kimkat0324k Y Cymro Oddicartref. Llythyr o’r Cadfaes.
Brinley Thomas. Y Darian. 25 Ionawr 1917.
09-10-2017
●
kimkat0001 Yr Hafan www.kimkat.org
● ● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ● kimkat0960k Mynegai
i’r testunau Cymraeg yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_mynegai_0960k.htm
● ● ● ● kimkat0324k Y tudalen hwn
|
.. |
|
Gwefan
Cymru-Catalonia |
|
CYFIEITHIAD SAESNEG / ENGLISH TRANSLATION:
www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_154_y-cymro-oddicartref_1917_SAESNEG_0357k.htm
|
|
|
|
(delwedd B0434) |
Y
Darian. 25
Ionawr 1917. Y
Cymro Oddicartref. -- Llythyr
o’r Cadfaes. -- Annwyl
Mr. Jones,- A
mi eto yng ngoror y cymhelri, ymgymeraf ag ysgrifennu gair byw atoch. Yr oedd
gwênau Mehefin ar wyneb y wlad [gymeraf ag ysgrifennu gair byrr atoch.] o'r
blaen; ond, heno, mae oriau hwyrnos Ionawr yn ysgwyd en llenni o fraw; oer
gethin yw'r gwynt, a thuallan eheda'n chwim Ar
Edyn Chwyrn hyd
fryn a dôl, tra clywir cor diddail y wig yn cyfeilio'i alaw ar ei leddfol
dant. Mae'n ddechreu blwyddyn, ac unaf â Ben, y Prifardd o’r Pant Teg, i
ddweyd: Dy
gariad di, Gair y Tad - fo nodded Dros
fy nyddiau'n wastad; Dy
hedd yn wledd i fy ngwlad, Dyma
heno'm dymuniad. Ie,
cladder rhyfel, a chladder hefyd ei addolwyr, a diolch am y gred fod Bolsasar
Berlin yn
gweled y llaw yn ysgrifennu ar y pared, “Ti a'th bwyswyd yn y cloriannau ac
gaed yn brin." Nid gwiw cael heddwch a'r blaidd i aros; geilw'r byd am
hedd digwmwl; wedi gyrru'r blaidd rheibus dros y ffin, ceir hedd i'r gorlan,
ac nid cyn hynny. Mawr oedd fy mhleser wrth ddarllen erthygl ardderchog fy
hen gyfaill Henry Lewis yn “Nharian" Rhagfyr 28, 1916. Deallaf ei fod yn
gorwedd yn Ysbyty Cheltenham, wedi misoedd gyda'r fyddin yn Frainc [sic].
Cydymdeimlaf ag ef i'r eithaf, a boed iddo adferiad llwyr yn fuan, buan.
Hoffais yn rhyfedd ei syniad mai Rhyw
Deulu Mawr yw
darllenwyr y "Darian," a phob aelod o'r teulu yn cwrdd tan ei
chysgod hael o wythnos i wythnos. Wrth ddarllen ei eiriau i'r cywair hwn,
teimlais ryw gariad rhyfedd at Gymru a Chymraeg, ac anghofiais am ennyd yr
heldrin fawr. Ymgollais yn y syniad o Gymry yn frodyr, a’i
"Tharian" en hiaith rhyngddynt â pheryglon estronol. Da iawn,
Henry, melys meddwl fy mod yn cael y pleser o dy gwrdd bob wythnos wrth fwrdd
y 'Darian.' Deui'n wastad i fy meddwl fel Cymro
o Athrylith Loew, a
chlywaf yn dy eiriau yn y "Darian" eco’r dyddiau fu yn Ysgol Sir
Ystalyfera, pan yr enillaist enw i'th hunan a chlod i'th iaith drwy dy
alluoedd uchelryw yn y Gymraeg. Gyda
llaw, Mr. Golygydd, paham na chlywir llais fy hen gyfaill Emrys Evans yn
amlach? Gwn ei fod yn dod at fwrdd y Darian bob wythnos, a mawr hoffwn ei
glywed yn siarad. Dau gawr Ysgol Ystalyfera oedd Henry
ac Emrys; dau
Gymro dihafal, ac y mae Prifysgol Cymru heddyw yn falch o'u cyfrif yn
aelodau. Ie, Mr. Golygydd, rhowch dro am Emrys, a gadewch i deulu'r Darian ei
glywed yn traethu ei farn ar Gymru a Chymraeg. Wel,
i ddod yn ol at erthygl Henry Lewis, da oedd gennyf ei glywed yn siarad dipyn
yn llym parthed y rhai fyddant, wrth ymgyfoethogi, yn troi i siarad Saesneg.
Mac inni gysur, er hynny, wrth feddwl mae plant y 'little knowledge' yw y
rhan fwyaf, ac ar gyfrif hynny, gellir eu hesgusodi i raddau helaeth. Dioddef
y maent oddiwrth glefyd y wybodaeth fechan, ac am hynny haeddant ein
cydymdeimlad. Pe gwnelid 'multiplication sum' o'u hachlysur, cawn fod
ymennydd bach a llogell fawr yn cynhyrchu gwthuni, mympwy, a thrueni
meddyliol. Ond y mae dosbarth arall, ysywaeth, sy'n siarad Saesneg oddiar y
syniad eu bod yn Tyfu
yng Ngolwg Eraill wrth
wneud hynny; ac, yn wir, ni pherchnogant na llogell fawr na phen meidrol i'w
cymeradwyo. Cyfeiriaf at y duedd sy'n ffynnu ymhlith bechgyn a merched
ieuainc i siarad rhyw fath ar efelychiad gwael o'r Saesneg ar hyd ein
hystrydoedd. Ni fedrant Gymraeg rhesymol gywir, ond y mae eu Saesneg yn
resynnus o dlawd. Ceisiant roi'r argraff eu bod wedi derbyn addysg na fedd y
cyffredin: ond, yn wir, ffug ddi-lwydd yw hi, a thrueni mawr fod rhieni
Cymreig yn foddlon i'w plant ymddwyn mor ffôl, ac i dyfu'n destunau crechwen
i eraill, drwy werthu eu hanwybodaeth mor rhad. Darfu imi un dydd ar y maes
ddod i gyffyrddiad a chatrawd Gymreig. Wrth gwrs, euthum i geisio siarad a
rhai o'm cyd-wladwyr, gan deimlo'n falch o'r cyfle i siarad fy heniaith yn yr
allfro bell. Gofynnais i un ohonynt ai Cymro ydoedd? Atebodd yn Saesneg mai
Cymro oedd, ond Heb
Fedru iaith
y Cymry. Ni theimlais mor angherddol dros fy iaith erioed, a rhedodd fy
meddwl at eiriau Goronwy Ddu o Fôn yn ei lythyr i Richard Morris: “What if we
find our countrymen the greatest strangers to it (the Welsh language)! I
blush even to think it, but am afraid that the reflection will be found but
too just on Cambria's ungrateful, undutiful sons." Dywedais innau wrth y
Cymro (?) hwn, - a gyfrif ei hun yn Gymro, a gwisgo "badge" Cymreig
ar ei ysgwydd, y dylasai fod yn medru iaith ei fam. Bu fy amynnedd yn rhy brin
i aros am ei ateb. Heb fedru'r Gymraeg o gwbl, yr oedd Ei
Saesneg, Druan ag Ef, mor
anystwyth a rhwd trwchns, a'i acen mor glogyrnog a chert cerrig yn dod i lawr
i hyd ffyrdd ysgythrog y mynydd-dir. Trueni fod rhai o blant Cymru mor
annhebig iddi, onide? Tarawiadol yw geiriau J.J. Aradr
brâd ar ei brodir – difaodd Fywyd
tirf ei rhandir. Gwawried
y dydd pan fyddo rhieni Cymru yn gofaiu fod eu plant yn medru eu hiaith, cyn
crwydro o honynt hyd feysydd iaith estronol, lle na allant rodio'n ddiogel,
am nad yw eu seiliau yn ddigon ddi-sigl. |
|
|
|
|
(delwedd B0435) |
Cyfeiriodd
Henry ymhellach at y perigl yng Nghymru o Coroni
Cwaeledd. Gwir,
a gresyn hynny! Pan fo nifer o ymgeiswyr yn cynnyg am swydd, yn ami ni
ddarllenir barn eu hathrawon amdanynt, a theflir eu tystiolaethau o'r naill
du fel ‘scraps of paper.' Holir hanes a helynt eu tadau, a natur perthnasau
eu mamau, a gadewir iddynt hongian wrth raffau meinion perthynas. Dihuned
Cymru yn y cyfeiriad hwn! Os nad yw ieuengwr yn deilwng o swydd heb alw ar ei
dad i’w gynhorthwy, chwilied feysydd eraill, lle y medr sefyll ar ei draed ei
hyn. Ond gwaeth na hyn yw’r hen arferiad yng Nghymru o roi Sais
Gwael o
flaen Cymro da. Os bydd Cymro a fo wedi graddio'n anrhydeddus ym Mhrifysgol
Cymru, yn cynnyg am swydd yn erbyn Sais, fyddo wedi llwyddo yng Nghaergrawnt
neu Rydychen i glytio unrhyw fath ar radd, rhoir y flaenoriaeth bron yn
ddieithriad i'r Sais uniaith. Hawdd prydyddu mewn hwyl am freudchwydion
Glyndwr parthed sefydlu Prifysgol yng Nghymru; ond, beth pe codai yr hen arwr
o'i fedd i weled y driniaeth ga graddedigion Prifysgol Cymru yng Nghymru!
Cenir mawl ein Prifysgol 'genedlaethol,' ac eto rhoddir y flaenoriaeth yn aml
i efrydwyr llai eu gwerth o Brifysgolion Lloegr. Dyma'r rheswm y gwelir Cymry
ienanc, wrth adael y Brifysgol, yn gorfod ffoi i Loegr am swydd, tra llwythir
Cymru ei hun a Saeson uniaith; ac anodd gennyf gredu y daw Sais i Gyrnru, os
bydd yn ddigon da i gael lle yn ei wlad ei hun. Gwelir goreuon Cymru, felly,
yn croesi'r ffin i Loegr a gwaelion y wlad honno yn arllwys i fewn i Gymru. Y
mae mor wir heddyw ag yr oedd yn nydd Syr Risiart Harbert Hen, pan ganodd: Chwi
a ellwch a'ch allwydd Roi
clo ar Sais rhag cael swydd. Cyn
goffen, hybysaf fy mhleser wrth ddarllen am sefydliad cynnifer o Gymdeithasau
Cymraeg, ac yn wir, mae'n dda gennyf fod iddynt Golofn yn y Darian. Llith
ardderchog oedd eiddo Atwebydd at y Golygyddion, ac hefyd erthygl Brynfab ar
y Genhinen. Darllenaf gyda hyfrydwch gyfres Bera ar "Maes Llafur
Llenyddol." Yr oedd eich erthygl chwithau, Mr. Golygydd, parthed
sefyllfs’r Darian “Ar ben tair blynedd" yn ddiddorol dros ben, a phleser
mawr oedd darllen am y fath gynnydd yn nifer ei darllenwyr. Yr ydych yn
sicrhau fod rhagolygon y Darian yn well heddyw nag y buont o'r cychwyn.
Ardderchog! Cofiaf gyda melyster am eich brwdfrydedd dros y Gymraeg, pan
arferwn fynd efoch ar fore Llun i Gastellnedd. Yn ddieu, saif y Darian yn
hollol ddyledus i'ch gwladgarwch a'ch gweithgarwch chwi am yr hyn ydyw heddyw
- papur yr aelwyd Gymreig. Hir oes i'r Darian, ac i chwithau’r Tarianydd.
Amddiffyna'n ardderchog hawliau'r heniaith, am yr hon y canodd Glan Wnion: Hon
oedd iaith gwlad ein tadau – a fu’n fyw Yn
fawr trwy flin rwystrau; Diamau’r
gwir – (dim o’r gau) Geir
yn goron i'w geiriau. Hen
goethedig iaith ydyw, Y
Gymraeg — digymar yw. Hon
bery mewn gwyn buredd Wedi
i fyd fynd i'w fedd. Be
ddwed John Morris Jones am dani? Gemau'r
Gymraeg, mwy eu rhin Na'r
main claer mewn clo eurin. Dyma
fi'n terfynu. Disgwyl yr wyf am ddydd buddugoliaeth i mi gael dod yn ol i fy
hen gynhefin. Oer iawn ydyw yma. “Och fi! Rhag eira gorwyn" yw'm cri
er's dyddiau bellach. Hyderaf gael dod yn ol i Gymru, ac, yng ngeiriau Dewi
Glan Dulas: Pa
ryfedd? Yr wyf mewn profiad — yn dweyd Nad
oes, er pob siarad, Un
lle, is haul na lleuad, Mor
annwyl i'm â'r 'Hen Wlad.' Gan
obeithio fod y teulu yn holliach, chwithau eich hun yn mwynhau yr iechyd
goreu, terfynaf gyda'r dymuniadau cynhesaf. – Yr
eiddoch yn bur, BRINLEY
THOMAS. |
Sumbolau:
a A / æ Æ / e
E / ɛ Ɛ / i I / o O / u U / w W / y Y /
ā Ā / ǣ Ǣ /
ē Ē / ɛ̄ Ɛ̄ / ī Ī / ō Ō / ū Ū / w̄ W̄
/ ȳ Ȳ /
ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ /
ˡ ɑ ɑˑ aˑ a: / æ æ: / e eˑe: / ɛ ɛ: / ɪ
iˑ i: / ɔ oˑ o: / ʊ uˑ u: / ə / ʌ /
ẅ Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ / ŵ Ŵ /
ŷ Ŷ / ỳ Ỳ / ý Ý / ɥ
ˡ ð ɬ
ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ
əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ /
wikipedia, scriptsource. org
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN /THIS PAGE / AQUESTA PÀGINA:
www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_154_y-cymro-oddicartref_1917_0324k.htm
---------------------------------------
Creuwyd / Created / Creada: 20-07-2017
Adolygiadau diweddaraf / Latest updates / Darreres actualitzacions: 20-07-2017
Delweddau / Imatges / Images:
Ffynhonnell / Font / Source:
|
Freefind. |
Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (=
Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (=
Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait