kimkat0269k Ffraethebion
Y Glowr Cymreig. Y Ddau Gasgliad Cyd-Fuddugol yn Eisteddfod Genedlaethol
Treorci, 1928.
09-09-2017 12-00
● kimkat0001 Yr Hafan www.kimkat.org
● ● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ● kimkat0960k Mynegai i’r testunau Cymraeg yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_mynegai_0960k.htm
● ●
● ● kimkat0225k Y tudalen hwn
Y rhannau o’r testun wedi’u cywiro mewn llythrennau du. Heb eu cywiro hyd yn hyn – llythrennau coch.
...
|
|
|
|
|
FFRAETHEBION Y
GLOWR CYMREIG. Y Ddau Gasgliad
Cyd-Fuddugol yn Eisteddfod Genedlaethol Treorci, 1928. John Evans a'i Fab,
Llyfrwerthwyr. |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
FFRAETHEBION Y
GLOWR CYMREIG. Y DDAU GASGLIAD
CYD-FUDDUGOL YN EISTEDDFOD GENEDLAETHOL TREORCI, 1928. CAERDYDD: JOHN EVANS A’I
FAB, WHARTON STREET |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CYNHWYSIAD. TUD[ALEN]. CASGLIAD CETYN LLATHID ...3 CASGLIAD CARBON ...36 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD “CETYN LLATHID.” Ceir yn y casgliad
hwn esiamplau o bob un o honynt. |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
4 CASGLIAD O FFRAETHEBION. “Hoi, Joe!” meddai'r goruchwyliwr, “wyddot ti bo’r
bachan diarth yna yn llanw dwy a thair dram y dydd a thithau ddim ond yn llanw
un? Mae e' wedi llanw dwy heddi, nawr buo i yn siarad ag e’.” “Wy'n falch ofnadw bo chi wedi bod yn wilia 'ta fa,
wâth wy' i wedi bod yn gweyd wrtho am hynny, ganodd o witha; ond para i lanw
ma'r hen jacado o hyd; falla grindiff a arno chi nawr, syr.' +++ Yr oedd hi'n amser bwyd, a'r hen Ddafydd, mab Sam,
yn gofyn cwestiynau fel arfer, “Shwd fara yw y 'college-bred ' yna, William
Jones?" "Bara digon stâl yw a, Dafydd," meddai William; “mae
a'n amal yn ddwy a phetar blwydd ôd." "Duw-di-shefo-ni!" meddai
Dafydd, "ôs dim rhyfadd bo mab y manijar mor dena!" +++ Nid oedd fawr croeso i wŷr y Glyn yng nglofa'r
Allt, ac yr oedd Griff a'i bartner yn dioddef llawer o herwydd hynny. Lladratwyd eu bwyell un noson, a thrannoeth dyma
Griff yn ceisio benthyg un gan Dai Jim o’r Allt, yr hwn oedd yn gweithio yn
agos mewn hedin croes. Atebodd Dai i'r cais fel hyn: "Mae'n wir flin
gen i, Griff, ein bod wedi gwneud penderfyniad yn yr hedin 'ma i beidio
rhoi'r fwall mas o’r hedin, ond mae i chi berffaith roeso, cofiwch, dim ond i
chi ddod a'ch post yma.” “Reit o," meddai Griff, gan ddychwelyd i' w
dalcen ar y gwastad, lle nad oedd angen help i symud cerbydau. Ymhen ychydig amser, dyma Dai Jim yn gwaeddi yng
ngenau'r talcen — "Hoi, bois! dewch a scwt fach os gwelwch yn dda.”
“Mae'n wir flin gen i," meddai Griff, “ein bod wedi gwneud penderfyniad yn y talcen hwn i
beidio rhoi scwt mas o’r dalcen, ond mae croeso i chi er hynny i gael scwt,
dim ond i chi ddod a'ch dram yma.” |
|
|
|
|
|
CASC,LIAD O FFRAETHEBION. 5 Hatch off'
yw•r term a ddefnyddir am symud y rhib neu'r ochr i gulhau neu i newid
cyfeiriad y talcen glos Yr oedd NVtnftra yo gwcithio mewn ffordd aer bwysig,
ac i gyfeiriad arbennig, a phan ddaeth y syrfeiar yno ar ei dro,
darganfyddodd nad oedd \Vmffra yn cadw'r pwynt, ac mewn tvmer ddrwg
meddai-—" Look here, old man, you are defying my instructions, and I am
going to report you; you are five degrees out of point already." faint
NVedi iddo fyned, gofynnodd iVmffra i'w bartner, iYn i ddim,"—meddai
hwnnw—"yn iawn, oedd ' degree '?" Wei, ond wy'n credu taw pymtheg
milltir yw e ar y mot." mae'n ddecha ta," meddai \Vmfira, "
fydd rhaid i mi fynd lawr i Llantwit Major i dorri hatch off nawr, gewch
weld." |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. CeEyl da oedd
Sharper wedi bod, ond erbyn hyn wedi zvzd yo stiff rhyfeddol. Yr oedd un
diwrnod wedi sefyll man cul iav,-n ar y fordd, ac er gwaethaf rhegfeydd a
gsvaeddiadau Jim yr haliar, ni symudai gam. Yr oedd Jim y c: cerbyd ac yn
methu pas10, y dyna lle 'roedd e' yn gwaeZdi ' 'Sharpar: Sharpar l"
nerth ei geg, pan ddaeth yr ofarzzz _vrnlaez. " Gwaedda sharpach arno,
bachan l" meddai " Yrn dyn ofnadw " meddai Jim, " beth
gewch chi'n sharp.ach Sharpar Paid a siarad a fi fel hynna i" medd- air
ofarzan, a gwaedda yn sharpach l" Cym razar, ta! cym razar 1"
meddai Jim mewn llais gostyngedig. T qvm Shilots oedd yr enw gafodd Thomas
Evans o her-;vydd iddo gael ei ddal gan blisman rhyw dro yn dod o ardd y
Squire a shilots ganddo. Er hynny 'roedd Twmos yn ym- ddangos _yn ddyn
gonest, ac yr oedd yn weithiwr da a chryno. Yr oedd ganddo ddau grwt yn
gweithio gydag ef yn y bwgi, ac wedi ymadawiad un o honynt, dyma grwt dieithr
yn dod yr: ei le NI allai Twmos annibendod, a chan nad oedd y crv.-t newydd
yo ei ddeall yn cwyno a chwyno, fe ymadawodd yatau gan adael ar slat y tro yr
ysgrifen hon â'r shalc:-— Hen fabi mawr yw Twm shilots Yn nghhwmni dyn neu
blisman, Ond pan yn gaffer acha crots Efe yw'r ei hunan. Cora hir a choesau
byr oedd nodweddion arbennig Danie Price, er ei yn feddiancol ar ddawn siarad
canmoladwy. Yr oedd yno gyfarfcd brwd iawn ar ben y pwll, ac ynghanol y dyrfa
yr oedd llais Daniel i'w glywed yn pregethu bawliau y gTeithivr gydag nes yr
oedd yno ddymuniad taer am weld y siaradwr. o’r diwedd, dyma rywun yn gwaeddi
o’r tu ol i'r dyrfa " Ishta lawr, Dan, i ni gael dy weld di." o
Trosedd fawr yw cysgu tan y ddaear yng ngofal lamp dân, a chynllun arferol y
swyddog i brofi dalfa yw dwyn lamp B0289 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASC,LIAI) O FFRAETHEP»ION. 7 y cysgadur
oddi wrtho, gan ci adael yn y tywyJJwch i ddihuno. Yr oedd yr hen Ddafydd
Dafis, er gwaethaf y ddeddf, yn syrthio i gysgu am ychydig funudau yn fynych
ar amser bwyd, ac nid oedd yr un swyddog yn gwadu iddo y mwyniant hwn, o
herwydd ei fod yn hen ac yn onest. Er mwyn chwarae tric ag ef, ymguddiodd
Ifan y swyddog gerllaw iddo pan yr oedd ar fwyd, a Chyn gynted a chauodd yr
hen wr ei lygaid, dyma Ifan yn dwyn ei lamp, gan adael ei ffon yn ei yrnyl,
ac ymguddiodd drachefn. Ymhen ychydig amser dihunodd yr hen wr, ac wedi cyff-
wrdd â'r ffon yn y tywyllwch, meddai wrtho'i hun—--" We], os taw fi WY'
i, 'rwyf wedi colli lamp; os nace fi WY' i, 'rwyf wedi fflndo fion. Offeryn
gwerthfawr iawn tan y ddaear yw y Sylvester's Prop Withdrawer i dynnu coed
allan; a phan oedd y peth yn newydd, defnyddiwyd ef yn or-fynych gan riparwyr
nos y Cwm, i godi coed mawr oedd wedi suddo yn isel i'r gwaelod soft. Yr oedd
dram wedi mynd yn isel dros y rails yn ffas yr hedin, a Ropin yr haliar
ynghyd a'r ffaiarman ac ereill wedi methu ei chodi, a meddai Ropin, " Fe
finna i'r Bilingtyn ati hi nawr," ac i ffwrdd ag e, i ddychwelyd a'r
offeryn ganddo. Ymhen ychydig funudau 'roedd y ddram ar y rails a Ropin yn
canmol y Bilingtyn; a meddai'r ffaiarman " Pam wyt ti'n galw Bilingtyn
ar yr offeryn yma?" " Fe weta wrth- och chi," meddai Ropin,
" Pan bo fi'n dod mewn i'r hedin 'ma yn y bora, ma'r coed yna sydd yn
hongad wrth y coleri nol yna yn ala dychryn arno i, waeth ma nw fel dynion
wedi ei croci, a alla i byth a pido meddwl am Charles Peace a Crippen a
rheina. Ta beth, dyma'r chap sydd yn i croci nw, a'r enw reit am crocwr yw
Bilingtyn yndefa?" Billington ' oedd enw y prif grogwr ar yr adeg honno,
a Billington ' yw'r enw sydd ar yr offeryn hwn hyd heddyw yng nghanolbarth
Morgannwg. B0290 |
|
|
|
|
|
8 CASGLIAD O FFRAETHEBION, Yr oedd recwyn
Evans wedi bod yn darlithio yn Soar ar lyfr Jonah, ac wedi dweyd mai alegori
ydoedd. Bore drannoeth yr oedd George Bennet mewn brys i gael ei gyd•weithe
wyr ynghyd i'r spel, i gael dweyd yr helynt, a meddai— Fechgyn! fe glywas
beth neithwr na chlywas i ariod o’r blân. 'Rodd Tecwyn Evans yn darlithio yn
Soar ar lyfr Jonah, a wyddoch chwi beth wetws a—taw aligetar Odd wedi llyncu
Jonah, tawn i byth o’r fan ma. Ystên din wedi rhydu oedd y llestr a
ddefnyddiwyd flyn• yddoedd yn ol •i gario powdwr i'r gwaith. Yr oedd hi wedi
mynd yn stop cwrw ar Charles y drifftwr yn y Crown, ac yntau wedi rhoi ei
hunan i lawr am y noson yn ei ddillad gwaith a'i stên bowdwr. Fel 'roedd yr
amser yn mynd ymlaen, yr oedd syched Charles yn cynhyddu, a dyma fe'n codi ac
yn rhoi'r ystên bowdwr ar y tân, ond yr oedd yn eithaf gwag. " Beth sydd
gyda chi yn y stên 'na, Charles," gofynnodd un o’r cvvmni. Atebodd
Charles yn hollol hamddenol—'t 'Rwy'n dishgwyl y cewch chl gyd wybod nawr
mewn eiliad ne ddwy." Ar hyn dyma ruthr, a phawb yn ben-dram-bwnigl
trwy'r drws i'r hewl, gan adael y t' yn wâg i Charles. Yna, wedi disychedu ei
hunan yn dda o’r llestri oedd ar y bwrdd, dynia Charles allan drwy'r drws at
y cwmni, a meddai drachefn, Rwy'n disgwyl y cewch chi gyd wybod mewn eiliad
ne ddwy—-wy i oft nawr—so long." How is the supply of timber here,"
gofynnai'r Inspector i'r goruchwyliwr, pan yn neshau at y gweithleoedd.
Plenty, plenty," atebai Mr. Griffiths. Ar fyr, dyma'r Archwiliwr yn mynd
i enau talcen ac yn gwaeddi nerth ei geg yn Gymraeg, Dera menthyg post i fl.
Shoni I" Post," meddai Shoni o’r pellter, " dw i ddim wedi
gweld post ers bythownos." we'll go up here," meddai'r Archwiliwr,
ac i fyny i'r {Tas neth Y ddau, a phan welodd Shoni taw y Manijar air Inspectar
oedd yno, fe gafodd shoc. Pam wyt ti yn gweithio am bythefnos heb goed, John?
a Pham rydych chwi yo caniatau iddo, Mr• Griffiths?" meddai'r Archwiliwr
mewn geiriau llym. Esgus• Ble odwch fi, syr," meddai Shoni, heddi
startas i yma. B0291 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETUEBION. 9 welais di bost
bymthefnos yo ol ynte gofynnai'r Archwiliwr. O! fe weta wrtho chi, syr,"
tneddai Shoni. Odd i'n ddi• wrnod golchi yn ts ni bythownos i ddo, a gorfod i
fi fynd mâs i'r ardd wrth yng ngolar gyta'r wejan •co, a dyna lle 'rodd y
lein ar y llawr, air ddilad i gyd yn y baw. ' Edrycha ar hwnna tnedda Jennet,
dyna dy bost di ar y llawr!' ac yr wy i'n i weld a nawr yn gorwadd o flaen
yin llygad." Amser y rhyfel oedd hi, a'r cwrw yn brin iawn ac yn
ansefydlog ei bris; er hynny, 'roedd Shanco yn llwyddo i gael llawn ei fol
bob nos. Yn y stabal un bore, er mwyn tynnu coes Shanco, medd- ai'r gaffer
haliars, " Boys! mae wedi dod yn ddecha arno ni nawr; fe glywas i'r bora
'ma, ac o fan reit hefyd, fod y cwrw yn mynd i gwnnu eto i swllt y
peint." Beth l" meddai Shanco, 'c swllt y peint?" la,"
meddai'r gaffer. Wei, gwetwch chi beth fynnoch chi," tneddai Shanco, mae
a werth 'ny hefyd." GIO stiff iawn oedd i gyfrif am enw glofa Gibraltar,
ac yr oedd Rogers wedi mynd yno i symud y graig. NVedi gweithio yno am ran o
ddau ddtwrnod, ac heb symud y graig, pender• fynodd Rogers ymadael, ac
anfonodd y crwt am y ffaiarman. Pan ddaeth hwnnw, yr oedd Rogers wedi gwisgo
ei ddillad ac wedi gosod ei dwls yn y dram gyda chynnyrch glo y ddau
ddiwrnod, NVedi ysgwyd llaw, a dangos gwên serchus i'r swyddog, meddai—"
XVy wedi clywad llawer o son am ddala llygotan a'i byta'i, ond yma ma rhaid
byta llygotan a'i dala'i wetin. So long nawr, 'tua fl'n mynd." Spwnjars
yw'r enw a roddir ar weithwyr prynhawn a nos, sydd yn gweithio ar y glo yng
ngweithleoedd gwSr dydd, ac er mor onest bynnag y byddant, achwynir yn fawr arnynt.
Y n fynych iawn gwneir yr achwyniadau hyn shalc ar y rhaw, ynghyd a llawer o
orchymynion. Yr oedd Wil NV il yn credu mown pennill fel cyfrwng i cosbi'r
spwnjars, ac ysgrifennodd ar y rhaw fel hyn— B0292 |
|
|
|
|
|
10 CASGLIAD O FFRAETHEBION.
+++
|
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 11 Cynhaliwyd cyfarfod, a bu yno lawer o dadleu, ond
dyma John Powell ar ei draed, a meddai — "Mr. Cadeirydd, a chyd-withwrs,
ofar yw dadla fel hyn am ein tyrn bach o waith; oti ni'n gwitho ne nagyn ni,
dyna'r cwestiwn, a dewch i ni gal neud ac nid gweyd. Nawr, wy i'n cynnig bo ni'n towlu'r garrag lan." “I
beth?" gofynnai rhywun. “I beth!” meddai John, " ond i benderfynu'r
matar, ’de fa ddim?" Towlu carrag lan, ac os na ddaw hi lawr, fe awn ni
lawr - os na ddaw hi lawr yw hwnna - ond os daw hi lawr, fe awn ninnau sha
thre arn heno." ' Taflwyd y garreg i fyny, ac ymhen chwarter awr
’roedd John yn y Bwsh; ond riwmor gau oedd y cwbl meddai gwr y ty^. +++ Eglwysi gelynieithus iawn i'w gilydd oedd Soar a
Saron. 'Rocdd yr elyniaeth wedi cychwyn rhwng y gweinidogion, ac wedi tnyned
trwy'r eglwysi i'r lofa lle 'roedd dadleu brwd yn fynych, tnewn perthynas i
allu a defnyddioldeb y gweinidogion yn arbennig, rhwng y gwahanol aelodau. Dadleuai Simon, yr hewlwr, dros Saron, ag Alfred, y
ffeiarnan, dros Soar; ac ar y partin, un diwrnod, meddai Alfred wrth Simon:
“Ag i chi yn Saron wedi cael organ, ond i chi?" “Oti'n," atebai
Simon. “Wel, dim ond mwnci sydd eisia arnochi nawr," meddai Alfred.
“Ia," meddai Simon — a dim ond isha organ sy' arnoch chi." +++ Yr oedd Ifan Williams wedi colli ei iechyd yn y
lofa, ac wedi mynd i fyw at ei ferch yn Llundain, a thrwy gyfrwng ei
fab-yng-nghyfraith, wedi cael jobyn bach ysgafn ar un o orsafoedd mawr y
ddinas. Yr oedd Jacob, ei hen bartner, yn flin iawn am dano,
ac yn hiraethus ar ei ol; ond torrodd gwawr newydd arno pan ddeallodd fod
cwmni'r P.G. yn rhoddi ecscyrshon i bob un o’r gweithwyr i Lundain yn hollol
rhydd. Er yn ei hen ddyddiau, yr oedd llawenydd Jacob yn
ddiderfyn, a phan gafodd ei docyn dyma fe yn union i'r swyddfa i ddiolch i
Mr. Brown, y goruchwyliwr. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 12 "What makes you so delighted over this
ticket?" gofynnai “You see, sir," meddai Jacob, “I am going up Mr. Brown.
to see my butty, he is working on the station, and when he will see me coming
out of the train, he will open his eyes and his head, and will say something;
he was my butty d'you see, down here in water leval; and, poor fellow, lost
his life and went to London to Lizabeth Jane." +++ Cafodd y diwygiad lawn afael ar lawer o’r hen lowyr
oedd wedi arfer byw bywyd ofer ym mhwll y tw, ac yr oedd yno hen wr duwiol a
dysgedig o’r enw Daniel Morgan yn eu plith yn traethu'r efengyl iddynt. Cydsyniodd Daniel â'r cais o'u dysgu yn yr
ysgrythyrau, a thra 'roedd y naill yn cael gwers, yr oedd y lleill yn
cynorthwyo Daniel yn ei waith. Yr oedd rhai o honynt mor annysgedig â phlant,
ac yr oedd gan Daniel gardiau bychain i'r pwrpas o'u dysgu i ddarllen
Cymraeg. Un diwrnod, yr oedd un o honynt yn ceisio darllen y frawddeg fach
honno: "Duw pur yw ein Duw ni," a dyma fel y darllenai: "Duw
piwr yw ein Duw ni." “O, na, nid felna, Isaac," meddai Daniel, “Duw
pur, nace Duw piwr." “Wel, dw i ddim yn ych deall chi 'nawr, Daniel,"
meddai Isaac, "waith shwd gall a fod yn bur heb fod yn biwr; a mae a'n
biwr hefyd, 'dyw a ddim?" +++ Yr oedd Dic, y ffaiarman, yn meddwi gymaint ar nos
Sadwrn nes yr oedd yn gweld y diefliaid gleision, medda nhw. Eto i gyd yr
oedd yn rowndio'r gwaith ar fore Sul heb ddiffyg ymddangosiadol; ond yr oedd
wedi crybwyll wrth un o’r pwmpwyr ei fod yn ofnus a nerfus. Wedi gwybod am ei wendid, penderfynodd y pwmpwyr
yrru ofn arno trwy osod rhyw fath ar wrthrych tebig i ddrychiolaeth, a'i
lygaid wedi eu goleuo â phren pwdr yn y retyrn unig, erbyn y deuai oddi
amgylch. Yr oedd brawd Dic yn pregethu'r efengyl, ac yn
bwriadu talu ymweliad ag ef y Sul hwnnw, ond nos Sadwrn yr oedd Dic yn fwy
meddw nag erioed yn dyfod gartref. Digiodd ei wraig yn arw wrtho, nes iddi roi iddo y
got ryfeddaf, gan ei adael ar ei hyd ar y llawr yn ei boenau. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION 13 Er gwaethaf popeth, yr oedd Dic yn rowndio bore Sul fel
arfer, ac yr oedd y pwmpwyr wedi ymguddio gerllaw y ddrychiolaeth. Pan
cyrhaeddodd Dic y fan, a gweled y creadur hwn yn syllu arno â llygaid
goleuni, meddai mewn llais crynedig — “Os mai o Dduw wyt ti, bydd yn
drugarog, waith fi yw brawd Williams, Tabor. Os mai o ddiafol wyt ti, bydd yn
drugarog hefyd, waeth wy' i briod a dy wâr." +++ Gaza oedd enw'r ceffyl newydd, ac nid oedd Jim yn
hoff o hono. Un diwrnod, yr oedd Gaza yn dod yn ol i ben yr hedin croes yn
weddol gyflym, a methodd Jim roi y sprags arferol yn yr olwynion; a dyma Gaza
a'i siwrne i waered dros y ryn fel train, a Jim yn rhedeg ar ei ol fel milgi,
gan waeddi “Wow! wow!" Ond dyma drwst ofnadwy, a phan cyrhaeddodd Jim y
fan, yr oedd Gaza ar y llawr a'r drams arno, a chwymp halier ar y drams. Edrychodd Jim yn frawychus ar yr olygfa am ychydig,
a meddai mewn llais mawr: "Destruction of Gaza, myn jaw!" Ar hyn
dyma rywun a gwaeddi ar ben y ryn — "What's the matter Jim?" A dyma
Jim yn ateb ar gân — We are broken down. +++ Aeth Rogers i weithio o’r Gib i'r Wern Ucha', ac yn
ei eiriau ef yr oedd wedi ‘neido o’r fframpan i'r tân.' Synnodd yn fawr wrth weld y ceffylau yn troi allan
o’r stabal y boreu hwnnw: yr oeddynt,
meddai ef, ‘fel telynau Dafyddion, ond 'doedd yno neb yn chwarae telyn
chwaith, er fod gan bob un ganwr speshal.' Beth bynnag, wedi cyrraedd y ffas a datgloi y twls
yn barod, fe aeth o amgylch i geisio gwybodaeth am hyn a'r llall. Wedi clywed
nad oedd yno ddim lwans ar ddim, fe ddychwelodd i dasto'r holin, ac ni fu'n
hir cyn dod i benderfyniad i fynd yn ol ar y dôl. Wedi rhoi y twls 'nol ar y
bar, dyma swyddog yn rhoi tro am dano, a meddai Rogers wrtho — "Dw i
ddim yn cretu citsha'i yn y lle 'ma, wâth wy' i am gatw'n trwch yma,"
gan ddangos ei hun, er ei fod mor deneu â channwyl, "felly, bydda' i yn
'matal a chi 'nawr mor gynted a ca i ‘smoking
|
|
|
|
|
|
14 CASGLIAD O FFRAETHEBION. concert’Ma • gen i ddiolch i chi am ych
caredigrwydd,acyn concert ' enwedig am ych gonestrwydd. Wara teg i chi, i chi
svedi dangos y patrwna i fi'r bora 'ma. I chi'n catw nwyn y stapal ond
ichi?" Yr oedd yno blat haearn ar bartin y Bliws i gadw cyftif â shalc
o’r cerbydau oedd yn pasio drwyddo, ac yr oedd gofal y gyfrif ar Shoni
Morgan, yr haliar. Yr oedd Shoni yn halio ceffyl mawr gwyn: un mavr o gorff,
ond yn araf iawn a gwan, ac un cerbyd oedd ei siwrne. Un bore, dyma un o
feirdd y dosbarth ymlaen at y plât, ac wedi ei lanhau yn lân, ysgrifennodd
arno—— Shoni Morgan is a dab, Driving Captan with a cab. \Vedi hyn, dyma un
arall ymlaen, ac ychwanegodd yntau— Driving hearse he ought to be In box hat
a dillad du. Pan ddaeth Shoni i'r partin a gweld y rhigwm, fe gafodd
ddifyrrwch mawr, a gadawodd y cwbl fel yr oedd; a Chyn diwedd y shift,
ychwanegodd yntau ato, fel hyn NVho ever wrote these lines so fine He ts a
bard: arise and shine! So come with me in my own car, And Shoni Morgan from
Shir Gar NVill see you safe and sound inside And then to H— you'll have a
ride. Yn wahanol i Bob ei bartner, dyn crefyddol oedd Esau Jones, ac yr oedd
Bob yn hoff o dynnu ei goes am hynny pan byddai nifer o lowyr yn clywed. Yr
oedd hi yn fore Llun, a Bob wedi dod i wybod fod Esau wedi dychwelyd o’r
capel nos Sul ar hanner yr oedfa, ac wrth gael Wiff cyn dechreu, gyda nifer
o’r gweithwyr, meddai Clywsoch chi, boys, fod ym mhartnar i wedi cael i dorri
mas o’r cwrdd nithwr? " Fi wedi nhorri mas o’r cwrdd! " meddai
Esau. Naddo wir, mynd mas o ran yn hunan nitho i nithwr,a hynny o achos bo'r
pregethwr yn rhecu yr. y pilpit." Mae pawb yn gweyd bo chi wedi'ch torri
mas ta beth," Bob; ond beth 80297 |
|
|
|
|
|
15 y yo rhec,u ta 0 1" mcddai Esau,
fodda WC(li yo Gymrâg fel arfadd, ond i bleso ryw Seigoj) ar ol 'ny."
Beth wctws a, Esau," ()dd i fel hyn," meddai Esau—'t Fe j'hywun,
gwnwfi i Air cardotyn a fu farw,' a dyma fa'n ben a jned(la fa, and the
beggar died.' " Pibau tair jnodfedd drwyddynt addcfnyddid yng nglofa'r i
gludo'r dwr, ac yr oedd gofal mawr am y pibau-tair. Ned yn halio yn hedin-côs•ci,
a rhwng ei fod yn gintachlyd, air hedin yn isel, yn gam, ac yn ddyfrllyd, yr
oedd y goruchwyliwr ac yntau mown cweryl beunydd. Un (liwrnod, a Ned yn
rhegu'r lle i'r cymyJau, dyma'r got uchwyliwr ytnlaen ato, a meddai,-—"
Dwyt ti ddim gwerth dy halen, Ned! a jnae'n rhaid i fi dy newid ti; dyma ti
beddi (Iditn ond wedi ala tair siwrne, a hitha yn un o’r gloch "
\Vel," toeddai Ned, " newidiwch chi fi os mynnwch chi, ond ta pwy
ddaw yma, fe gaiff e scyffl 'scyfferddol i ddod a mwy na thair shwrna mas o
bib dair fel hon--caiff, wir i Dduw." Peth anarferol iawn yn nhy Edward
Rees oedd ffrae, ond yr oedd geiriau croesion wedi bod rhyngddo â'i wraig y
dydd o’r blaen, ac yr oedd hithau wedi bod yn achwyn am hynny yn nhy Joseph
Lewis. Er mwyn profocio dipyn ar Edward, trefnodd Joseph gan y ffeiarman yn
gyfrinachol i wneuthur hynny, ac wrth rowndio gweithle Edward, meddai hwnnw
wrtho. Beth yw'r son yma sydd am danoch chi, Edward Rees Beth gofynnai
Edward. " Dyna beth sydd i glywad ymhob talcen heddi," meddai'r
swyddog, eich bod yn mynd i fatal a'ch gwraig." We]! wel! " meddai
Edward, dyna gelwdd ofnadw, ond efa? Pan cyrhaeddodd Edward gartref, yr oedd
Liza mor sercbus ag erioed, ond nid oedd ef felly; ac, wrth y bwrdd, meddai
Ma rwpath y matar arno chi heddi, be sy'n bod?" Mae fel hyn, Liza,"
meddai yntau, pan own ni'n caru, y fi oedd yn siarad a chwithauin gwrando;
wedi priodi, ya chi odd yn siarad a finna'n gwrando; ond erbyn byn i ni'n doi
yn siarad a Phwll y Graig yn gwrando." B0298 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 16 " Beth
gythral sy'n bod 'ma, fechgyn? " meddai'r ofar. I)yma'r trydedd diwrnod
a dim dram 0 10 wedi dod man. Wel wir, Mr. Ofarman," meddai un o’r
wrthoch chi." bechgyn diarth, nace arno ni ma'r bai, fe wetws y manijar
wrtho ni byddai rhaid i ni fynd mas â'r twls os gadawn ni'r top yma i
gwyrnpo. Dyna'r rheswm i ni ddim yn gwitbo'r glo, i gael gwneud yn siwr o'i
gatw fa Ian." Yr oedd y rhaff wedi torri unwaith eto yn y dip gam, a'r
mecanic wedi cvrraedd mewn tymer gâs iawn, ac ymlaen ag ef at y peiriannydd
fel llew, a meddai,—" 'Dwyt ti ddim yn gwybod sut mae dreifo injin, y
sledj fel wyt ti; pam wyt ti'n stopo•r injin mor sydan fel hyn o hyd? Fe
dorri dim rhaffa sy' 'ny wlad." Erbyn hyn 'roedd y rhaff wedi ei
spleisio, a siwrne wâg wedi ei dirwyn i'r top. " 'Nawr," meddai'r
mecanic drachefn, dera 'nut i fi gael dangos i ti sut mae ei thrafod."
Ar hyn dyma ddau gnoc, y peiriannydd yn edrych ymlaen, a'r mecanic yn gollwng
y siwrne i lawr yn hynod gyflym trwy gamsynied; ond dyma gnoc stop o’r
gwaelod; stopiodd yr injin, a thorrwyd y rhaff drachefn. Stopio'n ry sytan!
" meddai'r peiriannydd. Stopo, 'wir! " meddai'r mecanic. Mae'r
reidar 'na yn dwpach na ti! Beth ma'r bwpach yn mofyn cnoco mor sydan? Fe
dorriff dim rhaffa sy' 'ny wlad " o Aeth llawer o lowyr Cymru i weithio
ar y tir yn ystod y streic fawr; ac wedi bod yn hir iawn cyn torri ei chwant,
dyma Jonathan Mathias i dreio ei lwc. Cyrhaeddodd ffarm fawr yn Sir Gaer yn
hwyr y dydd, a cheisiodd waith gan y ffermwr. Beth allu di wneud? yofynnai'r
ffermwr. Dipyn o bopath," atebai Jonathan. o’r gore," meddai'r
ffarmwr, gan dy fod yn edrych yn fachgen cryf, cei ddechre bore fory,"
Wedi swper dealJodd Jonathan ei fod i Odro drannoethi ac ni chysgodd yn
esmwyth y noson hono. Daeth y bore, a dyma'r-fferm wraig ato, a meddai,—-
Dyma'r bwced a dyma'r stôl, a dacw'r gwartheg ar y waun B0299 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 17 fawr. Bydd
eich eisiau i fynd a'r llâth allan am banner awr wedi wyth, felly, brysiwch!
" Dyma Jonathan i ffwrdd ar unwaith, a'r bwced yn un llaw a'r stôl yn y
llall. Yr oedd hi'n banner awr wedi wyth a Jonathan heb ddychwelyd, a dyma'r
ffermwr a'i wraig am dano, a dyna lle 'roedd e' yn rhedeg ar ol y fuwch a'r
stôl yn ei law. Pan welodd e'r ffermwr, dyma fe ato, ac yn ei chwys mawr ac
yn chwythu fel megin, meddai,—" W n i ddim beth sydd ar y gwartheg yma,
'rwy'n ffaelu'n deg a chael un o nhw i isthta ar y stol 'ma." Y madawodd
Jonathan y diwrnod hwnnw heb notis, medda fe. Gwaharddwvd pawb i gerdded y
ffordd honno o herwydd ei bod yn enbyd a'r rhaffau yn beryglus, ac yr oedd
yno rybudd i'r perwyl. Er gwaethaf popeth mynnai Wil Shôn ei cherdded am ei
bod yn ffordd fer i'r pwll. Daeth y goruchwyliwr i wybod, a chyda
phenderfyniad cryf i gosbi'r troseddwr, dyma fe lawr i'r pwll mewn amser i' w
ddäl, ac ymguddiodd mewn man cyfleus. Ymhen ychydig amser dyma Wil yn dyfod,
a'i lamp yn guddiedig o dan ei got, ond yr oedd y bos yno yn ei dderbyn, ac
yn ymaflyd yn ei golar, meddai,—" Dy ddalas di o’r diwedd, ond dofa?
" meddai'r bos. " Do, syr," meddai Wil, ond dyma'r tro cynta'
a'r diwetha, syr. Rhowch un shawns i fi eto, syr. Gaf i fod yn rhydd tro hyn,
syr?" Y n rhydd? Y n rhydd wetas ti, wedi torri'r gyfrath fel hyn? Na
chai, y corgi, a thi gei fynd o flaen dy well am hyn! " Ond WY' o flaen
'y nghwell 'nawr, syr," meddai Wile W el, gofala na ddeui di'r ffordd hyn
eto ta," meddai'r bos. o Diwrnod pai oedd hi yn y Wenallt, a John Lewis
mewn gwrth-ddadl â'r goruchwyliwr mewn perthynas i'r avian. o’r diwedd dyma
John yn iwsio geiriau cryfion ac yn bygwth y goruchwyJiwr yn arw, a clyma'r
gwr hwnnw ar ei draed, a meddai,—— ' Gweli di'r stac acw, Shoni? Bydd gwair
yn tyfu ar ben honna pan gei di dyrn o waith gen i byth rnwy." A bydd dy
geffylau di yn ei bori pan bydda i yn dy drwplu di am dano," meddai
Shoni. B0300 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 18 Wedi bod yn
fasnachwr ac yn ddyn cyhoeddus am flyn. yddoedd, syrthiodd Job John yn ysglyfaeth
i'r cwpan, ac wedi dibrisio ei hunan a'i deulu, gorfod iddo fyned i weithio
tan y ddaear, i stiwo, sef trafod rwbel. Yr oedd Job yn wrthrych sylw pawb y
bore hwnnw ar ben y gwaith, lle'r ymddangosodd yn ei ddillad gwaith, a bocs a
stên newydd, a rhaw No. 3, ac fel crotyn yr oedd ganddo dwmpyn o sialc yn ei
boced. Roedd ei swyddog yn drugarog iawn wrthoo Aeth ag ef i le wrtho'i
hunan, fel y gallai wneud fel y mynnai. Hen dalcen rwbish ydoedd, un isel
iawn a gar w, ac yr oedd yno gerbyd llawn yn barod. W edi diogelu ei lamp
iddo, meddai'r swyddog, " distsharjwch chi'r ddram yma wrth eich pwysa,
a chymrwch ddigon o amser; fe fydda i ddim yn hir cyn rhoi tro am danoch
chwi, Tynodd Job ei hun ato, a dechreuodd ddatlwytho'r cerbyd, ond torrodd goes
ei raw wrth gychwyn, yna ail-feddianodd ei amynedd a pharhaodd i ddatlwytho
hyd y diwedd â'i ddwylaw. Pan ddaeth y swyddog i roi tro am dano, yr oedd yn
gorwedd ar y rwbel ac yn pwyntio i'r cetyn rhaw. Edrychodd y swyddog arni, i
ganfod ysgrifen yn debyg i hyn— Dyma fi am fod mor ddiprish Yma'n stiwo; W
edi styrjo dram o rwbish, O fy nwylo! Torras gôs y rhaw wrth ddechra Fel
garitshan; Prish y côs yw deg a dima, Ble caf arian? Y n y gob yn bymtheg
dwbwl Megis corcscriw • Bron a chrasu yn fy nhrwbwl, Chwysu dilyw; Hen
bothellu mawr a chwta Ar fy nwylo; Cefan tost a llwnc fel shimla: W edi
danto. 80301 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION 19 Y n ol
trefniant yr oedd nifer o swyddogion y Carn wedi myned i Llundain i weld y
match mawr am y cwpan yn NVembley, a'r prif ddyn y diwrnod oedd lanto'r
gaffar-haliars, am ei fod yn deall y gem yn dda. Yr oedd lanto wedi trefnu i
aros yn y Salome Hotel, am mai yno, meddai'r cashêr, oedd gaffars haliars yn
tynnu. Wedi'r match, dyma'r cwmni gyda'i gilydd i'r gwesty, a lanto oedd y
ceffyl blaen. Rhoddwyd iddo'r visitor's book i roi ei enw arno, ac wedi
edrych drosto a gweled enwau a llythrennau yn dilyn, dyma fe o’r diwedd yen
rhoi ei enw i lawr—Evan John Griffiths, M, A. (horses). Pan welodd John
Morris y ffaiarman degree lanto, ys dywedai, tarawodd i chwerthin nes tynnu
sylw pawb; ar hyn, dyma lanto yn troi ato a meddai, "Am beth i ti'n
werthin, y mwnci'r Ffaelu deall wy i," meddai John, " ble ceso ti'r
cythral?" Edrych yma," meddai lanto gan agor M.A. (horses)
yma." y llyfr o flaen y cwmni ac ereill," " Gweli di
hwn?" gan ddangos (Oxon.) " Oxon yw da a their w, a ma nw'n iwso nw
yn y ffermydd mawr yma, wrth y dega, i rhetig a gwneud gwaith ffarm, a mae
gaffars gyta nhw. Gweli di hwn? drycha! dyma John Hamilton, M.A. (Oxon). John
Hamilton, Mishtir Aliars (Oxon) wrth gwrs, a dyma finna, E. J. Griffiths,
Mish- tir Aliars, horses. Er gwaethaf y goruchwyliwr, yr oedd y gweithwyr
wedi cynnal cyfarfod ar ben y lofa, ac wedi dewis cynrychiolaeth o dri i
ymweled â'r goruchwyliwr yn ei swyddfa. Aeth y goruchwyliwr i' w cyfarfod i'r
drws, a dyna lle 'roedd y tri yn sefyll o'i flaen-—yr un canol a'i benliniau
yn cyffrwdd a'i gil- ydd, a'r ddau arall â choesau bwa—a meddai ün o honynt,
Beth," ni'n tri wedi dod yma i gynrychioli'r gweithwrs." i
gynrychioli'r gweithwrs? a finna'n meddai'r goruchwyliwr, credu eich bod yn
cynrychioli O X O." Gohiriwyd y cyfarfod. Yr oedd y gweithwyr wedi
cynnal cyfarfod eto, ac wedi anfon un cynrychiolydd y tro hwn at y
goruchwyliwr. Pan ymddangosodd y dyn canol o’r gynrychiolaeth gynt yn y
swyddfa, " O," meddai'r goruchwyliwr, " dim ond yr X sydd ymay
tro hwn, mi welaf." '6 0 na," meddai'r dyn, mae y Y Z yma
hefyd," a'r wise head gafodd yr uwchafiaeth y tro hwn. B0302 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
O FFRAETHEBION. I (Ico ()f'naclw y (Ido
yndefa meddai Wil Shon yn 13e(I) (ligwyddws gofynnai Shencyn. jjjed(lai Wili
fe gwmpws yr hen Shams y ffanman o Do, mae'n debyg," (la)) y rol;lj'
wrtl) fynd sha three" a dyna fTIat ath a." Wedi aros hir iawn am
gerbyd, collodd Joe Lewis ei , ac act)) yo ol ()'i weithle i edrych am yr
haliar. Yr ar y Cf'ordcl ymlaen pan stopodd Joe ef gan ofyn noyncl air dclram
yna, Ted? " Pam 'rwyt ti'l) taw fy nram i yw hi, a gofala ar dy enaid
red. Ineddai Joe; ' y fi sy piau! y fi sy piau." na ( A jaif[ arall r
(I(latl (lad leu ynghlyn â'r tro, aeth y ceffyl ymlaen "I'ra l)tl' a i
rywun; a dyma Joe yn codi ei lais— Stopa dy geffyl, stopa dy geffyl,
Ted!" Na na i," rued(lai 'l cd, Stopa cli dy cldram o Fur yo
anllythrennog iawn, yr oedd Thomas Rees yn hoff gyrd(lau lijawr, ac yr oedd y
tro hwn wedi colli dyblar. Y gofynnocld y ffaiarman iddo Ble 'rowch chi
neitljwr, Rees? " " Y ng nghwrdda ma wr Bethel, yn ar Philip Jones,
Pontypridd, ag odd e'n werth colli dyl)lar i glywad a hefyd," meddai
Tomos. " Ar beth odd a'n Cei wpod 'to," atebai pregctl)tl
gofynnai'r swyddog. Na, 1171," meddai'r swyddog, WY' mofyn gwbod Cei
wpod 'to," meddai'r nawr, gwctwcl) beth oedcl y testun." i ffwrdd
ag cf. Pan ddaeth y ffaiarman heibi0 'J ceisiodd ganddo eto beth oedd y
testun, a (lais yn uwch nag erioed, a meddai " Cei wpOd ar by)) , y
swyddog wybod gan y llanc oedd yn yr l)wn oedd yn absennol hefyd, " Beth
oedd Chwi a gewch ) Ililil) J ones neithwr, 'y machen i? " 99 atebai'r
bachgen. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 21 Dydd Llun yr
oedd Wil yn y Rhondda, wedi gwisgo flartll. yn debig i goliar, a'i feddwl ar
yr arian mawr, ond 'roedd ei ddiwyg yn ddiffygiol. Ceisiodd waith yn y
Bwllfa, ond canfyddodd y goruchwyliwr y diffyg yn union, a gofynnodd iddo Y n
y Cwtsh, Ble'r oeddych chi'n gweithio o’r blaen?" syr," atebai Wil.
" P wy lamps O'n nhw'n iwso yno?" gofynnai'r goruchwyliwr. "
Dw i ddim yn siwr, wir," atebai Wil, weth gwitho'r dydd own i."
——0-— Yr oedd Ifan Harris wedi bod yn aelod yn Sardis am flynyddoedd, ond
erbyn hyn, wedi dychwelyd i wlad y moch a'r cibau ys dywedai, ac yn treulio
ei oriau hamddenol yn y Crown.' Yr oedd Mr. Morgan, y gweinidog, yn galw am
dano yn y t 9 yn fynych, ond nid oedd Ifan gartre. Penderfynnodd Mr. Morgan
o’r diwedd fynd i' w gyfarfod yn dod adre o’r gwaith, ac un diwrnod, yr oedd
yn aros gerllaw pen y pwll am dri o'Y gloch, a dyma Ifan yn dyfod ac yn ei
basio fel milgi. " Mr. Harris l" meddai'r gweinidog, ond ni chafodd
ateb, ac yna fe'i dilynodd ef mor gynted ag yntau, gan alw ei enw dro neu
ddau. Yr oedd y gweinidog yn agos iawn ei ddal pan ymgollodd I fan drwy drws
y ' Crown.' Safodd Mr. Morgan yn siomedig o flaen y drws hyd nes oedd yn
banner awr wedi tri o’r gloch, a dyma I fan yn dod allan i' w wyneb, a
methodd â dianc. Shwd ichi, Mr. Harris," meddai'r gweinidog gan ysg- wyd
llaw, " meddyliais gael siarad â chwi cyn i chi fynd i mewn, a cheisiais
eich sylw ar y ffordd o ben y pwll." Yr oedd Ifan yn euog, a meddai, A
gweyd y gwir wrth- och chi, Mr. Morgan, mi'ch clywais chi'n galw, a fe'ch
gwelais chi hefyd, ran 'ny, a fe wyddwn yn dda eich bod yn dilyn Ian weddol o
acos, ond wir i ddyn, 'na chi, cretwch i fi ne bido-— dim ond modd un peint
oedd yn 'y mocad i, ne faswn wedi aros i chi, wire" o Yr oedd Ephraim,
yr halier, mewn trafferth mawr, yn gwaeddi ac yn rhegi nerth ei geg, pan
ddaeth Morris, yr Beth sydd arnot ti, Eff, is-oruchwyliwr, ymlaen, gan ofyn P
wy all alio yn shwd le a hyn alli di ddim halio heb regi . B0304 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 22 heb
reci?" meddai Ephraim, pe bai Pedr yma, fe fydda wedi rheci ei ben off
erbyn hyn. Wyddoch chi beth, Morris! Ma'r lle 'ma yn rhy gul i ganiatau i
laish dyn baso'r ddram ma isha ripo yma; ma isha torri gwaelod yma; ac am y
llêd yma, mae arno i ofon bydd rhaid i chi brynu hedin newydd Os 'dyw yr
hedin mor cyn gall y ceffyl yma droi nôl." ddrwg a 'yna, beth i ti'n
pido gweyd o’r blân, i mi gâl gwneud petha. Dishgwl yma nawr, dim ond i ti
wneud suggestion, fe ofala i y caiff e 'i gario mâs y prynhawn yma,"
meddai'r is. Y prynhawn yma! y prynhawn yma l" oruchwyliwr, meddai
Ephraim, os ydych chi'n cretu taw dim ond shift o waith sydd yma, y suggestion
gora alla i wneud i chi yw câl ceffyl a doi ben iddo fa." ——0— Y ceffyl
gora füws yn y gwaith hyn ariod oedd Bocstar," " 'rodda fel hen
ddyn. Y ffact am dano meddai Dan, yr haliar, yw hyn, 'rodd a'n rhy gall i fod
yn geffyl; 'rodd a'n gwpod am bob notshyn a jolcyn wrth eu henwa'; yn napod
pawb, ac yn gallu tynnu'r corc mâs o’r stên a ifad llwnc pryd mynsa fae Own
ni'n doi yn dod mâs a fwy 0 10 o’r seven, cyn cino, nag i nw'n dod nawr mewn
wsnoth. Os dim shawns 1 ni i gâl a nol i'r sefn eto, Dan?" gofynnai'r
gaffer haliars. " Mae a wedi mar w, bachan," meddai Dan, a fe
weta'i wrtho chi ffor' büws a far w. Acha bora dydd Gwenar odd i, wy'n cofo
nêt; 'roeddwn i'n bita bwyd ar y partin, ac yr oedd e' wedi cymryd llwnc o dê
ac wedi dod mlân i gâl tamid o dishan gen i fel arfadd. Wrth fita'r tamid
tishan oedd ar waelod y bocs, fe 'drychws miwn iddo fa, a phan gwelws a ar y
papur bach taw dim ond dwy bunt o bai oedd gyta ni'n doi am wsnoth o waith,
fe gwmpws lawr fel 110, a Chyn i fi gâl gair o'i ben a, odd a wedi cico'r
bwcad. la, ceffyl da odd Bocstar," meddai Dan, drach- efn. O Lodge '
sych neu ' lodge ' wlyb oedd y mater pwysig o flaen cyfarfod gweithwyr
Ynyslwyd y diwrnod hwnnw. Yr oedd yno lawer o ddadleu: rhai yn dweyd mai
distryW oedd cwrw yn y lodge; ereill yn dweyd mai diferyn o gwrW oedd y
making o’r lodge, ac felly ymlaen. 80305 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRATHEBION. 23 o’r diwedd,
dyma'r hen Lewis Dafydd ar ei draed, a meddai—" Y peth gora allwn ni
'neud dan yr amgylchiadau, Mr. Cadeirydd, yw cwmpo nol ar yr hen gynllun o
dowlu'r P wy gynllun yw hwnnw, Lewis Dafydd?" garrag Ian." cael
gofynnai'r cadeirydd. " O, dyma fe," meddai Lewis— carrag flat, a
phoeri ar un ochor iddi a dim ar y llall. Y poeri yw y gwlyb, wrth gwrs, a'r
ochor arall yw y sych. W eti 'ny, i chi'n towlu'r garrag Ian i'r aer, ac ar
ol dod lawr, os taw y sych fydd Ian—lodge sych; ac os taw y gwlyb fydd Ian,
lodge wlyb, wrth gwrs." Reit O," meddai'r cadeirydd. "
Arhoswch funad i chi dyma nw: os daw i lawr yn gâl y riola," meddai
Lewis— sych y tro cynta', i chi'n i thowlu i Ian eto, ac os daw i lawr yn
sych weti 'ny (er mwyn rhoi itha wara têg, y mae tri chynnig i Gwmro, ond os
a? ) i chi'n i thowlu i Ian y drydedd waith, ac os daw i lawr yn sych weti
'ny, dyna lodge sych i Beth os daw hi lawr yn wlyb y tro cynta', Lewis chi.'
' Dafydd?" gofynnai rywun. " W el, gwlyb yw gwlyb, ondefa?"
meddai Lewis. o Yr oedd Henry wedi cael lamp fach am y tro cyntaf, ac wedi
cael gorchymyn i hongian drws bradish mewn lle lletchwith iawn. W edi bod yno
yn chwysu'n diferi am awr o amser, dyma'r is-oruchwyliwr yn rhoi tro am dano,
a meddai mewn llais awdurdodol, " Beth yw hwn sy' gennyt ti? " Drws
bradish yw a'n syposo i fod," meddai Henry; " wnaiff e'r tro?"
" Y tro'n wir!" meddai'r swyddog mawr, ac wedi iddo fyned i mewn
drwyddo, meddai drachefn " Tyn y blwmin NV el, wir, dw i ddim yn lico
tynnu'r tent jipswns i lawr l" tent lawr hefyd, a'r jipsy tu fewn,"
meddai Henry. Bachgen ofer iawn oedd Morgan y reidar, ond trwy hir gymhelliad
yr ofarman, yr oedd wedi mentro (ys dywedai) i'r cwrdd ar un nos Sul.
Trannoeth, nid oedd diwedd ar ei ym- firost, ei fod yn fachgen da, ac wedi
bod yn y cwrdd. Gofynnodd y ffaiarman iddo pwy oedd yn pregethu a beth oedd
ei destuu, ac felly ymlaen, ond ni wyddai Mog ddim. Y n y diwedd, gofynnodd
iddo ym mha destament oedd y testun—yr hen neu y newydd? " O,"
meddai Mog, ' yn yr hen desta- ment, Weth odd lot o ddail yn rydd ynddo, ta
beth " B0306 |
|
|
|
|
|
24 CASGLIAD O FFRAETHEBION. |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 25 Goleu noeth
oeddynt yn iwso yn level y cwar, ac yr oedd Gwilym bach wedi dechreu gweithio
tan y ddaear yno, mewn talcen carto. Gweithiai'r coliar yn ffâs y talcen, a'r
crotyn ar y shaft gryn bellter oddiwrtho. Un diwrnod, yr oedd Gwilym wedi
blino yn fawr, ac wedi gwisgo ei ddillad yn barod i fyned gartref, pan
ddigwyddodd ei feistr roi tro am dano, a meddai hwnnw—" Alli di ddim
gweithio â dy got yn dy gylch, Gwilym bach." Mae'n bryd mynd mâs nawr,
nagyw i?" meddai'r crwt, " mae John Jones wedi mynd, ta bethe"
O," meddai'r coliar, paid di a gwneud sylw o John Jones, bydd hi'n
ddigon cynnar i ti fynd gartre' pan byddi wedi Ilosgi tair cannwyll, nid wyt
eto wedi Ilosgi ond dwy." Drannoeth yr oedd Gwilym ar y ffordd gartre'
tua banner dydd pan gyfarfododd y gaffer ag ef. " Ble'r wyt ti'n mynd,
boy bach?" gofynnai hwnnw. " Gartre', wrth gwrs," meddai'r
crwt. " Pam 'rwyt ti'n niynd mor gynnar?" gofynnai'r gaffer
drachefn. " 'Rwyf wedi Ilosgi petar canwll," meddai yntau, Aros!
aros!" meddai'r gaffer. " Os gan fynd ymlaen. arhosa i,)' meddai'r
crwt, " ni bydd gennyf ond un ganwyll erbyn y fory, a bydd rhaid i fi
losgi honno wrth i hunan." Yr oedd goruchwyliwr y pwyllau stêm yn cyfrif
ei hunan yn awdurdod ar bawb a phopeth, nes y gelwid ef gan y gweithwyr yn
hollalluog. Un diwrnod fe glywodd Sam y shackler yn dweyd wrth nifer o
weithwyr, ' Shapwch chi, boys! mae'r hollalluog yn y man 'ma;" a dyma fe
mlaen ato, a meddai " Ora, Sam, cera a'r papur yma i'r offs i gael dy
arian, a gwna yn fawr o hono nhw, waeth oes dim gwaith i ti mwyach," a
chafodd Sam y sac yn y fan. Drannoeth 'roedd Sam yn ei ddillad glân ar ben y
gwaith, phan welodd yr hollalluog ef, dyna fe ato fel arth, a meddai Nawr,
off a ti oddi yma! does gennyt ti ddim bisnes yma, a chatw off o’r premises;
wyt ti wedi cwplae" Nid bisnes Y'm hunan sydd gen i, syr; dod i ofyn i
chi, own i, os bydd- ych chi cystal a pido stopo mrawd ta betb," meddai
Sam. meddai'r hollalluog, wyt ti'r blac am i fi drugarhau wrth dy frawd, wyt
ti? dy frawd, hefyd! dy frawd, efa! Ble mae'r eidlar yn gwitho?" Y n
British Columbia,' meddai Sam. 80308 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 26 Dyn llawdde
iawn oedd ivVilliams y mecanic, ond yr oedd ganddo dymer wyllt. Un diwrnod yr
oedd rhaff y tip wedi torri, a dyma fe i'r fan a'i sledj a'i glift ganddo ar
unwaith. Edrychodd o amgylch, ond doedd yno neb ond hen goliar, cedd erbyn
hyn wedi gorfod dod i'r wyneb i weithio. James! James! dewch yma ar unwaith
" gwaeddai allan, a dyma James yn dod gan chwythu, ond yn rhy araf i
siwtio NV illiams, a meddai " Y n Durham i chi'n gwitho, yndefa?"
Ni ddywedodd yr hen goliar ddim yn ol wrtho, ac ymaflodd yn y sledj, "
Nawr dewch ymlaen," meddai'r mecanic, tar. wch ar y Clift yma yn weddol
handi, neu fydd y shift ma ar ben nawr," a dyna'r hen goliar ati ar ei
oreu, ac wedi taro " Ym dyn ergyd neu ddwy, dyma fflat, a fflat
drachefn. ofnadw," meddai \ Villiams, " tarwch yn y Rhondda ta beth
l" Anodd yw taro yn y Rhondda pan bo dyn yn gwitho yn Durham,"
meddai'r hen wr, yn hynod brysur. Sais oedd partner Twmos Morris, a chan ei
fod yn ddrwg-dybus ac yn ddau wynebog, galwai Twmos ef yn dauble-minded man.
'Roedd y Sais hefyd yn ffond iawn o gerdded nol a mlân dros yr hewl gan
esgeuluso'i waith, ac yr oedd Twmos yn ceisio cael gwared o hono, trwy achwyn
a dweyd wrtho yn fân ac yn aml am ei ffaeleddau. Ar ddydd Llun, a'r ffaiarman
yho yn y ffas, meddai Twmos " Beth och chi'n feddwl am y bregeth
neithiwr? Da iawn," meddai'r swyddog, ac yr oedd ganddo destun doniol,
ond oedd a Were you talking to me now?" gofynnai'r Sais. "NO"
meddai Twmos, not to you, nor about you, either." Er mwyn difyrrwch
meddai'r swyddog, " We were talk- ing about the sermon last night, and
our minister treating on that verse from the Acts—" Gwr dau ddyblyg ei
feddwl sydd an wastad yn ei holl ffyrdd. What is that in English, Thomas?
" gofynnai'r Sais eto, a meddai Twmos i' A man double minded is up and
down along the roads.' Well, what business did your minister have to talk
about me," meddai'r Sais, " have you told him 80309 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. Diwrnod mesur
oedd hi yn y Gelli, ac yr oedd yr ofarman a Dic Rhys \Villiams yn dadleu'n
frwd mewn perthynas i rif y coed. Yr oedd y clarc yno yn barod i gynorthwyo'r
ofarman, ac ni fu'n hir cyn gwthio ei big i mewn, ond dyma wrych Dic yn codi,
a meddai c' Wy'n siarad gyda'r orgnn- grinder ac nid gyda'r mwnci."
Gweithiwr gonest oedd Hopcyn Price, ond yr oedd ganddo lygaid gwael, ac yr
oedd ei dalcen yn gam iawn, heb ddau bâr o rails yn gwmws. Yr oedd yn dioddef
llawer o herwydd hynny, ac yn gorfod gwneuthur llawer o waith heb dâl am
dano. Ar diwrnod mesur, a Hopcyn ya lladd ei hunan ar yr hewl, meddai'r
goruchwyliwr wrtho, Hopcyn! mae eisiau llygad tro i weld dy hewl di'n gwmws.'
Falla wir," meddai Hopcyn, ond does dim eisiau llygad o gwbwl i weld y
pai sydd am weithio arni." Time-keeper a mesurwr oedd Olifar Bray o dan
y P.G s, rund er hynny, yr oedd ê'n boblogaidd iawn gan y gweithwyr am ei
rigwm parod a digri'. Un diwrnod, yr oedd mewn dadl gyda Harri Lewis, mewn
perthynas i bris post, ac er fod y Post yn anarferol o fawr wrthodai dalu ond
pris y list am dano ac vcrth fynd meddai— Pris yw pris, a list yw list, Rails
yw rails, a physt yw pyst, A phost yw post o’r llawr i'r nen, A pris y list
yw grot. Amen." Y tro nesaf, yr oedd Harri wedi paratoi am dano, ac wedi
sefyll cogyn b ach iawn o dan y glodan, o felldith. Wrth gwrs, el arfer yn
gwrthod talu am dano am ei fod mor , ac wedi dadl frwd, meddai Harri wrtho—
Cogyn yw cogyn o’r gwaelod i'r nen, A chogyn yw cogyn pe ond pedwar pren, A
deunaw yw'r pris, whatever you say, Nawr sharpa dy bensil, Olifar Bray."
B0310 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 28 Wedi treulio ei oes mewn oferedd, yr oedd
Marc, y pwmpwr, ar ei wely angeu, a dau o'i gyfeillion wedi talu ymweliad ag
ef. Wedi llawer o siarad am y clwb ‘ r arnser da oeddynt wedi ei gael pan yn
diota gyda'i gilydd, fe gododd y ddau gyfaill i fynd, a meddai Marc wrthynt,
"Fe ddewch i'r angladd, wnewch chi?" "Gwnawn ni, gwnawn!"
meddai'r ddau. “Ia, cofiwch ddod," meddai, "a dewch a Shanco'r
swrnpwr gyda chi, a dyma i chi sofrin bach i gael dicyn o ddiod y diwrnod
hwnnw, dim isha hwn arno i mwyach." Diolchodd y ddau yn gynnes am y
sofrin, a meddai un o honynt, fe yfwn ni hwn ar ol yr angladd wrth dod
nol." “O, na, boys bacb," meddai Marc, “ddim wrth ddod nol, ond
wrth fynd; bydda i ddim gyda chi wrth ddod nol." +++ Ceffyl gwael oedd Spider, ond mor gyfrwys
â'i enw, a doedd neb yn gwybod hynny yn well na Wil ei haliar. Y n y stabal
un diwrnod, yr oedd gaffer haliers y Northyn edrych am geffyl cryf i pwrpas
arbennig, a meddai Wil wrtho, Sbwd Os ydych am geffyl clefar, dyma fe i
chi—Spider." dynnwr yw a yw'r cwestiwn," meddai hwnnw. "
Tynnwg!" meddai Wil, 'e welsoch chi shwd dynnwr ariod, fe synnwcb i weld
a'n tynnu!" " W el, fe cymra i chi ar ych gair," meddai'r
gaffer, ac i ffwrdd ag ef i'r North a Spider ganddo. Wedi wythnos o fwyniant,
dyma Wil yn cael notis i fadael am dwyllo gaffer haliars y North, ac ymddangosodd
0 flaen y goruchwyliwr i ateb y cyhuddiad. Twyllo swyddog yw dy drosedd di,
NV illiam, a dyseyd anwiredd," meddai'r goruchwyliwr. " Gwetas i
ddim gair o anwiredd, syr," meddai Wil, " ond y gwir bob gair. Fe
setas taw ceffyl clefar oedd Spider." " Eitha gwir," meddai'r
gaffer' Ond beth wetsoch chi am dano fel tynnwr Fe wetas, , na welsoch chi
shwd dynnwr ariod, a bysech meddal \ Vil chi'n synnu i weld a'n tynnu. Eitha
gwir," meddai'r gaffer drachefn, ' ond Dyna fe!" meddai'r
goruchwilisr_- i ni gyd wedi synnu," a dyma fe yn troi at \Vil, a
meddal' \Vyt ti gymaint o s"ider a Spider—dos, ac na phecha 111SY- ach.
B0311 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 29 Glywsoch chi,
fechgyn, fod ' lanto-doi-beint' wedi mar w?" meddai Dai Shani yn y lamp
steshon un bore. Y m mhle, Dafydd," gofynnai rywun. " Y n y
wyrcws," meddai Dai, " a fe wyddwn i'n dda taw yno y bysa fe farw,
a fe wydda fe'i hunan hefyd." Wel wir," meddai'r hen Daniel-gam,'
" fe licwn i wpod I beth?" gofynnai Dai. lle bydda i far w, ta
beth." gâl catw odd na,', atebai Daniel. ----—-o U u bach iawn ac eiddil
oedd Trefor, ac yn gweithio yn y lamprwm. Yr oedd ' Ben-y-cawr ' yn hoff iawn
o'i alw yn Little Tich,' yr hyn oedd yn dolurio Trefor. Un bore, gwrthododd T
refor ei lamp i Ben, gan ddweyd— Fe gewch chi'ch lamp pan fyddwch chi yn fy
ngalw i wrth Beth sy' arnot ti, y sprag bach," meddai Ben, fy enw
reit." os dwa i miwn ato ti, fe ddota i ti yn y bocad wasgod yma fe fydd
Os gwnewch chi," meddai Trefor, miwn wincad. mwy o sens yn ych poced chi
na fuodd yn ych pen chi ariod." o Aeth Griff a'i bartner i weithio i '
Waith yr Angeu ' ryw ddiwrnod neu ddau ar 61 i Nadolig. Yr oeddynt wedi cael
lle da, ond fod y Inaterial yn brin iawn. W edi gweithio am wythnos, ac wedi
llwyddo i gael dwy reilen, dyma nhw ati i osod yr hewl lawr, a cheisiwyd
benthyg ychydig hoelion gan fechgyn y talcen nesaf. " Hoelon l"
meddai rheiny, i chi wedi dod i le pert i gael hoelon, i ni'n gorfod prynu nw
yng Ngwaith y Treni.' Does dim hôl i neb yma os nad yw yn aelod yn Libanus,
neu wedi gwitho 'ma am flwyddyn o leia'." Wrth gwrs, bu rhaid i Griff
adael yr hewl am y diwrnod hwnnw. Bore drannoeth, dyma'r partner yn dychwelyd
o’r stôrs Y n siomedig iawn, ac yn gwireddu geiriau'r bechgyn; a dyma Griff i
mewn, ac wedi cyfarch y stôrman wrth ei enw, ceisiodd hoelion hewl ganddo. b'
Does dim un i gâl yma," meddai. W el, dyma beth ofnadw'," meddai
Griff, " dyma fi wedi B0312 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 30 gwitho yma am
bart o ddwy flynadd ac heb gael un hôl eto " Part o ddwy flynadd
P." meddai'r stôrman. " Otw," meddai Griff. " O wel
ta," meddai'r stôrman, " hwrwch," —gan estyn iddo lawn poced
ddwywaith, ac wrth wneuthur hynny, gofyne la, dyn diarth nodd iddo, "
Nace dyn diarth i chi yma . am 'ny," meddai Griff, " ond WY' wedi
bod 'ma nawr yn agos i bvthefnos. " Y dyn clwyddog l" meddai'r
stôrman, pam o'ch chi'n dwevd eich bod yn gweithio 'ma ers part o ddwy
flynedd?" Part o’r flwyddyn diwedda, a phart o hon," meddai Griff.
o \Vedi taro'r wythien newydd yn nrift yr Ynys, fedalodd y Directors ymweliad
â'r lofa, ac ar y diwrnod mawr hwnnw 'roedd yr hen Owen Charles yn gofalu bod
gerllaw y wythien newydd yn glanhau'r hewl. Pan ddaeth y boneddigion, er
gwaethaf y swyddogion yr oedd e wen yn eu plith, ac yn dal lam" un o
honynt, ameddai la, syr," meddai hwnnw A d_vma'r pump cwart ' "
Owen, "dyma wythien ora'r ddaear, syr; un odd yma, Twm Ifan Morris,
ffndws hi gynta' ariod, syr, ag wy i'n coho'r la, gwythien dda yw hi, ond
mae'n dreni, 'run amsar yn nêt. shwt, taw dim ond pump cwart gafodd Twm am i
ffndo 1. Mt-el'. wel! wel l" meddai'r boneddwr. Mae'n itha reit, syr$'
meddai Owen, own i yn y fan a'r lle ary bryd,syr, ond ceso i ddim swp diod,
er bo' cymint o syched arno'i pry hynny ag sydd arno i nawr. Deallodd y
boneddwr yr hynt, ac wrth fynd rhoddodd hanner coron yn law yr hen goliar.
" Diolch yn fawr, syr, meddai Owen, a Chyn hanner awr wedi tri, fydd
gyda chi ITC dda. dymuniad da, a iechyd da, from yours triw bliw, Ote'."
Yr oedd Mocyn, y swmpwr, a Shams, ei helpwr, wedi eu hanfon i lanhau swmp y
ten, ac yn ffodus iddynt, 'roedd yr ofarman Vedi anghofio dweyd wrth y reidar
am fynd â Chere bydau iddynt. B0313 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 31 Yr oedd y ddau
yn eistedd ac yn tnwynhau eu hunain yn y swmp pan ddaeth yr is-oruchwyliwr
heibio, ac wrth weled " Y ni sy, eu goleu, dyma fe'n gwaeddi—•' P wy sy'
'na? " Beth i chi'n meddai Mocyn. 'ma, Mocyn a Shams," neud?"
gofynnai'r swyddog. " Dw i'n gwneud dim nawr," Beth wyt ti'n wneud,
meddai Mocyn, 'e aros am drams i ni."? " gofynnai'r swyddog eto.
" Helpu Mocyn, syr, Shams meddai Shams. —-----o Yr oedd Agent y Farteg
wedi ymweled â'r lofa, ac wedi darganfod man gwan ar un o’r partins yno, yr
hwn oedd yn peri bliuder iddo. Cytunodd â cheedwr oedd yn gweithio gerllaw,
o’r enw Gom-y-cancldo, i weithio mlaen i sefyll par o goed yno, anl shift o
clâl. Wedi cyfarfod ag otartnan y dosbarth, yn y swyddfa y prynhawn hwnnw,
dywedodd wrtho am y contract. Chwerthinodd yr ofarman, a deallodd yr Agent ei
fod wedi gwneud camsynied; a mai cadno o’r iawn ryw oedd Gomer y coedwr.
'rwyf yn bryderus nawr, ac os Wei," meddai'r Agent, yn gyfleus gennych,
rhowch i mi adroddiad o’r gwaith ar Reit o," meddai'r ofarman, yr hwn
oedd bapur bore for y. yn gwybod am allu'r Agent fel cynghaneddwr, a bore
drannoeth yr oedd yr englyn hwn yn y swyddfa. Rhown y ffocs mewn bocs o’r
byd—y partin Ga'dd bâr perta'i fywyd; Mae'n fochyn mewn afiechyd, A 'i waith
gwan o with i gyd. Shwd mae'n edrych am dipyn o waith 'ma, os gwelwch chi'n
dda, " meddai'r coliar main o bwll y Waun. O ble 'rych chi'n dod? "
gofynnai goruchwyliwr y Bwllfa. 0' o’r glo carreg, NV aun Cae Gurwen,"
medda'i dyn. O na," meddai'r goruchwyliwr, 'E mae gormod o drics yn
perthyn i chi i gael gwaith yma, ag i chi rhy ddelicêt i weithio yn y
Rhondda, mae doi neu dri o honoch chi wedi tnarw yma yn ddiweddar." Wel
wir, mistar," meddai'r dyn, gnetho i ddim tric fel yna ariod, a mae gen
i destimonials i brofi hynny." B0314 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 32 'Does dim ofon
gwaith arnot ti, os a?" gofynnai Matthew i'r helpwr newydd oedd wedi cael
ei anfon ato i weithio, Ofon gwaith! nag os!" meddai'r llanc, ag oedd NV
illialll y ffaiarman yn gweyd wrtho i nag odd yma ddim llawer o waith i neud,
i gâl i ofon a. o’r gora," meddai Matthew, " pwna bant;" a
chafodd y llanc fynd i ffordd aer gyfagos i symud cruglwyth o rwbish. Ymhen
dwy neu dair awr, dyma Matthew yn rhoi tro am dano, a dyna lle 'roedd e' yn
gorwedd ar ymyl y cruglwyth yn cysgu fel mochyn. " Dihuna! dihuna!"
meddai Matthew, own i'n credu nad oedd dim ofon gwaith arno ti, a dyma ti'n cysgu
fel hyn 'Dos ofon gwaith arno'i hefyd," meddai'r llanc, " ne fyswn
i ddim yn gorfadd lawr wrth i ochr a." Bachgen cryf, ffrês o’r ffarm
oedd Reuben, ac wedi ei gyflogi gan gaffer y top i lwytho a dadlwytho coed ar
ben y lofa. Un diwrnod dyma'r goruchwyliwr yn rhoi tro heibio, ac yn canfod
Reuben yn eistedd ar bren yn smocio cigarette, a meddai, Halo! dyna fel i
ti'n gweithio? ' Edrychodd Reuben arno am ychydig, a chan ei fod yn glaf o
gartref, gostyngodd ei ben ar ei ddwylaw a pharhaodd i eistedd, heb ddweyd yr
un gair. I)yma'r goruchwyliwr nawr yn codi ei lais, a meddai— Dyna fel ma
nw'n gwitho ar y ffarm, efa? nawr shapa'i rnachan i, ne fydd dim o dy isha di
yma.' Xi wnaeth Reuben yr un symudiad eto, na dweyd yr un gair, edrych arno a
throsto yn syn. L)yma'r goruchwyliwr yn awr yn codi ei lais yn uwch eto, a
meddai " Wyddot ti taw fi yw'r manijar?" manijar? " Wel, wir,
mae gennych chi jobin braf, sticwch ato fa, weda i wrtho chi," meddai
Reuben. B0315 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
33 CASGLIAD O FFRATHEBION. Yr oedd y
goruchwyliwr ieuanc yn parhau i gael ei Hino gan y gweithwyr. 'Roeddynt
beunydd yn bygwth stopio gweithio, yn cwyno ar y gyflog, ac yn sôn am streic.
'Roedd vr atal-bwyswr yn gwnethur ei waethaf ar y wyneb, yr ysgrif- ennvdd
uxewn un ran o’r lofa, a'r cadeirydd mewn rhan arall, nes yr oedd y dyn ifanc
bron danto. Cyn rhoi'r awenau i fyny, dyma fe at y pennaf o honynt, sef Twmos
Elis y cadeirydd, ac yno yn ei dalcen bu dadl rhyngddynt, a'r goruchwyliwr,
mae'n debyg, yn cael y goreu o’r ddadl; ond yr oedd Twmos mor ystyfnig ag
erioed. So long, \Vrth fyned oddiyno, meddai'r goruchwyliwr,— Twmos; gallaf
ddweyd 'nawr yn ddibetrus mai chi yw tad y cythreuliaid." Dydd da, fy
machgen i," meddai Twmos. o GIO gwael iawn oedd yn NVernlas i losgi, ac
er mwyn ei gynhyrchu cyn laned ag oedd modd, gwaherddid pawb i saethu'r glo,
ac yr oedd rhybudd pendant i'r perwyl ar ben y lofa. Er gwaethaf popeth yr
oedd Shams Jim yn saethu nawr ac yn y man ar y slei. Un diwrnod pan oedd y
prif-swyddog yn cerdded y gwaith ar amser anarferol, clywodd swn saethu, a
chyrchodd tua'r swn yn o fuan, a chafodd mai yn nhalcen Shams 'roedd y saethu
wedi cymryd lle. Yr oedd Mr. Lloyd mewn tymer ddrwg pan gyrhaeddodd, a meddai
wrth Shams,—" Pam wyt ti'n saethu'r glo yma ar ol yr holl rybuddio wyt
ti a phawb arall wedi ei gael? " Yr oedd Shams yn fud, a dyma'r swyddog
trwy'r ffas yn ol a Shams! 'dwyt ti ddim yn mlaen, a dywedai drachefn, gwybod
y ffordd i drin glo; a dyma ti'n i losgi a mas, y mochyn fel wyt ti! "
\Vy'n cwmpo o dan y mai," meddai Shams, ond own ni'n cretu bo fi'n
gwneud joni, Mr. Lloyd, achos os dim shwd beth a'r cythraal a'i losgi a yn y
tj, ac 'rown ni'n meddwl dechra'i losgi yma iddo gael start, chi'n
gweld." B0316 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 34 Yr gaz Lewis y
gaffer rhyw banner dwsin o leaau daz ei ofal yzg NghTm y Cod, ac yr 'bellter
mawr oddiTrth ei gilydd, ood yr yr hen gaffer yn talu ymTeliad ag un o honynt
dydd. Yr y pelter yn fawr ym mbob un o’r leflau befyd, a-r drefa cad zel un
siwrne fawr o un o honynt bob dydd, a hozzo yn cael ei dirwyn gan dêm o
geffylau. •Redd I.Vil yr Ynys yn halio yn No. 4, ac fel yn dyfod allaz a'i
si%-rne o ddeugain tunnell rhwng amser cinio a divdd y shift. Yna byddai yn
incleino, ac yn paratoi ar gyfer y bore. Cn bore tua deg o’r glæh yr oedd Wil
yn dod allan a siwrne oedd Lewis y gaffer, yngbyd a rbyw banner dTsin o
foneddigion, yn neshau at y genau, ac fe wel- cdd y gaffer ar unwaith fod am
ddwy siwrne y dizznod hwznw. Er cymaint ei dyma fe ymlaen at Vêil ac yo goscd
pishin chwæb yn ei ddwrn. Ar byn dyma Mr. Mitchell o’r brif swyddfa yn rboi
chwech iddo, ac Tedi hyzzy Mr. Charles y cashêr, a Mr. Bentin yr auditor, nes
yr cedd iVil yo fwy cyfoeth% nag a yn favr iddynt- Ymhen ychydig amser dyma
yn gofyn i'r gaffer, Beth yw'r holi fuss hyn? a sy mater bo chi mor hâl
" IVel, IVil bach," mddai Lewis, " am dy ar eich ariaz - Ed ti
wedi dod mas a siwrne o No. 4 cyn banner dydd am y tro cyztaf _yn hazes y
gwaith. Well done." Am dyn ofnadw," I.Vil, " ond taw shwrna
ddo _vv boa, • ac fe aeth Lew:s adre yn glaf o’r parlys. O EerTYdd chwedlau y
gweithwyr, a llythyrenau di-enw, yr zedd •gcrzchwyliwr Gwaith yr Angeu æel
hynt i ym- ddis•yddo, ac o amgylch y lofa i geisio Nid zedd wedi æel llai na
chanmoliaeth gan p:az yr i i dalcen Jons, y glowr henaf y IVeâi newid
cyfarchiadau, wrth Hopcyn Jones, 'rwyf wedi dod i'ch gweled mewn thyzas fm
sefyllfa i, ac yr wyf yn d.i*wyl clywed rby+th sylveddol gennych chi, gan mai
chi yw'r coliar helZf mwyaf profidcl yn y gwaith. 'Rwyf gwneud fy ngore i
dreio paTb yma, Hopcyn, ac eto i gyd mae y coliars B0317 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 35 yma am i fi
ymddiswyddo, yn ol hynt yr wyf wedi gael heddyw gan y Cwmpni, Oti chi'n
gwybod rhywbeth? neu oti chi am i fi ymddiswyddo, Hopcyn Jones?" NV el,
nag wy i, machgen i," meddai Hopcyn, gan YSgwyd ei ben, " a dw i
ddim yn diall yr hen gwmpni yma yn newid a newid manijars o hyd o hyd, ag wy
i wedi gweyd wrthi nhw am hynny; waeth newid ar i gwath ma nhw bob tro."
Fe gollodd y goruchwyliwr ei dân. o Bod yn hapus ymhob amgylchiad oedd
gwendid mawr Griffith James yn nhybiaeth swyddogion yr undeb. Yr oedd,
meddant, yn cymryd popeth, ac heb achwyn, na dod a'r un achos iddynt erioed.
Y n anffodus, efallai, daliwyd Griffith gan ddamwain, a chollodd ei ddwy
droed, Tra yr oedd ef yn yr ysbyty, talodd rhai o’r swyddogion hyn ymweliad
ag ef, a meddai un o honynt, " Griffith bach, mae'n flin gennym am
danoch chi —wedi'r ol1 i chi wedi wneud iddi nhw: mynd i bob man a phob pryd,
ac am beth O'n nhw'n gweld bo'n dda, a dyma chi nawr, wedi'r cwbl, wedi colli
eich dwy troed. Mae'n flin geno ni." Os dim isha i chi fod yn flin fel
na am dano i, boys bach, waeth hen drâd Or iawn odd gen i ar y gora,"
medda Griffith. B0318 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD " CARBON." Pan oedd y
milwyr yn campo yn Rhyl amser y rhyfel mawr, yr oedd yn eu plith lu o lowyr
o’r Rhondda. Un boreu aeth un o honynt at General , -ymro glew, a gofynodd
iddo am leave, o herwydd bod ei wraig yn wael iawn yn Nhreorci, Aros
di," meddai'r swyddog, " Dos dim wech wythnos oddiar pan gefais ti
leave, os e'?" Itha gwir, syr," medde Shoni, mae'r wraig yn dost
iawn, a mae am fy ngweld am y tro Ola." Wel," medde'r General,
" dere ato i tua wech o’r gloch heno a ni gawn weld," Daeth yr
amser, ac wele Shoni eilwaith gyda'r General. O ie, ti fu yma boreu heddy
ynte? ' le syr," medde Shoni, gan gyffwrdd â phig ei gap. 'Nawr te,
'rhen lanc," medde'r swyddog, " Rwy i Tedi dy ddal. Mi deliffones i
Dreorci i gael gwybod os oedd dy wraig yn sâl, a ches ateb yn ol yn dweud ei
bod hi'n all right." Safodd Shoni yn drist, a meddai'n ddwys, ' Ta fi'n
gweud yn onest be sy ar fy meddwl i, syr. be gawn i—fydde'r gosb yn drwm, wn
i?" Wel, dwed beth sy ar dy feddwl ynte, inni gael gweld." Na,
dwedwch yn wir, syr, bydde chi yn gâs nawr Cer yn mlaen, dwed be sy genti i
ddweud," medde'r General, gan ei annog yn ddengar. A dyweud y gwir, syr,
dau glwddgi'r d ——1 y'ni. dim g wraig i gâl gyda fi. o Aeth glowr o Ddyffryn
T awe i edrych am waith i Gwm• gors. Gwelodd y gaffer, a dywedodd wrtho ei
neges. 'Rwy'n flin iawn," medde hwnnw, " Mae eisieu amry'V o
goliars arna i nawr, Ond y gwaethaf yw nad oes drams yma• Dere yma mewn
pythefnos. B0319 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 38 Gwnaeth Siors
hynny yn araf, ac yna safodd mewn petrusder. Beth ti'n aros, bachan?"
medde Dan; "Cer yn mlân tee" Wel, be sy i neud nesaf?" gofynnod
Siors. Dod stroke arall yn ochr honna, y twpsin," medde Dan. W el, ie,
ond pwy ochr i honna doda i hi? " meddai Siors yn ddiniwed. Bob blwyddyn
ar noson cyn Nadolig byddai Mr. gwr o Sais, a phen-arolygydd glofeydd y
G.C.Gc, yn gwahodd yr officials i gyd i swper i' w dj. Un noson yr oedd hen
Ddai yr ofarman yn bresennol. Nid oedd Dai fawr o Sais, ond yr oedd yn
mwynhau y wledd yn ddirfawr, yn enwedig rhai pethau neillduol yno. Gofynnodd
Mrs. H—— yn hawddgar iddo, " Will you have some more goose, David?"
Ni chwenychai Dai gael ychwaneg o gig yr Wydd, ond carai'n fawr gael rhagor
o’r stwffin, neu o’r seasoning fel y gelwir; ac felly atebodd 'c No mum, but
I'll have a bit of the rwbed (rubbish), please." Bu Rhys T——- mor ffodus
ag ennill harmonium bach mewn raffle, ac yr oedd yn falch dros ben o hono,
mor falch fel yr oedd yn chwareu arno byth a hefyd. Yr oedd y cym- dogion i
raddau yn cwyno o herwydd hynny. Un o’r cyfryw oedd Dan Pencae, yr hwn oedd
yn byw y drws nesaf. Un boreu yr oedd Dan yn myned at ei waith i lofa Cwm-
teg, ac yn cyd-gerdded ag ef oedd Twm Tyfru. Meddai Twm, c' Bu Rhys yn lwcus
iawn i ennill yr harmonium bach yna, Dan. W n i ddim p'un a'i lwcus a'i
peidio," medde Dan. Sawl stop sydd iddo fe?" holai Twm. Dwy i ddim
yn credu fod un stop iddo, wath mae e' Off ddydd a nos." meddai Dan.
80321 |
|
|
|
|
|
CASGLIAI) O FFRAETHEBION. 39 'Slawer dydd,
cynhelid dosbarth ar waelod hen Bwll-y- Gwter cyn cychwyn gwaith yn boreu, a
dyna lle byddai'r glo- wyr yn rhoi posau i' w gilydd. Ymffrostiai ' Jack
Mamgu ' yn ei allu i wneud sums. Un wrtho, " ma gen i sum i ti, Jack, y
boreu, meddai Ben boreu yma, a mi fentra i na 'neud di mohoni chwaith.' Beth
yw hi?" meddai Jack yn hyderus. " 'Ta bloater a hanner yn costi
cinog a dime, faint gelet ti am swllt?" Ma honna'n ddigon rhwydd,"
meddai Jack, gan ddechreu ysgriblan â'r slaged, ond er ei holl ymdrech, yr
oedd Jack yn methu'n lân â dod o hyd i'r ateb; a meddai o’r diwedd, "
Ffordd odd y sum yna, Ben, dwed hi eto, nei dl: 'Ta bloater a hanner yn—--—
O, diain ariod," meddai Jack, " rwy i wedi bod yn cowntio mackerel
drwy'r amser yn lle bloater! ' 0—— Teulu hoff iawn o wisgo pethau am eu
pennau oedd teulu Pan deimlai unrhyw un o honynt (yn rhieni neu blant) y
mymryn lleiaf fod rhywbeth allan o le arno, byddai napcyn am e! ben cyn fawr
o amser. Yr oedd gan Shoni Shams gwrcyn, a hwnnw wedi bod ar goll am fwy nag
wythnos. gan ofyn iddo—— Un boreu, cyfarfu Shoni â Jim S— Welest ti ddim
cwrcyn strai yn rhywle, Jim? " Naddo'n wir, bachan," meddai Jim.
Rwy wedi ei golli er's tipyn, ond clywais y boreu 'ma ei fod ar glôs P—c—du
ddoe," meddai Shoni. o’r argol fawr! gelli fentro, ynte, y bydd nished
am i ben e pan ddaw e 'nol ato ti," meddai Jim. i mewn i'r ' Farmers' yn
ei ddillad Aeth Lewis gwaith wrth fynd adref un noson. Nid oedd yr un ddimai
yn ei boced, a gwyddai mai ofer fyddai gofyn am hen gownt, B0322 |
|
|
|
|
|
CASC,LIAD O FFRAETHEBION. 40 Ted,"
meddai wrth y landlord, roi di bint o gwrw i fi am bump stamp?" Gwna,
gwna," meddai hwnnw, yn rhwydd ddigon. Daeth y pint i'r bwrdd, a dyna
Lewis yn stampio'i droed pump g•.aith ar y llawr. NI allodd y landlord lai na
chwerthin, yr hyn a wnaeth yn iachus er ei fod wedi colli pris pint o gwrw.
Disgwyl ma, Lewis," medde fe, ' mi ro i swllt i ti os g'neud di'r trick
na â Harri'r B—— E—d.' O "' meddai Lewis, rows e ddau swllt i fi am i'
neud e thi." Oddeutu deugain mlynedd yn ol, arferid cynnal yn flynvddol
Mass Meetings o lowyr y GIO Carreg, ar Gâ'r Doctor yn y Garnant, Sir Gaer, a
byddai amryw o Aelodau Seneddol ac ereill yn dyfod yno i siarad ar brif
bynciau'r dydd. Cwestiwn mawr yr adeg honno oedd Pwnc y Tir. Yr oedd y glowyr
gan mwyaf y pryd hwnnw yn Radicaliaid poeth, a dydd y mass meeting arferid
ffurfio gorymdaith i fynd drwy Brynaman i Gâ'r Doctor. Yr oedd Shoni'r H—- a
Steven dau hen lowr, yn byw gyferbyn â'i gilydd ar yr heol fawr, oedd yn
arwain i'r cae. Yr oeddynt ill dau wedi gosod ffag, ac arni arwyddair "
Nid oes i ni ond un Arglwydd," ar draws yr heol o dj i dS, ac yr oedd y
ddau hen lowr wrth eu bodd yn edrych arni yn cyhwfan yn y gwynt Yn
ddisymwyth, daeth awel gryfach na'r cyffredin nes chv. ythu'r fflag a'r
arwyddair yn chwilfriw mân. wel meddai'r hen Steven yn athrist, ditn ond un
Arglwydd oedd gyda ni o’r blaen, a dyma ni nawr heb yr Gorfu i Jack roi
heibio gweithio am y blinid ef gan yr Asthma, a chan hen beswch câs. Cn boreu
Llun yr oedd yn pwyso ar wal mynwent Bethania, Rhos , ac yn peswch yn ddibaid
bron. B0323 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 41 Y n pasio ar y
pryd yr oedd pregethwr dieithr ar ei ffordd i orsaf y ffordd haearn. Canfu
Jack druau, wrth wal y fynwent, ac aeth ato. Meddai'r pregethwr wrtho, 'e Mae
peswch enbyd arno chi, frawd. ond ma na lawer O's," atebodd Jack yn
drafferthus, yn gorwedd yr ochor draw i'r wal 'ma, fydde'n falch iawn i gael
e." |
|
|
|
|
|
42 CASGLIAI) O FFRAETHEBION. tneddai'r
plisman, well i chi gymryd y Lewis bach," paving,' wa'th tuae'n beryglus
iawn ar yr heol." tueddai Lewsyn, ichi'n meddwl mai Mr. Jones
bach," i fynd ar y paving'?" Blondin odw i, Er tuai glowr oedd Gito
Penrhiw, ceisiai ychwanegu at ei enillion clrwy shafo yn yr hwyr, ac i'r
perwyl hwnnw yr oedd wedi troi'r parlwr yn siop barbwr. Nid oedd Gito yn rhyw
exfrert yn y gwaith o shafo, ond yr oedd atnryw o fois y lofa yn gwsmeriad
iddo. rth shafo, arferai Gito ofyn i bob un a âi dan y driniaeth Sut mae'r
razer' yn cydio?" Gofynnodd felly i Sam Jones, un noson, a meddai Sam
mewn pangfeydd, " 0—1, mae'n citcho yn all reit, ffaelu goll• wng mae hi
l" Yr oeddwn yn y trên un boreu Sadwrn ar fy nhaith i Abertawe. Y n
eistedd gyferbyn â mi, a'i wyneb yn ymddangos yn ddolurus ac hyll iawn, oedd
bachgen ifanc. Deallais oddiwrth yr ytngom rhyngddo ef a bachgen arall wrth
ei ochr, achos cyflwr ei wyneb. Y diwrnod cynt cwmpodd slagen yn y gwaith,
gan ysgath• ru ei wyneb, a symud y croen yma a thraw. Gan fod match bwysig yn
Abertawe ar y Sadwrn hwn, yr oedd y bachgen wedi ceisio adgyweirio tipyn ar
ei wyneb drwy roddi eli ar Y mannau digroen, ac edrychai yr eli fel paent
melyn ar ei wyneb• Y n Ystalyfera daeth cyfaill o lowr iddo i mewn i'r
cerbyd' ac nid cynt y gwelodd hwnnw yr eli ar wyneb y llall, nag Y safodd yn
syn, gan ofyn er difyrrwch mawr i'r cyd•deithwyr: Helo, Dai, pwy garnival
sy'n mlaen heddy?" Yr oedd Twm, yr E—l, a Harri'r D-G, wedi bod yn lled
drwm ar y ddiod un noson, ac ar y spel fore drannoeth yroedd ymddiddan
rhyngddynt yngylch y noson gynt—pob un a'i Stori wrth gwrs. Meddai Twm wrth
Harri Sut wyt ti'n teimlo y bore u ma, Harri?" Eitha clwc ydw'i ta
beth." B0325 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRATHEBION, 43 Bachan, 'ma
mhen i ar hollt, ac 'rwy'n gweld y byd yn troi'n rownd." Wel gwed
wrtho'i pan fydd y ' Farmers ' yn pasio, 'nte, i fl gael nido miwn,"
meddai Harri yn drist, a'i ben rhwng ei (I(lwylaw. o Bassett, a braidd yn
ysgafn l)yn odd iawn oedd W ei ben. ' Roedd wedi dilyn yr ysgol nos am derm,
a chredai, o herwydd hynny y gwyddai y cwbl am Hygiene. Yr oedd ganddo felly
fads ynghylch bwydydd. Rhyw dro, pan ar spel, ac yn agor ei gist bwyd, meddai
wrtho—" Bassett, ma'ch box yn debyg iawn i bantri: Job J Oes,"
meddai Bassett yn ma' tipyn o bopetn ynddo." chwyddedig gan geisio
dangos ei wybodaeth wyddonol, " mae pob tamed o’r gwahanol bethau sy'n y
box hwn yn dda at r yw ran o’r corff, w yt ti'n gweld—-dyma'r cig at roi
nerth; y caws at roi g wres; a dyma'r pishin pysgodyn ma, mae e yn dda at y
menydd, am fod ffosftorus ynddo fe, ti'n gweld." ——1, te," meddai
Job gyda chyflymder y fellten, O dd sticwch i fyta fe, te, Bassett!"
——0—— Arferai gwraig Lewis, y Go', achwyn bob nos W ener mor lleied oedd pai
ei gwr, ac yn enwedig felly ar y nos W ener ar ol talu am y glo. Daeth adeg
ar Matlen, y wraig, pan oedd arni eisieu pâr i brynu pâr, o spectols, ac aeth
hi a Lewis at y chemist ' W edi iddi brofi a samplu amryw o barau, yn sydyn
meddai hi, " Dyma spectols bach neis, Lewis." Be sy'n ne's arnyn'
nhw," meddau yntau. Rwy'n gweld popeth yn ddwbl drwyddyn' nhw,"
meddai hi. I, cadw nhw te erbyn nos pai," meddai Lewsyn yn ffraeth-bert,
iti gael dwbl Iowans!" B0326 |
|
|
|
|
|
44 O FFRAETJIEP,ION. Cod0(ld ytnryson yn
hen lofa'r Ynys, a rhaid oedd yme Pasiwyd bod lanto gynghori â'r 'Ilanagcr
ynghylch y rnater. i fynd gyda'r ' check ' i'r swyddfa. Nid oedd lanto druan
erioed o’r blaen wcdi bod yn y IJe hwnnw, ac yn naturiol ddigon yr oedd tipyn
o fraw arno wrth feddwJ am fyned yno. l)aeth yr awr, curwyd wrth y drws, a
chawd gwahoddiad i tnewn. Yr oedd y ' check' yn hamddenol ddigon am ei fod yn
bur gyfarwydd â myned i'r swyddfa. Cafodd lanto ddweud ei stori ynghyntaf, ac
yr oedd yn afrosgo a chrynedig iawn. NV edi dyfod allan o’r swyddfaj ac yn
falch dros beni ddod oddi yno (chwedl lanto) gofynnodd i'r , check,' Sut y
gwnes i, bachan —gweddol iawn, naddo fe, a styried ma dyma'r tro cyntaf i fi
fod na?" Gormod o dremolo oedd yn dy lais di," meddai'r 'check.'
Nid yn fy llais i yr odd e, machan i, ond yn 'y nghoese i," oedd ateb
parod lanto. ------o Yr oedd Jim, yr halier, yn hoff iawn o gyw iâr i ginio
ar ddydd Sul. Uri nos Sadwrn, prynodd ddau, ac wedi eu dwyn i'w lety (ar ol
stop-tap, wrth gwrs) dywedodd wrth yr hen wraig yr oedd yn lletya gyda hi—
Pobwch y ddau 'na i gino 'fory, Mrs. gwelwch hic chi'n dda." James
bach," meddai honno, â beth stwffai'n nhw? 'Symoch chi wedi prynu dim at
hynny.' l," meddai Jim, " stwffwch un o nhw i'r llall Yr oedd
landlady Jim wedi patcho cymaint ar ei grys gwaith fel nad oedd fawr o’r
gwreiddiol yn sefyll ar ol. Un nos Lun, dywedodd yr hen wraig garedig wrtho
nad oedd yn bosibl cywiro'r cyfryw bilyn yn rhagor, ac na ddaliai ei olchi
chwaith: felly ei bod yn rhaid iddo brynu crys newydd y noson ganlynol, neu
fod heb yr un. Mrs. Rees fach," meddai Jim yn ymbilgar, er mwyn y
mawredd, brwshwch dipyn arno hyd nos pai beth bynnag." B0327 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 45 Shoni'r 'Feathers' oedd tabyrddwr Brass
Band y pentre, a rhwng bod yn dafarnwr, ac wedi llwyddo i gael gwaith ysgafn
yn y lofa, aethai yn dew iawn, gan fagu poten helaeth. Ond cafodd Shoni'r sack o’r Brass Brand am
ba achos nid oedd neb yn y lofa a wyddai yn iawn. Ar spel y Sadwrn canlynol, prif destun
siarad y glowyr oedd achos ymddiswyddiad Shoni, a gofynnodd un o honynt paham
yr oedd Shoni wedi cael y sack o’r Band. “O,” meddai Jim S—— yr hwn oedd yn dipyn o wag, “Rodd e wedi
mynd i ffaelu bwrw'r ddrwm yn ei chanol o achos i boten, ac felly o ddim iws
yn y byd. -- Dro arall, yr oedd Shoni yn ceisio siarad
ar ryw pwnc [sic] mewn cyfarfod o’r gweithwyr. Nid oedd fawr siaradwr, ond
dyna lle'r oedd ef yn tuchan ac yn chwysu, ond yn methu'n Ian a chael gafael
arni, nes yr oedd pawb wedi llwyr alaru arno. O’r diwedd, meddai un o'i gwsmeriaid goreu
oedd yn eistedd y tu ol iddo, ac yn bur gyfarwydd a diffygion corfforol
Shoni. “Tyn dy ‘vent-peg ' mâs, Shoni, i ti gael
mynd yn mlân, ac i ni gael dy glywed te". -- Cafodd Twm --- ei wysio o flaen ei well yn A-nf-d [=
Ammanford / Rhydaman] am feddwi ac am daro'r cwnstabl ar ei glust. Gofynnwyd iddo beth oedd ei enw. “Does gen
i ddim enw i gâl," meddai Twm. “Dim enw?” meddai'r cadeirydd. "Oes
enw wedi bod 'da chi?” “Ro'dd gyda fi enw unwaith, syr,"
meddai Twm. “Lle mae e nawr, te?" gofynnai'r
ustus. “Mi dodais e ar y rhaw yn y gwaith, a
dwgodd rhywun y rhaw, a phan etho i i wilo am yr enw yr oedd e wedi mynd,”
meddai Twm yn brysur. |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 46 Pan ddaeth y diweddar Barch. Jones ---
allan o’r Coleg, yr oedd galw mawr am ei wasanaeth mewn cyrddau mawr. Bu
hynny yn foddion i' w wneud braidd yn chwyddedig ei arddull. Y n y cyfnod hwnnw daeth i bregethu i Hen
B---, ac yr oedd y capel bach yn orlawn. Esgynodd y pregethwr yn rhwysgfawr i'r
pwlpud, ac ar ol edrych o gwmpas am beth amser, meddai yn awdurdodol,
“Agorwch y ffenestr ar y ddeheu, os gwelwch yn dda." Gwnawd hynny. Meddai yntau drachefn, "Caewch y
ffenestr ar y chwith." Cydsyniwyd â'i gais eto. “Nawr, ynte, agorwch y drws yn y porth
yna," meddai eto yn chwyddedig. Ar hyn dyma hen lowr yn gwaeddi o ganol y
llawr, "Cer ymlân was bach, ma ffordd air go dda 'da ti nawr— wada
mla!l" -- Un nos Wener pai ar ei ffordd adref o’r
gwaith, galwodd Wil Evans yn siop Thomas -- y Bont am bryd o bys a faggots. Cafodd y bwyd, ac aeth i'r ystafell gefn i'w
fwyta. Y noson hon, digwyddai'r faggots fod yn eithriadol o fychain nes o’r
braidd y gellid eu canfod gan gymaint nifer y pys oedd ar y ddisgl. Meddai Wil wrth Sara'r waitress, "Ble
ma'r faggots gennych chi?" “Dyna nhw ynghanol y pys fanna'; os dim
llyged gennyt ti, Wil?" meddai hi gan gyfeirio atynt. “Diawch ariod," meddai Wil, "
’rown ni'n [sic; = i’n] meddwl mai dwy bysen ddu oedd rheina!” -- Yr oedd angladd Dai --- yn codi am dri ar
ryw brynhawn dydd Mercher, ac yr oedd Wil o’r Bedd ac ereill wedi dod mâs yn
gynnar o’r lofa er mwyn talu'r gymwynas olaf i Dai. Yr oedd yr hin yn oer ac
eirlaw yn disgyn yn ddyfal; er hynny, aeth Wil a'i gyfeillion yn brydlon at dŷ'r
marw. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION 47 Yr oedd yr elor o flaen y tŷ yn
barod, ond araf iawn oedd y bobl yn dyfod i'r angladd. Wele'r gweinidog, o’r diwedd, wedi llwyr
flino ar aros, yn dyfod allan o’r tŷ, ac yn rhoi allan yr emyn –
|
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
48 CASGLIAD O FFRAETHEBION. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 49 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
50 CASGLIAD O FFRAETHEBION. |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 51 |
|
|
|
|
|
52 CASGLIAD O FFRAETHEBION. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 53 +++ |
|
|
|
|
|
54 CASGLIAD O FFRAETHEBION. Un diwrnod, ymwelodd John Llan— â'r ardal, a
gofynnodd i ddyn ar yr heol lle'r oedd un Thomas D--- yn byw yno. “Wn i am neb o’r enw 'na'n byw 'ma," meddai'r
dyn, “ond gadewch weld, o's na ryw enw arall arno?" “Rwy i'n credu," meddai'r ymwelydd, " eu
bod yn galw ‘Twm Bara Menyn ' arno." “O," meddai'r llall, " y fi yw hwnnw
"— yn hurt o glywed ei enw priodol am y waith cyntaf. +++ Yn ystod y streic ddiweddaf, aeth dau lowr o
Ddyffryn Aman i mewn i westy yn Llandilo, ac er nad oedd yr un ddimai ym
mhoced yr un o honynt, yr oeddynt yn benderfynol o gael pob o bryd o fwyd heb
dâl, rhywfodd. Archebodd y mwyaf hyf o honynt giniaw i ddau.
Daethbwyd â'r cyfryw i'r bwrdd, a gwnawd cyfiawnder â'r danteithion. Wedi gorffen bwyta, aeth un o honynt allan, tra
safai'r llall ar ol i dalu'r draul. Ac meddai'r olaf wrth y perchennog, "Beth ta
rywun yn mynd mâs oddi 'ma heb dalu am ei gino, beth wnelech chi iddo?” Mi redwn ar ei ol a mi 'rown eitha gwpl o gics yn i
bart ol e," meddai'r perchennog. Meddai'r wag, “Wel, cymrwch am ddoi, ynte," gan
blygu a throi ei ben ol tuag at y perchennog. +++ Dyn syml iawn oedd Dick Gelli—g, un nas cyfrifid y llawn
16 owns y pwys. Rhyw ddydd yn ystod y Rhyfel Mawr aeth am dro i
arwerthiant a gynhelid ar ben glofa yn y cylch. Yr oedd cannoedd o bobl wedi
dod ynghyd, a chyn yr hwyr aeth pethau yn lled arw — “yn ymladd drwy'r trwch
" (fel y dywedir). Cafodd Dick ei ddychrynu'n arswydus, a rhedodd tuag
adref, gan gyfarfod ar y ffordd Bilo'r Crydd. |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. “Be sy'n bod arna ti, Dick?" meddai
Bilo. “Bachan, bachan, dyna le ofnadwy sy' lan
'na; af i byth i acsiwn eto, achos dyna gyd sy’ i weld ar yr hen bapyre 'ma
nawr yw, killed in acsiwn, ti'n gweld," meddai Dick, a ffwrdd nawr yW,
ag ef eilwaith nerth ei garnau. +++ Yr oedd William under-manager yng Nglofa
wedi sefyll arboliad fwy na dwsin o weithiau i geisio Cae—, ennill
tyst-ysgrif First Class, ond bob tro wedi methu Oddeutu wythnos ar ol
cyboeddi result ei arboliad ddi- weddaf, aeth William—ac yntau fel arfer wedi
metbu yn ei , a dyna lle buwyd arholiad—i ymweled â thalcen Lewis yn dadleu'n
frwd ynghylch Iwans ar le Lewis. o’r diwedd meddai'r under-manager, "
'Rwyt ti, bachan, yn moin llawer mwy na sy'n deg; top gwael sy i dy lee"
Top gwael sydd i tithe hefyd a jidjo wrth yr exams 'ma," meddai Lewis yn
fuddugoliaethus. Penderfynwyd cynnal Eisteddfod yn Mhryn—---— er chwyddo
trysorfa'r Welfare Scheme, a ffurfiwyd Pwyllgor yn cynnwys cynrychiolwyr o
bob glofa yn yr ardal. I)aeth noson i ddewis testunau'r rhaglen. fel testun
traethawd " Y modd Cynygiodd Daniel goreu i wella'r ardale" yn
rhodresgar, a J estun rhy leol," meddal Siors J phasiwyd testun arall
mwy cyffredinol. jneddai'r cadeirydd. Nawr, ynte, am destun pryddest,"
Yr wy i yn cynnyg Y W awr " meddai Siors J— y tro yma. Rhy leol o
lawer," meddai Daniel yn chwim, gan ail- adrodd geiriau Siors a chreu
crechwen cyffredinol. 80338 |
|
|
|
|
|
56 CASGLIAI) O FFRAETIIEJBION. yng
Nglofa'r Ynys, ac yr oedd yo Gweithiai Gomer fachgen deallgar a (Idarllengar
iawn. Ei hoff destunau myfyrdod oedd datl)lygiacl a (l u winyd(liacth. Credai
yo gryf yn ' n hrawsfynecliacl ' yr cnai(l Yr oedd yn barod bob amser i gael
ynulcli(lclan ar y cwcgtiwn hwnnwc IR hyw ddydd yn y cabin ar ben y gwaith
aeth yn ddadJ frwd ar bwnc yr enai(l. Meddai llerbert, un doeth arall, Wyt
ti, Gomer, o ddifrif yn credu ar ol i ddyn far w fod ei enaid yn meddiannu
corff rhyw un arall? " " 'Rwy'n sicr o hynny," rnedclai Gomer
yn bendant, gan geisio egluro'r rnodcl y digwydd hynny. Dishgwl y ma
nawr," meddai H dyna Wat fanna yn chwech trodfedd o hycl, a dyna Twrn 13
yn Y cornel yn gorach bach —dim oncl pedair trodfcdd; a wyt ti yn dal y gall
corff Twm ddal enaid Wat? " Odw, oclw," mecldai Gomer. Y ffwl clwl
l" meddai 11-— dyna lle bydde misfit. Bachan, fe fydde hanner enaid Wat
y tu fâs i gorff Twm, ac yn llusgo ar ei ol." Hen lanc oedd 130b W ac yn
byw gyda'i dad mewn bwthyn bach yn cynnwys ond dwy stafell. Y n y lofa rhyw
cldydd aeth yn cldadl rhwng Bob a John c ynghylch y gwahaniaeth rhwng rates a
taxes. Meddai John pan welodd ei fod yn colli'r ddadl, 'c Beth wyddot ti,
130b, arn rates? Nid wyt ti'n talu un ddime goch o drethi? " Nag wv'n
wir?" meddai Bob, Dyna i gyd wyt ti'n wybocl, wyti'n gweld." R ho
glywed. Ffordd wyt ti'n gallu dweud dy fod ti'n talu rates?" 'Rwyn
rhentu doi room gyda nhad, a rwy'n talu rates arnynt," med(lai 1301). W
el, bachan," John C — gyda gwên ddialgar ar ei wyneb, ac yn 'nawr fod ei
gyd-ddadleuauwr B0339 |
|
|
|
|
|
57 CASGLIAD O FFRAETHEBION. ——1 ma dy dad
ddiymadferth a llygoden o flaen cath, " Ble dd yn byw te?" Ac
anghofiwyd pob gwahaniaeth rhwng trethi a thaloedd a phopeth arall yn y
chwerthin byddarol a enynwyd gan y fath ' repartee ' pert a miniog. â hen
gyfaill iddo yn Ffair y Gwter. Cyfarfu Simon Nid oed.d y cyfaill wedi ei
weled er's blynyddau, ac yr oedd Simon yn y cyfamser wedi gadael i'w farf ei
hun dyfu cryn dipyn. shwd wyt ti er's Bachan, Simon," meddai'r cyfaill,
Ilawer dydd? 'Rwy'n falch drychynllyd i dy weld, ond' rwyt ti wedi mynd i
edrych yn hen, bachan. Dwed wrtho i, pam 'rwyt ti'n cadw '•,vhiskers?"
Meddai Simon yn ddistaw bach, gan edrych o gvvmpas yn ofalus rhag ofn i neb
weled na chlywed, a chan droi ei farf i'r Dishgwl yma, edrych ar y tie yma
brynnodd y naill ochr— wraig yco i fi Yr oedd \Vil Wmffre a'i frawd. dau hen
lanc, yn byw gyda'i gilydd mewn bwthyn heb fod yn mhell o’r lofa. Dau hen
gybydd oeddynt, ac yn hytrach na phrynu blinds i ddodi ar y ffenestri, yr
oeddynt wedi gosod rhyw ddefnydd du megis paent arnynt. Un boreu tybient eu
bod wedi cysgu yn hwyr, a rhuthrasant ar garlam wyllt i'r gwaith. Gwelodd y
manager hwynt a meddai \Vil wrtho, " Rin ni'n dau'n flin iawn ein bod yn
ddiweddar, syr. Yn ddiweddar!" meddai'r manager, " Ble buoch chi
drwy'r dydd ddoe, y ddau bwdrin sut ag ych chi?', \ n ei adeg yr oedd y
Parch. R— Llwyd yn bregethwr dihafal, ac yr oedd galw mawr am ei wasanaeth
drwy Gymru benbaladr. Yr oedd ganddo bregeth ar y destun " Llosgodd y
fegin, ," allan o Lyfr y Proffwyd Jeremiah—pregeth mor nerthol fel yr
adnabyddid hi'n gyffredin fel " Pregeth y Fegin. B0340 |
|
|
|
|
|
58 CASGLIAD O FFRAETHEBION. Un prynhawn
Sadwrn safai'r pregethwr enwog ar plat. form gorsaf Castellnedd. Daeth ato un
o lowyr y Rhondda, gan ei gyfarch wrth ei , ble'r ych chi'n pregethu yfory
Helo! Mr. enw. gofynnodd Shoni. Yn y Rhondda, machgen i," atebodd y
pregethwr. O, ie, o’r Rhondda rwy i'n dod," meddai Shoni. Ymhle yn y
Rhondda i chi'n pregethu fory, Mr. meddai Shoni drachefn. , capel y
Bedyddwyr,•' meddai'r pregethwr. O, ie, dyna ble yr wy i'n mynd," meddai
Shoni. " Dis. gwlwch yma, Mr. , set y gwrdrwg sy'n mynd 'no; pre-
gethwch ' bregeth y Fecin ' iddi nhw, a hwthwch nhw bob copa i Yr oedd Lewis
yn berchen ts- ar ochr y NVaun, ac meddai wrthyf un tro, Mr. J 'rwyn mynd i
godi ti- arall, ac nid wy'n golygu talu un ddime extra o ground rent am dano
chwaith." Pa fodd y gellwch 'neud hynny, Lewis," meddwn wrtho.
'Rwy'n meddwl ei fildo ar ben y nall," oedd ei ateb yn orfoleddus. Ar
ddydd F fair y Gwter, un tro, yr oedd Lewis yn sefyll ar ol stop-tap o flaen
' Boxing Show,' ac yn mwynhau pryd o chips allan o becyn papur. Dyna lle
'roedâ perchen y Show yn gwahodd unrhyw un o’r dorf i ddyfod ymlaen a mesur
ei hyd a'i led â'r dyn du —arwr yr Ymerodraeth Brydeinig (chwedl y Showman).
Come on, you fellows," meddai wrthynt, who will hass a spar with the
black, the champion of the British Empire Yr oedd Lewis yn llygadu yn arw ar
y gi•r du, gan ddyfal fwyta ei felys-fwyd. Come along there, boys, come
along! " meddai'r show • man drachefn. B0341 |
|
|
|
|
|
59 CASGLIAD O FFRATHEBION. Meddai Lewis
o’r diwedd, " Aros di, 'ngwas i, i fi gael cwpla'r chips yma, a mi
niwidia i ei liw e i ti," gan dynnu ei law dros ei weflau, ac ymchwyddo
ynghanol y dorf fel pe bai eisoes wedi Ilorio'r cawr. Aeth Lewis a'r wraig i
Ian mor Abertawe, gyda'r \ sgol Sul yr haf diweddaf, a phan gyrhaeddasant y
traeth, gwelid awyr-long yn hofran uwch ben, a'r bobl i gyd yn edrych tuag i
fyny mewn syndod. Gyfynnodd cyfaill i Lewis, " Sut y licset ti fod Ian
yn 'onco, Lewis?" Licswn i ddim bod Ian hebddi," meddai Lewis, gan
rincian ei ddannedd. O Yr oedd Lewis yn byw yn un cirr o’r pentre a'i frawd-
yng-ngyfraith, Bob, yn byw mewn bwthyn bach to gwellt y cwr arall, Un noson,
oddeutu unear-ddeg o’r gloch, gwelwn Lewis yn mynd tua chyfeiriad tj Bob. Lle
yr ych chi'n tnynd yr amser hyn o’r nos, Lewis? " meddwn wrtho. 'Rwy'n
mynd i gysgu i dj Bob heno," meddai. Ond, bachan, nid yw Bob ar lawr
'nawr," meddwn innau. Odi. odi," meddai Lewis, dan grechwen, "
achos os dim Ilofft i gâl gydag e. Y n byw drws nesaf i Lewis yr oedd menyw a
arferai fenthyca rhywbeth neu gilydd yn feunyddiol. Eisteddai Lewis un noson
wrth y tân a Chopi o’r Darian yn ei law. Daeth merch fach drws nesaf i mewn
gan ddweud wrtho, Mae mam yn ala'r jwg yn ol, a rhoi thank you am ei mencyd
hi.' o’r gore, merch i," meddai Lewis heb dynnu ei olygon oddiar y
papur, " Dod ti'r ddoi ar y ford man 'na." B0342 |
|
|
|
xxx
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 60 y draper, i
brynu Aeth Lewis a'i frawd i siop H bob o het galed. Pa seis y'chi'n
wisgo," gofynnodd Mr. H i frawd Lewis. 6 7, 8," meddai hwnnw, a
chafodd un i' w foddhau, Pa seis ych chi, Lewis, am?" meddai'r draper
drachefm 9, 10, 11," meddai Lewsyn yn syth, Dro arall yr oedd eisieu ar
y ddau frawd ymweled â Llanddarog, a chan nad oedd yr un ddimai ym meddiant
yr un o honynt, rhaid oedd iddynt ill dad fyned yno ar draed. Ar ol teithio
tuag deg milltir yr oedd y brawd Dai wedi llwyr flino, a phan yr oeddynt eto
gryn bellter o Llanddarog, gofynnodd Dai i r yw ddyn oedd yn myned heibio
faint o fiordd yn rhagor oedd oddiyno i Llanddarog. Ma gyda chi wech milltir
llawn eto," meddai hwnnw. O diain," meddai Dai wrth Lewis, "
Dwy i ddim yn mynd i gerdded un cam yn rhagor; rwy'n mynd i orwedd yn ochr y
clawdd fan hyn." Dere mlân, bachan," meddai Lewis, yn galonogol, Dim
ond bob o dair sy gyda ni eto i gerdded." 0--- Galwodd Lewis yn y Co—s,
tafarn ar y ffordd i Langadog a gofynnodd am fara a chaws a phint o gwrw. Yr
oedd y caws yn f y w, a meddai Lewis, Mae'n llawn bryd lladd y caws 'ma, Mrs,
R— Fydde cystal i chi fynd a ge i rhywle o’r fan hyn, allai i ddim i fyta
fee' Bytwch e, bachan," meddai Mrs. R bara 1 Os nad ewch i ag e'n smart,
fydd wedi byta Y gyd," meddai Lewis. B0343 |
|
|
|
|
|
61 CASGLIAD O FFRAETHEBION. Breuddwydiodd
Lewis un noson, meddai ef, ei fod yn y Tregib, a'i fod wedi galw am wydraid o
wisgi. Daeth y waitress a'r gwydraid wisgi, ond gofynnodd iddi os byddai
cystal a'i newid am wydraid o wisgi twym. Dychwelodd hithau er gwneud hynny,
ond cyn ei bod yn nol yr oedd Lewis wedi dihuno, a meddai yn ofidus iawn,
Dyna flin own i na buaswn wedi ei gymryd yn oer.' Un gaeaf digwyddodd gwraig
Lewis glafychu'n ddisym- wth, a chan na allai fforddio cadw morwyn, gorfu
iddo ef ei hun ymgymryd â gwneud bwyd i'r teulu. Un diwrnod gwnaeth deisen
riwbob, ac iddi hyd anarferol iawn. Daeth cymdoges i'r t! a gwelodd ffrwyth
llafur Lewis ar y bwrdd. Beth yw hona, Lewis?" meddai wrtho. Teisen
riwbob," atebodd Lewis. Beth yn enw rheswm yr oech chi' n ei gneud hi
gymaint o hyd, Lewis bach?" meddai hithau. Ffordd gebyst y gallswn i
ddodi'r riwbob miwn ynddi, fenyw, ond wrth ei gneud hi felna?" ebai
Lewis yn ddiniwed ddigon. Dro arall gwnaeth deisen o nodwedd wahanol,
Cymysgodd y can â Hudson's Dry Soap yn lle â Baking. Powder. Pobwyd y deisen
a dodwyd hi ar y llawr i oeri. Yn y cyfamser, daeth cyfaill i'r t' a chafodd
hwnnw wahoddiad i aros i dê." Gwnaeth Lewis y tê a dodwyd darn o’r
deisen o flaen y cyfaill. W edi ei phrofi, meddai'r cyfaill wrtho, " Ma
hon yn deisen frau, bachan, mae'n torri wrth ei chyffwrdd bron. Odi hi?"
ebai Lewis. B0344 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 62 Odi'n
wir," meddai'r cyfaille " Ond aros, beth blewyn 'ma sy ynddi, dwed?
" gan gydio mewn blewyn o’r deisen a'i ddangos i Lewis. O! rown i'n
gorfod dodi blew ynddi, ti'n gweld mwyn ei dal wrth ei gilydd)'j meddai Lewis
yn gyfrwys. er Yr oedd yn methu'n Ian a chael gafael yn Mr. P— manager, yr
hwn oedd heb ei dalu am sefyll pâr o goed iddo wythnosau yn flaenorol. Un
boreu dydd Sadwrn galwodd yn swyddfa'r lofa, am y tro Olaf, meddai ef.
Gofynnodd am gael gweld Mr. P " Nid yw Mr. P yma heddy," meddai'r
clerc, Ble mae e' ynte?" ebe Lewis, Wedi mynd i Eisteddfod
Gorseinon," meddai'r clerc, i farnu cystadleuaeth scfyll coed."
Fyse fawr iddo dalu yn gynta am y coed sy eisoes wedi eu sefyll yma,"
ebai Lewis. 0—— Un hwyr-nos galwodd Lewis yn nhafarn y Gwynne, a dim Ond un
geiniog oedd yn ei feddiant. Yr oedd dyn dieithr, a chrotyn bach—ei fab—yn Y
dafarn, a dyma Lewis yn dechreu canmol y bachgennyn. Mae hwn yn grotyn bach
pert iawn sy gyda chi"' medde fee Mae'r crotyn o’r gore," meddai'r
dyn dyeithr. Dere yrna, boy Lewis, gan estyn ceiniog iddo. Thank you,"
meddai'r bachgennyn. Cyn y madael dyma'r dieithr-ddyn yn galw pint o gwrw I
Lewis, a ffwrdd ag ef a'r bachgennyn i ddal y trem B0345 |
|
|
|
|
|
CASGLIAI) O FFRAETHEBION. 63 Wedi iddynt
ill dau fyned drwy'r drws, meddai Lewis yn Ilon wrth y sawl oedd ar
ol——" Does dim byd yn debig i speculato'r ginog Ola', boys," gan
lynu wrth y pint a gafodd yn rhad gyda'r fath gyfrwysder. Pan ar ymweliad ag
Ammanford un tro, ac yn bwyta cinio mewn gwesty yno, cafodd Lewis ddarn bach
o bren yng nghanol un o’r sausages. Hi!" meddai wrth y weinyddes, "
drychwch 'ma, beth yw hwn?" gan ddangos y darn iddi. O! pishin bach o
bren, allwn i feddwl," meddai hithau. le, ie," meddai ef; dwy'n
hidio dim llawer am fwyta'r ci, ond myn cythraul i, dwy i ddim yn folon
byta'i gwb e', hefyd." Un noson yn y Farmers' ymffrostiai Lewis yn
newrder ei fab. " Y mae wedi bod yn ymladd," meddai, " yn
Mametz Wood." Y n bresennol ar y pryd yr oedd Llew gwr na fu Illan o’r
wlad hon o gwbl yn ystod y Rhyfel Mawr, a meddai hwnnw-—" Mametz Wood yn
wir! doedd dim byd yn Mametz Wood, bachan." Beth Wyt ti'n
baldorddan," meddai Lewis wrtho, "Fydde dim digon o blwc ynot ti i
fynd yno i gneua yn yr haf, waeth- ach dim arall.' Ymffrostiai Lewis un noson
yn y Farmers' ei fod wedi magu gfrydd oedd yn pwyso hanner-can pwys. Paid
dweud dy gelwydd diain, Lewis," meddai un o’r?0ys wrtho. " Does dim
gwydde o’r size 'na i' w cael hyd nod yn Canada, bachan. B0346 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 64 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 65 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 66
|
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 67 Gweithiai
Lewis a'i bartner mewn lle gwlyb iawn, ac yr oeddynt wedi cael llawn digon ar
y lle. Un diwrnod tua chanol dydd meddai ei bartner wrtho, Dyma'r lle gwlypaf
rwyf wedi gweithio ynddo erioed, Lewi s. 'e Bachan, ma gofyn cael wardrobe
lled dda i gadw dillad sych yn shwd dwll a hwn. Mae fel môr yma." Wyt
ti'n eitha right." meddai Lewis, " dere i ni gael mynd Ian i'r
trâth am dro." 0—— Mae'n arferiad gan rai glowyr, pan yn dioddef
oddiwrth ddwr poeth,' i sugno tamaid 0 10 am y credant fod hynny yn ei wella.
Un tro daeth dau o Ddyffryn Aman i weithio yn rhywle yn Sir Fynwy, a chawsant
bob o dalcen nesaf at ei gilydd mewn gwythien galed anarferol. Ganol dydd
daeth y gaffer i weld sut oeddynt yn dod ymlaen, a phan welodd cyn lleied 0
10 oedd y cyntaf wedi ei dorri, aeth ychydig o'i gôf, a meddai wrtho "
I)yma'i gyd wyt ti wedi lanw mewn boetu bump awr o amser. Bachan, wyt ti ddim
hyd yn oed wedi cuddio gwaelod dy ddram yr holl amser hyn; wnaiff hyn fyth
mor tro, cofia. Sut mae dy bartner yn dod yrnl-ân 'ma? " W n i ddim, myn
d-—l, bu Ian ma tua deg munud yn ol i 'mofyn rhiblyn bach i ddodi yn ei ben,
achos bod dwr poeth arno," rneddai'r butty, a ffwrdd a'r gaffer dan chwerthin
yn ddi-lywodraeth. B0350 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. 68 Rhyw ddydd yn
y gaeaf aeth Lewis y Gôf I fewn i ryw siop yn y pentre; Gan ofyn am sospan ac
hefyd am stôf, A meddwl eu cludo nhw adre; Meddai'r siopwr bach Ilon wrth
Lewis y GO, Dyma'r stôf orau'n y faelfa; Fe safiwch drwy hon lawn eich glo A
'i phris sy'n isel i wala." Os yw hi'n well stôf na'r un stôf'n y plwy
Heb son am yr orau'n y Dyftryn, Meddai Lewis yn chwim, 'c mi bryna i ddwy, I
gael safio y glo na bob gronyn." Un dydd mi welodd Lewis Twm y Saer A'i
fys yn rhwymedig mewn clwtyn; Be? sy'n bod ebe ef?" gan syllu yn daer Ac
edrych fel ta'i hurtyn. O l" medddai hwnnw, ' rhyw bishin o bren Aeth i
mewn o dan yr ewin. Y ffwl, paid eto a chrafu dy ben " Oedd ateb ffraeth
yr hen Lewsyn. 'Roedd Lewis yn 'styried ei fab yn gawr, A siaradai lawer am
dano; Y n y mab 'roedd awydd angerddol mawr I ddysgu canu'r piano. Aeth y tad
at ryw athro un canol dydd I ofyn ei bris am ddysgu , Am y chwarter cyntaf fy
mhris i fydd Ychydig yn is na gini, Yr ail a'r trydydd daw y pris i lawr I
rywbeth yn llai na'r banner." W el," ebe Lewis, ' gwnaf fargen yn
awr—- Caiff ddechrau y trydydd chwarter." Gwelodd pregethwr ein gwron un
tro Y n cario poteled o gwrw; Aeth hwnnw ynÄlaen at Lewis y Gô Gan feddwl
gwneud tipyn o dwrw. Nawr, frawd," meddai ef, c' gofynnaf i chwi Pam
'rych chl'n gwneud peth fel yma? B0351 |
|
|
|
|
|
CASGLIAD O FFRAETHEBION. Byddwch yn
ddoeth, cymrwch gyngor gen i— Teflwch i ffwrdd y mochyndra." O l"
meddai Lewis," nis gallaf yn wir, Rhwng fy mrawd a mi y prynes, Gan
hynny mi welwch ar shâr mae'r bir, A meindiwch chwithe eich busnes.
Tywalltwch eich shâr heb ragor o ddweud," Ebe'r 'gethwr bach doeth mewn
syndod; ' 69 " Na wnaf yn wir," meddai Lewis, ei wneud Gan fod fy
shâr i ar y gwaelod. Dro arall aeth Lewis rhyw hafaidd ddydd I brynnu pâr o
esgidie, Pa seis i chi am 7" gofynnodd y crydd. Rhowch i fi sixteens ' meddai
ynte. o’r annwyl bach l" ebe'r siopwr yn syn, Ni chewch y fath seis yn
unlle." ol reit," ebe ef, os ydych yn brin, Rhowch i mi ddaupar o
Wythe l" Cadd Lewis ei wysio o flaen ustus y dref Am daro gwâs blaena
Cwmllynfe. Am beth 'roech chi'n cliwtan y bachgen," medd ef, Ddwywaith
mor drwm ar ei ffroene?" Ddwywaith?" medd Lewis mewn llais gweddol
wan, Tro cyntaf cadd ergyd fan hynny, Yr ail dro mi trewais ef reit ar y fan
Lle bu ei ffroene yn tyfu.' C n diwrnod, cyfarfu Lewis â ffrind, Yr hwn a
lys-enwid ' Dai Sospan.' Roedd Dai yn arwain ei gi bach gan fynd Y n hyf a
digon pen-chwiban. Hei l" ebe Lewis gan waeddi ar Dai Be gebyst sy
gennyt ti bachan? Vmddengys yn debyg i gorgi bach strai Gan fod ef yn rhwym
wrth sospan.' B0352 |
|
|
|
|
|
70 CASGLIAD O FFRAETHEBION. Y n y lofa
rhyw foreu 'roedd Dai o'i gof, A 'i wyneb yn hyll a chwerw. Gofalwch chi,
bois," meddai Lewis y gôf, Mae'r sospan ' heddiw yn ferw.' Aeth Dai i'r
talcen at Lewis yn syth, Lle'r oedd ef yn fisi yn gobo. Meddai'r wit yn
ffraeth, " Wel taw ni byth! Mae clawr y sospan yn hobo." B0353 |
|
|
|
|
|
T. Evans, TREORCI: Argraffydd, Llyfr-rwymydd, etc.,
Caxton Press. |
|
|
|
|
|
IRATE Mother to unruly child in Queen Street,
Cardiff, as they pushed their way through the Christmas shop- ping crowds:—
Come here, Willie John—I don't want to take you home lost." HERBERT WATKINS Central Cardiff. A MINISTER, preaching, told his congregation:
"If you have one single spark of the heavenly fire in you, my friends,
WATER IT! WATER IT WELL. HAVING reached the age of 87 my memory serves me well.
I distinctly remember listening to the
Rev. Stephen Jenkins, of Prendergast, Haverfordwest, in Ebenezer Methodist
Chapel. With his delightful Welsh accent, he gave us a picture of the scene
when our Lord told Mary she had chosen the good part. Mr. Jenkins said (it is
as vivid to me as it was that Sunday. I was about 12 or 13 then): "Perhaps," he said, "they had a leg
of mutton for dinner that day or it might have been a round of beef, but
anyway it was a lot of work, doing all the vegetables and getting it all
ready nice and hot." "I always thought," said Mr. Jenkins,
"that Martha was worthy of more praise and perhaps there was a nice hot
pudding too, to finish off." EDITH E. DAVIES, Cambrian Place, Haverford-
west. DAI was in a crowded bus strap-hanging. Several times
the conductor called out "Move along to the front, please." At last Dai answered "Daro, mun, I came for a
ride and I've done nothing but walk ever since I came here." Mrs. l. RICHARDS. Westville Road, Cardiff. 8 |
|
|
|
....
------------------------------------------------------------------------------
Sumbolau: Æːæːā
ē ī ō ū W̄ w̄ ȳ/ ˡ ɑ æ æːɛ
ɪ ɔ ʊ ə ɑˑ eˑ iˑ oˑ uˑ ɑː
æː eː iː oː uː / ɥ
/ ˡ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ
ʤ / aɪ ɔɪ əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ
əʊ /
ә ʌ ẃ
ă ĕ ĭ ŏ ŭ ẅ ẃ ẁ Ẁ ŵ ŷ
ỳ Ỳ [ә
gæ:r]
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN: www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_142_ffraethebion-y-glowr_1928_0269k.htm
---------------------------------------
Creuwyd: 09-08-2017
Adolygiad diweddaraf: 09-08-2017
Delweddau:
Ffynhonnell: Llyfrgell Ianto. Wedi ei brynu gan Siop y Morfa, Y Rhyl. 1 Awst
1017.
---------------------------------------
|
Freefind: |
Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (=
Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (=
Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait