kimkat0200k Llith Partnar Dai. Y Darian. Tafodiaith
Morgannwg. Mishdir y "Darian.” - Wedi i Dai a fi ddod mas o room y
pictiwrs fe ethon miwn i room y llyfra...
22-11-2022
Gweler
hefyd / Vegeu també / See also:
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia |
|
13 Ebrill
1916.
18 Mai
1916.
1 Mehefin
1916.
15 Mehefin
1916.
22 Mehefin
1916.
3 Awst
1916.
21 Medi
1916.
12 Hydref
1916.
llythrennau gwyrddion = testun heb ei gywiro
llythrennau duon = testun wedi ei gywiro
|
|
|
|
(delwedd
2025) (6 Ebrill 1916) |
Y Darian.
6 Ebrill 1916. Llith
Partnar Dai. Mishdir y
"Darian," — Gwelas i ddim o chi yn Gardydd. On i yn meddwl cwrdd a
chi ne'r Tramp yno. On i yn ych napod chi er ys blynydda, pan o'ch chi'n
gwitho ar y glo yn Blanllecha, ond chwrddas i ariod a'r Tramp, am wn i, and
on i wedi darllan shwd un odd a pan cęs a i shafo gan Barbwr Ystalfera, ac on
i wedi darllan fod côs fyr gydag e. On i yn notiso pob un gwrddas i a chôs
fyr, ond cwrddas i a neb alswn i wed ma'r Tramp odd a. Fe etho i
a Dai lawr yn gynnar. Fe geson ddwy awr off gyda'r gaffar; ar y "Conn” i
ni'n dou yn gwitho nawr, ac o dan y drefan newydd ma fe'ch cropan chi 'nawr o
oria, ond Cymro bach net yw'r gaffar, a phan wetso ni wrtho fa yn bod ni yn
mynd i gwrdda'r undeb, fe wetws wrtho ni am bido gwed yn celwdd; fod cwrdda'r
undab wedi bod ar Heolfelin, 'Byrder. Wrth gwrs, Baptis' yw e, ond wedi 'ni
egluro taw Undab yr Iaith oddi gyta ni, fe wetws "all right," ag yn
wir chropws a ddim arno ni. Ticyn o beth yw cal gaffar Cwmrag, i chi'n gweld.
Yn y traen
chwrddso ni a neb o'n i yn napod, hynny yw, ddim o'r Cymry enwog fysa ni yn ddishgwl;
odda un ne ddou yn yr un compartment a ni fe gwelson nhw weti ni, ond yn y
compartment Saeson on nhw i ni'n dou. Odd Dai a fi yn ein dillad gora — shiwt
bilat odd gen i, a shiwt frethyn Ilwyd odd gen Dai, a wilia Cwmrag on i a'n
gilydd, a dodd neb yn meddwl spo yn bod ni yn dou yn mynd i gwrdda'r Undab.
Ond fe gyraeddson Gardydd, a do'n ni ddim yn siwr ble on i fynd. "Aros,
'nawr," menta fi wrth Dai, "i gael gweld ble i ni'n mynd. On i yn
meddwl mai yn St. John Hall o'dd y cwrdd i fod." "Ne ce, ne ce,”
menta Dai, "yn y Park Hall, bachan," ac on i yn roi miwn iddo, ond
dyma ddyn yn dod tu ol i ni ac yn gwed taw yn yr Hen Iwnifyrsity Buildings
odde. "Trowch ar y dde," menta'r gwr diarth, ac fe droison, ond
welson i ddim arwdd o ddim fel ni hefyd. Odd na flag fawr mas tu faes i glwyd
ac arni y gair mawr "Exhibition." "Man'na
ma'r cwrdda," menta Dai. "Dim fear," menta fi. "Waxwork
sy miwn mynna; wi wedi gweld yr hen shew na o'r blan," a mlen etho ni
nes bo ni just wrth y 'Firmary, a fe gofson fod Shoni Mocyn Rhys yno, wedi
dod nol o'r ffrynt wedi glwyfo, a etho'n mlen i drio'i weld a, ond ffeilson
fynd miwn, a nol a ni yto, ac yn dychra meddwl nawr fod i ar ben arno ni am
fynd i'r Undab, ond wrth ddod nol fe fynnws Dai fynd miwn drwy'r glwyd lle
gwelson i'r flag, a wedi mynd mhellach dicyn, fe welsom stripyn o bapur a'r geira, "Arddangosfa'r
Deffroad” wedi brinto arno. "Ini siwr a fod yn right, nawr," mynta
fi. "Cymar bwyll," mynta Dai, "di nhw ddim wedi deffro i gyd
ma, ta beth," ond mlen etho ni, ac odd rhywun wedi scrifennu o shalc ar
y board, “Room No. 8”. "Ma nw siwr o fod yn cretu taw lodgings i ni
moin," mynta Dai, ond mlen etho ni ac odd y Room yn llawn, a dyn mawr
tew odd ar i drad yn siarad Cwmrag, on i a Dai yn ddiall yn net. "Dyma'r
cwrdd," mynta ni wrth yn gilydd. Son am draddotiata oedd y dyn.
Ddeallson weti ni ta Recorder Cardydd odd a. "O catw amsar gwyr Cardydd
mae a ta," mynta fi. "Ia, ia, mynta Dai, "catw i amsar nw yn y
jail." “Catw amsar pen y pwll ma'r 'Recorder’ sy gyta ni, ta beth,"
mynta fi. Ond o'n ni'n dou yn lico clywed y dyn yn wilia a'r dorf hefyd.
Mishtri ysgolion on i'n weld fwya yn y cwrdd; ambell i un welso ni fel
gwithwrs no, a rhyw ffordd doni ddim yn homely iawn yno. Wedi i'r Recorder
gwpla fe sefws Justice Cwm Rhondda ar i drad, a do'n i ddim yn i glwad a.
"Dera, mynta Dai, "wy wedi bod o'i flan e un waith, a fe gostws y
tro ni bunt i fi." "Dera i ni gal mynd." "Na, aros,
bachan," mynta fi," a chyn bo hir dyma'r ddou fachan odd yn mynd
lawr yn yr un traen a ni ar i trad, ac yn trafod yr iaith. "Wel, bachan,
on i yn meddwl taw Saeson oedd y rhai yna," mynta Dai. "Wel i ti'n
gweld mor wresog ma nhw ar bwnc yr iaith," mynta fi.
"Nonsans," mynta Dai, "nonsans i gyd. Dera, dera," a rhaid
odd i fi ddilyn y martnar. Ethon o mynni
i room arall, lie on nw'n yn dangos pictiwra, ac yn wir odd i yn werth fynd
round i'r stall pictiwrs. On i yn clwad ma Tom Mathews odd wedi trefnu y room
hyn, ac on i a Dai wedi gweld i ysgrifa fe ar bictiwrs yn y "Cymru.” Ac
oddi yno fe ethon i room y llyfra, ond fe gewch yr hanes ny yr wthnos nesa. PARTNAR
DAI. |
....
|
|
|
|
|
Y Darian.
13 Ebrill 1916. Llith
Partnar Dai. Mishdir y
"Darian.” - Wedi i Dai a fi ddod mas o room y pictiwrs fe ethon miwn i
room y llyfra, ac rodd yno rhyw hanner dwsan o stalls llyfra — llyfra Cwmrag,
wrth gwrs, a llyfra Sasnag hefyd. Dwy i na Dai ddim yn siwr pwy odd yn etrych
ar ol y stalls hyn. O nhw yn wilia Cwmrag a Sysnag, ac o'r ddoi yn wilia mwy
o Sysnag. Dyna odd yn diflasu Dai a fi odd clywad cymant o Sasnag ynganol
cymant o bethach Cwmrag. Odd no ryw bregethwr yn dishgwl ar ol stall llyfra'r
Ysgol Sul ac yn lled fishi hefyd. "Ma'n od," menta Dai, "na
fusa fwy o lyfra canu ma?" Meddwl am yr Ysgol Gân odd Dai; wath ma fa yn
dicyn o gantwr, a wara teg i Dai odd yn gwed taw yr Ysgol Gân odd y peth mwya
Cymreigaidd yn y capel ma fe yn gwrando yndo, a naturiol odd i Dai feddwl y
busa na fwy o bishis canu yn y Cwmrag yn cal i dangos. "Dim ond pishis i
blant sy ma," menta Dai. "O ne," menta fi, "ma ma bishis
i ddynon mewn 6d hefyd." Ond on i'n gweld fod yn well i ni bido dadle'n
mhellach, wath odd Dai yn dychra mynd yn grac. "Pwy
yw hwnco, bachan?" menta fi. "O, yr hen Father yw a," menta
Dai. "Hen Father y Catholics, bachan," ac wrth stall yr Ysgol Sul y
bu yr Hen Father yn prynu dwrneidi o lyfra bach Cwmrag i blant bach y
Paddy's. "Dyna ti," menta Dai, "os dyw e a'i short yn dychra
dysgu'r Gwmrag, ma gopath am i chatw i. |
|
|
|
|
|
Wel
di." A dyna lle gadewn ni yr Hen Father yn chwilio am lyfra, ac odd a yn
gofyn am deni nw yn Gwmrag hed, a fel ta fa wedi cal sglyfath. "Alli di
fentra," menta Dai, "fe fydd plant bach Jimmy Crowly yn siarad
Cwmrag heb fod yn hir." Cyn bo ni
yn mynd mas odd Dai a fi wedi colli'n gilydd. Odd ma lunie de iawn wedi tynnu
gan blant ysgol. Dyna odd wedi tynnu sylw Dai odd llun yr hen Shon y Gof,
menta fe, ond nid llun Shon yw a, menta fi, ond llun y "Gof Du”
(Hiraethog). Wel, mynta Dai, welas i ariod ddim yn fwy true to nature, ac yn
wir wedi i ni fynd trw'r llunia gytan gilydd, oni yn cytuno fod y bachan bech
wnath hwna yn glefar ta beth. Set o lunia o' nhw, yn dangos y gof yn wthu'r
ten, yn wara gyta'r cledd, ac yn y ffusto nes i fod a'n swch. Odd hwn yn
werth iddi weld, a wedi i dynnu, menta nhw, o inc a phen. Llun bach pert
arall welso ni odd llun o waith rhyw grotyn drwg, alswn i feddwl. Odd y mishdir
wedi gwed wrtho fa am dynu llun ceninen yn i gap, a beth nath y boy bech ond
tynnu llun het fawr, dal, ffashwn slawar dydd, a honno yn ddu reit, a fe
dynnws llun rupan coch rownd iddi, a fe scwtws geninan wyrdd o dan y ripan
coch mor real ag a gwelsoch ddim ariod. On i a Dai yn cytuno mai genius odd
hwnnw hefyd, a fel na fe basws yr amsar yn nęt. Fe brynws
Dai a fi amryw lyfra Cwmrag; fe brynson hed bob o Gofiant i'n Hen Bartnar
Watcyn Wyn. Dyna hen fachan annwl gyta ni odd hwnnw. Pan odd a yn dod lan i'r
hen Gymrodorion ma, dyna falch on i iddi weld a, a'i glywad a. Dodd dim
gwaniath beth odd hwnnw yn neyd, yr un odd a o hyd. Fe fu Dai a fi yn i
ddilyn e a Eos Dar yn y darlithia 'ny ar "gan a thelyn," a ma Dan
a'r hen Wat annwl wedi mynd erbyn hyn. A dyna le gwag sy ar i gol nhw, a be
sy'n torri'n calonna ni yw nag os neb yn cwni yn i lle nhw. Fe ges Dai a
finna bwl o hirath pan gwelson i i lun a yn y cofiant. Weti i ni
ddod mes o room y llyfra, fe ethon i gal te, ac fe geson de net am ryw wech
chinog yr un, ond odd rhaid i ni nawr feddwl am fynd i'r cwrdd llawen am
saith, a miwn a ni. Odd Dai yn meddwl taw yn y Cory Hall y bysa'r cwrdd hyn,
ond yn wir i room fel long room tafarn. Yn y lle |
|
|
|
|
|
o'n nhw'n
galw Y.M.C.A. arno yr odd y cwrdd yn cel i gynnal, ag odd i yn llawn pan
detho ni yno. Ddim hanner dicon o le, menta Dai; fe ddylsan fod yn y Parc
Hall heno, ac yn wir odd Dai yn reit. Odd a yn gwrdd de ofnatw. Merched bach
o Gymar, Clyncorrwg, yn canu penillion gyda'r peth ffeina glywson i ariod —
canu i chwi gweld, nid bloeddio a sgrechan, ond canu mor naturiol a'r atarn.
Ta pwy sy'n dysgu rhain, mynta Dai, ma fe yn diall i grefft yn biwr. Dodd dim
diwadd ar glapo dilo wedi iddi nhw gwpla. Weti ni fe ddeth na set o ferched
bach o Gardydd i ddawnsio, ac o nhw hefyd yn bert iawn. Odd Dai yn gwed y
dylsan nhw ddawnsio i fiwsig mwy bywiog. Wrth gwrs, steppwr bach pert odd
brawd Dai, sef Shoni Enoc bach, ac odd Dai yn cofio am hynny. Pwy alawon,
mynta fi, i ti'n gwed y dylsa nhw gal. O, mynta Dai, "Y Tri
Thrawiad," "Hela'r Scyfarnog," a "Serch Hudol,"
dyna'r rhai odd Shoni 'mrawd yn dawnsio iddi nhw gyda Tomos Lewis, Telynwr,
yn y Welsh Harp, slawar dydd. Peth arall
odd yn mynd yn iawn yn y cwrdd hyn odd pishin mes o ddrama, "Enoc
Huws," sef math o ddadl rhwng Tomos Bartlay y Crydd a hen goliar o'r enw
"Sem Llwyd," a |
|
|
|
|
|
dyna ddoi
dderin odd y rhain. Odd pawb yn wyrthin nes bo'n nhw'n yfflon. Odd Lord
Pontypridd yn y gatar, a gwelas i ddim Lord yn cal i gyffro yn fwy ariod. Fe
geson arath net gyta fe hefyd ar y'n dyledswdd i gatw parch i draddodi'ata
gora'n cenedl ni. Ma'n od fod y Lord a Recorder Cardydd yn wilia ar yr un
pwnc, ond gallswn i feddwl fod y ddou wedi cal ffits twym o barch at betha
gora'r hen wlad ac yn galw reiny yn draddodiata. Fe ganwyd hefyd benillion
Cwmrag gan ferch y diweddar Eilir. Canwyd hefyd "Nant y Mynydd" gan
Miss Francis. Odd y program yn un de dros ben, ond y lle mor fech, a dodd dim
telyn yno. Dyna beth od, mynta Dai, fu ddim telynor de yn Gardydd ar ol yr
hen Dr. Frost, a dos na ddim un i gal ma'n depig heddi, ond ma telynwrs da i
gal tu fas i Gardydd; dim ond wilo am denyn nw. Fe ddath
bachan bach o wlad y wynwns i'r steg, a fe rows gwpwl o eiria i ni mewn
Cwmrag de di-gynnyg. Gwed odd a fod yna linall gryf o gydymdeimlad rynto ni a
nw fel Celtiaid, a moin i ni rwbo fwy ar y line hynny odd e. Odd e yn gwed
fod y rhyfel hyn mewn gwirionedd wedi'n dwyn ni yn agosach at yn gilydd nag
ariod. Diawch ariod, odd Dai a fi yn lico'i glwad a yn wilia Cwmrag, ac yn
meddwl am lawar o "snobs" yn gwlad ni odd yn ry fawr i neud yr un
peth ag e. A fel na, syr, yr alson ni y dydd Satwrn 'ny. Fe ethon sha thre yn
dou yn itha sobr, ac yn cal bles ar ddarllan y llyfra on i wedi btynu. Fe
brynson bob o gopi o lyfr bachan bach o Ysgol y Porth. Llyfr bach net yw
hwnnw hefyd. Prynu hwnnw on i yn bresant bach i blant y fenyw lle i ni'n
lodgo, achos fod y train yn hwyr y noswith 'ny, a minnau yn arfedd bod miwn
yn gynnar. Y PARTNAR
DAI. |
...
|
|
|
|
|
(delwedd 2243) (18 Mai 1916) |
Y Darian. 18 Mai 1916. Llith Partnar Dai. Mishdir y Darian,— Ma lle ofnatw wedi bod yn y'n ty ni yr wthnos hyn:
Dadla mawr bob dydd ar gwestiwn acor yr halls ar ddydd Sul. Ma Dai a fi yn
cytuno yn net, ond yr wthnos hyn i ni jest a chwmpo mas ar y cwestiwn hyn.
Wrth gwrs, fel i chi'n gwpod: Bachan bidir yw Dai, taw ni byth o'r fan, Ma fa'n scolar lied dda, ac yn darllan shew; Un dwrnod ddeth na lyfr Sysnag i'w ran, Ac fe'i oerws a gyd ishta pishyn o rew." A ma dylanwad ar hen lyfr Sysnag ar Dai o hyd. Y mae a yn dicyn o
Soshalist, a chi'n gwpod beth yw 'ny ond i chi. Wel, ma'r Soshals am acor yr halls, menta nw, er mwyn pregethu i daliata,
ond ma gwyr y capeli am i catw nw ynge wrth gwrs oblecid y parch sy gyta nhw
i ddydd Sul. Wara teg iddi nw, menta fi, ta beth. “Ond din nw ddim yn neud yr
iws ddyla nw o'r dwrnod," menta Dai. “Dyna bora heddy, sef bora dy Sul
diwetha yn y'n capel ni, i ti'n gwpod faint o ni na," mynta Dai. “Wel,
don ni fawr dros gant a hannar yn blant a chwbl, a ni yn eclws o bum
cant." “O, odd no growd lled dda," mynta fi. “Pwy growd da odd
na," mynta Dai, pan wyn siwr y galsa fod na man llia gant a hannar
arall." “Ond be sy gyta 'ny neud ag acor yr halls?” mynta fi. “O
hyn," mynta Dai, “Yr hen Jones Shop Fawr sy'n clepran fwya am gadw'r
halls yngau, ac o'i ran e fe alsan gaued y capel yn y bora hefyd, wath dyw e
na'i wraig nemor byth yna." “Y peth sy yn y ngwpla i," menta Dai,
"yw yr angysondeb na o rwystro pop peth o ryw safle o hyd. Cadwrath y Saboth
yw y cri gyta llawer pan di nw ddim yn catw'r Saboth fel dyla nhw
hunen." "Ond, cofia di, Dai," mynta fi, “os agorir yr hall fe fydd y
shews a chwbl yn cal i dangos, wath ma pwyllgora hall y gwaith ma yn ddicon
diegwyddor lawer o nhw, a hwnnw yw'r dangar mawr. Ma'r cinemas ma yn ddicon o
bla, dos dim shwd beth a chal y bechgyn na'r merched i feddwl dim byd. Gweld,
gweld yw hi o hyd, ac ma'r pictwrs ma yn i spwylo nhw i feddwl. Mae llawar yn
y lle hyn o'n cymdocon ni yn ala petar noswath o bob wech yn y cinema, ac wy'n
siwr pe bysa'r halls ar acor y bysa nw yno nos Sul hefydl O, na, wy'n lico dy
Sul fel dy Sul, a nid fel nos Satwrn." “Cofia di nawr," menta Dai, “dyw yr heolydd ar nos Sul wrth bo ni yn
dod mas o'r cwrdda ddim yn llawer o gredit i wareiddiad Cymru. Dyna nos Sul
diwetha o ni yn dod a hen wraig y mam sha thre o'r cwrdd, a dyma rhyw hurtyn
o grotyn yn bwrw ar y nraws i a jest a bwrw'r hen fenyw lawr yn y man
'ny." “Wy i yn lwo nad yw petha ddim fel dyla nw fod," mynta fi, “ond wy
ddim yn gallu cretu fod acor yr hall yn mynd i wella pethach. Wy I yn cretu
'nawr taw dylanwad y cinemas sy'n gyfrifol am lawar o'r 'roughs' sy ar hyd yr
hewlydd bob nos o ran 'ny." “Wy i wedi gwed ys lawar dydd y dyla ni neud fwy o use o'r capeli at ganu
nos Sul ar ol y brecath," mynta Dai, “ne fe ddylau bido dychra'r
gwasanath nos Sul spoi yn saith o'r gloch; a fel 'ny bysa ni ddim mas spoi yn
hannar awr wedi wyth ta beth. Wy i yn meddwl y dylsa'r Band of Hope gwrdd am
bump yn y festri, a'r Cor yn y Capel, a'r hen frotyr mewn dosparth Beiblaidd,
etc., etc., ac am saith o'r gloch y bysa ni i gyd yn cwrdd yn y capeli i gal
y fendith ar y cwbl trw'r brecath a'r gwasanath nos Sul. Dyna marn i,” mynta
Dai. “Wyt ti yn dicyn o brogessive o hyd, Dai," mynta fi, "a wy'n
meddwl fod rwpath yn dy awgrym di hefyd. Ma hwn yn gwestiwn mawr, wel di, a
sposo na setlwn i'n dou ddim o ge heno. Wy yn folon cydnapod nag yw pob path
sy'n y capeln [sic; = capeli] ddim a'r genuine stamp arno, ond wy'n cretu,
Dai, fod safle y capeli ar y cwestiwn hyn yn safe iawn." Ma deputation mawr i fynd o flan y Cownsil ni yma ar y cwestiwn yr wthnos
nesa, a ma Dai a fi yn meddwl mynd i glwad y ddadl ta beth, a fe rown wpod i
chi fel Mishdir y Darian, shwd pasws petha. I ni'n dishgwl y bydd i yn dwym
iawn na. Ma'r Soshals ar i gora, a rai tight i nw hefyd, a ma hen ymladdwrs y
capeli ma fel ta nw wedi duno, a fe fydd na fatl dda iawn, i ni'n ,dou cretu
ta beth. PARTNER DAI. |
|
|
|
||
...
|
|
|
|
(delwedd 5563) (1
Mehefin 1916) |
Y Darian. 1 Mehefin 1916. Llith Partnar Dai. Mishdir y Darian, — Fel gwetas fe eth Dai a fi i'r Cownsil i glywed y
ddadl ar acor yr Halls ar y Sul. Fe ethon mes o'r gwaith yn gynar, a lan yn y
"bond” cynta, a wedi mwstro i ymolch dicyn, a etrych yn weddol o deidi
fe geson yn hunen wrth ddrws Hall y Cownsil, ond fe gollas i Dai. Cwrdd netho
i a chwpwl o ddynon parchus o'r capeli; on i yn meddwl mynd miwn yn i cysgod,
nhw, ac ar ol wilia yn hamddenol fe symutson ym mlen er mwyn mynd miwn, ond
fe eth yn floc ar unwaith; odd y lle menta nhw yn rhy llawn, ond pwsho mlen
netho ni nes bod y lle yn rhy dyn i symud, ac erbyn i ni gel golwg ar room
fawr y Cownsil dyna le odd Dai gyda'i hen bartnars o flan gaffar y cwrdd, ac
yn barod iddi spowtan i, a phan gwelws gwyr y capeli y boys hyn fe ethon yn
grac-gwyllt, a dyna lle rodd tuchan a chlepar, nes y deth gaffar y Cownsil
mas a throi pawb yn un dorf tu fes i ddrws y room fawr, a thrio trefnu
pethach. Fe enwyd rai o bob ochr i wed ticyn, a fe ges reiny fynd miwn gynta,
a chan y mod i yn napod cwpwl o ddynon respectabl o'n capal ni, fe geso fynd
miwn, ond jawch ariod pan on i'n etrych round odd Dai yn ishta wrth ochr un
o'r Labor members. Wedi galw petha i drefan fe agorodd y cadeirydd y cwrdd yn
ddecha iawn - tipyn yn dawel odd a. Ma'n depig ma blaenor Methodis yw a, a
rhai pwyllog y'n nw. Ar ol hyn fe ddechriws y fatl. Hen weinitog gyta'r
Baptis agorodd y ball. Hen ganon odd wedi wmladd llawar batl o'r blan, ac yn
wir fe ges wrandawiad parchus. Odd a yn twymo ac yn mynd i hwyl witha, a
gallach feddwl ma mewn cwrdda mawr o chi. Yr odd iaith yr hen ganon yn iaith
Gwmrag dde, er mai yn Sysnag odd a yn llefaru. A rodd yr yspryd Cwmrag yno
drwy'r arath i gyd. Fe gollwyd lawer o ddagra wrth i glywad a yn dadla mor
selog dros gadwrath y Saboth, a braidd nad o'ch chi yn clwad amball i Amen yn
dod witha. Fe adews apel yr hen bregethwr parchus ddylanwad da ar y Cownsil.
Odd a yn dret gweld Dai a'r Labor Boys yn gwrando. Odd y dwr yn rhytag lawr
dros i gruddia nw, ac odd cwilydd arni nhw iwso'i nisheti i sychu i gwyneb.
Odd na dafarnwr ne ddoi, a gaffars gwaith glo, odd ddim wedi clwad pregethwr
slawar dydd fel ta nw wedi cal sglyfath; odd a yn dret etrych ar i gwynepa
nw. Fe wetwyd wrtho i fod yna agnostics, a dychra infidels yn etrych yn swil
gwala, on i yn teimlo fod yr hen weinitog wedi ennill y round gynta yn chep
ta beth. |
|
|
|
|
(delwedd 5564) (1
Mehefin 1916) |
Weti ny fe ddeth na ddou goliar i'r ring. Odd y rhain hefyd yn gwed yn
dda, yn gwed o'r galon, ac yn towlu llawer ar i dilo a'u bricha ond odd yr
hen foi wedi gneud shwd stroc fel nag odd dim maeddu arno fa; odd yn amlwg
fod y ddou hyn a'u calonna'n reit ond i penna'n gam - on nw ddim yn gallu i
gwed i cystal a'r pregethwr. Nawr fe ges y ddou Soshal i shawns, a roen nw yn
ymladd yn dde. Gwed on nw am gulni rhyw rai ac ar ryddid llafar — brawddega
Sysnag ddicon cyfarwdd am y "reit of free speech," "the
demands of the democracy, "the growing tendency of the age," and
the "proper development of the human nature." Dyna'r diarhebion
oedd y boys hyn yn i gwed, ond o nw ddim yn bachu n y crowd, on ni yn teimlo
fod y boys ar i gora yn trio ennill ffafwr y Cownsil, neu i ennill safle dde
iddi nhw i hunen, ac odd ’ma blatform net i showo. Meddyliwch chi nawr am y
Cownsil a'r Cownsillars — dynon dewisedig bob un, a golwg fawr urddasol arni
nw hed - tri ne bedwar o nw yn berchnogion gweithfeydd, dou neu dri manager,
J.P's, a rif lled dde o Labor members. Yr odd ma le net, fel y gwetas i, i
neud show, ac wy'n siwr fod y boys hyn fel y gwetws Iesu Grist am y Pharisead
'ny "yn derbyn i gwobr," ac wrth gwrs o 'nw ar y ffordd i ennill
racor dw i ddim yn synnu fod y boys hyn yn gneud y gora o'i shawns. Wedi i'r
batl fel hyn i bara am awr ne racor, fe gymerodd y Cownsil at y matar, ag odd
raid i chi deimlo ar unwaith fod gwell wilia wedi bod ar y pwnc nag odd nawr
gyda'r Cownsil. Fe gynygiwyd math o gompromeis yno fod yr halls yn cal i acor
at achosion o wir angen ynglyn a phyncia llafur. Un o'r Labor men mwya
parchus ag yn J. P. gynyciodd, ond ches a ddim eiliad; fe geson rai mynyta
lled dwym. Ma yma Ddoctor coch ar y Cownsil, a ma pen hwnnw i'r Soshals fel
flag goch i darw, on nw ar i draws a yn y fynad, ond ma fe wrth i ddileit
iddi cel nw, ac oddi yn dwym iawn rynti na witha. Fe wiliodd un pregethwr
hefyd fel aelod o'r Cownsil yn barchus iawn ag yn bwyllog. Odd a yn ofalus
iawn beth odd a yn i wed, ond o chi yn teimlo fod grym yn ieiria fa. Ma'r
pregethwrs ma y ran fwya o nhw yn |
|
|
|
|
(delwedd 5565) (1
Mehefin 1916) |
gwpod y ffordd i wilia, ac odd a yn amlwg fod hwn hefyd yn cal ddylanwad. Odd yr amsar wedi mynd ag o nw yn dychra gwaeddi "foto,"
"foto." Wrth gwrs odd dim fot gen i na Dai, ond o ni yn gwaeddi
"foto" nawr hed. Odd na bump ne wech o'r Counsillors yn mo'yn
wilia, rhai yn awyddus am neud show, ond odd i "too late," ac fe
awd ati i gownto'r fots — "for and against.” Medder mishdir ’roedd mwy
"against” acor yr halls. Weti ny fe ath pawb sha thre. Odd Dai dicyn
down in the mouth, er nag yw a ddim yn mo'yn acor yr halls "er mwyn y
boys bach i fam," ys dywedodd a, eto i gyd ma fa'n lico gweld y Soshals
yn scoro. Ond scorso nw ddim y tro hyn ta beth. -- SYMUD Y CLOC YM MLEN. Syr, — Dyna le fu yn ty Dai bora heddi. Odd yr hen fenyw wedi gwed wrth
Dai — "Gofala Dafydd droir cloc yna mlan heno" "All right,
mam," mynta Dai, ond am ddeg o'r gloch pan odd yr hen fenyw yn mynd i'r
gwely fe anghofiws i bod i wedi gwed wrth Dai, a fe drows y cloc mlen i
hunan. Bythti awr wedi 'ny ma Dai yn dod miwn, ac yn ol orders i fam yn troir
cloc ymlan. Fe fytws dicyn o swpar, ac fe eth i'r gwely. "Galwch fi
bythdi saith bora fory, mam,” mynta Dai. "All reit," medde'r hen
wraig, a felni bu. Dai odd y cynta lawr yn yr estar ni, ac yn mynd o ddrws i
ddrws i alw ar bawb, hyd yn nod y gweinitog sydd yn byw ar ben ucha'r hewl.
On nw i gyd wedi troi cloca mlen ond fe fynnws Dai i duno nw awr yn gynt na
ddylsa fa, ac odd capel Dai yn arfadd acor am ddeg, ond fe fynnws Dai fynd
i'r capal am wyth y bora — fe a'r boys bech. Mae a yn tyngu heno nad os neb
yn yr hewl hyn wedi symud i cloca mlan ond efe. PARTNAR DAI. |
.....
|
|
|
|
(delwedd B2226) (15
Mehefin 1916) |
Y Darian. 15 Mehefin 1916. Llith Partnar Dai. Mishdir y Darian, - Ddethoch chi na'r Tramp ddim draw i Gymanfa'r Iaith i
Ferthyr dydd Satwrn diwetha, ac on i a Dai ar y look out am danoch chi'ch
dou. Fe gesoch gollad ta beth. Odd Dai a fi oddi ar pan fuo'n ni yn Gardydd
yn tyngu y bysa'n ni yn mynd i Ferthyr. Ag odd dim an stopa ni, fe withus y
noswath cyn 'ny, a fe geso i fynd off yn gynnar er mwyn dala'r train un. Odd
gaffars y Gymanfa wedi trefnu dechra am un, a dyw 'ny ddim yn deg. Wrth gwrs
fe all gwyr a gwracedd yr ysgolion ma fynd yn net, ond rhaid i rhai fel Dai a
fi golli turn ne witho mlen. Odd Dai ddim yn folon hed, ac yn tyngu mai acha
turn stop y dela'r Gymanfa fod, fel bo'r colliars a'r haliars ma yn gallu dod
i'r cwrdda; wath ma rhain i gyd yn lico'r hen iaith ac yn barod i ymladd
drosti, a mae yn druenu mawr na chela'n nw'r shawns. Y tro hyn hefyd fe ddeth
na hen foy arall gyta ni, hen fardd de iawn, sy yn gwitho yr ochr isha i ni.
Fe gollws e dyrn er mwyn bod yn siwr o ddala'r traen. A bachan bidir yw'r
bardd; fe enjoyws ynta i hunan yn net; gwetsa fa ddim llawar, ond odd a fel
parrot y paddy yn meddwl shew. Odd i bythti ddou o'r gloch pan ddethon ni yn tri i Ferthyr, a ffindson y
lle mas ar unwaith lle on nw yn galw Y.M.C.A. arno, a mor gyntad a dethon ni
mwn trwy'r drws fe deimlon rhwpath yn y gwynt, swn sharad Cwmrag clir. Hen
Schoolmaster o Bendarran odd ar i drad, ac yn i gwed i yn iawn ar sefyllfa
addysg yn i berthynas ar Gwmrag. Odd yr hen foy yn gwpod ffordd i wed ta
beth, ac yn cico yn dost ar draws bwrdde addysg sirol Cymru, yn enwetig Shir
Frychinog. Dodd a ddim yn siwr pun a mynd mlan ne mynd nol odd y Bwrdd Addysg
'ny, ac odd am oleuni ar y matar gan y Proffeswr Joseph Jones, o 'Bronddu;
odd e yn y Gymanfa dros Shir Frychinog. Ar ol i'r Proffeswr drio rhoi golwg
weddol ar bethach yn i shir e, fe sharatodd hen fishtir Ysgol Comyn Berdar yn
barchus iawn ar y penderfyniad odd yn llongyfarch yr awdurdota addysg
elfennol ac uwchraddol am i bod nhw yn helpu addysg Gwmrag ymlan. Y peth on
ni'n tri yn deimlo, odd fod gormod o le i gwyr yr ysgolion ma o hyd, ag i Dai
a fi ma shared ysgol y rhain fel sharad shop. Ar i 'gol nw fe sefws un o weinidogion y Baptis o'r Cwm hyn, ar i drad yn
llongyfarch yr hen wled ar y ffordd ddecha on nw wedi catw Gwyl Dewi y
flwyddyn hyn, a odd am ddino gwlad y ffermwrs ma i neud yr un peth. Hen gawr
yw hwn, ma fa'n cario'r tan Cwmrag gydag e i bob man, a ma Dai yn synnu fod
a'n gallu bod mor dwym a fynta'n gwitho cymant yn y dwr, ond odd y bardd yn
gwed ta felny' odd a'n cwni'r stęm mor uchel, a dyna fel ma cymint o fynd yn
yr hen foy. Ar i ol e fe sefws Bardd o Ferthyr ar i dred. Postman glywes i yn
cal i alw yn Ferthyr-fab. Odd hwn yn wilia yn ddecha iawn. Odd yr amser yn
mynd, ac odd want bwyd ofnatw ar rhai o'r delicets. Y matar nesa o'n nw'n drafod yn y cwrdd odd y ffordd ora i etrych ar ol y
Sowldiwrs ar ol nhw ddod nol o'r rhyfal, a ma golwg ryff ar lawar o nw nawr
ar hyd yr heolydd, heb ddim breicha, a choesa, a chwlffe mawr o henyn nhw'n
isha. Yr Henadur William Lewis, Merthyr, odd yn cynnyg y matar hwn, ond odd
dim golwg glir ar bethach nes i ryw fachan bach byr o'r West godi ar i dred
ac yn clirio'r niwl i ni, ond yn amlwg bod hwn yn diall y pwnc yn net, ac fe
geson ddeg myned twym cyd ag y bu hwn wrthi. Allwn i feddwl fod hwn yn Labor
Member dros rhyw le bach yn y West na. Os na netho'n i gamsyned ma o Gwmtwrch
odd a'n dod, a sa chi, syr, yn gallu cal hwn i wed gair drw'r "Darian”
wrtho'n i ar y cwestiwn hyn fe fydda'n siwr o fod yn dreat i ni. Erbyn hyn
odd pawb yn gwaeddu am de, ond odd na lawer iawn o waith i neud cyn cal te.
Ar ol y sharad hyn fe nethon y casglad, a gwetwch wrth Tawenog nag odd dim un
pishin tair yn y box nes y cyrhaeddws a Dai a'r Bardd a fi, dim ond cinoca, a
odd Dai bron a thyngu pan gwelws a'r box. Geson i a'r bardd waith iddi gatw
fa lawr; odd a moin adrodd "Can y Pishin Tair” yn y man 'ny. "Pam
ta cinog yw i yn mhob casglad bron heb neb yn hito dim am yr achos, ond towli
y peth shepa miwn i'r box wastod," menta Dai. "Pam, pam?"
mynta'r bardd a finna. (I barhau.) |
.....
|
|
|
|
(delwedd 5595) (22 Mehefin 1916) |
22 Mehefin
1916. Y Darian. Llith
Partnar Dai (Parhad.) Ar ol y
cwrdd hyn o'n i gyd i droi mas ishta ffest clwb, ac odd Dai wedi lando, odd
a'n cofio pan odd a'n troi mas gyta'i dad slawar dydd yng nghlwb yr “Hen
Gymry," a odd a'n meddwl am “fand" a "marcho," a
"chino," a "flags," ond pan ethon ni mas i'r hewl, fe eth
yn grac wyllt, ac yn gwaeddi “Ble oedd y band?" “Ble odd y flag?"
etc., etc., a fe geso i a'r bardd ddicon o waith iddi gatw fa mewn ordor, ond
wara teg nawr, odd dim llawar i wed wrth Dai, fe ddyla fod na fand, ne flag
ta beth, er mwyn i Saeson a Chymry claear Merthyr gel deall beth odd yn bod.
Fe symudson ym mlen, a fe gerson yn lled deudu, odd na siwr o fod rhyw ddou
cant yn y rancs i gyd, ond fe glywas i sawl un yn gofyn, "Anglodd pwy yw
hon?" ond mlen ethon i, ta beth, lawr drw'r Heol Fawr, a throi i Heol
Nant-y-gwenith, a mlan at Gapal Ynysgau, a'r man 'ny odd ty Joseph Edwards,
yr arlunydd, un o'r naddwrs cerrig gora fu yn Llundain ariod, mynta'r dyn odd
yn gwed am dano fa |
|
|
|
|
(delwedd 5596) (22 Mehefin 1916) |
wrthon i.
Oddna yn gwed bod a'n yn gallu cel yr angal glana mes o'r cerrig gwynon odd
a'n naddu, ac o'n ni'n tri synnu fod a wedi cel i eni mwn shwd dwll o le. O'r
man 'ny fe ethon mlen i Penry Street, at dy bachan arall o Ferthyr odd yn
gallu paento angylion ar bishis o ganfas. Odd Dai a fi yn meddwl witha fod y
sharadwrs ma yn gwed celwdd gola wrtho ni, ond pan gofion ni ma mewn stapl y
ganwyd y Gora welws y byd ma ariod, on ni yn fwy parod iddi cretu nw. A ma'r
bardd yn gwed wrtho ni, “Dyw Genius," menta fe, “ddim yn cal dewish y
lle myn hi, ond fe fynniff ddangos i hunan o bob man." Marcho mlan netho
i weti'ny drwy glwyd fawr gwaith Cyfartha, a odd Dai. yn tyngu fod a wedi
clwad yspryd 'puddler' yn galw "Dai Oi" arno fa, ond “nonsans odd
'ny," medda'r bardd, ond yn sytan dyma ni o flan estar fach o dai teudu
a glan iawn. Wrth gwrs, dywetydd dydd Satwrn odd i, ac odd y mynywod bach wedi
cwpla'r gwaith yn gynar, a'r lle yn etrych yn len net. Fe sefson o flan y ty
bach canol yn yr estar, ac yn y ty 'ny ma'n depig y ganwyd "Joseph
Parry," “Dr. Joseph Parry," y cerddor mwya welodd Cymry hyd yn hyn,
mynta Dai, ac odd y dwr yn tascu o'i ddou lycad a wrth wedi 'ny. Fe ddeth na
lwmpa mawr i wddwg y bardd a finna. Odd tad y bardd wedi bod yn canu shew ar
y “Bachgan Dewr" a “Gogoniant i Gymru," ac odd gyta fa ewyrth odd
wedi ennill sawl gwaith ar ganu "Baner ein Gwlad," a fe gofiais i
am y mam a hen gor Twmi Parri odd yn canu yr anthema o waith y Dr. - “Mor
hawddgar," “Pebydd yr Ar- glwydd," "Ar Don," etc., a fel
na fe geson i bwl o hirath. Wedi i'r
dorf grynoi o flen y ty, fe alws y cadeirydd ar Ioan Bidir i ben y gater. Hen
fachan odd hwn odd wedi lodgo gyda tad a mam y Doctor yn yr hen dy bach o ni
o'i flan a nawr, a odd i yn blesar i glywad a'n atrodd y stori am fora oes y
Doctor. Odd a'n sharad o galon, a than deimlata, achos odd dagra mawr yn
cwmpo o'i lycad a ar y papyr odd yn i law a. Ar i ol e fe alwyd ar Tom Price
i siarad ar y cerddor, fe sharatodd Tom yn fine. Odd a'n blesar iddi glywad
a. Gwed odda fod y Doctor wedi eni yn gerddor, fod i fam a yn gantores dda, a
bod i yn dod o Rymni, a bod ysgol gân yr Ynys- gau, a Band Cyfarthfa wedi
dylanwatu |
|
|
|
|
(delwedd 5597) (22 Mehefin 1916) |
yn drwm ar
alluodd cerddorol y Doctor. Fe geson hefyd racor o hanes y Paentwr, a'r
Naddwr Cerrig, a hefyd am Tom Stevens y llenor mawr; ac yn wir i chi, odd y
boy odd yn wilia am Tom Stevens yn gwed yn dda. Dyn mawr odd y llenor hwnnw.
Withodd yn galad i gal gafal ar Hanas Cymru. Cemist odd a, a mae enw fa ar y
shop nawr yn yr Heol Fawr, a wrth ddod nol fe fynnws Dai alw miwn am owns o
loshin at y peswch o barch i goffa yr hen lenor enwog. Ar ol y cwrdd hyn fe
ethon yn ol i'r Y.M.C.A. i gel te; ag ar y ffordd fe ffyndson mas pwy odd ar
y march. Ag odd na set o fechgyn net. Odd Gwyrosydd yno, o'r Mount. On ni
ddim wedi i weld a er's blynyddoedd, a odd a'n gwaeddi Amen wrth glwad Tom
Price yn gwed cystal am y "Doctor." I chi'n gweld Gwyrosydd ofynodd
“Ble'r eth yr Amen?" a on ni yn synnu dim i glywed e'n gwaeddu, ond o ni
ddim wedi weld a er's pan odd a yn pwyso yn y Garw. Odd Seth P. Jones,
Pen-clawdd ma, a John Price, Rhymni, brawd Tom; odd Gwyddonfryn ma, a
Sarnicol, a bechgyn a merched bron o bob man o Shir Forgannwg. Pan dethon ni
'nol i'r room i gael te odd y lle yn flocked up. Fe ethon i gal chat gyda
Boys y West. Odd Dewi Samlet yno, a phregethwrs mawr a bach o'r west. Odd Dai
yn grac am introduction iddi nhw i gyd, a wara teg – “Arthen," fe ddylan
gel shiglo llaw a'n gilydd. Meddylwch chi nawr am foys twym y West yn cel
shiglo llaw a bechgyn cool Shir Frychinog. Fe
fydda yn help i symud i gwed Cwmrag nw. |
|
|
|
|
(delwedd 5598) (22 Mehefin 1916) |
Ar ol y
te, a the campus odd a, fe ethon mes am dro, a chal whiff a chat, gyta
Gwyrosydd a'r boys erill. Mr. Telynwr oedd enw'r gwrbonheddig odd yn rhoi'r
te i ni. Sais odd a, a fe sy'n dicwdd gaffro Corporation Merthyr ar hyn o
bryd. Efe hefyd lanwodd y gatar yn y cwrdd llawen am saith o'r gloch, pan y
ceson ni y tret o wrando cor o fechgyn bach o Ysgol Dowlais yn canu alawon a
chaneuon Cwmrag yn ardderchog, a Pharti o'r Gellideg yn perfformio drama un
act ar un "William," o waith bachan o Ffynon Taff. Un o'r comedies
mwya chwerthinllyd welson i ariod, yn cel i acto yn dde digynnyg. W. O. Jones
hefyd yn canu penillion gyda'r delyn yn dda iawn fel arfadd, a mab Laddin
Gibbs y grinder yn wara'r delyn iddo fa. Fel na fe alson i ddydd Satwrn net
ym Merthyr, Dai a finna a'r bardd. Dywetodd y bardd fawr, a wrth fynd nol yn
y tren o'n i yn gofyn iddo, “Beth o'ch chi'n feddwl am Tom Price a'i
arath?" A allach weld fod i foes barddoni fa'n llawn, a dyma wetws a: - “Grymus
gawr ymysg gwerin, Croew ei fant, cywir ei fin." I
Gwyrosydd: “Athrylith
wir, loewath ach, Heb bosib
ei hapusach." I
Sarnicol: "Sarnicol,
syr? un clws yw, Breuddwydiwr a bardd ydyw.” |
.....
|
|
|
|
(delwedd 5605) (3 Awst 1916) |
3 Awst
1916. Y Darian. Llith
Partnar Dai “Paento
Gwynepa.” Mishdir y
Darian, - Dyna'r
pwnc sy wedi bod yn cel i drafod drwy ffas y gwaith ma yn ddi- weddar yw
“paento gwynepa”; a fe we weta wrtho chi ffordd cwnnws y matar diddorol hyn.
Ma Dai wedi joino cwmpni dramayddol, ag odd y balance sheet yn cal i darllan
nos Wener diwetha, ac ym mysg y taliata yr oedd wigian am baento gwynepa. Odd
Dai ar y cynta ddim yn teimlo yn folon iawn i dalu hyd nes bod a yn cal
eglurad, ac yn naturiol iawn fe ddeth Dai a'r cwestiwn i'r gwaith, ac i ni
wedi cal trafodath ddoniol iawn arno. Ma'n depig fod yn rhaid paentio'r
gwynepa i atab y parts odd yn cal i wara gan y bechgyn a'r merched. “Meddwl
di nawr,” mynta Dai, “y mod i yn wara part dyn meddw, fe fysa rhaid paento
nrwyn i yn goch er mwyn gneud y part yn reit.” “Wel bysa,” medda'r boys
gyta'u giddyl i gyd, wath ma nhw'n gwpod fod Dai yn di-total ronc. “Ond,”
medda un o'r coliars ma, “ma mwy o baento ar wynepa yn mynd ym mlan nag i ni
ariod wedi feddwl. Edrychwch wrth fynd o'r gwaith yn ffenestri shopa'r
cemists ma, a fe welwch chi fod y ffenestri yn aml iawn yn llawn o baent
gwynepa.” “Ia, ia,” i mynta Dai, “i ferched.” 'Necen wir fe wn i fod dynion
yn paento hefyd. Ma'r ôs i ni yn byw yndi yn dwyllotrus iawn; wyddoch chi
ddim yn iawn pwy i chi'n gwrdd.” “Dwy i yn beio neb am baentio yn y dramodau,”
mynta Dai, “ond os yw'r jobin yn cal i gario mes ar hyd yr heolydd ma, fe
aiff yn ddangerus iawn.” “O,” mynta
bachan o goliar, “ma paento yn fine art. Dyna fydd y beirdd a'r cerddorion yn
yn neud, paento syniata. Gwelwch chi fel ma'r beirdd yn gallu paento'r gwanol
dymora yn y flwyddyn, a'r cerddorion hed. Meddylwch nawr am “Y Gwanwyn” a'r
“Haf” gan Gwilym Gwent fel ma rheiny wedi paento.” “Ia, ia,
mynta Dai, “ma peth fel na o'r gora, er fod llawar o'r beirdd ma yn paento
llawer o bethach na ddyla nhw, yn paento
y rhosyn a'r lili yn aml, a llawar o nhw wedi bod yn paentio'u trwyna
hefyd, a paent costus iawn yw hwnnw.” “Chwara
teg i'r beirdd, hynny yw i'r gwir feirdd,” mynta'r Bardd sydd yn gwitho yr
ochr isha i ni. “Ma'r gwir feirdd fel y gwir gerddor yn gynnil iawn ar baent,
dyw'r gwir grefftwr byth yn splasho gormod, ond yn gynnil ac yn ysgafn iawn i
gyffyrddiad; ac am baento trwyna dos na neb o'r beirdd yn euog o hynny yng
Ngymru heddyw.” “Beth am y
prygethwrs ta?” mynta Dai. “O,”
mynta'r Bardd, “ma nhw wedi gwella llawar yng Ngymru. Ma llawer o nhw heddi
a'u gwynepa yn cal i paentio gan nerth i syniata a'i teimla wrth weyd y gwir.
Fe wn i am un sydd yn gwynnu gan i natur wrth bregethu ar bechodau i hoes, ac
fe wn am lawar fydd yn cochi gan hwyl a gwres yn nraddodiad i bregetha, a
lliw costus iawn i bregethwr yw hwnnw sydd yn lliwio'i wyneb a gan deimlata
wrth draddodi'r gair.” “Well
done, y Bardd,” mynta Dai, i chi yn gallu defendo'ch ochr yn net, chaiff neb
wed gair cas am fardd, na phregethwr na fyddwch chi yn barod i ymladd drosto.
On i ddim yn meddwl bysa'r glepar yn mynd fel gneth i pan awgrymes i'r
testyn. Don I ddim yn meddwl fod cymaint mewn paento gwynepa, ond dyma 'Wil
Twyn Coch' yr haliar yn dod, a ma’n well i ni gatal i mana, ne fydd Wil yn i
bwcwth i os dealliff y'n bod ni yn trafod lliw trwyna. PARTNAR
DAI. |
.....
|
|
|
|
(delwedd 5602) (21 Medi 1916) |
Y Darian.
21 Medi 1916. Llith
Partnar Dai. Mishdir y
Darian,- Mae Dai yn
cretu'ch bod chi wedi'n anghofio ni, ond o'n i yn gwed wrtho fa mai arnon
ni'n dou oedd y bai. Ond y gwir am dano ma Dai yn chwyddo dicyn oddiar pan
glywws a fod Gwili wedi atrodd am dano yng Ngymanfa'r Baptiss yng Ngwm Garw,
“a ma prygethwrs erill hefyd yn lico atrodd am dano i," menta Dai.
"W i yn itha bolon iddi nhw atrodd am Dai dim ond iddi nhw acto hefyd
fel Dai." Dwy i ddim yn siwr nag os na lawer un yn prygethu nad i nhw
ddim mor barchus o'u mam a Dai nac yn gofalu am foys bach i brawd, fel y
gwneth Dai, a wara teg i Dai ma fa yn para i bregethu efengyl y gyflog ar
tai, a hynny i bawb yn ddiwahan, ac nid i blaid neilltuol o ddynion. Mae Dai
yn para yn fyw iawn o hyd i fuddiant y werin, ag odd yn dda gyta fa fod Gwili
yn cario'r tan i ganol Cymanfa'r Garw. "A fe elli di fentro os dilyniff
y boys ma Gwili, fe fydd y capeli ma yn llanw yto. Dim ond i'r gwithwr gael
teimlo fod yr un parch iddo fe yn y capel ac sy i'r shopwr a'r gaffer, fe
sticiff y gwithwr yn y capel fel glue.” Oddiar pan
sgrifenson ni air i chi o'r blen i ni wedi bod yn Llanstephan ein dou, ac fe
eth y Bardd sydd yn gwitho yr ochr isha i ni am wthnos i'r Eisteddfod yn
Aberystwyth. Ag yn Llanstephan odd Dai fel ta fe wedi cel i ollwng yn rhydd
o'r jail. Fe, gyrhaeddson yma un bore ffein am hanner awr wedi deg, ond cyn
cino oedd Dai wedi trio'i laish ar y platform yn y Stics; a wara teg iddo, ma
fa'n ganwr lled dda ar "Mentra Gwen," "Plas Gogerddan," a
"Baner ein gwlad," ac fe ganws y tair cyn dod off oddiar y platform
nes bod pawb yn synnu pwy odd ’no. Ar ol
cinio eth Dai i gocsa, er cael cocs i frecwast fore trannoth; ac am whech ar
ol te odd Dai yn aros am Steddfod y Stics. A wyddoch chi, Mishdir y
"Darian," ma na atarn bidir yn dod i Lanstyffan, ac fel ’ny odd i
yr wthnos hyn. Odd na, fachan bach o Gwmtwrch yn gadeirydd, llywydd ac
arweinydd. Un bach byr odd, a dicyn bach yn gloff, ac yn Gynghorwr Sirol
hefyd, a dicon yn i ben a i ffido'r Steddfod Genhedlaethol am wthnos gyfan.
Odd a, yn ddicon o grwth a thelyn, ac yn cadw pawb i wherthin spo nhw yn
yfflon. Fe ynillws Dai hefyd ar ganu |
|
|
|
|
(delwedd 5603) (21 Medi 1916) |
“Mentra
Gwen," ag odd pob merch yn cretu fod Dai a'i lycad arni nhw pan odd yn
canu, ac wrth gwrs fe eth yn ffefrat ar unwaith. Fel gwetas i wrthoch chi,
lle bidir am sport yw Llanstyffan, y petha gora odd yn mynd ma odd areithio
ag atrodd ystoriaus. Odd ma flaenor Methodis o Gwm Rhondda yn ennill ar
areithio, a bydda neb yn meddwl am dano fe wrth i weld a ar y platform fod a
ariod wedi bod yn seriws, ac yn wir odd yno bregethwrs Methodis fel ta fa
wedi "let loose" am bythefnos, y nhw odd yn ennill am atrodd
ystoriaus. Odd ma brygethwrs Sentars a Baptiss yn ddwl i gwala ma, hefyd, a
J.P.'s a Miners' Agents fel ta nhw wedi colli y ticyn odd gyta nhw. Welsoch
chi shwd le ariod am sport, pawb ar i gora i gatw melancoli i mas o'r wlad.
Fe geson orsadd a steddfod ma bob wthnos, a dicon o gystadlu bob tro am ddou
a thri diwrnod. Odd bechgyn galluog yn beirniatu ma hefyd. Odd na foy bach o
Glytach Vale, yn L.T.S.C., yn beirniadu yn net, a School Master o
Nantgaredig, mab Beriah Gwynfe Evans, yn beirniadu yr amrywiaeth gystal a'i
dad, a dicon o gystadlu, a'r cwbl yn Gwmrag croew. Odd y cwpl Saeson odd ma
yn teimlo out o place altogether. Fel na fe alws Dai a fi bythewnos wrth y'n
bodd, yma. I ni wedi bod yn comparo notes yma; a'r wthnos nesa fe gaiff y
bardd ma wed i farn am yr Eisteddfod, a chretwch chi fi, ma na bethach
rhyfadd ym mocs y bardd hefyd. PARTNAR
DAI. |
....
|
(delwedd 5607) (12 Hydref 1916) |
Y Darian.
12 Hydref 1916. Llith
Partnar Dai. Mishdir y
Darian, - Fel y
gwetson ni wrthoch chi, ma'r bardd ma am wed ticyn o'i brofiad ar ol bod yn
Steddfod Aberystwyth. Cardi yw'r bardd, ac wrth gwrs odd a'n falch gel shawns
i fyned am wthnos i'r Hen Shir, a fe eth hefyd ar ol cel pai dydd Satwrn. Fe
eth i Gastallnedd nos Satwrn er mwyn cael bod ar y main line yn gynnar bora
dydd Llun. Yn y ffes
waith ma sy gyta ni nawr ma pob short yn gwitho - aelota clwba, a chapeli, a
swyddogion hefyd o bob short, cadeirydd clwb y Toris a diacon i'r Wesleys,
Dai a fi a'r bardd, a ma hen labrar gyta ni hefyd sy wedi torri lawr, wedi
bod yn giwrat yn Eclws Loegar, a phan fyddwn ni'n cal spell gyta'n gilydd ma
gwahanol syniata, yn naturiol ddod i'r golwg, Dai fydd yr interviewer ran
fynycha, a fe fu'n holi'r bardd y bora cwrddson ni a'n gilydd. "Gwelsoch
chi J.J. ?" mynta Dai. "Wel naddo," medda'r bardd, ac fe
ges y'n shomi yn fawr yn hynny. Efe oedd un o'r beirniaid hefyd ar destyn y
gadair, ac mae'n debyg fod yna wahaniaeth barn rhyngd.do a'r ddau feirniad
arall, sef yr Athro Morris Jones a Berw." "Pwy
yw y Morris Jones ma?" mynta Dai. “Fe yw ych gaffar chi'r beirdds
ma?" “O
nage," meddai'r bardd, dyw e ddim yn fwy o feistr arno ni na neb arall.”
“Wel, fe
alswn ni feddwl i fod e yn lico'ch gaffro chi, ta beth. Fe sy'n |
|
|
|
|
(delwedd 5608) (12 Hydref 1916) |
gwed pwy
yw'r gora'n wastod, ond taw a?" "Wel,
ie," medda'r bardd, "pan y bydd y prif athro yn beirniadu iddo fe
bydd y beirdd, o barch iddo fel ysgolor a ieithydd medrus, yn rhoddi y
safle flaenaf.” "Wel,” mynta Dai,
“oti e wedi ennill catar ne goron ariod?" “Wel nag ydyw, am wn i dyw a
ddim wedi cystadlu." “Wel ffor ni," mynta Dai, “pwy sens yw doti
referee acha batl sy ddim wedi bod mewn batl ariod i hunan?" Wel fel yna
y mae, rhyw yswildod barddol sydd yn cyfrif am safle'r prif athro fel
beirniad." Wel ma J.J. wedi ennill catar ne ddwy ond yw a? Pan on i yn y ty gyta fa un tro fe wetws
wrtho i am ishta mwn catar odd e wedi ennill yn Carnarfon ne rhwla." “O,
ydyw," medda'r bardd, “mae J.J. yn fardd cadeiriol cenhedlaethol
gwirioneddol yn ddios, Dafydd." Wel, ffordd ddiaich i chi'r beirdds yn
gatal neb fynd o'i flen a ta? Mor bellad ag wy i yn gweld i chi yn acto yn
hollol o with." “Wel, fel hynny y bu y tro hwn," meddai'r bardd. “A
pwti neth J.J. ta, a pido dod i'r Steddfod?" "Wel nag e, nid pwdi
am wn i, ond yn hytrach na chreu diflasdod, gan fod yna ddau a'u barn yn
unol, a J.J. wrth gwrs yn foneddwr, fe gadwodd oddiyno." “Wel, wy i yn
teimlo yn ddig ta beth na fysa fa yno yn dal ei dir fel dyn, a phido gatal
i'r North men ma fynd dros i ben a." “Dyna
ffact," mynta cadeirydd Clwb y
Tories, “mor bellad ag wy wedi profi fe aiff y Northmyn ma dros ben pawb s galla nhw." “Wel, pwy
ges y gatar ta?" mynta Dai. “O, gweinidog ieuanc o enwad parchus yr
Annibynwyr o Fangor." “Wel, Northman odd hwnnw hefyd ta," mynta
Dai. “Wel, ia," medda'r bardd, South-man wrth gwrs odd y gora gyta
J.J." “Wel nage'n wir,” medda'r bardd, can belled ag y deallais i,
Gogleddwr yw y gwr hwnnw hefyd." “Wel, y Northmyn yw y beirdd gore nawr
ta?" “Nage, ond y nhw a ystyrir yn ora gan ryw blaid o feirniaid. “Pwy
blaid yw honno?" “O y blaid ysgoleigaidd farddonol yng Ngymru."
"Pwy yw rheiny ta'r bardd?” “Wel, beirdd y prif ysgolion, a rhai hynny
hefyd yw athrawon ysgolion canolraddol ac uwchraddol Cymru, bechgyn yn
ddiamheuol sydd yn gwneud gwasanaeth i'w gwlad a'i hoes drwy wella iaith, ac
arddull lenyddol y genedl, ond er hynny nad ydynt o |
|
|
|
|
(delwedd 5609) (12 Hydref 1916) |
angenrheidrwydd
yn well beirdd, ac y mae'r bechgyn hyn a dylanwad mawr ganddynt ym mhob man
bron, ac fe'u dewisir o barch iddynt fel ysgoleigion iaith a llen yn
feirniaid yn yr Eisteddfodau Cenhedlaethol a Thalaethol." “O, wel
wel," mynta Dai, gall dyn ddim fod yn, sglaig ac yn fardd ta?" "O,
gellir," medda'r bardd, "y mae ym mhlith yr ysgoleigion hyn rhai o
feirdd gora'r genedl." "Ac yn ennill yn y Steddfota hefyd,"
mynta Dai. “Ie, yn ennill yno hefyd." “Wel, pam na, fysa rheiny yn cal
beirniadu ta" mynta Dai. "O, y maent yn eu tro, Yr oedd y prif fardd Gwynn Jones yn beirniadu yn y
Fenni y tro diwetha yn y South, pan enillodd Sarnicol." "O, collier
o Ferthyr yw Sarnicol, ond te fe ?" mynta Dai. “O nage, nage,"
medda'r bardd, ysgolfeistr yw Sarnicol hefyd." “Os dim coliars a beirdd
i gal nawr neg os a?" "O oes," medda'r bardd, “y mae yna lowyr
yn para yn feirdd o hyd, ond ychydig iawn yw eu nifer yn awr." “Gallwn i
feddwl," mynta Dai, "nag os na ddim lawer o shawns i goliar nawr o
dan y schoolmasters fel beirniaid a chystadleuwyr." "Nac oes,"
medda'r hen fardd a'i lais yn crynu gan deimlad, "wedi dyddiau Ben
Bowen. Dwy i ddim wedi cwrdd a bardd dan ddaear o radd flaenaf, a thrueni
mawr yw hynny. Fy marn onest i yw fod pethau fel y maent yn awr yn lladd
diddordeb y lluaws yn yr Eisteddfod. Dim ond tri gynhygiodd am y gadair
eleni." "Ie," mynta Dai, ar y testyn odd y bai." “O,
nage. Fe wn i am dri neu bedwar o lowyr allai ganu'n dda ar "Ystrad
Fflur," ond y mae y ffaith fod arddull iaith a llen yn cael ei
phenderfynu gan brif-athrawon ac ysgolheigion yn lladd awydd y werin-bobl am
gynnyg o gwbl." “Look out," mynta Dai, “ma'r boss yn dod, a tra
bo'n ni yn gwitho ar y 'conn' ma'n well i ni fynd, ond fe fynnwn smack at y
mater hyn bora fory yto." PARTNAR
DAI. |
|
|
|
|
(delwedd 6585) (2 Tachwedd 1916) |
Y Darian.
2 Tachwedd 1916. Llith
Partnar Dai. Mishtir y
Darian. -Nid yn amal i ni fel gwithwrs yn cel cwrdd an gilydd fel y ceson ni
yr wthnos diwetha. Ma na fachan o fireman newydd yn y district sy moin neud
mark iddo'i hunan, a fire away yw gyta hwnnw bob bore, ond fire away ne bido
yr oedd yn rhaid i Dai i gal hannar awr o gros-holi ar y bardd yr wthnos hyn
yto. "Och
chi yn son am BEN BOWEN yr wthnos ddiwetha, fuoch chi yn gwitho ar i bwys a,
ond do fa?" mynta Dai. "Wel
do, Dafydd," meddai'r bardd yn bwyllog, "ac adgofion mwynion iawn
sydd gennyf am yr adeg hapus honno. Yr wyf yn ei gofio yn llencyn deunaw oed
yn cyfansoddi ei bryddest ar y "Deffroad” erbyn un o eisteddfodau
Aberdar, ac fel y cofiwch efe enillodd hefyd, ac fe osodwyd honno ynghyd, y
rhan fwyaf o honi, yn ffas y talcen glo, yn cael ei ysgrifennu ar dalpan o
gerrig, llinell bron ar bob carreg. Gwledd oedd gweithio wrth ochr bachgen o athrylith
Ben Bowen. Y mae hiraeth yn fy llethu wrth feddwl am ei fedd cynnar. "O
wara teg," mynta Dai, "arno 1 ma'r bai ond te fa." Beth i chi
yn feddwl am yr englyn buddugol i'r pren crafuol [= criafol] na?” "O,
meddai'r bardd, "gwell gennyf beidio son am dano; ma Dafydd y Crydd yn
son dicon am hwnnw; wrth gwrs, fe wyr pob crydd ei bod yn haws beirniadu
esgid na gwneud un, ac felly byddaf yn meddwl am englyn; gwell yw peidio son
am hwnnw'n awr.” "Arnoch
chi ofan DAFYDD Y 'CRYDD ta?" "O,
nac oes, ond gan fod Dafydd a Arfonfab yn cyffio yngylch yr englyn gadawn
lonydd iddynt." "Beth
och chi yn feddwl am y Gymanfa fawr ta?" "Wel,
tipyn yn siomedig i mi oedd y Gymanfa. Yr oedd yna ddigon o ganu a hwnnw,
gallwn i feddwl, yn ganu da iawn, ond unwaith neu ddwy yn ystod y ddau
gyfarfod y teimlais fy mod mewn Cymanfa mewn gwirionedd. Tipyn o'i lle yw
Cymanfa mewn lle o'r fath. Teimlwn fod y lle yn brin o yspryd defosiwn a gwir
foliant. Pan ddaethum allan o'r tent yr oedd yno ugeiniau o bregethwyr a
'ffeiradon allan yn ysmocio; synnais beth at hynny, ond wrth ystyried hefyd
nid lle Cymanfa yw tent yr Eisteddfod.” "Dyna
yw fy marn onest innau hefyd," meddai blaenor y Wesleys, 'doeddwn i ddim
yn hoffi'r syniad fod pwyllgor yr Eisteddfod yn cynnal Cymanfa er diogelu
trysorfeydd yr Eisteddfod. Dipyn o'i le i un oedd peth fel hynny." "Cofiwch
chi," mynta Dai, "Lloyd George suggestws y Gymanfa, a ma rhaid
gwrando arno fe." "Wel
na raid,” meddai'r bardd, "nid ar bob matar chwaith. Ar fater yr
Eisteddfod, da, yn ddiamheuol, oedd ei awgrym, ond rhaid i YSBRYD PANTYCELYN
a'r emynau Cymreig gael awyrgylch wahanol i'r Eisteddfod cyn y gallent deimlo
yn gartrefol. Ond rhaid cyfaddef fe gafwvd hwyl neillduol ar ganu "Dies
Ire (Joseph Parry) a "Llanllyfni”
(John Jones, Talysarn). Yr oedd "Teyrnasoedd y Ddaear” a
"Mor Hawddgar” (Parry) yn canu yn dda, ond yr wyf wedi eu clywed yn canu
yn well." "Wel,
diolch yn fawr i chi am atrodd hanes cymint o'r Steddfod, mynta Dai, a falla
bod i yn well i ni neud start nawr cyri bo neb arall yn 'yn starto ni."
PARTNAR DAI. |
|
|
|
------------------------------------------------------------------------------
Sumbolau: ā ǣ ē ī ō ū / ˡ ɑ ć ɛ ɪ
ɔ ʊ ə ɑˑ eˑ iˑ oˑ uˑ ɑː
ćː eː iː oː uː / ɥ / đ ɬ ŋ ʃ ʧ θ
ʒ ʤ / aɪ ɔɪ əɪ
ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ / ә ʌ
ŵ ŷ ẃ ẁ
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN: www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_127_llith-partnar-dai_0200k.htm
---------------------------------------
Creuwyd: 09-06-2017
Adolygiad diweddaraf : 08-10-2022 31-01-2018, 03-01-2018, 09-06-2017
Delweddau:
Ffynhonell: Llyrgell Genedlaethol Cymru. Newyddiaduron Arlein.
---------------------------------------
Ble’r wyf i? Yr ych chi’n ymwéld ag un o dudalennau’r
Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu wsitant una pŕgina de la Web CYMRU-CATALONIA (=
Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are wsiting a page from the CYMRU-CATALONIA (= Wales-Catalonia)
Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait