kimkat0252k Benthyg-eiriau Cymreig. W. B. Williams M. A. Y Traethodydd. Cyfrol XLIX. Rhifyn CCIII. Gorffennaf 1893.
17-07--2017
●
kimkat0001 Yr Hafan www.kimkat.org
●
● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ● kimkat0960k Mynegai i’r
testunau Cymraeg yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_mynegai_0960k.htm
● ● ● ● kimkat0252k Y
tudalen hwn
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia W.
B. Williams M. A. Y
Traethodydd. Rhifyn CCIII. Cyfrol
XLIX. Gorffennaf 1893. |
|
.....l
|
(delwedd 5800) |
ccrrt. |
|
|
|
|
(delwedd 5801) |
Y TRAETHODYDD. BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. I DDATGAN syniadau newyddion, rhaid i
iaith naill ai creu neu fenthyca
geiriau newyddion. I)yma fel y dywedir fod iaith yn tyfu. Xid
ydyw pob benthyg-eiriau, fodd bynuag,
yn golygtl gyniadmr newyddion- Vn
ychwanegol nt gynnydd, a hyd yn oed pan y mae iaith wedi peidio cyuhyddu, y mae gweithrediarl arall yu
parhaus fyncd ymlacn. Dywed
anianyddwyr fod y corff dynol yn cael ei adnewyddu b3b saith
mlynedd heb golli ei hunaniaeth. Mae
iaith yn graddol ymadnewyddu yr un
modd. Fel y llafuria ymlaen trwy flin ganrifoedd, gollynga ymaith lawer o eirilu, a chymer i fyny rai ereill,
feallni nad gwell na'r hen rai,
feallai gwadach. Cymerwch bron unrhyw dud'.len o eiriadur
Cymraeg, a chewch amryw fenthyg-eiriau
felly, eiriau mor anhepgorol fel na
allant Ond hod yn olynwyr rhai creill sy d wedi marw. Neu 03 cymerwn i fyny ciriadur Saesneg, gynifer o eiriau a
welwn sydd yn ytnarferol wcdi marw, ac
fe fuasellt hefyd wcdi myned O'r golwg heb adael eu höl, oni bae eu Lod wedi eu perarogli mewn
llyfruu. Rhaid fod rhyw syniad felly
ym meddwl y dyn a alwocld eiriadur gyntaf yn Thesaurus, neu ystorfa, Ile y }eliid trysori geiriau, rai
o honynt i orwedd yn Ofer ac mcwn
amser i w bwrw allan fel Ilanastr yn unig; ereill, wedi eu nodi fel wcdi myned allan o arfer, Ond i'w
cymeryd i lawr ac i'w defnyddio
dracLefn. Y fath drysordy sydd gennym i raddau yn Gymraeg cr pan gyfieithwydy Beibl.* Mi glywais y farn yn
Cael ei datgan, pe buasai y
eyfieithiad hwnnw wedi ei oedi laver yn hwy, y bnasai yn
angenrheidiol Cael dau gyåeithiad, un
i Wyned'.l a'r llull i I) deheuburth. Pam? Am
y buasai y ddwy gaugen-iaith yr myned ymlaen, gan golli rhai
geiriau ac ennill rhai ereill, ac y
buasai'r collcdion a'r cnillion yn myncd ymlaen ar linellau gwabanol, fel y buasai yr ystör
gyffredin o eiriau yn myned yn llai
lai. Yn yehwanegol at roddi a chymryd sydd yn gyffredin i ieithoedd cymdogol, y mue rheswm cryf arall
pam y disgwyliai un weled cryn nifer o
eiriau estronol yn y Gymraeg. Am gannoedd o flynyddoedd fe bwysid yn drwm arni gan y Lladin, ac am
lawcr o gannoedd yn ychwaneg y mae y
Saesneg wedi bod yn ei gyrru i gornel ac yu gwthio geiriau Saesneg arni, fel mai y rhyfeddod
yw, nid fod elfen estrouol yn ei
$irlechres, Ond ei bod wedi cymcint sydd yn gynhennid. Mae y I' francaeg hefyd wedi gadael ei nod
arni, Yr wyf yn golygu, wrth reswm,
Ffrancaeg Rouen, nid Pinis, iaith y dygwyd y Gymraeg i gyffyrddiad hi ar 01 y Gorchiygiad.
Cymerodd y barwniaid Norman- aidd
feddiant o rannau o Ogledd a Deheudir Cymru, a phan oedd ar y • Mae gveithiau Tyndal yn llanw dwy gyfrol
Olygus, eto ni chynhwysant Ond rhyw
ddeuddeg o eiriuu Teutonnidd ydynt wedi mynd allan o arfer er ei amser ef; prawf cryf O'r dylanWHd R gafodd
ei gyfieithiad ef Beibl ar Loegr trwy
ei chadv yn sefydlog at ei hen 5801 |
|
|
|
|
(delwedd 5802) |
246 BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. Cvmry eisieu benthyca gair,
benthyeient ef yn naturiol oddiwrth yr
iaith oedd y pryd hynny yn y ffasiwn, ac nid oddiwrth iaith y
gwladwr Suesonaidd, yr hon ar y pryd,
oedd yn eael eclrych i Inwr n.rni. Nid
y w fy rhestr o Fenthyg-eiriau yn honni bod o gwbl yn gyflawn. Mae llawer iawn o eiriau, sydd yn ymddangos
i mi yn estronol, wedi eu gadael allan
o honi, am y rhesw:n tra rhagorol fy mod i wedi bod yn analluog i olrhain eu hachau. Gadewais
allan yr holl eiriau, neu bron yr 011,
a fenthyciwyd yn uniongyrchol oddiwrth Ladin Glaturol, oddi- eithr ychydig eiriau eglwysig, nifer mawr
ag yr oedd en tarddiud Seisnig yn
amlwg. Ar y llaw arall, cymerais i mewn iddi rai geiriau gydd mor amlwg Seisnig fel ag i wneyd prin
yn werth en crybwyll, Ond yn ddyddorol
am fod eu ffurf Seisnig foreuaf wedi ei ehaclw yn Gymrneg; a rhai ereill sydd wedi mymed allan o arfer
yn Saesneg, Ond eto yn blodeuo yng
Nghymru neu rannau o Gymru ar lafar gwlad.
Abal, cyfoethog,
O'r Saes. able. Ye be able enough to reward your own knight of your own goods." Malory.
Achos. Feallai
ffurf ddrylliedig O'r Hen Ffr. aehoison. occesion, eause. Adrop, spider.
Llygriad o' r Sws. attorcop, a arferir eto yng Ngogledd Lloegr. (Yr Anglo-Saxon, attorcoppu, Ile y
rnzddylia attar, g wenwyn, a coppa,
pen. Tuedda Skeat i feddwl fod yr air Celtaidd, Ond olrheinir y
German Kop yn gyfredin i'r Lladiu
cunna, Mae y ffurf Dutch kop yu gynhefin wed;
rhyfel Zulu, megis Kronbu!a Kop. Cymharer, Y ng nghopa Craig
Etatn," Barn. xv. 8 Vr un gair yw
copyn, pryf copyn. Rhydd Spurrell copa a coryn am crown of the head; a gair arall, cöryrz
gyfieitha dwarf, pigmy, spider. Feallai fod spider y ma heb ei gyfleu dun y
coryn iawn? Felly byddai copyn a coryn
yn golygu pen, a byddai y cr»ryn yma yr un coron, O'r Llad. corona. Aesel, vinegar.
O'r Sues. diarter, aisel, neu eisell.
Remember therewi thall How
Christ for thee tasted eisel and gall.—Syr Thomas More. Albrys, cross-bow. (Yr Llad. diweddar,
arcubalisttt. Vedi ei ffurfio mae'n
debyg o Hen Fir. urb'leste, trwy draws osod y toddedigiou I ac r. Alcan, tin. Ai
dyma y Saes. alchemy neu alca•nyne, a kind of metal used for spoons? Yn y Beibl alca.n. Ac a dynuaf
ytuaith dy holl Almari, cupboard.
O Hen Fir. almarie, naill ai yn uniongyrchol neu trwy Saes. diarfer. Mae aumry neu tncmry eto yn
arferedig yn Scotlaud. Steek the
aumrie, lock the Kist, Else some gear
may well be Ancient, old
fashioned. Clywais y gair hwn, yn Cael ei swnio ansh•znt yn fynych ym Morgannwg. Rhydd Nurray (New
English ddau ddy- fyniad ile y
defnyddir ef felly. Anor, hermit. O'r
Saes_ cynnar, anore, neu ankap, fftrf dalfyredig o anohoret. Anglas, cutlas. O
Hen Saes. anlas. Gall ei fod yn air UT naraeg, Ond nid ydyw O'r dcsbarth o eiriau—" relating
to agriculture and the occupations of
domestic oedd y Saeson dcbycaf o'u benthyca oddiar y Cymry. Anrhed, positive,
determined. O Sues. diurfer, anred; cyson, sicr, a ddeillia Murray o an, tun, a rcvd, cyngor,
bwriad. Antur, tenture. O
Ffr. arenture, trwy Sues. canol, auntre.
Astell, Astyllen,
plank, board. O Hen Fir. astelle, mae•n debyg trwy furf Seis. diurfer, tastel ac astyt. Attal, stop. O
Saes. diarfer, at-how, with-hold; amser gorff. athalt. Gallai y llythyren olef yn hawdd gael ei chamgymeryd
gan y Cymry am yr ameer gorffcnnol,
felly gacl ci gadncl. Barcer, tanner.
O'r Sues. diarfer barker. Yn hynod ddigon, tra yr ydym Di wedi benthyca barcer O'r Saesncg, y mae
tanner yn dyfod trwy y Ffr. tan,
derw-risgl, O'r Brythonig tann, derwen. Batingo, to
breastplough. Rhydd Spurrell Ilosgibbti
am losgi tywyrch. Rhydd Murray
y ferf to burn-beat, a'rsyiweddair bertol bur%eating. |
|
|
|
|
(delwedd 5803) |
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. 247
fod “llosgi bating” wedi ei gamffurfio
ar burn-beating, yr hwn a
gamgymerodd y benthycydd cyntaf am
ddau air, fel pe buasui sylweddair Saesneg beating yn golygu
tywarchen. Bedlem, stroller.
O'r Saes. diarfer, ed&nn, un wedi
dyfod allan o Ysbyty Beth'.chcm, yn
mcddu tru•vclrled i gardot:l.' Beili, court,
yard (beili, buii/ff). Gair Dwyr. Morgannwg am y ddau yw baili." Y mae bei/;, cwrt, yn aros vn
Saesneg yn Bailey, ' 'y ceufnes rhwug
Ilinelly mur allaunl a phort.h peilaf y Y mae tri gairmewn Hen Ffr., Ortile, Ile cauedig (Err. diweddar
enceinte) ; buil/ie, llywodraeth, awdurdod ;
a bailli (sydd hefyd yn Fir. diweddur), beili. Yr oedd y yn arfer
baillie o terfynnu y bttite. Mae ail
sill a bei/i, buarth, mae'n debyg yn
codi o gymysgu baile a Ocul/Üe. Bat//i.f,y ffurfhynaf, ac yn awryu
ddiarfer, o badli, yr un a gadwyd yn y
Saesneg. Yrnddengys fod y ddwy marfyn cael en defn- Thir was man that had a ddio yu gyffrediu mewn Saesneg layly .
And he cleped him, and soydo to him, What heare I this thing of thee? Yelde rekeuing of thi baylye, for thou
might not uow be baylyf."—
Wickliffe, Luc, xvi., 1, 2. Galwn 'a rill-bailiff • y m Morgannwg
baili-hiud." Mae hind eto yn
gyffredin y 11 y Gogiedd am was amaethwr.
Bele, m w ten.
O'r Hen Ffr. bronwen, O'r hwn y mae y Fir. Diweddar, belette, yn fychanigyn. Bettws,
subordinate church (Spurrell). O'r Saps. Bet-house, a gyfieitha Spurrell eluseudy," ac ysbyty. BYLidui
yr hen dlodion tnewn sofydliad O'r fath
yu bedesmen, dyledswydd pa rai yn yr nmserocdd rubaidd fyddai gweddio
dros ennid ei syliaenydd.* Bliant, fine
linen, cambric. Or Sues. diarfer bleaunle, math o hugan uchaf ; hefyd defnydd gwych at y cyfr»v
ddilledyn. Murray. Blowman, negro.
O'r Sais. diarier blonaan, negro. Golygai y Sais. canol., blo, dulas.
Boglyn, boss. O'r
Saes. eanol. boketinq, bog'.wm turian.
braf a ddaeth i'n bro." Braf, fine,
splendid, ardderchog. "This is
bravo," ebe Cristiuna yn Nhdith y Pererin. Bwcled, buckler,
tarian. Rhydd Spurrell bweledr fel ffurf arall ary gair Cymraeg. Fe lygrid bone/ier yn gyntaf gan
eirdarddiad y bobl i ' 'bweledr," ac
yna feti talfyrid bwcled, fel y gollyngwn yn y Dcheubarth yr r
derfynol yn aradr, ac y gollyngir yug
Ngwynedd yr r derfynol yu Cadwuladr. Bydwraig, O'r
gair Saes. midu•ife. Byd ydyw•r Sacs. canol. mid, srvda. Hhydd Skeaty gair Spanig canadre, cyd-fam,
fel yu dynodi yr un synind. Séwid m i
b a esbonaid fwyaf naturiol trwy dvbied ei fod ar y dechreu wcdi ei fenthyca
dan y ffurf mydwraig, yr hwn a
gyfncwidid yn hawdd i bydwraig. Cymharcr menyw a benne.
Canel, cinnamon.
O'r Hen Ffr. canelle, y Saes.
canel. Carco, to take
care of, attend to. Gair yn y De. O'r
Hen Hr. carkies, trwy y Saes. diarfer
cark, meddwl am neu ofalu." Murray.
Careu, carrion,
ysgerbwd. Gair cyffredin yn y De. O'r Eaeé. caren, ffurf ddiarfer o carrion. Castiau tricks.
Ni chlyvais arfer y gair hwn Ond gan Ogleddwyr, a phob amser yn y lijOsog. Castiau drwg. O'r Saes. diarfer
cast. have detected his untrue meaning, revealed in juggling
castes." Martin. He showed a cast of
his countrv." Fuller. Darllenntns yn rhywle fod y guir wedi ei
fenthyca ar y dechreu oddiwrth chwareu
p&l. Ceiliogwydd,
gander. Dyma y ffurf a gymer gair mewn argraff, Ond clywais ef bob amser yn cael ei ddweyd yn
clacwydd,' neu ' ' glagwydä."
Mao enwau arwyddociiol yn nhufodiaith
y "'lad," obe Isaac Taylor, Yiu el Words and Places ' 'wedi cu ffurfio o adfeilion hen
enwau annealledig." Y rhan "hen
annealiedig" o clacwydd," o ba y mae ceiliog" wedi ei
ffurfio, ydyw yn ddiau yr Saes. elakc,
geir yn y eyfansawdd clake-goose, neu clack-goose, un o amryw fathau o wyddau gwylltion. Cyfeirir
ato gan Scott yn ei nodiadau i'r
Pirate, a chan Max Muller ( Science of Language). Yn Fyffelyb yr unig
air yn y De a Flywaisi erioed am
geiliog hwy-ad oedd maibart,' O'r Sues. multard, cors- hwyad, a wild drake. (Idl adeiladu a gwad. Ioli Y sbyty St.
Sentilchre i ddeudd o filwyr methedig,
a chapel e'r Oedd t i ddilyn y gwasanaeth (fyddiol n . dros ei enaid.—Mrs. vn*kell, Sylvieis
. ddweyd . |
|
|
|
|
(delwedd 5804) |
248
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. Modrwyfil a geir
yu Spurrell lizard, geneu goeg, sy•n ymddangos i mi yn air arall syåd ddyledus am ei fod i
gamgymcriad. Wrth rcswm fe all fod
awdurdc,d dda drosto. Felly fe fyd'hi fy nhyb i yn anghvwir Ym
Morgannwg wem geneu goeg coet yn
Saesneg, u "mvtrywilen' Gy„traeg. Mac'n
awdd adnaEod mytrywilen fel " budoehwiü.n," m yn scfyll am
O, fel uchod yin ' 'menyw.•' Ond
yrnd(lengys felpe buasai rhywun wedi Jnethu gweled maiyr un oedd y ddau air. ac wecli mynd rhayddo i
ffnrfio i'r gair anealledig mytry,"
fodrwy anvyddoeiiol. A 'r canlymud fu y gair rnodrwyfil," fel pe
huasai y hzards, fel defaid Jacob, yn
gylchfrithion." Gallai fod cyfunsoddiad y gair wedi cael dylanwadu arno gan y Lladin ste/lio
(gwel Lef. xi. 30: A'r draenog, a'r
lysard, a'r ystelio." &c.), enw y dywedir ei rod(li i'r
lizard o herwydd yr ysmotiau serennog
ar ei gefn. Ond nid yd YW y ser y n fodnvyau.
Ceilys, skittles,
O'r Saes. keylos neu kayles. Enw Dwyr. Morgannwg ar y chwareu yw bool an' keels, wedi ei fenthycu, feallui yn uniougyrchol, O'r
Ffr. boule a quille. Ceisbwl, bailiff.
Llwgr o catch note. An old Carle, an
old Cerlyn, miser.
O'r Sues. diarfer earl, neu carte.
doting. coctais hunks, a surly niggard." Bailey (ym Murray). Ceuled, runnet.
O'r Fir. cadlette ; a'r ferf ceu/o o cuilfer. Mae cui/'er Tedi ei ffurfio yn rhcolaidd o eoagulate. Ni
fnnsai guir Cymraeg wedi ei fenthyca yu
uniongyrchol o coagulate mor debyg i'r Fir. a cldaeth o hono. Clemio, to
starve. Gair cyffrediu a glywais yn y Gogledd. Sacs. tnlaethol Clem, cyfathrach i'r German. pinsio. Y mae
y stori am wraig o swydd Lancaster
wedi ei dwyn o flaen ynad am ryw drosedd dibwys, ac yu pledin ei bod yu wetly Gemmed." Esboniodd
heddgeidwud mai ei meddwl oedd ei bod bron
yr WY f wedi Sturlio (rhynuu) hefyd.'
Ilewy%u (starve). Na,"
cbc'r wraig, Clyket ot dore, clicquctte." Cllcied, latch.
O'r guir Fir. etiquette.
Palsgrave. Cloff, lcnne. O'r
Llud diweddar, c/oppus, yn deillio yn 01 Diez, O'r Groeg, ous. Cymharer y T,lnd. a'r Cymraeg
barf." Clwc, addled.
Gair efclychiadol, i' w gael mewn amryw ieithoedd, Ond feallai yu werth ei grybwyll. Mac y ferf
Seis. to cluck, yn gysylltiedig ii'r enw
clutch, a arfarir mewn rhui parthau am to hatch, döor. Mae c"'tch
yn.dwyn yr un berthynas i'r Cymraeg
clwc aga wnay Ffr. conrée, döoriad, i'r Ffr. eonri, clwc. Clyfar, good
health. Gair cyffrediu yn y Gogledd. Sir Thomas Browne cites clever us a Norfolk word which is used in various scnscs, such
as hundF01ue, good-looking,
healthy," Skeul,. Yn y De y gwrthgyferbyniol i reit glyfar" fyddai shimpil
iawD." Coch, red. Dyzna
debygaf un O'r ddau air a osodir i lawr fel Lludin yr Yrnerodraeth gan y diweddnr Arglwvdd
Strangrord yn un o'i nodiadau uchelaidd
ar Celtic Literature Matthew Arnold. Rhaid mai /lun yw y llall, air
geiriuu Lladin ydynt coeceus a planum. Croes, crwys,
cross, crosses. Hen Ffr. croiz, crui:. Mae y gair Ffr. wedi cymeryd Ile y Saes. rood, a'r Cym.
crag. Cwarel, pane. O'r
Sacs. diarfer, quorret, a ddeillia c Ilen Ffr. quarréel. Mae swn y gair Cym. fel yn dnngos ei fod
wcdi ei fenthyca O'r Sacs. , ac nid yn
uniongyrchol O'r Fir. Normanaidd.
Cwato, to hide.
Gair cyffredin yn y De, wedi ei fenthyca o'r Sneg. talaethol, quat,
Hen Ffr. quatir, y n deillio yn ol
Skeat O'r Llad. coactus. Mae Cymraeg
y Gogledd wedi dewis benthyca y ffurf
gryfach squat (Ilen Ffr. esquutir) yn yr
ystyr o gwrian neu ildio. Mi
swatiodd Defnyddia Bunyan y ddwy furf
ar y gair yn ei Holy War. " The rest lay so squat and
close." You must be quat and
close." Cwmpeini,
emnpany. O'r Sncg. Can. compainic, neu yn uniongyrchol O'r Hen Ffr. compaignie neu cumpaignée. Mae'r n
urf ddiweddnrach a mwy Ilen- yddol i'
cwmni" yn nmlwg wedi ei chymeryd o flurf y guir mown Sacs.
diweddar. Cwningen, rabbit.
O r dechreu O'r Llad. cuniculus, trwy y Saes. can. coning, (Sacs diwedd. coney). Cwnsallt,
escutcieon. Marw-gwnsallt," hatchment, arfarwydd y marw. O'rSaes. cognizance, nrwydd, Oadye. Knightes in her conisantes clad for tile
nones. —Plowman's Crede. Cywrain, curious.
Llwgr O'r gait Snes., nid yr ystyr 0 ymofyngar, Ond yu yr ystyr a noda Skeat fod Bacon yn
defnyddL0 y gair curioåity, i urwyddo |
|
|
|
|
(delwedd 5805) |
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. 249
elaborate work. Dyma y Cym. “cywreinrwydd,"
Exod. xxxv., 32: “I ddychymygu cywreinrwydd. “ Dedwydd, happy.
Feallai O'r Hen Fir. déduit, difyrrweb, chwarcuncth, gnir a arferid yn barhnue gan y barwniaid
Normanaidd a'u caulynwyr am bleserau
helwriaeth, a Chun eu clerwyr am blescrau cariad. Mae yn cael ci phersonoli yn y dc Rose, ac fc'i
cyficithir y n Mirth y n y cytieithiad
a briodolir i Chaucer. Mae'n ddiumeu n. ai enw yu u nig oedd dedwydd pan ei benthycid gyntaf. Rhydd
Spurrell dedwydd, ye/;tuty, y n
gystttl u dcdwydd, happy. Yu deb.yg y mue'r ansoddun• l'/;the y n cael
ei arier etn fel enw yng Ngogiedd
L!ocgr. Vr wrthddadl fod dedwyddwch, a difyrrwch unig, yu bethau tra gn,vahanol, gelid ateb
fod blithe," merry, a
blithe," bbss, y gair n
ddefnyddir am berffaith lawenydd y nef, O'r un gwreiddyn; ac fod digrifwch," a olyga hefyd ddiiyrrwch,
yn creel ei ystyried gan gyfieithwyr
Cymreig y Beibl yn air digon da i ddangos yr un llawenydd : Ar dy
ddehculaw y mae digrifwch yn dragywydd." Dehonglwr,
interpreter. (Yr Fir. Norman. jongleur (Sacs. juggler). Y gair cyfathrach Germanaeg ydyw ac un O'r ystyron
a rydd Grimm i'r ferf equhe/n yw
dehongli breuddwydion. I)yfynna Littré o Chateaubriand: Yn America rhoddaut yr enw dehonglwyr
(jonglucrs) i ddewiuiaid y barbariaid."
Cymharer hyn aca ulwodd am holl ddcv:iniaid yr Aifft . . a Pharaoh
a fynegodd iddynt hwy ei freuddwydion, ac nid oedd
dehonglai." Rhaid fod pwy bynnag osododd y gair "
dehonglwr" gyntaf mewn ysgrifen wedi cael fod y gair mewn arferiud cyffredin, a cheisio
ei Osod mewn ffurf Gymreig weddus trwy
newid y j i dc, yn 01 fel y ceir dioddef, a diawl um y ffurfiuu poblog- aidd joddef" a gau daflu yr i mewn er
mwyn y sain, dchonglwr," tel y
mae yr cenhndwr." Dimai, halfpenny.
I)cnu• neu harmer ceiniog. Mae sq-n y deusain ai eto yn cael ei gadw yn y gair Sacs. de.ny. Distain, O'r
Anglo•Sax. disc•thcgn, d;sh-thane (dapifer.
seneschal, Yn argruffiad Morris o Cursor Mumdi, fe ddwedirfod
Joseph wedi ei werthu ' 'to putifur
the king steward." Pa un a ydyw hyn yn well na captain of the guard " y Cyf. A wd. ,
nid wyf yu eymeryd arnaf benderfynu.
Mae•n amlwg fod y cyfieithwyr Cymraeg wedi meddwl fellv. Tywysog
Pharaoh ai ddistain." A prcrat dc
gcruchwyliwr ei dy, ydyw y cyfieithiad yrn
Meibl Ffranc. Ostervald. Diwrnod, (Yr
Llad. isel, jornatu, gwaith dydd. Mae'n ymddangos fod " dydd " Sefyll i ddiwrnod yr
un berthynas ag y saif jour i journ/e,
ae y mae'r Ohf y n golygu (0 godi hyd orffwys), a gua.ith Rhydd Spurrell y ferf diwrnodio am wreyd gwaith
dydd. Cyrnharcr• hefyd nos a
noswaith. Dôl, meadow. O'r
Saes dole Gwaun y w ein h unig air ym Morgannwg am meadow. Rhydd Spurrell Mac y cyfnnsawdd
dole-meadows eto y n cacl ei arfer
mown rhannuu o Loegr. Dole. a small portion. from A. S. dol. Thus dole is a doublet of deal."
Skeat. Noda Horne Took, "Dole might very
well be applied to any things divided, distributed, or dealt
out," pa un bynnag oedd y doles a
roddid o dir, neu o ddyrnodiau, neu elusennau. Cymhan?r y Cym. rhan-dir," a'r Sacs. fording-deal, a
gyficithu Spurrell chwarter erw Dolur, pnm. Ur
Hen Efr. do/ur,yn hytrach yn uniongyrehol O'r Llad. dolor. PO fivyaf yr edrychwn i eiriau Cymraeg sydd
yn y pen draw yu tarddu O'r Lladin,
mwyaf y tueddir un i leihau nifer y Thai yr ydym yn ddyledtts am
dunynt i ores- gyniud Prydain gan y
lihufeiniaid. Fel y bendefigaeth Seisnig mae y mwyafrif yn greadigaeth diweddnrneh." Dwndwr, noise.
O'r Sues talaetiol dund.r, ffurf arall o thunder. Dwsmel, du/cuncr.
(Yr Spaenig dulcimale. Dvwed Skcat, ei fod yn ansier un u dducth y gair i'r Sacsneg yn
uniongyrcbol• O'r Spaeneg, ynte trwy y
ancaeg. Ymddcngys y ffurf Gynu•eig fol yn pwyntio at v tebygolrwydd
fod y Saesncg wedi ei gael O'r
Spnencg, a'n Lod ninnau wedi ei fentfiyca ganddynt hwy, cyn i'r I gael ei nhewid i'r r sydd mor
hoff gau y Saesneg. Prin y gallusem ni ei
fenthycu O'r Spaeneg. Dylu, to be
foolishly fond. O'r ansodduir Sacs. dull. Mae fond eto yn golygu joolieå mewn Sacs. talaethol.
Cymharcr hefyd wahanol ffurfiau y ferf to
dote. Edlin, edling,
heir apparent (Spurrell). O'r A. S. Ætheling, trwy y ffutf a de ling. |
|
|
|
|
(delwedd 5806) |
050
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. Efrau, tares.
Wedi ei fenthyca fel Iliosog O'r Ffr. ivraie. Cymharer y Saes. riches, O'r unigol Ffr. richesse. Enaint,
oint.nent. Naill ai ffnrf dnlfyredig o' r Saes. diarfer enountement, neu O'r rhau.gymeriad Sacs. diarfer enovut, Hen
Ffr. enoint. Yr Olaf sy'n ymddangos y
tarddiad mwyaf naturiol; Ond ni ellais i gacl unrhyw brawf fod enoint yn
Cael ei arfer fel Hen Ffr. oint, i
ddangos yr enaint fel yr eneiniedig. Estrys. ostrich.
O'r Snes. diarfer estridye. The shell of an estridge egg." Com.quies o/ Erasmus, gan Bailey. Ffald, fold. O'r
A S. fatd, a geir yn yr Efengylau A. S. , loan x. i. , Ile mai y gair Cym, ydyw Corlau. Mae " yu y De
yn awr yu golygu pound, gwarchae
anifeiliaid. Mae pentref y n Abertawe a elwir Pwmffuld, yr Lyn ydyw y Saeg. pound-fold, neu pinymd. Fferm, farm. O'r
Ffr. ferme. trwy Saes. can. ferme Ffoi, to flee. Or
Hen Ffr foir. Gwel Bartsch, Glossary. Ffroga, frog. O'r
A. S. frogu. Mae,frogrpt. frocca,frotga, yn mtrfiau ereill a geir y n Bosworth. Llyffant ydyw y gair
yu y Beibl Cymraeg mewn cysylltiad å'r
la yn yr Aifft. Ffured, ferret.
O'r Ffr. furct. Cymer Skeat y gairfuret O'r Brythonig fur, doeth, a rhydd y Cym. fur, doeth,
ystrywgar, cyfrwys, ; a flured," yr ystryw- gar, ferret. Feallai fod y fath air u
ffur," Ond y mae dyn bob amser dipyn yn
amheus o wreiddiau O'r fath. Y mnent yn ein hadgofio o lemma yn
Euclid, o ddefnydd .yn unig er mwyn
seilio arni 030diad arall. Yma y mae gennyrn
awdurdod Villemarqué (yn Littré) dros fodolaeth y.fur Brythcnig;
gwych, cyflym, hylaw. Ond y mae yr
Eidalig furetto, phedwar ereill o gyfathrachiou O'r Lladin, yn myud ymhell i gadarnhau barn
Diez a Brachet mai bychanigyu YW y
Juret Ffrengig O'r Llad. fur, Ileidr.
Ffusto, to beat.
O'r Hen Fir. fwster. Fe geir y trydydd person Iliosog presennol yn y Ro.nan de la Rose, ac feti
heglnrir y n y ymyl ddalen yn fy
argraffiad i fel yn golygu cam drin trwy guro i ffyn Yr hen air Fir
briton (ffon) ydyw fust, o ba un maen
debyg y daw y Cym. fast." a ddefnyddir i
ddyrnu, yu hytrnch nag yu uniongyrchol O'r Lladin fustis. O leiaf nid
oes dim a fynno ir Saesneg fist, er y
gallai dyrnn beri i ddyn ameu fod cysylltiad.
Ffwlbert,
polecat. O'r Saes. diarter folemarde (Scotig foumart), hynny yw, marten budr. Ffwyn, hay (Spurrell). O'r Ffr. fain, yn
hytrach nag yn uniongyrchol O'r Llad.
fenum. Ffyrling, farthöw.
Rhydd Wedgwood farthing and fer/ölg, A. S. feorthling. the fourth part of a coin, originally by no
means cenfincdto a penny." Dyfynna
hefyd O'r Grey Friars' Chronic!e, This year the kynge made a new quyne
"B the nobylle. half-nobylle, and
ferdyng-nobylle." Yr wyf yn rhoi•y dyfyniad, nid er taflu unrhyw olenni newydd ar ddeilliad
ffyrling, Ond oblegid fod y ffurf ymha
un y mae y gair diweddar coin yn ymddnngos ynddo, quyre (a seinid
kine), yu rhoddi feullai y goleu goreu
ar darddiad y Fair Cymraeg ceini07. Y mae hatting, mite, y gair Cym. nm hanner ffyrling, yn
alr anodd. Arweiniai cyfntebiacth i'r
casgliad, fel y mue ffyrling yu golygu fourling. y rhaid fod hatling
yn golygu eiyhtl;ng, yr hwn mewn Hen
Saes. a ysgrifennid eahtling, gair a allai yn dda fod wedi bod. er nad ydyw wedi gadael ei
61. Glwth,
gluttonous. O'r Hen Pfr. glout, yr hwn a ddyry Littré fel ffurf ganol rhwng y bin, glouton diweddar. Grawys, Lent.
Llwgr O'r Llad. quadragesiyna. Quadrage8ima jejuninm 40 dierum ante Pascha" (deugain
niwrnod yr ympryd cyn y Pasg). Ducange.
Felly mae y Cym. grawys," neu garawys," a'r Ffr, caréme yn
berthynasau pur agos, er nad ces oud
ychydig debygolrwydd rh\ngddynt. Gresyn, pity. Yr
wyf yn cymeryd y gairfe bychanigin Cymreig o grace. Y: unig ddefnydd O'r gair adnabyddus i mi
ydyw yn y geinad no," yr hyu yw y
ffurf lenyddol ar eiriad y Gogledd pity (garw) na," a r un yn y De, trueni (mawr) TO grant grace " ydyw dangos tosturi
trwy faddeu. N pity His hand a while and to their choice gave
space Which they would prove, his
valour or his grace. —Waller. ystyr a
"thosturiol." Mae graslawn
yn y Beibl Cymraeg yn Cael ei arfer
towarde the Minst.er Gris, ste • In the same tuwu a flight of steps yard is calleabe stairs. These steps were
Originafiy called the greesen, |
|
|
|
|
(delwedd 5807) |
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. 251
the early English [double) plural of a
grie or a step. When greesen ceased to be
understood. stairs was added by way of explanation, and the greesen
stairs vere by the instinct of popular
etymology changed into grecian stairs. In Acts xxi. 40, iustead o: • runl stood on the stairs,'
Wickliffe has •Paul stood on the
greesen' C paul a safodd ar y grisiau]. Shakspcurc paraphrases grize
(as he writes) by step : Let me speak like ycurself and lay a
sentence Which as a grize or Step may
help these lovers Into your favour.
(Othello, Act 1. Feene iii.) Max
Müller, S:ienee Of Language. Gwario, spend.
O'r Saes. wear. Richardson, wedi rhoddi ystyron cyffrediu wear, a ychwanega : Further with a
substantive or implication of injury by
waste, to decay, to consume, to spend." Sillebir y gair yn
gyffredin ware, ' I would ware the
best blood in my body to pan arrerlr
et yu ystyr yma. keep her skaichless.
Jeanie Dealis ya Ileurt of Midlothian. Deir to ware one's l_uoney yn Thut Lass o' lowrie s. Gwinwryf, winepress.
Gallai fod hwn yn nir Cymraeg pur, Ond edrycha fel llwgr O'r Heu Saes. •cine-u.'r;ng. Rhydd
Spurrell gwryf am press gyda'rferE
gwryfio.:t Os oes awdurdod am geiriuu hyn, hynny yr, os arferir
hwynt mewn cysylltiadau ereill mewn
Ilenyddiaeth neu lafar Cymreig, nid ydyw gwin- wryf" air benthyg. Ni chlywais ericed
am y naill na'r llall. Y gair urferir yn
Gym. yn NW". Morgunnwg am wusg caws, cheese-press, ydyw
wring." Gwrthban,
counterpone. A hi a' i gorchuddiodd ef gwrthbnn," Bren. i v. IS Geilw Skeat counterpane a
most corrupt form, connected neither
with counter nor with pane. The English has corrupted the latter part
of the word and the French the former." Wrth wneyd gwrthban mae y Gymraeg wedi benthyca y rhan olaf o counterpane
chyfieithu y rhan gyntaf. Gwyl, festival.
Gair eglwysig, yn uniongyrchol O'r Llad. vi9ilia. Cymharer At the vigil of Pentecost."
Malory. Gwyro, to swerve.
O'r Sacs. veer, netl y Ffr. riper. Gwyrth, miracle.
O'r Llud. rir:us, yr lawn sy'n dwyn yr ystyr yma mewn Lladin eglwytig, ' ' Et non pot,eret ibi
virtutem ullum facere," y Vulgate am
Marc vi. 5, Ac ni allai efe yno wneuthur dim gwyrthiau."
Wickliffe: And he might not make there
ony vertu." Hebog, hawk. O'r
A. S. hafoc neu heafoe. Y Gaelig (yutau yn ddiameu yu uir benthyg) y w seofae, gyda'r o
arrerol yn y dechreu am yr h dramoruidd.
Mae y gnir yu Fyffrediu i'r holl ieithoedd Teutouaidd ; y mae hebog a
seofac yn rhy debyg heafr,e i briodoli
y tebygolrwydd i'r un tarddiad Aryaidd. Am
yfncwid f i b, cymharer varnish a ' ' barnuis." Y gair Cymraeg
brodorol am awk mue'n debyg ydyw
gwalch. Hobi, yu y
frawddeg chwareu'r hobi." gyda•r hon y cyfieithn Spurrell y ferf Seis. to romp. O'r Sues. hobby, a
olygai gynt a toy in imitation of a prancing
nag, the original sense being a kind of prancing horse." Skeat. Hosan, stocking.
O'r A, S. hosa, IliOs. hasan. Anill ai y mae y Cym. hosanau " yn ddwbl liosog, neu fe
fenthyciodd y Gymraeg y treiglad, fel yn
bennau a nodir isod. Hwsmon, farmer.
Gair o darddlad Scandinaflaidd, fel hefyd y mae y Sues. husbandinan ; oud ymddengys fod y Saesou
wrth fenthyca gair gau y Daniaid wedi
cymysgu house-man, umaethwr, a house-band, gwr. Hu»nan yn Norwy yw llafurwr priod, sydd yn gwneyd swm penodol
o waith wythuosol, yr hyn yw ei
ardreth am dy, cae, a buwch. larll, earl. O'r
A. S. earl, y dywedir ei fod yr un gair jarl Norwy. Y furf Scotig YW yerl. Just, yn agos.
Mae y geiriaduron eto yn rhoi nearly fel un o ystyron y Sues. just. Anarul Os o gwbl y defnyddir ef
yn awr yn yr ystyr yna. pau ddywed
Sais He has just done a thing," golyga ei fod wedi ei wneyd ychydig iawn o Rmser yn flaenorol. Ond pan deifl
buchRen o swydd Forgannwg garreg at
ndcryn, acy try at ei gydymaith dweyd, fuo just ati daro fo," fe
olyga ei fod egos daro dim yn wir Ond
methu. Pun oeddwn i yn faehgen yr ateb
edliwgur fyddai, • S 13ethyw just o flatn justice? Cwestiwn trahaus,
ystyr ofnadwy yr hwu yr oeddym ymhell
o fod yn ddcull. Llafant, larender
(Spurrell). Y" unionprchol O'r Ffr. lavande, fel y dengys y sillebiad. "The r i' an English
addition,' Skeat. |
|
|
|
|
(delwedd 5808) |
252
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. Llawnt, btu•n.
Nid wyf yn gwybod a yvv y gair hwn yn Cael ci ddefnyddio mewn siarad cyffredin yn y Sonia Skent aru
Welsh Il tawnt," oud mae'n amlwg
ei fod wedi cymeryd y guir fel y safai o Spurrell, gyda'r ddnu ystyr Seisnig ddyry Spnrrell, smooth hill,
lawn." Nid y w y n aduabyddas yu
y De. Y Lawnd," enw ffurm y n Tonyrefail, sydd mae'L debyg yr un
gair. (Yr Saes. laund, ffurf gynharach
ar lawn, yr hwn sydd O'r Fir. lande, a laud or bittnd, n wild, untilled, shrubby, or bushy
plain." CotgrEve. Pa un a yw y
Fir. O'r Germ. l•znd, neu O'r Brython a ytnddeugys yn ansicr. Nid ocs i lön yu lön bast, ddim i' w wneyd
litu'n. Y Ses. canol neu dalaethol
lone." lung, way, ydyw. Llefain, leaven.
O'r Ffr. levain, naill ai yn uniongyrchol neu trwy y Saes. can. leuain. Ni ymddengys fod gennym air
brodorol am y Llad. fermentunl. Mae
,urdoes mae'n arnlwg wedi 2i ffarfio nr y Sues. diarfer, sourdough
(Germ. sauerteiy). Y m XVi. 6, surdoes
y Phariseaid," guir Wickliffe y w
' sourdough of Pharisees and Saducees." Mae burytn " bet-etn " O'r
Sues. barm (Germ. böcrme); a
heples," mae'u debyg iawn, ydyw "haefe," leaven terfyniad b'/ wodi ci chwnnegn. Rhydd
Wedgwood ' ' dremeles," ream finales," ; smerles," hydles," hiding plaee;
reulys," rennet, &c.,
(Contesied Etymologies d.g evind/ass). F furf Dwyr. Hargan. ar berem y w berman," or A. S Mae treigliadau
unigol L'orma 011 yu terfynu yn an; ac
yn natariol benthyciui y Cymry y gait yn y ffarf n glywent, mewn rhycv
achos neu gilydd, lawer y n fynychach
na'r euwadydd. Dytna y guir a geir yn yr
Efengylan Anglo-Saxon: benrma Fariseorttm and Saduceorum." Llidiart, gate,
hurdle. O'r A. S. l/id-yata, a
gyfieitha Bosworth back- door."
Ond yr oedd iddo ystyron ereill, fel y gwelir oddiwrth y dyfynion hyn : Some Llairty forty ye4rs ago, the ficId5 in
Isle Oxholme were uninhabited, there
were gates set up at the end of the villages and elsewhere to prevent the cattle from straying upotl the
arable lauds. these gates were called
lidgitts." Halliwell. A cnnmon object in the country lane or
by-path would be the gate or hatch,
that rau across the road to confine the deer. The old pronunciation Qt this was ' sate,' yett
Ratdsley, Surnames. A Bardsley ymlaen
i grybwyll rhai euwau a ffurfiwyd O'r gnir hwn, ymys•-• ereill, Seinid (Saes. ' Walter atte Lideyate, now familiarly
known us Lidgate." diwedd. lid)
fel y Cymraeg Ilid, dyma y guir ageiryn yr Eiengylan A. S. , Matt. xxvii. 60, am thc door of the
sepulchre," ' 'wrth ddrws y bedd," Felly nid yw lidgate Ond helaethiad ur lid, fel y mae
lukewarm" yn helaethiad o luk•e,
" poundfcld," a greesen stairs," a grybwyllwyd uchod,
ar pound a greesen. Os y w y tarddiad
yma o lidiurt' yu gywir, rhaid fod yr r wedi ymwthio i mewn. Rhaid fod y gair wcdi bod yn hir yng
ngcnau y bobl yn y furf /lidiet, a
phan ddaeth yn angenrheidiol ei osmi mewn ysgrifen, feymgymerodd
rywun, gan ei dybied Vil llwgr, i'w
ndferu," ac felly rhoes yr r i mewn, yn gyfutebol i eiriau ereill oeddynt yn wir lygriadau, fel
y Ritchett cyffredin o Risiart. Nid
ydyw wedi aros ym Morgannwg Ond mown un enw priodol, a seinir Llitshet Fawr." Cymharer yr enwau
Seisnig Haggilt, a Huggard, o ba rai y
blaenaf yw y ffurf gywiraf. I) rwed Skeat fod yr ansoddair
haggard," yn gol gu lean, teneu,
certainly a corruption of haggöd, confused in spelling by the influence of the word above." Llwyn, loin. O'r
Saeg. can. loyne, sydd wedi ei fenthyca Hen Ffr. togne. Cymharer y Ffr. Gascoane a'r Saes.
Gascoyne. Macsu, to brew.
Gair Dwyr. Morgan. ydyw berweddu." Spurrell darllaw, a n:ysgu. Ni chlywais erioed arfer
y gair mysgu yn yrystyr wa, ac yr wyf
yn mawr ameu a yd»v y tulaethol macsu yn perthyn iddo. bytrach ydyw y ferf Seis. to mash. a To
mash is in particular to steep malt;
tub, into which the refuse graines are put, is called the mash-tub.
Compare Lowland Scotch mask-fat, a vat
for brewing, and A. S. me.rt-ftet ; algo mac-
wyrte, new beer. Here max stands for masc as usual." Skeat. Magnel, cannon.
O'r Groeg nagganon, trwy y Saes. can. L'r Hen Fir. mangonel, a'r Llad. isel mangonetlus, neu
magnellus, bychanigyn O'r Llad. isel
manganum, peiriant taflu. Dywed Ducange: Boxhornius
Cambro-Britannico mangnel dedueit, fod
y gair yn dyfod O'r Gymraeg ; Ond ni ymddengys fod neb wedl derby n tyb mor annhebygol. Gair o
darddiad Byzantaidd ydyw, fel llawer o
dermau milwrol y Canol Oesau. nyvedir fod Richard I. wedi defnyddio
mangone18 g. ngwarchae Acre. Olrheinia
geirdarddwyr i'r un "reiddyn mang«nuan, enw arall, mangle teuluaidd, |
|
|
|
|
(delwedd 5809) |
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. 253
Mês, acorns. Enw
casgliadol. Mae'n debyg O'r A. S maest. cyfathrach i'r German. a ddeiilia O'r Gothig, nattftn, to ; yr ystyr wreiddiol, yn 01 Skeat, y w edible fruit," mown
cyfeiriad at borthi mach. Mortais, mortise.
Wedl el fenthyca, fel arfer gyda llai gytnewidiad na'r gnir Sues. , o': Ffr. mm•taise. A deugnin
mortais arinn," Exod. xxxvi. 24. Y
gair Sacs. yno yw sockets. Mae tyno yn yr adnod, • • i'w dau dyno Sacs. tenon, O'r Ffr. tenou, mac'n debyg yn
uniongyrchol ac nid trwy y Snesneg."
Mne geiriau c'r fath o ddosburth ag disgwyliai nu i'r Cymry eu
benthyca gau y Normaniuid oeddynt mor
hynod all] adeiladtl cestyll.* Nan! well, what.
Tallyriad O'r Saes. can. unau. Sues. diweddar anon (O'r S. cn an, mewn un funud). T)efnyddid ef
unwaith mevn ateb i alwad, yn enwedig
gan weithwyr, fel y diweddLr, coming! Mae ana.n yu cael ei arfer eta yr wyf yn rneddwl mcwn Sacs. tnlaethol, cr
engraifft gnn tm byddnr, nad ydYT wedi
cipio ystyr sylw neu gwestiwn a gyfeirir ato.
Nawn, noon, neu
yn hytrach afternoon, fel yn prydnawn," "bore a nawn." O'r Llad., nona, nawfed (awr).
(Nair eglwysig. Originally the ninth
hour of the day, or p.m. but afterwards the time of the church-service
called nones was altered, and the term
came to be applied at mid-day." Skeat. Yu Gymraeg mue y g2ir wedi cudw ei ystyr wrciddiol. Ocr, usury,
usuriucth. O'r A. S. wocer neu woeor, trwy y Saes. can. ocur. Ocur, or usure of gowle, usura."
Prompt. Rhydd Rington Oliphant ffurf
Scundinafnidd, 01M. Y Germ. ddiwedd. ydyw wucher, O'r Hen Germ. uchel, wushhar, cynnydd. Oliffant, wory
(Spurrell). O'r Sacs. can. otifaunt, neu Hen Ffr. olifant, clepbant. Mae y ffurf yrnn eto yn aros yu y
eyfeuwau Seis. Oliphant ac Olivant. Pannas, parsnips,
moron. Etiw casgliadol F fr. panais. prLu y buusai y Gymraeg yn meddulu yr c yn y Llud.
panacem. Parwyd,
partition. Gallai fod pured y n dyfod ynuniongrrchol o'rLlad. parietum, oud ymddengys fod sillebiad ei
ddybled parwyd yn dyfod o ddylanwad yr
Hen Ffr. earoit. cudycl. O r Hen Fir.
baston, trwy y Saes. can. bastoone. Daw
hostoone yn pa.stwn yn 01 y dnedd Gymreig i ddefnyddio y llym um
leddf, o ba un y mae Alexander the pig
engraifft ddn. Patrwn, pattern.
Gair cyffrcdtn a arferir yn y De. (Yr Fir. patron. mae'n debyg t.rwy y Saes. can. patron a pub one.
Dywed Skeat, In many parts, as in
Lincolnshire and Cambridgeshire, the common people say patron for pattern,
aud rightly. ' Penbwl, tadpole.
Wedi ei ffurfio ar y gair Sues. bullhewd, a geir yn un o lyfrau George Eliot, Adam Bede yr wyf yn
meddwl ac sydti felly debyvid yu air
i'r Siroedd Canoldirol. Clywais y bychauigyn yn Cael ex arfer yu Nwyr. Morgan. ; Ond guir y bechgyn oedd
bwlaidr,' yr hwu ni ellir ei
gamgymeryd. Penty, penthouse.
Mac y geiriflu Cymrneg Saesneg yn llygriadau am yr un achos, yr lawn a eilw Skeut yn ymdrech i
wneyd synwyr. Mae y uaill u'r 11811 y
n tarddu O'r Saes. can. pentis neu pentice, or Fir. appentas, penthouse
(Llad. nppendieaujn, an oppenduqe).
Cymharer abaty, a edtycha fei pe golygai dy
Rbad, Ond yvv Ond y ffurf Seis. hyn abbey abbatie. Periglor, priest.
Yu y pen draw O'r Rhydd Spurrell
periglo," rhoddi yr eneiniad Olaf, berf mae'n debyg wcdi ei
ffnrfio O'r enw, fel y rerf
eglwysa." Dynod!l Littré y: eneiniad Olaf fel y sacrament a weinyddir
i glcilion who are in danger of
dying.' 't Mae y gairyn ddyddorol fel y dengys syniad y Cytnro canoloesol um swyddogaeth nrbennig
yr offe:rind. Cymharer y greadigaeth
Wyddelig ddiweddar, energency man, os gallaf heb dramgwydd roi y geiriau am fuuud ochr yn ochr. Petris,
partridges. Euw casgliadol O'r Hen Fir. pertris, naill ai yn uuiou• gyrchol ncu trwy y Sues. can. pertriche. Piniwn, gable
end. O'r Ffr. pignon. Ni nllaf gnel fod y Sues. pinion erioed wedi dwyn yr ystyr yma. Mae yu air arall
cysylltiedig gydag adeiladu . must
hove unfolded • "Thc new style of
building brought from France man a new
term to Kin Ed In "-eons at Rington Olipbunt.—y bretNn Edward a Olygir oe%d Edward y
Cyffeswr. Mae y clafdy ynglyn He y
teirw—ymladdau Spaenig 'n ei a,lw Yet-a-fell yr Eneiuiad Olaf , |
|
|
|
|
(delwedd 5810) |
254
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. fenthycasom gnu y Norwyson Gulwn ef
pingwn yu Nwyr. Morgannwg. Mae'r
cyrfna yn Ilinell bargodion tö gwellt y no yn Cael Cll galw capaleeng,"
gair wedi ci l_ygru yu fawr, O'r hwn
ni allaf fi wneyd dim, oddieithr ei fod y gable-end. Plaid, party,
faction. Mne'n bosibl O'r Hen Fir. p/rt;t, neu plRid (Llad. isel originally a feudal assembly in which cases
were tried, theu the hearing of a
tribunal, then n counsel's speech." Braehet. Nid hnwdd olrhRin y dolennau rbwng p/ctc•itum, llygcyfraith,
a'r Cym. plaid." Rhaid cofio nad oedd
llys gwriogaethol yn gyuwysedig o farnwr. rheithwyr, dadleuwyr, ac
edrychwyr. Yn hytrach p wyllgor mnwr
ydoedd. Nid oedd Ond ychydig os unrhyw
edrychwyr, na dadleuwyr profTesedig o gwbl. Yr oedd yr holl ddeilinid
yn farnwyr yn uchos eu cydradd, a
siarÆdai rhai o honynt yn ystod y prawf ar y nuill ochr, a rhai ar yr ochr arull, fel y golyga
yr Hen Ffr. plaidellr weithinn farnwr,
ac weithiau ddudleuydd. Ni fyddui gan h s•nny fwy o drawsfynediad or
Ffr. plaid, llys, i'r Csm. plaid,
party, nag o' r Fir. llys i'r Fir. plaid, dadleuon y party hwnnw. Pompion, pumpkin.
O'r Saps. can. ptnnpion, neu Tier- Ffr. pompon. Posso, {o puzzle
trwy gwestiynau. Gair cyffrediu y n Sir Aberteifi, Ile y mae ganddynt hefyd enw poss." Ithoi pos yw
rhoi dychymyg, neu gwestiwn dyrys
arall. O'r Saes. poser. IZbydd Skeat poser, arholydd, fel eto ar arfer
yn Eton a Winchester. T)eillia efe
pose o oppose, oblegid yr hen ddall o urholi yny prifysgolion oedd trwy ddadl, rhoddid y
cwestiynau gau wrthwynebydd. Yr
arholydd neu y Jnoderator " oedd y cyflafareddwr am y
cwestiynnu. Propor, pretty.
Mae y gair cynrediu yma yn y Gogledd eto Yll dal hen ystyr y gair Sacsneg, yr hwn a gawn yn Heb.
xi. 23, because they saw he was a
proper child. Gnir y Cyf. T)iwyg. y dyw
Punt, pound
sterling. O'r A. S pund, pwys. Mae punt unwaith o leiaf yn Cael ei ddefnyddio yn y Beibl Cymraeg am
pound weight. pwys. Tair punt o attr a roddes cfe ym mhob bwcled," I
Bren. x. li. Pur, nice, Gair
cyffredin yu y De. Dyn pur" ydr,v a nice mnn. Mae y rhagferf pur," fel y Sacs nicely, ar
arfer yn yr ystyr o quite Well in health.
Clywais her. wragedd yn Nwyr. Morgan. , pun ofynnid sue, yr oeddynt
gan y boneddigion," dweder gwraig
y scweier, yn at.eb yn eu Suesneg goreu, f..•l y gweddai i'r amgylchiad, " Purely, I
thank you ma'am." Ni ddaethum ar draws
yr ansoddair pure yn caol ei ddefnyddio yu Suesncg yn yr ystyr
Gymreig, Ond gwelais purely mewn llyfr
Saesnog heb fod yn hen iuwn. Dyry Latham ef fel arfer talacthol O'r cnir, no. pshrniin ef
t,rwy quite, fel pe bunsai yn purely well.
Ond y mae purely yn ateb cyfluwn ynddo ei hun, yr un modd a nicely,
a'i wrth- wyneb sadly, eto mown
Saesneg diweddar. Pwys, :vewht,
pound. O'r Hen. Fir. pois, fel y mne enwau y pwysau Seis- nig, I' roy ac Armrdupois, yn Ffrengig. Am
gyfncwid oi i WY," cymharer
ffwyn," a grybwyllwyd
uchod, a Eroell a ' •trwyll," a
moethau a mwythuu.' Rhaid fod gy12t duedd, yn y De o leinf, i
gynhanu y deusain oe fel pe buasai neu
u•ö. Mae olion hynny vn llafar Sir Benfro
heddyw; n rhaid ei fod yn Sir Fynwy, pan Seisnigwya Porthiscoed Ports/.•ewet, feallai mor bell yu 01 a
dyddiau Harold. Rhibib, hautboy.
O'r Saes. reed-pipe. Rhonc, rank,
extreme. "Tori rhonc•," red-hot Tory O'r Sacs. rank, sillebir ron/c yn fynychach na rank yn
Alliterativc Poems Morris. Sabboth, Sabbath,
Cododd y swn ytna i'r guir, mae'n dru thebyg, o gymysgu Sabbath efo Seibaoth. Nad oedd y Cymry ar
eu pen cu hun yn hyn a brofir trwy y
ffaith fod senedd lago l. wedi diarddel aelod am esbonio nud oedd Dies
Sabbati (Dydd Sabbath) yn golygu the
Sabaoth fel y gulwent hwy ef, Ond dydd
Sadwru. Stubbs, Medieval and Modern Il/story, Lect. 14. Saim, grease. (Yr
Ileu Ffr. Min, trwy y Sacs. diarfer saim. 'c Fry it in a •panne with swine sayme."
Hulliwcll. Scant, scarcely,
br,rely. Y n y Suesneg nid yw scant yn awr Ond ansoddnir, fel yn scant justice. Gymraeg fe'i
defnyddir yu unig fel rhagferf, fel y
gunpid gyni y n Saesneg, ae y gwneir etO mne'n debyg mown rhannau
wlnd. Yet scant one is to be found
worthie among us." Epistle in Introduction to Ascham'8 I was married when I was sixteen,
sixteen scant." Cradock, Prophet
of the Great Smol•y Mountain. Screw, shrew, i
gylymu efo'r Cym. blew." Gair I)wyr. Morgan. am yr hyn y clywais ei yn Sir Aberteiå yn
scrad," Y flurfA. S, 0 Bhreto ydyw
5810 |
|
|
|
|
(delwedd 5811) |
BEN BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. 255
screawd,
shrew-mouse, chwistlen, gair a fenthyciodd
y Gymraeg gan, fel arfer, ei gadw bron
heb newidiad. Rhoddodd llawer o eiriau A. S., yn dechreu efo sc,
ddybledau mewn Saesneg diweddar.
Er engraifft dyna shrub, school (of herrings) a shoal, scot (yn scot
free) a shot (“to pay one's shot.”)
Dybled shrew yw screw,
yn Saesneg, ceffyl castiog ; yng Nghymraeg Dwyr. Morgannwg. gwraig anynad. Sengl,
uumarrierl. (Yr Hen Ffr. sengle, yn hytrach nag D' r Sacs. single. Shaw, Shompol, a considerable number. Shaw sydd air Dwyr. Morgan.
, shompol a ddefnyddir ymhellnch i'r
Gorllewin. Shaw, mne'n amlwg, yw y
Sacs. show (y gair A. S. ydyw scenwi&.'n), a shompol y Sues.
sample, neu example. Golyga y ddau air
nifer neu swm digon mawr i fod yn werth eu dangos. Ffurt gryfach o shaw yw shaw i'r byd." Sibwl, young
onion. O'r Fir. cibou/e, shalot, yn uniongyrchol neu trwy Snps. d inrfer elhol, eh Rhydri Trench
basten, conme ymysg geiriall Firengig
fethasant ddul eu tir yn Saegneg. Mae y tri wedi cael eu trued i lawr yn y Gymraeg, yn Ilenyddol
ac ar luf•.tr. Arferir ffurf Scotig o
gan Andrew Fuirservice yn Roy, sybos, ingoms, turuups, and other garden fruit." Siol, slat".
O'r Sues. can. skul{c, sculle, schu/le. Mae y Gymraeg yuan wedi delSis y ffurf feddul. Penglog," debygid, y w y gair Cymraeg
priodol. Siom,
disappointinent. O'r Saes. shame, neu Yll hytrach sham, oedd unwaith, yn 01 Skeat, y ffurf i'r gair a ffyunai
fwyaf yng Ngogledd Lloegr. Dynoday
geiriaduron shant that which is shameful, because deceiving just
expectation." Pa ddynodiad gwell
o siom n alai bluenor Methodist digllawn roi ar fore Saboth. pan and y w y gwr diqrth wedi
eyrraedd? Am newidiad y llnfarind,
cymharer rhonk a spon." Spit, yn y futh
eiriuu ag 'Cyr un spit a'i dad," cyfieithiad nnghywir O'r ftawddeg reisnig nad y w yn bur gain, the
very spit of his father," yr hon
glywais ei harfer, a weluis tnewn llyfrau Americauuidd. The dead
spirit of his father" sydd
amrywiud a glywais unwnith. Mae'n rhyiedd cael mewn llyfrnu Americanuidd ffurtiau ymadrcxid u
dulliuu o swnio u dybiwn yu gyffredin
yn gyfyngedig i Gymrn. Fe'm beiid gan Saeson pau oeddwn fachgen
am ddweyd yes indeed " a dywedid
wrthyffod indeed yn llw Cymreig." Ond
gwna Mark Twain i Tom Sawyer ddweyd indeed and deed and double
deed," bron y geiriau pliR rai yr
arferai plant yn ein pentref dwyieithog gr.darnhau eu haeriadnu, ruin ddigwyddent fod yn sinrad
Suesneg. Mi welAig hefyd ffurf mcwn
llyfr Americnnaidd. Spon, yn newydd span," bran rcu,'. Dywedir wrthyf
nad YW span-net" eto yn ddiurfer
yn Sacsneg. Nid wyf yn cotio clywed ci nrfer, Ond y mae yn ansodd- air Saesneg t.:a hen. And bought him
clothes span-new." Havelock the Dane,
A.D., 1280. Yr A. S. y w span. Sticyl, stile.
Guir Dwyr. Morgan. Ymhellach i'r Gorllevin dywedant camfa-" Mae yr A. S. stigel o stignn,
dringo. Stout, angry.
Mae'r arfer yma i'r gair, yr wyf yn credu, yn gyfyngedig i'r Gogledd. I)eillia Skeat stout ' from Old
Fr. estout, stout, furious." •
'1' here was but little meekness, for
there was stout and hard words ou both Bides . Wherefore they d epnrtpd with Wrnt ' '
MHlory_ Swllt, shilling.
Or Llad. so//dus, llythyren gyutaf yr hwn sydd yn aros yu .C s. d. Sonia Ducunge am solidus Swmer, O'r Fir,
sonnnier trwy Saes. summer, a geir et0 yn y
cyfausawdd breastswnnner O'r bressunnner (Murray). Tabwrdd, drum.
O'r Hen Ffr. tabur, yn uniongyrchol neu trwy y Sues. tubour. timbrel a tabret yn ffurfiau
cyfathrach, y naill a'r llall yn y
neibl Saesneg. Y guir Cymraeg am y ddau ydyw tympan," yr un a
tympan cyfieithiad Wickliffe, neu
tympanum y Vulgate. Tocyn, ticket.
O'r Saes. token. Un o ystyron token a mir gan y geiriad- uron ydyw piece Of money curr6nt by
sufferance, and not coined by authori
Y Dynyddoedd diweddaf y mae y fathfa, y mint, wedi bod yn fwy
haelarfatho • n pres, ac anaml y
cyfarfyddir tokens yn cael eu rhoi allan ganfunaehdai preifat ; Ond yn Nwyr. Morgan. yr unig enw am a elwir
pres mown parthau ereill toe. Triagl, treac/e.
O'r Ken Ffr. ueu Saes. can. triacle. Twsel, dtcsel,
faucet (Spurrell). O'r Hen Ffr, dawzil, spi90t, 5811
|
|
|
|
|
(delwedd 5812) |
256
BENTHYG-EIRIAU CYMREIG. Twthill. Ni wn
Ond am un T wthill yng Nghymru, yr un yng Nghaernar- fon. Gallai fod ereill, fel y mae anu•yw a
Toot-hills yn Lloegr. Or Hen Saes.
tote-hili, look-out-hill, a dAei11ia Skeat O'r A.. S. toten, to that is, the city of David."
Wickliffe, 2 Sam. v. 7. Tynnell, ton. O'r Hen Fir. tonne/ (Ffr.
diwedd. tonneGu), tun ' 'We use ton
for a weight, and tun for a cask; Ond yr 011 yw y guir. Skeat. Wbwb, an
interjection dencting anxiety." (Spurrell). Silleba Shakspenre y gair whoobub ( Winter's Tale, Act iv.,
Scene 4) ; a chysyllta Skeat ef a whoop,
gair o dnrddiad Teutonaidd. Clywuis bobl Gogledd Sir Aberteifi y n ei
alw hu bleb, yr hyn sy ddynesiad at y
Snes. Diwedd. hubbub. Ymhellach i'r De cymer y furf iu.'bwb. Wtres, revel,
carousal. O'r Snes. outrage, n olygai yn wrciddiol excess, gormcdedd yu uuig. Ultragium usurpatur pro
quovis excessn in re aliqua
Ducange. Ynnyd,
shroectide. Gair eglwysig. O'r Llad. indium, hynny 'w, initium jejunii, dechreu Garawys, yn 01 Whitley
Stokes, yr hwn a ddyry Int fel y cy!-
ystyr Gwyddelig. Deillia yr uu awdurdod Nadolig O'r Llad.
natalicta, gwledd pen blwydd. Ysgarmes,
skirmish. O'r Heu Efr. escarmouche, {rwy y Sues. can. scannishe.
Ysgiw, setae. O'r ansoddair Saes. skew, oblique,
gWyr. Capel hirgul ydoedd.
rhedai y meiuciau, ffwnnau skiwau, fel y galwent hwynt." Dr. John
Thomas, Cotiant Dr. T. Rees. Rhaid fod
y mcinci?tu hyn a chefnau iddynt. Rhydd
Latham amryw engreifftiau O'r enw skew i ddangos arwyneE Ilethr, yr
hwn a gcir yn 1 Bren. vi. 4, y m.
ddal. "windows skewed an closed." Cyrn., yu llydain oddifewn ac yn gyfyng oddi
allau." Ysgrawling, g /uæ
O'r Sacs. serow, gydag olddawd bychanigol Saes. so ?repared the scrows or glue-pieces, as
they are called, may be kept for along
time. Encyc. Brit. art. Gelatin. Rhydd Spurrell ffurf arall
ysglawring," sydd engraifft arall
o drawsosod I ac r. Ysgrepan, scrip.
O'r Scandinafnidd skreppa O'r hwny daw y Saes. can. scrip e. Fei ceir mewn Ilenyddiaetl: A. S.
Y guir ynyr Efeugylau A. S. yw cod
Cym. cö:l, cwd). Ond ymddengys fod skreppa wedi pasio i'r Gymraeg truy yr A. S. Rhaid mai y ffurf gynharai o scri yu
llafar A. S. oedd scrippu, euw
gw,ywaidd O'r treigliad cyntaf, gydn thrcigh{ad unigol yr an, fel
burmu uchod. Cyfrifui hyn am
lythreniad ysgrepan." Ysgub, sheaf. Bum
i yn dueddol i feddwl fod ysgub" wedi ei fenthyca O'r Sacs. sheaf Cyn Cael ei lythrennu o
sceab yn yr Sled ganrif) a'i gymysgu ng
ysgub," broom, oedd eisoes yn bodoli. Ond gallai fod yn Gym.
brodorol, oblegid y mae sheaf a broom
yn meddu y syniad o sypyn yn gyffredin. Felly
rhaid fod y Il,ygrair Sues. skipper, barn, wedi ci feuthyca o
ysgubor." Ceir skipper yu Jonad
Crew Brome, math o Beggar's Opera :
Here safe in our skipper let's ely off our eek And bowsc in defiance o' th' harman beel
[policeman]. Sonia Darmsteter yn ei
Life of Words am yr irony" sy'u darostwng geiriau a fenthycir gan bobl gerllaw. Yr wyf yn
meddwl nn chymcr hynny le Ond pan mae
y geuedl sy'n bcnthyca brnidd yn edrych i lawr ar y llnll, fel y gwnai y Ffrancod efo'r Germaniaid. Oblegid er fod y
Ffrnncod yn defnyddio yn ddiyåyrllyd
rai geiriau o darddiad Germannidd, ni ellais gael unrhyw eiriau Ffrengig a ddefnyddir felly gan y Germaniaid.
Dywed Eeddoe yn Races Of Britain fod
ceffyl yn cncl ei ddefnyddio yn swydd Henffordd yr un fath, a dyfynua Scott yn ci nodiadau i'r Rcd
Gauntlet o Guardian Cowley, Jack
looked at the sun, and cried fire, fire,
Tom st his kef"' in Birkendale mire. Ile mae'r ystyr, mae'n amlwg yn
ddiystyrllyd. Cymharer y Fir. rosse, a Rosinante Don Quixot€% O'r Germ. ross, trwy y Ffr.
mae'n debyg. Ystrodur,
packsaddle. (Yr Lid. isel strßdura.
Stradura pro stratnra, quid•
uid ad insternendum cquum necessarium est," Ducange. Rhydd
insternendwn tgorchuddio) durddiad
ystarnu " ae ystaru."
5812 |
|
|
|
|
(delwedd 5813) |
YR ENFYS. 257 Ysturmant, Jew's
Harp. Nid y w hwn yn edrych guir Cymraeg,
Gallai iod y Sues. instrument, gyda thrawsodiad r ac u. Cyuaharer y Saes.
run Sues. can. ernen, a'r Germ.
brunnen a'r Snes. burn. Am gyfnewid inst i "St, cymhurer insterno ag ystarn," a hefyd
yr Hen. Fir. estrument. Ystwyll,
Epiphany. O'r Fir. anile, std r.
Epiphania, quo die stellu Mugis
l)otniuum natutu n nutiauat." Ducange. Gallai zod Ystwyll wedi ei fenthyca yn uniongyrchol O'r Llad. sw//a
(seren), fel amryw eiriau Cymreig ereill,
megis cadwyu o catena, eglwys o ecclesia, Ile nad oes ffurf Fir.
rhyngddynt yn oi. Yswain, esquire.
O'r Saes. swain. “A herdsman or servant, a youth not yet an esquire." Mown cyfansoddiadtllt
yn y canrifoecld a X V. , nid y w y
gair yn cael ei ddefuyddio yu gwbl yu yr ystyr wreiddiol. Ymddengys
fod unrhyw un heb fod yn farchog yn
cael ei alw felly. Dunedin. Knights, ewainos, Iwodios crud hen to
W. B. WILLIAMS. |
|
|
|
.....
------------------------------------------------------------------------------
Sumbolau: Æːæːā
ē ī ō ū W̄ w̄ ȳ/ ˡ ɑ æ æːɛ
ɪ ɔ ʊ ə ɑˑ eˑ iˑ oˑ uˑ
ɑː æː eː iː oː uː / ɥ
/ ˡ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ
ʤ / aɪ ɔɪ əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ
əʊ /
ә ʌ ẃ
ă ĕ ĭ ŏ ŭ ẅ ẃ ẁ Ẁ ŵ
ŷ ỳ Ỳ [ә
gæ:r]
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN: www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_140_benthyg-eiriau-cymreig_1893_0252k.htm
---------------------------------------
Creuwyd: 26-07-2017
Adolygiad diweddaraf: 26-07-2017
Delweddau:
Ffynhonnell: Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
---------------------------------------
|
Freefind: |
Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (=
Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (=
Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait