Celyn, rhowch yr hen i fi, 'blecid ma honno'n well na r un sy
da fi, Sul, gwyl a gwaith. Ond os na chewch chi, iwswch fwced i glasgu yn y
cwrdde'r gaea nesa. Hinspector, ble rych chi, arweinwch Megfam ymlan yn ych
steil ore. Ishtwch chithe lawr, Megfam, a dodwch ych hunan yn gymffordus.
Ma'n dda da fi gwrdd ar ledi sy weti neud "Plant y Pentre." Rych
chi ishws weti neud gwasaneth mawr i Gymru. Fe dreia i gal yr O.B.E. i
chithe, hed. Towyn sy'n u catw nhw yn i lodgin yn Llunden. A fe glwes fod y
Llwotreth yn |
|
|
|
|
|
mynd u gwerthu nhw 'at greatly reduced
price' gita'r 'surplus war material.' Ta beth, ma'n dda da fi'ch gweld chi.
Ma nhw'n gweid ych bod chi'n dishgwyl shew'n well oddar ma Mr. John nol o
Ffrainc, a ma'n hawdd da fi gretu." — Megfan: "Thanciw am ych
compliment. Ma'n dda da finne gwrdd a chithe, wath rwy'n diall taw bachan
bach o Berdar ych chi. Ia, calad i wala odd rhwto mlan pan odd William yn
Ffrainc. Ond wyddoch chi, Mr. Tramp, ma hi'n gletach arna i nawr oddar ma fa
weti dod sha thre, 'blecid ma fa weti
mynd shwd filitarist. Ma fa weti troi'r hen dy yco yn farracs. Ma fa weti arfar commando cymint
yn Ffrainc nes ma fa weti neud 'conscripts' o'r plant a finne. Ac os na fydd
nobs y dryse weti u polisho bob bora nes bo fa'n gweld i wyneb yn dyn nhw,
'detention' yw hi yco!” — Tramp, O.B.E. "Ma'n ddrwg da fi drostoch chi.
Trowch yn C.O. Dyna'r unig waradicath. Ond be sy da chi i weid ar fater yr
incweieri ma?" — Megfam: "Fe licwn i allu troi bob eulwd yn
Gymdeithas Cymreigyddion. A rhaid cal hyn cyn y daw llewyrch acha petha. A wy
am awgrymu i'r Pwyllgor i acor Cymdeithas Cymreigyddion y Plant yng
Ngharffili y gaea nesa, fel sy miwn llefydd erill. Ma dicon o athrawon,
athrawesau, ac erill i'w scwto hi yn i blan. Ond rhaid dechre ar yr eulwd,
cretwch chi fi ne bido." - Tramp, O.B.E. "Them's my sentiments,'
hed. Dewi Aur, doed e mlan, nawr. Shiglwch law, Dewi, Ma'n ddrwg da fi i fi
ffili mynd lan i'r Aber, 'blecid wy'n bownd o adal Caerffili dy Satwn. Ond
dwy ddim yn pryderu dim wath ma'r Aber yn saff yn ych carc chi. Ma'n dda da
fi gal cyfle i'ch nabod chi. Wy'n gwpod am ych enw chi ys blynydde, drw'r
DARIAN, ac yn ffond budir o'ch barddonieth chi, nenwetig ych mesura petar
lein. Yndyn nhw ma'r cydseinied yn clecan isht a cawod o geser acha to Ty
Cwrdd sinc. Beth ych chi'n pido dod a llyfr bach mas? Ma'n dda da fi'ch cwrdd
chi. Ond, diar mi, own i'n dishgwl ych gweld chi'n catw'ch gwallt shew'n
hirach nag ych chi'n neud; ag own i'n dishgwl gweld whiscers hir da chi, isht
a odd 'da Abraham slawar dydd. Ych |
|
|
|
|
|
chi'n dishgwl mwy fel Colliery
hoffishal na bardd. Dyna fel ma'r prydyddion just i gyd nawr. Myn hyfryd i,
allwch chi ddim gweld y gwanieth rhwng bardd a Undertaker y dyddie hyn. Dewi,
wy'n disgwl ca'i rwpeth da chi gwerth i'w roi yn y riport." — Dewi Aur:
"Diolch yn fawr i chi am bopeth ddwetsoch am dana i. Falle dwa i a llyfr
mas o dicyn i beth, ac os dwa i, i chi y cyflwynai e. Gobeitho y cawn ni'ch
gweld chi yng Nghwrdd Blynyddol y Cymreigyddion yn yr Aber, mis Mai nesaf: Os
dewch chi gyda fi y byddwch chi'n aros. Ond beth ma Megfan yn boddrach o
bethtu'r y Gymraeg ar yr aelwyd beunydd a byth, a finne'n gweid ar hyd y
blynydde mai ar yr ysgolion y ma'r bai i bod hi wedi cilo; a thrwy'r ysgolion
y ma'i chal hi'n ol. Troi'r aelwydydd yn Gymdeithase Cymreig, yn wir. Troer
yr ysgolion yn gynta, ac fe dry'r ysgolion yr aelwydydd. Gobeitho na fydd
raid i mi bregethu'r bregeth yma mwy. Ffarwelwch, nawr, Mr. Tramp, ma'n rhaid
i mi fynd i ddal y tren." —Tramp, O.B.E.: "Gwd bei, Dewi. Falla'y
dwa i sha'r Aber i'r Cwrdde yn mish Mai." Fe gwples yr incweieri gita'r
diolchiada arferol i'r witneson, y Polis, a phawb. A rwy weti gwpla y
Nghaerffili dim ond ysgwd y llwch oddar yn scitcha. a fe na hynny bora Satwn
nesa. Fe gess sopyn o garetigrwydd yma, ond dim tychyn o gaws Caerffili trw'r
amsar. O ble y sgrifena i nesa? "Wait and see." TRAMP, O.B.E |
|
|
|
|
|
Y Darian. 24 Ebrill 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Rwy'n sgyrfennu heddi o
Lanfapon. Fe weta wrthoch chi shwd y aetho i yma. Fe alws Dafydd Niclas,
Register, Llanfapon, gita fi yng Nghaerffili i gydymdimlo a fi fod yn iechyd
i weti torri lawr. Yn y DARIAN y gwelws e'r hanas. Fe yw y Censor o dan y
D.O.R.A. sy'n registro pob un sy'n dod a mynd o'r byd a'r bywyd yma ym mhlwy
Llanfapon, a bachan piwr digynnig yw e hed. Mynte fe, "Rhaid i chi ddod
sha'n ty ni i recriwto'ch iechyd am dicyn. Ma dicon o ffresh air yn
Llanfapon, a dicon o groeso da'r wraig a finne. Ac os ych chi'n Faptis fe
gewch frecwast yn y gwely bob bora, a ta pwy enwad ych chi, fe gewch groeso
calon yco, 'blecid ma Tramp isht a chi yn fwy nag enwad. Fe welas yn y DARIAN
fod Mr. Thomas, Rhydri, weti addo mynd a chi i rwle. Fe alwa da Thomas nawr i
weid wrtho |
|
|
|
|
|
fe am ddod a chi lan yn y seid car dydd Satwn
nesa. A fe gewch lonydd i sgyrfennu yn yn ty ni." A felny buws hi. Wrth
gatw'r incweiari yng Nghaerffili fe ath y nghorespondans i ar ol yn fudir. Ma
da fi lot i'w hapad, a'r cynta yw Halaw Sylen. Fe geso bishin bach pert odd
wrth yr Halaw, acha mesur petar lein. Henglyn yw'r enw reit arno fa. Wy'n
synnu ticyn na fysech chi, Mishtir Golycydd, weti nghorecto i, os och chi'n
gwpod yn well. Fe ddylsech chi fod yn gwpod, a chithe'n Olycydd y papur gore
y Nghymru. Fe weta i wrthoch chi mas law shwd detho i i wpod. Wei, fe geso
henglyn odd wrth Halaw Sylen, a ma fa'n un ffamws hed, ond fod ticyn o leibel
yndo fe. Dishgwlwch arno fa, a darllenwch a isht a cyfrithwr, ac nid fel
bardd –
Lled dda, onte fa? Ond welwch chi'r leibel sy
yndo fa? Ond chwnna i ddim leibel ar yr Halaw, blecid ma bardd yn bownd o
weid isht a ma’r awan yn i gynhyrfu a, ne wath iddo fa bido a bod yn fardd.
Dyw'n llun i ddim yn neud whara teg a fi nawr. A gweid y gwir wrthoch chi, yn
second hand y pyrnes i a. Dw'i ddim yn fudir na miwn carpiau. Pan own i'n
gwitho i roi roi Halderman HowIls miwn yn y C.C., fe geso mhelto'n ddesprad a
'lecshion eggs," nes ath y nillad i dicyn yn ———; a phan welws Mr. W.
Williams, Castle Street, y mhicil i, fe ath o bothtu i glasgu i gal shewt
newydd i fi o'r top i'r gwilod. Fe hala i lun newydd i chi weti i fi gal un,
a phyrna i ddim un second hand yto. Fe sgyrfennes inne henglyn i'r Halaw, a
dyma fe –
Fe sgyrfennes i'n Sisneg wath do's neb yn fardd
os na all e neud henglyn Sisneg. Fe weta wrthoch nawr shwd |
|
|
|
|
|
y detho i'n fardd. Yn lled whaff ar ol bod yn
ishte yng Nghatar Taliesin o Eifion, yn nhy Mair ei ferch, fe deimles rhyw
gosi barddonol ar yn ysbryd i, rodd e isht a ffefar, rhyw ishe neud henglyn o
hyd, a ffili. Or diwadd dyma fi at Celyn i ofyn iddo fa i’n neud i yn fardd.
"Ych gneud chi'n fardd, y dyn," mynte fa. "Lol botes, allaf fi
mo'ch gneud chi'n fardd. ‘Poetae nascitur, het cetra." "Gwetwch ych
meddwl yn Gymrag, w, i fi gal ych dial! chi, yn lle clebran German.” "O'r
gore, mi wna," medda fa. "Rhaid i fardd i gal i eni, nid i
wneud." "Y ffwlcyn twp," myntwn i, "otych chi'n gweid nad
w i ddim weti cal y ngeni, a finna'n whilia sha chi?" "A pheth
arall," mynte fa. “Ydach chi'n meddwl y gwnawn i fardd o Dramp, tawn i'n
medru. Rhoi'r awen i Dramp i fynd o gylch y wlad i glera. Gwarchod
pawb!" "Beth ych chi'n bothrach, dyn, wetas i ddim byd am ladd
cler. Ishe neud henglynion w I Ond gwd bei am byth i chi a'ch het. Thrwpla i
ddim rhacor arnoch chi." Just yn y man 'nf [sic; ’ny] fe gwrddas a Dewi
Aur yn dod o'r Banc, a fe wetas wrtho fa beth own i'n moin. "Allwch
chi'n helpu i, Dewi, 'blecid ych chi yn fardd." "Galla, siwr," mynta fa. "Cerwch
at Dr. Thomas, a gofynnwch iddo am ordor i fynd at y Cemist i gal poteled o
stwff na nhw'n alw yn "Nectar." Cymrwch ddwy llond llwy gawl bob
nos am naw nosweth, ac ar y nawfed nos dotwch y'ch trad mewn dwr a mwstard.
Bore trannoth fe fyddwch yn gallu neu[d] henglyn isht a fi. Wetny halwch at
Eifionydd am 'ffugenw yn rhaff i'w gynnal,’ ac am iddo arrango i’chl urddo
yng Ngorsedd Corwen. "Thanciw, Dewi," myntwn i, "fe
na i fel ych chi'n gweid." A fe netho, a dyna shwd y detho i'n fardd.
Ond sgyrfenna i ddim at Eifionydd am ffugenw, 'blecid allwn i ddim i ddarllan
o [sic; a] ta fa yn sgyrfennu nol ato
i. Wy i’n apelio atoch chi, y mhartnars i gita'r DARIAN, am ffugenw pert fydd
yn yn siwto i. Hoi, gwd bei i gyd, boys. TRAMP. O.B.E. Hol-notiad. — Fe apeda Gwynorig y tro nesa. A ma
llyfyr Toriel gita fi, hed, yn aros i'w rifiwo. Ma Dafydd Niclas yn i
ddarllen a nawr. "Epoch-making book” ma fa'n i alw fa. |
.....
|
|
|
|
(delwedd J6548a)
(01 Mai 1919) |
Y Darian. 1 Mai 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Fe wetas wrthoch chi'r
wsnoth dwetha fod y nghorespondans i weti mynd dicyn ar ol tra buo i'n aros y
Nghaerffili, a mod i'n aros am spell yn Llanfapon, fel gest Dafydd Niclas,
Registar, a chess [sic] i ddim mwy o groeso ariod, ac on bai am y rashions
feddelwn i mor dew a mochyn yma'n whaff. Ma Mishtir Niclas yn pyrnu'r DARIAN
oddar odd e'u grotyn, a ma fa'n ddyn a cretyn [sic; = chetyn] o oetran arno
fe'n awr; a whara teg iddo fe, ma fa'n helpu shew arna i i apad yn llythyron,
ond wy'n gorffod apad rhai mhunan. Fe geso lythyr neis odd wrth fachan bach
o'r Porth, a lot o henglynion. Gwynorig yw i enw prydyddol e, a ma fa'n enw
bach net. Os dim ots beth yw i enw arall e. Dyw dyn ddim yn risponsibl am i
enw bedydd, yr enw ma'i dad ne'i fam yn roi i Mishtir Niclas, os bydd o weti
cal i eni ym mhlwy Eclwshilan; ond y dyn i hunan sy'n dewish i enw barddonol.
A ma'r enw ma amball un yn ddewish yn dangos i fod y mor dwp a sledg, a mor
ddi-[sic] ddifarddonieth a phlisman
weti trigo. Ond ma Gwynorig yw enw bach piwr. Gwynorig-prytydd yr orie gwynon.
Wel, gobitho y cewch chi sopyn o orie gwynon yng nghwmpni'r awen. Wi'n timlo
shew'n sgawnach ta beth, oddar y nath Dewi Aur fi'n fardd. |
|
|
|
|
(delwedd
J6548b) (01 Mai 1919) |
Dw i ddim yn hala llythyr Gwynorig i'r DARIAN,
blecid wy'n gwpod na allwch chi ddim ffordo lle i bopeth, ond wy'n hala'r
henglynion, wath rw i, isht a chithe, yw cisho neud y ngore i roi leg yp i
ddynon ifinc sy heb gal llawar o fontishon. Rhaid cripian cyn cer'ed, a dos
neb yn gwpod hynny'n well na chi a finne. Gorffod i chi a finne gripan sopyn
cyn i ni ddod i ger'ed fel i ni'n cer'ed heddi; ac fe drochson shew ar yn
dillad hed wrth gripan, ac fe drochas i lot ar ddillad dynon erill hed. Ond nawr w i weti dod Yn gryf uwchben y nhrod, Dwy'n prisho ble wy'n myned Na ble rwy weti bod. Dyna mhrofiad i i'r T. A sticed Gwynorig ati a
fe ddaw ynte i dimlo isht a wi'n timlo nawr. Wel, wel, i ble'r etho i! W i
weti trampan ymhell odd wrth y nhestun. Ond dyna, Tramp w i, on te fa.
Henglynion Gwynorig odd da fi miwn llaw, a dyma nhw i "Llun y
Tramp": -
Ma Lloyd George yn pyrnu'r DARIAN. Rodd e'u
arfadd pyrnu'r "Threepenny Edition o'r Daily Mail" hed, ond dywe
ddim nawr. A fe fydd yn falch i weld fod Gwynorig yn gweid fod i lun e isht
a’u llun i. Ma rhwpath yn depig yndyn nhw, hed, dim ond i chwi ddishgwl arnyn
nhw, ond own i ddim weti i weld e mhunan, nes i Gwynorig i alw'n sylw i ato.
Myn hyfryd i, ma nhw'n henglynion |
|
|
|
|
(delwedd
J6548c) (01 Mai 1919) |
ffamws, otyn wir! Ond odd da chi destun da, a
ma cal testun da yn shew o beth. Ond disgwlwch ar yr henglynion Sisneg ma
halws e i fi :-— Ma na gic cas yn i gwt e - "People who
cadge the paper." Cadgers y DARIAN sy'n i chal hi, a sarfo nhw'n reit.
'Dos da fi ginnig i cadgers ymhunan; a dodd da'r Gwaredwr, hed, ginnig iddyn
nhw. Fe lefarws ddameg yn erbyn Cadgers, dameg y Deg Morwn; fe ginta'ch bod
chi weti i darllen hi. Y morwnon ffol
yn cadgan oil oddar y morwnon call. A
fe greta i taw cadgan u lampe o nhw weti neud hed. Ma rhai yn byw acha
cadgan, a fed gadgan dicyn o grefydd i farn, os gallan nhw, ond fe gan' nhw
dicyn o job i neud hynny fel ma'r ddameg yn cisho dangos. Tawn i'n byrgethwr
fe nelwn i brecath ar "Cadgers Crefyddol,” a fe'i pyrgethwn hi isht a
Boanerges. Fe ro i'n llun yn wobor i'r bardd haliff yr henglyn gore i fi ar
"Y Cadger." Y cyfansoddiata i fod miwn llaw yn offis y DARIAN miwn
pythewnos. A fe gewch drio yto, Gwynorig. Thanciw fawr am ych henglynion pert
acha testun pert, ac am y cic i cadgers y DARIAN. Fe werthinws Mishtir Niclas
nes odd e'u Ilefan wrth i ddarllan e. Halwch amball i bishin hed i Ab Hefin,
ne fe aiff yn jelos mod i'n mynd a'i jobyn e. A dyw'r Golycydd ddim ishe
jelosi rhynt alota staff y DARIAN a'i giddil. TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
(delwedd
J6549a) (08 Mai 1919) |
Y Darian. 8 Mai 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Yr wsnoth hyn i ma gita
fi'r pleser o gyflwyno llifir anfarwoI Toriel, “The White Lily," i sylw
darllenwrs y DARIAN. Oddar y rifiwes i ych llifir cynta chi, syr, "The
Bloodstained Toothpick," yn yr Hibbert Journal flynydde'n ol do's dim un
llifir weti ctcho yndo i isht a'r "White Lily." Ma'n gwestiwn da fi
a os no lifir arall mor boblogaidd ag e, ond falla bod y Rashion Book, hed.
Un set speshial obothtu'r llifir, o standpoint y rifiwar, yw fod yn rhaid ei
ddarllen e cyn gallu i rifiwo fe'n iawn; a pheth arall yw fod ishe scolarship
a sens i neud whara teg ag e. Rwy weti potshach sopyn sha rifiwo llifra yn y
blynydde dwetha, ond own i ddim yn ymglwed i gymryd y risponsibiliti o
rifiwo'r "White Lily" i gyd y mhunan, a beth netho i ond apwynto
"bord of rifiwars,” er mwyn neud whara teg a Toriel ac a darllenwrs y
DARIAN, a dyma'u henwe a'u cwalifficesions nhw, Herbert Kenvyn; ma Mr. Kenvyn
yn M.A. (Oxon and Lond.); ac ar ol cal i ddegree fe ath am "past
graduate course" i Clark's College i neud "research work." Ar
ol cwpla hwnnw fe sgyrfennws dreuthawd, thesis ma fe'n i alw e, ar "The
Diary of Emwnt Dhu, the Pre-historic man. With Annotations, Glossary, etc.,”
a fe gas D.Lit. am dano fa. Dafydd Niclas, Register, Llanfapon. Yr unig
cwalificeshion sy gita Mr. Niclas yw common sens anghomon, a rown i'n timlo
fod ishe ticyn o hwnnw ar rifiwar. A finne yw'r trytydd. Fe feddyles ofyn i
Bera a Sam yr Halier i ishte ar y bord, ond fe gofies yn gwmws nad yw'r naill
na'r nall ddim yn diall Sisneg. Dyma sylwata Mr. H. Kenvyn, M.A., D.Lit.:-
“Wele lyfr o'r diwedd Cynnyrch Athrylith wynias llenor profedig! Y mae'r
mater drafodir mor feistrolgar gan yr awdur dysgedig". sef bywyd
cymdeithasol dyn yn ardaloedd Dulais a Mellte yn y cyfnod cyn-hanesyddol, yr
anhawddaf o'r holl ddyrysbynciau, eto o faen llewyrch treiddiol ei athrylith
uchelryw diflanna caddug yr oesoedd bore hyn fel tarth o flaen yr haul, a
gwelwn gyn-frodorion yr ardaloedd uchod yn byw eu bywyd beunyddiol ger ein
bron yn hollol agored. Ac |
|
|
|
|
(delwedd
J6549b) (08 Mai 1919) |
wrth syllu arnynt yng ngoleu gwyn athrylith Mr.
Toriel Williams ebychais, "Wel wel, mor debig i frodorion Dulais a
Mellte heddyw ydynt!" Gwreichion Athrylith yw pob brawddeg o'r gyfrol,
ac y mae'r Ilenor diledryw yn feistr ar y grefft o ysgrifennu. Gan gymaint ei
fedr cuddia r medr mwyaf mewn symlrwydd swynol. Nid talent ddisglaer yw golud
y llenor hwn ond Athrylith greol. Rhedeg yn gyflym a didrwst ar gledrffyrdd
osodwyd i lawr gan eraill wna Talent, ond gwneud ei ffordd ei hun wna
Athrylith. Yn ol mympwy ei ewyllys ei hun y rhed meddwl Mr Williams, a hynny
gyda chyflymder aruthrol nes "synnu, pensyfrdanu dyn." Gallwn roi
engreifftiau o ugeiniau o frawddegau na cheir eu bath mewn llylrau safonol
eraill yn yr iaith Saesneg, ac o eiriau cyffredin na sillebir megis ag y
silleba athrylith Mr. Toriel Williams hwy. Diau y cyhuddir of "of
murdering the King's English," ond beth yw hynny i Athrylith! Y mae
rhywbeth yn arddull ein hawdur na cheir mohono hyd yn oed yn R.L. Stevenson;
ac y mae'r dieithrwch hwnnw nodwedda E.A. Poe yn toddi'n ddofdra diniwed yn
ymyl iasau annaearol y “White Lily," campwaith athrylith Mr. Williams. Y
mae'r awdur amryddawn yn ogystal a bod yn hynafiaethydd a nofelydd o'r radd
flaenaf, hefyd yn athronydd sylwgar, fel y dengys ei gyffyrddiadau drwy’r
gyfrol a chwestiynau dyfnaf Moeseg. Mae'n demtasiwn gref i mi i roi
amlinelliad o honi, ond ni fydda hynny deg a'r awdur. Pryner y gyfrol. Swllt
yw e phris, ond faint yw ei "gwerth!” O.N. – “Dylai Golygydd y DARIAN, y Tramp, neu
oreugwyr Seven Sisters ymgodi ar unwaith i apelio at y Royal Society of
Antiquarians i'w wneud yn aelod o'r Gymdeithas ddysgedig honno'n ddiymdroi,
ar gyfrif teilyngdod hynafiaethol y gyfrol. Dyna rifiw Dr. Kenvyn, M.A. Fe
gewch yn un inne a Dafydd Niclas yr wsnoth nesa, os byddwn ni'n dou'n fyw ac
iach. TRAMP, O.B.E. Hol-Notiad. - Fe synnes gryn dicyn nad odd neb
o Staff y DARIAN yn yr "honours list." "Parch i'r hwn y ma
parch yn ddyletus" odd hi slawar dydd, ond nid fel'ny y ma hi nawr, myn
hyfryd i! |
|
|
|
|
|
Y Darian
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(delwedd
J6550a) (22 Mai 1919) |
Y Darian. 22 Mai 1919. Llith y Tramp. Fe halws Merch o'r North lythyr neislanghomon i
fi pw ddydd. Ond pidwchchi, syr, a meddwl mod i'n encyrego merched ifinc i
sgyrfennu ata i, blecid dw i ddim. Wrth ddarllan yr ‘arweiniad i miwn' idd i
llythyr fe gretas taw closo mlan ata i odd hi'n gisho neud, a fe ddishgwles
yn Almanac y Milodd i weld odd hi'n flwyddyn naid leni, ond wrth lwc dyw hi
ddim. Ond weti darllen bant am dicyn fe welas taw hamcan y llythyr odd rhoi
infiteshion i fi lan sha'r North i ddoti pethach yn reit yno. Dos dim dowt yn
y meddwl i nad os shaw o bethach yn y North, fel yn y Sowth, ag ishe'u doti
nhw'n reit, a taw fi yw'r boy i'w doti nhw'n reit, ond wetny alla i ddim a
bod ymhobman. A wir, w i weti cal ym shiomi'n fudir yn Casnodyn, blecid fe
halws ata i i weid i fod e'n watcho pethach yn y North, ond allwn i feddwl
nad yw e'n watcho dim ond y tywydd. Ma'n ddrwg da fi, Ferch o'r North, na
alla i ddod sha'r North just nawr, blecid yn y lle cynta, wn i ddim yn iawn
ble ma'r North, rhacor na'i fod e yn rhwle o bothtu Aberdaron. Yn ail, wy'n
onfi na chelwn i ddim passport nes bo'r Germans wedi signo'r Amoda Heddwch.
Yn drytydd ac yn ola, wy'n onfi y celwn i annwd yna, blecid a chlasgu wrth
fel y ma Casnodyn yn cintach ar y tywydd, ma hi'n o'r ne'n bwrw glaw wastod
yn y North. Ond yto, cofiwch chi, dw i ddim yn gweid na ddwa i lan ar ol i fi
ffindo mas ble ma'r North, ac ar ol i Lloyd George i ddod a, phethach i fwcwl
mas yn Ffrainc. Dicyn yn ol fe fu'r Ferch o'r North miwn cwrdd
yn grondo ar ferch ne wraig o Gymras yn darlithio'n Sisneg i gynulleidfa
Gymrag ar "Hen Gerddi Gwerin," a ma hi'n gofyn y marn i ar y
pyrfformans. Wel, fe weta wrthoch chi'n gwmws, er mod i'n ledis man, |
|
|
|
|
(delwedd
J6550b) (22 Mai 1919) |
tawn i yn y cwrdd fe brotestwn yn erbyn y fath
ffrwmp, er taw merch ne wraig odd yn darlithio. Ma'r wlad weti laru ar yr hen
starch a balchter Sisneg. A fe weta racor, camouflage yw shaw o'r sel dros
Gymru a Chymrag miwn cwrdd a chynhadledd, ond ma eithriada, cofiwch. Yng
nghenol y ffroth a'r ffrwmp ma'r hen iaith annwl yn marw o ishe'i whilia hi.
Nid fireworks cynhadledd unwaith bob whech mish sy'n mynd i gatw'r iaith yn
fyw, ond i whilia hi bob dydd. Lwc dda i chi, Ferch o'r North, i neud ych
gora dros y Gymrag. Falla'ch bod chi’n cofio, syr, yn ym sylwata ar
y Cadger rw fish yn ol i fi gynnyg ym llun yn wobor am yr henglyn gora iddo
fa. Ych chi'n gwpod hed, taw ticyn yn ifanc w i fel bardd, ond w i'n ddicon o
brytydd i wpod p'un yw'r gora. Fe ddath pump o gyfansoddiata i law ar y
testun barddonol ddewishes i. Own i'n
dishgwl sopyn o henglynion odd wrth brytyddion gora Cymru, yn enwetig
gan fod shiawns i ennill gwobor mor anghomon, a rown i weti trenfu i'r Arch
Ddedwydd i'w beirnatu nhw. Ond do's
dim ishe. Ma'r henglyn i'r Cadger heb gal i neud yto. Gwynfab: Dwy boteled o Nectar yfes i cyn dod yn
fardd, ond rhaid i chi i yfed dwy filiwn. 'Dewch yr awen yn llonydd, da chi,
a thriwch ych llaw a'r sgyrfennu sboniad ar y Datguddiad. Afanydd: Ma hwn dicyn yn well. Yto ma hwn yn
bratu'r acen, yn torri'r mesur, ac yn proestio. Robin Goch: Ma lein gynta Robin yn rong, wetny
os dag e ddim siawn[s] am yn llun i. Tel Bach a Llais o'r Graig: Fe allwn i feddwl
taw'r un prytydd sy weti neud y ddou henglyn, a'r Robin Goch, hed. Ond ta,
pun. Llais o'r Graig yw'r gora o'r lot. A fe gaiff ym llun i. Haled i Offis y
DARIAN am dano fa, a chofied i hongad a ar y wal yn y parlwr, ne ar ben y
piano. Dyma'r henglyn: Cadger, ysgeler sgwlyn - yw y gwr, A hen gyb i'w wreiddyn; Isel ddelff, rhy sal o ddyn I racswr
yw y rhecsyn. TRAMP, O.B.E. Hol-Notiad. – Ma Cave Man weti hala ata i barhau'r rifiw o'r
"White Lily" am wsnotha. Alia i ddim yn siwr, blecid 'tempus fugit'
mynte Dr. H. Kenvyn, ta beth ma fa'n feddwl wrth hynny. |
|
|
|
|
(delwedd
J6551a) (29 Mai 1919) |
Y Darian. 29 Mai 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, - Pan own i'n cynnal incweiari yng Nghaerffili fe
addawes fynd lan sha Abertridwr i weld shwd o'n nhw'n sgwto mlan yno - i weld
pwy odd yn gwitho da'r Gymrag, a phwy odd yn nuthur dim ond spowtan — ond fe
dorrws yn iechyd i lawr, a isht a phyrgethwr Methadus, gorffod i fi dorri
nghyhoeddad, a derbyn gwahoddiad caretig Mr a Mrs Niclas, Llanfapon, i Bryn
Tirion i ricriwto'm iechyd. Rwy ishe mynd sha Chaerdydd a Phontypridd yn
dost, blecid ma na bethach yn y ddou le ag ishe dishgwl miwn iddyn nhw yn
druenus. Ond ma Mrs Niclas yn gweid na cha i ddim mynd odd ma cyn cal pryd o
datws newydd o'r ardd, a llath enwyn. Fe halws Mr. Emwnt Ddu, Sefn Sisters,
gwpwl o bowndi o datws had cynnar iawn, y white Lily, yma, a fe fyddan yn
ffit i'w tynnu o bothtu'r Sulgwyn. Ond ta beth am hynny, fe etho sha Cwrdda
Mowr Undeb y Cymdithasa Cymrag. Wy'n ffond budir o gwrdda mowr o bob sort, ta
pw mor fach fyddan nhw. A chyn i fi gwmpo a thorri ngho's a chraco'n llaish,
rown i'n trampan shaw sha chwrdda mowr. Fe ballws Dafydd Niclas yn deg a mynd
da fi yn gwmpni, blecid acha dwetydd dy Satwn ma fa'n shafo, a gorffod i fi
fynd wrth ymhunan gita'r train yn lle cerad yn gros i'r mynydd. Weti dod mas
i'r stryt y peth cynta welas i odd "Croeso i'r Tramp, O.B.E." weti
i brinto acha fflag fowr a'i hongad yn gro's i'r sgwar. Dyna dimlad hyfryd
ddath drosto i pan ddarllenes i y moto. Wrth y ty cwrdd Methadus fe fformwd
prosesion isht ag anglodd, a off a ni lan shag Eclwshilan, ac i'r fynwent at
fedd William Edwards, y pontwr a'r pyrgethwr, a dyna ble rodd Brynfab ymhlith
y beddau, ond yn i ddillad a'i iawn bwyll, er taw prytydd yw e, yn weitan am
danon ni. Ar ol canu hym Pennar, a "Rhyfelgyrch Cymru Newydd"
Brynfab fe areithiws bachan bach o'r
Aber, A.J. Williams, yn biwr diginnig ar Twm Cilfynydd. Ar i ol e fe
ddarllenws Tawelfryn bapur anghomon ar rai o ddynon mowr plwy Eclwshilan. Yn
wir i, fe wetws yn bert am Shon Cent. Ond shwd anghofiws e weid y peth mwya
nath y dyn mowr hwnnw 400 mlynedd yn ol, sef hala Cawcwn plwy Eclwshilan i
gyd sha Chastell Caerffili —dyna, all e, mwy na finna, ddim cofio popeth.
Ma'r Bute yn meddwl ta fe bia'r Castell, ond ma fa'n camsynad, y Cawcwn pia
fa. Dyrna'r hanas, a ma fa'n itha gwir, ne halwn i ddim o fa i'r DARIAN. Rodd
te parti a chwrdd atrod yr Ysgol Sul yn y Twyn, Caerffii, a fe ofynws y crwt
i'w ewyrth—blecid i ewyrth cwnnws a -
os cela fa fynd sha'r te parti - "Pwy sy'n mynd i. watcho'r cawcwn pan
fyddi di yn cwnnu dy gwt sha Chaerffili, licwn i gal gwpod?" mynta'r hen
foy. "Os ca i fynd sha'r te parti, fe setla i'r cawcwn cyn starto,"
mynta'r crwt. "Off a ti, te; ond cofia di ddod nol yn gynnar."
"Habracadabrah!" mynta fa ar dop i laish dair gwaith. |
|
|
|
|
(delwedd
J6551b) (29 Mai 1919) |
A dyma'r cawcwn yn hedfan o bothtu iddo fa.
"Habracadabrah; Castell Caerffill!" mynta fa wetny dair gwaith, a
dyna'r cawcwn yn hedfan da'i giddil sha'r Castell, a dyna ble ma nhw odd ar
hynny, a fe a'th Shoni sha'r te parti. A
ma'r hanas yn gweid, hed, ta yn y te parti hwnnw y tastws a dishen
gyrans gynta ariod. Fe ddylswn weid ta Shoni Cwmtridwr odd e'n cal i alw pan
odd e'n grotyn. Fe wetws Mr. D. Rhys Phillips wrtho ni am glasgu pob hanas
allwn ni gal o bob cymdocath, a dyma fi weti dechra. Ar ol i Tawelfryn i
gwpla fe adroddws Dewi Aur bishin hir o gywydd i Mr. Cent, a roddd e'n
sparclin. Piti mowr nad odd y gwr bonheddig yn fyw i glwad a. Rodd e'n dda!
Wetny fe awd miwn i'r eclws a fe
areithiws y ffirad ar hanes yr eclws ond cofiwch chi, wishgws a ddiin o'i
smoc wen. Dyn piwr diginnig yw ffirad Eclwshilan, a fe areithiws yn net hed.
Ond ma da fi ddou gomplaint yn erbyn yr areth; yn gynta, arath Sisnag odd hi.
Pwy ishe arath Sisnag odd, a ninnau'n Gymry bob jac? Arath Sisneg yng
Nghwrdda Mowr Undeb y Cymdithasa Cymrag — dyn dishefon i mryd!! Ai fel hyn y
ma cadw'r iaith Gymrag yn fyw? Yn ail, wrth son am registars yr eclws, soniws
e ddim fod Christmas Evans weti prioti sha Mary Jones, o Shir Fon, yn
Eclwshilan, pan odd e'n wnitog yng Nghaerffili. Ta pwy briotws yn Eclwshilan,
Christmas odd y mwya. A dim gair o son am hynny! Fe fuo i whant a chwnnu i
weid hynny wrth y gynullidfa, ond own i'n onfi y celwn i symons am frowlan
tawn i yn cwnnu. Ar ol dod mas o'r eclws fe ethon lawr sha ty cwrdd Nazareth
i'r gynhadledd. Ond ma'n rhaid i fi dynnu miwn a rhoi hanas y cwrdda erill yr
wsnoth nesa, os byw a iach. TRAMP, O.B.E. Hol-Notiad. — Fe welsoch fod Allan o'r Ogof yn
rhoi infiteshion i fi ddishgwl miwn i rw beth sy mas o le yn Sefn Sisters. W
i weti dodi'r enw lawr ar y llifir, a fe ddwa, os galla i. Ma fa hed yn achwn
fod Dr. Kenvyn, M.A., yn i rifiw o'r White Lily, yn neud cam a phobol y
dyffryn. Ma Dr. Kenvyn yn ddicon ffit i aped drosto i hunan. A barnu odd wrth
lythyr Allan o'r Ogof, fe allwn i feddwl fod y Dr. dysgetig yn itha reit,
blecid wmladd a'i giddil odd pobol Dulais a Mellte yn neud slawar dydd, a
dyna ych chi'n neud nawr, ond fod rhai o honoch chi'n fwy slei o bothtu hi
nag odd ych cyndada. Fe wyddoch pw sy gen i yn y meddwl; a gofnwch, drosto i,
i Gadirydd y Trades and Labour Council i ddoti'r ddwy atnod hyn yn fater i
sharad arno yn y cwrdd nesa, Phil. ii., 3, 4. A phob eulod i'w dysgu nhw cyn
mynd sha'r cwrdd. |
|
|
|
.....
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Y Darian. 12 Mehefin 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, - Fe dderbynes henglyn i'r Cadger o Lunden - o Lunden,
mindwch chi, nid o Berdar. Wyddwn i ddim fod neb yn Llunden, blaw Elfed a
John Bull yn gallu nuthur henglynion. Ond henglyn Sisneg odd a, un shwt, a
dos dim o'r un shein ar un Sisneg ag sy ar yr un Cymrag. A blaw i fod a'n
Sisneg rodd a’n rhw ddweddar yn dod miwn, blecid rodd bachan arall ishws a
chynt weti cal yn llun i. Trenu, J.W., hed, na fysech chi weti hala fa miwn
pryd, blecid wyddoch chi ddim beth allsa ddicwdd. Pan own i yn Eton
School, un top lein yn yn copi bwcs ni odd, "Procrastination is the
thief of time." Dysgwch chi’r geire, J.W., fe nan les ichi, er ta Sisneg
i'n nhw. Dyma fe: Cudgel the DARIAN — cadger, — yes, you kill The skime, ’tis no murder; Or, by Jim, tell him or her – "Now pop to buy the paper.” - J. W. W i'n lico'r ddwy lein fleina'n fudir. Ma na rwpath tarawiatol yndyn
nhw. Ma'r ddwy ola yn sofftach o dicyn. Ych chi'n gweld, J.W., mod i wedi
altro ticyn arno fa. Dodd a ddim cweit yn reit yn beth ma Ab Hefin, a Brynfab
o'i flan a, yn alw yn gyrch, a rodd y lein ola dicyn yn glwc, hed. Un peevish
yw Ab Hefin os gweliff a rwpath mas o le acha henglyn, er mindwch chi dos dag
e ddim i nuthur a'n llithia i. I'r golycydd w i'n risponsibl. Ond ta beth i
chi, fe ddihunws ych p. card chi shaw o hen gofion odd yn slwmran yn y part
hwnnw o hono i ma Dr. Kenvyn yn alw yn subconscious. Fe fuo i yn Llunden
unwaith w, ond ma blynydda odd ar hynny, hed, a fe weta wrthoch chi shwd etho
i lan shag yno. Rown i a Dai Bifan, yn ddou slipyn ifanc, yn gwitho ar shar
yn Lefel Twm Shon Shams, a fe gwplws yn talcan ni. A mynta'r gaffar wrthon ni
un dwarnod, "Fechgyn, ma'n ddrwg da fi nad os da fi ddim lle i'ch doti
chi am dair wsnoth, ne fish. Cerwch am dro sha Llunden, boys, i weld yr
Ecsibishion, blecid ma da chi ddicon o docins, wath ych chi weti ennill arian
mowr ma, a dych chi ddim weti hala nhw ar oferadd, isht a lot o'r ffylied
sy'n gwitho ma, yn slafo'n galad i ennill ticyn, a u rhoi nhw wetny i'r
tafarnwrs. Cerwch lan sha Llunden, boys, a phan ddowch chi nol fe fydd talcan
yn ych dishgwl chi. Mynta Dai nol wrtho fa, "Dyna am beth on ni'n whilia
wrth gal whiff fach, just nawr. Run ni'n dou weti pendrafynu mynd sha Llunden
ar ol i ni gwpia'r talcan ma, a falla rhoswn ni yno i starto ne byrnu gwaith
llath, blecid ma lot o foys shaw twpach na ni'n dou weti nuthur ffortiwn miwn
gwaith llath yn Llunden. Ac os rhoswn ni yno, dim rhacor o ripo top, torri pwcins, a sefyll cogs,
i'r ddou fachan hyn. Fel Dic Whittington, run i'n mynd sha Llunden i weld y byd, ac i |
|
|
|
|
|
whilo am ffortiwn, ond sdim o ni 'n mynd a hen gwrcyn da ni isht ag ath
Dic, a sdim o ni'n mynd i gered yno, hed." "Alright, boys. Ac os newitwch chi'ch meddwl dowch nol, a fe
gewch waith da fi. Otych chi weti cal hanas lodgin?" "Otyn, siwr, ma Perkins y plisman, weti gweid ble cawn ni lodgin
teidi gita witw rispectabl yn 14 Park Lane, W. Ma fe weti bod yn blisman yn
Llunden, fel ych chi'n gwpod." Fe gyrhaeddon Paddington yn gynnar, a fe gymron gab o'r steshion i
Park Lane. Hewl steilish yn rhytag lawr da ochor Hyde Park, a tai mowr crand
yw Park Lane. "Dishgwl yma, Dai," myntwn i wrth y mhatnar, "ma
Perkins ne'r cabby weti nuthur camsynad, allwn ni ddim ffordo lodgo man hyn,
ta faint o docins sy da ni, blecid ma lodgins yn siwr o fod yn brid miwn shwd
hewl grand, a ma dowt da fi a otyn nhw'n cymryd lodgers o gwbwl. W i'n folon
rhoi dou swllt ne hannar coron y nos am le teidi, ond dim rhacor, myn brain
i.” "Gad i ni drio, ta beth," mynta Dai, a dyma fa at y drws i
ganu'r gloch, a miwn bothtu wincad dyma'r dyn smarta welas i ariod yn apad -
cot a chwt, britchis pen lin, sana silc, a gwallt gwyn, er taw chap gweddol o
ifanc odd a. "Iss the missus in?" “The missus? What d'you mean, my man?” "Wel, the missus of this house, off cours! Me and my butty, what
is standing on the pavin by there, have come to the Ecsibishion, and we do
want neis lodgin. Mr. Perkins, the plisman, did give us this adres." "D'you know that this is the town house of the Dowager Countess
of Marmalade? Someone has been pullin your leg. Be off to Sefn Dials, you'll
get lodgin there." Fe nath Perkins ffylied o honom ni, ond fe geson ni fyw i neud ffwl o
hono ynte. Fe geson lodgin teidi yn Bloomsbury. Ar ol gweld yr Ecsibishion i
gyd a'r pethach erill sy i weld yn Llunden, fe ethon i ddishgwl am le i
starto gwaith llath. Weti dishgwl lot o bothtu yn bob part o Lunden, fe
ffindon mas nad odd hi mor hawdd neud ffortiwn ag odd hi slawar dydd, achos
fod y water-rate weti cwnnu mor ofnatw yn y blynydda dwedda, a hed, rodd yr
Hinspectors yn watcho, fel cath yn watcho lIygotan; ac os na bydden nhw yn
cal “decwm cil dwrn" handswm bob mish, ron nhw'n clecan. Ond y peth
gwitha odd da Dai a finna yn erbyn y gwaith llath odd i m ffili dysgu gwiddi
"Milk-O"! Un dy Satwn fe ethon sha Amstead Eath 1 ddysgu gwiddi, achos bod hi'n
dawal no, a fe fuon yn gwiddi drw'r dydd, ond pan on ni'n cal whiff, nes on
ni weti crycu — a dyna ffor cracws yn llaish i. Y nos Sul wetny fe ath Dai a
finna sha Capal Jewin, i ni gal bod yn acos at Ffair Jewin - rhw fath o gwrdd
undeb yr enwata odd yn cal i gatw bob nos Sul ar ol y cwrdd whech, ond odd
pyrgethwrs a blaenoried ddim yn mynd iddo fa. Ma'r cwrdd weti marw nawr, wy'n
diall, a' dyna'r peth gora nath a. Wel, ta beth, fe gwmpws Dai i gysgu yn y
cwrdd — un drwg am gysgu yn y cwrdd odd a ariod. A phan odd y pyrgethwr yng
nghenol i hwyl, dyma Dai yn gwiddi mas ar dop i laish, "Milk-O!"
nes odd y capal yn cyrnu! Chwnnws Dai ddim o'i ben nes i'r cwrdd gwplo, a
rows a ddim yn y clasgad, a fe ballws aros i'r ffair. Ar yn ffordd sha'n
lodgin o'r capal, mynta Dai, "W i'n mynd sha thre fory, blecid w i weti
gwiddi 'Milk-O' am y tro dwetha." Dyna'n fyr hanas Dai a fi yn Llunden. Ond falla y dwa i lan yto'r haf
ma, ond ddaw Dai ddim. Ma Dai yn managar gwaith glo mowr nawr, a rw mna yn TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 26 Mehefin 1919. Dy Gwener cyn y Sulgwyn fe dderbynes lythyr o Landrindod, odd wrth wr
bynheddig sydd yno ar i holide, yn gofyn i fi fynd lan shag yno am bythewnos,
a’i fod a weti spêco rwm i fi yn y Pymp Hows, yr hotel fwya swanci yn y lle
mwya swanci yng Nghymru, a fe halws John Bradbury i dalu’r train shag yno. Fe halws y llythyr fi i stwmp, blecid down i
ddim weti breddwyto am shwd beth. Ma’n wir i fi neud tro bach caretig ag e
pan odd hi’n galad arno fa yn mish Eprill dwetha, a dodd neb arall allsa i
nuthur e ond y fi, ond own i’n dishgwl dim am hynny, blecid “dygwch feicha’ch
giddil” mynta’r Apostol. Rodd yr hen ddynon slawar dydd yn arfar gweid fod
nuthur daioni yn talu, a ma fa, hed, blecid dyna shwd y detho i yma. Bora dy Satwn rown i’n
ffarwelo a Llanfapon, lle y ceso i groeso calon. Rodd Mrs. Niclas yn llefan
yn dost wrth weid gwd bei, a weti i fi fynd mas o’r golwg fe ddalas inna
mhunan yn sniffan, a rodd lwmpyn mowr weti cwnnu yn llwnc Dafydd Niclas, a fe
ffilws weid dim - a ma fa shwd glebryn hed - fe ffilws weid “newch hast yma
yto,” isht a ma fa’n weid wrth y mama pan ma nhw yn mynd ato fe i registro’u
plant. Bendith arnyn nhw u dou, weta i. Fe dderbynas infiteshion y gwr
bynheddig caretig am fagad o resyma, ond yn benna, cal cyfla i fod yng
Nghynatladd fowr yr Hôm Riwl i Gymru. Rodd gita fi resyma erill, a falla
cewch chi nhw cyn y dwa i odd ma. Yr own i yng Nghynatladd Caerdydd alwd i
setlo cal Sgyrfennydd i Gymru, a rodd yn dda da fi i’r Cyng. Jordan o
Barcyderi, ac erill, i droi’r bordydd ar fatar y Sgyrfennydd yn y Gynhatladd
honno, blecid own i’n timlo fod ishe mwy o drafotath nag ellid roi miwn un
cwrdd, a fe licas y syniad o gal Cynhatladd fowr o gynrychiolwrs o bob Pyblic
Bodi i drafod y matar yn i holl agwedda. Ond wyddoch chi, syr, rown i’n dowto
Llandrindod fel lle i gynnal y Gynhatladd, blecid lle i drulo holide, h.y.,
lle i ifed Saline a Sulphur, i whara pela a golff, i smoco a nuthur dim byd,
yw Llandrindod. Slawar dydd, pan own i’n gallu ffordo, fe fues yn tynnu sha’r
Confenshions yno, a dyna fel own i’n timlo bob amsar yndyn nhw, fod y pethach
mowr ysbrydol yn dimando mwy o sylw na ma dyn yn allu roi pan ma fa ar
holide. A gweid y gwir wrthoch chi rown i’n onfi na chela’r matar mowr o Hôm
Riwl i Gymru ddim o’r sylw a’r drafotath ddyla fa gal gita dynion ar holide,
ond whara teg iddyn nhw fe nethon yn lled dda, nenwetig rhai o honyn nhw.
Rodd yno gwplach on Haelota Seneddol ni weti dod i’r Gynhatledd, i gal gweld
shwd odd y gwynt yn whwthu, ma’n depig. Miwn
cwrdd mor bwysig fe ddishgwlech iddyn nhw i fod yno bob jac, ond on nhw ddim.
Os blynydda, nawr, ma hirath dwfwn yng nghalon yn cenedl ni am gal trenfu i
thy i hunan, yn lle bod John Bwl a’i fys ymhob peth sy’n blongad i ni, ond ma
na rw ymraniada i a thimlada drwg-dypus, yn stopo’r genedl i fod yn unol yn i
chaish, a blaw hynny ma selfishness rhai dynon uchelgeishol sy’n cisho troi
popeth i’w montish u hunen, yn rhwstro’r genedl i gal beth ma hi’n moin.
Whara teg i ni sdim o ni byth yn ffraeo sha’n cymdocon, ond fe fraewn [=
ffraewn] sha’n giddil o fora tan nos; ond ma rhw obath nawr y gwelir y
gwahanol |
|
|
|
|
|
bartïon yn marcho
da’i giddil sha Gwlad Canaan Hôm Riwl. Pan gwplws y Gynhatladd fe dimlwn yn
bod ni’n gwpod ble y safwn ni, a beth yw’n hisha ni. Or blan wyddan ni ddim
beth on ni isha, blecid odd un yn gwiddi am y peth hyn, ar llall yn llefan am
y peth arall. Un arwdd dda odd fod pob Pyblic Bodi, a phob plaid wleidyddol,
yn cal i riprisento yn y Gynhatladd; ond alla i ddim gweid, hed, u bod nhw’n
“gytun yn yr un lle,” heb neb yn tynnu’n gros, blecid own i’n gallu gweid fod
y naill blaid yn watcho’r nall, yr whole-hoggers yn catw llycad ar blaid y
Sgyrfennydd i Gymru; a feisi-fersa, a fe wetws Harglwydd Faer Cardydd wrth
Towyn am geuad i ben. Meddylwch o brysur nawr gweid wrth Towyn o bawb am
geuad i ben! Ma Towyn miwn cynhatladd isht a ci hela ar ol canddo, gita i ben
ar acor, a’i dafod mas, blecid dyna shwt ma fa’n anatlu ac yn sento'i
sglyfath. |
....
|
|
|
|
|
Y Darian. 3 Gorffennaf 1919. Llith y Tramp. Fe ddylwn weid wrthoch chi yn y llith ddwetha
i'r Llandrindod District Cownsil, drwy'r cadirydd, wrth roi croeso i
Gynhatledd yr Hôm Riwl, gynnig pishyn o dir i fildo Hows of Comons Cymrag.
Wrth gwrs, fe fydd yn rhaid i ni gwnnu un yn rhwle. Otych chi yn gweld drw'r
peth? Neud Pentre'r Dwr yn brif ddinas Cymru! Beth weta Dowlish, Aberystwth,
Cardydd, Bertawa, Carnarfon, a'r Tumble, am y City of Saline yn cisho dwcid y
ddinasfraint odd arnyn nhw? Ond fe ddotas i sprag yn u whil nhw, blecid
weti'r cwrdd gwpla, fe etho at y gwr bynheddig a fe wetas wrtho fe taw yn
Treorci ma'r Hows of Comons Cymrag i fod, wetny fydd dim isha i lefydd erill
i gwmpo mas a ffreuo sha'i giddil. Pan oedd y Prins of Wels yn y Rhondda pw
ddydd, fe a'th lan sha Treorci i ddishgwl am le i fildo Hows of Parlament, a
fe fficsws acha pishyn, ond fod tip mowr arno fa nawr. Ma'r Pyblic Bodi mwya
go ahed yn y byd, y Rhondda U.D.C. weti addo i'r Prins i shiffto'r tip lan
sha Clytach Vale i neud allotments, a ma diaconied Noddfa, Treorci, yn folon
rhoi mencyd y Festri am ddim i'r Parlament Cymrag i galw'i gyrdda nes y daw'r
Hows of Comons newydd yn barod, dim ond iddyn nhw dalu am y gas, ac am i
scrwbo hi mas bob wsnoth. Fel'na ma pethach yn sefyll nawr. Fe fydd da'r
Parlament Cymrag lot o waith i neud, a miwn lIe ble ma gwaith yn cal i neud y
dyla fa fod. Treorci yw hwnnw. Llandrindod, yn wir i! Glwsoch chi am rwun yn
mynd sha Llandrindod i witho? I gal i witho ma pob un yn mynd shag yno. Dyw'r
Prins a finna ddim weti pendrafynu yto p'un a fynnwn ni Hows of Lords i Gymru
ar ol i ni gal Hôm RiwI. Y ffact am deni yw nad os da ni ddim llawar o stoc i
starto Hows of Lords Cymrag, blecid dos gita ni ond y peth nesa i ddim o rial
aristocrasi — dynon dwad yw aristocrats Cymru just i gyd. Er fod yna ugeine o
filodd o bobol yn byw yn y Rhondda, yto dw i ddim yn meddwl fod yno un
aristrocat o wad coch cyfa yn y lot i gyd, a w i'n onfi na fydda Hows of
Lords ddim yn llwyddiant mowr yn Treorci. Ond os daw'r Prins i fyw i'r
Rhondda, fel ma fa'n bwriatu, blecid fe fuws yn dishgwl am waith yn Pwll y
Cymer, da Mr. Griffiths, a ma fa weti cal jobyn yn gaffar haliers nos, falla
gallwn ni starto Hows of Lords yn Treorci. Gwetwch bod ni'n starto acha scêl
fach, da diaconied y capeli, miners' ledars, a gaffars y gwaith, ma defnyddia
lords yn lot o nhw! O Gynhatladd Hôm Riwl fe etho i Gynhatladd yr
Eclws, a fe enjoyes ymhunan yn biwr, a fe ddysgas rai pethach yno. Rodd shwd
drefan acha popath, a'r Cadirydd yn fishtir ar i waith. Fe etho i stwmp i
weld shwd lot o leygwrs yno, h.y., dynon heb fod yn ffeiradon, a arwdd dda
odd i gweld nhw'n cymryd rhan mor flinllaw yn y Gynhatledd. Er fod popath |
|
|
|
|
|
yn mynd ymlan yn smwdd, yto, mindwch, dodd pawb
ddim o'r un feddwl acha popath, nenwetig o bothtu'r "fixity of
tenure," ond yr odd y timlata gora rhynt y pleidia. Wrth fynd hibo, fe
licwn i roi gair o gyngor i'r ffeiradon - trystwch y lleygwrs. Ma'r Eclws yn
dechra pennod newydd yn hanas, a'r bennod ora o ddicon, hed. Wrth drampan o
bothtu'r wlad w i'n gweld shaw, ac yn clwad ticynnach, ac w i weti dod i
napod lleygwrs yr Eclws, a'r enwata erill, yn lled dda, tryswch nhw, ma nhw
yn ffrindia i chi. Rhowch bob cefnocath iddyn nhw, nawr ar y start, wath
allwch chi ddim mynd ymlan hebddyn nhw, blecid ma nhw yn diall busnes gityn
yn well na chi, a fe ddylan fod. Rhodd rhai yn y Gynhatladd dicyn yn onfus,
os na chelen nhw les i bywyd ar y lifin, na allen nhw ddim gweid y gwir i gyd
wrth y bobol; a fe wetodd un fod pyrgethwrs yr enwata erill yn ffili gweid y
gwir i gyd achos i bod nhw'n dependo ar y bobol. Dw i ddim yn byrgethwr
ymhunan, ond w i'n nabod y Big Four yn lled dda, a sdim o fi'n napod un
pyrgethwr, gwerth i halen, gita'r un o honyn nhw, sy weti ffili, a w i weti
bod yn whilia sha lot, o byrgethwrs pob un o'r petwar enwad, a ma nhwnta yn
gweid yr un peth. Os bydd y pyrgethwr yn bihafio, ac yn byw, cretu, a
phyrgethu y gwirionedd fel y mae yn yr Iesu, fe gaiff bob whara teg i
byrgethu holl gyngor Duw. Ond os yw e yn troi'r pwlpid yn "coward's
castle" i belto'r bobol, fe gaiff stop gap, a fe ddyla gal. Trystwch y
lleygwrs, a trystwch y Mishtir Mowr, a fe gaiff yr Eclws Esgobol Gymrag
fendith ore'r Nef. Fe licwn i petai yr Archddecon Griffiths a Llawdden yn fyw
nawr. Ymhellach ymlan falla gweta i pwy fydd Archesgob cynta yr Eclws Gymrag,
a hed, pwy fydd Prif Wnitog Cymru, a falla af fi mor bell a rhoi enwa'r
Gyfarment Gymrag gynta, ond dishtawrwdd nawr. Y tro nesa w i'n bwriatu rhoi
hanas fy nhramp i'r Barri i Wyl Cyhoeddi'r Steddfod. Ma'n ddrwg da fi fod yn
amsar i adal Llandrindod jyst a dod i ben. Ma da fi un cysur mawr wrth feddwl
am madal odd ma, fydd dim un bill ar y mhlat brecwast i bore'r ymadawiad.
TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
|
y fanar yn rhu fach i'r proseshion, ne fod y
proseshion yn rhu fowr i'r fanar. Fe fynne Dafydd Niclas bledo sha Brynfab a
finna taw Arthen odd weti cymryd mencyd un o antimacassars Mrs. Evans o'r
parlwr am y dwarnod, ond dodd Brynfab na finna ddim yn i gretu a. Rodd hi'n
fanar fach bert iawn, ond i bod hi'n rhu fach i'r proseshion. Y peth gwnnws y
nghalon i yn fwy na dim odd gweld shwd sopyn o brytyddion. Fe etho i stwmp,
blecid wyddwn i ddim fod gita ni shwd lot. Wyddwn i ddim fod rhacor o
brytyddion na'r rhai sy'n I byw ar Eulwd y Beirdd gita Ab Hefin, a boys
ffamws yw nhw hed. Fe shioncas yn fidur pan welas i shwd griw o honyn nhw. A
myntwn i wrth Brynfab, wrth ddishgwl arnyn nhw: "Ma Cymru fach yn olreit
tra bydd hi'n gallu cwnnu prytyddion isht a rhain. A rych chi, Brynfab, weti
neud mwy o wasanath i'ch gwlad drwy fagu prytyddion iddi, na ma Lloyd George
weti neud drosti yn y Parlament, pob parch iddo fe. A ma'r gwaith mowr
nethoch chi am 40 mlynedd drw'r DARIAN yn cal i gario mlan yn dilwng da Ab
Hefin." Ma'n Halota Seneddol ni'n meddwl taw nhw sy'n dala Cymru wrth i
giddil. Druan o honyn nhw! Allan nhw ddim catw'u hunen wrth i giddil, heb son
am gatw Cymru. Fe ath Cymru mlan am gannodd o flynydda, cyn bod gita ni Alota
Seneddol. Pwy sy weti catw'r tan Cymrag i losgi ynghalon y genedl? Y
prytyddion, a neb arall. A dewch i ni o hyn i mas dalu mwy o sylw i'n
prytyddion, a llai i'n Halota Seneddol. Tra bydd gita ni brytyddion, isht a
sy gita ni nawr awn ni ddim dros y rails. Ond cofiwch chi, dodd pawb yn y
proseshion ddim yn brytyddion. Rodd yno sha 50 o blismyn, a dos dim
barddonieth i fi miwn plisman; a rodd y District Cownsilors yno yn u silk
hats, ac i fi dos dim barddonieth miwn Cownsilor, na silk het, er fod "ei
thegwch yn werth wheigen" — pre-war price. Wel, dyna'r proseshion i chi,
a rodd a'n broseshion gwerth i weld. A ma clod mawr yn ddyletus i Arthen am
drenfu a mor dda. Dodd dim un hitch o'r dechra i'r diwadd. Fe gwplws y
proseshion wrth yr Orsedd, a fe gwpla inna yn yr un fan, a fe rof hanas yr
Orsedd yr wsnoth nesa. TRAMP, O.B.E. Hol-Notiad. - Rodd yn dda da fi weld fod Dafydd
y Crydd weti cal i ddimobiliso. Yr own i weti clwed i fod e yn Germani yn
tapo scitsha i'r Armi of Ociwpeshion. Ma'n dda da fi i I fod a weti dod sha
thre. Stic to the last now, Dafydd. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 17 Gorffennaf 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Fe gwplws proseshion cyhoeddi'r Steddfod
yn y Parc, wrth yr Orsedd. A dyna'r lIe reit i bob proseshion i gwpla-wrth yr
Orsedd. Mynta Brynfab wrth Dafydd Niclas a finna, "Dewch chi'ch dou miwn
yma gita fi." A miwn a ni'n tri i ring fowr rownd, isht a ring circus. Y
peth am synnws i yn od odd fod pawb y tu fiwn a tu fas i'r ring, yn nabod
Brynfab, ac yn bowo iddo fa. Ma'n wir fod amball i fam odd weti bod yn byw ym
mhlwy Eclwsilan yn nabod D.N. fel Registrar, ac amball i Gownsilor ddodwyd
miwn ar rw Gownsil ne giddil, heb yn anghofio inna, ond rodd pawb yn nabod
Brynfab, a phwy ryfadd ag ynta weti bod yn magu prytyddion am 40 mlynadd. Ma
gita fa fwy o ddileit i fagu prytyddion nag sy gitag a i fagu lloi a ebolion.
Pu'n sy'n talu ora iddo fa, wys? Dyma fi weti mynd i grwydro odd wrth y matar
odd da fi dan sylw, ond dyna, Tramp w i. Tu miwn i'r ring rownd fowr rodd
diddag o gerrig hir weti u dodi ar eu penna yn y ddiar, a gwr ne was, ne
ferch ne wraig, yn sefyll wrth bob un o honyn nhw. Fe ofynas i D.N. i
sponio'r ring rownd a'r cerrig i fi, a mynta fa, "Fe fydd circus yn
dechra mas law. Fe fydd dyn yn canu corn, a fe gewch weld y dynon ar gwracadd
na sy miwn gwishgodd od - clowns ma nhw yn u galw nw — yn neido i ben
y cerrig uchel yco, ac yn downso 'jig y gannwll,' ar dyn teneu yco -
Eifionydd ma nhw yn i alw a — yn canu'r accompaniment ar y big drum. Wetny fe
neir y clasgad i chi shag at gal siwt newydd." "Ffarnws," myntwn inna, "a
gwetwch wrthyn nhw taw 'silver collection' yw a i fod. Ond beth ma'r diddeg
carreg hir yco yn olycu?" "Bachan, w, sdim o chi'n gwpod? Fe ddylach
chi fod weti whilo miwn i bethach cyn dod yma, blecid ma dyn yn dwp iawn os
na fydd a'n gwpod beth yw pethach. Fe weta wrthoch chi. Ma nhw'n cynrychioli
deg llwyth Isrel. Gannodd a milodd o flynydda'n ol fe ath deg o Iwythi Isrel
ar goll yn sytyn iawn — dim ond diddeg odd ar y start - a chlywd dim siw na
miw am danyn nhw, a wydda neb i ble yr ethon nhw. Fe adfertishwd, a fe halwd
i bob polis steshion ymhob gwlad, ond no gwd. Flynydda'n ol fe startwd
Cymdithas i neud ail gaish i'w ffindo nhw. A fe Iwyddws. A ble ych chi'n
meddwl y ffindws hi nhw? Yng Nghymru. Ni'r Cymry yw'r deg llwyth ath ar goll!
A dyna ma'r cerrig yco'n olycu." Ma pawb yn gwpod fod D. N. yn getyn o Sgrythyrgi.
Myntwn i wrtho fa wetny, "Y deg llwyth yw'r Cymry, ond ma na ddiddeg
carrag yn y ring rownd. "Os siwr," mynta fa, "a ma'r
ddwy garrag arall yn cynyrchioli y Jews sy'n catw ponshops, gwerthu pictwrs,
etc., yng Nghymru." |
|
|
|
|
|
"Jew, Jew, dyna sponiad! mynta Brynfab. "Nage, nage, Mr. Nicolas," blecid yr
odd Dr. Herbert Kenvyn weti dod aton ni erbyn hyn. "Y mae'ch hesboniad
yn anghywir. Cynrychiola'r deuddeg carreg ddeuddeg arwydd y Sidydd. (Twelve
signs of the Zodiac). Yr oedd yr hen Gymry gwiwgof yn gryn seryddwyr, ac
ystyr seryddol sydd i'r cerrig hyn. A dyma yw barn ystyrbwyll Morien a Toriel
hefyd." "Nonsens!" mynta Brynfab, gan
ddishgwl yn gas ar D.N. a'r Dr., a chwnnu i laish. "Otych chi weti
colli'ch sensis, boys?" A mynta fa wrth Kenvyn, "Rych chi, chaps y
coleca a'r digris, yn meddwl ma gita chi y ma dothineb a gwbodath yn byw, ac
ma gita chi y byddan nhw farw. Ych chi'n crampo'r Steddfod a phopath i'ch
dwylo'ch hunen, ac yn scwto'ch ffiloreg ar bobol. Cofiwch chi taw'r werin
bia'r Steddfod, ac os na chatwch chi'ch lLe, fe gewch chi fynd. Fe all y
Steddfod neud y tro hebddoch chi yn well nag y gellwch chi neud heb y
Steddfod. Pidwch chi a gadal i fi weid yn gas wrthoch chi yto. A phidwch chi,
y Tramp, a grondo arnyn nhw, ne fe ewch yn ddwlach nag ych chi'n awr. Dyma yw
ystyr y diddeg carreg -cynrychioli diddeg sir Cymru - Cymru gyfan yn yr
Orsedd. Otych chi'n diall nawr?" "Thanciw, Brynfab, ond w i 'ddim yn diall
yto. Diddeg carreg sydd yma, a ma petar sir ar ddeg yng Nghymru. A shwd ma
Cymru gyfan yn yr Orsedd a dwy sir mas?" "Petar sir ar ddeg yng Nghymru!! Ble buoch
chi'n dysgu Giograffi, licwn i wpod? Y n yr Iwniversiti, spo. Diddeg sir sydd
yng Nghymru. Whech yn y North, a whech yn y Sowth. 6 a 6 — 12, onte fa,
Dafydd Niclas?" D.N. "Wel, ia, be siwr." Y Tramp: "la, whech sir sy yn y North, w
i'n gwpod, blecid fe halas at Casnodyn i ofyn, a fe wetws i bod hi'n bwrw
glaw, ne yn oer yndyn nhw rownd abowt. A ma whech yn ddicon i'r North, hed,
ond ma gita ni wyth yn y Sowth ac os ych chi'n ama, cowntwch nhw." "Na, cowntwch chi, nhw, blecid w i'n gweld
ych bod chi'n scolar." "Reit i'w ar—Sir Berteifi, i Sir Bemro, 2;
Sir Garfyrddin, 3; Sir Fasyfed, 4; Sir Forgannwg, 5; Sir Frychinog, 6; Sir
Fynwa, 7; Sirhowi, 8." "Wel, clywch y dyn, chi sy'n reit! Ma'n
rhaid i fi gyfadda nad own i ariod weti u cownto nhw, mwy nag w i weti
cownto'r bwtwna sy ar yn wasgod i, ne ddannadd y grib sy da fi'n cribo
ngwallt. Fe fydda i'n fwy gofalus o hyn i mas, a w i'n began ych pardwn chi o
wilod y nghalon; a fe fydda i'n cwnnu'r matar yng Nghwrdd y Beirdd nesa, a fe
ro notis o motion i Eifionydd heddi. Ma'n dda gita fi fod gita ni ddwy sir yn
fwy nag sydd yn y North. Tawn i heb gwrdd a chi yma heddi fyswn i ddim yn
gwpod. Os dowch chi sha Chorwen fe ddwa i a'ch ces chi am ffugenw o flan y
Beirdd — a grondwch, cofiwch fod shêc down i chi yn yr Hendre, pryd y licwch
chi, a dim ar y lein dillad, hed, isht a gesoch chi da Celyn yn Carffili
slawar dydd, a fe gewch 'am an eggs' i frecwast bob dydd. Cofiwch chi ddod.
Gwd bei nawr. Ma'r Archdderwydd n galw arno i i annarch yr Orsedd. Y TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 24 Gorffennaf 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, - Fe ddala i na wetwch chi
ddim acha tri chynnyg-ar-hucan i ble'r etho i o'r Barri, blecid braidd y
galla i gretu mhunan mod i weti bod yno. Ond ma'r ffact yn ffaith, fe fuo i
yno. Yn ble? Yn Undeb yr Indipendied yn Pontypridd! Fe wn i'n gwmws beth
wetwch chi pan glywch chi, "Saul gita'r proffwydi." O'r gora. Fe
fysa'n well i'r gwalch hwnnw ta fa weti aros gita'r proffwydi; a w inna weti
pendrafynu cal mwy o'u cwmpni nhw o hyn i mas. Shwd etho i Undeb yr
Indipendied a finna'n Wesla? Fe weta wrthoch chi. Rown i ar yn ffordd sha T--
ond, dyna, weta i ddim nawr i ble, blecid w i am ddishgyn i'r lle mor sytan a
huddug i gawl Shir Bemro. Pan own i'n mynd i miwn i'r Bont pwy gwrddas i ond
Mr. Tegryn Phillips, Hebron, Shir Bemro. "Halo," myntwn i, "beth ych
chi'n neud ffor hyn, otych chi yma ar ych hynimwn? A phwy odd y ledi welas i
yn troi odd wrthoch chi cyn i chi ddod ymlan ata i; Mrs. Tegryn Phillips,
sbo? Wel, llongyfarchiata, old boy. 'Tis never too late to mend.' "Nage, wir," mynta ynta, "worst
lyc, nid Mrs. Phillips, ond Mrs. Tywi Jones (Moelona) oedd y ledi. Ma Undeb
yr Annibynwyr yn dechre'r prynhawn yma, a ma Moelona yn annerch y plant am
5,30. Ta ble ych chi'n mynd, torrwch ych shwrne a rhoswch i'r Undeb. Ma'r
dynon piwr ble'r w i'n aros weti gweid wrtho i os lica i ddod a rhwun i gysgu
da fi, fod pob croeso. Mafonwy oddi [sic; odd] i gysgu da fi, ond ma fe wedi
mynd i Landrindod i weld beth wel e. Fe gewch gysgu da fi, ond i chi bido
cico na dwgyd y dillad. Fe fynna i dicadon bwyd i chi. Dewch i glwed Moelona
heno." "Otych chi'n meddwl fod croeso i fi?"
"Wes, croeso, wes." "Wel, shwd ma Moelona yn sharad yn yr
Undeb a hitha weti prioti gwnitog Baptis?" "Pam lai? Wrth brioti'r Parch. Tywi Jones,
dodd hi ddim yn priodi enwad y Bedyddwyr, nac wrth briodi Gol. y DARIAN yn
priodi pob hen lanc sy'n i derbyn hi." Ac os ych chi yn y fan na fe etho i'r Undeb, a
fe glywas Moelona yn annarch y plant yn gampus. Dos dim isha i fi fynd dros y
program, blecid ma darllenwrs y DARIAN ishws weti cal yr hanas yn gyrno yr
wsnoth dwetha. Fe licwn neud sylwata ar yr areithia, papura, a phregetha
glwas i yno, ond do's dim amsar gita fi, na lle gita chitha. |
|
|
|
|
|
Fe fuas yn Iwcus i gwrddid acha gwr bynheddig,
actws yn "guide, philosopher, and friend" i fi gan y mod i'n
ddiarth i'r Undeb. Fe ath Ffrwdwen a finna'n bartnars mawr y dwthwn hwnnw,
blecid w i yn i enwi a heb na blan-ddod na ol-ddod. Dos dim isha "Parch.
"Mr. na "Lewis," ond Ffrwdwen, a ma pawb yn gwpod pw sy gita
chi. Y mae pob ychwanegiad at Ffrwdwen yn tynnu oddiwrtho. "Nawr, Ffrwdwen," myntwn i, "w
i'n gwpod beth yw Synod y Weslead, Confocashiwn yr Eclws, a Hendurieth y
Methodus, ond beth yw Undeb yr Annibynwrs?" "Wel, yco, nawr, be ma fe'n boddran i ben
gyda chwestiwn fel hwn, ac ynta'n Wesla? Fe allwn siarad fel rhaeadr am
hanner awr ar natur cyfansoddiad yr Undeb, ond beth fydda fe well, Wesle yw
e, ac Undeb yr Annibynwyr yn Annibynol y bernir ef. Rhaid iddo fe ddod yn
Annibynwr i ddeall Undeb yr Annibynwyr, a dw i ddim yn rhoi ngair y dealla fe
yr Undeb wedyn. Ma yma gannodd lawer o gynrychiolwyr rheolaidd, ac ambell un
afreolaidd, ond nid y nhw yw'r Undeb. Ma Cynhadledd a Chynghor, ond nid y nhw
yw'r Undeb. Ma crosdynnu a jelosi yn y Gynhadledd a'r Cynghor, ond nid yw
hwnnw yn effeithio dim ar undeb yr Undeb. Ma canfaso a wire-pulling, ond nid
yw hynny yn tycio dim ar yr Undeb. Odi e'n deall yn awr?" "Os mai sha fi ych chi'n whilia, ma'n
rhaid i fi weid nag w i'n diall dim o be chi'n gisho weid." "Wel, yco, gronded e yto te. Ma Undeb yr
Annibynwyr yn beth cyfrin dychrynllyd. Ma fe fel ufelai yr awyr, do's neb yn
i weld e, ond yma, pawb yn i deimlo. Ysbryd ac nid trefniant yw'r Undeb. Odi
e'n deall, nawr?" "Dim rhithyn myn hyfryd i." "Wel, gronded yto te. 'Dos dim ishe lodgin
ar yr Undeb, er fod rhai beirniaid yn gweyd ma yn Llandrindod ma fe'n byw, a
'dos dim ishe ticadon bwyd ar yr Undeb run shwt a chi a fi; odich chi'n diall
nawr?" "Diall, nagw. Ac os nag ych chi'n pyrgethu
yn blaenach nag ych chi'n cisho sbonio'r Undeb i fi, sdim o fi'n gwpod shwd
ma dynon yn ych diall chi. Ble ma'r Undeb, a beth yw a, dyna w i isha
wpod." “Wel, yn wir i, os nad yw e'n dwp, ma fe'n
hwyrfrydig o galon! Ble ma'r Undeb? Beth yw'r Undeb? Ma rhai yn gweid mai yn
carpet bag O.L. ma fe; a ma rhai o'r farn taw D.M.D. yw'r Undeb. Y cwbwl wed
a i wrthoch chi yw 'bydded pob un yn sicr yn ei feddwl ei hun.' "Thanciw fawr, Ffrwdwen, er nad w i darned
callach o beth ych chi weti weid." Dw i ddim weti gweid
hanner y pethach sy yn y meddwl i geso i yn yr Undeb, enwa'r bobol gwrddas i
yndo fa, na'r clecs geso i. Falla gna i'r tro nesa. Ond y ma Undeb yr
Annibynwrs, ta beth yw a, isht a Conffrens y Wesleas, Undeb y Baptis, a
Cymanfa'r Methadus, a Confocashiwn yr Eclws, yn allu rnowr, a ma dynon weid
awec yndo fa, hed. Pob lwc iddo fa. TRAMP, O. B. E. |
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. 7 Awst 1919. Llith y Tramp. Falla taw'r ddigwddiad mwya fu yn ymhanas i yn
ddweddar odd ishta i dynnu'm llun yn sefyll wrth goedan gropwns ar bwys
Bryntirion, ty Dafydd Niclas. Y dwarnod cyn i fi madal a Llanfapon, mynta
Mrs. Niclas wrtho i, "Wn i ar y ddiar shwd ma madal a chi. Fe gymhennas
i sopyn ar Dafydd ni am infeito tramp yma, a fe wetas yn lled blaum wrtho fa
i fod e'n ddicon o dramp i fi. Mindwch chi, wetws a ddim wrtho i'r pryt hynny
ych bod chi'n O.B.E. Gita llaw, allech chi ddim cal O.B.E. i Dafydd ni wath
ma fa weti registro cannodd a milodd o blant ariod, a un i Brynfab, hed,
blecid ma Dafydd a fynta shwd bartnars. Fe fydda Brynfab yn fwy o anrhytadd
i'r O.B.E. na'r O.B.E. iddo fe. Ta beth, os na allwch chi gal dou, pidwch
cymryd dim un, nela un ddim ond creu jelosi, ta pun ohonyn nhw cela fa, a
licwn i ddim iddyn nhw i oiri shag at i giddil 'bron ar derfyn eitha'r
daith’. Treiwch beth ellwch chi neud. Ond dyna own i'n mynd i weid, dyw
Bryntirion ddim weti bod yr un ty odd ar y dethoch yma. Ma Dafydd weti altro,
er whara teg iddo fa, dodd gita fi ddim llawar o le i achwn fel sy gita shaw
o wracadd bach a rw inna weti altro, ond o'r blan dodd gita Dafydd ddim lle i
gintach ar i fargan; a ma'r gath weti altro. Y gwir am deni yw ma Bryntirion
yn llond i enw nawr a wn i ddim shwd ma byw ar ol i chi fynd odd ma. Yn y
ngofid fe halas i hol Mr. J. H. Phillips, Tre'rcawcwn, i ddod shag yma i
beinto'ch llun chi, i fi gal rhwpath i ddishgwl arno ar ol i chi fynd, a w
i'n i ddishgwl a lan bob munad. Cofiwch ddishgwl yn neis pan fydd e'n ych
peinto chi." A gita fod Mrs. N. yn cwpla whilia, dyma David Thomas,
chauffeur Dr. Thomas, Tre'rcawcwn, yn drifo'r hartist at y drws. Un piwr
digynnig yw'r Dr. Ma fa mor barod gita'i fotor car ag yw e gita'i binswrn dannadd.
"Dewch i gal dishglad o de cyn ishta i dynnu'ch llun," mynta Mrs.
N., wath all neb smeilan yn neis ar stymog wag — alla i ddim, ta beth."
A felny buws hi. Ar ol te fe geso nodi i bwyso ar y goedan gropwns, a'r
hartist yn ishta'r ochor arall i'r hewl yn y'n scetcho i. "Dishgwlwch
dicyn yn fwy serchus, w," mynta'r hartist. "Ma'n rhaid iddo fa gal
dou beth os ych chi am gal yr ecspreshion iawn ar i wynab e, Y DARIAN a whiff
fach," mynta D.N. a fe ceso nhw. Fe dynnwd ym llun i, a dyma fi i holl
ddarllenwrs y DARIAN. A ma pob un sy yn y napod i, a weti gweld y llun, yn
gweid i fod e yr un gewc a fi. Ys gwetws Tanymarian am i lun e, "Yn
shiwr mae bron a shiarad." A fe fysa yn shiarad on ba i fod e'n smoco,
ac yn darllan y DARIAN. |
|
|
|
|
|
Otych chi, syr, yn gweld y smeil angyladd sydd
ar yn wynab i yn y llun? Darllan llith ymhunan w i'n neud. Ma nhw'n gweid
wrtho 'i fod pob sgyrfennwr yn cal mwy o blesar wrth ddarllan i bishyn i hunan na phishyn
neb arall, a taw fe sy'n cal y pleser mwya. Licwn i wpod beth yw barn Dafydd
y Crydd a Brynfab ar y mater. Ond ta beth am hynny, mynta Mrs. Niclas wrth ym
hen gyfaill, wrth weld y smeil ar y ngwynab i, "Dafydd, pam nad os gwen
ar ych i wynab chi wrth ddarllan ych Beibl isht a sy ar wynab y Tramp wrth
ddarllan y DARIAN?" W i'n falch anghomon o'm llun, a w i'n
ddiolchgar i Mr. J.H. Phillips am i neud a, blecid own i weti cal dicon ar yr
hen lun. A gweid y gwir wrthoch chi, un second hand odd a pan geso i a'n
newydd, a dyma shwt y ceso i e. Yn waff weti i fi ddechra dileito i sgyrfennu
i'r DARIAN, fe ddechruws dynon hala ato i am yn llun, a dodd da fi ddim un i
gal, a heblaw hynny, allwn i ddim ffordo cabinet photo i bawb odd yn cisho,
blecid dodd da fi ddim tocins i sparo. Y merched a'r gwracadd odd yn y mhoeni
i fwya. Ma da fi lythyron odd wrth Megfam, Mair Taliesin, a rodd hi isha
otograff photo ohono i; Meiriona, a fe sgyrfennws hi acha scented paper, a ma
fa'n smelo yn neis heddi; a w i'n cretu i Moelona hed i hala ato i, os w i'n
cofio'n iawn. A ma da fi lythyr hir odd wrth Mrs. Rees, Penlanlas, Rhydlewis,
yn began am un iddi gal i hongad a ar y wal yn y parIwr, rhynt llun Mr. Rees
a hitha dynnwd pan on nhw ar u hynimwn yn Llambed. Fe hales un mowr iddi hi
blecid gita hi ceso i'r dillad sy am dana i yn yr hen lun, a Mr. Rees withws
y scitcha sy' ar y nhrad i yndo fa. Wrth gwrs, on nhw ddim yn ffito o dicyn,
ond wetny sadlar yw e, nid crydd, ag o scitsha sadlar, on nhw yn rhai da.
Ma'r Parch. Halderman W. Griffiths, Maenygroes, yn dala hyd heddi ma dweyd yr
het odd ar ben bwpach y brain netho i. Ond ma fa'n camsynad, blecid dos dim
pen gita bwpach brain, fel y dyla fa wpod ac ynta'n Halderman. Gita Mrs.
Griffiths y ceso i'r het, a fe fu o wasanath mowr i fi am flynydda. Myn hyfryd i, w i'n falch budir o'm llun newydd
i'r DARIAN, blecid os dim isha i neb mwy i hala ato i am yn llun. Falla naiff y prydyddion dicyn o
farddoniath ar y mesur Petar Lein i'n llun newydd i. TRAMP, O.B.E. Hol-Notiad. —
Own i weti meddwl sgyrfennu rhacor am Undeb yr Annibynwrs yn Pontypridd, ond
ma'n llun newydd i weti mynd a'r lle a'r amsar i gyd. Falla y sgyrfenna i air
y tro nesa, blecid ma lot o bethach ar y meddwl i. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 14 Awst 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Gan mod i dycyn yn fishi ar
ym holides, yr oedd yn dda da fi ych bod chi weti trenfu gita Dynfallt a'r
ddou fachan arall i fynd da chi sha Corwen i sgyrfennu hanas y Steddfod i'r
DARIAN. Rown i'n onfi y bysech chi'n cisho da fi i fynd Ian shag yno i
sgyrfennu'r hanas fel y netho i a hanas yr Orsadd yn Barri. Gita llaw, syr, w
i weti timlo ticyn fod Dafydd y Crydd yn cisho gan y beirdd i gwnnu leibel
arno i am beth sgyrfennas i o bothtu'r Orsadd. Sdim o fi'n cofio nawr beth
sgyrfennas i am yr Orsadd, wath ma ticyn oddar hynny, ond ta beth sgyrfennas
i fe stica i ato fa, blecid sgyrfennas i ddim ond y gwir, y gwir i gyd, a dim
ond y gwir; a'r gwir a saif, on te fa, syr? Cwnnu leibel ar y Tramp! Ta
Dafydd yn gyfrithwr, ne dwrna, isht a ma Casnodyn yn i alw a, fe fyswn yn
gwpod i fod a'n hard yp, ag isha pluo'r beirdd arno fa. Pwr Dafydd, sdim o
fa'n napod y beirdd, y beirdd sydd yn feirdd yn wir w i'n feddwl, a nid adarn
y "plu benthyg." W i'n cyfadda i fod a yn napod y rhain yn gystal
ag ych chi, syr, yn napod llwytyn y to, a ma fa yn u pulfio nhw'n biwr hed,
nes ma fa just a chal dicon o bluf i neud gwely pluf i Jones y ffeirad. A lwc
dda iddo fa i'w plufo nhw bob un nes y bo nhw'n borcyn noth. Ma fa'n neud
cystal gwasanath i'n genedl ag wrth dapo scitcha, ond ddyla fa ddim rhoi
rhynt y beirdd a'i giddil, blecid w inna'n fardd, a dos dim un plufyn bencyd
yn y nghwt i, hed, Dafydd. Dos dim arian i'w wasto acha cyfrithwrs gita
beirdd. "Meibion Duw" yw'r beirdd - y beirdd iawn, a nid beirdd
Grades I., II., III. Dafydd y Crydd. (A Dafydd, w i isha i gyhoeddi bloc list
o feirdd y Tair Urdd yn y DARIAN). "Meibion dynion" yw pawb arall,
plant y ddaear, a dyma i chi adnod i brofi mod i'n gweid y gwir, isht ag
arfar, "A'r ddaear a roddes Efe i feibion dynion." Peth arall sy'n neud i fi obitho na naiff y beirdd
ddim cwnnu leibel arno i yw taw rhai pigog budir yw nhw. Os dechreua nhw
ffraeo sha'i giddil, dos neb yn gwpod ble cwplan nhw. Ond am un peth dimlas i
yn Undeb yr Annibynwrs ym Mhontypridd yr own i'n meddwl sgyrfennu'r wsnoth
hyn, hed, pan ddachruas i, oni bai fod Dafydd y |
|
|
|
|
|
Crydd weti upseto ticyn bach arno i. Fe ddysgas
un peth yno na anghofia i byth mo hono fa, a ma fa weti bod yn glondid mowr i
fi, a fe all fod i chitha, syr, a dyma fe, nad os neb yn fowr miwn popath. W
i'n napod "hoelon wyth" yr Annibynwrs, a'r enwata erill, yr ucian
mlynadd dwetha, wrth u clwad nhw'n pyrgethu miwn cyrdda mowr, a rown i'n
falch i'w gweld nhw yn yr Undeb, a
rown i'n dishgwl taw nhw fysa'n cico'r bel yn y Cynhadledda, ond agorws dim
un o honyn nhw i big miwn dim un Cynhadladd, i gymint a chynnig eilio
pendarfyniad. Pam? Dyna pam, allsa nhw ddim nid dyna'u mawradd nhw. Dynon
erill odd yn spowtan yn y Cynadledda, a whara teg iddyn nhw, on nhw'n spowtan
yn ffamws, hed, er nad own i ddim weti clwad son am danyn nhw o'r blan. Miwn
cwrdd mowr y mae un yn sheino, a miwn cynhadladd y ma'r llall. Arall yw
gogoniant cwrdd mowr, ac arall yw gogoniant cynhadladd. Nid yw pob mawradd
unrhyw fawradd, a fe ddyla hyn fod yn gysur i ni. Peth arall am synws i yn
fudir yn yr Undeb odd fod mor lleied o ddoctoried gita'r enwad. Fe wespwd
wrtho i nad os gita'r enwad parchus dim rhacor na hannar dwsin yng Nghymru i
gyd, a nad odd dim ond un yn yr Undeb. Ddyla petha ddim bod fel hyn, blecid
allwch chi ddim dishgwl Undeb, na enwad first clas, heb Ddoctoried. Ma nhw'n
rhoi shwd urddas acha pethach. Fe ofynnas i Ffrwdwen shwd odd e'n cyfri fod
mor lleied a D.D.'s gita'r Annibynwrs? A mynta fa, "Pam ma fa'n holi, odi
e ddim yn gwbod nad os gida ni ddim diwinyddiath, wetny os dim isha
Doctoried." A dw i ddim yn meddwl fod yr enwata erill yn well off yn y
clas hwn o ddynon mowr. Ond dos dim dowt yn y meddwl i mhunan nad y rhyfel
yw'r achos o'r prinder. Alle'n pyrgethwrs ni ddim cal passports i fynd sha'r
Merica i moin D.D., ne unrhyw deitl fydda nhw isha, a rodd yr Iancis yn rhw
fishi yn hala shots a shells sha Ffrainc yn ystod y rhyfel i foddrach gita
traffic y teitls. Ond nawr ma'r rhyfel weti cwpla, fe allwn weld y D.D.'s yn
dod yto fel slawar dydd, wetny fe fydd gita ni ddicon o Ddoctoried ac ar ol i
ni gal dicon o Ddoctoried fe fydd gita ni ddicon o ddiwinyddiaeth, blecid fe
naiff y doctoried y ddiwinyddieth fel bo' isha. Allwn ni ddim cal gormod o
ddoctoried i'r enwata, o'r hyn leia dyma farn y TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 28 Awst 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd,—Bothtu bythewnos yn ol yr own
i ar yn ffordd sha Threharris, ac yn whysu'n bermanu wrth drampan, a phwy
nalws i yn i fotor-car ond Mishtir Richard Jones, Timbar Marchant, Trecawcwn,
a dyma fe'n whythu corn i fotor pan welws a fi, ac yn whythu i gorn i hunan
yn uwch na hwnnw — "Hoi! Gwelwch yma'r dyn, y chi yw Tramp y
DARIAN, on te fa? Y chi fuws gita ni yn dodi Halderman Howells miwn ar y
Cownti Cownsil, ac yn cynnal yr incweirari yn y dre yco. Wel, jwmpwch miwn
i'r car yma. Otych chi'n mynd run ffordd a fi?" "Thanciw fowr, Mishtir Jones. Sdim o fi'n
gwpod a otyn ni'n dou yn trafeilu'r un ffordd nawr a'i pido; ond os nad ych
chi weti altro cryn dicyn yn ddweddar, ma lle mowr i onfi nad ym ni'n dou yn
tynnu sha'r un man, ond ta ble'r ych chi'n mynd, fe ddwa i gita chi heddi er
mwyn y reid yn y motor-car, tawn ni'n gorffod cered nol bob cam." Ma Mishtir Jones yn un o'r dynon piwra gwrddas
i ariod, a phwy ryfadd, blecid Cardi yw a, a dyw calon Cardi ddim mor galad
a'i gaws e o getyn, ne gofynnwch chi i Euroswydd. "I ble ych chi'n mynd, Mishtir Jones, modd
i mor ewn a gofyn?" "W i weti pyrnu co'd Shir Drefaldwn bob
stic, a w i'n mynd lan i drenfu i torri nhw lawr, a dod a nhw sha thre. Ac os
licech chi i fi gatw ticyn o ruddyn derw'n bren coffin i chi, fe fydd yn
blesar gita fi neud, wath fe fydd co'd coffine yn brin iawn pan fydd isha un
arnoch chi; ne falla'ch bod chi'n meddwl cal ych rhosto ar ol i chi farw, a
dodi'ch llutu miwn bocs matches wetny." "Wel, nagw wir. W i'n cal dicon o'n
rhosto'r tywydd twym yma, heb gal yn rhosto ar ol i fi farw; ond gwetwch, oti
Shir Drefaldwyn ymhell odd yma?" "Wel, bachan w, dyna dwp ych chi! Sdim o chi'n
gwpod taw yn Shir Drefaldwn ma'r North yn dechra?" "Dreifon te, Mishtir Jones, blecid ma'n
dda da fi mod i'n cal shiawns i fynd sha'r North miwn shwd steil, a chita'r
fath gwmpni respectabl. Fel y gwetas i rwbryd o'r blan, fuas i ariod yn y
North, a wyddwn i ddim yn iawn ble rodd a. Dewch i ni fynd sha'r Steddfod cyn
dod nol, a fe alwn gita Casnodyn, wath ma fe'n byw yn y North. Ond os dim
ymbrel na macintosh gita ni, a ma Casnodyn yn gweid i bod hi'n o'r ne'n bwrw
glaw rownd abowt yn y North." "Y dyn filan, os da chi ddim ffydd yn
Rhagluniath, gwedwch. Dyw'r Bod Mowr ddim weti rhoi'r North i fyny'n llwyr,
hed, er mor ddrwg yw hi. Os taw hinffidel ych chi jwmpwch mas o'r car ma rhag
ofon i fi gal brec down am gario hinffidel." "Hinffidel! Nage siwr, w i'n cretu isht a
chitha. Ond ble ych chi'n mynd i ddodi lan heno? Ma da fi ffrindia yn Aberhiw
a shaw o lefydd erill. Dyna un o honyn nhw, gwnitog yr Annibynwrs." "Otych chi'n napod Mr. Jones? Fe'ch dreifa
i chi sha'r Manse, a fe alwa am danoch chi miwn pythewnos, a dyna shiawns i
chi i weld y wlad." |
|
|
|
|
|
A felny buws hi. Aberhiw yw'r pentra perta
welas i ariod. Ma i pobol Dowlish yn brago taw u lle nhw yw'r perta yng
Nghymru, a ma'n nhw'n son am neud y tips yn barc i dynnu fisitors o'r Rhondda
shag yno. Ond ta Dowiish yn gweld Aberhiw fe gaue i ben am byth miwn cwiddil.
Yn Aberhiw y buws Ieuan Glan Geirionydd yn yr ysgol, ond dodd neb yn y pentra
yn gwpod dim am Ieuan. Fe allsech feddwl y bydda pob un yn brytydd miwn lle
mor bert, ond cheso i ddim cymint a chysgod cwt drychfeddwl barddonol da neb
yn y pentra. Pam ma dynon y mynydda moelon yn fwy byw u meddylia na dynon y
dyffrynoedd breishon a phert, gwetwch? O Aberhiw fe geras drw ddyffryn pert
Manafon i'r pentra o'r un enw, ble buws Gwallter Mechain yn ffeirad slawar
dydd, ond dodd neb yn gwpod dim am dano ynta. Ond fe gwrddas a hen ddyn wrth
ddod nol o fod yn gweld y rectori, a fe wetws e wrtho i iddo fa glwad i dad
yn gweid y bydda yr hen brytydd yn gallu dodi ysbrydion i lawr pan fydda nhw
yn rhy ddrwg, drw u dala nhw a'u dodi nhw miwn poteli a'u corco nhw. Yn
Manafon yr odd Penfro, fuws farw rw flwyddyn a hannar yn ol, yn
gwinitogaethu, a ma'i enw e yn fyw ac yn annwl hyd yn hyn. Dyn ffein oedd
Penfro, a phrytydd da, hed. O Manafon fe dynnes am Llanfaircaereinion, a fe
etho'n gwmws i weld Llwydiarth Mon. Ma Llwydiarth yn brytydd piwr, ac weti
ennill Catar Powys. Rodd a newydd ddod nol o'r Steddfod, ac yn llawn o honi.
Yn Corwen rodd a'n lodgo yn yr un ty ag Arthen, ac yn ol Llwydiarth Arthen
odd y dyn mwya bishi yn y Steddfod. Rodd e'n cwnnu bob bora bothtu betwar ar
gloch. "Beth odd e'n cwnnu mor fora, a fynta ar i
holides?" "O," mynta Llwydiarth, "cwnnu
odd a i glasgu mushrwms i'r beirdd i frecwast. A rodd i lygad a'i glust gita
phopath. Welas i ddim shwd ddyn bishi ariod." “Felly'n siwr, myntwn inna, "dewch chi sha'r
Barri y flwyddyn nesa, a fe gewch chi weld risylt prysurdeb Arthen yn Corwen.
Clasgu awgrymiata shag at Steddfod y Barri odd a yn neud, ellwch i fentro'ch
pen. Ma fa weti pendarfynu neud i Steddfod e yr ora fu ariod. Y dyn y bydd
son am dano fe ar ol Steddfod y Barri fydd, nid bardd y Gatar, hyd yn oed
ta'r Tramp fydda hwnnw, ond Arthen. Ma Llwydiarth weti addo dod sha Barri'r
flwyddyn nesa, os bydd a byw ac iach, a thocins yn i boc a. Ar ol madal a
Llwydiarth fe etho mor belled a Dolgead Hall i weld hen batnar arall own i'n
napod slawar dydd, Tom Jervis, ond odd e'n rhw fishi yn paco'i bortmanto i
fynd sha Llandrindod i ddishgwl am wraig i whilia llawar sha fi. O Lanfair fe
etho sha Dolannog, Pontrobert, etc., i weld Dolwar Fach, cartra Ann Griffiths,
a'i Chapel Coffadwrithol. Fe dimlas rwpath yn cripan drosto i bob tamad pan
ô'n i'n sefyll o flan y ty fferm bach dicon cyffretin, a fe dynnas fy het o
barch i'r ferch fwyaf ei hathrylith fagws Cymru ariod. Fe welas y capal, a ma
fa'n un bach net, a llunia Ann Griffiths, John Hughes, Roberts, a Davies weti
u cerfio ynddo fa. Fe dimlas fwy wrth sefyll o bothtu Dolwar Fach nag a
dimlas i yn y Capal Coffadwrithol. Fe adroddas bob hym o waith Ann Griffith
allwn i gofio, a w i'n gwpod sopyn o honyn nhw. A rown i'n cisho dychmygu am
Ann yn i gneud nhw ac yn i gweid nhwn rhibin wrth Ruth, heb feddwl fawr fod y
nefodd yn clasgu hyma i saint Cymru i'w canu gita hwyl. Rown i weti meddwl
galw gita Mishtir Gittins, Dolannog, ond netho i ddim, blecid own i'n meddwl
y gofyne fe i fi witho ticyn iddo fa, a ma'r doctor weti gweid wrtho i am
bido gwltho ar un cownt. Ymhen y pythewnos fe gwrddas a Mishtir Richard Jones
a'r motor-car, ac off a ni sha thre, h.y., fe a'th Mishtir Jones sha thre. Os
dim tre gita fi, ne fyswn i ddim yn TRAMP, O. B. E. TRAMP NEWYDD Y “DARIAN.” “Tramp” y DARIAN a ail anwyd – ei wedd
|
|
|
|
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. 4 Medi 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Acha prytia w i weti bod jyst a danto sgyrfennu
i'r DARIAN. Bob tro y cwrddwn ni ma Herbert Kenfyn yn dannod i fi nad o's neb
yn darllan ym llithia i ond fi mhunan, a chitha, syr; a na fysach chitha ddim
yn u darllan nhw oni bai ych bod chi'n
bownd o neud fel Golycydd; a phe celach chi'ch dewish, y bydda’n well da chi
shafo gita dwr or a heb sepon bob wsnoth na darllan ym llithia hi. Ma'n anodd
da fi gretu ych bod chi weti gweid shwd beth. Ond ta beth rodd yn dda gita fi
am lythyr Talog yn y DARIAN ddwetha. Ma fa'n dangos yn blaum fod Herbert
Kenfyn yn rong, a fe gwnnws y ngalon i'n fidur. "Unsolicited
testimonials" ma nhw'n galw pethach isht a pishyn Talog. Sylwoch chi
beth odd a yn weid? Fe wetws fod y'n llithia yn cynnws holll ragoritha Sub Rosa,
Mark Twain, Lemon, Dafydd y Crydd, Douglas Jerrold, Casnodyn, Jerome K.
Jerome, Josh Billings, Daniel Owen, hetcetra. Wrth gwrs, enws a ddim o'r dynon hyn i gyd, ond
wetny, w i'n darllan miwn i'r llythyr, yn ogystal a darllan mas ohono.
Ddarllenas i ddim byd mor felys os cetyn. Own i'n timlo harogl y llythyr
ishta sniff o Ho de Colone, rodd e'n reffreshin anghomon i'w smelo, ond falla
ddim mor saff i'w lyncu. A dyna'r Mesura Petar Lein odd yn dechra'r llythyr,
yr on nhw at y nhast i i'r dim. Os dim o fi weti gweld hawdl Corwen, ond
allwn i feddwl nad os dim gwell henglynion yn honno i'r "Prolfwyd"
nag sydd yn nou henglyn Talog i fi, blecid ticyn o broffwyd w inna, ond mod i
yn un o'r 'proffwyti byrion.' W i'n rhoi pwys mowr ar testimonial Talog am
mai odd wrth brytydd y daw. Thanciw fowr, Talog. A dyna i chi Fesur Petar
Lein Mishtir Phillips, Ffynnon Taf, i Llun Newydd y Tramp, wetny. Ma fa'n
gampus. Yn henglynion Talog a Phillips ma'r cynghaneddion yn newydd, hachog a
chryfion, a'r syniata yn sheino o |
|
|
|
|
|
hathrylith yr awen. Ffamws, boys! Wrth gwrs,
alia i ddim profi i Herbert Kenfyn oddwrth henglyn Evan Phillips i'm Llun i,
i fod e'n darllan ym llithia, ond y clasgad naturiol w i'n dod iddo yw hwn,
gan i fod e'n dishgwl ar y'n llun i i fod e, hed, yn darllan ym llithia i.
Bachan piwr yw Evan Phillips, hed. Sdim o fi yn i napod a yn y cnawd, ond fe
wespwd dou beth da am dano fa wrtho i, sef i fod e'n neud i ora dros y DARIAN
yn Ffynnon Taf, a'i fod e'n wmolch drosto yn y ffynnon enwog sy yno bob dydd
o'r flwyddyn. Mr. Berry, Gwaelod y Garth, wetws wrtho i, a ma fe'n ddramodwr
diail. Ac os yw a, pwy ryfedd fod i awen a mor raenus. Wetny, fe dderbyniais ddou henglyn i'm Llun
Newydd odd wrth J. W., Llunden, a dyma nhw: Adyn hyll wrth goeden wyw, — un o wael Wehilion dynolryw; Heibio hwn a pob benyw, Amheua pawb ai'r 'Tramp' yw. Ai'r hagr 'Dramp' ynte'r gwr drwg - yw y llun Uwch y 'Llith,' atolwg? Ah! gwel yr euog olwg Yn ei wedd a than ei wg! Dyma ddou henglyn drychynllyd, on te fa, o
ddifri! Ma nhw'n gryf, w i'n cyfadda, ond cryfdwr col tar yw a, myn hyfryd i!
Yr unig beth sy'n reit a da yn yr henglynion yw'r gynghanedd, popath arall sy
yndyn nhw o'r drwg y mae. Ma fa'n gweid y mod i'n sefyll wrth 'goeden wyw.'
Nagw ddim, blecid ma cropwns arni hi leni, mynta Dafydd Niclas, Llanfapon, a
fe pia'r goeden, a fe plannws hi fel coeden blwmwns. Ma fa'n gweid y mod i'n
'wehilion dynolryw.' Falla caiff J. W. glwad odd wrth y nghyfrithwr i am y
lein hon. Ma'r ddwy lein ola'n rong, blecid ma'r gwracadd o bothtu fi isht a
cler yn y basn shwgir. Pan sgyrfennws e yr ail henglyn fe allwn i feddwl taw
yn y lwcin glas ac nid ar y'n llun i odd e'n dishgwl. Ond pwr J.W., w i'n
madda'r cwbwI iddo fa, wath yn Llunden ma fa'n byw. Ma reids y petar blynedd
dwedda weti neud i nyrfs e'n shitrws. Rodd yn dda da fi ddarllan i fod e'n
mynd sha Llandrindod. Fe fydda i'n dishgwl cal rhwpath gwell odd wrtho fa ar
ol iddo fe fynd sha thre. Yf y dwr, a chofia di Yn dy dud, fod yn deidi. TRAMP, O.B.E.
|
|
|
|
|
|
Y
Darian. 11 Medi 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Os nag w i'n twylio mhunan, os cetyn mowr
yn ol fe ddarllenas sylw beiddgar anghomon o eiddo Dafydd y Crydd, Toriel, ne
rywun arall o sgyrfennwyr mowr yr "o's ola hon." Yn siwr i chi dw i
ddim yn cofio just nawr pwy nath y sylw; ond ma fa yn itha tepig i un o
sylwata mowr Dafydd y Crydd ar i ora. A chan nad w i'n cofio pwy bia'r sylw,
beth sy gita fi i neud ond rhoi beniffit of the dowt i Dafydd. Ond ta beth,
os nad w i'n cofio'r hawdur, w i'n cofio'r sylw, a dyna sy'n bwysig, nid
cofio'r pyrgethwr, ond cofio'r brecath, a dyna ble w i'n sefyll wrth ishta i
sgyrfennu'r sylwata hyn. Dyna oedd y sylw, fod rhai cannodd o filiwna o bobol
yn y byd, ond fod y rhan fwya o honyn nhw yn ffylied. Rych chi, syr, yn gweld
fod dou osotiad yn y sylw. Yn gynta, ma fa'n gweid fod rhai canno'dd o
filiwna o bobol yn y byd, a dos dim dowt nad yw a'n reit i wala, hed, blecid
ar ol dechra meddwl a chownto, w i'n i gretu a. Ond peth arall yw gweid fod y
rhan fwy o honyn nhw'n ffylied. Ma lle i ama'r ail osotiad. Falla i fod e'n
reit, a falla nad yw e. Shwd ma Dafydd yn gwpod licwn 'i wpod. Un peth yw
rhoi gosotiad pendant lawr, ond peth arall yw i brofi a, on te fa, syr? W i
weti sylwi, Mishtir Golycydd, wrth drampan o bothtu'r wlad, fod rhai dynon yn
llawar mwy pendant a dogmatig na'i giddil. Dyna i chi air Cymrag piwr. Nawr,
y funad hon, y daith a i meddwl i. Fe fydd Syr John Morris Jones yn downsan
gan lawenydd pan wel e fa, blecid w i'n gobitho y galwa Bera i sylw fe ato. A
chofied e taw fi sy weti i neud e, a nid y fe. Dogmatig! A os a fynno
galwetigitha a phendantrwdd a dogmatigrwydd? Witha, w i'n cretu i fod. Ma dou
ddosparth o withwrs, cryddion a barbwrs, os gallwch chi alw cryddion a barbwrs
yn withwrs, yn notetig am u pendantrwdd. Alla i ddim sponio, ond felna w i
weti ffindo'r crydd a'r barbwr. Ta pryd af fi i shop y barbwr ar yn nhramp o
fan i fan, a mor gynted ag y dachrua'r barbwr yn wablo i, ma fa'n siwr o neud
rhw sylw dogmatig am rwpath ne giddil, fydd yn y mhrofoco i ddatla ag e, ond
tawn i yn acor y mhen fe gwnna ginog yn rhacor arno i am fyta'i wablin e. A
ma fa |
|
|
|
|
|
wetny yn y nrensho i a'i bendantrwdd wrth
gitcho yn y nhrwyn i, isht ag odd mamgu yn neud i ifed castor oil slawar
dydd. A ma cryddion yr un mor dogmatig. W i'n galw'n amal gita Dafydd i dapo,
ne i roi cwpwl o hoelon, yn y'n
scitcha i, a mor siwr a mod i'n galw yn y ticyn gweithdy sy gitag e fe ddaw
rhw sylw pendant mas fydd yn setlo'r matar o dan sylw, ta beth fydd a; a dyw
hi ddim yn saff cros ddatla ag e, er mod i'n gwpod i fod a'n rong, blecid
falla taw stico'r mynawyd yn y —ond fe'i gadawa i a yn y man na nawr gita
gweid fod rhai ffylied yn y byd, ta beth am y rhan fwya o'r boplocath, blecid
fe gwrddas ag un o honyn nhw pw ddwarnod. Otych chi'n cofio i fi weid fod
Mishtir Richard Jones. Trecawcwn, weti pyrnu co'd Shir Drefaldwn i gyd, a'i
fod e'n mynd i'w torri nhw lawr bob stic, a mynd a nhw sha thre? Pan
ddarllenws dyn o Shir Drefaldwn, sy'n gwitho yn y Cwtch, ym llith i, fe
sgyrfennws ato i i weid wrtho i am stopo Mr. Jones i dorri cod u perllan nhw.
Gorffod i fi hala yn ol at y dyn i weid wrtho fa nad odd Mishtir Jones ddim
yn meddwl cwmpo'r co'd fala, co'd plwmwns, co'd gwsbris, co'd cyrens, a'r
co'd cidna bins sydd yn y Shir. Gita Ilaw, gesoch chi'r ffon halas i i chi gita
Herbert Kenfyn, pan odd a'n mynd i weld i fotryb sha Berdar pw ddwarnod? Y fi
torrws hi, y fi naddws hi, a fi peintws hi. Own i'n meddwl y galla hi fod yn
handi iawn i chi fel gwnitog, golycydd, a gwr gwraig. Gita'r ffon halas i, os
ych chi weti i chal hi, fe allwch setlo lot o gwestiyna pwysig yn yr eclws,
yn yr offis, ac ar yr eulwd, miwn byrr amsar. Pidwch chi bod ag ofan i hiwso
hi, nenwetig sha'r offis. Danghoswch chi i bawb taw chi yw'r mishtir. Fe sgyrfennws Hervey lyfir ar "Myfyrdodau
ymhlith y bedda," a rodd mamgu slawar dydd yn neud i fi i'w ddarllan a
iddi hi, a fe sgyrfennws Deon Swift wetny ar "Myfyrdoda ar Go's
Brwsh." Welwch fel ma un peth mowr yn arwan i beth mowr arall. Pan gaf
finna am'sar fe sgyrfenna, inna "Myfyrdoda ar Ffon.” Gobitho y cewch chi
fyw'n hir i neud pob iws o'r ffon fydd isha arnoch chi, yw dymuniad calon y TRAMP, O.B.E. [Daeth Kenfyn
a'r ffon yma'n ddiogel. Llawer o ddiolch. Mae'n siwr y bydd o wasanaeth mawr
yn y cylchoedd a nodwch, yn enwedig ar ol i rai weled yr awgrymiadau.—Gol. ] LLUN NEWYDD Y TRAMP, O.B.E.
|
|
|
|
|
|
Y Darian. 18
Medi 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd,
— Yr wsnoth ddwetha rodd y bachan yna o Shir Gar, sy'n sgyrfennu o dan y ddwy
lythyren sy weti citcho yn i giddil, yn gweid taw, "Welas i mo'ch enw
chi ymhlith y petwar a thrician!” gan feddwl, wrth gwrs, Jystished newydd
Shir Gâr, yw'r shiarad sy wedi bod rhwng pob dou. Piti mowr na fysa'r
awdurdota weti gallu ffordo stretcho ticyn yn rhacor i'w gneud nhw'n ddeg a
thrician, er mwyn u cal nhw i'r un nymbar a'r scolars hynny slawar dydd
gyfieithws y Beibil o'r Hebrag i'r Groeg, a hed, i'r un nymbar a'r Sanhedrim
Iddewig, blecid mae Jones, y ffeirad, yn gweid taw deg a thrician odd u
nymbar nhw, wetny fe ellid u galv nhw yn Sanhedrim Shir Gâr. W i n siwr y
gallen nhw ffindo whech arall yn y Shir a chymint o gymhwystera Justished
yndyn nhw ag sy yn rhai o'r petwar a thrician ddewishwd, ta'r Adfeisori
Comiti yn mynd a detectifs i whilo, a dishgwl am danyn nhw gita searchlight.
Pan own inna ar dramp drw'r Shir yn ddweddar, dyna odd y whilia rhynt pawb ar
y hewl, yn y ffair, shop y go, gwaith tin a'r talcan glo - y petwar a
thrician, a wir i chi rodd rhai yn gweid pethach cochon am ddewishad rhai o
honyn nhw. Sdim o fi'n napod pob un o'r petwar a thrician, felly weta i ddim
am y rhai nad w i'n napod. Ond w i'n napod lot o honyn nhw, a ma bagad o nhw
yn meddu pob cymhwyster i'r Fainc Farnol, a fe fyddan yn anrhytadd iddi. Am
rai o'r lleill sy wetu u dewish, ma nhw'n bownd o neud y Fainc yn fwy barnol
fyth. Dw i ddim yn gwpod am un cymhwyster i fod yn Jystished yndyn nhw, os yw
J.P. yn rhwpath blaw dymi, a fe ddylai fod. Rhyntoch chi a fi a Dafydd y
Crydd, ma'n gwestiwn da fi pun a all rhai o honyn nhw whilia a ddarllan
Cymrag ne Sisneg yn reit. Mindwch chi, ma nhw'n ddynon piwr diginnig, o
gymeriad glan gloyw, a dos neb all bwynto bys atyn nhw, ond heb un cymhwyster
i fod yn Jystished. A ma llawer o holi beth odd amcan y dewishad. Ta beth odd
a, nid am nad odd u cymhwysach nhw i gal, blecid w i'n napod shaw o ddynon o
safla, synwyr, profiad, a gwybodath, fydda yn fwy o anrhytadd i'r Fainc nag a
fydda'r Fainc iddyn nhw, dynon sy weti gwasnaethu'r pyblic am flynydda, ond
os dim o nhw ymhlith yr etholedicion. Pam? Gwetwch chi, os gwyddoch chi. W i
weti clwed rhesyma yn cal u rhoi, ond weta i ddim o honyn nhw, nawr, ta beth,
blecid w i isha mynd at rwpath arall sy'n galw am y'n sylw i. Ond o ddifri,
nawr, otych chi ddim yn meddwl fod yn bryd i ni i gal Spring Cleanin ar
amball rwm sy'n blongad i rai o'n Hawdurdota Gyhoeddus ni? W i'n cofio clwad
Herbert Kenfyn yn atrodd stori am hen fachan o'r enw Hercules - Hercules beth
dw i ddim yn cofio, nawr. Rodd y brenin Augeas yw catw 3000 o gyffyla. a rodd
|
|
|
|
|
|
y stapla heb u
glan[hâ] er's deg mlynadd ar hucian, a fe gyirws Hercules at y jobyn ar
gontract, a fe addews gwpla'r job mewn dwarnod a fe gatws at i air, hed, a fe
gwplws y gwaith cyn amsar te. A wyddoch chi shwt y gnath a? Fe drows ddwy
afon, yr Alpheus a'r Peneus, i rytag drw'r stapla, a fe'u golchwd nhw'n lan
miwn bothtu wincad. W i'n rhw “ddirgel gretu," ys gwed pyrgethwrs 'n
henwad ni, fod isha troi afon fowr Pyblic Incweiari i miwn i amball stapl
sy'n perthyn i rai o'n Hawdurdota ni yng Nghymru ag isha'u glanha nhw'n
ddesprad. Fe licwn i'n fudir ta Dafydd y Crydd yn citcho yn y matar, isht a
nath Mishtir Hercules, a'i drafod a isht a trafotws a Brytyddion y Plu
Benthyg. Ma rheiny weti mowlto bob un odd ar y bu Dafydd yn u trafod nhw, fel
nad os da nhw ddim un plufyn i fynd i Peni Readin. Ond os na naiff Dafydd
ma'n rhaid i fi gynnal Incweiari isht a nes i yn Ngharffili slawar dydd. Fe welas henglyn
arall i'm llun newydd i gan D.D. yn y DARIAN ddwetha. D.D. pw enwad yw e,
wys? Nid y'n henwad ni, blecid os da'r Wesleaid yng Nghymru ddim un D.D. just
nawr. Tecwyn fydd y nesa, w i'n meddwl. Ond ta beth am hyny, ticyn yn
benagored w i'n timlo'r henglyn. Dw i ddim yn siwr iawn beth ma fa'n feddwl —
a dyna fel w i'n câl y rhan fwya o'n D.D.'s ni. Mynta fe, "Top y De, a
teip o'i dad!" Cweit reit. Teip o bwy ddyla mab fod ond o'i dad? Ond w
i'n timlo fod yn y lein hint fach gita golwg ar pwy ma fa'n feddwl yw nhad.
Nid y fe yw a, machan i! Ma'r D.D. yn reit am yr het yn y lein, "Y
ffarier a'r het ffeirad," blecid gida Jones, y ffeirad y cas Dafydd y
Crydd hi, a fe rhows hi i fi am i bod hi'n rhy fowr iddo fa. Rych chi'n gallu
gweid wrth i lythyra fe taw pen sobor o fach sy gita fe. Ma D.D. yn itha rong
pan yn gweid y mod i'n "cynnyg am gariad." Beth wyr D.D.'s am
gariaton! Tawn i'n dewish fe allwn gal wegan ymhob lle w i'n mynd iddo, ond
nid ar y lein yna ma nileit i. Dyna od, ma'r
Saline yn effeithio ar rai dynon yn Llandrinod! Meddylwch o brysur, nawr, am
lot o ddynon call yn ishta lawr yn y Pymp Rwm i gisho dyfalu pwy yw y tramp!
Un am roi'r anrhytadd i'r Archdderwydd. Dyw Dyfed ddim am anrhytadd "plu
benthyg," er iddo fe weid ar y Maen Llog yn Corwen y bydda'n well dag e
fod weti sgyrfennu un o'm llithia i na bod yn hawdur y Gwyddoniadur Cymrag!
Yr odd erill yn gweid taw chi yw y Tramp. Fe wyddoch chi’n well, er ych bod
chi'n trampan shaw cyn i chi brioti. Yr odd erill, wetny, yn gweid taw rhywun
arall yw a. Y rheiny sy'n reit, rhywun arall yw y TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
.
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. 2 Hydref 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Pan netho i y 'flyin visit'
i Shir Gar yn ddweddar, i gal gweld os odd y pethach wetws ‘OE’ am y petwar a
thrician yn reit, y mwriad i odd cysgu nosweth ne ddwy o dan grongdwd OE, os
odd cronglwd dag e. Ond cretwch chi fi ne bido, fe ffilas yn lan a'i ffindo
fa, er i fi holi pob plisman, postman, pyrgethwr a gemcipar yn y Shir am dano
fa. Dyna beth od, dodd neb yn i napod a. Mindwch chi, ma repiwteshon dyn sy'n
sgyrfennu i bapur o safla'r DARIAN, sy'n cal i ddarllan bob wsnoth yn Downing
St., a'r Hows of Lords, miwn picil ofnatw, pan ma pob un o'r gwahanol
hoffishals w i weti enwi yn gorffod cyfadda nag i'w nhw ddim yn i napod a. Ta
plisman ne byrgethwr yn gweid nad odd a ddim yn y napod i, fe wetswn wrtho
fa'n ddiseremoni, a hynny yn Sisneg hed, "Not to know me argues yourself
unknown." Ond dos dim dangar i neb weid nad i'w a ddim yn y napod i, na
Dafydd y Crydd, o ran hynny, blecid ta chi yn gofyn i un o blant yr ysgol
bob dydd pwy yw y Tramp fe wetsan yn
gwmws wrthoch chi ta fi yw a. Y dydd o'r blan fe wetws Mishtir Gladstone
Rees, B.Sc., Hed Mastar Ysgol Ora Shir Forgannwg, taw un o'r test cwestions
miwn genaral noledge yn yr iecsam ddwetha odd "Pwy odd Tramp y |
|
|
|
|
|
DARIAN?" A
fe apedws pob un yn reit ta fi odd a. A dyna shwd ma Dafydd y Crydd a finna
weti dod mor atnabyddus, ma'n llunia ni ar dop pob llith a sgyrfennwn ni'n
dou, er fod Dafydd yn rhw droi i gefyn [sic; gefen, gefan] yn y llun ar i
ddarllenwrs, ond wetny, falla i fod a'n dangos i ochor ora iddyn nhw, blecid
ma Dafydd, fel pawb o honon ni, yn cretu miwn troi'r "best side to
London." Ond ta beth i chi, fe glyws Dyfnallt mod i'n whilo'r Shir am
"OE" er mwyn cal "shec down" am gwpwl o nosweithu, ac yn
ffili cal gafal arno fa, a fe halws teleffon wire i fi i fynd sha
Charfyrddin, fod yn y dre dri lle yn barod i nerbyn i gita breiche agorad,
set y Jail, y Goleg, a'r Seilam. Fe halas yn ol ato fe'n gwmws i weid nad own
i ddim yn ddicon drwg i'r cynta, yn ddicon da i'r ail, na dicon dwl i'r
trytydd, ar hyn o bryd. Ond gan mod i isha gweld Dyfnallt fe etho sha
Charfyrddin, a fe geso nerbyn yn dilwng o'm hunan gita’r prytydd a Mrs. Owen.
Y musnes i gita Dyfnallt odd setlo o bothtu Edinbro. Fe sylwoch i fod a racor
nag unwaith yn "Colofn y Celt," a cholofn ffein anghomon yw hi,
hed, a fe wetas wrtho fa am bara mlan i'w sgyrfennu hi tra bo fa byw, yn
gwawdd pawb yng Nghymru i fynd sha'r Pan-Celtic Conffrans i Edinbro. Rown i
am gal gwpod da Dyfnallt shwd odd a'n bwriatu mynd sha'r Conffrans. Os odd
a'n meddwl cered shag yno, yr awn i dag e. "Bachan, w, cered" mynta
fa. "Otych chi'n gwpod ble ma Edinbro?” Mi wn y mod i'n fachan a thicyn
o fynd, ond rych chi'n camsynad yn fowr, nid yn y nhrad i y ma'r mynd."
Myntwn inna, "Pidwch chi a dishmoli mynd y trad blecid ma'r Sgrythyr yn
gweid, "Mor weddaidd ar y mynyddodd yw trad y rhai sy'n efengylu."
"Cweit reit," mynta Dyfnallt, "ond dyw nhrad i ddim yn ddicon
gweddaidd i gered sha Edinbro; a ma arno i fwy o ofon gweddustra'n scitcha na
gweddustra nhrad.” “Wel, ffarwelwch nawr te," myntwn inna. "Ma'n ddrwg da fi na alla
i ddim dod da chi gita'r tren, blecid w i'n dicwdd bod yn brin o rifets just
nawr, os gwetws yr hen 8ûwldiwr yn Rhys Lewis. Ond dw i ddim yn pryderu rhyw
dwryn nad alla i fynd i'r Conffrans pwysig gan ych bod chi'n mynd, blecid
rych chi'n siwr o roi yn acos cystal riport o hono fa a tawn i yno mhunan.
Nawr, Mishtir Golycydd, cofiwch chi roi dicon o le i riport Dyfnallt o'r
Conffrans, ta chi'n gorffod gatal ym llith i mas am wsnoth ne ddwy. Dyna i
chi ostyngeiddrwdd a hunan-aperth gwlatgarol, onte fe nawr! Falla dishgwla
Dafydd y Crydd ar ol y DARIAN am wsnoth, i chitha i gal mynd sha Edinbro,
blecid fe ddyla Golycydd y DARIAN fod yno. Ma'n ddrwg da fi nad alla i ddim
dishgwl ar i hol hi pyrt hynny, wath w i ishws weti addo mynd i helpu Ap Noah
i gwnnu tatws. TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 9
Hydref 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — W i'n darllan y DARIAN odd
ar pan own i'n grotyn bach bitw ddim mwy nag esgid Dafydd y Crydd - a bei thy
bei, welas i ariod o Dafydd a phar o scitcha decha am i drad. Watchiwch chi
beth w i'n weid wrthoch chi. Cryddion yw y rhai mwya annipen o bothtu u trad
a welsoch chi ariod. Rhyw slaps ma nhw'n wishgo. A fysa fa damad yn fwy teidi
o bothtu i ben arall hed, on bae fod Jones y ffeirad yn rhoi het iddo fa nawr
ac yn y man. A fe alla Ifan Phillips, Ffynhon Daf, fentro'r wyth punt, ar hucian
ennillws a yn rasus Henffordd (fe fydd da fi racor i weid am hyn mas law) os
ticyn yn ol, os gweliff a bar o scitcha teidi am drad Dafydd, taw rhywun
arall pia nhw. A fe brofa i beth w i'n weid. Os cetyn yn ol rodd cwrdda mowr
yn Tabor, y capal ble ma Dafydd yn whythu'r organ, a chan mod i weti dicwdd
mynd i'r gymdocath yn gynnar yn yr wsnoth fe bendarfynas aros yno i gal clwad
y pyrgethwrs. Ac er mwyn bod yn deidi fe halas ym scitcha at Dafydd i gal u
tapo, a'n nhrowsar at Morgan y Tilwr, partnar Dafydd, y bachan na sy'n neud y
Mesura Petar Lein iddo fa. Fe addaws y ddou y celwn i'r scitcha ar trowsar yn
ol wetu u cwiro cyn dy Sul, a gorffod i finna aros yn y gwely drw'r wsnoth.
Fe ddath dy Sul, fel ma fa'n arfar dod, ond ddath dim o'r scitcha na'r trowser.
Fel dicwddws hi gorffod i wr y fenyw fach ble'r own i'n lodgo fynd shar
gwaith y bora Sul hwnnw, a mynta'r fenyw fach wrtho i pan yn dod a mrecwast i
i'r gwely, blecid allwn i ddim cwnnu, “Ma Sam ni yn gorffod mynd sha'r gwaith
heddi, a fe ellwch chitha gal mencyd i drowsar a'i scitcha parch a i fynd
sha'r cwrdd mowr y bora a'r prynawn, wetny fe gewch glwad y ddou byrgethwr,
ond mindwch chi ddod sha thre i de, blecid ma'n rhaid i Sam ni u cal nhw
heno." A felny buws hi. Ond myn hyfryd i, beth ych chi'n feddwl welas i?
Dafydd y Crydd am scitcha i ar i hen drad, syn troi mas isht a bysedd hen
gloc Emwnt Matho ar ucian munad weti diddeg, a Morgan y Tilwr a nhrowsar i am
i hen goesa meinon, a'r ddou yn waco sha'r cwrdd mowr, os gwelwch chi'n dda!
Ar fencos i, fe spoilwd y dwarnod i fi. Dyna Dafydd a Morgan i chi. W i'n
cyfadda u bod nhw'n gallu sgyrfennu, a neud henglynion yn biwtiffwl, ond dou
declyn budir i'w nhw! Ond nid am denyn nhw own i'n meddwl sgyrfennu'r wsnoth
hyn, hed. Gair bach sy gen i at Ifan Phillips, y prytydd, o Ffynhon Daf. A
chofiwch chi ma Ifan Phillips yn brytydd, "o'r un waed a'r awen
wir," ys gwetws Tomos Bartley. Ond ma bardd o stamp Ifan Phillips yn apt
o neud |
|
|
|
|
|
camsyniata. Dicyn bach yn ol, ma'n depig, iddo
fa i alw yn Offis y DARIAN ar i ffordd sha thre o rasus Henffordd. Fe ath e
a'i bartnar sha'r rasus, a fe
berswadws rhyw bwcmecar y ddou i roi dwy bunt ar geffyl odd yn rhytag, a fe
ennillws y ddou wyth punt ar hucian yr un. Fe gyfaddefws y prytydd nad odd a
ariod weti gamblo o'r blan, a w i'n i gretu a, blecid os yw'r prytydd yn
rhwpath, ma fa'n eirwir ac yn onast. Tawn i'n byrgethwr fe gishwn ddangos fod
gamblo'n bechod, a fe allwn neud hynny'n rhwydd er nad w i'n byrgethwr, a
ma'n ddrwg da fi weld bechgyn Cymru yn cwmpo i hen bechota'r Seison. Ond fel
prytydd w i'n sgyrfennu. Odd ar y gnath Dewi Aur fi'n brytydd isht ag e i
hunan pan rows e'r resait i fi i yfed Nectar, w i'n timlo'n anghomon dros y
prytyddion, nenwetig os gnan nhw rwpath mas o le, ne os gweta rhwun gelwdd am
denyn nhw. Yr unig geffyl w i'n folon i brytydd i neud dim byd ag e yw
Pegasus. Ceffyl ag adenydd, ac yn hedfan sha'r nefoedd. W i'n ddicon bolon i
chi, roi'ch arian acha unrhyw geffyl sy'n rhytag, neu'n hedfan, sha'r
nefoedd. Ac os nag ych chi yn y nghretu i, whilwch chi, a fe ffindwch mas taw
miwn direcshiwn arall y ma rasus John Bwl. Y camsynad arall ma'r prytydd caretig weti neud
yw cretu taw'r Golycydd yw'r Tramp. Ma da'r Golycydd ishws ddicon i apad am
dano fa heb roi drwg na da y Tramp ar i gefan a. Brytydd annwl, dishgwlwch ar
ym llun i unwaith yto. Pob parch i'r Golycvdd, ond fu a ariod, a ddaw a byth,
mor hanswm a'r Tramp. Dw i ddim am friwo timlata Moelona wrth weid peth fel,
hyn, ond y gwir yw'r gwir, weti'r I cwbwl, a'r gwir a saif. Fe ddath y
prytydd a ffon gollan biwr i'r offis i'r Tramp — a rwy weti i chal hi, a
thanciw fowr am deni, fe fydd yn shaw o help i fi, wath dw i ddim yn mynd yn
iangach, fel ma gwitha'r modd - a phan welws boys yr offis chap tal, sgyrnog,
a ffon fowr yn i law a yn dod miwn, dyma nhw yn i baglu hi hiltar sceltar i
bob man, a ddethon nhw ddim nol y dwarnod ni, blecid fe gretson fod y dyn
diarth yn mynd i gymryd "direct acshion." A ma nhwnta'n bwcwth
"direct acshion" am fod y gaffar weti cropo hannar tyrn arnyn nhw
am rytag sha thre miwn ofon y prytydd. Dyndishefoni! Dos dim isha i neb ofni
prytydd, ffon ne bido. Fe halws y prytydd farddoniath neis iawn gita'r ffon,
a dyma fe, a gita hyn w i'n cwpla. W i isht a phyrgethwr, w i'n lico cwpla
gita phishyn o rytyddiath, os galla i: _ I ofal Gol. y DARIAN, Hol-notiad. —
Chaiff Dafydd y Crydd ddim dianc yn ddisylw am beth wetws a am dano i yr
wsnoth ddwetha. A fe fydda i isha'r DARIAN i gyd i fi mhunan yr wsnoth wetny
— yr adfertisements a chwbwl, i apad
Ilythyr agored Herbert Kenvyn. A ma sopyn o bethach erill ar y meddwl i.
Allwch chi ddim dod a'r DARIAN mas ddwy waith yr wsnoth? |
|
|
|
|
(delwedd
J6581) (16 Hydref 1919) |
Y Darian. 16 Hydref 1919. TRAMP Y DARIAN, O.B.E. Cadw oed ger y goeden, — y byw Dramp O dre sy'n cael hamdden; Y bib ddwg i'w wyneb wên, Ymofyna am feinwen. Talgareg. AP DULAS. |
|
|
|
|
(delwedd
J6540a) (23 Hydref 1919) |
Y Darian. 23 Hydref 1919. Llith y Tramp. Mishtir A. Kenvyn, Ysgweiar,— W i'n timlo mod i'n bownd o nuthur sylw o'ch
llythyr i fi yn y DARIAN ddwetha. Rodd a'n llythyr biwtiffwl, ac yn y mhleso
i i'r dim, a fe'i darllenas a lot o witha isht a darllan Salm, a dw i ddim
weti cwpla cal blas arno fa yto. A w i'n lico "llythyr agored" yn
embyd. Rhyw gico'r post i'r parad glwad odd ych amcan chi, ond te fa nawr? A
chretwch chi fi ma nhw'n siwr o glwad, hed. Ma da fi barch mowr i chi, achos
ych bod chi'n Gymro, ac yn gallu sgyrfennu Cymrag mor biwtiffwl, a chitha
weti bod off yn y gwletydd pell am shwd lot o flynydda. Beth ta Dafydd y
Crydd yn gallu sgyrfennu cystal Cymrag a chi, fysa dim byw dag a. Mi fysa a'i
fynawyd yng nghrwpar Syr John Morris, Sam yr Halier, a finna, bysa wir. W i'n
ych hetmygu chi hed am ych bod chi weti dod ymlan yn y byd ma. Fe wespwd
wrtho i ych bod chi'n werth cannodd o filo'dd, a'ch bod chi weti neud pob
cinog yn y pum mlynadd dwedda gita llonga, a'ch bod chi'n rhoi'ch "swllt
las" ymhob cwrdd sydd gita'r Cymregyddion yn ych tre chi. Meddyliwch o brysur,
nawr, dyna beth yw dod ymlan! Bachan bach o Gymro, weti cal i eni heb gymint
a chrys ar i gefan, yn werth canno'dd o filo'dd! W i'n ffond o honoch chi,
hed, am ych bod chi'n blongad i'r enwad hwnnw ma nhw'n galw Iconoclasts arnyn
nhw. Ond fel dyn o dast w i'n ffaelu diall ffor ych chi ddim yn lico'n llun
newydd i, dyn, blecid ma fa run gewc a fi'n gwmws. W i am i ddarllenws y
DARIAN i gal syniad reit shwd un w i o hyd, fel ma'r blynydda'n mynd dros y
mhen i. Ma blynydda oddar y tynnwd ym hen lun i, a ma dynon yn altro gita'r
blynydda, a ma lIunia, isht a almanacs, yn mynd mas o ddet yn waff iawn. Dw i
ddim isha misledo'r pyblic mod i'n ifancach nag w i. W i'n sylwi fod rhai o'n
dynon mowr ni pan ma nhw'n cal u llunia yn y papura a'r cyhoddiata mishol, yn
hala hen lunia dynnwd er's ucian mlynadd. Twyllo'r pyblic yw hynny, a dyw a
ddim yn reit. Ma'n llun i yn dangos shwd un w i heddi. Rych chi, Mishtir i
Kenvyn, yn ych llythyr yn son am ryw Dodo, George Borrow, ac erill. Wn i ddim
byd am yr un o honyn nhw. Ta chi yn enwi rhwun o'r Beibl, Taith y Pererin,
ne'r Tadau Methodistaidd, mi fyswn yn gwpod pwy sy da chi, ond gan ych bod
chi'n mynd tu fas i ngwybodath i, alla i ddim gweid a otych chi'n reit ne
bido. Gita golwg ar brif gaish ych llythyr biwtiffwl chi, sef mynd sha
Charffili unwaith yto i ddoti pethach erill yn reit yno. Fe welas rwun ne rywrai yn sgyrfennu yn y ddwy |
|
|
|
|
(delwedd
J6540b) (23 Hydref 1919) |
DARIAN ddwetha, ac yn achwn nad odd pethach
ddim fel y dyla nhw fod yn Nhre'rcaws. Ma'n ddrwg da fi glwad, blecid own i'n
cretu mod i weti setlo popath am byth yn yr Incweiari fowr gynhallas i yno.
Ma'n ddrwg da fi na alla i ddim dod sha Charffili, jyst nawr, ond mindwch
chi, dw i ddim yn gweid na ddwa i, ac os dwa i, fe ellwch chi fentro y gna i
rai yno "to toe the line," ys gwedwn ni. Rown i'n ffili diall shwd
odd Mishtir Salathiel weti dod i wpod am yn enw i pan halws a'r teligraff i'm
moin i o Bertawa, blecid rodd Ifan Griffis weti gweid wrtho i nad odd a ddim
yn pyrnu'r DARIAN. Rodd yn dda da fi glwad i fod a weti cal i apwynto'n
sgyrfennydd Cymdithas Ryddfrydol Cymru, a w i yn i longyfarch a, gwetwch
wrtho fa; a gwetwch wrtho fa, hed, os yw am i'r gymdithas i fod yn rhwpath
blaw enw, fod yn rhaid iddo fa ddarllen y DARIAN yn ofalus bob wsnoth, yn
ogystal a chyhoddiata Cymrag erill, er mwyn iddo fa i gal gwpod ble ma fa'n
sefyll miwn perthynas ag anghenion a delfryta'r genedl. Nid ym mhapura Sisneg
Cymru y ma timlo pyls y genedl. All neb fod yn Gymro miwn ysbryd a thimlad
heb fod yn Gymro miwn iaith, ac ar lenyddiath Gymrag y ma magu gwlatgarch a chenedlitholdeb
Cymrag. W i'n dala o hyd na all neb fod yn Gymro llawn heb ddarllan y DARIAN.
Rych chi hed yn achwn fod y gas yn brin, a'r gole'n dlawd, yn nhre Carffili.
Dw i'n synnu dim, ma'r gas yn y bobol, ac nid yn y metars, a phwy ryfedd fod
y gole'n dlawd, a'r dre'n dywyll, dim ond rhyw hannar cant o'r DARIAN sy'n
dod iddi bob wsnoth! Fe ddyla tri cant ddod bob wsnoth atoch chi. Fe gelech
ddicon o ola wetny. Beth ta'ch Cymregyddion chi'n neud ticyn yn y lein yna. Rych chi, hed, yn cisho da fi i alw hibo'r
Parch. J. N. Jones a'r Bonwr Idris Davies, cadirydd a sgrifennydd Cyngor yr
Eglwysi Rhyddion, i'w dihuno nhw o'u cysgadrwdd, fel y galwont y Cyngor at i
waith. Fe weta wrthoch chi'n gwmws shwd w i'n timlo gita golwg ar hyn. Dw i
mhunan ddim yn lico cal y nistyrbo nes mod i weti cal y nepyn mas, a licwn
inna ddim distyrbo'r ddou fachan piwr ych chi weti enwi. Watshwch chi fe
ddihuna'r boys, mas law, o honyn nhwy'u hunen, a fe ddihunan nhw'r Cyngor
wetny! Pwy wetws wrthoch chi'r, dyn, nad w i ddim yn blongad
i eglwys gaeth na rhydd? Own i'n meddwl fod pawb yn gwpod taw Wesla w i.
Rwy'n cretu miwn syrthiad odd wrth ras, ac yn gweld rhai na sy'n cretu'r
athrawiath yn syrthio odd wrth ras rownd abowt, gwitha'r modd. Madduwch i fi am sgyrfennu llythyr mor hir
atoch chi, dodd da fi ddim amsar i sgyrfennu llythyr byrrach. TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
(delwedd
J6564) (23 Hydref 1919) |
Y Darian. 23 Hydref 1919. TRAMP Y DARIAN.
Crydd Dewr y Mynydd Du. Gwynfe. |
|
|
|
|
(delwedd
J6541a) (30 Hydref 1919) |
Y Darian. 30 Hydref 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, Fe ginta i chitha, fel finna,
ddarllan beth wetws Dr. Voronog — a
myn hyfryd i, dyna i chi enw! Pam na ddodiff y fforinars enw ar i
giddil y gall dynon u gweid nhw’n iawn, isht a ni'r Cymry? Ma pob un, ta
faint o scolar yw a, yn gallu gweid John Jones - yn y papura sha pythewnos yn
ol, i fod a weti ffindo ffordd i nuthur hen bobol yn bobol ifinc, drw dorri
pishyn o'u cnawd nhw mas, a dodi pishyn o gnawd mwnci nol yn i le fa. Ma'r
matar yn un pwysig iawn, a fe ddyla fod gita ni rwpath i'w weid arno fa, a fe
ginta fod darllenwrs y DARIAN, a chitha, yn dishgwl i fi weid rhwpath, blecid
os na sgyrfenna i, pwy naiff. Ond sdim o fi'n gwpod yn iawn beth sgyrfenna i,
blecid ma shwd lot i'w weid pro et con — Latin yw hwnna, a phidwch chi a'i
scratcho fa mas, blecid ma fa'n itha reit mynta Herbert Kenvyn, y fe dysgws a i fi. Gan mod
i'n dicwdd bod yn aros yn Glan yr Annell gita'r gwrbneddig, Mishtir E. T.
Griffiths, yn un o'i shwtin parti a, pan ddarllenas i sylwata Dr. Voronoff,
fe ofynas iddo fa i nreifo i yn i fotor car sha Llandrindod i fi gal consylto
Dr. Thomas, Trecawcwn, odd yno'n ricriwto'i iechyd, gita golwg ar i fi fynd o
dan oporeshion Dr. Voronoff. Fe ddylwn weid ma Dr. Thomas yw Noctor i odd ar
y torras i lawr slawar dydd wrth roi Halderman Howells miwn ar y Cownti
Cwnsil. "Doctor," myntwn i, "gan mod i'n
mynd ymlan yn ddiogal ar ym oetron, otych chi'n gweid y dylwn i fynd o dan
opereshion Dr. Voronoff. Beth ych chi'n weid?” |
|
|
|
|
(delwedd
J6541b) (30 Hydref 1919) |
"Otw be siwr," mynta fa, "a
cherwch ar unwaith, hed, a gwetwch wrtho fa mod i'n gweid am stico cwt y
mwnci, a nid gland, arnoch hi, a dyna chi yn dragwyddol ifanc, blaw bod yn
f----.” Fe adawas i y Doctor miwn disgyst blecid fe
welwn i fod a weti bod yn Rock Park Spa yn yfad yn drwm y bora hwnnw. Wn i
ddim pwy bart o'r mwnci wetws a wrth Mishtir Griffiths am gymryd, blecid fe
ballws wed wrtho i. Wi weti pendarfynu na yfa i ddim rhacor o foddion Dr.
Thomas fe farw'n gynta! Fe wetws rhw ddyn mowr slawar dydd bod dyn weti
dod o'r mwnci, ac wrth weld antics amball un, ma'n hawdd da fi gretu; ond ta
beth am hynny, ma hi'n dishgwl yn depig iawn nawr yr awn ni i gyd yn fwncis
mas law os yw dysgeidiath Dr. Voronoff yn reit. Gan y bydd y mater yn cal i
drafod yn y C'yrdda Mishol, a'r Cyrdda Cwartar, ac yn y Parlament hed, ¡
blecid fe fydd yn rhaid i'r Gyfarment nuthur sylw o hono fa, na i ddim ond
twtch ag a, jyst i acor llycad y wlad. Ma na fontishion ac anfontishion yn y
peth. Meddylwch am y nghes i mhunan. W i weti mynd ymlan getyn miwn oetron, a
weti bod am flynydda meithon a nghwt yn y dwr, fel y gwetwn ni. Nawr w i miwn
posishiwn lled dda, ac weti dringad dicyn yn uchel fel jyrnalist a pyblic
man; ond yn ol y drefan fowr, fel ma hi nawr, fe fydd yn rhaid i fi sychy
"llyw a brenin yr holl beiriannau” mas law. Fe fysa’n neis iawn i fi gal
ucian mlynadd yn rhacor i enjoio ffrwyth ym llafur calad, ac i wasnuthu
nghenetlath. Dyna un fontish. Meddylwch wetny mor brin yw'n dynon mowr a da
ni, a'u bod nhw'n marw cyn yn bod ni'n barod i'w sparo nhw. Y fath fontish fydda cal u catw nhw am
ucian mlynadd arall. Dyna Lloyd George, ma pob un o ddarllenwrs y DARIAN yn barod
i lywo i fod a'n ddyn mowr. Oti, ma, fa, a fe weta racor, ma fa'n ddyn da,
hed. Peta'r Brenin Mowr isha mish o ffyrlo, dw i ddim yn gwpod am neb alla
gario'r consarn ymlan ond Lloyd George.
Miwn ffordd o whilia, dyw a ddim ond ifanc, yto ma nhw'n gweid wrtho i
i fod a ishws yn hen ddyn. Ma'r ffact yn ffaith na allwn i ddim ffordo'i
golli a am flynydda meithon. Y fath fontish fydda cal i gatw a am ddeg
mlynadd ar ucian yto, ond chawn ni ddim o hynny os nad all rhwun i berswato
fa i fynd at Dr. Voronoff i ddoti pishyn o gnawd mwnci yndo fa. Ma rhai yn
gweid fod dicon yndo fa ishws. Dyma i gyd weta i, peta mwnci cyfan yndo fa,
wetny fe fydda'n fwy o ddyn na'n hannar ni. Byw byth y bo fa, weta hi, mwnci
ne bido. Meddylwch yto shwd help i glotion i gal bywoliath
fydda magu mwncis, blecid fe fydda. isha shwd lot bob blwyddyn. Chaiff
clotion ddim catw moch, ond fe gelen gatw mwncis, a fe alla'r rhai sy'n catw
cwn nawr gatw mwncis yn u lle nhw. |
|
|
|
|
(delwedd
J6541c) (30 Hydref 1919) |
Fe allwn
i enwi dwsin o fontishion erill ond ma'n rhaid i fi symud ymlan i sylwi ar
rai o anfontishion y peth, a dyma un o
honyn nhw. Os bydd dyn weti nuthur i ora i fyw fel y dyla fa am dri ucian a
deg, ne petwar ucian mlynadd, a chisho cal erill i nuthur yr un peth, ma'n
bryd i hwnnw i gal promoshiwn, blecid ma fa weti nuthur i "bit."
O’r ochr arall, os bydd a weti bratu tri ucian a deg, ne racor, o flynydda,
gan adal hen dawch cas ar i ol, ble bynnag yr a fa, ma'n bryd i scrapo fa i'r
domen, a diolch fod gita’r Brenin Mowr domen i'w sort a. Meddylwch yto am gesis isht a hwn. Dyna Dafydd
Niclas, Llanfapon, yn talu grot yr wsnoth o Shiwrans ar fywyd Brynfab, odd ar
y buws a'n dost slawar dydd. Wrth gwrs dyw Brynfab ddim yn gwpod fod Dafydd
weti i inshiwro fa. Ma fa ishws weti talu miwn sopyn yn fwy nag a gaiff a
mas, ta Brynfab yn cau i gyllath fory. Meddylwch, o brysyr nawr, fod Brynfab
yn mynd miwn am slishan o gnawd mwnci — a slishan fach fitw fydda isha i neud
Brynfab yn Methuselah — faint o docins baco olycai hynny i Dafydd Niclas,
blecid ma fa'n smocwr trwm. Dyna'r unig beth y clwas i Mrs. Niclas yn achwn
arno fa. Wetny, dyna Dafydd y Crydd. Ma Dafydd yn dod o dulu lled apal, er i
bod hi'n ddicon teit arno fe i gal dou pen y llinyn at i giddil, heb son am
roi cwlwm dolan fowr arno fa. Ma Dafydd, os blynydda, yn dishgwl am gal mynd
i scitcha hen ewyrth iddo fa - yn lle gwishgo'r scitcha i a'm sort, fel ma
fa'n nuthur nawr. Beth ta'r hen ewyrth yn mynd miwn am bownd ne ddou o'r
mwnci, a byw am ucian mlynadd yn rhacor! Beth ddela o Dafydd, pwr dab! Unwath yto, meddylwch am yr old age
penshionars. Pob un o honyn nhw yn byw am ucian mlynadd yn hwy na nawr! Ma'r
rhaid i'r Gyfarment i gitcho yn y broblem. O ble i ni'n mynd i gal arian i'w
catw nhw, a chaniatau i bod nhw'n werth i'w catw! Otych chi'n gweld seriwsnes
y peth. Fe ddylach chi, syr, sgyrfennu lidin articl ar y matar i Lloyd
George, i gal i ddarllen a, blecid ma fa'n darllan y DARIAN, a ma'i hol i
arno fa, hed. A dyna'r Howsin Problem. Ma hi'n ddicon drwg
nawr, fe fydda'n fwy seriws wetny. Ar ol ystyriath fanwl w i'n dala'n gryf
fod yn chepach i ni dorri bedda na chwnnu tai. Fel clasgad odd wrth yr hyn a wespwd, w i'n
gweid os otyn ni yn mynd i fapwshiatu'r peth, y dylan ni drenfu ne apwyntio
Tribunals i setlo pwy sy i fynd o dan yr opereshion, a phwy sy i bido mynd,
blecid allwn ni ddim ffordo gatal i bawb fynd, ne dyma ble byddwn ni yn o's
oesodd, ac os w i miwn ordor, wy'n cynnig nag i ni ddim yn mhyrath a
threfniata'r Brenin Mowr. TRAMP, O.B.E. Hol-Nbtiad. - W i'n sylwi fod lot o lefydd yn
dishgwl am dano i. Ma gita fi shaw o heyrns yn y tan, ond fe ddwa i hibo i
chi i gyd mas law. W i weti darllan henglynion Hap Dulais a Halaw Sylen, a w
i jyst a dysgu'r ddou henglyn ar y nghof. Hyd hynny, brytyddion, byddwch
bethma. |
|
|
|
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. 6 Tachwedd 1919. Mishtir Golycydd, - Ma picil y byd ma
jyst a’n hala i yn benwan, oti myn hyfryd i! A w i’n siwr fod Lloyd George,
hed, yn timlo’n gwmws isht a w inna’n timlo, blecid yn yr un lein y ma fe a
finna’n gwitho, gita hyn o waniath mowr, i fod e’n cal £5,000 y flwyddyn o
hur, blaw ofar teim, a finna’n cal - ond cystal i fi bido gweid, rhag ofon
iddi fynd yn streic yto. Gita mod i weti dodi un peth yn reit, a chitcho miwn
rhwpath arall, dyna’r peth cynta i lawr yn slachtar. Own i’n meddwl mod i
weti dodi “trefn a dosbarth,” ys gwetws Mishtir Kenvyn, ar bopath yng
Ngharffili, pan fuas i yno slawar dydd, a dodi’r cwbwl yn daclus yn llaw
Hinspector Griffiths, ond fe gas yr Hinspector yr Hinffliwensa, a fe ath
popath yn shang di fang yno, fel y gwelsoch chi odd wrth y llythyron
ymddangosws yn y DARIAN. A dyna jobyn da fod y DARIAN i gal, ne fyswn i ddim
yn gwpod fod pethach miwn shwd stat yno. Pan ddarllenas i y llythyron o
bothtu Cymregyddion Carffili rown i’n dicwdd treulo haff holide gita Dafydd y
Crydd. J.P., ar yn ffordd sha Llansamlet, a gorffod fi i ofyn iddo fa am
fencyd y teliffon i hala at Mishtir Richard Jones i ddod i’m moin i sha
Charffili. Fe halas at Dr. Thomas, hed, i nghwrdd i yno, i dimlo pyls yr hen
Gymrag. ac at Mishtir R. R. Morgan i ddod i sgyrfennu i hwllys i mas, blecid
wrth don y llythyron, rodd hi’n mynd i gico’r bwcad. Ma gita’r hen ledi lot o
broparti, hyd yn o’d yng Ngharffili. A fe ro’s ordars i’r Hinspector i hala
symonsis i bersona neilltuol i nghwrdd i yn Festri’r Cymregyddion, ac i
Mishtir J. D. Hughes i sgyrfennu verbetim riport miwn short- hand, a’i
dransgreibo fe wetny i fi i gal i hala fe i’r DARIAN. Felny buws hi, a fe
gwrddws pob un a fi yn y Festri. Ar ol gweid cwpwl o eire pwrpasol i’r
amgylchiad pwysig, fe ofynas i’r Hinspector os odd y witneson yno i gyd. |
|
|
|
|
|
rwystr cyfreithlon yn ei hatal i
addoli’n Gymraeg, tawed, rhag cywilydd, |
|
|
|
|
|
Y Darian. 13 Tachwedd 1919.
|
|
|
|
|
|
20 Tachwedd 1919. Mishtir Golycydd, - |
|
|
|
|
|
Y Darian. 27 Tachwedd 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Yr odd yr
Halderman weti gwadd nobiliti, a gentri Llansamlat bob jac i nghwrdd i yn
Parcyderi noswath y seance, a fe’n hintrodiwswd nhw i gyd i fi Dw i ddim yn
cofio'u henwa nhw i gyd nawr, a jobyn da, ne fe ela'm llith i isht a List of
Fotars, yn enwa i gyd. Ond yn u plith nhw yr odd y gwnitogion J.H. Parry,
T.C. Lewis, M.G. Dawkins, Dr. J. Lewis
Jones, J. Jordan, Dewi Chwefror, Gwyrosydd, Eilir Mai, y Counsillors Rees,
Morris, Richards a Henry, Ap Perllannog, Gwerllannydd, y Scwlyn E. H. Thomas,
John Dafis;, Lewys Martin, Gwilym Bedw, hetsetra. Fe halws Canon Griffis air
i weid fod yn ddrwg dag e na alla fe gal i ben yn rhydd i ddod i gwrdd a fi,
am i fod e mor fishi jyst nawr, ond yn gobitho y gallwn i ffordo amsar i droi
miwn i'w weld e cyn matal a Llansamlat. Fe fydda’n siwr o neud, blecid ma
fa'n stiwdant mowr o'm llithia i, a ma'n well dag e'r DARIAN na'r Church
Times. Rhw fath ar droin-rwm meetin odd y cwrdd, ond nad odd dim ledis yndo
fa. Rodd yr Halderman yn onfi yr ela nhw i sterics yn y seane a bratu'r
noswath, felly fe catwd nhw mas. Fe sharatws yr Halderman yn biwtiffwl wrth
weid beth odd dipan y cwrdd, sef rhoi croeso i fi i ardal enwog Llansamlat.
Fe wahoddws y gwnitogion i'r cwrdd er mwyn i'r seance i gal bod yn itha
rispectabl, ac i gatw'r prytyddion odd weti dod yno rhag mynd yn rhw ewn ar y
sbrydioii ddela i whilia yn y seance. Ar ol cwpla sharad fe alws ar Mishtir
T. C. Lewis, gwnitog y Methodus, i ganu'r delyn, a fe nath i waith yn
athronyddol, mynta Mishtir Parry, a fe ganws Eilir Mair gita'r tannau yn lleddf
a llon, nes odd pawb yn llefan a wherthin drwddi draw. Mishtir Martin rows y
geira mas i ni gal joino yn y chorus. Wetny fe ofynnas fe i'r Halderman gelwn
i weid gair bach cyn mynd at y seance. "Wel, cewch, be siwr,"
mynta fa, "blecid ych cwrdd chi yw'r
cwrdd." Fe ddiolchas i'r Halderman am drenfu
i fi i gal cwrdd: a shwd lot o byrgethwrs, cynghorwrs, doctoried, a dynon
erill iwsffwl yn u cylchodd, a phrytyddion, er nad own i'n gwpod yn iawn beth
odd prytyddion yn dda, ond wetny ma'r Creawdwr mowr weti creu lot o greduried
erill nad w i ddim yn gwpod i beth y crewd nhw. Ma Dafydd y Crydd yn y llyfir
mowr sy gitag a ar i hannar ar "Ddirywiad," yn profi ta gweddillion
rhw greduried mowr odd yn y byd cyn Adda yw nhw. Ond rwffordd, ma'n well da
fi gretu ta ecin rhw greduried mowr sy i fod yn yr oes euradd yw nhw. Ta beth
rodd yn dda gita fi i gweld nhw, blecid ma nhw’n betbach diddorol. Ond rodd
yn well da fi weld Mishtir J.B. Jordan na'r prytydd gora odd yn y cwmpni.
Enwa i ddim o hwnnw, wath ma pob un o honyn nhw nawr yn meddwl ta fe yw a. |
|
|
|
|
|
Fe ddiolchas i Mishtir Jordan am y
ddou gwartar o'r DARIAN MIXTURE halws a i fi. Gita mod i'n ishta lawr dyma
Mishtir Parry ar i drad, ac yn gofyn caniatad yr Halderman i ddarllan pishyn
o brytyddiath odd y diweddar annwl Ap lonawr weti nuthur i Mishtir Jordan fel hartist, a dyma fe:
Gita i Mishtir Parry ishta lawr
dyma'r hannar dwsin prytyddion odd yno ar u trad, a phob un yn dechra carthu
i wddwg, ac yn acor i bapur. "Ishtwch lawr, boys,"
mynta'r Halderman. "Ma'n flin da fi nad alla i ffordo amsar i chi i
ddarllan ych prytyddiath ar ol i chi aros ar lawr drw'r nos nithwr i'w neud
e, heb fynd ag amsar y seance, a chatw'r sbrytion i weitan. W i'n diall
wrth yr hen gath u bod nhw'n hofran o
bothtu'r lle ma nawr. Fe licwn, hed, allu gofyn a'r hen wariar Gwyrosydd. Ond
ma Gwyrosydd yn gwpod o'r gora tawn i'n galw arno fe, y bydda'n rhaid i'r
cilogod erill ma gal canu. Ond triwch Ap Hefin, falla'i fod e'n hard yp am y
stwff ych chi'n delo yndo fa. A nawr fe awn ymlan at y seance, er nad os da
fi ddim amcan beth yw seance. Ond os lica i hi fe gynnica i yn y Cownti
Cownsil meetin nesa yn bod ni yn cal un yno unwath y mish. Fe naiff Dr.
Morris midiym ffamws acha pinsh, blecid ma fa’n itha cyfarwdd a sbrytion o
bob sort, a Saunders yn depiwti midiyin. Dos dim un o'r Lebor Membars yn
ddicon sbrytol i neud midiym na depiwti. Nawr te, otych chi’n barod, Mishtir
Dawkins? A mindwch ta’n Gymrag ma'r interfiws i gal i cario mlan yma heno.
Sdim o ni'n diall dim ond Cymrag yma. Otych chi'n clwad? Nawr te, wadwch
bant!” W i'n gweld, Mishtir Golycydd, fod yn
rhasd i fi gatw'r fyrbetim riport o'r Seance nes bo’r' wsnoth nesa, a dyna na
i, wy n cretu. TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
.....
|
|
|
|
|
Y Darian. Rhagfyr 4, 1919 Llith y Tramp
Mishtir Golycydd, — Yr odd yr
Halderman yn winad isha mynd ymlan at y Seance, a mynta fa'n wyllt i dempar,
"Mishtir Dawkins, otych chi'n acos pared, fe alla i weid odd wrth yr hen
gwrcyn ma sy'n grwnan mor ddrychynllyd fod Parcyderi'n llawn o sbrytion
ishws. Sdim iws i ni u catw nhw i weitan, blecid falla bod gita. nhw
mygegments erill heno. Otych chi'n barod? Mwstrwch dicyn!" Mishtir Dawkins: Otw i'n itha parod.
Weitan i chi w i. Scwlyn Thomas, paswch y ford fach na i fi, blecid hi yw y
risifer; a chofiwch chi, y prytyddion yn enwetig, fihafio pan fydda i'n
whilia sha'r sbrytion. Nawr te, Mrs. Jordan, rhowch y gola mas, os gwelwch
chi'n dda. Mrs. Jordan: Rhoi'r gola mas wetsoch
chi? Na ro i no’r [sic;= mo’r] gola mas, yn siwr i chi. Pwy isha rhoi'r gola
mas sydd? "Plant y goleuni" sy yma heno, bob un o honon ni; a w i'n
gobitho nad os dim un o honon ni yn delo dim a "gweithredodd
anffrwythlawn y tywyllwch." (John Dafis, y Tramp, Lewis Martin, Dr.
Jones, T. C. Lewis, a J. H. Parry, gita'i giddil, "Dw i ddim, ta beth.”)
Pam na allwch chi fynd ymlan heb roi'r gola mas. Os taw sbrytion da sy ma, os
dim isha iddyn nhw onfi'r gola, blecid o wlad y goleuni ma nhw'n dod; ac os
sbrytion drwg i'w nhw, dos dim o'u hisha nhw yma o gwbwl, ac os dwan nhw yma,
fe’u wada nhw mas ar pocar ma, nà fi'n gweid wrthoch chi nawr. Mishtir Dawkins: Ma caritor y sbrytion
ddaw yma heno yn Grade I ., Mrs. Jordan, a dos dim isha i chi onfi o'u plecid
nhw. Ond ma'n rhaid i fi gal y gola mas, wath ma sbrytion yn ddynion shei
bidur. A gora y bo dyn mwya shei yw a, ac os nag ych chi yn y nghretu i
gofynnwch chi i Dr. Jones, ne gwell fyth i Gwilym Bedw. A pheth arall pam w i
isha i chi roi'r gola mas yw rhag i chi gal ofon. Petai'r prytyddion sy yma
heno yn gweld ysbryd noth lymun, falla elan nhw mas o'u synhwyra, a ma nhw yn
ddicon dwl ishws. Beth ych chi'n wed, John Dafis? (Gwilym Bedw: Ta ysbryd yn ych gweld
chitha, Mishtir Dawkins,fe gela ffit; ffit nad alla Dr. Jones ddim o'i dynnu
a mas o honi, wy'n siwr.) John Dafis: Os ma rhai o honyn nhw'n
ddicon dwl, mor ddwl a gallan nhw fod a chatw mas o'r Seilam. Dyna Gwilym ma,
rhwng i brytyddiath, i Soshialath, a'i Niw Thiologi, nenwetig i Niw Thiologi,
ma fa'n niwsans. Dr. J. Lewis Jones: Rych chi'n itha
reit, John Dafis. Ma un o honyn nhw u hunen weti gweid fod na dri o ddynon
weti u taro ar un brwsh, a fe ddyla fa fod yn gwpod. Dyma i eire fe – “Y lloerig ddyn, y carwr brwd, a'r
bardd, Ych oll yn gyflawn o ddychymyg byw. Gwel un - y gwallgof — fwy o
ddiafliaid nag A gynnwys uffern; tra y carwr wêl Ddrych Helen deg mewn wyneb hagraf
liw; A llygad llym y bardd, yn chwarae
mewn Godidog nwyd, a flachia o'r nef i'r
llawr; A thra'i ddychymyg eilw'n fyw i fod Fyrdd o ddieithriol bethau, delwir
hwynt Gan ei ysgrifbin chwim, a dyry le Ac enw i'r diddim, anweledig
rith." Dyna i chi gystal Sertifficat of
Liwnasi a dim allech chi gal, a hwnnw weti i sgyrfennu gita un o honyn nhw u
hunen. Allwn i ddim sgyrfennu un cryfach y mhunan. Fe allech u hala nhw i gyd
i Benbont arno fa. Halderman Jordan: Doctor, rhowch gopi
o'r Sertifficat na i fi, blecid w i ar y Seilam Commiti yn y Cownti Cownsil.
Ac os na fihafia nhw isht a dynon rhesymol, off ca nhw fynd. A fe fydda u
hala nhw i gyd sha Penybont yn ddwarnod da o waith y Riconstrycshion. Beth
ych chi yn feddwl? Mishtir Dawkins; Beth ych chi yn mynd
i neud a'r carwr? Ma ynta'n un o’r tri lloerig. Otych chi yn mynd i'w hala
ynta sha Penybont? Sarfwch y tri yr un fath.. Dr. Jones: Na, os dim isha. Ma’r
bardd yn ddiobaith. Am y carwr, fe ddaw e idd i sensis ar ol prioti, fel y
cewch chi weld pan briotwch chi, Mishtir Dawkins. Temporari Ineaniti yw cês y
carwr, ond, wrth gwrs, ma rhai yn wath na'i giddil. Mishtir Dawkins: O’r gora, te. Os
gwelwch chi'n dda droi'r gola off nawr, i ni gal mynd mlan a'r seance. Dr. Jones: Na, pidwch chi, Mrs. Jordan,
blecid w i isha watcho’r prosidins in lled glos. Man of Seiens w i, a rhaid i
fi gal gola Ac os yw sprytegiath yn Seiens, dos dim isha iddi hitha i onfi'r
gola. Mishtir J. B. Jordan: W inna weti dod
ar camera yma i dynnu snapshots o'r sbrytion i neud picture post-cards i'r
Tramp i fynd a nhw o bothtu'r wlad i'w gwerthu. Wy'n siwr y nela fa shaw o
docins. Ma'n rhaid i finna, gal gola. Mishtir Dawkins: Otych chi'n rhoi'r
gola mas, Mrs. Jordan? Mrs. Jordan: Shwd y galla i roi'r
gola mas a shwd lot o brytyddion yma, weti clwad beth ma'r Doctor weti weid
am denyn nhw heno, u bod nhw'n liwnatics ? Blaw beth w i weti ddarllen yn
llithia Dafydd y Crydd u bod nhw'n dwcid ideas. Ma lot o silfar spwns a
phethach erill da fi o bothtu'r rwm ma. Ac os yw nhw yn dweid ideas, beth
sy'n u stopo nhw i ddweid silfar spwns? Ro i ddim o'r gola mas tawn i heb
weld ysbryd byth, a shwd lot o dacla irrisponsibl yn y ty. Petawn i'n gwpod u
bod nhw cynddrwg chela nhw ddim dod yma heno. Halderman Jordan: Wath i n'i roi'r gola
mas, blecid aiff Mishtir Dawkins ddim ymlan heb hynny. Fe weda i beth nawn
ni. Fe gaiff dou o'r Cownsillors ma ecsamino pocedi'r prytyddion ar ol i'r
seans i gwpla, isht a ma nhw yn examino'r coliars i gal gweld os piba a
matchis yn u pocedi nhw yn mynd lawr i'r pwll. Mrs. Jordan: O’r gora te. Ma'r Golycydd yn gweid nad os dag e
ddim lle i'w sparo i roi hanas y Seance yr wsnoth hyn. Wel, os dim i neud
aros hyd yr w wsnoth nesa, a dyna nawn ni. TRAMP, O.B.E. Hol-Notiad. - W i weti dodi Dowlish i
lawr ar y Naiari. Dyma'r llefydd sy arno fa nawr — Hirwaun, Shir Bemro,
Tredegar, a Dowlish. Môr tw ffolo. |
|
|
|
|
|
11 Rhagfyr 1919 Mishtir Golycydd, - Pan wetws yr
Halderman fod dou Gownsilor yn mynd i whilo pocedi’r prytyddion ar ol cwpla’r
seance, fe folonws Mrs. Jordan i roi’r gola mas; ac ar ol cal y caniatad fe
drows Mishtir Dawkins, gita cryndod yn i laish, a sobrwydd yn i wmad, at y
prytyddion am y tro dwetha i fegan arnyn nhw i fod yn sifil, a phido
insylto’r isbrytion ar un cownt, “blecid fel w i weti gweid o’r blan,” mynta
fa, “ma nhw shwd bethach sensitif. Cofiwch chi, nid lecshiwn meetin Syr A.
Mond yw hwn. Os tampith y ford fach ma dair gwaith o lied, dyna arwdd fod y
sbrytion yn barod i neud comiwniceshions. Seilans, nawr. Dyma fi off.” Gwernllannydd: Na, whara teg i Eilir,
hed. Nid fe sy’n whwrnu nawr, ond y gath sy’n grwnan. Y Scwlyn E. H. Thomas: Ma’r Spwcs yna
nawr, ta beth, blecid ma’r ford fach weti tampan. Order now, boys. Mishtir Dawkins: Oti, ma Spwcs yma,
a, ma fa’n gweid fod Gwydderig yn hala’i gofion at Gwyrosydd. Gwyrosydd: O’r hen Gwydderig annwl!
Un o englynwrs gora Cymru. A fe allsa nuthur hymn hed, a’r peth byw ynddi hi.
Gwedwch wrth Spwcs mod i’n holi shwd ma fa, a beth ma fa’n neud, nawr. Mishtir Dawkins; Ma’r Spwcs yn gweid
na fu a ariod yn well na ma fa nawr. A run peth ma fa’n nuthur ag odd a yn
neud yn Brynaman. Gwilym Bedw: Beth odd Gwydderig yn
neud yn Brynaman, Gwyrosydd? Ar y glo odd a? Gwyrosydd: Dim byd ond neud englynion
fyrst clas. Grymlyn: Gofynnwch i Spwcs os oti a’n
napod Ceiriog. Y fe yw mhrytydd i, boys. Licwn i wpod beth ma fe yn neud
nawr, blecid w i’n siwr i fod a’n nuthur rhwpath. Alla fe ddim bod yn segur. Mishtir Dawkins: Ceiriog yw traffic
manager y Light Railway o Uranus. i Jupiter, a ma fa wrth i fodd. Ond, hisht,
ma yma rw brytydd arall isha rhoi comiwniceshion. Dw i ddim yn i napod a yto,
blecid ma fa’n rhw bell off, ond ma fa’n dod shag yma. W i’n cretu taw Gurnos
yw a. Ta beth, un t--- Gwilyml Bedw: O’r Gurnos ag e! “For
he’s a jolly good fellow. For he’s a j--- Gwernllannydd: A gofid myn dy gyfarch, Ca’ dy ben, y cyw di barch” Mishtir Dawkins: Ia, Gurnos yw a. Os
da un o honoch chi rwpath i’w ofyn iddo fa? Parch. J. H., Parry: Fe leiciwn i
wybod be ydi farn o am y beirdd newydd yma? Mishtir Dawkins: Prytyddion weti cal
stroc o’r parlys i’w nhw, mynta fe. Parch. T. C. Lewis: Beth yw barn y
prytyddion sy weti croesi am rai o honyn nhw, otyn nhw’n Gristnogol? Mishtir Dawkins: Nagyn, mynta fa,
paganied i’w nhw. Dynon anianol yw nhw: ond dyn ysbrytol, a phlentyn y nefodd
yw y prytydd reit. Os dim o ni yma yn u cydnapod nhw’n brytyddion. Ap Perllannog: Beth yw barn Gurnos am
y rheiny sy’n iwso’r hen eire nad yw’n hannar ni yn gwpod beth yw u hystyr
nhw, os yw nhw u’ hun yn gwpod ? |
|
|
|
|
|
Mishtir Dawkins: Ma un o’ch poetau
chi’ch hunen, Morgan Teilwr, weti gweid. u bod nhw isht a’r wadd. Ma nhw’n
scrapin ym mhridd y geiriaduron am hen eire sy weti marw yn lle hedfan i’r
nefodd i whilo am ddrych feddylia byw. Da y gnewch i rondo ar Morgan, er taw
teilwr yw a. Ma fe’n broffwyd, fel pob gwir fardd. Os da rhywun rwpath arall
i ofyn i’r Spwcs? |
|
|
|
|
|
Y Darian. 18 Rhagfyr 1919. Llith y Tramp. Mishtir Golycydd, — Fel y gwetas' i y
tro dwetha fe gwplws y Seance yn sytan ishta huddug yn cwmpo i gawl, a, fe
gwnnws y Spwcs i gwt ac off ag e heb gymint a gweid "gwd neit"
wrtlion ni; a ma'r bai' i'w sharo rhynt yr Halderman, Dr. Jones, a Mishtir
Dawkins. Ddyla'r doctor ddim gofyn shwd gwestiwn iddo fa, blecid ma Mishtir
D. T. Thomas, Glasfryn, o'r farn nad os dim corcscriws ym myd y Spwcs. Ma
D.T. yn lienor da, a weti talu lot o sylw i sbrytion a corcscriws, a ma fa'n
siwr o fod yn gwpod, a w i o'r un farn ag e. Falla hed, fod mwy o fai ar yr
Halderman nag ar y Doctor, blecid yr odd a weti rhoi ar ddiall i'r Spwcs ta
Syr Olifar Lodgj, ne Syr Conan Doil, fydda'r midiym yn seance fowr Parcyderi,
ta beth, dyna beth wetws yr hen frawd Mishtir Martin wrtho i, a ma fe'n
Spiritiwalist mowr ar y slei, mynta, nhw wrtho i. Ond dos dim dowt nad ar
Mishtir Dawkins yr odd y bai mwya, blecid fe hefalychws Syr Conan Doil fel
midiym mor berffath nes twyllo'r Spwcs. A mindwch chi ma'r dyn sy'n gallu
imiteto ne twyllo Spwcs yn dicyn o chap. Ac os nad odd Syr Conan Doil yn
gallu i weid a o'r blan, fe all i weid a nawr ar ol i Mishtir Dawkins i
dwyllo'r Spwcs, "Himiteshion is ddi sinsiarest fform of fflateri." Yr oedd yn dda da fi ddarllan llith
Shon Siams, LIansamlet, yn y Darian. Dyna'r peth gora o'r holl bethach da odd
yndi, nesa at y'n llith i mhunan. Un mistec bach odd yn llith Shon, sef i fod
na'n cretu fod y prytyddion yn gas i'r Tramp. Dyw nhw ddim, blecid ma nhw’n
dwli arno fa isht a cath ar fwstard. Dim ond rhyw sewdihwmffwch isha a D. G.,
Rhondda, sy'n cretu i fod a'n brytydd, sy'n gas wrtho fa. Ma Eilir Mai yn
brytydd, a fe ddyla ymhwedd mwy a'r Awan na ma fa. Darllenwch yto i Fesur
Petar Lein e i fi, ma fa'n dilwng o'r testun, a'r awdur mwyn. Wel dyn! Eilir Mai. Ond am D. G. Rhondda, dos
dim mwy o farddoniath yndo fa nag sy miwn
plisman weti marw. Ac am Ap Hefin yn gwiddi 'Campus' uwch ben shwd
agolch, dos, dim isha i neb i golli i dempar, blecid ma Ap yn un o'r dynion
piwra yn nhre Aber- Darian, ond i fod a'n apt o golli i ben os caiff a
gynghaneddion idd i bleso fa. Welsoch chi'r Mesura Petar Lein halas i i Ap
Hefin a'r D. G. Rhondda? Ron nhw yn ddrychynllyd o wherw. Shwd y gnetho i nhw
dw i ddim yn gwpod. A beth wetws yr Ap am y'n rhai i? Run peth ag a wetws a
am sothach D. G. Rhondda, "Campus." Ro i ddim i thenciw am ddyn
sy'n gwiddi gita'r cwn a'r sgwarnog. Ond otych chi yn gwpod beth ddigwddws i
Rhys Meigen weti iddo fa neud 'Cyff Cler' o D. Ap Gwilym? Os nag ych chi,
whilwch miwn, blecid ma'r un peth yn mynd i ddigwdd i D. G. Rhondda ar ol iddo
fa ddarllan y mhrytyddiath. W i'n watcho Deth Colym y "Rhondda
Gaset" bob wsnoth, a w i'n synnu na fysa rhwpath am dano fa weti
'mddangos cyn hyn. Rhaid fod bywyd
cath yndo fa. Ond dynon tyff i'w prytyddion. |
|
|
|
|
(delwedd 9979) (18 Rhagfyr 1919) |
W i'n siwr, hed, y gnaiff llith Shon
Siams, a henglynion Eilir Mai les mowr i Crymlyn isht a nethon nhw i fi. Pan
ma amball un yn mynd yn dost w inna'n mynd yn dost, a phan ma un arall yn mynd
yn dost w i'n mynd i deimlo'n ifancach, a sgownach yn gwmws. Ma na gannodd o
bobol yn dost achos fod Crymlyn yn dost, a ma'r cannodd yn dechra gwella am i
fod, ynta'n gwella. "Chear yp," Crymlyn annwl. "Ysbryd gwr a
gynnal ei glefyd;" mynta Selyf — w i'n gweid Selyf yn lle Solomon, er
mwyn pleso Bera, Sam yr Halier, a'r criw yna. Ma mwy o'ch hisha chi a'ch sort
yr ochor yma na'r ochor draw. Sticwch i wella. Yr wsnoth hyn rown i weti meddwl rhoi
ticyn o hanas y cwrdd mowr gynhalwd yn y City Hall, Llansamlat, i'm
hanrhydeddu i, ond ma'n rhaid i fi i adal a tan yr wsnoth nesa, am fod gita
fi beth pwysicach yr wsnoth hyn, blecid ffirst things ffirst yw hi gita fi, a
dyma fe, ma diwadd y byd i ddod ar Rhag. 17eg. Ac os daw a, ma lle i onfi na chaiff darllenwrs y
Darian ddim darllan y llith hon. Ond ta shwd y daw hi w i'n mynd i chwpla hi,
wath dw i ddim yn lico gatal pethach ar u hanner, diwadd y byd ne bido. Nid y
fi, na Old Moore, ond Proff. A. F. Porta, Merica, sy'n i weid a. Ma, na
rwpath ma fa'n alw yn cataclysm yn mynd i sgubo'r byd o fodolath ar y det
uchod. Own i'n meddwl yn wastod taw enw Latin ar lysewin i neud te llysa at
bôn yn y stymog odd catactysm. Ma'n depig fod yna dwll mowr wedi mynd yn yr houl, dicon mowr i gladdu’n byd ni, a
bod pob sort o gases yn fflamo mas o hono fe am gannodd o filoedd o
filitiroeidd i'r awyr! Tybad mai o'r twll hwnnw yr odd y Germans yn cal u
gases? Ta beth, ma’n amlwg nawr ta
mynd i gal i gaso, a nid i losgi, y ma'r hen fyd ma. Ond dyna sy'n od, fod diwadd y byd i ddod acha
dydd Merchar, a nid acha dydd Satwn, blecid ma dydd Merchar yn haff holide
miwn shaw o lefydd. Allwn i feddwl y bydda dydd Satwn yn well dwarnod, wath
fe fydda'n cwpla'r wsnoth yn ddecha. Ond os yw a'n mynd i gwpla ar yr 17eg,
na i ddim achwn, blecid dw i ddim yn un o'r rheiny sy'n cintach ar drefniata
Rhagluniath, ond fe licwn, hed, ta'r diwadd yn cal i bospono nes bo hi weti
Ndolig am y mod i’n dishgwl bagad o Grismas Boces, a fa golla rheiny os
digwddiff a ar yr 17eg, ond wi'n itha bolon os felny ma hi i fod. Y peth mowr
i chi a finna yw bod yn barod, wetny dim ots pun ai ar ddydd Mercher ne ddydd
Satwn, cyn ne weti Ndolig, y daw a. Ond ma'n rhaid i fi i gal gweid na w i
ddim yn lico'r bobol ma sy'n cisho mynd miwn i garpad bag y Brenin Mowr. Ma
rhyw grancod yn torri mas bob rhyw hyn a hyn i weid fod diwadd y byd ar y dêt
a’r dêt, a ma lot o bobol fach sofft yn u cretu nhw. Byw fel y dylan ni, a
neud y'n gwaith, yw'n busnes ni. A dyna w i’n mynd i nuthur. Ar ol i fi gwpla
yn Llansamlat, fe â sha Hirwan fel w i weti promisho. Ac os na, ddwa i sha
Hirwan fe fydd y bobol yn gwpod beth sydd weti digwdd. TRAMP, O.B.E. |
|
|
|
|
|
Y Darian. 25 Rhagfyr
1919. Mishtir Golycydd, |
|
|
|
|
(delwedd 5689) (25 Rhagfyr 1919) |
Lord Mêr fe shiaratws y Corporeshiwn
i’r pwynt, heb wasto geire. Ond falla taw arath fwya’r cwrdd o areithia mowr
odd arath Canon Griffis, yn profi mod i yn olyniath Abram, “blecid,” mynta
fa, “Tramp gita Capital T. odd Abram.” Fe gitchws y syniad isht a gliw, a fe
clenshws y gwnidogion i gyd yr heidia ymhellach. A fe alla i weid hyn am
wnidogion Llansamlat, a bob enwad, ma nhw’n gwpod u Beibl. Ar ol y proffwydi
ddath y gyfrath yn i grym, a dodd dim bloeshgni ar i thafod hitha, yn enwetic
y ddou J.P. newydd, Dr. Lewis a Cownsilor Richards. Ma’n dda gita fi nawr mod
i weti sgyrfennu at Lord Northcliff a Mishtir H. Botomli o bothtu nhw. Ond y
prytyddion nath hewl o honi hi. Chlws neb shwd brytyddiath haruchel ariod,
shwd hyd a lled, uchter a dyfnder! Gan fod y prytyddion yn mynd i gyhoeddi’r
farddoniath yn llyfir y “Nghyfres y Lili” ar ol i hala fe i gystadlu am £25
yn Steddfod y Barri, weta i ddim rhacor yn awr. Ar ol yr holl spowto campus
fe ddethpwd at waith mowr y cwrdd, sef cyflwyno Ffridom of ddi Siti of
Llansamlat i fi, a chan fod yr Halderman weti cal i omrod gan i dimlata i
areithio, fe ofynws y Lord Mer iddo fa i neud y presenteshion, a fe nath
hynny miwn steil, a gitag urddas. Yr oedd y dociwment miwn cascet weti i
gnuthur o’r bloc tin gora yn gwaith tin y gymdocath, a hinscripshon pwrpasol arni
hi, a’r Mesur Petar Lein yma weti i daclu o dano fa, Rhemp o dwr yw Tramp Darian, - a glyw
Fel popath arall, fe gwplws y cwrdd
ar ol i fi weid cwpwl o eire gora gallswn i o dan yr amgylchiata, ac yn
bermanu o whys, a lwmpyn mowr yn y ngwddwg i, ond ddim cyn i Mishtir Richard
Rees gynnig y’n bod ni yn hala fot o gidymdimlad at Crymlyn yn i gystudd, a’n
dy- [sic] dymuniad am iddo fa gal gwella’n waff. Ta Crymlyn yn iach y fe fysa
ar y blan yn diddori’r cwrdd. Rodd yr Haldermati
weti hala i moin Dafydd y Crydd a Morgan y Tilwr yno, heb yn wpod i fi, a’r
ddou i gysgu yn Parcyderi y noswath honno. Ar y ffordd sha thre fe ofynas i
Dafydd beth odd a’n feddwl o’r Mesur Petar Lein. Mynta fa, “Ma Morgan a finna
yn gwpod y cwpwl am hwnna, a fe wetwn i hanas a wrthot ti ar ol i ni gyrradd
Parcyderi. Y peth licwn i gal gwpod yw beth wyt ti’n mynd i neud a’r hen focs
tin yna, a phwy les naiff y Ffridom of ddi Siti i t?” “Llawar ymhob rhyw
fodd,” myntwn inna. “Bachan w, wyt ti ddim yn diall! W i nawr yn Ddinesydd
Rhydd o ddinas Llansamlat, a fydd dim isha i fi dalu am ddim o hyn i mas.
Meddwl di, nawr, fe fydda i isha shewt newydd jyst nawr, a ma Morgan yn cwnnu
prish desprad am shewt, a dyw a ddim yn shiwr o ffito dyn bob amsar. Dyna
shwd un yw Moc, fel wyt ti’n gwpod. O hyn i mas fe alla fynd at y Teilwr gora
yn Llansamlat, a ordro shewt o siwparffein cloth, a gweid wrtho fa am hala’r
bill i’r Corporeshiwn. A felny gita phopath arall fydda i isha! Wyt ti’n
gweld nawr? Odd Lloyd George yn sgyrfennu ato i os ticyn yn ol i ddiolch i fi
am y’n llithia, a fe wetws yn i lythyr, nad odd a weti talu am werth dima o
ddim odd ar y cas e y Ffridom of ddi Siti of London. Dyma’r peth gora ges i ariod.
Meddwl yto - ond dyma ni i yn Parcyderi.” TRAMP, O.B.E.
|
.....
Sumbolau:
a A / æ Æ / e E / ɛ Ɛ /
i I / o O / u U / w W / y Y /
MACRONː ā Ā / ǣ Ǣ /
ē Ē / ɛ̄ Ɛ̄ / ī Ī / ō Ō / ū Ū / w̄ W̄ / ȳ
Ȳ /
MACRON + ACEN
DDYRCHAFEDIGː Ā̀ ā̀ , Ḗ ḗ, Ī́
ī́ , Ṓ ṓ , Ū́ ū́, (w), Ȳ́ ȳ́
MACRON + ACEN DDISGYNEDIGː Ǟ ǟ , Ḕ ḕ, Ī̀
ī̀, Ṑ ṑ, Ū̀ ū̀, (w), Ȳ̀ ȳ̀
MACRON ISODː A̱ a̱ , E̱ e̱ , I̱ i̱ , O̱
o̱, U̱ u̱, (w), Y̱ y̱
BREFː ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ
Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ / B5236ː 
B5237ː 
BREF GWRTHDRO
ISODː i̯, u̯
CROMFACHAUː ⟨ ⟩ deiamwnt
A’I PHEN I LAWRː ∀, ә, ɐ (u+0250) httpsː //text-symbols.com/upside-down/
ˈ ɑ ɑˑ aˑ aː / æ æː / e eˑeː / ɛ
ɛː / ɪ iˑ iː / ɔ oˑ oː / ʊ uˑ
uː / ə / ʌ /
ẅ Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ
/ ŵ Ŵ /
ŷ Ŷ / ỳ Ỳ / ý Ý / ɥ
ˈ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ
əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ / £
ә ʌ ẃ ă ĕ ĭ ŏ
ŭ ẅ ẃ ẁ Ẁ ŵ ŷ ỳ Ỳ
Hungarumlautː A̋ a̋
U+1EA0 Ạ U+1EA1 ạ
U+1EB8 Ẹ U+1EB9 ẹ
U+1ECA Ị U+1ECB ị
U+1ECC Ọ U+1ECD ọ
U+1EE4 Ụ U+1EE5 ụ
U+1E88 Ẉ U+1E89 ẉ
U+1EF4 Ỵ U+1EF5 ỵ
g
yn 
aith
δ δ £ gyn aith
δ δ £ U+2020 †
«
»
DAGGER
wikipedia, scriptsource. org
httpsː []//en.wiktionary.org/wiki/ǣ
Hwngarwmlawtː A̋ a̋
g
yn aith δ δ
…..
…..
ʌ ag acen ddyrchafedig / ʌ
with acute accentː ʌ́
|
Shwa ag acen ddyrchafedig
/ Schwa with acute |
…..
…..
wikipedia,
scriptsource.[]org
httpsː//[
]en.wiktionary.org/wiki/ǣ
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN / THIS PAGE / AQUESTA PÀGINA:
www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_125_llith-y-tramp_1919_0350k.htm
---------------------------------------
Creuwyd / Created / Creada: 02-06-2017
Adolygiadau diweddaraf / Latest updates / Darreres actualitzacions: 07-10-2019,
02-08-2018, 22-11-2017, 03-06-2017, 02-06-2017
Delweddau / Imatges / Images:
Ffynhonnell / Font / Source:
---------------------------------------
Ble'r
wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (=
Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (= Wales-Catalonia)
Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait
|
Freefind. Archwiliwch y wefan hon Beth sydd yn newydd? |
Edrychwch ar ein Hystadegau / Mireu les nostres
Estadístiques / View Our Stats (Y Wenhwyseg / el dialecte gwentià / Gwentian)