|
|
|
|
(delwedd B4579) (tudalen i)
|
(0b) lll
J^.
CYFARWYDDYD I GYMMRO
I>DYSGU
lAITH SEISNIG:
AT YR HWK,
. TT OHWAWBGWrB
GAN R. J. PRYS.
<
MI>CCCXUX.
l'r
wl
'r
ìit
fe. un
^rtoi? annogtaH g
«rlrniaiìr, ^^
rd,
ÌRAMADEG SEISNIG ^^
bo
YN ÖYMMBAEG. «lU
ao
^ du
ua, offî
^ y
iy I>INBYCH: ac
ÍOEDDEBIG GAN THOMAS GEE. '^*'
., -eg.
li'r
/■
ENTERED AT STATIONERS' HALL.
HARVAf<D
UNIYERSITY
LIBHAr^Y
CLWYD-WASO:
AReRAFFEDIO OAN THOMAS OEE^
DINBYCH.
|
|
|
|
(delwedd B4576a) (tudalen 0a)
|
|
|
|
|
(delwedd B4577a) (tudalen 0b)
|
|
|
|
|
(delwedd B4580) (tudalen ii)
|
|
|
|
|
|
(delwedd B4581) (tudalen iii)
|
(1) RHAGYMADEODD.
^dda am y drafferth a ddichon rhai gael oddi wrth y
rdd-der y ba raid ei fabwyso; ond gan mai i'r sawl
ryllysiant ddysgu heb gynnorthwy athraw y mae 'r
dth yma wedi ei fwriadu yn benaf, ni fydd eymmaint
[achoa cwyno oherwydd diwygiad yn , y drefh a'r
liad.
Gyda golwg ar yr adnoddau o'r sawl y cafwyd defo-
liau at y gwaith, maent yn rhy luosog iV henwi;
bydded hysbys i'r ymofyngar, nad esgeuluswyd un
ûth ar y pwnc y gellîd cael gafael amo, gan fod yr
fenydd yn argyhoeddedig fod gwreiddiolder yn
rer mwy dibwys yn ei berthynas â gwyddoriaeth nag
lyw cy wirdeb.
Am y duU o lythyraeth a geiriadaeth a fabwyswyd, gan yr ysgrifenydd ry w
resymau drosto, sydd yn ei lloni ef eî hun i raddau, a hwyrach y ceir arfod
cyn bo i'w gosod ger bron y cyhoedd, Ymdrechwyd ysgrifenu ^gwaith mewn iaith
mor rwydd a dirodres ag a ellid; ao [^erwydd hyn,odidnachaiffyr
hwnsyddynymhyfrydu mewn geiriau a sillau nag yn y pwnc a ddarllenay
somedigaeth» yn enwedig yr hwn sydd yn gorhoffi Idygraff Dr. Pughe,
Arvonwyson, Caervallwch, &c. O barthed yr anghysonderau a'r gwallau sydd
yn y lîth^ fe'u hachoswyd gan amryw bethau. Yr oedd y gyntaf a'r ail wedi eu
hysgrifenu ers hir amser, ac |lVi|di eu hanfon ymaith heb gadw cyfysgrif o
honynt, [q^ i'r ysgrifenydd wybod y gofynid am Ramadeg. iBeblaw hyn, yr oedd
y Gramadeg yn cael ei anfon i'r
vi RHAOTMâDBODD.
argrafiydd o fesur dam, fel yr oedd yn cael ei ysgrifenu» ac argraffwyd y
gwaith oll heb i'r ysgrifenydd gael golwg^ ar y profleniy a ohymmerodd yr
argrafiÿdd ei ryddid i Imntío rhai petìiau yn wahanol i'r ysgrifenwaith. Âm
waUau eraìU a ddiohon fod yn y gwaith, rhaid eu prîodoll i ddifiyg amser, neu
ddifiÿg manylweh, neu ddHfyg gwybodaeth yr ysgrifenydd.
Llaîirhyddlad, Aw8t, 1849.
|
|
|
|
|
(delwedd B4582) (tudalen iv)
|
|
|
|
|
|
(delwedd B4583) (tudalen v)
|
|
|
|
|
|
(delwedd B4584) (tudalen vi)
|
|
|
|
|
|
(delwedd B4585) (tudalen vii)
|
(274)
§ 1. Broddegau amrywiol o JSirtau byrion a haiodd.
A ydyw?
laitf
Izit?
Ydywssy mae.
ItÌ8.
Ita.
A ydyw eíe?
Ishe?
IzM?
Ydywtty mae efe.
Heis.
Hiií.
Ydwyf.
lam.
Ëiam.
Aydwyf?
Aml?
Amei?
Gwnewch felly. Doso.
DWBO.
Myned.
•Ngo.
Bwch i fewn.
Goin.
aoio.
Ewch ymlaen. Go on. Go on.
Ewch i fyny.
Goup.
Goyp.
A ydyw f elly— ai felly Is it 80? [y mae
Iz it 80?
Ydyw=felly y mae. Bo it is. 8o it iz.
A ydyw ef i fewn? I8 he in. Iz hi in?
Mae efe i fyny. He Ì8 up. Hi iz yp.
Ewch i fewn. Do go in. Bwgo in.
Yr ym ni yn ei wneyd We do it. Wi dw it.
Felly yr ymni, neunìn- So cU> we. [nau
So dw wi. b
Oa ŷch ydyw. If ii Ì8 an ox. Iff it iz an 0C8.
Kae efe i fyned i fewn,
He is to go ìn.
Hi iz tw go in. '^
Aydywefifodfelly? Is it to be 80?
Iz Ìt tW bi 80?
Felly y mae i fod, So it is to be. Soit iatwbi.
Yr wyf fi i'w wneyd. I am to do it. Ei am tw dw it.
A ydyw efe i wneyd Is he to do 80? [felly? Iz hi tw dw 80?
Mae efe i fyned i fyny. He Ì8 to go up. Hi iz tw go yp.
Mae yr haul 1 fyny. The 8un is up. Ddy syn iz yp.
Gadewch i mi ei weled Let me see it. * Let mi 8i it.
TUl
|
|
|
|
|
(delwedd B4586) (tudalen viii)
|
(275)
BBODDIADUE CTNANIADOL.
Afjhm oll fyned. We may all go. Wi me ŵ go.
A ydwyf flifyned?
Amltogo?
Ameitwgo?
Gtdì efe ei weled. He may see it. Hi me 8i it.
Gwnewch ef i mi. Do it for me. Dw it fẁ* mi.
Awn i'f gwely. Lèt U8 go to bed. Let ys go tw bed.
Ownewch fel y *ch
archer. Do as you are bid. Dw az iŵ âr bid.
Geimwch ei het iddo. Get his hat for him. Get hiz hat ffŵ* him.
Geidwch bin ac yBgrif- öetapenandinfc. [wy Get â pen and ingc.
Nid yw y pin yn ddrwg The x>en is not bad. Ddy pen iz not bad.
A ydi yn yr ysgrifwy . Is it in the ink? Iz it in ddi ingc 7
Na roddwch ef i fewn. Do not put it in. Dw not pwt it ìn.
CeiBÌwch fy ngoffr i mi Get my box f or me. Get mei bocs ffẁ* mL
Gall efe redeg iV
gyrchu. He may run for it. Hi me ryn ffŵ' it.
Yr ydym oll i fyned. We are all to go. Wi âr 61 tw go.
Gall ŷch fwyta gwBÌr. An ox can eat hay. An ocs can it he.
A all efe ei gaelyn a^? Can he get it now? Can hi get it now?
Rhoddwch ef ary mat. Put it on the mat. Pwt it on ddy mat.
Gall ef e eistedd wrthyí He may sit by me. [fi Hi me Bit bei mi.
4 2 Broddegau yn dangos Wdf, Meddiant, Ansawdd, &c.
TJn bwynteL One pencil. Wyn pensil.
Dwy gylleH. Two knive8. Tŵ neifz.
Tair potteL Threë bottles. Thri botl*z.
Pedwarpin. Four pens. Po'r penz.
PomBêL
îiyeBeals.
PfeifBUz.
Chwech afrUad. Six wafers- Sics wéffyrz.
Llèn o bapyr. A Bheet of paper. A ehît of pe-pyr.
Dalen llyfr.
The leaf of a book.
Ddylîff ofabwc. Bàr o gŵyr. ABtick oiwax. A stic of wacs.
Llafn cylleU.
The blade of a knife.
Ddyblêd ofaneiff.
Corc poteL
The cork of a bottle.
Ddy cörc of a bot*L
Blaen pwynteL The end of a penciL Ddi end of a pensiL
Bhannaullyfr. PartB of a book. Pârtsofabwc.
Catrawd o sawdw^. A re^ment of soldierB. A réjiment of Bôyyrs.
Cnud o fytheuaid. A pack of hounds. A pac of howndz.
Deadell o ddefaid. A flock of sheep. A ffloc of ship.
Nythlwyth o betros. A covey of partrìdgeB A cyfl of pârtrÿis.
Haid o wenyn. A Bwarm of bees. A BwŴTn of bîz.
Swp o rawnvrin. A bunch of grapes A byncÄ of grêps.
Cynnulleidfao ddynioii A congregation of inen A congrige-shynof mfin
Het loan. John's hat. Jonz hat.
Hodell Mair. Mary*B bonnet. Mêriz bonnet.
Llyf r y baohgen. The boy'B book. Ddy boiz bwc.
Llyfraudaufáchgen. Two boys* book8. Tvv boiz bwcB.
|
|
|
|
|
(delwedd B4587) (tudalen ix)
|
(276)
BEODDIADUB CTNANIADOL.
IX
Uyfrlaeo. James's Dook. Jèmzìz bwc,
Er mwjn tawelwcli. For ^metness' Bake. Fdr cwâetnes Béc.
Er mwyn cydwybod. Oleddyf Halafl.
For conscience' Bake. Hallas' sword.
FdrconshenB séc. Halaz eôrá.
Tsgrifeniadau Moses. Pelydron athrylith.
Moses' writings. Genins' rajB.
Môziz reiti]igz. Jlniy^rê^.
Pen 7 myi^rdd*
The top 01 the monntain.
Ddy top oi ddy mowntin.
Llynges y genedL
The fleet of the nation.
Ddyfflit ofddyne-shyn.
Meddwl dyn.
The mind of man.
Ddy meind of man.
£r mwyn prydferthwch. For the safce of elegance. Fdr ddy sôc of élìgyns.
Gynghor yr apostol Paul.
The adyice of Paul the apostle.
Ddyadféiz of pdl ddi apôsT
Pedwar cadfridog Alisander Fawr. The four ^enerals of Alexander Ddy ffoV jẃiyrylz
of AUcsandyr
the Great.
ddy grêt.
Prydyddiaeth Heber eegob yr
India. The x>oems of Heber the bishop Ddy pöem^ of Hibyr ddy bishyp
of îndia.
of India.
Brenin Lloegr.
The IdiB^ofEngland.
Ddy cing of ing-glynd.
Meluster y mêL
The sweetness of the honey.
Pdy switnes of ddy hyni.
Cyfrwyster y llwync^. The cunning of the fox. Ddy <;ynning of ddy focs.
InBehcwjT coch.
Hyd y pawL
The rengthofthe pole.
Ddy lengfch of ddy pôL
DiBgleirdeb yr hauL
The brì^htn^ of the sun*
Ddy breitnes of ddy syn.
Nerthyllew.
The strength of the lion.
Ddy strengfch of ddy leiyn.
TTchder y mynydd.
The height of the mountain.
Bdy heit of ddy mowntin.
îlgwyr co
Bed seaiing-waz.
Bed siling-waos.
If ori gwýn. White ivory. Hweit âfori.
Tsgrifwy glAs. Blueìnk. BIw inc.
Tr hen binnau. The oldpens. Ddy old penz.
Llyfr newydd. A new book. A niw bwc.
Tri pherson ieuanc. Three young persons. Thri iyng pŴTs'ns.
Dyddiau duon ac oerion. Black and cold days. Blac and côld dâz.
Owỳdr goleu llyfn=goleu]yfo. Clear smooth glass. Cli> smŵdd
glas.
Môr du glas=dulas. Dark blue sea. D&rcblw si.
Llygad gloyw dusgloywddn. Bright mack eye. Breit blac ei.
Oarregan wen, lefìi a chron. A white^ smootb; round pebble. A hweit, smŵdd,
rownd pŵ'l. 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4588) (tudalen x)
|
(277)
BBODDIÂDUB CTMANIADOL.
Hen ddyn bychan. dail. A IHtle, blind, old man. A litî, bleind, old man.
Frenoyn tal, prydferth, « bywiog. A tall, handsomey actiye, lTencn> Atdl,
handqrm, actif, ffirench-
man.
myn.
Blodyn peraidd. A sweet flower. A swît fflowyr,
Blo<fyn pereiddiach. A flweeter flower. A iwltyr fflowyr.
T blodyn pereiddiaf . The sweetest flower. Ddy switest fflowyr.
Own i»r^dferth. Beaatinü dogs. Biẃtiífwl dogz.
Cwn prydfertlìach. More Deautiful dogs. MoV biẃtiífwl dogz.
Y cwn prydf erthaf . The moÌBt
beaatifùl dogs. Ddy moet biẃtifPwl dogz.
Hin ysplenydd. Splendid weather. Splendid weddyr.
Öîn fwy ysplenydd. More splendìd weather. MoV splendid weddyr.
Yr hin fwyaf ysplenydd^ The most splendid weather. Ddy most splendid weddyr.
Mae haiam yn drwm, arian yn
drymach, anr yn dryioaf. Iron isheayy,8ilTerheaTÌer,gold £ÌYmizhefi,
silfyrhéfiyr, gôld neayiest. héfiest.
Bara da, bara gwell, y bara goreo. Oood bréad, better bread, the besi Gwd
bred, bettyr bred> ddy best
bread.
bred.
J 3. Broddeçau yn cynnwys yr amryto Ranau Tmadrodd, treigltad a gtoahanol
amserau y Perwyddiaidf ^c,
Mae sngr a halen yn doddadwy. Sagar and salt are soluble. Shwgyr and sôìi ár
sdliwb'L
Mae gwlanen yn fras, esmwyth, a
chynnes. Flannel is roogh, soft, and warm. Fflanel is ry^ sofit^ and wẁm
Mae mynor yn esmwyth^ caledi ac
oer. Marble is smooth, hard, and cold. Mârb'l iz smŵdd, hard, and cold.
Mae efydd yn goch, caled, trwm,
disgliÉier, mwrthdaenol a hyd-
wyth. Copper is red, har^ heaTy, briH' Coppyr iz red; hArd, hefl, brfl-
lant, malleáble, and dactile.
. iynt, máliybl, and dyctiL
Mae V llyfr yn ddefiiyddìol.
The Dook is useful. Ddy bwc iz iwsffwl.
Mae y bottel yn wag. The bottle is empty. Ddy bot'l iz emti.
Mae yr adeilad yn hardd. The bailding is elegant. Ddybilding i^'ëligynt.
Mae aar ac arian yn werthfawr. Oold and silyer are yaluable. Gôld and silfyr
ár fáliwyb'l.
Mae olew a gwer yn ddef^yddiol. Oil and tallow are useful. Oilandtalo ár
iwsffwL
Mae sidan a chotwm yn esmwyth. Silk and cotton are soft. IS^c and cot'n
&r sofft.
|
|
|
|
|
(delwedd B4589) (tudalen xi)
|
(279)
BR0DDIÂD17B CTNANIADOL. Xi
Mac lla£a y gjHell yn galed.- Yr oedd llawer o lyfrau wedi colli. The blade
of the knife is hard. Many books haye been lost. Bdy blêd of ddy neiff iz
hard. Menni bẁcs haf bin íost.
Mac nèn y ty yn newydd, ond y Yroeddyntwedi dyfodo'r Werdd-
gwaliau sydd hen. on.
The roof of the house is new, but They had come from Irelaod* Ddv rẃff
of ddy hows iz niw, byt Dde had cym ffirom EiYlynd.
■' " Thenyerwillbemuddyto-morrow
Yr oedd yr orîadur yn newydd. Dde rifyr wil bi mydi tw-moro.
The watch was new. ^ . - , , .
Ddy wocA woz niw. Dwy wra^ig a fydd yn malu yn y
Y gwynt oedd uçhel. rTwo wômen shaU be grinding at The wind was high. T^
^n^in gj^ l^e greinding at Ddywindwozhei. themill.
Yr oedd y cymylau yn dywyU. ddy mU.
The clouds were dark. t>„jj«^„>.j; v«j ^ ^«.-;i^.n„ ^.«m
Dd, cWdz weV dârc. ^Ä'^ŴSrdd^
Y tonnau oeddynt eirwon, ar gloch.
The wayes were rough. I shall haye been writìng during
Ddywêfz wôYryff. Eishal haf bin reiting ŵẃring
Mae loan wedi bod yma ddwy ^JV ^""3^ î^®'' î®'' ^'"'^''^^
waith heddyw. ^l *'^'** ^
John has been here twice to-day. Btntes.
Jon haz bin hi> tweis tw-de. streics.
Buasaiyrhenddynymao'chblaen Byddwch we^ ysgrîfenu eîch
chwi. Uythyr cyn y daw'r fiuUiadyr.
The old man had been here before You shaU haye written your letter Ddi
ôldmanhadbin hiV biffôr Iŵ shal haf rit'n iwV letyr you. before the post
comes.
iŵ. biffô'r the post oyma. § 4. Broddegau yn cynntoyB Geirtau o gyffelyb
Sain, ond o wahanol Silliad ac Àrwyddocad,
A oes rhywbeth yii eich poeni 7 I heard this ere my arriyal in Does any thing
aü jrou? Ei hŵ^ ddis e'r mei arreifyl in
Dyz ennithingèl iẃí Ayr; and, if ^c*er I retum, I
Mae fy nghyUa yn sâl ers pan gy- t'* ' * * «^ AŴ *"' ''^^^'^' ^*
meiiis^ílymmaidcwrwWw. hríí^ì^ìS* My stomach is sick since I took *»^P ^
^®^^^ ^"^' Mei stymyc iz sic sins ei twc jfja goddefir i ni siarad yn
uchel
nì ^^*^* * 2r' tra y cerir masnach ymlaen.
ddat drafft of ôl. ^^ ^ ^j^^ aO&iDed to speak aloud
Mi a glywais hyn er pan diriais Wi &V not alówd tw spic alòwd
În Ayr;^ ac o's byth y dychwelaf, whUe business is going on. yderaf ei
gainfod ef. hweìl biznes iz going on.
* Enw tref yn yr Alban yw Ayr,
|
|
|
|
|
(delwedd B4590) (tudalen xii)
|
(280)
XU BBODDIADUB CTNÂNIADOL.
£i fynawjd oedd braidd y ewìA a The carpenter hayifig planed ihe
feddai y clytiwr tlawd. Ddy càrpintyr hafing plênd ddy
Hi8 awl was almost aU the i>oor ooard, hored seTeral holes
Hi8 61 woz Almost 6L ddjr pw'r bo'rd, bo'rd s^^l h(Az
oobler possessed. throogh it.
odbìyr poeést. thrw it.
Hae yr e^gyniad i'r top yn an- PecladdechyraeroiienyBagalliü
hawdd; nis gallaf fl gydaynio â dy"»- ^, ^ , ^ . , .
hyny. If y^u bury thafc 6«Tgr H might
TheoíŴCTiítothetopiflnoteaiyjIff îŵ ^t^ <Wat beri it meit Ddi
assént tw ddy top is not i-a; gro"w«
I cannot OMení to that. fiP^-
ei oanyt assént tw ddat. Ohwythodd y gwynt fy fi^nen ìèb
^«^w!^*'5i^r ^Ŵ^Jl The^^d blew away my hhe?S^^^^^ r ^y^y^ ^ Ddy wind blw
awé mei blw iljfi ei gyflogi ef . lÌndkerchief.
If von have a/ugM against hia h?í~!^îff
Ifiŵ haf dt agénst hiz û«»«cy»^iií- cbaracter, you owí7Äí to state it Mi
a fum awr gyfan 7» ymdwchu cáractyr, iŵ dt twstêt it î^'",*'^^ ^^
yscythrddant y before I employ him. , baedd. ^ , ,
biíTô'r ei emplòi him* I ^je been a yjpte hour en-
, Eihaf bin a hôl ow'r en-
Nis gallai dalu am y bymaid, na deaTOuringto 6or« a Äöfe in the chael
meichiau i atteb drosto. défyring twboV a hôl in ddy
He could not pay f or the bale, nor ^^gt ^f the boar,
Hi cwd not pe ffŵ* ddy b^, ndf ^ysc of ddy bo'r.
get a baü to answer for him. -. , . , ., .,_ ^^i^ a.— •
|et a bêl to ansyr ffŵ- him. ^^^ ^^1!°^^} ' ^^^^^^ * w iwiBjr « honno
bfygu hyd y ddacar.
Tarawodd y bél ef ar ei glust, fel xhe storm has made that laiffe
T dechreuodd grochlefain. Ddy stẁm haz mêd ddat ìàaî
Tne baU struck him on the ear, b<mgh bow to the earth.
miTbdl stryc him on ddi i'r bow bowtwddi ŵrth.
ddSJ hi Stw m^ Amẃytho'r glochyboreuheddTW,
ddat hi bigán tw böi. bwyteais ychydig fora, ond dim
Oíptodd yr arth ef gerfTdd ei goes ^edi hyny. noeth. Nis gallwn i oddef yr At
eight o'cIock this moming I oiwg amo. Ât èt o cloc ddis mẁningei
The bea/r seized him by the 6are ate a Uttle bread, but nothmg Ddy be'r sîzd
him bei ddy beV ^t a lit'l bred, byt nyttóng leg. IcouIdnotbeartoIookon.
gince. leg. ei cwd not be'r twlwo on. giQg.
Yö gyfochr &'r draethell yr oedd p^ ran o'r ffugwallt a alwdi y
rhes o goed ffawydd. rhwyden?
Pttrallel to the beach ran a row of Which part of the wig ào yos Pàrylel
twddybîcA ran a ro of Hwic^ part of 4dy wig dw iŵ
ôcccŵtrees. caUtíecaidì
ìÂch trîz. cdi ddyc^î
Owedi i'r saer Iyfnhau y bwrdd, Dylid gwahaniaethu canon,deddt| efe a dyllodd
amryw dyllau yr Eglwys, oddiwrth fiignei, trwyddo. derayn o'r cyflegcao.
• ••
|
|
|
|
|
(delwedd B4591) (tudalen xiii)
|
(281) BEODDIADUR CYNANIADOL.
XU1
-C'onof», an obdinancb of the Tstyrid bod y ddwy ewig a bryn- CaoTiiy an ẁdìnyna
of ddv nodd ao a ddanfonodd efe i mi, cnarch, should be dìstinguished yn rhy
ddrudion. chfrch, shwd bi disting-gwìsht The two deer which he bought from
coumon, a piece of ord- Ddy tw diV hwic^ hi bôt ffromeanyn, a pis of 6rá-
andsenttome,wereconsidei«d HAHOB and sent tw mi, weV conaidyrd
nyns. too dea/r,
Collodd ei Iẃythgoel, a bwriwyd ^Ŷ ^'^'
efymaithoddiwrtheibobl. p^ ddarfyddoch, cyfrwywch y He lost catte, and was
cast out of merlyn «ilwyd. Hi lost câst, and woz cftst owt of ^gn you have ŵwie,
saddle th»
í!*î"?«- Hweniẃ haf dyn, sadl ddy
hiztreib. dtmponj.
Efe a'm corodd i ft phid-wraidd dyn pôm.
H^mewithalargeôeẅ-root. ^JIT^"^^^'^ ^^'^ ^ ^^"^
HTbît miwiddalftnj bit-rẃt. j^^lJí^^^I^^ . .u*
** Did ÿou bmd the em to the ptuh
Owerthwr hen ddillad ydyw, ao Did iŵ beind ddy iŵ tw ddy iŵ- y
mae yn byw mewn seiler. tree?
He is a ŵüer of old clothes, and tri?
Hi Ì2 <z selyr of old clôddz, and lÌYes in a (xllar» Tmddengys nad yw yr
hen gj^
lifz in a selyr. ymmaith iachus yn malìo obn
Tngynnaryneisteddiaddiweddaf ™e^ ^ gwlaw, cesair, nas y senedd cyttunwyd ar
hawl- -«?"* *, *^7Î?^ „^ ®*' . àroaiad y diriogaeth. ^^ î«? îì^?"^^
^°^íî ^
Barly in the last sesdon of par- ^^^}^L * • x"^ ^ ^^
ŴU in ddy Iftst seshyn of pftr- nothing for rajn, h^, or snorw: liament,
the ceasion of territory nythii^ ^^F^^> hêl, ŵ «no: liment, ddy
seshyn of tŵritori }et ua Äatí him. wag agreed upon. *«* y» ^^^ "^-
woz ogrîd ypon. ^^ ff^,^ yscyfamoe yn debyo-
ìíòr anfferddol oedd ei ddigdei; fel ach i flew nac i fftnblu. ▼
cipiodd ef gerfydd ei dorch. The fìir of a?iare is more like hair
ms chdler was so yehement that Ddy fỳr of a heV iz moV Idc heV
Hiz coÿr woz so fihiment ddat than down. he seized him by the collar, ddan
down.
histzd Um hei ddy colyr, ufe , a^flodd y biceU, «. a wta.-
Er i mi fwgwth ei wŷsio ger bron odd yr hydd trwy ei galon. ynad, efe a
ddewisodd safle, ac He threio the jayelm, and pieioed a ddechreuodd adeiladu
hyd yn Hi thrw ddy jaflin, and pi'rst nod vn fj ngolwg. the hart thmtgh the
hbarx
Thougn I threatened to eüe him ddy hftrt thrw ddy hftri.
Ddo ei thrét'nd tw seit him before a magistrate^ he fized
Ami'nrhodioheddjrwynyüoiig- biffôV a májistret, hi fficst borth, collais
agoriad fy oriawr. npon a site, uid began to build Walking on the quap
to*day, I jpönaseit, andbigántwbild W^ing on ddv ci tw-de^ e1 even in my
sight, lost the ìeey of m^ watch.
tf n ìn mei seit. lost ddy ci of mei -ẅoch»
|
|
|
|
|
(delwedd B4592) (tudalen xiv)
|
(282)
«▼ BRODDUDUR CYNANÍADOL.
Bhag iddynt ei gipio a'i ladd ef, Ni raid i ohwi dylino yehwaneff
efe a ynigaddioad mewn odyn ar y toes yna.
galch. Ton need not hnead that doogh
Iiest they shonld 8eize and hUl Iŵ nid not nld ddat do í«est dde shwd
8Ìz and cil any more.
him, he concealed himself in a enni mo'r.
him, hi conslld himsélff in a
lime-Äiẁ».
leim-cU.
§ 5. — Bróddegau yn cynnwya Oeiriau o Silliad cyiffelyh, ondo toahanol
Gynaniad a Chynihtoysiad,
Ar y dénddegfed, ac nid ar yr Gobeithiem, ond ofer oedd ein wythfed, o Awst,
y bn ein Teym gobaith, jr arweiniaì yr ŵythen mawreddog ni fÉtrw. blwm i
arìan.<
It wae on the twelfth, and not on We hoped, but our hope was in Itẃoionddytwelfftbjandnoton
Wi hôpt, bytow'r hôp woz in the eighth, of A ugutt, that our vamj that the
vein of llad woüld ddi êtth, of^gyst, ddatow'r fèn, ddat ddy ffen of led wẁd
amfust Monarch died. lead to lÜTer.
■ • ogyst monyrc deid. lîd
twsilfyr.
Gorfodir fl ju awr, gan oedran a Gostyngwch yr hwyüaa, mae 'r . gwendid, i
blygn fel bwa. wýbr yn dechreu cymmylo.
I am now obliged, by age and in- Lower the sails, the Ay begins Ei am now
obléijd, bei êj and in- Lo-yr ddy séls, ddy scei bigms
firmityj to how like a bow, to lower.
ffi^inìti, tw bow like a bo. tw lowyr.
#
Erycydnabyddafnadywyn ddim Bhan bnr fechan o amser ydyw mwyna'mhaeddiant,ettoerfyn-
mynyd. iaf amoch beidio fy ngadael yn A minute is a Tery minute portion yr
anialwch yma. A minit iz a feri miniẁt pdrshyn
^hough I acknowledge it to be of time.
Ddo ei acnolej it tw bi of teim.
nothing more than my desert,
nything mo'r ddan mei dezM, Aellwch chwiryfedduygwrthodal yet I^ b«.seech you
not to desert efe yr unig noddfa?
^ let ei besÌcA iŵ not tw dizirt Oan you wonder that he should me in
this desert. Oan ìẁ wyndyr ddat hi ẃwd
mi in ddis dezyrt. refuae the only r^uçe?
rifiẁz ddy ônU reffiwj?
Mae mygdarth gweniaith yn sicr
o dramgr^ddo a chythruddo y Yr oedd terfysg mawr yn Rhes-
doeth a*r da. dywodog y Sul diweddaf.
The tncense of flattery must offend There was a great row in Sandy- Ddi
ínsens of fflátyri myst offénd Dde'r woz a grêt row in sandi-
and incense the wise and good. row last Sunday.
andinséns ddy weiz and gwd. ró Ust synde.
|
|
|
|
|
(delwedd B4593) (tudalen xv)
|
(283) BEODDUDUR CYNANIADOL.
XT
Sylw3UK>m fod oiroen neidr yn oclir Efe a ddirwynodd ei fFan«n am'
y ffos. yr archoll,
We obseryed at the edj^e of the He u70im<2Mshandkerchiefabout Wi obsŵ*fd
at ddi éj of ddy Hi wowndhizhàngcyrc^iff abówt
ẅyugh the sUmgh oî a serpent. the wound.
bIow ddy slyff of a s^rpent. ddi wŵnd.
§ 6. Oyfarchiadau}
Boren da i chwi. Beth ydyw ei hoed^hi?
Qood moming to yoa. How old is she?
Gwd mẁ*ning tw iẁ. How ôld iz shi?
Boreu da, Syr; pa sut yr ych chwi ^.í ^ '" driugain a deg er gŵyl
heddyw? Mihangel. -
Good moming, Sìr; how are ye ^^® " seyenty since Michaehnas.
Gwd mẀTiing, syr; how âr iî Shi iz sef nti sins mícyhnys, to day. Dydd
da i chwi.
tw-de, Good day to ypu.
Symmol, diolch i chwi, pa sut yr Gwd de tw iŵ^
iẃ? Mae hi *n foreu hyfryd.
Pafoddymae'rwraiga'rplant? íril^dtSÄÄ* How are the wife and children? ^*
" ^ dileitffwl mdrmng.
How âr ddy weiff and cAUdren? Nodedig felly: a welsoch chwi *r
Ttr A 11 V . 1- j. 1 V . ™®^* neithwyr?
Maent oll yn bur lach, diolch i Particularly so: did you see the
chwi. „ , - Partíciwlyrli so: did iŵ 8i ddy
They are ^ very weU, thank you. lighfcning last night? Dde âr 6\ fen wel,
thangc iw. leit'ning last neit?
Pa sut y mae 'ch mam? A oedd amoch ofn?
How is your mother? Bid you feel afraid?
Howiziẃ'r myddyr; Did iẃ flU offr^d?
Go gwla ydyw hi. I ba le yr ewch heddyw?
She is but indifferent. Where will you go to-day?
Shi iz byt indiffyrent. Hwe'r wil iẃ go tw-de?
Beth sydd yn ei biino hi? Mi af i Gaergybi.
What aUs her? I shaU go to Holyhead.
Hwot êlz hyr? Ei shal go tw holihed.
Dim ond henaint. Pa le yr oeddych ddoe?
Nothing but old age. Where were you yesterday?
Nything byt old éj. Hwe'r we'r iẃ iéstyrde?
* Y nifer amlaf o'r broddegau hyn a gymerwyd o Froddiadur byr «ydd ynglŷn
á Gramadeg Cymmreig yn Seisneg, «in y Parch. W. Oambold, — Uyfryn a ddylai
fod ymeddiant pob hoffwr Cymmraeg a aU ddealí Seisneg. Ni ddilynir
Cymmreìgiad yr awdwr ym mhob man.
xyi
|
|
|
|
|
(delwedd B4594) (tudalen xvi)
|
(284) BBODDUDUB CYNANIADOL.
Yr oeddwn yn Abertawy, I wM at SwanBea. Ei woz at 8wanzi.
Pa newydd Bjáà oddi yno t What newa from there î Hwot niŵz £from ddeV t
Dim vn y byd o bwya. Nothing at all of ìmportance. Nytfaing at óí of
impdHyns.
A welfloch chwi hwn-a-hwn? Did you see such a one? Did iẁ â syoh a wỳn?
Pa fodd yr oedd efe? How was he? How woz hi?
Mae o wedì darfod am dano 1 He ÌB no more 1 Hi iz no mo'r /
Yr wyf fi yn myned adref . I am going home. Ei am going hôm.
Cofiwch fi at eich brawd. Bemember me to yonr brother. Bimembyrmi tw iŵ'rbryddyr.
Taithgysuruaichwi. Llwyddiant
i chwi. A pleasant joumey for You. I A plezynt jŷmi ffŴ» iŵ.
ei
¥ri8h ^on success.
wìshiŵ sycsés.
I chwithau yr nn modd. The same to you. Ddy sêm tw iŵ.
Byddwch wŷch=fifarwei.
Good-bye.
Gwd-béi.
Byddwch wŷch, Syr. Good-bye, Sir. Gwd-béi, syr.
§7. TaUhi^r Wlad.
Maehi'ndywyddhyfrydheddyw. Purion; gadewch i ni gychwyn It is fine weather
to-day. ynte.
It iz flFein weddyr tw-de. Yerj good; let us start then.
Anwyl,arolyglawagaw8om. Fen gwd; let yz stárt dden. Delightful, after the ram
we have Beth ydyw hi o'r gloch yn «wr 7
Dileitflfwl, áflftyr ddy rôn wi haf What o'clocfc is it now?
had. Hwot o'cloc iz it now?
^^ Hanner awr wedi deg.
A ddeuwch chwi am dro i'r wlad? Half-past ten. Will you come for a stroll to
the Háif-p&st ten. Wü iŵ ^flfŵ-astrôltwddy
j^^y^^.^^fo^lj^yn^jlejbyn
«^'^- hannerdydd.
<^*" • We must manage to be baclc by
Deuaf, gyda phleser. Wi myst man\) tw bi bao bei
I will, with pleasure. noon.
Bi wil, widd plezhẃr. nẃn.
Pa flfordd yr awn ni? /^ ••i x • -• v«»j:^ ^^,,^
Which way shall we go? ^^"^ T^"^ ^ ^" ^^^^ "^^
Hwia we shal ^ go? Th'Twe had better not go far.
Beth ped aem ar hyd y flfordd, a Dden ẁi had bettyr not go ŵf.
dychwelyd trwy y caeau? Süppose we go along the road, I ba le y mae'r flfordd
ymayD 8yp6z wi go cdòng dÿrôd, arwain? '
and retum through the nelds f Where does this road lead to?
and rìtŷm thrw ddy flaidz? Hwe'r dyz ddus rôd lid tw?
r
|
|
|
|
|
(delwedd B4595) (tudalen xvii)
|
BRODDIADUR CYNANIADOL. XVII
Ibentrefountudwyfilltirynilaen. Na; gallwn gymmeryd y oaeaa
To a yillage about two miles oflF. ger ochr yr afon.
Twa filii aboẃt tŵ meilz oflF. No; we can take the fieldg along
Ydyw, ac yn gwneyd Ues mawr i Y fath gnwd gwŷch o wair sydd
ddyn. yn y weirglodd yma.
It i8, and does one mucb good. What a fine crop of hay there ö
It iz, and dyz wyn mycŵ gwd, Hwot a ffein crop of he ddo'r ia
. ,, , V • 1. Au — in thi8 meadow.
A wyddoch chwi rywbeth am y ^^ ^^ ^^^^
gymydogaeth yma? Do you know any thing of this Rtagorol, ac, yn bur fuan,
bydd
^ *\tÍÍ* V ^5^ *^* ""^ ^^^ jnhBjU i'w dorri. negh Whood? ç^^.^aj
^n^, very soon, it will
nêbyrhwd? Cápityl; and, feri sẃn, it wU
Pwy By'n byw yn y plas acw î be ready f or cutting.
Who liyes m that mansion? bi redi Sôr cytting.
Hw lif z in ddat manshyn?
Boneddwr yn byw ar ei arian. ^t\^^^^ ^ ^^^^ L^Ä' An independent gentleman.
^hat ^owb in the ^d aẁom-
An indi^ndynt |ent'hnyn. Hwot grôz m ddy flRld aAjom-
l|ae yn wr o gyfoeth, feddyliwn. îng?
He Ì8 a man of property, I pre-
Hi iz a man of própyrti, ei pri- Gwenith, mi feddyliwn.
some. Wheat, I should think.
QŴm. Hwit, eishwd thingow
^*^' *Lf?T^™15Äi Ai nid hwdd ydyw? Difer amlaf o r ammaethyddion j^ .^ ^^^
barley?
.^e'^ÄoBt of the farmers I-* -^ ^^^ ^ Hi iz, and môst of ddy ff&rmyrz
Nage, ond y mae dam o geirch yn
about here are his teuants. y g^aelod.
abdwt hiV &r hiz tenynts. No^ l^it there is a piece of oata at Yr wyf yn
dechreu teimlo gwres No, byt dde'r iz a pîs of ôta aé
yrhaul. *^® bottom.
I b^fin to feel the heat of the sun. ddy bottom. Bibigíntwffîlddyhît
ofddysyn. . , ^ , , ,
-_ ^. , . V M . „. A ydwyf yn gweled cae o gloron
Mae hi 'n gwreson; a rhaid i m ^^t iddo?
ddychwelyd yn faan. jy^ j gee ^ potatoe field beyond
It does get warm; and we must p^ ^1 gj ^ ^^têto flRld bîdnd It dyz get wŴTU;
and wi myst j^?
retum soon. jt?
ritỳm BŴn. - ^ ^
A raid i ni fyned dros y bryn acw Ydych, gyda rhan o hono wedi ei
ar ein dychwdiad? osod at faip.
Must we go over that hill on our You do, with a part of it set fwr Myst wi go
ofjr ddat hil on ow'r Iŵ dw, widd a pârt of it set fföf
retum? tumips.
ritỳ7*n? tŷmips.
|
|
|
|
|
(delwedd B4596) (tudalen xviii)
|
(286)
XVin BEODDIADÜR CYNANIADOL.
A godir llawer o ffiei a phyg obeu- Wel, dyma m yn ol erbyn yr
tu yma? amser a ddywedasom,
Are mucb beans and peas raised Well, Jiere we are back by the Ar myẃ
btnz and ptí rêzd Wel, hiV wi âr bac bei ddy about here? time we saìd.
abowt hiV t teim wi sed.
öwneip, a bregych hefyd. Dyma fy ffordd agosaf i; feUy
Ye», and cabbage too. byddwch wych yn bresennol.
le», and caby tŵ. This is my nearest way; so good-
Bhaid i ni gerdded yn gynt, onid ^^ ^ ™®^ ni'rest we; so gwd-
e cawn gawod. Jy? ^or *^e present.
We must quicken our pace, or we *^^ ^^ ^Y prezynt. Wi myst cwic'n ow'rpês, âr
wi Byddwch wych, eyr.
shall hare a shower. Good-bye, sir.
Bhal haf a ehowyr. Gwd béi, syr.
§ 8. £wt/d a Diod.
Haeamafeisieu fy moreufwyd. A ydych chwî yn hoff o fara I want my breakfa8t.
ceirch?
£i wdnt mei brecffast. Do you like oat-bread?
Beth a ewyllysiech ei gael? ^^ ^^ ^eic ôt-bred?
wínî w2i^ you like to haye? o^eU genyf fara càn.
Hwot wwd iŵ leic tw haf? j ^^^^ ^^^^ ^j^^^t^^ ^^^
Gwnewch i mi gwpanaid o de. Ei wẃd râddyr hwît'n bred.
Hake me a cup of tea. •., , .
Mêc mi a cyp of ti. M*® ^™ J^ dewis bara cymmysg.
ViA ™,4f ^ V «» m Some prefer meslin bread.
f;ÄrŵA. ^^ Priff*mezl«bred.
Ei am not ffond of coffi. Mae hi yn amser ciniaw: mac
Ewch i gyrchu pwys o sugr. ^^ ^"?/ " chwant bwyd.
Petch a pound of sugar. îí î^ ^^^^^ ^^^^ ' I am hungry.
FfecÄ a pownd of shwgyr. " ^ dmnyr temi: ei amhung-gn.
A oes genych ddim hufen t Beth iydd i giniaw heddyw?
Haye you any cream? What la for dìnner to-day?
Haf iŵ enni crim? Hwat iz ffâr dinnyr tw-de?
Byma laeth newydd ei odro. Mae yna gig rhost.
Here is some new milk. There. is roasted meat.
Hi r iz sym niw mulc. DdeV iz rôsted mît.
Torrwch dipyn o fara ac ymenyn. *; t>ti<*;«. ^a^ ♦ Cutsomebîeadandbuttir.
^ tẄ5f? ^ * Cytsym bred andbyttyr. izitMff.
A fynnwch chwi dipyn o fera wedi „ ,, .
ei grasu? Na, llogig ydyw.
Will you have some toasted bread? S^, it is yeal. WU iẃ haf sym tôsted
bred? No, it iz fU.
A oes dim teisenau ar werth yma? Ai y Iwyn ydyw? Are there any cakes sold
here? Is it the loin? Ar ddeVennicêcs 8ÔldhiV? Izitddyloin?
|
|
|
|
|
(delwedd B4597) (tudalen xix)
|
(287)
BBODDIADUB CTNANIADOL.
ziz
Mae yma 7q;>awd mollt.
There is a Bbonlder of mutton
DdeV iz a shôldyr of myt'n
here.
hiV.
Tybiais fod genych gìg oen. I thonghi Ton had Bome lamb. Ei thòt iŵ had
sym lam.
A oes genych ddim cig berw? Haye you any boiled meat? Haf iŵ enniboild
mit?
Dowch &'r bacwnyma. Bring me the bacon here. Bring mi ddy béc'n hì'r.
Pwy sy'n hoflF o hjddgig. Who is fond of yenìson? Hw iz ffoud of fénz'n?
Anghofiais ofyn am bysgod? I f orgot to a8k f or nsh. Ei fforgot to asc ffor
ffish.
Mae genjrm eawg Hafren. We l^Te a Seyem sabnon. Wi haf a sefym samyn.
Ganmolir brithylliaid y Pyrnwy. The Yymwy trouts are praised. Ddy fymwy trowts
âr prêz'd.
Gwell genyf fi benhwyad. I woiüd prefer pike. Eiwẃd prífTi^ peic.
Mae yma bastai lysŵod. There is an eel pie here. Dde'r iz an îl pei
hi'r.
Mae gan y goges ŵydd wrth y tân. The cook has a goose at the fire. Ddycẃc
has a gẃs atddyflfei'r.
A gaf fi ddwyn y tyrci i fewn? Shall I bríng the turkey in? âhal ei bríng ddy
tŷrci in?
A oes genych ddim ednod? Haye you any fowls? Haf iẁ enniflfowlz?
Dyma bftr o betrus.
Bere is a brace of partrídges.
Hi'r iz a brês of pàrtryiz.
Ai pastai g^olomennod yw honna? Is that a pi^eon pie? IsddatapUyn pei?
Fe állai y dewiaasech chwi yr
hwyaden. Perhaps you would haye preferred Pyrhapsîŵ wẃd haf
priflfárd
the duck,
ddy dyc.
A oes genych ddim pŷs gleision? Haye you any green i>eas? Haf iŵ
enni grtn piz?
Mae yma ddigon o gloron, maip,
a moron. Here is plent;|^ of potatoes, tur- HiV iz plenti of potètos, tŷr-
nips, and carrots.
nips, and carryts.
Pwy a gymmer dìpyn o boten? Who 11 take some pudding? Hw 1 têc sym pwding?
Pwy sy'n hoflf o fríthog? Who is fond of custard? Hw iz flfond of çystard?
Dowch â'r caws i'r bwrdd.' Bríng the cheese on the table. BríngddycMz
onddytéb'L
Beth a yfwch chwi? What will you drínk? Hwot wil iŵ dríngc?
Gwydraid o ddwr gl&n. A glassful of clean water. A glasflfwl of clîn
wdtyr.
Gollyngwch chwart o gwrw. Draw a quart of ale. Dr^ a cwôrtoîéì,
Mae hwn yn rhy felys. This is too sweet. Ddisiztŵ swît.
Gollyngwch gìbed o'r baríl arall. Draw a pint from the other "Dtô a
peint flErom ddy yddyr
barrel.
barril.
Mae hwnna yn rhy chwerw. That is too bìtter. Ddatiztŵ bittyr.
Mae gormod o bensag ynddo. It has too mueh hops in it. Ithaztŵ myc^ hops
in it.
|
|
|
|
|
(delwedd B4598) (tudalen xx)
|
(288)
BBODDIâDUB cynaniadol.
Nidoeâd y bng yn dda. The malt was not good. DdymAt woz not gwd.
Pa bryd y darll&wyd bwn? When was tbis brewed? Hwen woz ddlz brŵd?
Ym mis Hydref diẁeddaf . In the month of October last. In ddy month of
octobyr last.
Cymmerwch wydraid o win gyda
mi. Take a glass of wine with me. Têc a glas of wein with me.
Ai gwin ooch ynte gwỳn a
fydd? 8hall it be read wine or white? Shal .it bi red wein ôt wheit?
Tr un a weloch chwi yn dda. Whicheyepyonpleaae. . HwicAefy?' iŵ plîz.
Gadewch i mi roddi i chwi wydr-
aidanJl. Permit me to glve you another Pyrmítmi to gif iẃ (mjàájr
glass.
glafi. Dim yn ychwaneg, dîolch i chwi. Not any more, thank yon. Not enni moV,
thangc iŵ.
Cymerwch wydraid o loswin. Take a glass of brandj. Têc a glas of brandi.
Nid wyf yn arfer llawer o wirod. I do not use mueh spirite. Ei dw not iwz
mych spirits.
Mae hi yn bryd myned i orphwys:
nos día'wch. It is time to go to rest: go<^ It iz teim tw go twrest: gwd '
night. neit.
Nos dawch, syr. Gk>od night, sir. Gwd neit, syr.
§9. ChjDÌsgoedd.
Bhowch i mi ddwfr i ymolchi. Cyrchwch fy ffunen sidan. GÌTC me some water to
wash Fetch my 8ilk haudkerchief . Gif mi eym w(5tyr tw wosh Ffeẃ mei
silk hángcyrcŵiff.
myself. miaélff.
Mae amaf eisian sebon. I want some soap. Ei wont sjrm sôp.
A rowch chwi fenthyg ellyn? Will you lend me a razor? Wil iŵ lend mi a
rázyr.
Ceisîwch i mi grys glân. Get me a clean shirt. Get mi a clîn shyrt.
Gochelwch ei fod yii llaith. Beware lest it be damp. ^wê'r lest it bi damp.
Bu dillad lleithion yn angeu lawer.
a pajr of woollen a pè'r of wẃlin
Moeswch i mi b&r o hoeaiuui
gwlân. Let me haye Let mi haf
stocking8.
6tocingz.
A ddaeth îj llodrau o dỳ^ dillad-
wr? Are my trowsers come from tlw Ar mei trow2yrz cym ffromddy
tailor*s?
têlyr'z?
Maent yn rhy laesion i mi. They are too long for me. Dde &r tŵlongffdrmi.
ì Annogodd y meddyg fl i wiago gwasgod wlanen.
Damp clothes have been the death The doctor advised me to wear a Damp clôddz
haf bin ddy deth Ddy doctyr adfelzd mi tw weV a
of many. « naunel waistcoat.
of mennì. fflannel wescot.
|
|
|
|
|
(delwedd B4599) (tudalen xxi)
|
(289) BBODDIADÜB CTNANIADOL.
ZX1
Moe dwy -wMgod^ ddigon. Two waistcoatB are enougli. Tŵ wescots âr inýff.
Pa hûg a wisgaf heddyw? Wbat ooat shall I wear to-day? Hwot côt shal ei weV
tw-dé?
Pa nn ai'y ddu, y ìm, y werdd, ^ynte y wineu? Wnether the black, the blue,
the Wheddyrddyblac, ddy blw, ddy
greeUj or the brown?
etín, drddybrown?
Mae hon yn rhy lac^ a honna yn rhydén»
Black,and that íb slac, and ddat
ThÌB is too I)diz ìz tŵ
tootight.
tŵ teit.
iz
Mae ei üewys yn rhy hirion i mL Its sleeTes are too long for me. Its slÌfB
&r tw long fSór mi.
Mi a wiBgaf fy nghôb heddyw. 1*11 put on my top-coat to-day. Ei'l pwt on mei
top-c6t tw-dé.
Mae hi yn rhy oer i fod heb fenyg. It ÌB too cold to be without gloyes. It iz
tw cold tw bi widddwt glyíz.
A lanhäwyd fy esgidiau? Haye my shoes been cleaned? Haf mei shŵz bin
clind?
Gwell yw botasan i farchogaeth. Boots are better to ride in. Bŵts âr
bettyrtwreidin.
Mi a brYnaìs bÀr o yspardunaw. I bought a pair of spurs. Eibôt a pe'r of spŷrz.
Pa le mae fy het? Where is my hat? Hwe'r iz mei hat?
Yr wyf weithian yn gyfrdo. I am now completeìy clad. Ei am now cymplitli clad.
Mae gwisgiad pob cenedl yn am-
rywio. AU nations yary in dress. 01 nêshynz fèri in dres.
Mae y nif er amlaf yn hofiBi dulliau
newydd. Most people like new fashions. Most pîp'I leic niŵ fifashyn^.
§ 10. GorchtDylùm,
Beth yw «ich galwedigaeth chwi? What is jowc occupation. Hwat iz iŵ'r
ociwpêshyn.
Fe^ dygwyd i fyny yn gyfreith-
iwr. I was brought up an attomey. £i woz brôt yp an attŷmL
Pa le mae eich swyddía? Where is your ofi&ce? Hwe'r iz iẃ'r
ofi&s?
Yn Heol-y-castell. In Castle-streei. In cas'l-strit.
Pa bryd y bydd y brawdlys? When will the assize be? Hwen wil ddi a9éiz bì?
Bhwng yr Ystwyll a'r Paec. Between the Epiphany and Easter Bitwln ddi
ipffifani and i^yr.
Beth oedd galwedigaeth eich taid? What was your grandfather's oc- Hwotwoziŵ*r
grandfifâddyrz oc-
cupation.
iwpêshyn.
Clerigwr oedd efe. He was a cler^prman. , Hi woz a cl^7;}imyn.
Pwy ydyw hwnacw? • *
Who is that person yonder? Hw iz ddat p^rs'n iondyr?
Meddyg y pentref. The -Yillage doctor. Ddy fiily doctyr.
xxu
|
|
|
|
|
(delwedd B4600) (tudalen xxii)
|
(290)
BBODDIADUB CTNANIADOL.
I bft le ▼ mae efe yn myBed? Where
is be going to? Hwe'r ii hi gôing tw?
I ymweled &*r claf . To Tisit the 8ick. Twfiâtddysic.
Pwy sydd wrth y drwa? Who is at the door? Hw izatddydoV?
Trafìüdwr yw efe.
He i8 a commercìal man.
Hi iz a cymmŷrshyl man.
Mae efe yn frethynwr. He is a woollen-draper. Hi iz a wẃlin-drepyr.
Llieiniwr ydyw ei fab. His son is a unen-draper. Hiz syn iz a linin-drepyr.
Ei fab arall sy gyffeithiwr cr^pryn. His other son is a tanner. Hiz yddyr syn
iz a tannÿr.
Yr oedd genyf frawd yn lledrwr. I had a brother who was a cur^ Ei had a
biyddyr hw woz a cỳr-
rier.
îyr.
Beth yw creflft Tomas? Of what trade is Thomas? Ofhwottrêd iztomyB?
Saer maen ydyw ef . He is a stone-mason. Hi i2 a stôn-mes'n.
Mae iddo nai yn ofuit^ a chefhder
yn farilwr. He has a nephew that is a smith, Hi haz a nefiw ddat iz a smith,
and a cousin that is a cooper.
and a cyz'n ddat iz a cŵpyr.
Pa grefft y mae Dafydd yn ei
dilyn? What trade does David follow? Hwot tred dyz dèfid ffolo?
Gweuwr yw efe. He is a^weaver. Hi iz a wîfyr.
A pheth yw Gwîlym? And what is William? And hwot iz Wiliym?
Fe allai mai orŷdd yw efèh Perhaps he is a Bhoe-maker. Pyrhaps hi iz a
8hŵ-mèoyr«
Dilladwr oedd ei ewythr, a'i
ewythr arall yn eilliwr. His uncle was a tailor, ftnd bii His Tngcl woz a
téíyr, and ìài other uncle was a barber. yddyr yngcl woz a bârbyr.
Tr oedd efe yn cadw tafam. He kept a public house. Hi cept a pyblic hows.
Tr oedd ei wraig yn arfer pobì,ei chwaer oedd oTcnwraig,a'ifeieh ju
wnîadyddes. His wife used to bake, hìs ẁter Hiz weiffiŵzdto béc,
ìúzẃẃjr was a washer-woman, and lus woz a woshyr-wẃmyn, and
hii daughter a seamstress. ddtyr a simstres.
Beth ydyw eich gorchwyl chwi? What is your employment? Hwot iz iŵ'r
emploiment?
Ammaethwr ydwyf fi. I am a farmer. Ei am a ffEkrmyr.
Beth 3rw maint eich tyddyn? How large is your farm? How lârj iz iŵ'r
ffàrm?
Ghwech ugain erw. Bix score acres. Sic8BcA'récyrz.
Pa Bawl buwch yr ydych yn ei
godro? How many cows do you mitt? How menni cowz dw iŵ milc?
P;jrmtheg yn gyfiìredin. Fifteen generally. FfifftÌnjényryH.
A pha nifer o ddéfaid a gedwch? And what number of ẃeep do And hwot
nymbyr of shìp do
you keep?
iŵ cîp?
Tuag wyth ugain ar hugain. About twenty eight scores. ^bdwttwenti ôt scò'rs.
|
|
|
|
|
(delwedd B4601) (tudalen xxiii)
|
(291)
BRODDIADÜR CTNANUDOL. XXIII
Pa fath dir yw eich tyddyn? A gawsoch clrwi eich cynnauaf?
What Bort of land is your farm? Have you gathered in your har- Hwot Bôìi of
land iz iŵV ffârm? Haf iẃ gâddyrd in iẃV hâr-
Mae rhan o hono yn weirglodd- î^T'y
dir, ac y mae rhìan o hono yn *®^^ ^
horfa, a rhan arall yn goetir; Mae y ceirch heh ei dorri.
ond y mae y rhan fwyaf yn The oats are not cut.
aradwy. Ddi ôts àr not cyt.
Part of it i8 meadow-land, and ^ae'r gwas yn dymu haidd. ^^^J^ ^\.^f
^^^^-^^^^^ ^^^^The wrvant-míii ia thrashing
part of it i8 Pwtnre, and an- p^ tórfynt-myn iz thrashing
pârt of it iz pás^w r, and an- Karlev
other part is wood-land; hut 1,^«
yddyr pârt is wẃd-lynd; hyt
the greatest part is arahle. Rhaid i'r rhyg gael ei nithio.
ddy grètest pârt iz aryh'l. The rye must he winnowed.
A ddarfu chwi aredig? "n v . « i
Have you done plougiiing î J^^^i f?^ «1<>^"' . ^
Haf iẁ dyn ploìdngT Qo and dig up 8ome potatoes.
_, ,, ,r ^^ ^^^ ^'fi» yp sy™ potêtoa.
Mae y llangc acw yn llyfnu. rrrowch y moçh i'w cutiau.
^at young man yonder i8 har- ^^ ^^^ j^ .^t^ ^^^^ ,ti^g.
^win^^ "'*'' ^^^ ^^* 'rŷ^ ^^y pi^intwdde'r Bteiz.
röing. Heliwch y defaid i'r gorlan.
A AA^^» «i»«r; v«« »«»«:4.v * Gather the sheep into the fold.
A ddarfu chwi hau gwenith? ^^ , ^ , ^^^ .^ ^^ g^l^^
HÄve you done sowmg wheat?; V^ •^, ^^ « j "
Haf iŵ dyn söing whît. A gneifiwyd yr ŵyn.
„ - . . , , , Have the lamhs been shom?
Mae amaf ei8ieu dechreu hraen- Haf ddylamz bin Bhômt
I ^t to commence fallowing. g^^^ l^^} 7 ìt^\^^^T\ Eiwönt twcymméns ffálöing.
g^oîÄ^dd^
It^wilfbeT^Äme 8oon. ^a^ ì^l ^ "^'^ '^"^^ ^
It wü bi hârfest-teim 8Ẃn. t*^Î- f ' *• +v. .«++i.
It 18 time to tie the cattle.
Mae'r gwenith yn addfed. It iz teim tw tei ddy cat'l.
The wheat is ripe. Rhaidiniddiflgwyldiycînweîthian
Ddyhwît izreip. ^^ must expect foul weather
Mae'r hohl yn medi. Wi my8t eospéct %wl weddyr
The people are reaping. henceforth,
Ddypîp'l âr rîping. henflffô'rth.
§11. Ymdeithiad.
A ydych chwi yn myned oddi Pa hryd y cychwynwch?
cartref? When wÜl you set out î
Are you going from home? Hwen wil iŵ eet owt f
Ar iẃ göing from hôm? Yn nechreu mis Gorphenaf .
In the beginning of the month of Yr wyf yn myned i daith belL In ddy
biginnine^ of thy mynth of I am going to make a long joumey. July. Ei am
göing tw méc a long jŷmi. Jiwìéi.
XXÌV
|
|
|
|
|
(delwedd B4602) (tudalen xxiv)
|
(292)
BRODDIADÜR CYNANIADOL.
Pa fodd yr jmdeithiwch? How will y^ou travel? How wil iẃ trafel?
Mi âf ar geflfyl i Faníjor.
I will go on horeback to Bangor.
Ei wil go on hòrsbyc tw Bang-gyr.
Pa sut yr ewch ym mlaen? How will you proceed? How wil iẃ prosid?
Mi a gymmeraf y cerbyd i Gae^
Gybi. I wÛl take the coach to flolyhead. Ei wü têc ddy còch tw Hólihed.
A oes gwestfaoedd cyssurus yn
Nghymmru? Are there commodious inns in Ar ddeV cymmòdiys inz in
Wales?
Wêbí?
A oes yno ystablau da?
Are there good stables there?
Ar ddeV gwd stêb'lz ddeV î
Gelwch yr ostler. Oall the hostler. Côì ddi oslyr.
Cymmerwch ofal fy ngheflfyl. Take care of my horse. Têc ceV of mei hdrs.
A oes gennych wair da? Have you good hay î Haf iẃ gwd he?
Rhowch iddo ddogn o geirch. Give him a feed of oats. Gif himaflrad ofôts.
Pa le maeV gweinydd? Where is the waiter? HweV iz ddy wêtyr î
Cymmerwch fy nghoflfr iV ystafell
wely. Take my trunk to the bed-room. Têc mei tryngc tw ddy bed-rwm.
Rhowch i mi fenthyg canwyll, Lend me a candle. Lend mi a cand'I.
Dowch â gwrthban arall. Bring me another blanket. Bring mi anyddyr blangcit.
Pa le y maeV cap nos? Where is the night cap? HweV iz ddy neit cap?
Dowch â dwfr iV ystafell. Bring some water into the room. Bring sym wdtyr
intw ddy rẃm.
A oes geunych gedaflen yno? Have you a towel there? Haf iẃ atywil ddeV?
Pa bryd y bwriedwch godi? When do you intend to get up? Hwen dw iŵ
inténd tw get yp?
Parotowch fy moreufwyd erbyn
saith oV gloch. Get my- breakfast ready by seyen Get mei brecflFyst redi bei
aef n
o'clock.
o cloc.
Pa bryd y cychwyna V cerbyd? What tftne will the coach Ieave? Hwot teim wil
ddy còch lîf?
Pa sawl milltir sydd iV dref
nesaf? How many mUes are there to the How menni meilz âr ddeV tw ddy
next town?
necst town?
Mae i chwi bymtheng milltir. You have iìfteen miles. Iŵ haf fliflftîn
meUz.
Pa fath flfordd ydyw? What sort of roaa is it? Hwot BÔrt of rẁi iz it?
Ffordd bur anwastad. A very uneven road. A feri ynîf n rôd.
A oes llawer o groesflfyrdd? Are there many cross-roads? Ar ddeV menni
cros-rôdz?
Twymnwch y gwely. Bim ond un, ar yr aswy.
Warm the bed. Only one, to the lefb.
WŴTU ddy bed. Onli wyn, tw ddy leflft.
Gobeithionad ywygwely yn Ilaith A oes afon ar y flfordd?
1 hope the bed is not damp. Is there a rìver on the road?
üii hôp ddy bed iz not damp. iz ddeV a rifyr on ddy rôd?
|
|
xyz
|
|
|
(delwedd B4603) (tudalen xxv)
|
(293) BEODDIADUB CYNANIADOL.
XXV
Mae jno bont ragorol. There is an excellent bridge. DdeV iz an écselent brij.
Pa sawl milltir sydd etto? How many miles more are there? Hpw menni meilz moV
âr ddeV?
Bhaid i chwi fyned i fyny 'r allt
acw. You must go up the steep ascent Iẃ myst go yp ddy stîp asént
yonder.
londyr.
Chwi a ddowch yn fuan i ben eich Yna trowch ar y llaw chwith.
come cym
taith. You will Boon Iẃ wil BẂn
joumey's end.
jŷmiz end,
Ymha le y disgynnwn? Where shall we alight? HweV shal wi aleít?
Yngwesty V Oastell. At the Oastle Inn. At ddy casl in.
Tben tum to your leffc hand. to your Dden tỳm tw iwV leflft hand.
Canlynwch íàn yr afon. Follow the brink of the river. Ffolo ddy bringc of ddy
rifyir.
Mae yma olygfa odidog.
There is a beautiful prospect here.
DdeV iz a biẃtififwl prospect hi*r.
Bh^rfedd! y fath amrywiaeth! Astonishing! what a variety
Astönishing! hwot a feréi-iti! ™^Ä" ^Ä!î!ì,T' Mae hi 'n myned i wU^io:
riHÚd
Which is the traveller*8 room Hyrìch ìz ddy tráfilyrz rẃm?
Mae hi ur y llaw dde. It is on the right hand. It iz on ddy reit hand.
i ni frysio. It is going to rain It iz göing tw rên:
make haste.
mêc hêst.
we wi
must myst
Onid oes rhaiadr yn y gymmydog- ^'^ god^wedda y gwlaw.
aeth hon? " •' «»^ •' «» We shall be caught m the ram. Is not there a
waterfall in this ^^ ^hal bi ẁ5t in ddy rên. Iz not ddeV a wôtjrffoì in
ddis A wna eich cefFyl chwi duthio?
neigbourhood? nêbyrhwd?
Mae chwe milltir oddi yma. It ÌB six miles from here. It iz Bics meilz ffrom
hÌV.
Mi a hoffwn ei weled ef. I have a wish to see it. Ei haf a wish tw si it.
A allaf fi gael arweinydd? Can I have a guide? Can eî haf a geid?
Mi a logaf ferlyn. I will hire a pony. Ei wil heiV a poni.
Cyfrwywch ef yn union. Saddle him immediately. Sad'l hìm immidìetli.
Pa un yw y ffordd nesaf? Which is the nearest road? HwicA iz ddy nî'rest rôd?
Will your horse trot? Wil iŵ'rhŵ-8 trot?
Efe a garlamma yn rhagorol. He will canter famously. Hi wil cantyr ffêmyslL
Nis byddwn yn hir. We shall not be long. Wi shal not bi long.
Merlyn da yw hwnna. That is a good pony. Ddat iz a gwd poni.
Tynnwch eich côb. Take off your top-coat. Têc offiŵ*r tdp-côt.
Yr wyf yn wlyb hyd at y croen. I am wet to the skin. Ei am wet tw ddy sçin.
Bhowch fy nillad i sychu. Put my clothes to dry. Pwt mei clôddz tw drei.
3 2
xxvi
|
|
|
|
|
(delwedd B4604) (tudalen xxvi)
|
(294)
BRODDIADUR CTNANUDOl,»
Màe &nkAf üyi ffweled j Fonaoblog I long to eee tne Monastery. £i long tw
ti ddy mdnystri.
Mi a gymmeraf gerbydan i ftsned I wdll take a gig to go there. (yno. £1 wil
têc a gig twgo ddeV.
Rhowch i mi fenthyg diddofllen. Lend me an umbrella. Lend mi an ymbrela.
Pa un yw 'r ffordd at yr hen
Fonachlog? Which is the road to the old Hwìch ìz ddy ròd tw ddi ôld
MonastetY?
mdnystri?
Ewch rhag eich blaen. Go straight forward. Go Btrêt fFdrwyrd.
Gochelwch yr aswy. Avoid the left. Afdid ddy leffb.
Cedwch ar y llaw ddeau. Keep to the right hand. Gîp tw ddy reit hand.
Cyfeiriwch at y llWyn öoed acw. Make towards the groTe yonder. Môo töyrds ddy
grôf iondyr.
Cedwch y wàl wèn acw mewn
golwg. Eeep that white wall in ylew. Cip ddat hweit wdl iu fiŵ.
Nid oes yna fynegbost. There is no finger-post. DdeV iz no fiäng-gyr-pdst.
Trowch wrth y drydedd garreg
fintir. Tum by the third mile-stone. Tŷm bei ddy thŵ*d meil-stôn.
Byddaf yn ol ymhen dwy awr, I shall be back in two hours. £i shal bi bac in
tw ew'n.
Rhaid i mi fod gartref nos yfory. I must be at home to-morrow Eimyst bi at
hôm tŵ-morro
night.
neit.
Fe ddaw ceflÿl i'm cjŵrŵd i*r
Bettws. A horse will meet me 9,t Bettws. A hôrB irÛ mît mì at bettwí.
Mi a gyrhaeddaf adref cyn nos. I shau reach home before night. £i8hal TÌch
hôm bilFôYn^.
$12. Marchnadaeth.
Mae amaf eisieu myned i'r farch-
nad. I want to go to market. £i wdnt tw go tw márcìt.
Moeswch i mi fiusced. Bring me a ba8ket. Bringmi abàscet.
Pa beth a brynwcb? What will you btiy? Hwotwil iẃ bá?
Mae amaf eisi&n tig.
I want some butcher'ä meat^
Ei wdnt sym bwcŵyrz mit.
Pa ísAsA y pwys yw y bugig yma. How much a pound is this beef? How myc^ a
pownd iz dctis blff?
Pum ceiniog a dimaì. Five pence half-penni. Ffeif pens faèpenni.
Pa faint a bwysa y dara yma^ What wìli this pieoe weigh? Hwot will ddis pÎB
we?
Pedwar pwys ar ddeg. Fourteen pounds. Ffo'rtìn pownds.
I ba faint y daw hyny yn ol pom
ceiniog? How much will that come to at How mycẁ wil ddat cym tw at
five pehce?
.ffeif pens?
Pum swllt a deg ceiniog. Fìve shillings and ten penoe. Ffeif 8hillingz and
tân pens.
Pa f aint y pwys yw y mollt? What a pound is the mutton? Hwot a pownd iz ddy
myt'n?
|
|
|
|
|
(delwedd B4605) (tudalen xxvii)
|
(295)
BRODDIÂDUR CYNANUDOL. XXVÌÌ
Pa aelod yw hwn? I irant a pair of woollen 8tocking8.
What joint Ì8 this? Ei wdnt a pe V of wẃliu siocing^.
Hwot ioint iz ddis? Pa foipt yw eu pris?
Dyma i chwi y Iwyn. What is the príce of them?
Here is the loin for you? Hwot ìz ddy preis of them?
HiV ìx ddy loin flfŵ- iẃ. Rhaid i chwi ostwng ychydig:
Beth yw pri8 yr ẃydd yma? maent yn rhy ddrudion.
WTiat is the price of this goose? You must abate a little: they
HwotizddypreÌ8of ddisgŴB? I^ myst «bêt aUt'l: dde
gare to dear. wmer coron. â^ tw diV.
aii a crown. t\ i. a ^ ^ »
HâflFa^rown. gyma bâr rhad lawu.
•n jf ' j. • V . j Here is a very cheap pair.
iJT ^ P™ y' ^^*><1 HiV i2 a feri cÄîp pêV. How much i8 the price of
those Yr ydych yn gofyn gormod am yr
How mycA ìz ddy preis of ddÔ2 **^ 7^?* \ ^ ^^ . , ducks? w>u aẃ too
much for this hat.
dycB? I^ ^c <í^ ^ych ffôr ddis hat.
Beth yr ydych yn ei ofjm am yr -^ ^wch chwi newid papyr deg
ymenyn? _ pont?
Wliat do you a8k f or the butter? Can you chan|fe a ten pound note? Hwot dw iẃ
âsc ffôr ddy byttyr? ^^ ^^ c?te^ a ten pownd nôt?
Pa sawl ẃy sydd am ewllt? ^i^ oes genyf ddigon o arian,
How many eggs are there for a J,, ^^je not enough of Bilrer. How menni egz âr
ddeV ffŵ* a *îi haf not inyff of silfyr.
fihUling ^ Mi a gymeraf hunt o brea.
shiüng? ru take a pound in copper.
Mae amaf eisieu mesur o gloron. ^i'^ *^c a pownd in copyr. I wantameasureof
potatoes? Cyírif wch naw penadyr. Ei w<înt a mezhwV of potêtoz. Count nine
soyereigns. Do^h iV faelierfa. Cownt nein sýfyrinz.
Cometothe shop. Rhaid i mi gael derbyneb.
Cym tw ddy shop. I must have a receipt.
Gadewch i ni weled eich brethyn ^' ^7^^ ^^ « risît»
glas. , , , , ^* ^^^ y ciiWTL ni wneyd cyfrif?
liet us sec your blue cloth. When shall we make a reckoning?
Let ys Bi iŵ*r blw clôth. Hwen shal wi mêc a réc'ning?
Pa faint y llath ydyw? Tua'r Nadolîg, ond odid.
How much a yard is it? About Christmas, probably.
How mycÄ a iârd iz it t Ab<5wt Crismys, probybli.
Torrwch i mì lathen a-hanner. A fuoch chwi yn y farchnad? Cut me a yard and a
half . Have you been to market?
Cyt mi a iard and a hâff. Haf iŵ bin tw mârcit?
Pa But yr ydych yn gFerthu y A ydyw hi yn gostwng peth î Uian yma? Does ît
lower any?
How do jrou sell this linen? ^ Dyz it löyr enni?
How dw iŵ sel ddÌB linin? Mae y cig yn mynedyn ddnitaeh.
Mae amaf eÌBÌeu pár o hoeanau Flesh-meat iB getting dearer. gwlftn.
FfleBh-mtt ìb getting di'ryr.
|
|
|
|
|
(delwedd B4606) (tudalen xviii)
|
(296) XXV1U CYNLLÜNIAÜ WRTH
BA KAI Y GELUR
§ 13. Dysgeidiaeth,
A aeth y plant i*r ysgol? It would be well for every orator
Are the cnildren gone to school? It wẃd bi wel íSôr efyri óratyr Ar ddy
cŵildren gon tw scẃl? to be yersed in Logic.
tw bi fẁ^t in lojic. Ymha lyfr y ma« Owain? yr oedd eich taid yn
gyfarwydd
What book 18 Owen m? ieithoedd dwyrdniol.
Hwot bwc iz om m? your grandfather was acquainted
Mae wedi dechreu ar Bamadeg. IwV grandffâddyr woz accwênted He has commenced
his Grammar. with the oriental languages. Hi haz comménst his grammyr. widd
ddi orientyl lang-gwijiz.
,, y n a Fe fedrai eich ewythr y nìfer
Mae yn meto Cymraeg a Saesneg ^^^ ^ ieithoedd Ewrop.
He knows Welsh and Enghsh. your uncle knew most of the
Hi nôz welsh and ing-ghsh. j^^ yngc'l niŵ most of dde
A ddysgodd efe Rifyddiaeth? languages of Europe.
Has he leamt Arithmetic? làng-gwijiz of Ewrop.
Has hi IŴTit aríthmetic? A ydych yn hofiS awduron diwedd-
Ma^ efe wedi cyrraedd y degiadau jy^^^' u^^ ^^^ ^^thors? He has advanced as
far as Deci- j^^\^ 1^4« modem ôthvrz ' He haz adfânst az ffíU- az dési- ^^ ^^
fl"^ moaem ötnyrz .
mals. Daearyddwr mawr oedd efe.
myl^'^ He was a great Geogrẃ)her.
* Hi woz a grêt jiógraflfyí*.
Mae 'n fuddiol dysgu Mesuriaeth. _^ _ •• i . ,. «
It is useful to leam Mensuration. Efe a gyflwynodd ei holl amser at ItiziŴ8ffwltolémmenshwreshyn„I>?uwmyddiaeth.
.
He devoted allhis time to Divinity Dylai llongwyr fedra Mordwyaeth Hi difôted
ô\ his teimtw dìfíniti. Seafaring-men ought to know Mae ganddo lyfrgell
odidog. Sîffenng-men (St tw no He has an excellent library.
J^|a*ion- Hihazanécselent léibrari.
^ ^* Mae o yn darllen llawer iawn.
Da fyddai i bob areithydd fod yn He reads a great deaL hyddysg mewn
Arbwylleg. Hi ridz a grêt dîl.
|
|
|
|
|
(delwedd B4607) (tudalen xxix)
|
(297) CYNLLUNIAU WRTH BA RAI
Y GELLIR YSGRIFENU CYFRIFON.
Y SAER
* Brecon, October 20tb, 1849. Mr. Bees Lewis,
Bought of John Davie8. £. 8. d,
Making a narrow-wheeled Waggon complete 28
Making a new broad-wheeled Cart (without Iron work)... 7 10
Repairing Waggon Chest 15 6
Making a new Wheelbarrow 7 6
Putting a new Axle to Cart 6 6
Putting a new Arm to Waggon 6 9
Two.days'labour at 3a. per day .060
£.37 11 8
Y8GRIFENU CYFRIFON. XXIX
Y LLIEINIWR A'R BRETHYNWR. Mr. Dayid Dayies, Llangefni, Feb. llth, 1849.
Bonght of William Hughes. £. «. d,
18 yards of Drugget at 95. Oíí. per yard 8 2
5 ditto of blue Cloth at 18 ditto 4 10
25 ditto of Shalloon at 1 ditto 15
2 ditto of Drab Cloth at 8 ditto 16
4 ditto of Cambric at 10 ditto 2
15 ditto of Print for Dress at 6 ditto 7 6
£. 17 6
Y LLEDRWR. Mr. Foulk Eyans, Swansea, June 30th, 1849.
Bought of Sìmon Lloyd. £,8. d,
27CalfSkjn8 at 4«. Od. per skin 6 8
öSheepditto at 1 3 ditto...-. 6 3
10 Lamb ditto at 10 ditto 8 4
Part of Cowhide 40 fts. at 1 2 per Ä 2 6 8
2SkinflofRoan at 3 6 per 6kin 7
£.8 16 3 Y SIOPWR CYFFREDIN.
Carmarthen, September Ist, 1849. Mr. Meilyr Gwalchmai,
Bought of David Eyans. £, s, d,
25 ibs. of Loaf Sugar at 0«. 6í?. perife 12 6
14ÄS. ofRice at 3 ditto 3 6
8 Äs. of Black Tea at 5 ditto 2 6
3 Ä8. of Currants at 6 ditto 10
12fts.ofSoap at 6 ditto 6
3 oz. of Black Pepper at 2 per oz 6
£.3 3
Y CRYDD.
Ruthin, September 22d, 1849. Mr. Morgan Williams,
Bought of John Jones. £, 8, d,
A pair of Wellington Boots 16
Bepairing pair of Shoes 2 6
A pair of Bluchers 18 6
A pair of Oyershoes; 8 6
Soíeing and Heeling a pair of Short Boots .. 036
£,2 18
Y WNIADWRAIG.
Miss Williams, Mold, Jan. 21st, 1849.
Bought of Jane Jones. £, g. d.
18 yards of lìne Lace at 125. 3<í. per yard 11 6
6 pairs of fine Kid Gloyes at 2 2 per pair 10 10
Making Dress 16
Repairing 2 Tippets at 1 6 each 3
Mafcinga Petticoat .030
£.13 2 4
8.
d.
1Q
5
4
1
6
8
18
9
8
4
|
|
|
|
|
(delwedd B4608) (tudalen xxx)
|
(298)
XXX CTNLLUNIAÜ I TSGRIFENÜ CTFRIFON.
Y:aOP. Mr. Henry Hiighes> ^ Bala> October bih, 1849.
Bought of John Slmon. £.
Maldng a new Iron Plongh 1
Shoein^ 2 Horses (Fox and ^armeÿ....::at 2ff. ^d. each....
Besettmg and repaìring ÔhoéÌB for ijofty
A new Shoe for Smiler
Dressing Càrt lVTieel8....'..60A«. of Tron, at ^\d, per ft....
Fittingup anew Harrow..20 fts. of Iron, at öd. ditto. ...
£.Z 4 7
Y TOWR, Y SAER MAEN, Y PL^TRWR, A'R SABR. Mr. James Erans, Oawestry, Npyember
12th, 1849-
Bonght of Humphrey WUliams. £. s. cL 560 yàrds of masonry , at Ty hen (work
alone) . . .1«. Od per yd.28
450 loads of Stones for dìtto at 2 0perload45
800 measures of Lime for ditto at 1 6.permea.22 10
144 loads of Sand for ditto at 3 0.perload21 12
SlatingRoof(includingmateri^)150ydg.at 2 Óperyd. 18 15
Plastering Walls, 3 coats, 400 yards at 1 per yd. 20
Puttingon a new Roof at ditto, as per contract 75 9
A new Ploor in Parlour, 36 yards of oak...at 2 per yd. 3 12 8 Lockâfor Doors,
and^palrs of Hinges 11 9
£.235 9 9
Y TEILIWR. Mr. Thomas Edwards, Merthyr TydBl, November 30th, 1849.
Bought of John Morris. £. s. d»
Making a Suit of Glothes 17 6
Makinga Coat ..,.,...„ 8 6
Repairing an Oyercoat (findiug Materíals) ,....., 0^9
Mfudng a pair of Trowsers 4
Pittings for ditto 3 9
Makingasilk velvet Yest....... 3
£.2 3 6
Ar dderhyniad Cyfipif, ysgrifener dano fel hyn,
December 31st, 1849.— ifeceirŵi the ahore. John Jones.
Dealler nad jdyw y rhai lijn> ond cynîluniau, ac nad ydyw j prisiaa» y
niesnrau, yre.'iwau a'r dyddiad, ond dychymygol .
Dangoseh am Arian a dderhyniîoyd am Eiddo, <kc.
Received, December 3l8t, 1849, of Mr. Oadwaládr Thomas, the suní of One
hundred and fifty Pounds fourteen Shillings and eleven Pence, for Goods as
per Bill delivered. John QriMth9.
£.m 14 11 . •: . '
Dangoseh am Arian a roddi/r ar Lô^.
On demand, I* promise to pay Mr. Jeremiah Davie6 the sum of Twö hundred
Pounds Sterling, with Interest thereon at the rate of Five Pounds per Gent.
per Annum, for value received*
- «^^ Bated this Ist day of January, 1850.
*"^^' Jonatham, Wmmi.
• Pan y bydd yehwaneg nag un yn myned yn atehol. rhodder Wejointly anif
*tveraUy, yn Ue J, a rboddant eu henwau j naill dan y llall yn y gwaelod.
|
|
|
|
|
 xxxxx
(delwedd B4609) (tudalen 001)
|
TtHAGARWEINIAD.
§ 1. Cymmebib yn çanîataol fod 3^ Cymmpo y rhoddir cyfar- wyddyd iddo yn y
treithodyn hwn i ddysgu yr iaith Seisniff, yn yr un se^ufa ag yr oedd yr
ysçrifenydd ei hunan ynddi, ddeunaw mlynedd yn ol — ^heb fod enoed mewn yseol
yn dysgu Seisneg, liel> feddu un llyfr i ddysgu yr iaith, heD wybod pa
lyfrau i'w prynu i'r perwyl, na gwybod dim am y modd i w hîawn ddemyddio; ond
yn medru Cymmraeg yn o dda; gwedi darlleny myfyrio, a deall ei çramadeg yn
Jled drwyafi j ac wedi dysg\i cyfansoddi yn ei iaith ei hun yn gymmedrol o
ystwyth. a- dealladwy; canys anghynmiesur ac anfanteisiol ydyw î Oymmro
ddechreu dysgu Seisneg, nac un iaith estronol arall, tra yn anwybodus ac yn
annysgedig yn ei iaith ei him. Ymddengys y pwysigrwydd i'r dysgadur ddysgu
gramadeg Cymmraeg yn fwy amlwç, os ystyrir yr hyn a ddywed M*Culloch
Fod gramadeg un iaith, o ran sylwedd, yn ramadeg pob
iaith, am
adeg yn
hwysiad" ^ ,, ^ . ^ ^ ^
ramadeg Cymmraeg, caiff fyfyrio eçwyddorion mawrion a plirif reolau gramadeg
Seisneg yn ei laith ei hun.
§2. Heblaw yr egwyddorion a*r rheolau crybwylledig, sydd yn gyffelyb yn mhob
iaith, y sawl a gyfansoddant ram- adeg cyfiredinol, mae i iaith pob cenedl
amryw neilltuoHon ac leithweddau; gan hyny, mae i bob iaitn ei gramadeg
neilltuol ei hunan, ac felly y mae i'r Seisneg; a rhaid Tr efirydydd ddysgu
hwn hetyd, mewn amser cymddas, er iddo foa yn medru gramadeg Cymmraeg yn
barod.
§3. Mae tri dull arbemg i ddyn mewn oedran ddysgu iaith. estronol.
(1.) Ymíudo i'r wlad y byddo yr iaith yn caej ei llefaru, gan ymddiried ei
Iwyddiant i'w gyfathrach à*r brodorion.
B
|
|
|
|
|
(delwedd B4610) (tudalen 002)
|
3) RHAGARWEINIAD.
Hwn yn ddîau ydy w y dull mwyaf cyflym ac effeîthiol j a gall fod yn fwy
felíy, ond ei helpu âg efrydion prìodol.
(2.) Dysgu mewn Uyfrau, trwy gynnoröiwy athraw. Hwn yw y dull mwyaf
cyffiredinol; ac os sellir bamu yr achos wrth yr effaithy mae rhyw ddi%g
noaedig yn y duíl yma o ddysgu y Seisneg a ddygir yn nüaen yn Ngnymmru; canys
o*r holl nifer mawr sy wedi cael o saith i ddeng mlynedd o ysgol ddyddîol i
ddysgu yr iaith, nid oes odid un o ddeg ohonynt yn alluog i ddeall y Uyfr
Seîsnij^ mwyaf syml, nac im o ^bymtheg yn alluog i siared yr îaith, nac odid
un o ugain yn alluog i*w hysgrifenu yn ramadegol. Gobeîthir
Lbydd i'r cynnwrf ynghylch addysg sydd yn awr yn y ywysogaeth brysur
efìeithio diwygiad trwyadl yn y duÚ yma o ddysgu Seisneg, cystal ag o ddysgu
amryw gangenau eraill o wybodaeth fuddiol.
(3.) Y trydydd duU o ddysgoiiaithestroncdydyWjei dysgu trwy lyfrau yn imig,
heb un cynnorthwy arall; a thybir mai öJt y duU hwn, yn benodol, y cyfeiriai
cynnygydd haelfrydig " Y Cyfarwyddyd;" gan hyny, dangos i*r
efryäydd pa fodd i ddysgu y Seisneg yn y dulí yma, mewn yspaid mor m amser aç
y mae jn ddichonadwy, fydd y gorchwyl hyd ddiwedd y treitnodyn nwn.
§ 4. lardi ydyw Cfyfrwng <ax)sglwyddiad y meddwl; a gellir ei hyBtyried
mewn dau olygiaä^el offeryn trosglwyddiad y meddwl, ac fel gwyddor a*n dysg i
iawn ddefiayddio ÿr offeryn er cyrraeda y diben amcanedig. Fel offeryn, mae
iaith yn gynnwysedig o'r holl eiriau sydd ynddi, y sawl a ŵurfiant ei
geiriadur. Fel gwyddor, winwysaamrywreolau i o^od ei ffeiriau ynghyd, y sawl
a mirfiant ei gramade^; a chyn y bydd nebun yn meddu gwybodaeth o iaith,
rhaid iddo ei myfyrio yn y ddau olygiad yna — myfyrio ei geiriau, a myfyrio y
rheolau i'w trefiiu yn ymadrodd.
§ 5. Dau brif amcan a ddichon fod yn ngolwg yr efrydydd pan yn dechreu dysgu
iaith estronol--deall awàwyra Uef- arwyr, a chyfansod<E yn gywir ei himan
yn yr iaith, Cyn y ffaU byth gyrraedd yr amcanionynaynUwyddiannu8,rhaid iddo
doarUen llawer iawn o gyfansoddiad yn yr iaith a fwriada ddysgu; ac er mwyn
i'r Uygaid, y tafod, a'r clustiau, ei gydgynnorthwyo yn ei amcanion, annogir
ef i ddarUen yn hyglyw bob amser, pan aUo wneyd hyny heb flino rhai erailL
§ 6. Tuag at i'r eírydydd gyrraedd yr amcanion crybwyU- edig, gyda golwg ar
yr iídth Seisnig, rhaid iddo ^ed trwy dair o dasgau go fawrion — dysgu
cynaniad yr iaith, dysgu ei harddygraff, a dysgu ei chÿfansoddiad.
5 7. Er y rhenir y gorchwyl o ddysgu y Seisneg, fel hyn, yn daîr rhan; ac er
y rhaid ymdrin â phob rhan ar wahan,
|
|
|
|
|
(delwedd B4611) (tudalen 003)
|
(
lEtSAGABWEINIAD.
i raddauy er mwyrà trefn; eto, ni feddylir i'r efrydydd-
wip, nis g£Lll clxwa.itlx ^lwyr ddysgu cynaniad yr iaith,
dechreii dysgn. ei hard.dygraff; na Uwyr ddysgu y naÙ] Dall, cyn declrreii
dysgii deídl yr iaith. Eithr, mewn yr ferìad, gall efe d.d.ysçu. y tair tasg
yn gymmysgedig, f cjrfeurwyddo profiad ei- Mewn çwirionedd, mae cynaniac
arddygraff mor ^yssylltedig, fel nas gellir dysgu y naîll ddysg^u y llall ar
vr \m pryd j a dylai yr efiydydd ymdre cofio geîriau, a deall cystrawiad
broddegau, neu gyfansodc yr iaith, yn l>arlia.ij.s wrth fyned yn mlaen.
|
|
|
|
|
(delwedd B4612) (tudalen 004)
|
(4)
RHAN I. CYNANIAD YR lAITH SEISNIG.
§8. Er bod cynaniad ac arddygraff, fel yr awgrymwyd eisys, yn dra chyssylltedig;
eto, mae ewalianiaetii o bwys rhyngddynt; Cynaniad yw y modd y llefarir
geiriau, ond. arddy^aff yw y modd y silhadir neu y llythjrenir hwynt. Cynamad
)rw sail arddygraff, gan fod pob iaith yn cael ei llefaru cyn iddi gael ei
hysgrífenu; a phe dilynesid symledd a chyssondeb, buasai arddygraff yn
adrîthiad cywir a manwl i'r llygad o*r seiniau a gyflw^a cynaniad i'r glust.
Ond y mae 'r Seisneg yn dra oiffygiol ac anghysson gyda golwg ar hyn; canys y
mae pob llafariad {poweî) sydd yn yr iaîth yn cael ei defhyddio i ddynodi
sain pob llafariad afall sydd ynddi, a phob cydsain i ddynodi amryw seiniau
heblaw yr eiddo priodol ei hun. Oherwydd hyn, mae dysgu cyn- aniad y Seisneg
yn orchwyl pur aräiawdai'r Cymmro; a chan nad oes dim, hyd y gwyddys, wedi ei
gyhoeddi ar y mater yn Gymmraeg, ymesgusodir am dreulio cryn lawer o'r
llyfi-yn yma iV egluro.
§9. Gelìir rhanu y cynaniad Seisnig yn tìri dosparth- — Seiniadaeth,
Meintiolaeth, ac Aceniad. Mae gan y pethau hyn y fath effaith ar eu gilydd,
fel, wrth ymdrm â*r naill, y bydd rhaid cymmeryd yn ganiataolfod yÚeill yn
ddealledig*. Nid yw o bwys chwaith eu hegluro yn ol eu cyflead yn yr adran
hon; gan hyny, ymdrinir â hwynt, o ran cyflead, yn y drefii a dybir, wrth
h^ied yn mlaen, a fyddo yn fwyaf manteis- iol i'r efrydydd ddeall y prif bwnc
— y cynaniad Seisnig.
SEINIADAETH.
§ 10. Seiniadaeth a eglura sain y llythyrenau oll — y llafar- iaid a'r
cydseiniaid* Cymmerir yn ganiataol fod yr efrydydd yn gwybod pob peth a ellir
wybod am lythyrenau, siílau, a phethau ereül, trwy gyfrwng gramadegau
Cymmreig (§1,2);
|
|
|
|
|
(delwedd B4613) (tudalen 005)
|
SEDÍÎADAETH. 5
hyny nid eglurir dim, hyd y cofir, a fyddo wedi ei eisys yn foddhaol yn y
Gymmraeg.
111. Dylai y dysgadur ddeall nad yw y gwahanol enwau a
pir î*r Uythyrenau, o nemor bwys, ona mai eu seiniau a'u ithrediadau àx eu
gilydd sydd yn bwysig. Mae llythyr- i, yn hyn, i raddau, yn debyg i ffugrau
rhifyddol, neu ^ddion alsoddol; ychydig o bwys ydyw wrth ba enwau y Tir
hwynt, os gwybyadir eu harwyddoc&d. Mae hyn yn
lonedd nodedig gyda golwg ar y Seisneg (§ 8).
|l2. Gan na roddir i'r llythyrenau Seisnig eu sain
rddorol yn yr arddy^raff braidd yn ddim mynydiach na
sain arall (§8), md yw yr egwyddor o nemor werth
reiniad i gynaniad yr iaitn; er hyny, dichon y byddai
|fuddiol i'r efiydydd, mewn rhai amgylchiadau, wybod egwyddorol y
llythyrenau.
)DOR GYFFBEDIN Y SEISNEG, GTDAG ENWAÜ T LLTTH- TBENATJ YN GTMMRAEG, A GEnilAÜ
CTMMREIG TN
DANGOS EU GRTM.
1. A, a — e, fel t yn lle.
2. B, b— bî, fel ô yn bid.
3. C, o— 8i, fel 9 yn sil.
4. D, d — di, fel d yd. dig. 6. B, e—i, fel i yn líi.
6. F, f— eff, fel ff jrn effaith.
7. G, g — dshi, fd j yn Job.
8. H, h — eitsh {emo yn iinîg: grÿm, hi).
9. Tj ì — ei, fel ei yn lìeidr.
10. ^ j— dshe, yr ìin o ran grym a g, rhif 7.
11. K, k — ce, fel c yn cel.
12. L, 1— el, fel l yn hel.
13. M, m — em, fel m yn llem»
14. N, n—en, fel n yn llèn.
15. O, — ^tebyg i o yn llo.
16. P, p— pi, fel p yn pig.
17. Q, q — ciw, feì c yn oiw.
18. R, r — a*r, fel r yn a'r.
19. 8, 8 — es, fel 8 yn estyn.
20. T, t— tî, fel í yn ti.
21. V, u — ^iw, fel iw yn iwrch.
22. V, Y—fi, fel / yn myfi.
23. W, w — dybliw (cmo yn nnig), fel w yn wab.
24. X, z — ecs, fel cs yn cecsan.
25. Y, y — ^wei {emf yn unig,) fel t yn iÀd.
26. Z, z dsed, tebyg i « yn ysblenydd.
|
|
|
|
|
(delwedd B4614) (tudalen 006)
|
6 Y LLAFARUID.
§ 13. Y nod yma — a ddyiK>da gyfortaledd: a — e, hyny yw, a sy gyfartal o
ran saìn i e, Enough, î-nýffy^ h. y. enoujfh^ sygy&rtal o ran sain i
i-nýff, &c.
§ 14. Mae sain ewyddorol ff, a\2, rhif 7), a j\ (12^ riiif 10), yn estronol
i'r Gymmraeg. Yr im yn hoHol ydjrw seàn y ddwy lythyren, er liod eu henwau
egwyddorol yn wahanoL Nî» gellir dyno^ eu sain à Uythyrettau Cvmmreig yn weii
nag y gwnaed yn y daflen uchod, (§ 12, rmf 7, 10)« Ciwìr elfenauy
sainymaywtM; yfibrddi&râoTsaîn dan sylw yw gosod y tafod yn safle d, ac
ynganu zh yn dd^yfirwng o flaen imo'rUafariaid — dzhefdzhit&c^ £dr. §15.
Mae sain eg^dd- orol y ddwy lythyren yn nechreu y çeiriau cynnefin, John,
Jcò, Jeremia, Joel, Jona, &c.: J a ddefiiyddir yn y Uyfiryn hwn i ddynodi
y sain dan sylw o eiddo y ddwy lythyren, g a^ am ei bod yn fyrach a harddach
na dzhi a dzhe; ac y mae eî sain yn eithaf adnabyddus.
§ 15. Z, o ran ei Uun a'i henw, sydd estronol i'r Gymmraeg; ond o ran ei
sain, mae yn dra thebyg, os nad yr un yn hollol âg 8 Gymmreig pan ei dUynir
yn ddigyfrwng gan lythyren leddf, megys yn yẃryd, y«äori, ysgafa, Mae z
yn dal yr un berthynas àg « ag a ddeil b êi Pfd k t, &c., gan hyny, nid
yw z yn ddim amgen na sain leddf 8,
Y LLAFARIAID.
§16. YLLAFARlArDsyddynyregwyddorywà,e,t,o,ií. W a f/ hefyd a elwir jn llafariaid
pan na fyddont yn dechreu gair neu sill î ond prif nodwedd y ddwy lythyren
hyn yw ym- gyíuno à llafariaid eraill i ílurfio deuseinìaid ,' am hyny,
priodol y gelwir hwynt, cyfunollaid. Edr. § 167 — 170.
MEINTIOLAETH Y LLAFARIAID.
§ 17. Wrth feintiolaeth (yr hyn a elwîr vn Seîsneg, g^uari' tüy) y llafarîaîd,
y golygir parhad eu sain rel hîr, canohg, ac attededig.
^ Sylwer mai sain briodol y Gymmreig, fel yn mpn, yr, íyrfa, a ddefnyddir bob
amser yn yr engreifftiau o^nianiadol, ac nid ei sain benthyciol, fel yn ce%],
ceff-«l, Cofier hyn!
|
|
|
|
|
(delwedd B4615) (tudalen 007)
|
r UJIPAAIAID. 7
yn (1.) Pan yn diweddu «11, «e — mi,/ee — ffl. l^ani nad yv yn
IdilynedÌg; a síllau o'r fath
lewn tìü pan yii cael ei dilTn ilt; feel, HîL Yn y sefyllfa hedig, am ei bod
yn cael ei o'r natur yma a elwir hefÿd,
■rn sill rhydd acenol: medium, « ttcenol:
tneetìng, mtt-inR: ì: rose-free, r6z-lri. ad ddigwydd yn (1.) mewn
mi-an-dyr,- cher™,' eAer-ri. cenol: cMrrŵs, cAer-ria. Nid iwfdd un amser
mewn aillau i'r meintíotaeth hyn bob anuer ilynol pan ddìgwyddo mewn
ttaledig y llafariaid a ddilynir 1 BÌU, a gall ddigwydd yn
Wí, cûl-pît iisiol: rU, ffit
íianfodol fyr, pa un bynag aì d%wyddo, gan fod y gydäain er yn eì attw yn
chwim, ac yn Teoig pan yn anacenol. fcl y th seiniau y ddau ddosparui liddo y
cyntaf, o ran ansawdd iolaeûi. Mae yr í yn coalpŵ ne,medium,fnestíng.
Maeyr
1 yn T seirîau Seîmig ydynt dea-; ond Uytliyrenau italüdd yn y
penodol, Fel hjn, yn jr adran leisDig meander a cherry, ijdd yn Bylw; ond jr
r ItaMdd yn nghyn-
italsjdd yn nghjnaDÌäd ẂerrPf 1 ì ddynodi geinian pSDodol. Ám
ÌT7,ftc. Y cA italtídd B ddefn- Y IlyfT hini, i ddjnodi y aain gyf-
i megjíynÉftjiír, tshe'rjondjny mìn dán Bjlv k ch italaidd ^ ji
byrdeb, ac am fod sain Seiamg
|
|
|
|
|
(delwedd B4616) (tudalen 008)
|
8 MEDÍTIOLAETH Y
LLAFARIAID.
{ yn cosiìptt yn llawn mor debyg i'r w yn y gair Cymmreig ctií, ag ydyw i'r i
yn y gair Cymmreig cip, Dylai yr efiydydd gofio hyn yn ofalus, a seinio yr i
dan sylw yn gyffiredin, megys rnwng sTaîn « ac i Gymmreig.
§ 21. Yn unol â'r eeluriadau hjTi, sylwa y Dr. Latham yn dra phriodol wrth
ymorin â meintiolaeth y llafariaid: —
(1.) Fckl yr holl lafariaid hirion yn annibynol, ond nad yw yr holl Isoariaid
annibjiiol yn hirion.
(2.) Fod yr holl lafariaid dÌDynol yn fyrion, ond ns yw yr noll lafariaid
byrion yn ddibynol.
§ 22. Mae sain ganolie y llafariaid yn dal perthynas gyfartal braidd â'r hir
ac à'r attaledig: a gellir dynodi j meintiolaeth hir a'r canolig â'r gair
cÿflawn; am fod y canohg yn gystal a*r hiryncynnwys sain g^awn a
diattalyllaiariaid(§21, 1). Oellir dynodi meintiolaeth canolig ac attaledig y
llafariaid à'r gair ìỳyr; oblegid hyr ydyw y dosbarthcanolig yn gystal
a'r attaledig (§21, 2). Yn unol â hyn, dyma feinüolaeth y llafariaîd ýn ddau
ddosparth, sef cyflawn a byr. Mae dealí meintiolaeth y llafariaid o bwys er
medru cynanu y Seisneg yn briodol; ac er mwyn gwneyd y pwnc mor eglur i'r
efrydydd ag y gellir, rhoddir taflen ger bron o feinüolaeth cymmariaethol yr
holí lafariaid Seisnig, yn yr hon y çwelir y tri dosparth ciybwyll- edig —
^hir, canolig, ac attaleoig, a'u holl adraniadau, ar unwaith.
■ •!■
í'i
"'ì
|
|
|
|
|
(delwedd B4617) (tudalen 009)
|
9 ■«■in
îhi
.Î..Î.
I 1 I i
S
|
|
|
|
|
(delwedd B4618) (tudalen 010)
|
10 MEINTIOLAETH Y
LLAFABIAID.
§ 24. Yn y daflen flaenorol, trefhwyd y llafarîaid Seîsnig^ ^m y moddag y
dilyna y s^niau eu gilydd yn naturiol — 1. e — î; 2. a— e; 3. ah — ^a; 4. au
— o; 5. uh—y; 6. o — o; 7. oo — ^w.
§ 25. Y golofh gyntaf a ddengys pa sawl llafariad seml, waiianol, sydd yn yr
iaith Seisnig; a pha rai ydynt.
§26. Ydrydedd,ybedwaredd, y bummed, y chweched, a'r smthfed golofh, a
daangosant wahanol feintiolaeth pob un o'r 1 llafariaid, a chynaniad y
ffeiriau a*u cynnwysant
§ 27. Yr ail golofh a ddengys mewn pa sawl math o sillau gaU pob memtiolaeth ddigwydd.
§2Ì8. Y llafariaîd sydd yn destyn eglurhad yn y daflen, yn j^tsl a thrwy yr
holl lyfir, yw y rhai sy wedi eu hargraffìi a ythyrenau Italaidd yn y geiriau
Seisnig.
Dichon y tybia rhai fod y daflen dan sylw yn fwy cywrídn nag ydyw o ymarferol;
pynag beth am hyny, mae mor ymar- ferol fel nas gellir cynanu y Seisneg yn
gywir heb fod yn deall eî chynnwysiad.
^
EGLUIIHAD AR Y DULL A DDEFNYDDIR YN YR ENGREIFFTIAU CYNANIADOL, YN Y LLYFR
HWN, I DDANGOS MEINTIOLAETH Y LLAFARIAID.
§ 29. Pan derfyno cynaniad gaîr neu sill à rhjrw gydsain, neu gydseiniaid,
heb law r (§77, &c.), y sain fer neu attaledi^ a roddir bob amser Vt
llafariad fyddo yn y cynaniad, os na íydd nòd uwch ei phen i ddangos yn
walîanol: man, man; úact, tract; hread, bred; hreaâ, brest; pt^y, pit-i;
mendinffj mending (§ 23, coi. 6^.
§ 30. r an fyddo sam hir i lafanad mewn gair neu sîll yn terfynu â rhyw
gydsain, neu gydseiniaid, rhoddìr y nôd yma ^" * bob amser uwch ei phen
yn y cynaniad, i ddangos hyny, fel hyn: îeet, fl!t; ìeaat, list; mate, mêt;
patnÿ, pênt; latindry, lândri; reca/, ri-col. (§ 23, col. 3.)
§31. Hir neu ^anolig, o angenrheidrwydd, ydyw sain pob llafariad mewn sillau
rhyddion: m^, mi; may, me; Sotan se-tyn; taày, le-di.
> Mae yr aceiẃadjüi disgyn bob amser ar y sill y byddo y nôd dan
«ylw uwch ben llafariad yn y eynaniad: fel y gweur yn totMtdry, lAn-dri;
reco/, ri -c^l.
|
|
|
|
|
(delwedd B4619) (tudalen 011)
|
MEINTIOLAETH Y
LLÂFABIAID. 11
BHBOLAU I ADN ABOD MEINTIOLAETH T LLAFABUID.
{32. Trholl lafarûûd, oddi eîthr t,pan o dan yr acan, ac o flaênun gjrdsain a
ddilynîr gan ia,io, neu ion, a seinir yn hirion: legoföi, n-gé-li-a; foŵb,
ffó-li-o; adhesûm, ad-hi-zhyn; intru- «b», in-trw-zhyn; confusion,
con-ffiw-zhyn.
Eíthr: gkK?uitor, gl&d-i-e-tyr; batta/Mm, bat-tal-iyn; discre- tion,
dis-cresh-yn; no^ibnal, nâsh-yn-yl; rationaì, rásh-yn-yl.
S33. J, yn yr 1111 sefyUía a seîmr jti fer: isnìitia, mi-Ush-a; punctà^îb,
pyngc-til-io; contn^Mm, con-trish-yn.
§34. Úafarìaîd yn di^yírwng ra^aenu »fy, neu ety, a seinir yn hiiìon: àeHy^
di-i-ü; 'çiety, péi-i-ti.
{ 35. Pan rafffla^io oydsain ý terfyniadau ity, ety, bydd i>ob llafiiriad
acenola fyddo o'u blaen, odoi eithr m, yn fer: polarti^^, poJár-i-ti; 8everŵy,
si-fér-i-ti; djsinity, di-fin-i-ti; curiom^y, ciw-ri-6»-i-ti.
Eithr: Tarity, ré-ri-ti; scaraity, scŵr-si-ti.
§ 36. U fu^nol, pan yii rhaffflaenu un gydsain ac ity neu ety, a seinir ito
.- un'punity, im-piw-ni-ti; opportt/nü^y, op-por-tiw- ni-tL
§37.^ ÎTacenol, pan o flaen r a chydsain arall, ac yn rha|^- flaenu ity, a
seînirychydigyn hwy nag y yn v gair Cymmreig tytfa: curmtUf cÿr-fi-ti;
tacitt^rn%r, tas-i-t^-ni-ti.
§38. Pob llafariad acenol, oddi eithr u, o flaen un gydsain a'r terfynîad ŵ?,
neu ical, a seinir yn fer: satantc, se-tan-ic; poẅtco/, po-ét-i-cyl.
§39. í/, yn yr un sefyllfa, a seinir fel iw: cuhic, cîw-bic; rúmical, miẃ-zi-cul.
§40. Bydd y llafariad acenol yn fer bob amser yn y sill olaf ond dau o eiriau
a 4eriynant yn
íaírttÿ-^loquy=tíb-lo-cwi. «^ropÁi^— apo9troph7=a-pò8-iro-phi. wiŵr—
barometersrba-rom-i-tyr. g€mal — dia^nal=dei-ág-o-n^l. TOrouê —
carmvoroii8=cár-nu-o-T7B. feroua — Bomnt/eroiissssom-níff-er-yB. ^«OM*—
mellt/luou8=mel-líff-liw-y8. ^^uerU — ^mell0uent=mel-líff-liw-ent. parous —
oytparou8=o-fíp-a-ry8. cracÿ — ari8tocracy=ar-is-tdc-ra-Bi. ^on^y^coBmi^onysscos-mdg-o-ni.
pkony—8ympìiomsxìm-ffO'm. Tiomp — astronomy=a8-trdn-o-mi. ^07^2^ —
anaíomy=a-nát-o-mi. pafÂy— «nttpathy=aQ-típ-i(-thi.
§ 41 . Oan nas dichon i ynganiad amddifad o gyfartaledd fod yn hyfiryd i'r
glust; a chan fod meintiolaeth neu gyfartaledd
|
|
|
|
|
(delwedd B4620) (tudalen 012)
|
12
ams
YR ACEÍíIAD 8EISNIG*
yn
ser mewn ynganiad yri mawr ddibynu ar iawn acemady eîí mlaen yn bresennol i
sylwi ar yr aceniad Seisnig.
YR ACENIAD SEISNIG.
§42. Mae y fath efifaith gan aceniad ar sain y llythyrenau Seisnig, yn
neilltuol ar y llafariaid, fel y bydd rnaid eym- meryd yn ganiataol yn fynych
fod yr aceniaa yn ddealledig>9 wrth egluro gwahanol seiniau y llafariaid.
Oherwydd hyn, tybir mai yn y man yma y bydd yn fwyaf manteisiol î'r efiy d-
ydd gael cyfiarwydayd ar aceniad.
EGLURHAD AR Y DULL A DDEFNYDDIR YN YR ENGREIFFTIAi; CYNANIADOL, I DDANGOS
ACENLU) GEIRIAÜ.
§ 43. Mae yr holl eiriau sydd heb un nôd acan uwcli ben y llafariaid, nac ar
ol sillau, yn yr engreifPtiau cynaniadol, i'w hacenu fel pe baent Gymmraeg,
ar y sill olaf ond iin; ^^gy^i «fltan, se-tyn; mcwding, mend-ing; abrasion,
ab-re- zhyn; redempúon, ri-dem-shyn; abdicaüon, ab-di-ceHsh.yn. j predecmor,
pred-i-ses-yr, &c.
§ 44. Pan ddigwyddo yr acan fod ar ryw sill fer, nen ar r y w sill rhydd mewn
gair, heb law yr olaf ond un, dynodir lii â'r nôd yma (') uwch ben y
llafarîad neu ar ei hol, fel hyn: cui^ Yocate, ád-íb-cet; affect, aff-fiect;
notary, nó-tyr-i; noíorîous, no-tó-rí-ys; resurvcy, ri-syr-fé, &c.
§ 45. tan fyddo yr acan ar ryw sill hir caethedig, dynodîr hi bob amser yn y
cynaniad, â*r nôd yma ("^^uwch ben y llafariad (§ 30, a'r nodiad 30):
danger, dên-jyr; enrol, en-rôl; superfluous, su-per-fläiw-ys,s&c.
RHEOLAU ACENIADAETH.
DEUSILLLm).
§ 46. Y deusilliaid, geiriau deusill, a fíurfir trwy chwanegn terfyniad at
wreiddair, a acenir yn gyffiredin ar y sill flaenaf: chiídìati, cAeild-ish;
A;m^dom, cing-dym; JttlnesB, ffwl-nes.
|
|
|
|
|
(delwedd B4621) (tudalen 013)
|
RHEOLAü
ACENIADAETH. 13
§47. Y deusillìaid a fiurfir trwy ragddodi sill at wreiddair, a acenir yn gyffiredin
ar yr olaf: hegetf bi-gét; retum, ri-t^m.
§48. Am y deusilliaid sydd yn sylweddeiriau a pherwydd- iaid, y sylweddair yn
gyflfredin a acenir ar y sill flaenaf, a*r per- wyddiadar yr olaf: oòject,
áb-ject (sj/L); eibjectf ab-jéct (jper,),^
Eithr: nid acenir perwyddiaid ond anfynych ar y sill naenaf, eithr
sylweddeiri^au a acenir yn fynych aryrolaf: de%Aÿ, di- léitjperfMm^, per-fl5ẃm.
§ 49. Y deusilliaid a derfynant âg y, our, ow, le, ùh, c, ck, ter, age, en^
et, a acenir braidd bob amser ar y sill flaenaf: crannYf cran-ni; /abour,
le-byr; wülow, wil-o; oatúe, bat-tl; òanish, ban-ish; cambric, cêm-bric;
cöwsock, cas-yc; battetf bat-yr; mrt^e, cur-ij; Jìisten, fias-s'n; guiet,
cwei-et.
Eimr: sàlaw, al-lów; a.vow, a-fów; endow, en-dów; helow, bi-ló; hestow,
bi-stó.
§ 60. Sylweddeiriau deusillog yn terfynu âg er, a acenir ar y 8Ü1 flaenai:
eanker, cang-cyr; aanger, dên-jyr.
§01. Perwyddiaid deusiflog yn terfynu à chydsaîn ac c fud, neu rai à
deuseiniaid yn y sill olaf, neu rai yn diweddu â dwy gydsain, a acenir ar y
sill olaf: conspire, con-speiV'; escape, es-cêp; appeas^, ai>-pîz; attend,
at-ténd.
§52. Sylweddeiriau deusillog à deuseiniaid yn y sill olaf, a acenir yn
gyffi-edin ar y sillhono: applatise, ap-ploz; assawít, a»4olt
Eithr: geiríau yn teríynu âg ain: mountatn, mown-tin; certaín, scr-tin.
§53. Deusillìaid y byddo dwy lafariad ynddynt, yn cael eu hysgaru yn y
cynaniad, a acenir yn gyffiredin ar y sill flaenaf: lion, lei-yn; rŵ>t,
rei-yt; Iŵir, lei-yr.
Eithr: create, cri-êt.
TEISILLIAIJ).
§ 54. Y geiriau teirsill a fíurfir trwy gyssylltu terfyniad â
bwynt,neutrwyragddodi sill atynt, a gadwant aceniadygair cyntefig: tendemess,
tén-dyr-nes; hespatter, bi-spat-yr.
§ 55. Trisilliaid yn terfynu yn om, al, ion, a acenir ar y sill flaenaf:
arduous, âr-diw-ys; capìtal, càp-i-tyl; m^ntion, men-shyn.'
^Mae cy£res bur gyflawn o'r rhai h^m yn " Smarfs Woillcer
RmodeUed," "Principles of ProwimciaMon" 83, note 83.« Edr.
Wyd, " WaUcer's Pronowneing JHctionary;" Pri/n, o/Pron, 492;
"BuUer'8 Etj/mological," lOlst Edüion: tudal. 48.
*Afention, a geiriau Cjrffelyb, a silliadir yn dair sill — men'ti-on, ond a
gynanìr yn ddwy gill, tel yn yr adran uchod.
|
|
|
|
|
(delwedd B4622) (tudalen 014)
|
14 EHEOLAU
ACENIADAETH.
§ 56. Trisilliaîd yn terfynu yn ce, ant, ent, íUe, a acenir ar y nllflaenaf:
countenanoe, cown'-ti-nvn8; «^gant, él-i-g^ynt; armament, àr-ma-ment;
jtiropaget,prop-a-get.
Ëithr: geirîau yn tarddu o rai a acenir ar y sill olaf, nmi eirìau à
lla&rìaid o fiaen dwy gydsain yn y büI ganol: conmy- ance, con-nin^ps;
promuí^rate, pro-myl-get.
§ ô7. Trisilliaid yn terfynu ag y, aacenir yn gyffî*edin ar y sill flaenaf:
c»-tity, én-ti-ti; «pecify, spés-i-ffei.
§ ôS. Trisilliaid yn terfynu â le, re, a acenir ar y sîll fliaenaf: /é^^ble,
léj-i-bl; ^A^tre, thí-a-tyr.
Ëithr: disctple, dis-sei-p'l; example, egz-am-p'l; ine^ture, in-den-tìwV.
§ 59. Trisilliaid yn terfynu yn ude, a acenir ar y sill flaenaf: phnúìMàe,
plén-ti-tíwd.
§60. Trisilliaid yn terfynu yn ator, a acenir arysillganol: spectotor,
spect-te-tyr.
Eithr: orator, ór-o-tyr; se^ator, sén-a-tyr; òa^Tator, bàr- ra-tyr; /^ator,
lég-a-tyr.
§61. Tnsilliaid à deuseiniaid yn y sill ganol, neu à llafar- iad o flaen dwy
gydsain, a acenir ar y sill ganol: en(2eavo\ir, en-def-yr; domefitic,
do-mes-tic
§62. Y trisilliaid a acenir ar y sîll olaf, yn gyffiredin a ddeilliant o'r
Ffirancaeg, neu a flurfir trwy ragddodi sill neu ddwy at sill hirsain acenol:
acguiesce, ac-cwi-és; oyercharge, o-fyr-üMrj.
|
|
|
|
|
(delwedd B4623) (tudalen 015)
|
(15)
AMBYSILLIAID.
§ 63. Amrysilliaid, neu eiriau o tsry na thair sîll, yn gy- firedin a
ddilynant aceniad y geiriau o'r sawl y tarddant: arro- gating, ár-ro-çe-ting;
incontmently, in-cón-ti-nent-li, &e.
§ 64. Amrysilliaid yn terfynu yn fe yn çyftedin a acenir ar y sill flaenaf:
awicabíe, àm-i-ca-b*l; c^«picable, dés-pi-ca-b'L
Ëithr: ^eiriau y byddo dwr gydsain yn y sill ganol: megys, combustíble,
com-býs-ti-b'l, äc.
§ 65. Amrysilliaia yn terfynu yn ia, to, cal, ion, ous, ty, a acenir ar' y
sill olaf ond dau: cyclopcedia, sei-cdo-pl-di-a; punc^t/io, pyngc-tü-i-o;
des^tícal, des-pót-i-cyl; sait)ation, sal-fe-shyn (nod. 55); volt^tuous, fo-lýp-tiw-ys;
vicŵ)riou8, fic-tó-ri-ys; acíŵity, ac-tíf-i-ti.
§ 66. Er bod y rheolau hyn yn rhai defnyddiol, fel y sylwa y l)r. Johnson;
eto mae iddynt gynnifer o eithradau, fel y cyferfydd yr efrydydd âg aml air
nas gall benderfyrn\i ei aceniad heD droi i eiriadur cynaniadoL
HHEOLÂU ACENIADAETH.
16
€7. Tybir mai y cyfarwyddyd goreu i gyrraedd ì&im aoen-
I yn gystal a chyiiaiiìad geirìan Seisnig, ydyw tafleni a
iyoesau o eiriau ŵedi eu tieâia yn <^ eu haceniad ar y sill
"^''' yr aîl, y drjrdedd, &c^ ynghyda mynyc^ ymdìwiliad
geiiiadur cynaniadol da.
. Mae Uuaws o^ silliaduron {tfeUmÿ hoohs) yn cyn- y cyfryw dafleni a
chyfresau, ond md ydynt "wedi eu mor fanteisiol i'rhunanefì-ycẃdd
ag y gelhd eu ffurfio. r mai y rhagoraf yw "^utter's Óradatíona tn
RMding and 'mg^^ a " BieUef^a Etymological JSpelling Booh.^^ Ì69. Ýn y
" Gradatíona,^* tudaL 136, mae cyfires o eiriau hawdd eu cynanu; ac uwch
ben y çyfres, mewn llythyr- 1 mâa — ^** jiecerded on thejìrst gyl/aole:"
h, y. Acenedig ar i^ gyntaf. Yn agos i odre yr un ddalen, mae cyfres
"ely D, ac uwch ei phm — ^^Accerẃed on the second syüwle: "
nedig ar yr ail sill. Mae cyfresau cyffelyb, tudal. 137, , 142-«147, Ì51—
153. Tudal. 157—160, mae cyfresau o au teirsill, acenedig ar y sîll gyntaf.
Tudal. 161 — 163, i teirsül, acenedig ar yr ail silL Tudal. 164, rhai
teirsül, tiedie ar y ^yaedd silL Tudal. 165, cyfres o eiriau eìrsm,
acene<^ ar y sül ^yntaf. TudaL 166, 167, rhai ieìrsîU, acenedîg ar yr ail
SSl. Tudal. 168,rhai pedeirsül, nedig ar y drydedd sill. Mae y geiriau sydd
yn y " Grada- w" wedi eu dethol yn ofalus a medrus — y rhai hawddaf
cynanu sydd yn yr iaith.
§ 70. Gwedi ît efirydydd fyned drwy y cyfresau crybwyll- ig o'r "
Chradations^ caiff gyfresau o eìriau mwy dyrus yn 8 Etÿmohgical SpelUng
Boohí' (§68ì, tudal. 1—24, dangosiad uwch ben pob cyfres ar ba silí y mae 'r
acan. l. Ar ol i*r efrydydd ymçynnefino à'r ^einau sydd yny ,u crybwyUedig,
byddai yn bur fuddiol iddo myrio yr _ (/>aríîi.) o "-8wí<er'«
BÍgmological Spelling Èook/'er gugeiriau syddogyffelybgynaniadond o wahanol
lythyr- " ac ystyr. Mae oyfres bur çyflawn o'r rhai hyn, tudíal. , weoi
eu trefiiu yn ol sam y llafariaid a seinir yn- nt. Dynodir sain y llafariaid
sydd iV seinio ynddynt, fel: **Like a in mate,*^ h. y. fel a yn mate, mêtj
ofe, êl; él; ait, êt; eight, êt; ate, êt, &c. Tudal. 25: ** Like a
mare" fel a yn mare, meV. Tudal. 26: ^^ Like a in " fel a yn miat,
mat. Tudal. 27: ^*Like a in mart,** fel a mart, mart, &c. S 72. Tudalen
35, mae cyfres o eiriau o un a dwy sill a
'Ehoddir enwau Uyfrau Seisniff yn Seisneg, fel y gaUo yr tydydd wybod But i*w
hercbi gan lynrwerthwyr.
iran
|
|
|
|
|
(delwedd B4624) (tudalen 016)
|
16 SEINIAU Y
LLAFABIAID SEISNIG.
seînir yn gyffelyb mewn ymddîddan cyffredin: megys, dire^ deiV; dyer, deiV —
ynfanwl, dei-yr;^re, ffleV, ffle-yr, &c.
§ 73. Tudal. 36: geiriau a gam gynanir yn íynych, naill ai trwy beidio seinio
y llythyren r yn yr olaf o bob par, neu tarwy ei seinio yn y blaenaf: — ah! a;
are, a', yn gywir âr; almm, àmz; anm^ âmz, yn briodol ârmz, &c.
§ 74. Tudal. 37: geiriau lled gyffelyb o ran sain, ond a wahaniaefhir txwy
fod y blaenaf yn meddu sain «, aV olaf yr eiddo z; adyic^, ad-féis; adYÌ«e,
aa-féiz; ass, as; a«, az, &c.
§ 75. Ehy faith fyddai rhoddi engreifftiau oV holl gyfresau ardderchog sydd
yn " Silliadur Butter," hyd tudal. 60, yn y sawl y dylai yr
efrydydd fod yn berffûth gjynnefin. Gallai eu gwneyd yn fwy defnyddiol byth
iddo ei him trwy gyn- northwy geiriadur cynaniadol, ac im Seisneg a
Chymmraeg-y ped ysgrifenai hwynt oll, ynghyd â'u cynaniad a'u heglurhao, fel
hyn: —
§ 76. Nis annogir y dysgadur i fyfyrio y cyfresau crybwyll- edig yn fanwl,
nes iddo ddarllen y cyWwyddiadau a'rrheoíau a ganlynant, ar sain y
llythyrenau, am y dangosir yn y rhai hyny y modd i gynanu Uythyrenau a
sillau. Hefyd, goíaled am beidio trysori im gair yn ei gof heb fod yn sicr o^
iawn lythyreniad, ei gynaniad, ei aceniad, a'i ystyr; a thuag at hyny, gwnaed
ei hun yn berffaith gynnefin â r rheolau sydd yn y treithddyn hwn; ac ar bob
amgylchiad o ammheuaeth, ymofyned â^i eiriadur cynaniadol, ac à*i un Seisneg
a Chym- mraeg. Caiff çyrfarwyddyd sut i ddeftiyddio y cyfiyw, ar ol myned
drwy sain y Uythyrenau.^
SEINIAU Y LLAFARIAID SEISNIG.
Effaith yr R orchfantol ar y llafariaid rhagiflaenol iddù
§ 77. Mae i*r r yma effaith neilltuol ar y llafariaid Seisnig; a thybir mai
cyn ymdrin â saîn y llafariaid y dyhd egluro hyny. R, pan yn rhagflaenu llafariad
ar ddechreu sill; neu.
ór-i-jin; ôorrow, bor-ro.
|
|
|
|
|
(delwedd B4625) (tudalen 017)
|
lAFARIAID
SEISKIG. 17
ríad yn niwedd Btll, ac heb gKel ei raU,neUiyncacleidiljTigíuirvw lurdoddiadol
agorchfantol, Mae çoa àsainyliafariaidgorchfantol ja Sar, flär; for, ffor,-
fur, ffvr. iww yn cario sain orchfiuilof r »', hard, vn hà'd, cord yn eú'd, a
Ellia eu bod vn diflanu yr r ar î ar ol y dwylafariaid a ddynod- -e, braidd
yn mêy, air, èy; mere, pẃy; &c,; ond dylid gochel yr □edd
Smart, as y dyhd gochel fyllfa.
orchfantol yn dullneddu y llaf- 1 a'i rhagflaeno; a hod Uedaain at. Mae Smart
yn rhoddi yr u iriaid sydd yn rhagflaenu ei eg- '3, er engr. mare, mSur, méyr;
5uT, mòjr; mi're, mîi/r, mei^T; 'lw i'w chlywed yn wahanredol I lafariaid
hlrgain (oddi eithr ah, iaid; aef rhyngddi a'r rhai hynì o^ oí; M, iẃ:
mare, me'r; fair,: autre, mo'r; boar, bo'r; poor,
ntol yr r yn mhob sefyllfii, yn àg r italaidd, megys y gwelir rybwyUedig {§
79) mewn geîrau [ ftc adacenol, à thohiod (') yn dd, orchfantol; ond mewn
sUlau 1 ddeihyddir yn gyffredin, i ddy-
C TR -í.
eisnig bedair o brif seiniau: a a ya psalm (523, rhif. 3, col. I. 3), ac
ayn/at (§23, rhi£ 3,
jn yma yn diweddu yn twy add- ddo me^ at sain e, i; gan hyny, seiniad. Clywir
y sain ii] pay.
|
|
|
|
|
(delwedd B4626) (tudalen 018)
|
18 SEINIAU Y
LLAFARIAID SEISNIG.
Ee; pane, pên; pam, pên; y sawl, yn ol Smart, a ^ynattir raiad jn pêi, pêin.
§ 84. Gallesid dynodi y sain j-ma yn briodol àg (b, ond rha^ dwjn i fewn
arwyddnodau dîeithrol, dynodir sain gyntaf yr a yn yr engreifftiau
cjTianiadol, mewn sillau acenol, caetn- edig, àg ê: mate, mêt; tatlor,
têl-yr; ond yn míhob sül rhydd, ac mewn sillau anacenol, caethedig âg e: pay,
pe; nosal, ne-syl; retoil, ri-tel.
§ 85. Af a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau a ddiweddant âg un gydsain ac e fud: hàbe, bêb; place,
plês.
Eithr: boífe, bad; hat'c, haf; afe, et; axe,^ acs.
(2.) O flaen ng neu st ac e fud: changey cAênj; i^aste, pêst.
(3.) Fel eithrad yn ba«s, bês.
(4.) Pan yn diweddu siÚ acenol: paper, pepyr; spectotor, spec-te-tyr.
Eithr: father, fia-ddyr; papa, po-pâ; water, wo-tyr.
(5.) Mewn sillau acenol yn diweddu â chydsain ac e fud, yn nherfyniad geiriau:
persuaeié, pyr-swêd; opa^t^, o-pêc; mena^e, men-êj.
(6.) Fel eitnrad yn ambsace, êmzes; cambric, cêm-bric; Cambridge, cêm-bridj;
chamber, cAêm-byr; ancient, êiiHshynt; angel, ên-jyl; danger, dên-jyr; a'u
hanedigion.
Yr A 1 ojlaen R,
§86. Mae sain yr A \ wrth ddiweddu pan o flaen yr r orchfantol, yn gogwyddo
at sain yr y GjTnmreig, yn hytrach nag at sain yr t (§ 83). Edr. § 78—80.
§ 87. A, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill a der^Tiant âg r ac c fud: parc, peV; dare, deV.
Eithr: are, âV.
(2.) Fel eithrad yn char, cÄeV; scarcc, sce'rs.
(3.) Mewn sillau acenol a derfynant âg r ac c fud; neu, pan ddiflano yr e
fud, ac y cjTnmer i ei lle wrth dreigio gair: barely, beVli; preparc,
pri-peV'; panng, peV-ing.
A 2.
§88. -4, yn psalm, sâm (§ 23, rhif. 3, coL 3). Mae sain yra yma yn dra thebyg
i sain yr a Gjinmreig yn câny ond ych- ydig yn lletach a mwy gorcnfantol.
§89. Dynodir y sain yma yn yr engreifîtiau cynaniadol
' Mewn gwirionedd, mae x yn ddwy gydsain.
8ÈlKlAtJ t LLAFARIAIÖ 8EISNIG.
|
|
|
|
|
(delwedd B4627) (tudalen 019)
|
19
lu rhyddion âg a, haa, ì)a; ac mewn sillau caeth- mol, â^ â, haìm, bàm. -4, a
ddynoda y sain yma: — I Mewn geiriau unsill rhyddion: pa, pa; ha, ha; ah, a.
spa, spo.
Mewn geiriau imsill yn diweddu yn th: hcUhf bâth; >âth.
hathf hath.
Mewn geiriau unsili yn diweddu âg If neu Im, yr l: calf, càff; psa^, sâmn.
Alewn geiriau imsill yn terfynu âg lve, yr í a'r c yn: calve, càf; halve,
hif.
Fel eithrad yn latf^A, lâtfî diauffht, drâfít; ac yn y lu, ca»'í, cânt;
ÛLa*n*t, shânt; ac yn chaní, cÁänt. Yn y sillau acenol mewn geiriau a
darddant o'r dos- yna: calver, câf-yr; halfer, hâff-yr; laughter, lâff-tyr.
Fel eithrad yn fother, ffa-ddyr; pa-pa, pa-pâ; com- it, com-myn-aânt;
gallant, gsl-lânt; a'u nanedigion.
Yr A 2 fiaen R,
Mae y sain yma yn ferach na'r eiddo a yn psabn, [íniegys rhwng hono, o ran
meintiolaeth, a sam yr -4 4 fet; ond yn gwahaniaethu oddi wrth y ddwy, i
raddau, rdd effaith yr r orchfantol (§ 78—80).
Y sain yma a ddynodir yn yr engreifftiau cynaniadol lewn sillau acenol; ac âg
a, mewn sillau anacenol.
A., a ddynoda y sain hon: —
Mewn geiriau unsill a derfynant âg r, neu âg r a arall: par, pâr; \ard, lârâ;
starcA, stârcÄ.
Mewn geiriau imsill a derfynant âg rce, rge, rse, neu eya fud: farcc, fíars;
lar^c, lârj; paríc, pârs; cart'c, cârf.
Fel eithrad yn are, âV.
Mewn sillau acenol yn diweddu âg r, pan ddechreuo
ddilynol â rhyw gydsain heblaw r; army, âr-mi; íg, mâr-cing; partìaí,
pâr-shyl.
Mewn blaenddodau anaceiiol, pan ddilynir yr r yn Erwng gan gydsain arall:
armorical, ar-mór-í-cyl; \ ar-tí-ri-yl; ar^dllaceous, ar-jil-le-shys.
A, yn fall, ffol (§23, rhif. 4, col. 8). Nid oes yn y
raeg sain gwbl gyferbyniol i hon: dylid eu hynganu
rddf, yn debyg i y Gymmreig, â'r genau yn fwy agored
-^h ynganu a Gymmreig, a'r gwefìisau yn lled grynhoi,
i ynganu o. ^
Dynodir y sain yma yn yr engreifitiau cynaniadol,
c 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4628) (tudalen 020)
|
20 SEINIAU Y
LLAFARUID S£ISNIG.
mewn sillau rhyddion âg o; ac mewn sillau caethedig âg ô; a chofied yr efrydydd
ei seinio fel y dangoswyd uchod.
§ 96. A, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill a ddiweddant â II: aU, ol; smtiüf smol.
Eithr: nhally shal; pa// mall, pel mél.
(2.) Mewn geiriau unsill a ddiweddant kg lk,yr lyn fad; neu âg Id: hmJc, boc;
ialh, toc; haldf bold; sca^, sc^d.
(3.) Mewn siilau acenol a derfynant âg U, pan gedwir y ddwy yn yr un sill:
pa«ing, pöl-in^; sma?/ness, smä-nes. ^
(4.) Yn y sillau acenol mewn geiriau hanedig o rai imsill yn terfynu â //, er
i un / gael ei dilëu o*r lluossill: a/ways, ôlwez; appa/, ap-pol.
(5.) Mewn sulau acenol o gyfíelyb gyfansoddiad i'r rhai unsill sydd yn yr ail
ddosbarth: ta/^g, toc-ing; fa/eAon, ffolcÄyn.
Yr eithradau i'r rheolau hyn, medd Walker, sydd eiriau o'r Arabaeg a'r
Lladii\.: megys, Alps, alps; Albìon, ál-bi-yn; aspha/tìc, as-ffal-tic;
fa/cated, fiâl-ce-ted, &c.
(6.) Fel eithrad yn spa, spo; water, wotyr; ecl-aí, e-clo; pacha, pa-sho.
YrA3o fiaen ü,
§ 97. Yr unig wahaniaeth rhwng y sain yma a'r eiddo a yn §94, ydyw effaith yr
r orchfantol (§78—80), ac fe'i dy- no<fir yr un fath yn yr engreifftiau
cynaniadol (§ 95).
§ 98. A, a ddynoda y sain hon: —
(1.) Mewn geiriau unsill a ddiweddant âg r, rd, rm, rp, neu rt, pan
ragflaenir yr a gan w neu u: war, vfôr; ward, word; warm, wôrm; warn, wom;
warp, worp; wart, wört; qtuirt, cwort; quartz, cwoí'ts.
(2.) Yn y sillau acenol mewn geiriau hanedig o'r dosparth yna:
erarlike,worleic; u?arder, woi*-dyr; qwar<an,cwor-tyn,&c.
§ 99. Mae tuedd arbenig yn sain yr w, pan yn rhagflaenu ail neu bedwaredd
sain a, i'w newid i sain nirneuferydryd- edda. Felhyn newidia sain a yn arm,
ârm; art, âi-t — i sain a, 0, yn warm, wörm; wart, wo>-t; qwart, cwöi*t —
a newidia sain a yn at; òarTeì, bár-ryl, i sain fer y drydedd a, sef o, ^
whaí, hwot; cwarrel, cwor-ryl, &c. Mae yr a yn agored i'r cyfnewidiad dan
sylw, pan na fyddo y llythyren tr yn ei rnagflaenu (dim ond ei sain), megys y
gwelir yn qwart, cw^rt; qtKmty, cwól-i-ti: yma, mae qu yn effeithio y
cyfnewidiad, am foà qu yn gyfunsain a cw,
Eithr: yr a yn qtuick, cwac; wag, wag; «?írggon, wag-yn; a wax, wacs, a geidw
bedwaredd sain a — a'r un sain, ond ychydig yn hwy, a roddir i'r a yn qnaff;
waft, waflt.
Ai.
13, rhif 3. col. 6). Yr a yma a; JT a yi) psolm, Bâmi ac y mae mmreig yn
paii,
a JTI gyŵedîn gan gydsain yn yr in yn chwìm; oc y mae presen- m i
ddynodi ei memtíolacth byr,
Sat, heb un nód uwch faen yr o
|
|
|
|
|
(delwedd B4629) (tudalen 021)
|
SEINIAU Y
LLAFARIAD SEISNEIG 21
,hath(
adaeenol, ac yn v blaenddodau a neu chwaneg; banish, ban-ish; a, Bg-ra-fe^hyn;
occelerate, ac-
hanu o sylweddeiriau yn teríynu r; tany, târ-ri, o tar; a chofry, , o'r
parwydd to char.
flaet) ü: callow, cal-lo; tji/]ow,
■u (, yn dilyn o yn yr un sill, bydd lan o
flaen ilythyrenau eraiÚ — yn
1 p par (§91). Cofied yt eiryd- dir arwyddnod rwahanol i'r a yn
igreifftíau cynaniadol, oddi eithr
B ddigwydda mewn geirinu fel ^reSl; plan, plan; plant, plant; ach; hae, ÌiÂz;
glaû, glas; íaêt,
i Bill rhydd (sef pan naa dilynir hi ) yn nechreu gau o fiaen yr bcbji, Bcan,
neu yn nherfyniad onacenol
|
|
|
|
|
(delwedd B4630) (tudalen 022)
|
22 SEINIAÜ r
LLAT'AIIIAID SElSNfG.
gair, a seinir megys rhwng sain jt a dìi y Gymmreîg' — yn líawn mor debyg,
neu yn debycach i'r y ag i'r «.• a piLe cynenidallow, arable, -ámeric«,
&c., yn ^-lów, ár-y-bl, y-mér- i-cy, byddid yn bur agos i'r gwir
gynaniad. Ond gan nad yw yr a yn y sefyllfaoedd hyn yn hollol yr mi sain ag y
Gym- mreig, a Italaidd a ddefnyddir yn yr ençreiffitiau cynanîadol i*w dynodi;
a chofied yr efrydyad ei seimo fel y dangoswyd. uchoä, yn y geiriau hyn a*u
cyffelyb: abound, a-bówn'd; among, a-mýng; peipa, pa-pa; baldachin,
bàl-da-cin; cala- manco, cal-a-mang-co; idea, ei-di-a; MessiaA, mes-sei-ŵ
/ ^mericflf, ^mér-i-ca (§ 23, rhif 3, col. 5).
§ 106. Y sain yma a roddir hefyd yn gyffiredin i'r famiod a: a book, a bwc; a
candle, a cand'l; a man, a man, &c. Pan roddir pwyslais ar y fannod a,
seinîr hi fel yr J. 1 (§ 82), megys yn y frawddeg ganlynol, o*r eiddo Fox:
"I never want a word, but Pitt never wants the word," Ei nefyr wont
e wŷrd, byt Pit neíyr wonts ddi wŷrd.
§ 107. Ai mewn sill anacenol, ar ol yr acan, pan eî rha^- flaenir gan c, «',
w, h, c, ch, d, g, h, m, n, r, », t, neu v, a seimr yn gyffiredin fel y
Gymmreiç.
(1.) O flaen c yn yr un sill: caiáiac, câr-di-yc; almamsc, âl-ma-nyc, &c.
(2.) flaen / yn yr un sill: real, riyl; áemaî, di-neî-yl- gradẃo/,
grâc?-iw-yl; cajimbal, cán-i-byl; clerica?, clér-i-cyl; senecÄöf/, sén-esh-yl;
emem^, ém-er-yld, &c.
(3.) O flaen m yn yr un sill: Wìhiam, wíl-i-ym; Elnaei dam, él-mo-dym;
feeaucÄamp, bi-cAym; BirmingÄam, bỳr- minç-ym; amalgam, a-mal-gym;
Abiram, ö-bei-rym, &:c.
Eitnr: geiriau yn terfynu yn çram: ana^ram, án-a-gram; diagram, deí-a-gram,
&c.
(4.) O flaen w yn yr un sill: obtictan, ob-tî-shyn; al<Jer- man,
ol-dyr-myn; orjçran, orgyn; sa/a», se-tyn; distur6an«>ejt dis-tŷr-byns;
attenrfawci?, at-ten-dyns; constancy, cón-styn- si; äsigranci/, fflé-gryn-si;
petu/awí, pét-iw-lynt; tenaTit, ten-ynt; maligwan/, ma-lig-nynt.
Eithr: arti^an, àr-ti-zan; partisan, pàr-ti-zan.
(5.) O flaen r yn yr un sill: linear, lín-i-yr/ heggar, beg- yr; so/ar,
sol-yr/ a,narchg, àn-yr-ci; accesA-ary, àc-ses-yr-î &c.
(6.) O flaen « yn yr un sill: hias, bei-ys; atte, at-lys- Christm«s, cíis-mys;
canvas«, can-fys; caxcas8, cár-cys • tres-^îúw*, tres-pys, &c.
Eithr: aììas, é-li-as; cap-ŵw, cé-pi-as.
(7.) O fiaen ca.ce fud: -p&lace, pal-ys; soìace, sol-ys • popuÄafcc,
póp-iw-lys; menace, men-ys, &c. '
|
|
|
|
|
(delwedd B4631) (tudalen 023)
|
SEINIAÜ Y
LLAPARIAID SEISNIG. 23
Eithr: fwmacef flF^r-nis.
$108. A, yny terfyniad anacenol age, a seinir fel te — i, yn mmes, cÁerriz (§
23, rhif 1, llin. 2, col. 5), yn gyffireoin laewn geiriau dwysill: cabbút^e,
cab-ij; langutìw/c, lang-gwij; r3kfe, fil-ij, &c.
EiÜir: ^doffe, ad-ej; Bcntoffe, sciw-tej; guida^^, gei-
'5109. J^, yn y terfyniad anacenol age, a seinir fel flry — e, ya Sunday^,
syn-dez (§ 23, rhif 2, lun. 2, col. 5), mewn ^nau teirsîll, os bydd yr acan
ar y sill flaenaf: apana^^, âjwi-nej; barronú^e, oâr-ryn-ej, &c.
JllO. ^, yn y terfyniad anacenol ate, a seinir fel ai — e yn refawl, ri-tel
(§ 23, rhif 2, llin. 2, col. 3), mewn sylwedd- ẃiau a pherwyddiaid:
carbonafe, câr-byn-et (s.); termìnatey ŵ-min-et, &c.
§111. Á, yn y terfyniad ate, mewn ansoddeiriau, a seinir Jû fer, fel yn
comment, comment (§ 23, rhif 2, llin. 3, col. 7); accura^, ác-ciw-ret;
adequaíc, ád-i-cwet, &c.
Seiniau trJS.
§112. Mae i'r llythyren e Seisonig dair o wahanol brif seimau: e yn me (§23,
rhif 1, col. 3); e yn met (§23, rhif 2, coL 6); ac e yn verb (§ 23, rhif 5,
llin. 1, col. 3).
§113. E,yn me, mi. Hon ydyw sain egwyddorol e (§ 12i Tmf 5); yr un a sain i
Gymmreig yn mi,
§114. Yn yr engreifftiau cynaniadol, dynodir y sain yma mewn sillau rhyddion,
ac mewn rhai anacenol âg i — me, mi; mewn sillau caethedie âg î — mete, mît.
§115. J^, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Pan yn terfynu gair unsill ar ol un gydsain neu gyf- Tmoliad (to, y) heb
lafanad arall yn y gair: he, bi; the, adi; we, wi; ye, îî.
D.S...Y fannod gyfeiriadol the, pan o flaen gair yn dechreu à chydsain, h
lafar, neu sain y cyfunoliaid, a seinir yn ddy: Ŵ! íoy, ddy boi; the
Aand, ddy hand; the ewe, ddy iŵ; the «nit, ddy iŵnit; the yoteth,
ddy iŵth; the w'úl, ddy wil. Ond pan fyddo y fannod the o flaen gair yn
dechreu â llafariad, «euseiniad, neu h fud, fe'i seinir fel yn y rheol uchod,
yn tWt; the ape, ddi êp; the owl, ddi owl; fhe Aour, ddi ow'r.
(2.) Mewn geiriau unsill a derfynant âg un gydsain ac e há: gìebe, çlíb; eke,
îc; mede, mîd.
(3.) Fel eithrad ynretch, TÌch,
|
|
|
|
|
(delwedd B4632) (tudalen 024)
|
24 SEI^'IAC Y
LLAFARIAID SEISNIG.
(4.) Mewn sîllau acenol o flaen un gydsain ac e fud; con- cede, con-sid;
interYene, in-tyr-ftn.
(5.) Pan yn terfynu sillau acenol neu anacenol mewn gçinau lluossUl, oddi
eithr j sill olaf: era, i-ra/ prec^dence, pri-si-dens.
§ 116. Eheol gyffiredin y Seisnegydyw, bod yr e derfynol yn fud hollol, megys
yn yr engreimiau uchod: gleb^, çlib, &c.; ond gweinydda yn gyffi-edin i
hwyhau y llafariad a'i rhagflaeno.
Ëthr: yr eithradau i*r rheol hon sy ychydig o eiriau a gymmerwyd o'r
ieithoedd uchawdurdodol fclassicalj, heb eu newid, yn y sawl y rhoddir ei
sain eçwyddoròl i*r c/ megys, epitom^, i-pít-o-mi; recip^, rés-i-pi; smillê,
sím-i-H, &c.
Yr E 1 ofaen R,
§ 117. Yr unig wahaniaeth rhwng y sain yma a'r im âaen> j orol ydyw
efOEiitS yr r orchfantol ar y llafanad (§ 78 — 80).
§ 118. Ey a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geirîau unsill o flaen r ac c fyd: cere, si'r y \iere, hi'r / mere,
miV.
Ëithr: ere, e'r; iheì'e, dde'r; were, weV/ where, hwe'ry (yr un sain a'r
eiddo a, § 86); a'u hanedigion.
(2.) Mewn sillau acenolyn terfynu âg r ac c fud: ^áherey ad-hi'r'; interfere,
in-tyr-m'r'.
E2.
§119. E, yn met, met (§23, rhif. 2, Uin. 2, col. 6). Yr e yma a ddynoda sain
fer, attaledig, yr a yn mate, mét. Mae yr un sain a'r e Gymmreig yn pen,
§ 120. DUynir y sain hon yii wastad â chydsain yn yr iin sill, yr hon a'i
hettyl yn chwim (§29); a dynodir hi jti yr engreifltiau cynániadol âg e, fel
yn met, met.
§121. E,^ ddynoda y sain yma.
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen un gydsain neuchwaneg: neb, neb; eag, eg;
sect, sect; ìength, length.
Eithr: clrf, cHfí:
(2.) Mewn geiriau imsîU o flaen dge, nce, nge, neu me, yr e yn fud: ^dge, sej;
-pense, pens; \enge, fenj; tense, tens.
(3.) Fel eithrad yn áelve, delf; helve, helf; helle, bel; else, els.
(4.) Yn V sillau acenol mewn geiriau a hanant o'r dospeirth yna: n«bula,
néb-iw-la; ebbmg, eb-ing; s^ctîon, sec-shyn • edgeYnse, ej-weiz; fencer,
fien-syr; sLyenge, a-fênj; tensea, ten-8Ì2; delver, deí-fyr/ elsewhere,
eis-hwe'r; ha^íelle, ìmg- a-tél, &c.
ÌT^
|
|
|
|
|
(delwedd B4633) (tudalen 025)
|
SEINIAU Y
LLAFARIAID SEISNIG. 25
fíthr: prŵty, prit-i j a'i hanedigipn.
(5.) Mewn sillau acenol neu adacenol o flaen r, os dilynir jr r-pn e, t, neu
y, pynag a ddyblir yr r ai peidio: herctic, hfflti-tic; serenade, ser-i-nêd;
ferret, ffer-et, petü, per-il; wmy, mer-i.
E 3.
Î122. J3, yn \erh, férb (§23, rhif 5, llin. 1, col. 3). Nid W8 yn y Gymmraeg
sain gyfatebol i hon; mae rhwng sain a yn y giEur Cîymmraeg pâr, ac t/ yn
tt/rfa; yn nes, yn ddíau, nrýnag i'r a; neu, rhwng sain yr a yn y gair
Seisnig are, àf, a sam u yn tum, tym; ac yn hollol gyfunsain âg t yn ẁ,
ser; bíra, bŵd; ftrst, Sêrst, &c.
§123. Dynodir y sain yma yn yr engreifftiaü cynan- iadol âg ê ítalaidd; a
chofied yr efrydydd ei seinio braidd jfn debycach i v nag i e, fel y
dangoswyâ uchod.
§124. £, a ddynoda y sam yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill a aerfynant âg r, neu âg r a rhyw gyàgain arall:
her, hêr; }erk, jerc; 'perch, -pêrch,
(2.) Mewn geiriau imsill o flaen rge, rse, neu rve — yr e yn íttd: m-ge, sêìj;
yerse, fêrs; nerve, nêrî.
(3.) Mewn sillau acenol o'r un cyfansoddiad a'r dosbeirth yna: confer, con-ffŵ*;
ôìscern, dis-sem; ìmmerge, im-mŵrj; ^òsperse, dis-p^rs; áeserve,
di-serf.
(4.) Mewn sillau acenol yn terfynu âg r, a'r sill dilynol yn dechreu â
chydsain: certam, ser-tin, neu, ser-ten; immcr«- ion, im-mer-shyn; reverèerate,
ri-fér-byr-et, &c.
§125. Gwel y dysgadur nad yw y sain yma yn digwydd un MíBer heb gael ei dilyn
gan yr r orchfantol (§ 7§ — 80); a M y ddwy lythyren, yr e a'r r, er, yn cael
eu dynodi yn yr engieifíliau cynaniadol â llythyrenau Italaidd — ^yr ê
Italaiad iddynodi sain orchfantol yr ê (§122, 123) a'r r Italaidd i d^odi
sain orchfantol yr r (§ 78 — 80). Cofied y dysgadur
Seiniau anacenol E,
§126. Sain anacenol gyŵedin yr E, pan yn teríynu sill, oddieithr yr olaf
(§ 116), yw ei sain egwyddorol (§ 12, rhif 5: §113, 114): deyont, di-fowt;
preccdaneous; pres-i-dé-ni-
tahraredd, ar derfyn y gair, yn ftid,
yn ol y Rheol gy- ftŵi,§116.
|
|
|
|
|
(delwedd B4634) (tudalen 026)
|
26 SEINIAU Y
LLAFABTATD 8EI8NIG.
§ 127. E, pan ei dilynir à chydsain yn yr un sill, mewn sillau anacenol neu
adacenol, o flaen y brif acan, a seinir fel yr ^2 (§120): decemlocular j
di-sem-lóc-iw-lyr / deôon- air, deb-o-neV.
§ 128. E, yn nherfyniad anacenol geiriau addiweddont âg un gydsain, a seinir
yn fynych fel yr ^ 1 (§ 114): hebne^, hel-mit; due/, diw-il; boxes, bocsiz,
&c.
Eithr: mae yr eithradau i'r rheol hon yn dra lluosog: edr. § 130, aV
eithradau.
§ 129. E, o flaen dwy gjrdsain,^ neu ddwy gydsain ac efud, yn nherfyniad
anacenol geiriau, a seinir yn ffyflfredin fel yr E2 (§120): süewí, sei-lent;
providewce, próM-dens, &c.
§ 130. Yr un sain a roddir hefyd i*r e yn par-cc?, pâr-cel; chapc/, cÄap-el;
vess«/, fes-el; gravel, graf-el, &c.
Eithr: sheke/, shec-c*l; easc/, i-z'l; wease/, wi-zl; chatte/, cÄat-t*l;
drive/, drif-f 1; grove/, grof-f 1; navc/, ne-fl; rav«/, raf-f 1; rive/,
rif-f 1; shove/, shyf-f 1; shri^e/, shrif-f 1; 8mv6/^ snif-f 1; swivc/,
swif-f 1; haz6/, he-zl.
§ 131. Pan ragflaenir y terfyniad anacenol eny gan ch, tsht kf /, w, r, neu
í, seinir yr c fel yr J^ 1 (§ 114): kitoAc«, cîcÄ- in; chìclcen, cÁic-in;
wool/ew, wẃl-in; lincTi, lin-in; warr«», wor-in; miẂcns,
mit-tinz, &c.
Eithr: latten, lat-ten, ac efallai rhai ereill.
§ 132. Pan ragflaenir y terfyniad anacenol en gan lafariad, neu gan d, g, m,
», ph, neu v, seinir e fel yr j& 2 (§ 120): alêcw, êl-ien; %\ìA.den,
syd-en; Ori^en, ój-i-jen; specimŵ», spés-i-men; as/>cn, as-pen;
ìiyphen, hei-flen; úoven, slyf- en, &c.
§ 133. Pan ragflaenir y terfyniad anacenol en neu le, gan st, bydd y í a'r c
yn fudion: has^en, he-s'n; ne«^/c, nes-s'l. Edr. §384, 1.
§ 134. J^, yn y terfyniad anacenol ed, mewn perwyddiaid gorphenol, ac yn y
cyfraniaid, a seinir fel yr Ŵ 2 (§ 120), pan ei rhagflaenir gan d neu t:
ìnt^nded, in-tend-ed; affecíŵ/, aff-ect-ed. Ond pan ei rhagflaenir gan
ryw lythyren arall, bydd yr c yn cc? yn fud, a chyssylltir y d â'r sill a*i
rhagflaena: abrid^CÉ?, a-bríjd; barefaced, beV'-ffest (§ 407).
§ 135. Mud nefyd yw yr e yn ed, pan yn derfyniad anac- enol ansoddeiriau,
oddi eithr yn wretcÄcí/, wrecÄ-ed; sigẃ e-jed; ìesírned, lem-ed;
hlessed, bles-ed; heìoved, bi-lyf-ed.
§ 136. Pan gyssylltir /y neu ness at ansoddair y byddo yr e yn cí/ yn fud
ynádo, adferir ei sain gyflawn i*r e: reserted, ri-zerfd; Te&eroedly,
ri-z^-fed-li; re^ewedness, ri-zŵ*-fed- ness, &c.
§ 137. ^, yn y terfyniad Uuosog es, pan ei seinir o gwbl, a seinir fel yr ^ 1
(§114): faccs, ffês-iz; praises, prêziZ'
|
|
|
|
|
(delwedd B4635) (tudalen 027)
|
8ÊINIAU Y
LLAFARIAID SEI8NIG. 27
ŵtóychwaneg ar hyn eto wrth ymdrîn â lluosoffiad a chwymp- Ŵa
{cases — " achosion") sylweddeiriau, aca thrydydaper- «» y
perwyddiaid, &c. wrth ymdrin â'r rhanau ymadrodd.
$138. E, pan ei dilynir yn ddigyjfrwng gan r, mewn sillau «teenol flaen neu
{u* ol yr acan, a seinir bob amser fel yr yGymmreig yn y gair ti/rfa (§23,
rhif 5, llin. 1, col. 5): pcrtein, pyr-tên; obsenration, ob-zyr-fe-shyn;
lettcr, let-yr; táerable, tól-er-a-bl. Am sain yr e yma mewn sillau acenol, ẃ,
§122—125.
Seiniau yb /.
5139. Mae i*r llythyren i Seisnig bedair o brif seiniau: ijûjine (§ 12, rhif
9); i yn JU (§ 23, rhif 1, col. 6); » yn hird (23,rhif 5, col. 3); ac i yn
fnze (§ 23, rhif 1, Um. 2, col. 3).
I 1.
$140. J, yn ftne, ffein. Hon ydyw sain egwyddorol «, yr hoîi, mewn
gwirionedd, sy ddeuseiniad trwyadl, ac aì ynganir ynbut debyg, os nad yr un
fath yn hollol, a'r deusemiad Cymmreig ei, vn Cctdwad; ac et' a ddefnyddír yn
yr engreifft- iau cynaniadoí i ddynodi yr i yma yn mhob sefyllfa.
$141. iy a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill a derfynant âg un gydsain ac e mi: tribe, treib; prŵ,
preid.
Eithr: give ygiî; h't?e,lif.
(2.) Mewn geiriau unsill rhyddion a chaethedig, o flaen 0h, y gh yn fìimon:
high, hei; night nei; might, meit; Isiiight, neit
(3.) Mewn geiriau unsill o flaen Id neu nd: mild, meild; ìDímd, meind.
fifelybgyfansoddiadiddynt: pr/ííeful,
preid-ffwl; h^Awayman, héi-we-myn; br^Äẁiess, breit-nes; cht'Mhood,
cAild-hwd; bmíÄnff, beind-ing; ch'mber, clei-myr; desíjrw, di-sein; ishiíà.,
eî-lyní&c.
(6.) Pan yn diweddu sill acenol: tiûe, tei-t'l; disciple, $ẁei-p'l.
Yr I l flaen R.
$142. Efiaith yr r orchfantol (§ 78—80) yn unig a bera wumiaeth rhwng yr i
yma a'r un a ddarluniwyd yn § 140.
|
|
|
|
|
(delwedd B4636) (tudalen 028)
|
28 SEINIAU Y
LLAFARIAID SEI8NIG.
§ 143. ' J, a ddynoda y sain j-ma: — '
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen r ac r fud: ù're, ffeî'r .• hî'rc, heiV;
mire, meiV.
Eithr: shtre, 8hiV.
(2.) Mewn sillau acenol o gyfansoddiad cyffelyb i'r dos- parth yna: irrful,
ei V-ffwl; aspir^, as-peiV.
I 2.
§ 144. 7, jTìJít, ffit, (§ 23, rhif 1, Uin. 2, col. 6). Mae saîn yr i yma fel
y dangoswyd eisys (§ 20), yn drá thebyg î'r eiddo u Gjinmreig yn cutf megys
rhwng yr u yma a'r t Gylnmreig yn ci^p. ra.ii fyddo yr « yn anacenol, fel yn
coal- pitf cölpit, mae yn dynesu mwy at sain yr u GjTnmreig na phan ,yn
acenol. Dilynir hi bob amser mewn geiriau imsîll a sillau acenol, âg un
gydsain neu chwaneg.
§ 145. Dynodir yr i yma yn yr engreifftiau cynaniadol ag i,
§ 146. If a ddynoda y sain hon: —
(1.) Mewn geiriau unsill^) flaen un gydsain neu chwane^: hid, bid; minx,
mingcs.
(2.) Mewn çeiriau unsill o flaen dge, Ige, me, neu nge: hridge, brij; hilae,
bilj; "Çirince, prins; cringe, crinj.
(3.) Mewn sillau acenol yn y geiriau a hanant o'r dos- peirth yna, neu a
fyddont o gynelyb lythyreniad iddynt: ììidd&a., bid-d'n; ridgy, rij-i;
be^cwater, bílj-wo-tyr, &c.
(4.) Fel eithrad: yn niche, nich; cinque, singc.
/3.
§147. I, yn hird, hêrà ( § 23, rhif ö, llin. 1, coL 3). Tybir mai yr un sain
yn holloI sydd iV i yma, ag sydd i'r E 3 (§ 122); am hyny, dynodir sain y
ddwy Iythyren yr un fath^ yn yr engreifftiau cynaniadol (§ 123).
§ 148. /, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen r, neu r ac un gydsain neu chwaneg: s»r, ser;
mirth, m^rth; thtr^, th^/-st.
(2.) Mewn sillau acenol oV un cyfansoddiad a'r dosparth yna: \irt\xe, fêr-áw,
neu, fer-cÄiw; circumstance, s^r-cym- styns; ext/rpate, ecs-ter-pet.
(3.) Fel eithrad yn áirge, derj.
7 4.
§ 149. I, yn hize, fWz (§ 23, rhif 1, llin 2, col. 3). Yr nn ydyw y sain yma
a'r eiddo j& 1 (§ 113); a dynodir sain y ddwy lythyren yr un fath (§
114).
* Yr un fath hefyd y dynoda Smart sain y ddwy lythyren.
|
|
|
|
|
(delwedd B4637) (tudalen 029)
|
8EINIAU Y
LLAFARIAID SEISNIG. 29
jlÔO. I, a ddynoda y saiii hon: — (1.) Yn y geiiiau unsill hyn yn uniç, o
flaen gtief stne, neu * iíj--yrwö, yr s-e, a'r e yn fudion: pigtce, pîc;
cìiçîie, clîc;
êkme, dîm; fríze, ffi*îz. 1 (2.) Mewn sillau acenol o flaen ce, gue, le,fue,
se, neu ve — ytejn fud: csiprice, ca-prîs; póiice, po-lîs; îdîíigm, ffa-tîg;
ç«rfilte, pro-ffîl; \ìiiique, iw-nîc; chmme, shem-iz; chevaux- u-fin«e,
shef-o-di-flBrîz; recitaẃc, res-i-ta-tîf. (3.) Mewn sillau acenol yn
terfynu âg n, neu nB.ce fud: ■ bûmbEism,
bym-ba-zîn; chopîw, cAo-pîn;
trephmc, tri-ffîn; ^pstdSìtíne, cwor-yn-tîn; magazi;îe,
mag-a-zîn, &c.
(4.) Fel eithrad yn Brasí7, neu Braze/, bra-zîl; glacŵ, gla- ihj capeye,
ca-pí-fi.
J> J 4 Jiaen R,
§151. /, yn sh^'re, shiV. Yr un sain ydyw hon a'r eiddo í 1 flaen r (§ 117);
ac a ddynodir yr im fath yn yr engreifft- iaa cynanîadol.
f 152. /, a ddynoda y sain yma yn y gair sÄîreynunig, a*i hanedigion:
shercmote, .shîV-mot; Yorkshire, iorc-shi*r/ Oîniarvonshîre,
cyr-nâr-fyn-shi'r, &c.
Seiniau anacenol L
§153. Yr I, a gymmer ei sain egwyddorol (§12, rhif 9; §140), mewn sillau
anacenol: —
(1.) Pan yn unigol yn y sill flaenaf, a'r ail sill yn acenol, acyn dechreu â
chydsain: eÉtea, ei-di-a; ŵ/entity, ei-dén-ti-ti; ŵttcible,
ei-ràs-i-bl.
Eîthr: *wagin, i-maj-in.
(2.) Pan yn terfynu y sill flaenaf,a'r ail sill yn acenol, ac yn dechreu â
llafariad: dî'ameter, dei-àm-i-tyr; btography, bei- óg-ro-fiî.
(3.) Yn y blaenddodau hi, cli, cri, gi, li, ni, pri, tri, pan yn ddigyfirwng
o flaen y sill acenol: bî'awgulous, bei-án-giw-lys; clènacter, clei-mac-tyr/
cre&ration, crei-bra-shyn; geÿantic, jei-gan-tic; lîôration, lei-bre-shyn;
nigrescent, nei-gres-ent; próneYal, prei-mi-fyl; tribunoì, trei-biw-nyl.
Eithr: totanan, bi-tiw-myn; litigíous, li-ti-jys; líôîdinous, H-bíd-i-nys;
a'u hanedigion.
(4.) Yn y blaenddod chi, o flaen sill acenol yn dechreu âg r: chi'ragra,
cei-re-gra/ chî'/'ography, cei-rôg-ra-ffi, &c.
(5.) 1^1 eithrad yn y blaenddoaau di, mi, pi, ri, si, vi, Tswwn geiriau fel
hyn: (^^'gladiation, dei-glad-i-e-shyn; mi- Q!OgTamiy, mei-cróg-ra-ffi;
jiwratical, pei-rát-i-cyl; nvality, íftŵl-i-ti; stlentiary,
sei-lén-shyr-i; Yibration, lei-bre-shyn.
|
|
|
|
|
(delwedd B4638) (tudalen 030)
|
30 SEINIAU Y
LLAFAElAIt) SEISNIG.
(6.) Yn y terfyniadau dde, ise, ize, pan na íyddo yr acan y sill olaf ond un:
regiciẁ, réj-i-side; enterpmc, én-tyr-preiz; civilize, síf-il-eiz.
§ 154. Yr ^* a gymmer sain yr / 2 (§ 144, 145) mewn sillau anacenol: —
(1.) Pan vn terfynu sill o flaen neu ar ol J^ acan: diver- sîWcation,
di-fyj'-si-ffl-ce-shyn; vanîty, ían-i-ti.
(2.) Mewn sillau dechreuol o flaen r, pan ddechreua y sill ddilynol â
llafariad, neu âg r: rmraàoT, mir-a-doV/ *r^ra- diate, ir-ré-di-et \
erregidar, ir-rég-iw-ly/*.
(3.) Yn y blaenddodau cî, di,Ji, mi,pi,pli, ri, si, ti, pan yn ddigyfrwng o
flaen y sill acenol: cîgar, si-gâr; df/gression, di-gresn-yn; ^Melity,
m-dél-i-ti; mtlitia, mi-íish-a; ^losîty, pi-Iós-i-ti; ja&cation,
pli-ce-shyn; rtdiculous, ri-dic-iw-lys; wlicious, si-lish-ys; timìôìty,
ti-míd-i-ti.
Eithr: citation, sei-te-shyn, a'r dosparth ^ o § 153.
(4.) Yn nherfyniad geiriau rhwng dwy gydsain, pan ddi- lynir y gydsain olaf
gan e fud, ac y rhagflaenir y terfyniad yn ddigy&wng gan sill acenol:
rei^tile, rep-teil; sporŵc, spár- tif; ojffice, ofí-is, &c.
Eithr: mae yr eithradau i'r rheol hon, fel llawer un arall, mor amrywiol, fel
y rhaid cyfeirio yr efrydydd i'w " Eiriadur Cynaniadol " am
hyfíòrddiad pellach.
§ 155. /, yn y teríyniadau ice, ile, ime, ine, ite, &c. a seinir weithiau
fel /1 (§140), a phryd arall fel/ 2 (§144): sacri- íice, 8ác-ri-feiz;
cowardîcc, ców-yr-dis; infantî/e, In-ffán-teil; puerífe, píw-yr-il; pantomŵwc,
pàn-to-meim; maritî'mc, mâr- i-tim; porcupmc, por-ciw-pein; disciplmc,
dís-i-plin; acomYe, àc-o-neit; definî^, déff-i-mt, &c.
I'r " Geiriadur Cynaniadol " y rhaid cyfeirio i benderfynu hyn eto.
§156. /, yn y blaenddod cir, a seinirbraiddynddieithrad, fel / 3 (§ 147).
Sain anacenol yr i yma a ddynodir yn yr engreifftiau cynaniadol ag y o flaen
r orchfantol — yr; eir- cean, syr-si-yn; circumfluent, sy/-cvm-ffliwent,
&c.
§157. /, mewn sillau anacenol o Öaen yr acan, ac yn y ter- fyniad anacenol
ir, a seinir yr un modd: confe/mation, con- ffyr-me-shyn; extîVpation,
ecs-ty/ -pa-shyn; nadir, ne-dyr; elixír, i-lics-y/*.
§ 158. /, yn y terfyniad anacenol, ire, a seinir fel yr/ 1. o flaen r (§142):
empt/c, empei'r; acrospî/-c, ác-ro-spei'r, &c.
Seiniau yr O.
.59. Mae i'r llyth note
§ 159. Mae i'r llythyren o bump o wahanol seiniau: o yn )te (§23, rhif 6,
col. 3); o yn torment (§ 23, rhif 4, llin. 3-,
|
|
|
|
|
(delwedd B4639) (tudalen 031)
|
SEHíIAÜ Y
LLAFARIAID SÊISÌíIG. 31
wL$);oyncot (§ 23, rhif 4, col. 6); o yn prore (§ 23, rhif 7, lìi. 2, col. 3);
ac o yn come (§ 23, rhif 5, cól. 6).
1.
§160. O, yn noíc, nôt. Hon ydyw sain egwyddorol yr o Seigmg (§12, rhif 15);
ac nid oes yn y Gymmraeg sain gwbl gyfatebol iddi. Yn ngenau Llundeiniwr,
medd Smart, fiid yw y sain yma yn hollol seml, ond tuedda i ymgrynhöi ateî
diwedd, gan derfynu braidd fel oo yn too, tw. Cynnyrchir T sâin )Ti briodol,
trwy estyn allan y gwefusau, a*u íFurno yn ÌBd debyg i'r llythyren o, çan
gyrchu y llais o'r gwddf, o í&afle y Gymmreig, a'i osgöi wrtn ei derfynu,
megys at sain » Gyimnreig, gan barhaus gadw y gwefusau yn gyírgrwn; wid dylid
gofalu na chynnyrcher deuseiniad.
§161. Dynodir y sam jTna yn yr engreifftiau cynaniadol mewn sillau caethedig,
acenol, âg o: noíe, nôt; boaáng, bot-ing: — ac mewn smau rhyddion, a rhai caethedig,
anac- eool, âg o: /o, lo; obey, o-bé; cockboaí, coc-bôt.
§ 162. O, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geuiau imsill rhyddion: go, go; no, no.
Ëithr: to, tw; do, dw; who, hw.
(2.) Mewn geiriau unsill .o íiaen un gydsain ac e fud: îoíe, rôb; mod^, môd.
Ëthr: aome, cym; àone, dyn; dotîc, dyf; one, wỳn.
(3.) Mewn geiriau unsill o flaen Id, íl, Im, lk, It, st: old, Ôld} poÄ, pôl
(«y/.)î ho/m, hôlm; fo/Ä, ffôc (yr / yn fud); bíŵ, DÔlt; "post,
pôst.
Éthr: po//, pol (per.); do/Z, dol; ìoll, lol; cost, cost; àost, dyBt,&c.
(4.) Mewn geiriau unsill o flaen gue — yr ue yn fudion: heôgtie, brôg; rogue,
rôg.
(5.) Fel eithrad yn hoth, bôth; úoth, sloth; gross, grôs; comô, côm (y ò yn
íud)
(6.) Mewn sülau acenol o gyfansoddiad cyffelyb i'r dos- pBÌrth yna: potent,
po-tent; ro«emary, rôz-ma-ri; cajofc, ca- '"; rcTofó, ri-íolt; proro^we,
pro-rôg, &c.
Fr O 1 ofaen R,
§ 163. Effaith yr r orchfantol (§ 78 — 80) yn unig sydd yn gwahaniaethu yr o
yma oddiwrth yr un flaenorol.
$ 164. O, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill o naen r, re, neu rne — ^yr e yn íttd: bore, bo'r;
horne, bo'rn; forn, ffo'rn.
(2.) Mewn amryw eiriau unsill yn terfynu âg rce, rde, neu ♦fp — yr e yn fud:
(oice, ffo'rs; horde, ho'rd; ìorge, ffo'rj.
|
|
|
|
|
(delwedd B4640) (tudalen 032)
|
32 SEINIAU T
LLAFARUID SEISNIO.
' (3.) Me^ geiríau unsill o flaen r a rhyw ffydsain araftjÿ sworc?, soV(i;
Vorkj poVc; torn, to^n; íort, ffo'rt; pomlj^ poVcÄ/ foríÁ, noVth; cof^íÄ, coV
í'yj»* yn fiidion).
^4.) Mewn sillau acenol o gyfansodmad cyfielyb: oreadl^ o*r-i-yd; foremost,
ffoV-most; forceful, ffoVs-fful; forgery^ ffo'r'-jyr-i, &c.
2.
§ 165. O, yn nor, no>', neu torment, torment (§ 23, rhîf 4^ Uin. 3, col.
3). Mae sain yr o yma yn lletach a mwy goridib* fantol naV eiddo O l^ o flaen
r (§ 163): mae hon yn yr ui^ sain yn hollol aV ^ 3 o flaen r (§ 97); a
dynodir saîn jr ddwy yn jt engreiffitiau cynaniadol yr un fath; sef, me'Wtt
sillau acenol, âg ô italaidd yn rhagflaenu r orchfantol — ar / ac mewn sillau
anacenol, âg o italaidd, o flaen r orchfantol — or (§78— 80).
§ 166. O, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen r, neu r ac un gydBaÌBL neu chwaneg vn ei
dijyn: or, ôr; nor, nor; o/ è, orb; lord^ lord; torch, torchf &c.
Eithr: íotdy ffo*rd; sporí, spoVt; porcA, po'rch/ por^, poVc(§164,'l, 2, 3).
(2.)' Mewn sillau acenol cyffelyb: mormng, mom-îiig; torment, tor-ment.
3.
§167. O, yn cot, cot (§23, rhif 4, col. 6). Mae yr o yma, o ran ynganiad, yn
hollol gyfatebol i sain ^ 3 (§ 94) . u ran meintiolaeth yn unig y mae yn
gwahaniaethu; ac y mae yn dra thebyg i'r o Gymmreig yn tòUf calon.
§ 168. Dynodir y sain yma yn yr engreifftiau cynanîacìol mewn sillau acenol
ac anacenol âg o — cot, topping; house- top, hows-top.
§ 169. O, a ddynoda y sain hon: —
(1.). Mewn geiriau unsill o flaen un gj-dsain neu chwaneg: bloí, blot; odd,
od; flocÄ;, ffioc; o/j of; off, off; softy sofft- concÄ, congc; prompt, promt
(y p yn fud).
Eithr: ton, tyn; son, syn; whow, h^m; ìomp, lymp; front ffiynt; monh, myngc;
ton^, tyng; tongue, tyng (yr %ie y^ fuàion).
(2.) Mewn geiriau unsill o flaen dge, ne, nce, nge, nze-~—y-r e yn fud:
ìodge, loi; gone, gon; sconce, scons; congey conj • bronzc, bronz; ac fel
eithrad yn soIve, solf. '
Eithr: spon^e, spynj.
(3.) Fél eithrad yn áoll, dol; ìoll, lol; poll, pol. Edr. § 162, 3, yr
eithradau.
■ V
SEINIAU Y LLAFARIAID SEISNIG.
|
|
|
|
|
(delwedd B4641) (tudalen 033)
|
33
Mewn sillau acenol o gyffelyb gyfansoddiad i'r dos-
luchod: proôable, prób-a-Vl; mnemonics, ni-mon-ics;
ince, côg-ni-zyns; coŵge, col-ej; powpo«ity, pom-pós-
_^monstxation, di-mon-stre-shyn.
"cr: y blaenddodau acenol ac anacenol com, a con, yn
i: comfort, cym-ffyrt; compact, cym-páct; constable,
-b1; conjuration, cyn-jyr-e-shyn; conceit, cyn-sît.
Mewn sillau acenol o flaen r, pan ddilynir yr r yn
ig gan lafariad neu r arall: — moral, mor-yl; borrow,
). Mae o, o flaen 88, st, neu th^ i'w seinio yn dra thebyg (§ 94); ychydig yn
lletach a hwy naç o yn top, Mae iyr o fel hyn, yn gydweddol â seiniadyril 4,
o flaeny uaid a nodwyd yn §103. Ilhaid i*r dysgadur gofio igannas deâiyddir
arwyddnod gwahanol yn yr engreifft- cynaniadol i*r eiddo o §168, i ddynodi
sain yr o dan
S^dd presennoldeb S8, 8t, neu th, ar ei hol yn yr un digon Tw gwahaniaethu.
il71. O, a ddynoda y sain dan sylw mewn geiriau fel hyn:
dros; oost, cost; broíÄ, broth. Eithr: ^oss, grôs; po«^, post; gho«f , gôst;
hoth, bôth; th, slôth {§ 162, 3); Soth, dyth.
4.
J 172. O, yn prow, prŵf (§ 23, rhif 7, Uin. 2, col. 3). Yr i ydyw y sain
yma a r w Gymmreig yn swn. §173. Yn yr engreiflPtíau cynaniadol, dynodir y
sain hon ewn sillau rhyddion âg w — io, tw: — ^mewn sillau caethedig; th:
mor^ment, mŵf-ment. §174. O, a ddynoda y sain yma: — (1.) Mewn geiriau
unsill rhyddion: to, tw; do, dw; who, iw.
2.) Mewn geiriau unsül o flaen me, 8e, neu t?e— yr e yn: ^rome, mynoci; lose,
lẃz; pror«, prŵf. (3.) Fel eithrad yn tomb, tŵm; womè, wẃm
(y b yn fud); , hŵm.
.) Mewn sillau acenol o gyffelyb gyfansoddiad i'r dos-
yna: doing, dw-ing; mot^ment, mẃf-ment; lo«6ness,
[; worrted, wẃ'r-sted (gwerinol, wys-tud).
t5. Mae i'r o sain fer, gyferbyniol i r sain uchod, yn y
Seisnig yma yn imig: wo^, wẁlff; woman, wẁm-yn;
bẁz-ym.
fl^H O, yn come, cym (§23, rhif ö, col. 6). Yr un yw
D
/^
m:
|
|
|
|
|
(delwedd B4642) (tudalen 034)
|
34
SEINIAU Y LLAFARIAID SEI8NIG.
sain yr o yma a'r eiddo y Gymmreig yn y gair cì/mi a Seisiiig yn y çair wwí,
nyt.
§ 177 Djnodir sain yr o yma bob amser yh yr ei iau cynaniadol âg y .* company,
cỳm-pa-ni.
§ 178. O, a ddynoda y sain hon: —
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen me, ne, nce, ve — yr e yn md: come, cym;
don«, dyn; once, spow^e, spynj; love, lyf.
(2.) Mewn geiriauunsilloflaen mb, mp, n, nff, nk, st, th, yn y geiriau hyn:
bomè, bym (y ô yn fud); rymb; lomjt?, lymp; so», syn; ton, tyn; ton^, tyng 3
myngc; írmt, flfrynt; monthj mynth; àosty ay8t| dyth.
(3.) Fel eithrad yn tottffti^, tyng.
(4.) Mewn sillau acenol cyffelyb i'r dospeirth comely, cym-li; non«such,
nyn-sycA; dovetail, dyf-tel;j shyf-f 1; sponger, spyn-jyr, &c.
(5.) Mewn siÚau acenol o flaen r, pan ddilynir ddiçyfrwng gan la£Etriad neu r
arall r biwage, byr-ij; byr-Q; worry, wyr-i.
(6.) Fel eithrad yn y geiriau a ganlynant, a'u hanedigicm: co/ander, cýl-yn-dyr;
co/our, cyl-yr; co^nel, cyr-nyl; co2e,n, cyz-z*n; dozen, dy^-^'n.
(7.) Yn fynych yn y blaenddodau acenol ac anacenol com a con: comfit,
cym-ffit; complete, cym-plît; conduit, cyn-dit; condign, cyn-dein'.
|
|
|
|
|
(delwedd B4643) (tudalen 035)
|
(35)
Yr. 5 ofaen R,
§ 179. O, yn word, wỳrd (§ 23, rhif 5. Uin. 2, col. 3). Mae y sain yma
yn dra thebyg i'r eiddo -E 3 (§ 122), yn verh, íêrh; ac i'r eiddo y Gymmreig
yn tyrfa; ac y mae 5^1 hollol gyfunsain à'r u Seisnig yn urge, ŷr^. ^
§ 180. Yn yr engreiíFtiau cynaniadol, ŷ, o flaen yr r orch^ fantol, ŷr,
a ddefnyddir i ddynodi sain yr yma, yr hon^ ddigwyad yn
(1.) Mewn geiriau tmsill ar o\ w, ^jc o flaen r a gydsain araU yn dilyn yr r;
word, wŷrd; worh, world, wŷrld; worm, wŷrm; worse, wŷrs,
&c.
(2.) Mewn sillau o gyfansoddiad cyíffelyb i*r dospar acénol neu anacenol:
u^oreíless, wŷrd-les; toor^man, myri; ujìworthY, ^-wỳr-ddi;
lungwjort, lyng-wyi worth, bos-wy/i;h; Wsiiìásworth, wondz-wyrth.
(3.) Fel eithrad yn attorn, at-tŷm; attomey, a'i hanedigion.
'ABIAID S£ieMO.
ain egwyddorol a 12, rhif 15; pan yn terfviiu iill yn ddìgyf- acenol: políte,
po-Ieit'; iiapo-
u anacenoi com a con, a MÌnir n enwedig pan fyddont das yi -ne-ahyn i
contcmplation, con- inifer o eithradím i'r rheol hon r cynanîadol yn uníg
sydd i'w
cenol yn nghanol gair, a'r r heb chon r, neu pan mewn leríỳn- yn word,
wŷrd {§ 179), ond yn tunîty, op_-yr-íiẃ-nî-ti i author, yr ,'
superior, siw-pí-ri-yr. Lacenol on, mewn geiriau amiy- 1 5 (§176), neu fel y
gair -li-yn; automatA», o-tóin-a-tyn; ^wson, dei-ii-pe-2yn, &c. 1 yn
fynych, yn y teriyniadau iriau dwysill a theiraill; piatol, dom, ciag-dym;
ídioni, id-i-ym; 1, ic-níŵ-myn, &c. yn îná yn y teriyniad anocenol
d, k, p, I, t, ueuí; deacwn, di- , bec-c n; oapon, ce-p'n; lesM», n, ble-í'n
(S36I).
U YB f.
eisníg bump o wahanolaeiniau: n wrge (§ 23, rhif ä, Uin. 2, ooj. ool. 6); u
yn 6u«(523, rhif 1, 3, rhif 7, llm. 2, col. 3).
.^ ...n egwydt
neddol, cyfimsain aTr deugeiniad 1 nahi jtteyn iwrch yn ferach Ìg yn fiẁ.
aettd Smart, yr un yn hollol a
j cynanìadol, dynodit '
' aethedig, â n sillau rhydd
|
|
|
|
|
(delwedd B4644) (tudalen 036)
|
36
SEINIAÜ T LLAFAEIAID SEISNIG.
ac anacenol, oddieithr yn'achlysurol, âg iw: you, iw; inter- lude, ín-tyr-liwd:
a chofied y dysgadur roddi y pwyslais bob amser ar sain yr w,
§ 190. U, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen un gydsain ac e fud: huge, hiŵg; àuke»
diŵc.
Eithr: xúle, rŵí; ^rune, prŵn; cmse, crŵz; tusCf rẃz.
(2.) Fel eithrad yn îugiie, ffiẃg.
(3.) Mewn sìllau acenol o'r un cyfansoddiad: tuneíuì.^ tiŵn-ffwl;
mu^ess, miŵt-nes; ab<ÍMC6, ab-<fìŴ8; abuse, . a-biŵz.
(4.) Pan yn terfynu sill acenol: union, iẃ-ni-yn; bugle, biw-g*l.
Yr U \ flaen R.
§ 191. U, yn mure, miw'r (§78 — 80). Dengys Smart fod y sain yma yn gyfimsain
à mûur, miŵyr — ^yr r bob amser yn orchfantol.
§ 192. Z7, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen r ac c fud: wre, iw'r ,• hure, biwV; cwrc,
ciw'r; mure, miw'r; p«re, piw'r (cyn- nifer ag sydd yn yr iaith).
EitlS: swe, shẃ'r.
(2.) Mewn sillau acenol o gyfansoddiad cyffelj^b: secure, si-ciVr'; enàure,
en-ŵw'r; impwrcly, im-piwr-h.
Z7 2.
§193. U, yn urge, ŷrj (§23, rhif 5, Uin. 2, col. 3). Yr un ydyw ý sain
yma a'r eiddo 6 (§ 178), a dynodir hi yr un fam âg ŷr (§ 179), yn yr
engreifftíau cynaniadol.
§ 194. U, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau unsill o flaen r, nèu r ac un gydsain, neu chwaneg: blwr,
blŷr; cwrô, cŷrb; chwrcÄ, chyfch; hurgh, bŷrg.
(2.) Mewn ffeiriau imsill o flaen rge, rse, rve, rze — ^yr e yn fud: 'purge,
pyrj; cwr«c, cŷrs; mrve, cyrf; îurze, ft}rz,
(3.) Mewn sdlau acenol o çyfansoddiad cyffelyb: surfeit, sŷr-ffit;
bwr^Äer, bŷr-gyr; áiahurse, dis-bŷrs; disbur^Aen, dis-bŷr-th'n,
&c.
US.
§ 195. U, yn nut, nyt (§ 23, rhif 5, col. 6), Yr \m sain ydy w hon a'r eiddo
5 (§175); a dynodir hi yr un fath, âg y, yn yr engreiffltiau cynaniadol.
§ 196. U, a daynoda y sain yma:-r-
|
|
|
|
|
(delwedd B4645) (tudalen 037)
|
SEINIAU Y
LLAFABIAID SEISNIG. 37
(1.) Mewn geiriau unsilloflaen un gydsain neu chwaneg: tii&, tyb; 'pluchy
^lyc; átícty dyct; Bttds, sydz; suchf sych,
(2.) Mewn geinau unsill o flaen dffe, íge, úe, nce, nge — ^yr «ynfiid: fudge,
ffyj; hvdge, bylj; 'puhe, pyls; áunce, dyns; ^fiunge, plynj.
(3.) Mewn sillau acenol o lythyreniad cyfielyb: swôaltem, «ỳb-yl-tym;
cw^board, cyb-boVd; gtí^geon, gyj-yn; pre- sun^jfúonf pri-zym-shyn, &c.
Î7 4.
§ 197. U, yn bull, bwl (§ 23, rhif 7, Um. 2, col. 6). Yr mi ydyw y sain yma
a*r eiddo w Gymmreig yn cwmwl, neu yr oo Seisnîg yn hood, hwd; a dynodir hi
yn yr engreifltiau cynaniadol bob amser ^w: îuM, ffwl.
§ 198. U, a ddynoda y sain yma: —
n.) Mewn geiriau unsill o flaen Z/, sh, ss, neu t: 'pull, pm; bttóÄ, bwsh;
puss, pws; pwí, pwt.
(2.) Mewn sillau ácenol yn y geinau a hanant o'r dosparth yna, a mewn rhai o
gyffely b lythyreniad: hullet, bwl-et; i^ness, ffwl-nes; be^Äy, bwsh-i; pw^log,
pwt-log; pt/í-pit, pwl-pit, &c.
(3). Fel eithrad yn y geiriau'hyn: bt«^cher, bwcA-yr/ cuchoo, cwc-cw;
pt^eMing, pwd-ing; sugar, shwg-yr; a'u hanedigion.
U 5.
§ 199. U, yn rule, rŵl (§ 23, rhif 7, llin. 2, col. 3). Yr iin yw y sain
hon a'r eiddo o yn prot?e, prẃf (§ 171); a*r un &th y dynodir sain
y ddwy lythyren yn yr engreifftiau cyn- anianol.
§ 200. U, a ddynoda y sain yma: —
(1.) Mewn geiriau imsill o flaen ce, de, le, ne, se, te — yr e yn fud, a'r u
yn cael ei rhagflaenu yn ddigyfrwng gan r i^ truce, trẃs; crude, crŵd;
rule, rẃl; prtíwc, prẃn; cruse, crẁz; hrute, brẃt.
(2.) Fel eithrad yn Fugh, pw; "Ruth, rŵth; tnUh, trŵth.
(3.) Mewn sillau acenol yn y geiriau a hanant o*r dos^ peirtíi yna: sprwccly,
sprẃs-Ìi; crudene&s, crŵd-ness; luler, rŵl-yr; prunmg, prŵn-ing;
crtiel, crw-il; crí*«et, crw-zet; brt^lsh, brw-tisn; trt^íÄful, trŵth-ffwl,
&c.
§ 201. Mae i u ddwy sain arall, a ddigwyddant yn unig, mewn sillau acenol, yn
hurg a Imsg, a'u nanedigion; sef
* Sylwed y dysgadur fod r yn rhafffUMfm jruyn mhob cyflead, 0Ôái eithr yn y
gair Pugh yn unig.
L.L_
|
|
|
|
|
(delwedd B4646) (tudalen 038)
|
38 SEINUÜ Y
LLAFAEIAID SEISNIG.
sain e yn met (§ 23, rhif 2, col. 6), a sain t yn ^ (§ 23, rhif 1, col. 6):
bwry, ber-i; bîírying, bér-i-ing; bt^rial, bér-i-yl; burialplaoe,
bér-i-yl-ples; bi<«y, biz-i; bt<«ily, bíz-i-li; bim- less, bíz-i-les;
bu«ybody, bíz-i-bod-i; buÄÌness, biz-ne8.
Seiniau anacenol U.
§ 202. üi a gymmer ei sain egwyddorol (§ 12, rhif 21; § 188, a 189):—
(1.) Pan yn terfpu sill anacenol, o flaen neu ar ol yr acan: tmite, iw-neit';
unanimous, îw-nàn-i-mys; acctmiti- lation, ac-ciw-miw-le-shyn; accurate,
ác-ciw-ret; accumulate, ac-cíw-miw-let, &c.
(2.) Mewn terfyniadau anacenol o flaen un gydsaîn ac e fiid: 'uẁ&tludey
ín-tyr-lîwd; lati-^tie^^, làt-ti-tìwd; longi^t^, lón-ji-tìwd; subter/We,
sýb-tyr-ffiwj; vesti6ẃ, vés-ti-biwl; yermicu^, f^-mi-ciwl; foríwnc,
ffor-tiwn (gwerinol ffor-cAwn) abso/ti^, àb-so-liwt; substi^ti^,
sýb-sti-tíwt, &c.
(3.) Pan yn diweddu teriyniad anacenol o flaen e fiid: continti^, con-tin-iw;
retiwìie, rét-i-niw; avent^, âf-i-niw; revent<ô, réf-i-niw.
Eithr: pan fyddo fie yn diweddu terfyniad anacenol ar ol Çi bydd y ddwy yn
fiidion: àem^Lgogue, dém-«-gog; syna- gogue, sîn-a-gog; 2c^logue, áp-o-log;
cata%^, cât-a- log, &c. /
§ 203. U, yn y terfyniadau anacenol, cure a ture, a seinir fel yr i7 1 o
flaen r orchfantol (§190): epictíre, ép-i-ciw*r; sinecwrc, seí-ni-ciwr;
conjecíwre, con-jecŵw'r; curvaíwre, cŷr-fa-tíwV; fwmìturef
flyr-ni-tìw'r.
D.S...Y cynaniad gwarinol o*r terfyniad ture yw i;Äw*r, tshw'r; yna,
con-jec-cÄwV, cŷr-fa-cÄwV, fíy'r-ni-cÄw'r. Nid oes neb oV cynanwyr
Seisnijj^ yn gwadu nad oes tuedd gref yn y í i seimo fel ch, tsh; ac yn y lí
i seinio feiy, dzh; pan yn rhagflaenu u a rhai cyfuniadau eraill o lafariaìd,
mewn terfyniadau anacenol:- megys, yerdurej nature, &c. — ond
cyfarwydSdyd y safonau (standards) yw, cymmeryd llwybr canol — peidio eu cwbl
seinio yn îêr-yff^r, na-cÄVr, nac yn fêr-diwV, ne-tiwV, pur ychwaith; eithr
prin gyfFwrdd, megys, â sain y zÄ ar ol J yn yexdurè, ac â sain yr sh ar ol y
t yn na^r^. Er mwyn adgofio hyn i'r efrydyda, argreffir y íí aV í yn y cyfryw
sefyllSi yn ítaîaidd dod amser yn yr engreifftiau cynaniadol. Os tybia rhywun
hyn yn ormod cywreindeb, cofied mai eiddo y Seison eu hunain ydyw; ac na
theimlir dim rhwymau i roddi rheswm drosto, mwy na thros lawer o ddulliau
rhyfedd eraill sy ganddynt o gynanu ac ysgrifenu eu hiaith.
SEIKIAtJ Y CYFUNOLIAID.
|
|
|
|
|
(delwedd B4647) (tudalen 039)
|
39
§201 U, a seinir fel yr Í7 2 (§ 193), ond yn ferach, yr;— ,. (1.) Mewn
blaenddodau anacenol: ^rles^ue, byr-lésc; ürmudffeon, cyr-myj-yn; íwrveyor,
syr-fe-yr. * (2.) Yn y terfyniad anacenol, «r: 8ulph»r, syl-fiyr;
&ninnttr, mŷr-myr.
205. U, a seimr fel yr CT 3 (§ 195):— • (1.) Mewn blaenddodau anacenol:
cwWee, cyldí; cwnct- •tíìm, cyngc-te-shyn; «/terior, yl-ti*r'-i-yr; tmbreÛa,
ym- Iwl-a; tmable, yn-e-b*L
(2.) Yn y terryniadau a ddiweddant âg im gydsain neu ^waneg: premiaim,
prí-mi-ym? arcan«m, ar^ce-nym; geniw«, ÿ-ni-ys; abaciM, áb-a-cys; Colossîw,
co-los-ys; aqued«c#, le-wi-dyct. Am yr eithradau Tr rheol hon, eor. § 20i6,
2.
§206. .U, a seinir fel yr C^ 4 (§ 197).
(1.) Yn y blaenddodau /*«?/ a ^/W; ŵZ/acorned, ffwl-e- ««Tid;
j%//bloomed, ffẁlblwmd; ^ffil, ffwl-ffíl, &c.i
(2.) Fel eithrad yn mlaenddodau: h»rra, hwr-râ; hussar, 1nrà-zâr; huzza,
hwz-zâ. ^3.) Yn y ter^miad anacenol fill, yn gysson: duti/W, 4iẃ-ti-ffwl;
fanci/iíí, fian-si-ffwl; power/t»/, poẃ-yr-ffwl, &c.
§207. U, a seinir fel yr ^5 (§ 199):
(1.) Mewn blaenddooau anacenol, pan fyddo r yn rhag- flaenu yr « yn
ddigyfrwng (§ 110, a'r nodiad): brwtality, brw-tál-i-ti; crtŵsade,
crw-sêd; trîwìidation, trw-si-de-shyn.
(2.) Yn y ter^iad anacenol mre, o flaen r orchfantol (J78--80) ac e md:
compo«tírc, cym-po-^hw'r; enclo«wre, en-clo-zhwV; inci«iir«, in-siíh-^hw'r,
&c.
SEINIAU Y CYFUNOLIAID W a. Y.
§208. Y llythyrenau hyn, a elwir cyfunoliaîd, o herwydd niai eu prif nodwedd
yw ymgyfimo â ííaferiaid eraill i ffiurfio deuseîniaid (§ 16). Mae Vr
llytiiyrenau hyn, yn neilltuol i y, seiniau o wahanol ansawdd, meçys y clywir
y^ try, trei; Jfard, iârd; eow; «nll, wil. Y seiniau a glywir yn <ry a
cow, % elwir yn gyffredin seiniau diweddol y a m?; a'r cyfiryw yn yard a
toill a elwir eu seiniau dechreuol.
§209. Y deffiniad (dejinition) a roddir yn gyffiredin o*r îhthyrenau yma sy
fel hyn: .«? a y, pan yn dechîeu sair neu nll, ydynt gydseiniaid; ond yn nmoo
se^UfEi arall, IMEiriaid ydynt
'Djrwed Smart y dylid bod yn ofaluB i beidio íhoi y sidn yma, IFwl, i eirìaa
o darddiad uchawdurol; megys, /i«Z8ome^ ffjl-sym; .^ŵninate, l^l-min-et,
&c.; ond'ei gyfyngu at y doBpeirth yn § 198, . ic yn yr adran hon^ §206.
|
|
|
|
|
(delwedd B4648) (tudalen 040)
|
40 SEHOAÜ Y
CYFUNOLIAID.
§210. Cydsain a ffurfir trwy gydgyfarftrddiad penodol t
Seîrîannau ymadrodd; a llafarîad a ffurnr trwy ollyngiaa iattal y sain
lefarol trwy agonad penodol y genau. O» cymmwysir y deffiniad yna o ffurfìad
cydsain a llafarìad at to a y " pan yn dechreu gair neu sill,"
Caníyddir bod yn an- hawdd penderfynu i ba ddosparth seiniol y perthynant
agosaf yn y gyfryw sefyllfa; canys er nad oes nollol gydgyf- arfyddiad
peiriannol y^ cymmeryd Ue wrth eu hynganu yn yard a triT^ eto mae mynedfa y
sain lefarol mor gyfyngediç, fel mai prin y clywir dim sain yn y ^eiriau yna,
nes ynganir y llafariad ddilynol i y neu to: ya, lâ; wi, wî. O herwydd hyn,
Latham a eilw w> a y, yn y sefyllfaoedd a nodwyd, golafariaid; a sylwa eu
bod yn mirfio troddiad C^ransüwnf trosiad) o'r llafariaid i'r cydsemiaid. Yn
ol y golygiad ynia, seiniau dechreuol w 2i. y ydyw y dolenau sydd yn cyoio y
ddwy gadwyn seiniol, y llafariaia a*r cydseiniaid, yn nghyi §211. Ni
ddefiiyddir seiniau dechieuol y llythyrenau hyn, un amser, ond mewn
cyssyUtiad âg un neu ddwy o*r llafariaid ereill yn yr un sill; am hyny tybir
bod cyfunolìaid yn enw pur briodol amynt.
Seiniaü tk W.
§212. Yr \m sain, o ran ynganiad, sydd iV Uythyren to jsí mhob sefyUfa; o ran
meintiolaeth yn imig y mae ei sain diweddol, neu lefarol, yn ^ahaniaethu od(S
wrth ei sain gyfynol, megys y canfyddir wrth gymmaru ei sain yn cow a tmnd,
wond. ííid oes un sain benodol iddi yn yr egwyddor Seisniç (§12, rhif 23)—
dim ond enw yn unig. Yr un, o ran sam, ydyw ag oo yn y gair Seisnig /ooZ (§
23, rhif 7, coL 3). Mae ei saán diweddol yn dra thebyg, os nad yr un yn hollol,
a'r eiddo w yn. y gair Cymmreig ow. Anfynych, os un amser, y defìiyddir «? yn
y Seisneg, ond mewn cyssyUtîad âg im o*r llafanaid ereiíl yn yr un sill;
megys yn cou?, boío, &c.
§ 213, CyssyUtir w yn fynych â llafariad araU, yn enwediç âg a neu o, heb
chwanegu dun at y sain: dratr, Aio; ociawT, scrol; how, bo; oton, ôn, &c.
Sain gyfanol W.
§ 214. W yn wanáf wand (§ 210). Mae sain gyfunol yr w Seisnig yn hollol
gyfunsain a sain gyfunol yr w Uymmreig yn wab.
§ 215. Mae w yn fud —
(1.) Pan yn ddigyfrwng o flaen r yn yr im sill; torack, rac; toren, ren;
wrignt, reit, &c.
•t -.
|
|
|
|
|
(delwedd B4649) (tudalen 041)
|
• SEDOAU T
CYFTOOLIAID. 41
(2.) O flaen Ä, yn y geiriau hyn: «7Äo, hwj whoìe, hôl; wAom, hŵm;
trAose, hŵz; a'u hanedìgion.
§216. Mewn geiriau eraill, pan fyddo w o flaen h, seînir hi ar ol yr Ä .•
wnat, hwot; when, hwen, &c.
Seiniaü tk n
§ 217. Mae i'r llythyren y dair o wahanol seiniau, heb law ei sain gyfunol: y
yn 6y (§ 140Ì; y ynhymn (§ 23, rhif l,col. 6.); ac y yn myrrh (§ 23, rhif 6,
llin. 1, coL 3).
Y\.
§ 218. Y, yn by, bei. Yr im sain yn hollol sydd i'r y yma ag sydd i'r ÍT 1 (§
140); a dynodir y ddwy lythyren yr un fath yn yr engreifEtiau cynaniadol (§
141).
§ 219. Mae yr y yma dan lywodraeth yr un rheolau a'r t
Sbwylledig (§141); a dynoda yr un sain pan yn yr im ^Ufa. Yr unig wahaniaeth
rhyngddynt yayw, bod y yn terfynu íimryw eiriau unsill, pan nad jrw t yn
terfynu dim un: myi meî; plyi plei; styy stei; ffly, fflei, &c.
§ 220. jT, mewn geiriau unsill caethedig, ac mewn sillau acenoly sy dan yr un
rheolau yn hollol ag t yn yr im sefyU- Êioedd. Edr. y gwahanol ddosparthau yn
yr § 141: %tyle, gteil; íyrant, tei-rynt, &c.
Yr Y \ flaen JR.
§221. Y, yn pyre, peiV. Yr un ydjrw y sain hon eto a'r- eiddo i ynfire, ffeiV
(§142 a 143); ac y mae dan yr un rheolau.
§ 222. Yr holl eiriau unsill, hyd y eallwyd canfod, a gyn- nwysant yr y yma,
jrw y rhai hyn: lyre, leiV/ f^yre, jeiV; pyre, peir; Tyre, teiV.
F 2.
§223. r; yn hymn, him (§23, rhif 1, Uin. 2, col. 6). Yr nn ydyw sain yr y hon
aV eiddo J 2 (§ 144); ac y mae dan lywodÌTaeth yr un rheolau, mewn geirìau
unsillasillauacenol (§146): lympÄ, limff; lywcj;, lingcs; syntax, sin-taos;
lyrio, linc, &c. Edr. yr a(branau yna.
Eithr: yn "Wemyss, wîmz, mae y yn fud.
Y 3.
§224. r;ynmyrrÄ, mer (§23, rhif5,Uin.l,col.3). Yrun ydyw sain yr y yma aV
eiddo J 3 (§ 147); ac y mae dan íywodraeth yr un rheolau, mewn ^eiriau unsiíl
a sillau acenol: Úiyrae, îhêrs; myrmedon, mer-mi-dyn; myrtle, mŵtl; myr-
tiiorm, mer-ti-ffarm; syrtis, sŵr-tis (§ 148).
|
|
|
|
|
(delwedd B4650) (tudalen 042)
|
42
Y DEÜSEINIAID.
Seiniau anacenol Y,
§ 225. Mae y rhaî hyn eto dan lywodraeth yr mi rheolau yn hollol a'r t yn yr
un sefyllfaoedd: hydrography, hei- dróç-ra-ffi (§153, 4); calycle, cál-i-c'lj
party, pâr-ti; vani1y, fan-i-ti (§154, 1): hon ydyw sain gyŵedin y mewn
teríyn- iad anacenol); satyr, se-tyr (§157).
§ 226. F, a seinir fel yr ^ 2 (§ 1 19), neu, yn hytrach, fel yr e Gymmreig yn
mcrolaeth, mewn dau air Seisni^, o leiaf: myropolist, mer-óp-o-list; a
myrobalan, mer-ób-a-îyn.
Sain gyfanol Y.
§ 227. y, yn yard^ iárd (§ 210). Mae sain yr y yma yn gwbl gyfimsain à'r
eiddo i Gymmreig yn ŵ. Ni ddeôiyddir yr y yma mi amser ond mewn
cyssylltiad â llafariad arall i fiurfio deuseiniad; neu i fiurfio
yrhynaelwirynytreithodyn hwn, dwylafariad; sef dwy lythyren i ddynodi \m
sain, fel y dangosir eto.
Y DEUSEINIAID.
§ 228. Deuseiniad yw cyfuniad o ddwy sain seml, wahanol, yn yr un sill, y
sawl a ynganir â*r im anadliad, ac yn y fath fodd ag i fiurno un sain
gyfansawdd, yn yr hon y l)yddo y ddwy sain gyntefig yn hyglyw, er nad yn
wahanredoi.
§ 229. Mae deuseiniaid y Seisneg, fel yr eiddo pob îaith arall, o ddau fath,
prîodol ac anmhriodol.
§ 230. Deuseiniaid priodol yw y rhai y rhoddir y pwyslais ar y llafariad
fiaenaf ynddynt, megys yn boy, bôi; now, hów; ac a derfynant bob amser yn sam
y, i; neu w,
% 231. Deuseiniaid anmhriodol yw y sawl y rhoddîr y pwys- lais ar y llafariad
olaf ynddynt, megys yn yardy iârd; a «mg, wâg; ac a ddechreuant bob amser yn
sain y, i, neu w,
§232. Yn y Seisneç nid yw dwyÌafariad pF'^.sill.bob amser, yn cyfansoddi
deuseiniad: defìiydma y Seison, jn fjmych, ddwy neu dair llafariad i ddynodi
un sain: er enffraiflt, dead, ded; atre, o; &c.; ac weithiau defiiyddiant
un lytìiyren i ddynodi deuseiniad: fme, fem (§140); try, trŵ(§218),
&c.
§ 233. Er mwyn i'r dysgadur gael golwg cryno ar yr holl ddeuseiniaid Seisnig,
rhodder tsmen o honynt ger bron; yr hon hefyd a fydd yn dra hwylus i gyfeirio
iddi yn yr eglur- iadau.
§234. TAFLEN O'R DEUSEINIAID PRIODOL.
(Edr. §230).
high; hei.
Oi
hoy, hoi.
Ou
how, how.
Y DEÜSEINIAID.
|
|
|
|
|
(delwedd B4651) (tudalen 043)
|
43
§235. TAFLEN O'r DEÜSEINIAID ANMHMODOL.
(Edr. §231). Zk}sparth W. Dosparth Y.
RHIP
AC
ÂSWYDD
1. We
2. Wa
3. Wah
4. Wau
5. Wnh «. Wo 7. Woo
SAIN HIB.
way, we waft, wâffl wcùl, wôl woTk, wŷrc troke, wôc toooedy wŵd
BHIF
BiIK PB».
AC
ARWYDD
ÍWt, wit.
8. Ye
wet, wet.
9. Ya
wog, wag.
10. Yah
wos, woz.
11. Yau
one, wyn.
12. Yuh
íí>oOd,wẁd,
13. Yo
14. Yoo
SAIX BIR.
ye, iî. yea, ie. yará, iârd. yavm, iôn. }ìêm
^oke, iôc. you,
8AI1T PSB.
yd, iet. 2/am, iam. 2/on, ion. 2/owng,iyng
§ 236. Gwel yr efrydydd fod y daflen yna wedi ei threfìiu
ynoldîlyniadnaturidly llafariaia: c, i; «, e; aÄ, a, &c. (§24); ac yn
cyfateb â'r daflen § 23. Gwel hefyd, wrth fyned yn mlaen, er bod dulliau y
Seisneg o ddynaoi y deuseiniaid yn amryw a lluosog; eto, bod y ddwy daflen
fechan, § 234 a §235, yn cynnwys yr holl wir ddeuseiniaid gwahanol, priodol
ac amnhriodol, sydd yn yr iaith.
SEINIAU Y DWYLAFARIAID.
§ 237. Mae y dwylafariaid (double-^owels) Seisneg yn dra Uuosog, o leiaf, yn
dair ar bymtheg ar ugain o nifer: —
aa, ae, ai, ao, au, aw, ay ea, ee, ei, eo, eu, ew, ey ia, ie, — io, — -»- — oa,
oe, oi, 00, ou, ow, oy ua, ue, ui, uo, — — uy wa, we, wi, wo, wu, — wy ya,
ye, -- yo,
§ 238. Mae amryw o*r dwylafariaid hyn yn dynodi yr un seìnìau braidd yn hollol;
pan ddigwyddont feUy, ymdrinir à bwynt yn nghyd, er mwyn byrdÄ; oddi eithr
hyn, eglurir hwynt oll yn ol trefh yr egwyddor, fel y maent yn y daflen
ucnod.
AA.
§ 239. Aa, a seinir-r-
(1.) Fel it 1, e (§82): ^aronic, é-ryn-ic.
(2.) Fel ^ 3, (§ 94): aam, ôm (süliadir y gair hwn hefyd yn aume ac atomé).
|
|
|
|
|
(delwedd B4652) (tudalen 044)
|
44 Y DEUSEINIAID.
(3.) Fel U3, y (205, 2), mewn sillau anacenol: Isoac, ei-zyc.
^.
§ 240. Äe, a seînîr —
(1.) Fel JS Ifi^ (§115, 5): uiEbop, i-syp; Cígsar, sî-zyr; amphisbisna,
am-ffis-bî-na.
Eithr: oerie, e-ri.
(2.) Fel JS^ 2, e (§ 121, 1): ^ytus, ép-i-tys; ^chines, és-ci-niz; Pécstum,
pestym.
(3.) Fel Î73, y (§205, 2),mewn sillau anacenol: Michoel, mei-cyl; Micha«lmas,
mel-cyl-mys.
AL
§ 241. Ät, a seinir —
(1.) Fel J. 1, e (§ 85, 1 — 5): prai«^, prêz; hatze, bêz; îail, ffêl; claim,
clêm; gram, grên; saŵtí,sênt; trait, tre; strai^A^, strêt; faith, ffêth;
-praiseral, prês-ffwl; tailoi, têl-yr;^tíÄful, ffêth-ffwl.
Eîthr: aisle, eil; iiaive, neif; ^ìaid, plad; said, sed; lailleTy, rél-yr-i;
Sigain, a-gén; agam«^,.a-génst; demom, di-mîn.
(2.) Fel ^ 1 o flaen r, eV (§ 87, 1, 2): air, eV, poŵ*, peV; j ìaird,
ìé'rd; glaire, gleV.
(3.) Fel Á yn age, ij (§ 108), mewn terfyniadau anacenol: captam, câp-tin;
curtain, cŷr-tin; fountam, ffòwn-tin;' mountam, mown-tin; yillam,
fil-in.
Eithr: Britatn, brit-t'n, neu brit-tyn.
AO, § 242. Ao, a seinir—
(1.) Fel ^ 1, e (§ 82): gaol, jêl— yr unig aîr oV fath sydd yn yr iaith. (2.)
Fel O 2, ôr (§ 165): extraordinary, ecs-trör-di-nyr-i. (3.) Fel O 1, (§181)
anacenol: PharooÄ, ffe-ro.
AU.
§ 243. Äu, a seinir
(1.) Fel ^ 3, o (§ 96, 1—5): áaub, dob; òaud, ftod; oauf, côÈ', maul, mol;
aun, on; caught, cot; gattde, gôá; sauce, sos; pause, poz; gauze, gô^J^
* Bhoddir y sain fynychaf, neu y brif sain, yn gyntaf; y nesaf o
ran mynychder, yn at^, &c., a'r Beiniau anacenol yn olaf.
* Chui fod sÚIau acenol yn gyffredin dan lywodraeth jr un rh'eolau a'r
geiriau unsill; ac j ceir eglurhad amynt ynyr aanman y ejrfeirir iddynt,
gadewir geinau lluossill idlan o'r adranau hyn ar y dwylafariaid, er mwyn
byrdeb, oddi eithr pan fyddo ^m anheb- gorol eu rhoi i fewn, er egluro rhyw
reol.
|
|
|
|
|
(delwedd B4653) (tudalen 045)
|
Y DEU8EINIAID. 45
£thr: laudaniim, lód-a-nym; caulíflower, cól-i-flow-yr; bŵŵoy,
ho-boi; laurel, lor-yl.
(2.) Fel -4 2, â (§ 88),pan o flaen u a rhyw gydsain arall; wue, pàus;
-jyaunch, pàncAy maund, mànd; mnt, ànt: ac íel dthrad yn laífgrÄ, lâff;
draught, drâflt.
Eithradau yr ystyrir sain au yn gatige, gêj; JerTatilx, jàr-fls; merschatmi,
miV-shym.
AW.
5244. -4tr, a seinir fel -4 3, ô (§ 94): drair, dro; strau?, stro; pshatr, sho;
hau;Ä;, hoc; árawl, drol, &c.
AT.
§245. Ay, a seinir fel ^ 1, e (§ 83): bay, be; day, de; pm, ptre, «c. — ^mewn
sillau rhyddion yn imig. Êthr: ay, a-î; quay, cî; say«, 8ez; Koth«ay,
roth-si.
JEÄ.
§ 246. Sa, a seinir —
(1.) Fel J& 1, i (§ 113), mewn sillau rhyddion, o flaen un
gydsaîn, ac e fiid, ac o flaen gue — ^yr ue yn fud: plea:, pli j
aeo, si; 'plectd, püd; each, ìch; heast, bîst; 'peace, pis; ìease,
l^; -please, plîz; hieatJie, brîdd; \eave, lîf; teague, tîg; feague,
. ÄÇ; ìeaffue, lîg.
Eithr: grecU, grêt; hreaJc, brêc; steah, stêc. (2.) Fer-^ 1 o flaen r, iV (§
118, 1): ear, iV; blcar, bliV/ tear, teV .• b^arí?, biVd, &c.
(3.) Fel -& 2, e (§ 121, 1): threat, thret; hiead, bred; àeaf, deff;
hreath, breth; hreast, brest; áealt, delt; health, helth. (4.) Fel ^3, êr
(§122, a 124, 1, 2) heard, hei-d; search, sêrch; earl, êr\; leam, \êm; earth,
êrih; hearse, hêrs, &c. Eithr: heari, hârt; hcarÄen, hâr-c'n; hearth,
hârth. (5.) Fel -4 1 flaen r, eV (§87, 2), megys eithrad yn y tri gair hyn:
bcar, beV; pcar, peV.- t^ar, teV/ a'u haned" igion.
JEJE.
§ 247. Ee, a seinir —
h.) Fel E 1, i (§115, 1—4): tree, tri; feet, ffît; úeeve, aiif; Áeece, fläîs;
cheese, chìz; hreech, hiìch.
Eithr: heen, bin; breeches, bricÄ-iz; B««lzebub, bi-él-zi-byb.
(2.) Fel J^ 1 o flaen r, iV (§ 117): p^cr, piV; ch«r, dhrr, &c.
Eithr: ŵ*r, eV; ne*er, neV— talfyriadau o ever, ef-yry a ptver, nef-yr.
|
|
|
|
|
(delwedd B4654) (tudalen 046)
|
46 Y DEUSEINIAID.
EL
§ 248. Ei, a seinir —
(1.) Fel ^ 1, e (§82, 83), o flaen n, nt, gh, ght, ghth, neu gn — y gh a*r g
yn fudion: mw, rên; îeínty ffênt; neigh, ne; ùetghtf flBrêt; eighth, êtth;
àeign, dên: — ac o flaen l: veil, fêL
Éithr: ceil, sîl; sŵstf, sîz; setne, sîn; conc^]^, cyn-sît; per- c€Ìve,
pyr-sîf; iiweigl, in-fi-g'l; seignìor, sîn-iyr/ pleb^án,
Sli-bi-yn; either, i-ddyr; hŵ'fer, heff-yr; aìeight, sleit; forfeit,
'or-ffit, &c. (2.) Fel yr ii 1 o flaen r, e'r (§ 87, 2): their, dde'r; hŵr,
e'r, &c.
m
§249. ŵ, a seinir fel E2, e (119), yn y geiriau hyn, a'u hanedigion yn
unig: íeoff, ffeff; jeopard, jep-yrd; léopard, lep-yrd.
íäthr: feod, ffiwd; people, pî-p'l; George, joVj; Theobald, tib-yld;
Maclcoc?, mo-clowd'.
EU.
§ 250. Eu, a seinir fel y deuseiniad anmhriodol u, iŵ (§ 188, 189, a
235, rhif 14): áeuce, diŵs; feud, ffiẃd. Eithr: rheum, rẃm;
Rewben, rw-ben; amatewr, a-mo-
EW.
§251. Ew, a seinir —
(1.) Fel eu, iẃ (§ 250): ]pew, piẃ; blew?, bliŵ; newt, niŵ-t;
ìewd, liẃd; mewì, miẃl; n^s, niŵs.
Eithr: chew, cÁw; shew, shw; sew, so.
(2.) Fel U5,yr (§199), pan ragflaenir ỳr ew yn ddigyf- rwng gan r;
hrew, brw; crew, crw; shrewd, shrẃd, &c.
Eithr: Shr^sbury, shrôs-byr-i.
EY,
§252. Eg, a seinir fel -4 1, e (§83), yn unig mewn sillau rhyddion: prey,
pre; grey, gre; they, dde; trey, tre, &c. Eithr: key, ci; ìeg, li; ^yry,
i-ri; egrer eV; ^ying, ei-ing.
lA, 10.
253. Ni ddefhyddir y dwylafariaid hyn mewn geiriau unsill na sillau acenol;
gan nyny, sylwir amynt wrth ymdrin â'r cydseiniaid aV teifjmiadau.
lE. § 254. le, a seinir —
|
|
|
|
|
(delwedd B4655) (tudalen 047)
|
Y DEÜSEINIAID. 47
(1.) Fel E 1, i, (§115, 2,^3): pŵc^, pîsj ^ieve, grîfj bnef, brîff;
pric*^, prîst, &c. '"^
Ëtlir: %Ì€ve, sìf; ítiendy ffirend.
(2.) Fel i^ 1 o flaen r, iV (§118, 1): pi^r, piVy ptŵ-ce, |fr8; ttiersc,
ti'rs, &c.
(3.) Fel y deuseiniad priodol t, ei (§ 140, a 234, rhif 1), ìpèwûL sülau
rhyddion, a phan yn ífiirfio rhif lluosog sylwedd- fimaa, a thryaydd person a
chyfraniad perwydmaid; pie^ pei; àie, dei; flîŵ, fleiz (y person cyntaf
I flyi ei fflei); cfenjŵí, di-neid' (oV per. deny, dî-nei), &c.
OA.
§255. Oa, a seinir —
(1.) Fel O 1, o (§162, 2—5): ìoathe, lôdd; soop, sôp; âiroat, thrôt; po«cÄ,
pòch; hoast, bôst, &c.
Eithr: brooÉ?, brod; groa^, gröt.
(2.) Fel O 1 o flaen r, oV (§ 164, 1): boar, boV; boarí?, Wrd; coarsey coVs,
&c.
OE.
256. Oe, a semir fel 1, o (§162, 1): do^, do; fo<?, ffo; áoet slo, &c.;
ac fel eithrad yn o'er, oV (talfyriad o overf of-yi).
Ëithr: sho^, shw; doe», dyz; fo^tus, ffi-tys; antojci, an-ti- sei; fostid,
ffet-id.
01 or.
§257. O», ot/r oi, sy ddeuseiniad priodol (§234, rhif 2; § 303), eyfunsain âV
aeuseiniad Cjrmmreig oi yn y gair troi, ond fod yr im Seisnig ychydiç yn
hirach, bron yr un hyd yn hbUol a'r gair Cymmreig oh,
§258. Oi, a ddefiiyddir i ddynodi y deuseiniad mewn süiau caethedig: voia,
foid; choice, chois; poise, poîz; moisf, moist; pomí, point; yoîidánce,
foid-yns; boî/er, boil-yr: — acoy a ddefiiyddir i'w ddynodi mewn sillau
rhyddion: boy, boi; doy, cloi; joy, joi; boyish, boi-ish; destroy, di-stroi'.
EÍthr: cho«r, cwei'r; chsmois, sham-wo; connoísseur, con- e-sŷr/ avoẁdupoẁ,
af-yr-diw-poiz'; devoir, dyf-wör; turkotíî, tyr-cîz,
00.
§259. Oo, a seinir —
(1.) Fel 4, w (§174, 1 — 4): too, tw; loo, Iw; mood, mẃd; proof, prŵff;
coomb, cẃm; roost, rẃst; loose, Iŵs; ûioose, chŵz;
soothe, sŵdd, &c.
Eithr: good, gwd; hood, hwd; stood, stwd; soot, swt; took, twc; book, bwc;
blood, blyd; flood, flyd; brooch, hròch.
|
|
|
|
|
(delwedd B4656) (tudalen 048)
|
48 Y DEUSEINIAID.
(2.Ì Fel Í7 5, w (§ 199), ond y dilynir yr oo yma gan r oro*^ fantoí, w'r (§
78 — 80): poor, pwr; böor, bw'r/ moor, mw*n Eitíir: door, doV/ floor, moV.
Oü.
§260. ŵ, a ddefnyddir—
(1.) I ddynodì deuseiniad priodol (^ 230), cyfunsaîn à'r deuseîniad Cymmreîg
ow (§ 23é, rhif 3), o flaen un gydsaîn neu cbwaneg, o flaen cydsain ac e fud,
ac o flaen gh fud 'çomh^ powcÄ; clot^, clowd; ^ound, pownd; áouòt, dowt
ounce, owns; mouse, mows; touse, towz; moîUhe, mowdd hough, bow; ploîíŷÄ,
plow; drow^Ä^, drowt; ac fel eithrad yn thot^, ddow.
(2.) Ou, o flaen r, a seinir owyr, neu ow'r; (§ 79, tua'r diwedd), yn y
geiriau hyn yn imig: our, owV; hour, ow'r; floMr,fflowr; sour, sowr.
(3.) Ou, a seinir fel-á 3, ô (§ 94) o flaen ffht — ^y ph yn fud: ought, ôt:
houffht, b^t, &c.
Eithr: slouffh, shoc; lotf^A, loc; houffh, hoc; couffh, coff; troti^A, troffl
(4.) Fel 1, ô (§ 160), o flaen l, Id, U, neu ffh fud: sow/, sôl; mould, môíd;
mouM, môlt; àouffh, do; ihouffh, ddo.
Eithr: could, cwd; ẁiould, shwd.
(5.) Fel (^3, y (§ 194) o flaen ch, st, nff, neu gh, ac yn Çyẁedin mewn
sillau acenol: to^ich, tycÄ;jow«í, jyst; young, iyng; rouffh, ryff";
enotí^Ä, i-nýff; trouble, tryb-b'í; cotmtiy, cyn-tri; cot^ple, cyp-p'l;
cousin, cyz-z*n; howsewife, hys-i£i; Hougham, hyff-ym; southem, sydd-ym,
&c.
Eithr: cou^cnouQ, cow-cÄwc; Érou^ham, brw-ym, neu brŵm.
^6.) Fel 4, w (§ 172), o flaen ffe, s, se, p, neu t: gougei gẃ);
rouffe, rŵzh; sotí«, sw; boti^c, bẃz; group, grẃp; goiíí,
gw.
(7.) Fel yr ö 1 o flaen r, oV (§ 163), o flaen r, neu r a chydsain: lour,
ffoV; cotirí, co*rt; gourd, goVd; îourth, ffo rth; cour^c, coVs; sourcc, soV«;
hourn, bo'm, &c.
Eithr: tour, tw'r; îourbe, fiw'rb.
(8.) Fel yr Cr2, ŷr (§194, 2, 3): scourffe, scŷrj; joumey, jŷr-ni;
journal, jŷr-nyl; bourgeon, bŷr-jyn, &c,
OW.
§ 261. Ow, a seinir —
(1.) Fel ou, ow (§260, 1), mewn sillau rhyddion a chaeth- edig: bot£?, bow;
brotí?, brow; mow, mow; owl, owl; brotím,
|
|
|
|
|
(delwedd B4657) (tudalen 049)
|
Y DEÜSEINIAID. 49
hùwn; bloti7ze, blowz; boetJinan, bow-myn; otrlíshi owl-ish; lK9wnish,
brown-ish; blow7zy, blow-zi.
Ëithr.: hoto, bo; ìow, lo; mow, mo; raw, ro; saw, so; wler, wl-yr.
(2.) Owe, o flaen r, a seinir fel our, ow'r (§ 260, 2): how- er, bowV,-
àower, dowV; ûower, fflowV; pow^er, powV, &c.
(3.) Fel yr O 1, o (§ 160), mewn sillau rhydoion, ac o flaèn l, n, neu th:
íúow, blo; bo«?/, bôl; lariown, nôn; growthf grôth.
Eithr.: knotrledge, nol-ij.
UA.
§262. Í7a, a ddeôiyddir— . . (1.) I ddynodi sain y denseiniad anmhriodol wah,
wa (§235, rhif 3, col. 3): quack, cwac; quaff, cwaff.
(2.) I ddynodi sain'y deuseiniad anmhriodol tüa, we (§ 235, rhif 2, col. 2):
^ke, cwêc.
(3.) I ddynodi sain yr im deuseiniad o flaen r orchfantol, iwr, weV (§87, 1):
square, scweV.
(4.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol wau, wo (§235, rhif 4, col. 2, 3);
squaU, scw^; qualm, cwom; squab, scwob; qtM8h, cwosh.
(5.) I ddynodi sain yr un deuseinîad o flaen r orchfantol, mur, wor (§ 97 —
99): qíiart, cwort.
(6.) I ddynodi sain yr ^ 2 o flaen r, âr (§ 91): yn guard, gard, a'i
hanedigion.
Eithr.: Nid y w yr eithradau i'r rheolau yna ond ychydig; megys, ■pìquant, pí-cant;
mantwa-maker, mân-tiw-me-cyr; ac yn yictîíals,
fit-t'lz, a yictwalling, flt-ling — ^mae ua yn fud.
WA.
§263. Wa, a seinir fel ita, yn ei holl ddosparthau (§262, 1--4), eithr y
chweched: th.wack, thwac; wag, wag; swam, swam; twanJc, twangc; wax, wacs;
wade, wed; w(we, wêj; UHiste, -wèst, &c.; ware, we^r; sware,svre^r;
waU,Yfoí; walk, wöc; 9wab, swob; wad, wod^ swamp, swomp; wan, won; Moand,
wond; want, wont; wash, wosh; watch, woch, &c.; mr, wor; ward, word;
àwarf, dworff; warm, worm, &c.
UE.
§264. Ue, a ddefhjrddir—
(1.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhrîodol wa, wc (§235, rhif 2, col. 3):
queU, cwel; sqi<efcÄ, scwelsh; qw<?nch, cwencÄ; qtíörulous,
cwér-iw-lys.
E
|
|
|
|
|
(delwedd B4658) (tudalen
050)
|
50 Y DEUSEINIAID.
(2.) I dd}Tiodi sain y deuseiniad anmhriodol wuh, wy (§ 235, rhif 5, col. 2):
f\uerk, cwerc; Quem, cwem.
(3.) I ddynodi sain y deuseiniaa anmhriodol we, wi (§235, rhif 1, col. 2):
(^ueme, cwîm; query, cwiV-i.
(4.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol yoo, iẃ (§235, rhif 14,
col. 5), mewn sillau rhyddion: blwe, bliẃ;* cne, ciẃ; dtíc, diŵ,
&c.
Eithr.: xue, rw; true, trw; gwcss, ges; ^uest, gest.
WE.
§ 265. We, a seinir fel y tri dosparth cj-ntaf o ue (§ 264, 1 — 3): weh, web;
wed, wed; tceft, wefft, &c. (o flaen cydsein- iaid unigol a dyblyg, oddi
eithr r): tcere, wer, neu wer; wertj wŵt; sM^etTe, swerf: we, wi (yn y
gair yma yn imig).
UL
§266. r/, a ddefnyddir—
(1.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhrîodol U7c, wi (§235, rhif 1, col. 3) o
flaen cydseiniaid, neu gydseiniaid ac e íud: sqwí&, scwib; (\uick, cwic;
{\uüt, cwilt; %C{uint, scwint; {]uince, c"wins.
(2.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol wuh, wy (§ 235, rhif 5, col. 2):
squiV^, scert.
(3.) I ddynodi sain y deuseiniad priodol i, ei (§234, rhif 1) o flaen cydsain
ac e fud: ^uide, geid; %uile, geil; ^uise, geiz,
(4.) I ddjTiodi sain y deuseiniad anmhriodol yoo, iẃ (§235, rhif 14,
col. 5): jwŵîe, jiŵs; úuice, sliẃs; ^uit, siẃt.
(5). I ddynodi sain yr J 2, i (§144) o flaen Id, neu It: huild, bild; ^uild,
gild; huüt, bilt; ^uilt, gilt.
(6.) I ddynodi sain yr U 6, w (§199), pan ei rhagflaenir gan r .* hruit, brŵt;
fruit, ftrH; hruise, brŵs.
WL
§267. Wi, a seinir fel y ddau ddosparth cyntaf o ui (§266, 1, 2): wig, wig; will,
wil; wisp, wisp; with, widd; width, width; witch, vfich; wince, wins; twinge,
twinj; withe, widd; twirl, twerl; whirl, hwerl; whirr, hwer.
Eithr.: Ches2rick, chiz-ic.
^ Diben penaf yr acennod uwch ben yTW,yw dangos nad ydys i Bcfyll dim ar yr
i, ond bod holl bwys y sain yn disgyn ar ip (§ I8S a 189); a gellid dynodi y
sain yma yn briodol âg 'w, brw.
|
|
|
|
|
(delwedd B4659) (tudalen 051)
|
Y DEUSEINIAID. 51
uo,
Uo, a ddefiiyddir —
'I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol wo, wo larhif 6, col. 2): qi£o^e,
cwôt, a'i hanediçion. jil ddynodi sain y deuseiniad anmhnodol wuh, wy
rhif 5, col. 3): (\uoth, cwyth, jn unig.
WO,
569. ^o, a ddefnyddir—
,) I ddynodi yr un seîniau ag uo (§268, 1, 2): w?o, wo;?, wôld; swoln, swôl'n;
wove, wôf; won, wỳn; wont, \t; tM7op€nce,-typ-pen8. ithr.: two, to.
.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol wuh, wy \5, rhif 5, coL 2): work, wŷrc;
world, wŷrld. Edr.
\ 1, 2.
Lthr.: strord, sord.
,) I ddynodi saìn y deuseiniad anmhriodol woo, wẁ \, rhif 7, col. 2, 3):
womh, wŵm; wóií, wẁlff; u'oman, i-yn.
ÜY.
[270. Uy, a ddynoda sain y deuseiniad priodol i, ei (§ 234, 1): huy, bei;
Ouy, gei.
WU
|271. Wu, a ddefhyddir i ddynodi sain y deuseiniad an- lodol wuh, wy (§ 235,
rhif 5, col. 2, 3): whurr, hwŷr; irt, hwŷrt; Bwum, swỳm;
SM7Mng, swyng.
wr,
272. W^, a ddynoda sain y deuseiniad anmhriodol we, [§ 235, rhif 1, col. 3),
yn Wyrm, win, a GtoyáÌT, gwid-yr, l, yn ol rhai, gei-dyr.
YA,
1273. Fa, a ddefnyddir—
|l.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol yah, ia ~\5t rhif 10, col. 5, 6):
yard, iârd; yam, iàm; yarr, iâr; i, ìam; ^ap, iap; ^ahoo, ia-hw; i/iznkee,
ian^-ci. 5.) I adynodi sain y deuseiniad anmhnodol ya, ie ^á, rhif 9, col. 5):
yate, iêt — a'r un sain o flaen r orch- ìì: ÿare, ieV.
,) 1 ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol you, io \, rhif 11, col. 5, 6):
yager, io-gyr; yacht, iot.
YB.
|274. Fe, a ddefiiyddir—
E 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4660) (tudalen 052)
|
52 Y TRISEINIAID.
(1.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol ya, ie (§235, rhif 9, col. 6):
yeW, iel; yclp, ielp.
(2.) I ddynodi sain y deuseimad anmhriodol t/e, iî (§ 230, rhif 8, col. 5):
ye, iî; yeáe, iîd.
(3.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol ytêhy îy (§ 235, rhif 12, col.
5): ycrk, ìêrc; yem, iŵrn.
(4.) I ddynodi sain y deuseiniad priodol «, ei (§ 234, rhi£ 1); bye, bei;
rye, rei; dye, dei.
§ 275. Fo, a ddefhyddir—
(1.) I ddynodi sain y deuseiniad anmhriodol yo, iô (§23ö, rhif 13, col. 5):
^oke, iôc; yolk, ioc — a'r un sain o fiaen r- - orchfantol: yore, ioV.
(2.) I ddynodi sain y deuseíniad anmhriodol yow, io (§ 235 rhíf 11, col. 6):
yod, iod; yon, ion.
Y TRISEINIAID.
§ 276. Triseiniad Seisnig a ffurfir trwy ragddodi sain ta at y deuseiniad
priodol i, ei (§ 234, rhif 1), neu ow (§ 235, rliif 3), fel hyn: wi, wei;
wow, wow. Gan hyny, nid oes ond d.au driseiniad yn y Seisneg.
(1.) Wi — M7me, wein.
(2.) Wow — woWf wow.
WI.
§ 277. Y tiiseiniad tvi a ddynodir braidd bob amser g^an wi neu ui, yn y
geiriau hyn a*u cyffelyb: itoice, tweis; taûie, weid; wife, weiff; wile, weil;
wine, wein; wild, weîld; whilsty hweüst; wight, weit — yr un sain o flaen r
orchfantol: wirey weiVy ({uite, cweit; (\uire, cweiV.
wow,
§ 278. Y triseiniad yma (§ 276, rhif 2) a ddynodir â ^oouj a wou — wow, yn y
ddau air wow a wound, wownd, yn urdg, a'u hanedigion.
§ 279. luiai a gynanant y gair huoy, bwoi, ac eraill, boi; aV gair thyine
(IJat xviü. 12), a gynenir gan rai, tiein, a chan eraill, tein. Os y cynaniad
blaenaf sygywir, yna mae yn y Seisneg bedwar o drîseiniaid. 1, Wt, t<?me,
wein. 2. tVbw, wotmàf wownd. 3. Yi, thyme, tiein, 4. llay^ huoy, bwoî.
%
|
|
|
|
|
(delwedd B4661) (tudalen 053)
|
y tri8einiaid. 53
Seiniau y Tairllafariaid.
$280. Mae y tairllafariaid^ Seisnig, fel y dwylafariaid, yn àa Iluosog— aîm
llai na naw ar ugam o nifer: —
yea
yeu yew
Awe
leu
uea
' way
woa
ewe
ièw Oei oeu üai
uee uoy W« wau
wea wee - wei whey
AtVJá,
woe woo • wou Yaw
§281. Atoe, o, a ddeôiyddir yn y gair yma yn unig i ddy- aodi sain yr -4 3, o
(§ 94).
AY£.
§282. Ayef e, a ddefiiyddiri ddynodi sain yr-4 1, e(§ 83): «y«, e, neu a'i,
-prapeàf prêd.
EÁU.
§283. Bau, a ddynoda sain yr O 1, o (§ 160): heau, bo; beôiádeal,
bo-i-'de-yl; huieauj biw-ró.
Eithr,: heauty, biw-ti, a'i hanedîgion; B^at^champ, bi- cÄym; beattfin,
bif-în.
EWE,
§284. Ewe, a seinir fel yr CT l, iẃ (§ 188, a 235, rhif 14): ewe, iŵ.
Éthr.: seweà, sôd; hieweá, brẃd.
EYE.
§285. Et/e, a seinir fel y deuseiniad priodol i, ei (§234, Tm 1), yn y gair
eye, a'i hanedigîon. Eithr.: íet/eá, cîd; cony^d, cyn-fêd.
lEU, lEW.
§286. leu, iew, a seinir fel y deuseiniad anmhriodol yoo, tt,iẃ (§235,
rhif 14; §188): lieu, liŵ; adí^, a-diẃ; yriew, fiŵ, a'i
hanedigion.
Éithr.: lietrtenant, lef-ten-ynt, neu leff-ten-ynt; Beaulf^u, biŵ-H.
^ Y trìseiniûd a'r teirllafariaid, a elwir yn y gramadegau cyfiredin ì^
trmMhongs, heb wahaniaethu dim rhyngddynt; ond yn y treith- o^ hwn, sain
gyfansawdd o dair elfen wahanol, megys yn y gair tponnd, wownd, a elwir trìseiniaid
(§ 276); eithr tair llythyren yn Md^ am un neu ddwy sain, a elwir
tairllafariad.
|
|
|
|
|
(delwedd B4662) (tudalen 054)
|
54 Y TRI8EINIAID.
OEL
§ 287. Oeiy a seinir fel y deuseiniad priodol i, ei (§ 234, rhîf 1 î § 140):
oŵliad, eil-iyd.
OEÜ,
§ 288. OeUf a seinir fel yr 4, w (§ 172): mana?t«vre, ma-nw-£yr.
UOY,
§ 289. Uoy, a seinir woi (§ 279), neu fel y deuseînìad priodol M, ei (§ 234, rhif
2): huoy, bw<M, neu bei, a'i lianed> igion.
WEA, UEA, WEE, UEE.
§290. Wea, uea, wee, iiee, a seînir fel y deuseinîad €in- mhriodol toe, wi (§
235, rhif 1, col. 2): toeaì, wîl; weaJcy wîc; wea\e, wîf; qtíeen, cwîn;
sqt^ak, scwîc: weeá, wid; weèhj wîc; sweet, swît; aueen, cwîn; sqe^eze,
scwîz. Yr un saîn o flaen r orchfantol: ueei, wiV, qu€eT, cwi V.
Eithr.: wear, weV; sweai, swe V.
JTiíí/, WAY, WEI, WHEY, UAL
§291. Wai, way, wei, whey, uai, a seinir fel y deuseîniad anmhriodol wa, we
(§ 235, rmf 2, col. 2): waü, wêl; st^aŵi, swên; wai%t, wêst; way,vfe;
sway, swe; M?eigh, we; toetght, wêt; M>Äcy, hwe; quaiìf, cwêl; quaint,
cwênt.
WAU, WOA, WOE.
§ 292. Wau, woa, woe, a seinir fel y deuseiniad anmhriodc »1 wau, wo (§ 235,
rhíf 4, coL 2): waul, wol; woaà., wod; tooH wo '
WOO, WOU.
§293. Woo, wou, a seinir fel y deuseiniad anmhriodol tooit wŵ (§ 235,
rhif 7, col. 2, 3): woof, wŵíF; swoon, swẃn • wowaA, wẃnd:
wooà, wẁd; «;oo/, wẁl; s«70op, swẁp; tcoulú wẁd.
YAW.
§ 294. Yaw, a seinir fel y deuseiniad anmhriodol yau, i^ (§235, rhif 11, col.
5): yaiA, iol; yawn, ion.
FJ^^, F/JS^.
§295. Yea, yie, a seinir fel y deuseiniad anmhriodol^^e iê (§ 235, rhif 8,
col. 5): yeaà, iîd; yean, iîn; yeost, î^t • yiéìA, iîld. Yr un sain o flaen r
orchfantol: yeai, iiV, *
>>
Y CYDSEINIAID.
|
|
|
|
|
(delwedd B4663) (tudalen 055)
|
55
l^thr.: yea, iê; yeam, iêm,
YEW, rou.
§296. Yew, y(yu, a seinir fel y deuseiniad anmhriodol í/oo,
iŵ (§ 235, rluf 14): yew^ iẃ; youúíy iẃth. Yr un sam o
în r orchfantol: your, iwV; yours, iwVz.
Eithr.: youngf îyng.
§297. Ar ol ysgrifenu yr adranau yna, §288 — 296, ar y
rllafariaid, caniyddwyd y rhai isod jm chwanegol, yn y
riau a nodir:—
Aiu
Eoi
lou
owe
ueu
aou
ewi
Ooe
oye
ueue
ayo
eyo
owa
llay
uoi.
§298. Aiuy iî Caŵs, cîz.
§ 299. Aou, ow: caowtchouc, cow-cAwc, neu cw-cÄwc. §300. Ayo, e: mayor, meV,
neu me-yr. §301. jEoì, oi: hourgeoiSi byr-iois'. §302. Btoi, i: housmefe,
hyz-iff, hyz-wiff. § 303. Uyo, e: cyot, êt. § 304. lou, y: conscŵî^s,
con-shys. §305. Ooe,vf'. wooed, wŵd. §306. Owa, o: tott?ards, tordz, neu
tw-wordz. §307. Owe, o, ac ow: oweà., ôd; oWoiceà., «-lowd'. §308. Oye,oìi
enjoycd, en-joid'. § 309. Úay, i: (xuay, ci; qwayed, cîd. § 310. Ueu, y:
ìi^tieur, li-cyr. §311. Ueue, iẃ: queue, ciw. § 312. Uoi: turqwoìis,
tyr-cîz.
§313. Anfynych y defnyddir tairllafariaid mewn geiriau asill a sillau acenol.
Ceir achlysur i ddangos cynaniad rhai honynt eto, wrth ymdrin â*r cydseiniaid
a*r terfyniadau; mae sain amryw ohonynt wedi cael ei dangos eisys, rrth
ymdrin àV llafariaid, yn enwedig yn yr adranau ar îiniau anacenol y
llafariaid.
Y CYDSEINIAID.
§314. Mae yn arddygraff y Seisneg amryw gydseiniaid
nad ydynt yn egwyddor gyffi'edin yr iaith. Y cydseiniaid
hyny yw ^ yn ýame, gêm; th yn tnink, thingc; th yn ^Aus
|dàj8; sh yn meah, mesh; zh yn viwon, fizh-yn; ny, yn sìng
^ Pedair llafariad.
|
|
|
|
|
(delwedd B4664) (tudalen 056)
|
56
Y CYDSEINIAID.
sing; a cÄ, yn cAurch, chỳrch, Oherwydd hyn, bydd yn fanteisiol i'r efrydydd
gael taflen gyflawn o'r holl seiniaa cydseiniadol sydd yn yr îaith, cyn
dechreu myfyrîo eti
seiniau.
§ 315. TAFLEN O SAIN YR HOLL GYDSEINIAID SEISNIG.
2 'ë
S
Enw.
: t
W
w 14. 15.
V 1«
flO. V
11. Th
12. Th
13. S Z Sh
16. Zh
i ti di
che,t8he je, dzke ce
ge
eff
fi
ith
ddi
es
ze
ÌBh
zhi
L R
— el
aV
em
en
ing
Engraim o'r Sain.
pop —
bob —
út —
(Rd —
chmch —
juáge —
caJfce —
gtiçe —
/i/e -
remre —
thin —
thitheT — sisteT
2Ìg2Äg —
mesh —
zure —
tit.
did.
chfrch,
jŷj.
C6C.
gag.
ffeiff.
ri-feif.
thin.
ddidd-yr.
8Ì8-tyr.
zig-za^.
mesh.
c-zhwV.
m
rare
muw
n\in
sìng
- lyL
reV.
mym.
nyn.
Bing.
H — he
Aay — he.
ÌÌPâ { 17. 2t-2 \ 18.
â . f 19. M -- f| ^ 20. N — i-^ (21. Ng —
ÍÌ |22.
§316. Mae y daflen hon, fel yr eiddo y llafariaid (§23), wedi ei threfhu yn
ol dilyniad naturiol y seiniau. Decnreua pob dosparth gyda *r llythyrenau
hawddaf eu cynanu — y gwefusohon, yna y gorchfantolion, a therfynant gyda *r
gyddfolion.
§317. Ymdrinir â'r cydseiniaid, megj^s ag y gwnaed á'r llafariaid, yn ol
trefh yr egwyddor ffyfl5*edin, nyd y cyrhaedda hono, rhag peru dim dyryswch
i'r dysgadur.
y cydseiniaid. Seiniau Y Cydseiniaid.
|
|
|
|
|
(delwedd B4665) (tudalen 057)
|
67
B,
5318. B, (§12, rhif 2, a 31ö, rhif 2), sydd yr un sain a h OTmmreig, yn
gyffipedin, yn nechreu, canol, a diwedd geiriau: .Ìaker, numòer, rnuèarJ.^
§ 319. Mae b yn fìid mewn amryw eiriau ar ol m, neu o Ìlaen t neu d: lamò,
lam; amòsace, êmz-e8; àébt, det; dou&^, dowt; su^^le, syt-tl; òdelium,
del-iym.
Eithr.: rhomŵ, rymb; accum&, ac-cýmb; succumò, syc- eỳmb.
a
§ 320. C (§ 12, rhif 3, a B15, rhif 7), a seinir yn gras, neu "
galed," fel c Gymmreîg, yn mhob sefyllfa, o flaen a, o, w, ìt r, t, ac o
flaen c, si; neu k fìid: cart, cork, cup, c^ass, «rop, ací; accent, ac-sent;
pacÄ;, pac; picaroon, yicfím, miisic.
§321. C (§315, rhif 13), a seinir fel « Gymmreig, o flaen «, t, y, cB, ca,
Sico flaen toínod (*) pan ddynoda absennoldeb e: ceìl, sel; cit, sit; c«der,
sei-dyr; cyprus, sei-prys; C<5sar, «i-zyr; Ctelius, sí-li-ys; plac*d,
plêst, am placcd.
§ 322. C, a seinir fel z (§ 315, rhif 14), yn sicc, seiz; sufiìîcc, syff-eiz';
sacrificc, sàc-ri-ffeiz; disccm, cliz-zêm; a'u haned- îgion.
§ 323. C, ar ol yr acan, ac o fiaen ea, ia, to, iom, neu eous, {' a seinir
fel ah (§ 315, rhif 15): ocean, o-shyn; sociaì, so-shyl; i. mspìcion,
sys-pish-yn; gracêous, gre-shys; saponaccottô, sap- ^ o-ne-shys.
§ 324. C, a seinir ch (§ 315, rhif 5), yn y gair yermicclli, f«r-mi-cÄel-i, o
leiaf.
§325. e, syfud—
(1.) Pan rhwng 8, ac e, i, neu y: scene, sîn; scent, sent; , «ctence, sei-yns;
«cythe, seidd; scí/thìsLn, síth-j-yn.
Eithr.: «ccptíc, scep-tíc; scarrhus, scir-ys.
(2.) O flaen l, n, t, z, yn y geiriau hyn: mu«cfe, mys-s'l; C!r»eus, ni-ys;
Ctesilas, tés-i-lys: vic<uals, fit-t'ls; Czar, zkr; , ac y mae y c a'r
"h, ck, yn fiidion yn CocÄîbum, co-bym, a blacA^guard, blag-ard.
CH,
§ 326. Ch, sy sain cyfansawdd, fel y dangoswyd o'r blaen, < ac sh, tshe
(§315, rhif 5), yr hwn, er mwyn byrdeb, a
* Ni roddir cynaniad yr eDgreifftiau ger bron, rhag meithder, pan ellîr
egluro eain neu ddyben y gydsain fydd dan sylw yn foddnaol )ieb hyny.
|
|
|
|
|
(delwedd B4666) (tudalen 058)
|
58
Y CYDSEINIAID.
ddynodir yn yr en^eîfftiau cynaniadol â ch Italaidd, cÄurcÄ, j tshỳrtshj
chfrch, l)efiiyddir y sain yma mewn 166 o eiriau Seisnig unsill, yn eu
dechreu a'u diwedd, yn ddiwahaniaeth: cAafe, chêff î cAaff, cAaff; eaoA, ìch;
ricÄ, rìch; bencÄ, bencÄ; belcÄ, belcÄ.i
§ 327. C%, mewn amryw eiriau tarddedig o'r Ffrancaeg, a í] seinir fel sh (§
315, rhif 15): cAad, shad; cAaise, shês; oAab- asite, shâb-a-seid, &c.
§ 328. Ch a seinir fel c Gymmreig (§ 315, rhif 7)—
(1.) Mewn amryw eiriau o'r Groeg, ac mewn enwau es- 1] tronol: cAasm, caz'm;
scAeme, scîm; cAemist, cim-ist; an- arcÄ, an-yrc; stomacA, stym-yc; CÄaldee,
cal-dí; AcÄor, e-cor/ EnocA, i-noc.
Eithr.: GreenwicÄ, grin-ij.
(2.) Oflaen/neur; cA^mys, clam-is; cÄ/orous, clôr-ys; [| Cŵrist, creist;
cÄromatíc, cro-mat-ic.
(3.) Yn y blaenddod archy o flaen llafariad: arcAangel, arc-ên-jyl;
arcÄetype, ârc-i-teip; arcÄidiaconal, arc-i-dei-ác- o-nyl, &c.
Eithr.: arcÄed, ârch-ed; arcAenemy, arcÄ-én-i-mi; arcAer, ârcÄ-yr/
arcÄes-court, ârcÄ-iz-ccrt.
§ 329. Chy yn y blaenddod arch, o flaen cydsain, a seinir bobamser fel tsh,
ch (§315, rhif 5): arcÄbishop, arcÄ-bish- yp; arcÄdeacon, arcA-di-c'n;
arcÁpresbyter, arcÄ-préz-bi- tyr, &c.
§330. CÄ, sy fiid yn «c^edule, shed-iwl; «cÄism, siz'm; yacAí, iot; dracAm,
dram; fucMa, ffiẃ-shi-a; baccAanal, bác- a-nyl; ac ysgatfydd, mewn
amryw ereill.
D.
§ 331. 2), a seinir yn gyffredin fel d Gymmreig (§ 315, rhíf 4), yn nechreu,
canol, a diwedd geiriau: rfandÿ, did,
§332. D, a seinir fel t (§315, rhif 3), yn y terfyniad ed^ pan ei rhagflaenir
gan gydsain gras, a'r e yn nid neu ddiflan- nedig, mewn cyfraniad ac amser
gorphenol perwyddiaid (§ 409): traccÉ?, trêst; cha/cí?, chêfft; tnppcÉÍ,
tnpt.
§ 333. Pan ragflaenir y terfýniad c^gan gydsain leddf, neu gan l, nij n, w^,
neu r (y sawl nid ynt na chras na lleddf, §410), ceidw y <?, jm yr im
sefyllfa, ei sain naturiol, er Vt e fod yn fud neu ddiflannedig: orubôcrf,
dfybd; peg^ce^, pegd; ìwedf lifd; ÿlled, ffild; h\8Lmed, blêmd; joincÉÍ,
joind; mnged, wingd; barrcÉÍ, bârd.
1 Walfcer, ac ereill o'r hynafiaìd, a seinient chBi oll neu nfel éh: heUhj
belsh; hench, bencn, &c.; ond Smart, a'r diweddarion, a'i seinient fel
uchod, yn tsh, c^.
^^
|
|
|
|
|
(delwedd B4667) (tudalen 059)
|
CYDSEINUID. 59
B, S. Ceidw d yn ed é. sain naturiol ar ol í neu c?, pan Ba tíialfyrir y
terfyniad: affecíeí?, aff-ffect-ed; eipancferf, ecs- pimd-ed.
§334. 2>, a seinir fel d2h, j (§315,rhif 6),ynygairsol(fier, sôljyr.
D. S. Dywedwyd eisys (edr. y D. S. yn § 203) bod tuedd jrn y d a'r ^, mewn
ainryw eiriau a chyssyfitiadau, i lithro i sain y neu cÄ, o leiaf, i gymmeryd
lledsain zä, neu ih ar eu hol; ac y dynodir hvny yn yr engreifftiau
cynaniadol trwy roddi idîÜrt mewn Ilythyrenau Italaiddyn y cyfryw
sefyllfaoedd. Dyiid sylwi hefyà y clywir yr un Uedsain mewn broddegau feí hyn:
— "Fll meeí you," eil mît-(«Ä)-iw; "Woulíí you &vour
me," wẃd-(«Ä)-iŵ ffêfyr mi — ^lle y mae yr yoM yn aur
mhwysleisiol. Yn ngwyneb y tueddiad dan sylw, y cyfar- wyddyd yw, gochel
pellafedd ar y naill ochr a'r llaÚ.
§335. 2) sy fiid yn y geiriau hyn a'u cyffelyb: aŵí, ad; biidd%ìsm,
byd-izm; sledí^e, slej; haníílÄ^rchief, hâng-cyr- c4iff; GuiWford,
gil-ffyrrd; Winẁor, win-zyr, &c.
§336. -Fa seinir fel/'Gymmreig(§315, rhif 9), yn mhob sefyllfe: ^th, ffêth;
leaf, lîff, &c.
Eithr.: of^ of.
§ 337. F^ sy fud yn un pan ei dyblir, fel y mae pob cyd- sain arall: off, off;
cliff, ciiff, &c.
§338. Q a seinir fel g Gymmreig (§315, rhif 8)—
(1.) O flaen a, o, w, ä, /, r, a phan ar ddiwedd geiriau, yn unigol neu
ddyblyg: ^ame, ^old, gum; ^ward, gârd; ^wess, ges; yuide, geid; ^tiy, gei;
ro^iíe, rôg; lea^we, lig; ^Äost, gost; bur^Ä, bŷrg; glíÄ, green, ba^,
pe^, jugg, egg, &c.
Eithr.: ^aol,jêl.
(2.) Pan ei dyblir yn nghanol gair, er cael ei dilyn gan e, t, neu y;
trigger, tng-yr; di^^g, dig-ing; fo^^, ffog-i.
Eithr.: exa^^erate, egz-áj-yr-et.
(3.) Pan ycnwanegir ^ jrn y cynaniad at y terfyniad cr, ar ol sillau a
derfynant â sainw^Gymmreig: a,nger, ang-gyr; fi/jycr, ffin-gyr, &c.
§339. G (§ 14), a seinir fel dzh, j (§ 315, rhif 6), ar dde- càreu gair o
Ìaen e, i, neu y; ac ar ddiwedd gair o flaen e fud; ac yn y terfyniad^y, pan
na ddyblir y g; gem, jem; gíbe, jeib; í^ypsum, ffip-sym; pa^c, pêj; brid^e,
brij; plun^e, plm; anaípffyi an-ál-o-ji; apolo^y, ap-pól-o-ji.
Eithr.: ffeax, giV; ^«ason, gi-z*n; g€6k, gec; geese, gî»-,
|
|
|
|
|
(delwedd B4668) (tudalen 060)
|
60 Y CYDSEINIAID.
GehensLj gî-heii'a; geìá,geìá; ^^mara, gi-mar-ay ^miote, gi- môt; get; gewgo,
giw-goj^rtb; ^dy, gid-i; ffift, giJBEt; ffw; giggìe, ^-gl; ytld;^mmal; ^tmp;
^tnglymous, gíng-gli- mj8; jj'trd, gêrd; ^trl, çêrl; ^rtsle, giz-zl; ^tth;
^ttem; ^tye, gif; otzzard; a'u holl hanedigion.
§ 340. Ô, a seinir fel zh (§ 315, niif 16), mewn rhai geiriau Ffrengig a
ddefìiyddir gan y Seison: ^rend'arm, zhong-dârnaL; ^tambeux, zham-DÌw,
&c.
§ 341. G sy fud—
(1.) Ar ddechreu gair, bob amser, o flaen n: gnai, nàr; ^nash, nash; onaw,
no, &c.
Í2). Ar dcuwedd gair neu sill o flaen n, ond hwyha y llafariad rhagflaenol:
dei^, dên; sei^nior, sin-iyr; expi]^, ecs-piẃn.
Eithr.: ba^nio, ban-io— lle mae 'r llafariad yn fer.
(3.) O flaen / neu m, ar ol lla&riad fer: inta^fio, in-tal-io; sera^fîo,
si-ral-io; phl^m, fflem; diaphra^, déi-o-ffirym, &c.; ac o flaen h yn
Caua^^an, c&l-o-han.
Eithr: o^Zio, ó-ü-o — ^lle mae *r llafariad yn hir.
§ 342. Gh, ar ddìwedd amryw eiriau, a seinir fel # Gym- mreig; ac ar ddiwedd
rhai, fel c,p, a s^: lau^A, làn; cou^, coff; rou^^, ryff; enou^A, i-nýfl^
&c.; hou^, hoc; hiccoiu^, hic-yp; rou^Ä, rŵzh: ac fel ih Gymmreig yn
Kei^Aley, cîth-ü.
§ 343. Gh, ar ol llafariad hir, yn nj^hanol ac ar ddiwedd rhai geîriau, sydd
hollol fìid: fí^At, £it; ought, ôt; bou^At, bot; nei^Ä, ne; hi^Ä, hei;
thou^Ä, ddo; throu^Ä, thrw, &c.
Eithr.: drau^At, draflt.
Ä
§ 344. JI, yn y Seisneg, fel y Gymmrae^, a ddynoda ebychsain o naen
llafariad, yn benaf (§ 31 ö, rhif 22); megys yn y gair Cymmreig hardd, neu y
gair Seisnig hand.
§ 345. H, yn gyffiredin a seinir ar ddechreu gair neu sill: Äint, compreÄend.
Eithr.: Äâr, eV; Äour, ow'r; ^t^mble, ym-Vl; At*-mour, iŵ-myr; ^onest,
on-yst; Äonour, on-yr; Àostler, os-lyr; a'u hanedigion.
§ 346. H a seinir o flaen yr t<?, yn trAat, hwot; tc^Aale, hwêl; t^7Äich,
hwicÄ, &c.
§ 347. H a seinir, ond w sy fiid, yn t^;Äo, hw; tc^^om, hŵm; trAose, hẃz,
&c.
§348. H, bob amser ar ol r, pan ynterfynugairneusill ar ol llafariad, ac yn
gyflfredin ar ol g, sy fud: rÄewm, rŵm; rÄe- toric, rét-o-ric; myrrÄ,
mer; catarrA, ca-târ; ah! a; oh! o;
|
|
|
|
|
(delwedd B4669) (tudalen 061)
|
T CYD8EINIAID. 61
Messûi^ mys-ei-ay daAlia, dé-li>a; ^^ost, gôst; BellinoAam, bä^n-jym. Mae
yn fud hefyd yn y çeiriau hyn: BuddAist, byd-Ì8t;WîndÄam, wind-ym; maAÍstic,
mol-stic; JoÄn, jon; BinnìngÀam, ber-ming-ym; ipecacuanAa, ip-i-ca-ciw-an-a;
OimÂam, clap-ym; UrquAart, yrc-yrt; ac ysgatfydd, amryw eieuL
§349. J, fel y dangoswyd eisys (§ 14), o ran ei sain, sy gyf- ansawdd o d, a.
zh, dzh, j (§ 315, rhif 5); ac yn gyfunsain â-'r g egwyddorol.
§350. Ja. geidw ei sain yn mhob cyflead, oddi eithr yn hauelu/ah,
hal-i-lw-ia, a Mar;bribanks, mârcÄ-bangcs: ac mewn geiriau Ffrengig; megys,
^*ambeux, zham-bw; ^ar- des, zhârdz, &c.
§351. IC a seinir fel c Gymmreig (§315, rhif 7), ac a ddefiiyddir o flaen e
ac i, lle y seinid c, yn ol arfer y Seison, fel «.* he-pt, hÌTíg, sJcirt,
&c.
§352. K, o naen n ar ddechreu geiriau, ac ar ol cynmhob cyflead, sy fud:
knee, ni; knsuík, nac; knock, noc; sucyírer, ẃc-yr. Mae yr c a'r í yn
fudion yn Coc^bum, co-bym, a buM^guard, blag-ard.
L.
§353. L a seinir fel l Gymmreig (§315, rhif 17), yn mhob cyflead, pan ei
seinir o gwbl: lìst; «flt; gilt', hill, bil; mìlk.
Eithr.: cofonel, cŷr-nyl.
§354. Mae / yn im o'r cydseiniaid a elwir cydseinîaid Dafer {pocal
comonants), y rhai, mewn cyssylltiad â chydsein- jaid ereill yn nherf^Tuad
çeiriau, a fíurfiant sillau heb lafar- iaid ynddynt. Y cydseiniaid llafar yw
l, m, n, r, rhwng y aawl a*r llythyren flaenorol iddynt y clywir íledsain u,
y. Y lledsain grybwylledig a ddynodir yn yr enereifltiau cyn- aniadol â
tholnod(') rnwng y gydsam lafar âr llythyren a fyddo o*i blaen.
po^^, pyz-z'L
§356. X8yfud-~
h.) Ar doiwedd sillau, rhwng a ac /, ^, m, neu v: ccUfy «ftff; ialh^ toc;
balm, bàm; \ialve, hâf.
Ëthr.: va/tJe, falf.
'i^'
|
|
|
|
|
(delwedd B4670) (tudalen 062)
|
62 Y CYDSEINIAID.
D. S. Pan fyddo yr l rhwng y llythyrenau crybwyllediç, a'r olaf yn dechreu
sill arall, ni fydd yn eithrad priodol ŵ rheol hon: megys, Al'fieàf
al-ffi*ed; a^^ali, âl-ca-li; pa/-mett09 pal-met-o; söS-f able, sàl-fa-b'l,
&c.
(2.) Mae l yn fud yn îalcoTí, ffo-c'n; fu^7, ffiw-zi; haheTf ho-syr; could,
cwd; Bhould, shwd; wotẃ?, wŵd; (7o/nbrook, côn-brwc; ChoZmondeley,
cAym-li; Co/quhoun, co-hŵn; Be/voir, bi-fyr; Jarvau/x, jar-tís; ac
ereill, fe allai.
M,
§357. M a seinir fel m Gymmreig (§314, rhif 19), yn mhob cyiiead: murmur,
monumental.
§ 358. M lafar (§ 354), a ganfyddir yn nherfyniad geiriau ar ol.sain / a c yn
unig: e/m, el'm; fi/m, ffil*m; pri«m, priz'm; sarca^m, sâr-caz*m, &c.
§ 359. M sy fud yn compt, cownt; accom^íj ac-cownt'; mnemonics, ni-mon-ics;
a*u hanedigion. M yn comptroller, con-trol-yr, a seinir fel n.
N.
§360. N a seinir yn gyffiredin fel n Gymmreig (§315» rhíf 20): net, man,
cunning.
§361. N, a seinir fel np Gymmreig (§315, rhif 21)—
(1.) Yn nherfyniad geiriau unsill o flaen sain ç, k: thaniÈr, thangc; concA,
congc; cin^e, singc; tínct, tingct; mìnx, mingcs, &c.
(2.) Yn nherfyniad sillau acenol neu adacenol, o flaen saîn c, k, neu g, q^^:
thinAdng, thingc-ing; ban^et, bang-cwit; conc/ave, cong-clef; an^dous,
angc-shys; con^ess, cong-gres; concavatíon, cong-ca-fe-shyn, &c.
D. S. Pan na fyddo yr n mewn sill acenol nac adacenol, ceidw ei sain
cyntefig, er iddi gael ei dilyn gan sainc neu.^.- conclude, con-cliẃd;
con^rressive, con-gres-if, &c.
(3.) Fel eithrad yn Menzies, ming-iz.
§ 362. N a seinir fel m yn Banff, bamff; a Pontefract, pom-ffiret.
§ 363. N lafar (§ 354), a ddigwydd yn nherfyniad ffeìriau ar ol sain j9, í,
c/, c,/, v, «, 2, sh; acyn gyffiredin, byda e neu o fud rhwng yr n a*r
gydsíiin fiaenorol iddi: open, o-p'n; shor^, shor-t'n; harŵn, hâr-d'n;
hsnhen, hâr-c*n; oîten^ off'n; even, i-f n; fasícn, ffas'n; àozen, dyz'n;
wa^Aén, wosh'n; beacon, bi-c*n; falcon, ffo-c'n; poi«on, poi-z'n; cotton,
cott'n.
§ 364. N sy fiid pan yn terfyiiu sill ar ol / neu m yn yr un 8Ì11: kì/n, cil;
hymn, him.
|
|
|
|
|
(delwedd B4671) (tudalen 063)
|
T CYDSEINIAID. 63
D. S. Pan fyddo n yn dechreu sill arall ar ol l neu m, nid Jtt àan.
lywodraeth y rheol yma, nac yn eithrad priodol o i«i: megys du^ness, dyl-nes;
hym-ning, him-ning, &c.
NG.
*$365. Nff sy sain seml (§315, rhif 21), yr un ag «^ Gym- Bfféig \Ti y gaîr
cangen; ac yn gyffiredin, ceidw ei sain yn nhoD cyflead: siw^, Ìon^, úngìngy
ìongìng,
D.S. Nid yw y sain yma ŷn digwydd byth yn nechreuad «illau Seîsnig.
§366. Mewn geiriau tarddedig o berwyddiaid ac ansodd- ẃîau a derfynant
àg ng, y sain seml dan sylw a ddefnyddir yBgyffiredin: hsingìng, 9,yr\ngmg,
^tingy, à\mgy, &c,
îX S. Dylid sylwi mai yn y dosparth hwn yn unig, o eiriau Ihiossül, y
defhyddir sain seml Gymmreig yr ng; canys y riieel gýwreáin yw chwanegu g yny
cynaniad at ddechreu y M a ddilyna siÛ yn diweddu yn ng, fel y çwelir yn §
338,3, Éd hyn: anjçrer, ang-gyr; &ngìe, ang-g'T; an^uish, ang- gwîsh,
&c,
P.
§367. P a seinir fel p Gymmreig (§315, rhif 1): pop, pìipeT, apt.
§368. P, yn gyffi-edin, sy fud-—
(1.) Ar daechréu geiriauoflaen «, 8, neu sh: jE?weumatics, niw-mat-ics;
psalm, sâm; pshaw, sho.
(2.) O flaen t yii fynych yn mhob cyflead: pûsa.n, tiz-yn; teà^t, temt;
receìpt, ri-sît; empty, em-ti; reàemptìon, ri- dem-shyn.
(3.) Yn corpse, coV; cuphoaiá, cyb-yrd; sajc>pÄire, safl'-yr.
ph:.
§369. Ph, yn gyffiredin, a seinir fel ff Gymmreig (§315, iTO 9): ^ÄilosopÄer,
ffil-ós-o-fíyr; phBntom, flan-tym.
§370. PÄ, a seinir fel / Gymmreig (§315, rhif 10), yn nc^^w, nef-iw;
Stei^Aen, stifn; ac yn ol rhai Cynanwyr, fel J^(§315, rhif 9), o flaen th, yn
óìphthong, diff-thong; trìph' tìmg, triff-thong; naphthsi, naff-tha; o^A^^almic,
off-thal- noc, &c. Yn ol ereill, seinir ph fel j? yn y sefyllfa yna:
&hthong, dip-thong; triphtJiong, trip-thong; naphtha, nap- ftay
cphthamác, op-thal-mic, &c. Tybir mai hwn ydyw y e|iiaiiiad mwyaf
cyífredin.
|371. PÄ, sy fud yn apopA^Aegm, àp-o-them; a phthiús, ifMB; a'u hanedigion.
|
|
|
|
|
(delwedd B4672) (tudalen 064)
|
64 Y CYDSEINIAID.
Q.
§372. Q a seinir fel c Gymmreig (§315, rhif 7), ac a ddi- lynir bob amser gan
w, au. Ar ddechreu sillau, qu a seinìr yn gyŵedin fel cw: û'î*ack, cwac;
ítmìII, cwil; unacçttaiataiice, yn-ac-cwênt-yns. Ár ddiwedd siHau, ac yn y
sill olaf, seinir qu yn fynych fel c unigol: casg^we, casc; piÿwe, pîc;
opagt*e, o-pêc; conçueHf cong-cyr; li^Mor, lic-yr, &c.
Eithr.: ÿway, ci; g-wadrille, ca-dríl; g'tíatercousins, cé-tyr- cy^'n^.
§373. Hy ar ddechreu sill, aseinhr yn arw, fel r Gymmreig (§ 316, rhif 18):
ram, rock— ond ar ddiwedd sill, pan yn sengl, neu pan ei dilynir gan gydsain,
mae ei sain yii dra irorchfantol a thoddiadol, nid annhebyg i'r y Gymmreig
(§78— 80): far, fíar; for, ffôr; fur, ffŷr; farm, ffarm; cord,
côrd; turn, tŷrn. _ x^ i n • ^
§ 374. Seinir r ar ol e, a seinir yr e fel y Gymmreig yn y
terfyniadau anacenol hyn: bre, cre, chre, gre, tre, vre: ûbre,
ffeibyr/ acr^, e-cyr; ochre, o-cyr; mea</re, mi-gyr; metre,
mi-tyr; manoeuvr«, ma-nw-fyr.
§ 375. i2 lafar (§ 78) a ganfyddir yn nhérfymad sillau, pan
ei rhagflaenir gan y ílafariaid neu y deuseiniaid a nodwyd
tua diwedd yr § 78: — gwel yno. Y tair cydsain llafar ereill —
l (§355), m (§358), n (§363), a ragflaenir gan gydsemiaid;
ond r, gan lafariaid neu ddeuseiniaid: yn hyn mae yT r yn
ffwahamaethu oddi wrth y Ueill.
§ 376. Nid yw r braidd byth yn fud, oddi eithr yn nghyn-
aniad gwerinol y gair worsted, wẁstid — neu pan ei dyblir:
megys yn burr, byr; myrrh, mer.
S.
§ 377. S a seinir fel « Gymmreig (§ 315, rhif 13)—
(1.) Ar ddechreu geiriau, o flaen llafariad neu gydsain:
sapf «ave, «cape, «crap. ,
(2.) Ar ddiwedd y geiriau unsill hyn: ga«, pus, this, thu5,
U5, ye« ac ar ddiwedd Uuaws o eiriau unsül o flaen e fud:
ba«c, ca«c, creaÄC, &c. , ^ . _ .. - . n •
(3.) Oflaen e fud ynnherfymad geinau pan ei rhagflaemr
gan ly n, neu r; fais«, deme, yerse, appufoe, inUnse, ad-
yerse, &c.
Eithr.: cìesLnse, clênz.
(4.) Ar ddiwedd geiriau lluossill pan ei rhagflaenir çan rjrw lafarîad, eithr
e, neu ddeuseiniad, os ŵuŵa y gyfry w lafanad
|
|
|
|
|
(delwedd B4673) (tudalen 065)
|
Y CYDSEINIAID. 65
neu ddeuseinîad sîll wahanol: dowla^; chaos; pìotts, peiys,
&C&C.
Eithr.: whereo*, hweV-âz.
(5.) Yn mhob cyflead pan ei dyblir, neu y dilynir hi gan gyâsiun: a««; blis«
/ brifiA;; cla^^; confe«»; di«»ati«/y, &c.
Eîthr.: di»«olve, diz-zólf; po^sess, poz-zés, a'u hanedig- ion: hus«ar,
hwz-zâr; hu««y, hyz-i; sci^^or^, siz-zyrz.
(6.) Ar ddiwedd geiriau pan eu rhagflaenir gan y llythyr- enau creision, f,
k, p, t: scoffSf blocŵs, hi^«, piíí. Hefyd, pan fyddo e ftid rhyngddynt
a'r « .• strifes, streifls; fla^«, fflêcs; 'pipes, peips; mites, meits.
(7.) Yn y blaenddod anesgarol ŵ, pan yn acenol neu adacenol: áíssonant,
e^ŵabllity, &c.
(8.) Yn dtSf er yn anacenol, pan ei dilynir gan y llythyr- enau creision, neu
h seiniadol: áŵcrédit, É?i«/âvour, ŵŵlnd- ness, dispénse,
dist^te, e^^sMbit, &c.
D.S...Nid yw discem, diz-zmi yn eithrad i'r rheol hon, gan nad yw y c yn gras
ynddo.
(9.) Ÿn y blaenddod asesgarol mis, ac ar ol y blaen- ddodau pre a pro: mŵapply;
miscsì; presíige; prescrìhe; prosecuie; ^oscribe, &c.
Eithr.: me«erable, míz-yr-a-b*l; misìe, miz'l; mîstletoe, mizl-to; wŵeldine,
míz1-din; mîs-zealous, miz-zîl-ys; preshyter, préz-bi-tyr; present, prez-ynt;
preserye, pri- ^erî; preÁáe, pri-zeid'; jprcsume, pri-ziẃm; proser,
pro-zyr; a'u hanedigion. •
(10.) Yn y terfyniadau hyn, ise, ose, use, osity, sive, some, sary, sory,
mewn ansoddeiriau a rhai sylweddeiriau: precise, aninio«&, ohs^trme,
generosity, persuasîW, troubìesoìne, neces- sary, delusory, &c.
JÍ).S...Y terfyniadau yna a seinir fel hyn: cise, seis; ose, 08; tisey iŵs;
osity, ós-i-ti; sive, sif; some, sym; sary, syr-i; «ory, syr-L
Rithr.: otherwŵe, ýdd-yr-weiz; rosary, ró-za-ri.
(11.) Yn y terfyniad sal, pan ei rhagflaenir gan gydsain: men«a/, univer»a/.
(12.) Yn y terfyniadau sy a sey, pan na fyddont yn dilyn y sill acenoí yn
ddigyfrwng, neu pan eu rhagflaenir gan gydsain gras, er dilyn y sill acenol
yn ddigyfrwng: héresy; Angìesey, âng-gli-si; trícksy; típsy.
(13.) Yn y terfyniad sible, pan ei rhaflaenir gan l neu r: Bensible,
reYersible, &c.
§378. S a seinir fel z (§ 315, rhif 14)—
(1.) Ar ddiwedd y geiriau imsill hyn: a«, az; ha«, haz; *tw(it is), tiz; wa«,
woz; does, dyz; lees, lîz.
F
|
|
|
|
|
(delwedd B4674) (tudalen 066)
|
66 Y CYDSEINIAID.
(2.) Ar ddiwedd Uuaws o eiriau rhwng llaferiad aç e i^ase, ffirêz; 'pose, pôz;
pratise, prêz; ìease, liz, &c.
(3.) Ar ddiwedd gelriau pan yn dil^p U^yren leddf, n< pan rhwng Uythyren
leddf ac e md: ri&«, ribz; headtf, h< ra^«, ri^z; baÖ6«, bêbz;
spa<2e«, 8pêdz; úve8, 8Ìfz, &c.
(4.) in es, pan yn ffarno terfyniad Uuo8og sylweddeiriai^] neu drydydd person
unigol perwyddiaid, ar ol Uythyrenaff! creision a Ueddfon: as«6«, as-iz;
Tiches, ricA-iz; pnc««, preia- iz; prizc«, preiz-iz; ca^e«, cêj-iz; adyi«c«,
ad-feiz-iz, &c.
(ô.) Yn nherfyniad geiriau ar ol /, m, n, r, (a elwir gan rai, toddedigion),
pan na ddUynir yr s gan e md: mora^, mor-ylz; seeiiM, sîmz; mean«, minz;
her«, hŵrz, &c.
D;S...Mae s yn gras pan rhwng y toddedigion ac e fud (§ 377, 3); ond yn üeddf
(z), fel uchod, heb yr e fud.
(6.) Yn mhob c^ead o flaen m: lansm, priz'm; co<metiCy côz-met-ic;
enthu8Ìa«m, en-thiŵ-zìa2rm.
(7.) Yn yr holl derfyniadau a ffurfiant y rhif Uuosog, pan ddîweddo yr imigol
â llafariad, neu â llafariad ac e rad: cóma«, com-yz; àues, diŵz; shoc«,
shŵz, &c.
^8.) Pan ar ol ti7 neu y yn nherfyniad Uuosog sylwedd- einau, neu yn
nherfyniad tiydydd person unigol perwydd- iaid: way«, wêz; betrav«, betrêz;
n&wa, mŵz, &c.
(9.) Yn y terfyniaa se mewn rhai perwyddiaid, er eu gwahaniaethu oddi wrth
ansoddeiriau o'r un murf: to grea^, grîz; grea^c, griz, &c.
(10). Yn y terfyniadau sy a sey, pan yn dìlyn sill acenol yn ddîgyfrwng, ac
yn cael eu rhagflaenu p^a lafariad, deu- seiniad, neu un o'r toddedigion:
rosy, notsyf pa/«y, clum«^, tSLnsu; causey, tolsey, maìmsey, Jerseyt &c.
Eithr.: puray, pŷr-si.
(11.) Yn y terfyniad stble, pan ei rhagflaenir gan lafariad (§ 377, 13):
àÌYÌstble, ÌDfttsible, &c.
Eithr.: peTSuasible, pyr-swé-8Ì-b*l.
(12.) Yn y terfyniad ise mewn perwyddiaid (§377, 10): adyertŵc,
aítrajichtse, &c.; ac yn y gair otherwMe.
(13.) Yn y terfyniad sal, a sel, pan eu rhagflaenir gan lafariad,
deuseinia<l, neu ddwylafariad: nasal; ousel, ŵ-zl.
(14). Yn y terfyniadau sen, sin, son, pan eu rhagflaenir gan lafariad,
deuseiniad, dwylafariad, neu un o'r toddedig- lon: cho^en, rm'n, po^on,
Ne^on, dam«on, Ben«on, CarMn, &c.
Eithr.: ma^on, hasin, garmon, compamon, caparûon, parson, per«on.
(15.) Yn y blaenddod anesçarol dis, pan yn anacenol, ac yn rhagflaenu llafariaid,
Ueddfollon, neu doddçdigion: diê'
|
|
|
|
|
(delwedd B4675) (tudalen 067)
|
Y CTDSEINIAID. 67
oble, ^êeaae; disMjiáf diadoÌD', dis^ce, disMue, dtsfoìn!; iidìk.é, disìŵtüieáf
disréìish.
(16.) Ar ol yr arddodîad anesgarol re: resemhìe, ment- làent; rc«ervoir,
ré2-yrf-wor, &c.
lËiÙa.: r««u8citate, ri-sýs-i-tet; rc«upinate, ri-siẃ-pin-et — ac yn
gyffiredin pan fyddo y gair a gyssylltir â re yn ys- tyrlawn yiiddo ei hun;
neu pan fyddo re yn arwyddo ail wnettthuriad, sain gras 8 a ddefhyddir:
reseaich, TÍ'Sêrch; resound, ri-sownd', &c. — ^fel hyn; resign, pan yn
arwyddo ail lofììodi, a gynanir, ri-sein'; ond pan yn arwyddo gildio,
ri-zein'.
§379. Y rheol gyflfredin yw, fel y gwelir yn y ddwy adran oìaf, a'u
dosbarthau, fod « yn gras neu leddf, yn ol natur y Uythyrenau cyssyiltedig à
ni. Pan ei cyssylltir â Uythyren gTas,mae hithau yn gras: di«íurb, dis-tŷrb
— ond pan ei cys- ^tir à üythyren leddf, mae hithau yn lleddf: dtôeíain, mz-
D.S,..Pan ddilyno » lythyren leddf yn yr un sill, Ueddf ydyw hlthau: tuô«;
tfûmuds, sydz — ond pan ddechreuo « sill gwahanol ax ol llythyren leddf, mae
yn gras: suòserre, 8yb-8«f; sudÂst, syb-síst
Eithr.: a^lye, ab-zólf.
§380. S a seinir sh (§ 315, rhif 15) ar ol yr acan neu yr adacan^ pan ei
dilynir gan ta, io, ua, ue, neu u, ac ei rhag- iaenir yn ddigyfrwng gan «
arall neu un o'r toddedîgion: e&88Ìa, cash-a; pa««îbn, çash-vn;
conyalsion,- con-fyl-shyn; mansion, man-shyn; Ter«tbh, ^-shyn; sensual,
sên-shw-yl; ì88ue, ish-iw; pre««tire, presh-iw'r, &c. Hefyd, fel eithrad
yn #Mre, shw'r; a ^^ar, shwg-yr.
§ 381. S & seinir fel zh (§ 315, rhif 16), ar ol yr acan neu yr adacan,
pan ei dilynir gan ea, ia, ie, io, ua, neu u, ac ei riiagflaenir yn
ddigyfrwng gan lafariad, dwylafÌEiriad, neu ddeuseiniad: roêeate (ró-zhi-et,
a'r un modd am y íleill), euthanoÂa, èsier, occâ8ion, adhmon, conftmbn,
Tasure,. \éÌ8ure, &c.
Eithr.: Asia, é^hi-a; nauseate, nó-shi-et; nauseous, no'-shys.
§382. S sy fud yn ai«le, eü; i^le, eü; deme^ne, di-min; ẁcount,
fei-cownt; pas, pa; sou*, sw; "yisaŵ, ./îs-o-fi'; fiorps, cor;
pui^ne, piw-nì; Groarenor, grôf-nyr; ac ych- waneg, fe allai.
SH,
i383. Sh (§ 31^, rjiif 15) sy dra thebyg, o ran sai^, i t yn
f2
|
|
|
|
|
(delwedd B4676) (tudalen 068)
|
68 Y CYDSElNUm.
y geiriau Cjrmmreig ei«iau, eishau; ceiÂo, ceisho — ac, yn gyffiredin, ceidw
ei sain yn mhob cyflead: «Aall, me«^ SsÄery.
Eitnr.: dÌÄÄonour, diz-on-yr; mi^^ap, misháp; threaAold, thresh-hold, a'r
cyffelyb; ac yn Ma«^íam, mas-ym, seînia fel 8 sengl.
T,
§ 384. T a seinir fel t Gymmreig (§ »15, rhif 3)—
(1.) Ar ddechreu, yn nghanol, ac ar ddiwedd geiriau fel hyn: ten, ma^r, fî^.
(2.) Yn y terfyniadau ftea, ttentf tieth, tied, tier: cìttes, sit-iz;
emptiegtf ém-ti-ist; emptieth, ém-ti-eih ^ emptied, ém-ti-id; emptier,
ém-ti-yr.
(3.) O flaen ia, ie, neu u, pan fyddo yr acan ar ol y í jjn ddigyfrwng:
Milíèades, mil-teí-a-diz; sa^ii^, sa-teí-i-ti; íwtor, tiw-tyr; opporíwne,
op-yr-tiŵn; ma^tore, ma-tiŵ'r, &c.
(4.) Pan y rhagflaenir j t gan * neu a: ar ol yr acan, ac o flaen ia, io, neu
tw, seinir hi fel t Gymmreig, ond bod tuedd ynddi i lithro i sain têh, ch — o
leiaf, i gymmeryd sain sh af ei hol yn y cynaniad (edr. y D.S. yn §203, a'r
D.S. yn § 334): be^eal, bésí-i-yl; chrÌÄẀan, crisí-iyn; (piestion,
cwesí-iyn; combu^ííon, cym-bysí-iyn; mìstion, miesí-iyn; tempesit^ous,
tem-pésí-iw-ys,
(5 ) T, ar ol yr acan, ac o flaen eou,ier, neu u, a seinir fel t Gymmreig,
ond gyda*r tuedd a nodŵyd yn y dosbarth olaf, mewn geiriau fel hyn:
beaw^ows, biw-tí-ys; plenícows, plén-íi-ys; írontier, ftyií-l^r; foríwne,
for-tíwn, &c.
§385. T a seinir fel èh (§315, rhif 15) pan o flaen ia neu io, ac ar ol
llafariad neu gydseiniad, oddi eithr * neu x (§384, 4): paríml, pâr-shyl;
teríean, te'r-shyn; creatùm, cri-e-shyn; noẃn, no-shyn; ficíebn,
fíic-shyn; atten^tbn, at-tensnyn; eruj^íton, i-rup-shyn; vexatious, fecs-e-shys;
cdiptions, cap-shys, &c.
§386. Tsyfud—
(1.) Pan ei rhagflaenir gan s, ac ei dilynir gan y terfyn- iad en neu le:
hsMen, he-s'n; chri^^, cris-sn; castle, cas-s'l; nestle, nes-s'l; eŷìstle,
i-pis-sí, &c.
Eithr.: huisten, bŷrs-t'n.
(2.) Yn often, oflrn; soften, soff'n; chri«^as, cris-mys; cheíínut, cÄes-nýt;
morígage, mor-gej; ban^ru^tey, bángc- ryp-si; a'u haneoigion.
(3.) Mewn amryw eiriau estronol; megys, Maíthew, math- iw; Pontefract,
pom-fifret; misẅess, mis-isL; traií, tre; gou^, gw.; toupe^, tw-pé;
hoíboy; ho-boi; ba^an, bo-myn;
|
|
|
|
|
(delwedd B4677) (tudalen 069)
|
Y CYDSEINIAID. 69
bouẁwtùn, bo-s'n j briízska, bris-ca; bille^douí, bil-ie- dẃ,
&c.
TH,
§387. Th a seînir fel th Gymmreig (§315, rhif 11)—
(1.) Ar ddechreu geiriau: ^Äane, ^ank, ^Äeme, fÄink, &c.
Eithr.: ^Aan, ddan; íAat, ddat; ^Ae, ddi; ^Aee, ddi; ^Aeir, ddeV; íAem, ddem;
íÄen, dden; íÄence, ddens; íÄere, ddeV; íÄese, ddîz; íÄey, dde; íÁine, ddein;
íÄis, ddis; ttiíÄer, ddÎHÌdyr; /Äose, ddôz; Mou, ddow; íŵough, ddo,
^m&i ddys; ^Ay, ddei; a'u hanedigion.
(2.) Ar ddi'wredd geiriau: ba^A, breaíA, depíÄ, &c.
Eithr.: beneaíÄ, bi-nîdd; booíA, bẃdd; wi<Ä, widd; undemeaíÄ,
yn-dyr-nîdd — ac mewn perwyddiaid a derfynant yn th; wreaíÄ, rîdd; smooíÄ, smẃdd;
mou^Ä, mowdd, &c.
(3.) Yn nghanol, ar ol, neu o flaen cydsain: pan^Aer, oríÄo- dox, e^nic,
phiIanMropy, &c.
Éthr.: breíÄren, bredd-ryn; farMing, fíar-dding; far- Ŵer, ffîtr-ddyr;
noríÄern, nor-ddym; nor^Äing, nor-dding; woríÄy, wŷr-ddi; bur^en, bŷr-dan.
- (4.) Yn y terfyniad thy^ thi: apa^Ay, sympa^Ay, anti- paíA^, &c.
Üthr.: wreaf Ay, ridd-i; woríAy, wŷr-ddî.
(5.) Rhwng awy lafariad mewn geiriau o'r ieitlioedd ucnawdurol: Athem,
o^Aeist, Bnthorf &c.
§ 388. Th a seinir fel dd Gymmreig (§ 315, rhif 12)—
(1.) Ar ddechreu y geiriau a nodwyd yn § 387. Edr. yr *^thr. i'r dosbarth
cyntai: thaHf íAat, the, &c.
(2). Ar ddiwedd geiriau unsill oflaen e fud: hsíthe, bêdd; brea^, brîdd; loaŵe,
lôdd, &c.
(3.) Yn y rhif lluosog, er i'r unigol ddiweddu âg ih gras: hath (unig.), ba^,
bàd(Iz (Uu.); pa^ (unig.), paÿ^«, pâddz, (Uu.), &c.
^4.) Ilhwng dwy lafariad mewn geiriau o darddiad Sacs- onig: îather,
ffa-dayr; fe«íÄ«r, ffe-ddyr; either, i-ddyr, &c.
§389. Th a seinir weithiau fel t Gymmreig: 27*omas, tomys; 2%ames, têmz;
íÄyme, teim; asíÄma, ast-ma; ph^isis, teî-sis; ph^isick, tiz-ic; phíÄisical,
tíz-i-cjL
§390. Th sy fud yn unig yn twelfiî/ítide, twelfí'-tid, a hyny gan y werin.
F.
4391. Ta seînir fel/Gymmreig (§315,.jhif 10) yn mhob llfa: van, eve, ^siím,
&c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4678) (tudalen 070)
|
70 Y CYDSEINIAID.
§ 392. V sy fud yn set^enight, sen-it, ac yn twelvemòntliy twel-mynth, yn ol
y dull gwerinoL
X.
§ 393. X a seinîr fel cs Cymmreig (§ 12, rhif 24>— (1.) Ar ddiwedd
geirìau: yeâ;, vecs; taar, tacfl, &c.
J2.) Yn Y sill gyntaf, pan yn acenol neu adacenol: le, ecs-eü; ej?ecute,
écs-i-ciwt; exanthemata, ees-yn- thém-a-ta, &c.
(3.) Mewn sill acenol neu anacenol, pan ddechreuo y sill nesaf at ar â
chydsain: exca.yB.te, écs-ca-fetj exceeá, ecs- sîd, &c.
/4.) Mewn geiriau cyfansawdd o wraidd yn terfpu àg ap, Ue bynag y bo r acan:
tax9.úoD., tacs-e^yn; ,/irauon, mc&- e-shyn; re^oâ^tîon, ri-lacs-e^hyn,
&c.
(5.) Pan na iyddo yn y ÂIl acenol nac yn cael ei dilyii ean gydsain, mewn
geirîau fel c2axology, docs-ól-o^i; proxiauty, procs-íin-i-ti, &c.
§ 394. -X: a seinîr fel az (§ 315, rhif 8, 14)—
(1.) Pan fyddo y silí nesaf ar ol yr a: yn acehol, ac yn dechneu â llafariad
neu àg â: e^alt, egz-oIt; eramine, eg^- am-in; eshale, egz-hêl; e.rAibit,
egz-nib-it; anâ;îety, ang- zeí-i-ti; luáTMriant, lyg-ziẃ-rî-ynt,
&c.
(2.) Mewn ychyd^^ o eiriau tarddedig o rai yn meddu sain az ynddynt pan yn
gyssefin; megys, e^remplary, égz- em-plyr-i, yr nwn a geidw sain leddf yr x,
er bod yr acan ar y sill gyntaf, am ei fod yn tarddu o example, egz-am-pl; ac
y mae holl eiriau y dosbarth yma yn gyffelyb.
§395. X a seinir fel csh (§315, rmf 7, 15), pan ei rhag-. flaenir gan sill
acenol, ac ei dilynir gan i a llafariad arafi» neu gan u: ananoua, angc-shys;
luxury, lyc-shiw-ri, &c.
§ 396. X ar ddechreu geiriau a seinirfeí z (§315, rhif 14): xanthogen,
zân-tho-jyn; ârerodes, zi-ro-dlz; JTenophon, zén- o-fiýn, &c.
€ 397. X sy fud ar ddiwedd geiriau o'r Ffìranca^: bUletdou^r, bil-ie-dẃ;
gambeuo?, zhâm-bw, &c.
Z.
§ 398. Z {315, rhif 14) a seinir yn dra thebyg î s Gym- mreig yn yshryd,
ysgar, fel y dangoswyd yn § 15.
§ 399. Z, yn g^nÛ&edin, a geidw ei sain príodol ar ddechreu a diwedd
geiríau: seal, zil; bowze, bowz, &c.
§400. Z, pan ei rhagflaenir gan yr acan, ac eî dUynir gan ddeuseiniad, a
seinir fel zh (§ 315, rhif 16): gloster, gle-zhyr; azu£e, e-zhiw'r, &c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4679) (tudalen 071)
|
Y CYDSEINIAID. 71
$401. Zsvfudynrendezvous,rén-di-fff; britaslta, brís-cíi; MeDâes, mmg-iz; ac
ereill, Yn mezzoiint, mét-so-tint; fleioir mi z fel ty a'r llall fel s»
§402. Zh sy sain leddf o ah (§315, rhif 16), ag a ddefnyddir TH fynycb yn
ngbynaniad y Seisneg. 8 neu z a ddefhyddir miYchaf i ddynodî y sain non,
megys yn y geiríau hyn, a'u çyÄelyb: vi«ion, fizn-yn; azure, e-zniwV. Mewn
geiríau o &rddiad Ffirengig, âynodir y sain yn fynych à g neuj: ioa^,rŵzh;
rou^ç, rŵzh-ing; /ambea^, zham-bẃ; yardes, ihàrdz; yet-d'eau,
zhe-dó, &c.
Natür a Rhestriad y Cydseiniaid. .
{403. Nid yw y cydseiniaid Seisnig, mwynageiddo rhyw kíûi arall, yn rhyw
gyfres hirfaith o fíurfiadau gwahanol; eîtfar tua hanner y nifer yn unig sydd
yn hanfodol wahanol; y gweddill nidydynt ond seiniau lleddf y Ueill (§ 315):
fel hyn, P a h ydynt yr un yn hollol o ran fiurfiad, ond yn cael eu ^Ndlweddu
trwy foa yn gras neu leddf o ran ynganiad: feUy ìie^d y mae t a,d, ch a^, c a
^, &c. Mae holl seiniau symP yriaith Seisnig i'w gweled yn §23 a 315; a'i
holl seiniau «ymmlyg neu gyfansawdd yn § 234, 235 a 276.
J404. GeUir rhestru yr holl gydseioiaid, oddi eithr pump, yn barau cyfartal —
Uythyren gras a Uythyren leddf yn mhob pàr, yn ol natur eu fiurfiad
peuiannol, fel hyn: —
HÜDSEINIAID. OOLEFIAID.
Cras.... r p t ch* k f th' s sh "J Toddedi gùm. TrwtrMM on,
) I 1 r~^m n^ ng.
LUddf. C b d j g» V th'* z zh« J
§405. Nid oes dim yn fwy pwysig, fel y sylwa y Dr. Latham, er cynnorthwy un i
gynanu y Seisneg yn briodòl, na dŵEdl natur y cydsemiaid fei creision a
Ueddfon.
§406. Pan çyfarfyddo un lythyren gras, neu chwaneg, â Uythyren leddf yn yr un
sill, fiurfiant gyftmiad o seiniau nas geUir ei gynanu. Cymerer y Uythyren a
ddewiser oh gyfres gras (§404), ac uner hi à*r llythyren a ddewiser o'r
gyfres
^ Mae yn § 315 ddwy sain gyfansawdd, çh a j. ■
Ch, fel yn ẃurcÄ, tshỳrtth, chỳrch. ' Th, megys yn thìu. *
G, megys yn gun. * 1%, fel yn ^us, ddys.
*Z, megys yn azare^ e-zhiw'r.
|
|
|
|
|
(delwedd B4680) (tudalen 072)
|
72 SEINIAÜ T
TERFYNIADAU.
leddf, yn yr iin sill; canfyddir y bydd y cyfuniad yn anghjm- anadwy; megys,
er engraifft, abt, avt, apd, afd, atz, agt, agSy a<ù, &c. Mae
cyfuniadau o'r fath iV canfod yn fynych yn y Seisneg; ond wrth eu cynanu, mae
cyfnewidiad yn cym- meryd Ue ynddynt bob amser: naill ai newidia y ÛythyTeii
leddf iV hun gras gyferbyniol {bi^, d ì t, &c.), neu, yn y gwrthwyneb
(pìh, tìd). Khaid i àbt, tuag at fod yn gyn- anadwy, gael ei droi yn apt neu
ahd, ac agt yn akt neu a^cf. Mae y cyinewidiad yma yn anhebgorol a
chyífredinoL
§ 407. Nid oes un ffaith mewn iaith yn gofyn mwy o gyd- nabyddiaeth na hon.
Mae tri ffurfíad, o leiaf, yn y Seisneg, lle y mae ei hefiOEiith yn dra
phwysig.
(1.) Y fiurfiau meadiannol yn s.
(2.) Y lluosogiad yn s.
(3.) Y gorphenolion yn í? a í.
§ 408. Mae y ffeithiau hyn yn cael eu lledguddio mewn modd nodedig yn y
Seisneg, yr hyn sydd yn bur anfanteisìol i'r efirydydd ieuanc. Mae yr «, yn y
gair sta^«, yn gras; yr jçr, yn yr un gair, yn Ueddf; er hyny, mae y cyíuniad
ajçrs ýn bodoli. Ond, y g^ir yw, mai mewn silliad yn unig y mae yn bodoli. Wrth
lefaru, neu gynanu y gair, seinir » yn 2; gan hyny, ^tàgs a gynanir, o
angenrheidrwydd, yn sta^z.
§ 409. Eto, mewn geiriau fel hyn, tòssed, plucíed, loohed, yr c $ ddifiana yn
y cynaniad, a'r d a gyssylltir yn ddiçyf- rwng à'r llythyrenau creision k, neu
s, feí y cynamr y geiriau yna to«^, mjct, ìwct,
§410. Nid yw y gweddill o'r cydseiniaid, l, r, m, n, ng, na chras na Uedáf,
ond canolig; gan hyny, ymgyípunant hwy à Uythyrenau creision neu ledfiòn, yn
ddiwäaniaeth — saîn leddf a gyssylltir â hwy yn fwyaf cymedin. Ond ychwaneg
eto ar gynnwysiad yr adranau hyn, wrth ymdrin â rhanau ymadrodd."
SEINIAU Y TERFYNIADAU.
§411. Mewn terfyniadau anacenol, ea, eo, -eau, eu, tà, le, io, iou, iu, a
seinir yn gyŵedin fel iy, neu i-y Cýmmreig, pan eu rhagflaenir gan h,f,
l, m, n,p, r, -neu v, ac eu dilynir gan l, m, n, r, neu«; folnan, ffé-bi-yn;
-niffian, ryff-iyn; tdial, flU- iyl; preynmm, pri-mi-ym; prewícr, pri-miy'r;
piwebn, pin- iyn; opium, ó-pi-)Tn; cunows, ciẃ-ri-ys; behareotír,
bi-nef- iyr, &c. i.
|
|
|
|
|
(delwedd B4681) (tudalen 073)
|
MAN EIRIAU
ANACENOL. 73
{412. Y teTfyniadau anacenol ceoits, ciottSt seotis, tioiMf ' ateìnîr yn gyfiEredin,
shys: cnteLceouSf cri-te-shysj gracùms, gi0-d]ys; Tì&useoîíSf no-shys;
contentioîis, con-ten-shys,
J413. Y terfyniadau geon, gion, a geous, a seinir, Jyn a jy*; òmgeon^
dyn-Jyn; rcYigion, re-lij-yn; g^oTgeous, jor-jys; tmtsígioìis, con-te-jys.
§414. Y terfyniad ous, a seinir yn ddieithrad, ys, pynag palythyren a'i
rhagilaena: ììgnèotis, Üg-ni-ys; stupenaou^, stiw-pen-dys, &c.
MAN EIRIAU ANACENOL.
§415. Mÿ, pan fyddo y sill ddilynol yn acenol, neu bwys- leisioX a semir fel
y gair Cymmreig mi: myself, mi-sélflf.
í " This Ì8 my own, my natiye land." ( Bdis ìz mi ôn, mì ne-tif
land.
Ond pan yn bwysleisiol, seinir my yn mei: —
í Tbat is my book; this ìs your*s. \ Bdat Ì2 mei bwc; ddis iz iŵ'rz.
§416. Mae yr im sylw yn briodol am amryw o'r mân eiriau S^snìg unsill, megys,
a, am, and, be, me, the, hy, thy, %oas, kad, shall, your,for, of,Jrom.
Y rhai hyn oll, ac ysgatfydd eraill hefyd, pan yn bwys- leisiol, neu unigol,
a seinir, megys y sylwyd uchod ar my, yn e, am, and, bi, mi, thi, bei, thei,
woz, had, shal, iẃ'r, fíôr, of, ẁom; ond pan yn gyssyÚtedig â
geiriau eraill, ac yn an- mhwysleisiol mewn broddegau, seînir hwynt yn
gyflfredin yn (§ 105 a 106), ym, ynd, bì,^ mì, ddì neu ddỳ (§ 116, y D.
S.), i, ddì, wyz, hyd, shyl, iyr, flPyr, ỳf, flGrym.
§417. Ýr holl sillau anacenol a'r terfyniadau na wnaed sylw amynt yn yr
adranau hyn, §411 — 416, a seinir yn imol âr rheoíau a roddwyd wrth ymdrin
â'r líafariaid a'r cyd- seiniaid, neu a roddir eto wrth ymdrin â'r rhanau
ymad- rodd, 8íc,
§418. Yn awr yr ydys wedi dyfod trwy yr holl seiniau Seisnig, un o'r tasgau
anhawddaf a dyrysaf i Gymmro uniaith a berthyn i " Ddysgu yr laith
Seisnig." Yr ydys wedi rhoddi Çer bron yr efrydydd y rheolau cywiraf a
manylaf a aUwyd Udetholo weithiau prif gynanwyr diweddaraf y Seison; ac os
ydyw efe wedi eu darllen a'u had-ddarllen, gwedi eu myfyrio a'u hadfyfyrio,
yn ol cyfarwyddyd yr aml gyfeiriadau sydd yn
l
|
|
|
|
|
(delwedd B4682) (tudalen 074)
|
74 CYFAEWYDDYD I
DDEALL
yr adranau blaenorol, o'r naill i'r llall,* credir ei fod yn allu- og, erbyn
hyn, i ^ynanu rhai cannoedd o eîriau Seisniç yn rhwydd a hyawdí; a bod ganddo
ddelfryd (tdea — ^meddyì^ rith) Ued gywir am y cynaniad Seisnig yn
gyffiredinol; canys y mae pob sain sydd yn yr iaith wedi ei chyfleu ger bron,
yn yr amrywiol engreifihau cynaniadol a ddefnyddiwyd i egluro y rheoíau.
CYFARWYDDYD I DDEALL GEIRIADURON
CYNANIADOL,
§ 419. Mae Uuaws o Eiraduron Cynaniadol gan y Seison: dyma restr o enwau
awdwyr y rhai penaf, a*r flwyddyny cyf- ansoddwyd hwynt: — Sheridan, 1780;
Walker, 1791; Jones, 1798; Fulton and Knight, 1802; Perry, 1805; Enfield,
1807; Jameson, 1827, a Webster yn yr un flwyddyn; Rnowles, 1835; Birkin's
irnproved edition of Jones^a, 1839; Smart, 1840; Reid, 1844; Worcester, 1846;
Gilbert, 1847, a Blacüe & Son, yn yr un flwyddyn.*
§420. 0*r Geiriaduron hyn, yr eiddo Walker, Smart, a Jones, sy fwyaf
adnabyddus; ond y mae yr eiddo Worcester yn deilwng o sylw arbenig, nid yn
imie o herwydd y gofal a gTmmerodd i adynodi y cynaniad, ond oblegid y
drafiertli a r petrusder a gymmerodd i gasglu ^ahanol famau ysgrìf- enwyr
blaenorol o barth cywir gynaniad; ac y mae yn llawer helaethach na hwynt oll.
Geiriadur tra manwl a helaeth ydyw yr eiddo Smart hefyd; a chynaniad y ddau
hyn yn benaf a ddilynwyd yn y treithodyn yma.
§421. Y rhai rhataí a hawsaf eu deall, ydyw **Walker's Ontícal Pronouncing
Diciionari/;" "Jone^s Sheridan Im- proved/* '* Birhin's Improved
Edüion of Jone^s DidionaryJ*
§422. Mae cynlluniau cynaniadol amryw o'r awdw^rr a nodwyd yn dra helaeth a
dyrus; bherwyda hyny ni chaniata Ue i roddi yma ond cyfarwyddyd byr i ddeall
yr eiddo Walker a Jones^yn unig — y sawl sydd yn hawdd Tw cael, ac yn hawdd
iV dealL
^ Y mae daa amcan mewn golwg wrth gyfeirio mor fynych o'r naill adran i'r llall
— gochelyd aü cubroddi&d, a chynhyrfu yr efrydydd i ail ddarUen ac ail
feddwL
* Gellir cael yr un a ddewieer o*r rhai hyn gan Longman and Co,, neu Simphm,
ÄfarshcUl, and Co., London, trwy ryw lyfrwerthwr parchusyn y Dywysogaéth.
|
|
|
|
|
(delwedd B4683) (tudalen 075)
|
geiriaduron
cynaniadol. 75
Cynllun Cynanl/üx)l Walker.
§ 423. Mae cynllun Walker yn gynnwysedig mewn dwy ÌmeM gydd ar mg y dalenau,
un ar nrig y ddalen chwîth, a r laH ar &ìe y dde, tnry y geîriadur oll.
Dealled yr efirydydd Md y Uythyrenau sydd à ffugrau uwch eu penau, yn uniç, a
^iurant y cynllun: er engraìfit, yr à yn unig yn y gair öte, sydd yn perthyn
i'r cymlun.
§ 424. Yn awr, rhoddir y cynllun ger bron, gyda dangosiad seiniau y geiriau
cynlluniol à llythyrenau Cymmreig, a chyfeîriad rhwng cromau (), ar ol pob
^air, i'r adranau yn y treithodyn hwn, sydd yn egluro sam y Uythyrenau
ffiunoL
fi. S. Y fiu^rau sydd ar ol y geiriau c^mUuniol ar frig y daienau yn
"pTgeLriadurWaUter/'a gyfeiriant i "Egwyddor- i(my Cynaniad
SeÎBnig,'* sydd ar d<&chreu y geiriadur.
TÜineU sydd ar frtg y ddalm chwith,
Fàte, flêt (§83); fâr, Mr (§91)i; flU, ffol (§94); ftt, ffat (§101, a 102);
mè, mi (§ 113): mlt, met (§ 119, a 120); plne, pem(§140); pîn,pin (§
144);nò,no (§ 160); mòve,mẃf (§172).
T üinell tydd arfrig y ddalen dde,
N4r,nor (§ 165); nét, not (§ 167); tàbe, tiẃb (§ 188, a 189); tib, tyb
(§19ö); buU, bwl (§197); Sîl, oü (§257); pSând, pownd (§ 258, 1); thm (§ 387);
thia, ddis (§ 388).
§425. Er mwyn egluro i'r efrydydd ieuanc y modd i ddefn- yddio y cynUun
ynawrthymo^ â'r geîriadur, tybier fod ar yr' ymofynydd eisiau gwyboa cynaniad
y gair heautiful, Tröed am dano i'r geiriadur, a chaiff ei weled lel hyn:• —
" Beautiful, bà'-tè^fâL" Yn awr, mae amo eisiau gwybod
Sa sain sydd i'r à yn y sill gyntaf: edryched ar frig y ddalen de, a gwel u
gynelyb yn y gair tàbe, tiẃb; yna deaUa mai biŵ y dyUd seimo y sill
gyntaf o beatitijìtl. Ýr è yn tè ydyw ynesaf: edryched ar frig y
ddalenchwith,achenfvddfodhon yrun sain a r e yn mè. mi; çan hyny, mai ti y
dyUd seinio yr aü sill. Yr û yn fûl, a ddaw dan sylwyn nesaf: edryched eto ar
frig y ddalen dde, a chaiff weled ujiìm fath yn btÜl, a deaUa mai ffwl y
rhaid seinio y sill olaf o'r gair BeautiM; ypB, bydd yn aUuoff i gynanu y
gair yn gywir, fel hyn — biŵ- ti-ffwl. Yr un moda am bob çair araU trwy
y " Geiriadur*' oll. %lid cofio fod y nôd bychan yma (') uwch ben llafariad,
neu ar ol sill, yn dynodi y sill acenoL
* Kliaid sylwi nad yw Wallcer yn gwahaniaethu rhwng saiu yr a ì^far, flfâr,
a*i saiu yn psalm, sâm. Ychydig o*r cynanwyr 8y*n ttla sylw priodol i enaith
yr r orchfantol ar y Tlafariaid.
|
|
|
|
|
(delwedd B4684) (tudalen 076)
|
76 cyfaewyddyd i
ddeall geiriaduron cynaniadol.
Cynllun Cynanladol Jones.
§426. Mae cynllun Jones yr un o ran sylwedd a'r eiddo Walker, ac iV weled ar
frig y dalenau.
T llinell sydd arfrig y ddahn chuoiih,
àt, at; âle, êl; âll, 61; âsfc, âsc; mèt, met: dlyout, di-fowt'; ml, mi;
glve, gîf; wîne, wein.
T llinell sydd ar frig y ddalen dde*
hôt, hot; vSte, fôt; làse, lẃz; hùt, hyt; push, pwsh; cûbe, ciẃb;
trulý, trwli; trŷ; trei; thus, ddys; thick, thîc.
§427. Mae y cyfarwyddiadau syddyn §425, addangosant y modd i ddefhyddio
cynllun Waíker, yn ^ymmwysaŴTy at gynllun Jones hefyd; gan hyny, ni
helaetnir ychwaneg ar
§428. Heb law un o*r geiriaduron cynaniadol crybwyll- edig, a "
Silliaduron Butter," a nodwyd yn § 67 — 76, dylai y dysgadur ieuanc gael
y llyfrynau bychain godidog nyn o " Chamhera^ Educational Course;"
sef, ^^ First Book of Mead- ingj^ a *^Second Booh of Reading"^
Gweinyddant fel jTnar- ferion (e^ercises) rhagorol iddo ar sain y
llythyrenau, a geir- iau byrion yr iaith. Dylai y Uyfrynau hyn fod wrth law
yr efrydydd pan yn darllen y cyfarwyddiadau ar sain y llythyr- enau yn y
treithod hwn; a dylai wneyd ei hun yn leistr per- ffaith yn yr holl eiriau a
gynnwysant, cyn dechreu ymröi i ddysgu Uyfrau Butter.
§429. Ûn llyfr eto a grybwyllir cyn gadael yrhan ynaa o'r "
Cyfarwyddyd," — " The Gospel accordina to Matthew, ' in PJÌonotypy
and HeterotypyJ^^ Argraffiad rhynglinellog (tnter- linear) ydyw hwn, o
Efengyl Matthew, yn yr hwn y mae pob llinell o*r efengyl wedi ei hai'graffu
yn gyntaf à Uythyrenau newyddion, fel y seinir pob gair, " heb na mwy,
na llai, nac amgen" o lythyrenau nag a glywir yn y cynaniad: yna, mae yr
un geiriau wedi eu hargraffu mewn UmeU araU, o dan y cynaniad, gair dan air,
yn ^ddygraff (orthography) bresen- nol'y Seisneg. Hefyd, mae egwyddor o*r
Uythyrenau new- yddion a ddefnyddir yn y cynaniad, gydag eglurhad amynt, ar
ddechreu y llyfr; a gall bachgenyn o alluoedd cyffredin ei dysgu mewn deg neu
bymtheg mynyd. Síae y Uyfr hwn tu hwnt i bob canmoHaeth fel cynnortnwy i
ddysgu cynan- iad ac arddygraff yr iaith Seisnig.
^Çyst y ddoM lyfryn yma iddo rôt a dimai; a gaU eu cael gan unrhyw
íyfrwerthwr.
•Gíellir ei gael am swUt, trwy ryw lyfrwerthwr, oddi wrth Pred. Pitman,
PhoTietic Depot, 1, Que€n*9 Eead Passage, PcUer- noster Rcm, London,
|
|
|
|
|
(delwedd B4685) (tudalen 077)
|
77
RHAN II.
RDDYGRAFF YR lAITH SEISNIG.
. Arddygbaff^ {prthography, iawnysgrifeniad) a
/s, o leiaf a ddylai gynnwys, rheolau a cnyfarwyddiadau
lyrenu neu silliadu geiriau iaith yn unol âg arferiad
ion cenedl. Llefareg (orthoepy) yw pwnc y rhan
f o'r treithodyn hwn; ond pwnc y rhan yma yw^ arddy-
Llefareg, meddai y Dr. Latham, a benderfyna iawn
üad geiriau, ac ymdnna âg iaith fel y mae yn uefaredig;
fgraS a benderíyna iawn silliad geiriau, ac ymdrina âg
fel y mae yn ysgrifenedw, Llefareg a ymgyflwyna i*r
\ arddygran i'r llyçad. u wahaniaetha llefareg oddi wrth
(rgraff trwy y penaerfyna y modd y llefarir geiriau, pan
înderfynu y mae arddygraff y modd i'w siuiadu.
SILLIADAETH.
\l. Sill yw sain a gynnyrchir à'r llais mewn un anadliad; jmae o ddau fath,
seml a chyfímsawdd. Sill seml a gyn-
un sain seml: megys a. Sill gyfansawdd a gynnwys
w seiniau seml: megys, an, and, hand, stand, strand,
je, I, hoto, &c.
132. Mae i silliadaeth ddau ystyr: —
.) Enwi llythyrenau yn unigol, wrth eu galluoedd, gan
rssylltu yn sillau, a'r rhai hyn drachefh yn eiriau, felag
rlfen iaith.
b .Rhoddi llythyrenau ar bapyr yn briodol o rhan rhif, }, &c., fel aç i
gynnyTchu cyfuniaa i amlygu sain, yr hyn
jgrifenu iaith.
rddygraff a olygir fel y rhan gyntaf o'r gramadegau cyffredin, * íeiddir
sylwi dim yma ar na rhaniad na chynnwysiad y lyfrau— hwyrach y ceir arfod
briodol 1 wneyd hyny, cyn r, mewn Uyfr arall.
|
|
|
|
|
(delwedd B4686) (tudalen 078)
|
78 8ILLIADAETH.
§433. Tuag at ddysgu silliadaeth yn yr ystyr cynt sylwed yr efiydydd ar y
rheolau hyn: —
Hheolâu Sillebiad.
§434. Na chyfraner geîriau unsill mewn un modd: almsì form, strength, \
§ 435. Na wahaner llythyrenau yr un sîll: speak-ableŷ un-{ 8peak-able.
§ 436. Y rheol gyffi*edinol oreu i g^íranu geiriau yn yw dilyn y rhaniad a
wneîr gan y peuîannau ymadrodd eu hiawn gynanu: de'light, ho4y, ex-üt,
un-der, de-thr<me\ pref-er'tMe, Pan na fyddo y cynaniad yn hysbys i*r
efirydJ ydd, sillebed yn ol y rheolau a gynlynant: —
§437. Pan gydgyfarfyddo dwy lefarìad heb fod yn ddi seiniad, cyfraner hwynt
yn wahanol sillau: cha-os, crti-el, It-on.
§438. Pan fyddo deuseiniad yn rhagflaenu llafarîad, yt garer y llefariad oddi
wrth y deuseiniad, yn ol y rheol olaf: loy-al, p<w-er.
§ 439. Pan fyddo cydsain sengl rhwng dwy lafariad, cyc syílter hi â'r sill
olaf: îa-taly le-goü, ho-ly.
Eithr.: x rhwng dwy lafariad, a gyssylltir à'r sill flaenaf:| cá?-tst,
vftîr-a-tion. Hefyd, mewn geiriau cyfansawdd, rhai< cyssyÚtu y gydsain, er
iddi fod rhwng dwy lafariad, â'r -^^ flaenaf: oò-wse, wp-on, wn-cven.
§440. Pan fyddo dwy gydsain rhwng dwy lafariad,] gwahaner y cydseiniaìd:
un-aex, eUhoYí, er-ror» - j
Ëithr.: « ac r, ac ar ol cydsain arall, rhwng dwy lafariad,r ä gyssylltir â'r
gydsain a'u rhagfiaenant: tailef sU^, tre.
§441. Cyfiraner geiriau cyfansawdd yn ol y geiriau unsillj a'u flurfìant:
pen-knifef mis-lead, lamp-post, here-irí, up-\ hiü,
§442. Diweddiadau gramadegol neu derfyniadau yn ^ffiredin a ysgerir: 1ov-ŵ*,
ìoy-est, \oy-ing, preach-«r, teaài-
^ng-
§443. Y terfyniadau daì, cian, eiouSf sùm, tion, ni chyf- renir ond anfynychj
eithr, yn gyflfredin, dylid eu hys^aru oddiwrth wreiddyn gair: pro-vin-ẃ/,
Gre-cwin, fal-la-ctou», er-ten-Äton, mo-tton.
§ 444. Dyna y rheolau byrion goreu a allwyd ddethol er cyfarwyddo yr efrydydd
i gyfranu geiriau yn briodol, i wi^- hanol sillau (§432, 1); ond ysgrifenu
^iriau yn gywir, trwy j^eu llythyrenau ynddynt yn brîodol, o ran rhiì, trefn,
&c
LLYTHYRENIAD.
|
|
|
|
|
(delwedd B4687) (tudalen 079)
|
79
2), ydyw j rhan bwysîcaf ac anhawddaf o silliadaeth. y rheolau a ganlynant
roi peth cynnorthwy i'r efrydydd cyrraedd yr amcan.
[$447.
RHEOLAU CYFFREDINOL LLYTHYRENLU).
Í445. Geiriau Seisnîg yn gyffi:edin a deriynant âg e faà, ^dsain neu chwaneg,
ac y, yr hon a seinir fel « Gym-
.Mae e yn llafar mewn ychydig o imsilliaid a derfyn- yn e sengl: bej he, me,
she, me, toe — ac ychydig einau ee: Jree, tree, reýugee, &c. — ac ychyd^p
o dEirddìad mol: epüome, synecaoçhee,
146. Ijefìiyddir yr holl gydseiniaid yn llythyrenau lol, ond y, q, v, c—ê,
g—ý,
17. Bydd llythyren derf^ol gair, yn cyffiredin, naill ai
id neu gydsain, yn ol meintiolaeth y llafariad a fyddo yn
^ derfynol î air. Os bydd y llafanad hono yn mr ac yn
rl, a qim ond un gydsain yn ei dilyn, terfyna gair yn
redin àg e íud, pynag pa gydsain afyddo yn y sill: \iabe;
^êc; made; safe; po^^; mahe; male; Ûieme; i^ine; type;
re; íhete; mute; oíothe, clôdd; grave; ái)ze,
\ËiÚíi.: mche, neîcA; hade; come; some; áone; none;
; fMme; ẁone: ate; \íave; give; ìtve; áove; gìove;
!; ùìove,
|§448. Pan derfyno ^eiriau â sain egwyddorol e — i, y— i a "feyddir yn
gyffi-edm i ddynodi y cyíryw sain: boy, toy,; holy, happy, &c.
KS...I)efhydair ey — ^i mewn ychydie o eiriau i'r \m rl: cockn«y, hon^, ìiey,
ìey, Aiígiesey, Humphr^, r, &c. — ac mewn un gair, o leiaf, uay — i,
(\uay, \: plca, pea, flea, sea, tea, Hefyd, edr. y D. S. yn
Eithr.
§449. Pan ddiweddo geiriau unsill à b, d, g, m, n,p, r, t, z, yn cael eu
rha^flaenu gan lafariad sengl, bvdd y gydsain ifynol yn gyfi&edm yn sengl:
rub, hud, Sog, ham, ttn, nop, %fet, Ìox,ýtíiz,
Éithr.: etô, ^Ad, odd, egg, ìnn, err, purr, hutt, h\izz. §450. Geiriau unsill
a ddiweddant % /> h i^eu «» yn cael rhagflaenu gan lafariad sengl, yn
^mredin a ddyblant y ^dsain derfynol: sto/f, stiff, scoff; aU, eU, hill;
mass, ìesSf m,ixu88. Sŵr-: Ìfì ^fi <w, gas, has, wa#, yci, it, hŵ,
thŵ, wŵ, ^s.
To
|
|
|
|
|
(delwedd B4688) (tudalen 080)
|
80 SILLIADAEÍH.
§451. Mewn geiriau lluossill, yn gyffiredin, bydd y gyd- sain ddiweddol yn
sengl, oddieitnr mewn geiriau a dertyn- ont âg / neu s, yn cael ei rha^aenu
gan lafariad sengl r syìldhîib, cinnamo», sinistcr, &c.: distaŷ*,
masttÿ*, rehuff? hsirasSi acce^j, am^ff , &c.
Eithr.: akw, ac eraill ys^tfydd.
§ 452. Mewn geiriau unsill yn diweddu à sain galed e — ^k, cael ei rhagüaenu
gan lafariad sengl, rhoddir k braidd ob amser ar ol c: hací, ueck, sick,
cìock.
D.S...Mewn ychydig eiriau o'r cyfansoddiad yna, dilyniir yi c a.t: act,
-pact, tact, tract, íact, fract, sect, •ptct, atrict, dtu^,
Eithr.: \ac, linc.
§453. C galed, k, a ddefnyddir fel cydsain derfynol yn unig mewn geiriau
Uuossill, ac yn y rhai hyny yn unig, pan ei rhagflaenir gan i neu ia: musêc,
pubUc, authenttb y manîac, card/ac, zodèac.
Eithr: almanac.
D.S...Yr holl eiriau o'r dosbarth uchod a ysgrifenid gynt â ck: m\xsick,
maniaclr — a ehedwir \ ckjp. awr mewn geiriau a deríynant yn ing:
troffic^inff, mimicktnff, &c., yn amgen, seinid y c o naen i, yn ol arfer
y Seison yn sing, cing; yna, elai tra.&ckinff yn traffi«««^.
§454. Pan gyssylltir terfyniad a íyddo yn dechreu â llafar- iad at air a
derfyna âg e fua; neu pan gyssylltir y fel terfyn- iad at y cyfryw, diâanna
yr e: curc, cui-able; senae, sen- sible; take, tak-inff; whitc, whit-tsA;
fam^) fam-ows.* ston^, ston-y; wire, wir-y; noble, nobl-y; hastc, hast-y.
§455. Pan gyssylltir y terfyniad Jy neu tff at air a derfyno âg e fud,
newidir yr e i t; pur«, purt;^; actÌYtf,
SLCtlYÌ-tff.
Eithr.: surŵy, safcíy, duty.
§ 4Ô6. Geiriau yn terfynu àg e fud. pan ei rhagflaenir gan c — si, neu ff —
j, a gadwant yr c o flaen able, ous, ac weithiau o flaen inff: pacc, pace-aôÄí/char^c,
char^c^ajíe; coura^e, coura^e-owí; sin^e, sin^c-tVi^.
Eithr.: gracc, graci-ous.
§ 457. Mewn geiriau yn terfynu âg e fud, ni ddiflenîr yr e o flaen
terfyniadau yn aechreu â chydsain; megys,yUl, fess, ly, înent, ness, *ome, íy:
wastc, yraste-faì; guilc, guîle-/ess; finc, ûne-ly; excitc, excitc-ment;
purc, pure-wess; wholc, wholc-íome; surc, suüce-ty.
Eithr.: àuty, truly, ymolly, at^/ul, jud^ment, abrie^ment, argwment, &c.
§ 458. Mae y geiriau yn y sawl y rhagflaenir e fud gan /, tn, s, neu v, ac ei
dilynir gan able, yn ansefydlog: ysgrifena
|
|
|
|
|
(delwedd B4689) (tudalen 081)
|
SILLIADAETH. 81
n awdwyr goreu — aalable, neu s&leabie; h\&maòl€f neu mmeaibie;
tmsaable, neu cheíseable; movable, neu proneable,
D.S...Mae cyssondeb o blaîd y dull blaenaf.
$459. Mewn geiriau yn terfynu âg v ar ol cydsaiii, newidir TT^ î » o flaen yr
holl derfyniadau, oddi eithr ingj ish, ac *s: hòcyj fajici^/ul; Bteadi/f
steeLdi-ly; holt/, hol^^, hoìi-est: âuu^, fanc^-tW, fane^'«; baby, hàby-ish,
&c.
Eifhr.: àryíy, átyness; alyly^BÌyness; ahylv, shyness.
§460, Mewn geiriau yn terfynu à ty, newidir yr y i c o flaen y terfyniad
otis: beau^y, beau^otM; du^y, áuteous: hBmdy, howaíeom.
§461. Mewn geiriau yn terfynu àg y ar ol llafariad, ni pewidir yr y wrth
chwanegu atynt: eay, çay-ly; boy, hoy- iÄ; joy, joy-ous; delay, deia^-ing,
delay-ea, &c. ^ Ëitfar.: say, aaiá; pay, patd; lay, laid; a'u hanedigion.
§462. Mewn geiriau unsill yn teríynu âg un gydsain ar ol llafariad sengl,
dyblir y gydsain pan chwanegir terfyniadau yn dechreu à llamriad atynt:
ahrub, shrubby; ain, ainn-eá, iŵm-er, smn-est, sinn-ing, &c.
§463. Pan fyddo geìnau unsill yn terfynu à dwy gydsaìn ar ol llafariad sengl,
ni ddyblir cydsain derfynol y geîriau OBSÌIÌ o flaen terfyniadau yn dechreu â
Ilafariad: milk, ìSùìk^; ehanhj ahanh-eà.; act, act-et, act-est, act-ing;
roch, roẃy, &c.
§464. Fan derfyno geiriau unsill âg un gydsain ar ol dwy- k&rîad neu
ddeuseimad, ni ddyblir cydâain ddiweddol y |eirìau unsill wrth eu cyssylltu â
therfyniadau yn dechreu à Oafariad: need, need-y; head, head-y; úouà., cìoudy;
aeal, Sâd^d, seal-er, aeal-eat, aeal-ing, &c.
§465. Pan fyddo geiriau unsill yn terfynu âg un gydsain ar ol Ilafariad sengl
(§ 462), neu â dwy gydsain ar ol llafar- iad sengl (§463); neu âg un gydsain
ar ol dwylafariad neu âdeuseinìad (§464), ni ddyblir cydsain ddiweddol y
geiriau wamH pan eu eyssyUtir à therfyniadau yn dechreu â chyd- sain: shrt^^;
ain-faì; ahanhs; milk-leaa; ac^-ress; roclhs: needfiú; head-strong;
cìoud-leaa; aeals.
§466. Pan fyddo yr acan ar sill olaf geiriau Uuossill yn tei^u àg un gydsain
ar ol lla&riad sengl, dyblir cydsain àeépicA j cyfryw o flaen terfyniadau
yn dechreu â llafariad: fsmst, remîtt-eá; intemŵ, intermîíí-^; prop^/,
propŴest; ptefêr, prefŵrr-mg, &c.
§467. Ni ddybíir cydsain dërfynol geiriau lIuossill o flaen teifyntadau yn
dechreu â llafariad, er i'r sill olaf derfynu àg im gydsain o flaen llafariad
sengl, os bydd yr acan heb Mar y sill^ olaf: ìímit, límŵ-ed; béneftí,
bénefí*<-#r; ìé\el,
G
|
|
|
|
|
(delwedd B4690) (tudalen 082)
|
82 SILLIADÄETH.
\e\elest; wórshtjp, wórshijp-mg; oflfer-íng; ímit, ímit-y; carroí-y, &c.
, «
D.S...Mae y nifer ainlaf o'r ieitheffwyr goreu yn geiriau o'r dosbarth yma, a
ddiwedoant àg /, yn eit megys, cavi7, cQ.\tllei, csLYÌlUng, c&Yiller;
chiself chis^; chise^mg, chìaeller; couns^/, couimlleà, ooimseüing, co ler;
drive/, drivŵd, driv«//tng, ánreUer; due/, du^^i due/Zist; grave/,
grave//ed, gravŵng; groYel, grove" ffrove/ẁng; leve/,
ìeYeUeà, lev6/^ng, levetór; liẂ, Hbe lìhellins, Hbé^r, ^hellous;
marv6/, maryeÚeá, maiYeli marve/^us; moáel, moàelleá, moáelling, moáeller;
pe: ^ncilleá, "pencilling; quarrẃ, q\iaiTeüeá, q\XBLrreUing, q
reZfer, quarr6^U8; reve/, reve/fed, revŵng, re\eUet; ri' rÌYalleá,
ri\aUing*^ tniveZ, travö/fed, travcmng, trave/fer,
Dywed y Professor SulHvan y ^lai fod natur dod'" y Uythyren l, ac
arddygraff y geiriau Ffrengig o*r saw! hàna y nifer amlaf oV geiriauliyn, yn
rheswm dros, aUai, yn awdurdodi jr afreoledd yma; ond, y mae cydw iad o blaid
y rheol. Mae anwybodaeth o*r rheol hon (§4 meddai WaÌker, wedi arwain rnai i
ysgrifenu gaUoj^^ing, galloping; worshij9per,amworshiper; Degoííed, am
begoíed, &c. Mor gysson, ebai Webster, fyddai ysgrifenu auaiẅor, am
audiíor; alterrer, am alterer; gardenner, am garden- er, &c.
§ 468. Pan fyddo eeiriau Uuossill yn terfynu â dwy gyd- sain o flaen llafariaa
sengl, ni ddyblir cydsain derfỳnol y cyfryw eiriau o flaen terfyniadau
jti dechjeu â llafarìad, er i'r acan fod ar y sill olaf: attrocí, attrác^d;
in-grá^, in- grá/ìf-er; reûect, refíéct-est; Sidáréss, BÂárêss-ing, &c.
§ 469. Pan derfyno geiriau Uuossill âg un gydsain o flaen dwylafariad neu
ddeuseiniad, ni ddyblir eu cyosain ddiwedd- ol o flaen terfyniadau yn dechreu
â llafanad, Ue bynag y byddo yr acan: repc'al, repeaMi, re^'al-est, rep-í'oẁ;
procee'd, "proce'ed-ing; sho'wer, shower-y; erûbroil', embrot*/'- mg,
&c.
§470. Ni ddyblir cydsain ddiweddol geiriau Uuossül o flaen terfyniadau yn
dechreu â chydsain, pan y terfynant âg un gydsain ar ol llafariad sengl (§466
a 467); na phan derfynant â dwy gydsain ar ol llafariad sengl (§468); na phan
derfynant âg un gydsain o flaen dwylafariad neu ddeu- seiniad (§ 469); ar ba
sill bynag y byddo yr acan: remt't, remi'ts; prope'/, prope'/#; prefe'r,
pref?'r-ment: límtt* \\mits; h^neíit,héneíits; lévtf/, lévc/ness: attra'cí,
attra'ẃ»" ingra;^, ingrayî5-ment; cro*í, cro*í-ness; carelcM,
carelŵ*-' y^ess: succííí, succcw-fess; gross, gross-ly; neédless, need-
1
|
|
|
|
|
(delwedd B4691) (tudalen 083)
|
SILLIADAETH. 83
h$9-fyi hlisSf hìiê8-Jvl; succew, sìiccess-J\ú: repŵi^, repcẃ;
mmoäf embroi^ent, &c.
§471. Geirîau cyfansawdd a ysgrifenir yn gyflfredin fel y «mau syml a'u
cyfansoddant: herein, here-in j hereafter, a^after; freemany j&ee-man;
footstepf foot-step; ìiam- 9ioekt Iiam-mock; assaüt as-sail; earring,
ear-ring; trapball, tnay-háH; hoppóle, hop-pole; offendf of-fend, &c.
l).S...Pan gyssylltir d%8 neu mis at eiriau yn dechreu âe *, %lid yçgrifenu y
ddwy ä, yn ol y rheol yma: í/i>íolve, ois- 8olve; amipate, dis-sipate;
míwpell, mis-spell; míjjhapen, mis-shapen, &c.; ond pan gyssylltir
geiriau yn dechreu â ẁyw lythyren heblaw * at y ddau flaenddod dan
sylw, un s « ddyhd ysgrifenu: ŵíobedience, dis-obedience; mŵíake,
fflÌ8-take, &c.
§472. Pan gyssylltir geiriau yn diweddu mewn dwy t at eîriau eraill; neu pan
gyssylltir less neu ly; ac yn fynych, ««I a fìíll atynt hwy, yn gyffredin,
gadewir un / alían: already, all-ready; albeit, §ll-beit; yr un modd am
a/-though, flí-most, «/-together; wìth-a/, un-ti/, chü-hìain, &c.: síii-
hss;fidAy,fUl-fil: dtd-ness; wil-fuì, &c,
Eithr.: t7/ness, shriliness, stillne&Sf tallne&s; hçblaw amryw eiriau
sydd yn unol à*r §471; megys, footôa//, hare- hellf moìehil/, windmi'//,
&c. Hefyd, mae lluaws o eiriau yn cymiwys / neu // yn dra ansefydlog —
rhai yn ysgrifenu un / yìliddynt, ereill ddwy: dymarai a ysgrifenir yn
wahanol gan Jolmson, Walker, fenowles, Webster, Smart, &c.: ía/ness,
to//ness; fulness, fu/lneas; misca/, núscall; compíro/, comptro//; enro/,
enroll; controi, controll; downfal, down/a//, &c. " Ós amddifadir
geiriau o'r Uythyrenau dy- %g hyn, byddant mewn perygl o gael eu
camseinio." — W'alher. "Byddai cadw y Uythyren ddyblyg yn unfiurf,
syml, a hawdd.*' — ChurchiÜ.
§473. Geiriau yn diweddu yn full, a ysgrifenir yn gyffiredin % un / pan yn
sylweddeiriau, a phob amser pan yn ansodd- eiriau: honaful, nseful,
beauti/w/, &c.
§474. Mewn geiriau a ysgrifenid gynt fel hyn: errowr, inferioîír, warriowr,
gadewir yr u allan yn awr: error, iníer- ŵr, warrior.
Eithr.: honoMr, favowr, ac ychydig ereill.
§475. Mae amryw eiriau Seisnic yn cael eu defnyddio gan yr awduron goreu mewn
dau ddull; megys, connecíton a connean'o», ŵiquire ác inquire,
infíection ac infleá^íow, ûegoítate a negooi'ate, &c.
§476. Pan fabwysir geiriau o'r Ffrancaeg, yr arferiad cyífredin yw newid y
terfyniadau Ffrengig bre, ire, yn ber,
|
|
|
|
|
(delwedd B4692) (tudalen 084)
|
84
SILLIADAETH.
ter, &c.: chamòrf, charítfr— yn Ue 'r dull Ffrengig: cham^ chaitrí,
&c.
Eithr,: fiôrí, anír^, ceníre, litTC, lucre, manoeuw^, me< meírtf, miírí,
ni^re, ocAre, scepíre, sepulcAr^, specírtf, theî — ^y sawl a gynanir;
fiei-byr, an-tyr, &c. Edr, § 374.
§477, Tybir bod yr adranau yna, §445 — 476, yn cynrn sylwedd yr holl reolau a
ellir roddi er dysgu arddygL. yr iaith Seisnig; ond, er y cyfan, rhaîd
mabwyso Reiri^ M'Culloch, " Bod gẃyriadau yr arddygraff Seisnig
odai wr gydweddiad yn gynmTer, fel nas geÚS eu cwbl feistroll oi yn unig trwy
adnabyddiaeth ymarferol âg arferiadau laith."
§478. Tuag at i'r efrydydd gyrraedd yr adnabyddit ymarferol gr^wyUedig, ar ol
iddo ddyfod yn berfiaith g; nefin a meistrolgar }ti y " Rheolau
Cyfo'edmol Llythyreniai sydd yn § 445— -476, annogir ef i ysgrifenu aUan y
geiri^ sydd yn "Butter's Gradations;' tudal. 133—180, sef hj ddiwedd y
Uyfr. Ac os bydd y dysgadur yn cael blas ar dasg fuddiol yma, aed ymlaen drwy
" BtUter's Spelling JBooî o*i adechreu nyd tu dal, 52. Galí yr efrydydd
ymddiried n. oes un ymarferiad o fath ysgrifenu er dysgu arddygrafif pj iaith;
mewn gwirionedd, mae yn tra rhagori ar ddysgu rheolau arddygrafibl goreu. Er
mwyn i*r aysgadur ar^ra^ Uythyreniad y Seisneg yn fwy effeithiol ar ei gof,
byddai ^ __ fuddiol iddo chwüio ailan lythyreniad pa eiriau a ysgrifena, fydd
yn cyfateb i*r rheolau a roddwyd yn yr adranau blaen- orol. Os bydd yr
efrydydd heb ddigon o amynedd i ysgrifenu y cyfresau geiriau a nodwyd, o
sUliaduron Butter, er mwyn yr arddygraff yn unig, ysgrifened hwynt fel hyn: —
Cyfres I. Geiriau o ddwy Lythyren.
§479. C'Butter's Gradations;' tu dal. 133.)
5clr.
C]rnania.d.
YMyr.
Geir.
CyDtniad. Y»tyr.
At
-- at ...
yn.
To
— tw ... i.
As
— az
megys.
It
— it ... fe.
Me
— mi ...
mi.
Is
— iz ... sydd
No
— no ...
nage. eicBoD.:
Be
— bi ... bod.
Ox
— 0C8 ...
&c.
&c. &c.
§480. Cyfres II. Geiriaü o dair
Llythyren. (" Butíer's Gradations,'' tu dal. 134.)
Geir. Cynaniad. Ystyr.: Grir. Cymniad. Yilyr.
Bat — bat ... ystlum. Sat — sat ... eisteddodd. pat ... goraddas.
Pat -
Mat — mat
mat.
Rŵt — rat Cat — cat
llygoden £Frengig. cath.
i I
|
|
|
|
|
(delwedd B4693) (tudalen 085)
|
SILLIADAETH. 85
Ämyr lioll eìriau sydd yn ^^jBìUter*s Gradatiom" a ^^BuUerU SpeUing
Booh;' y cyfeiriwydJatjTit yn §478.
5481. Wrth ysgnfenu ei gyfresau fel yna, dysga yr efryd- yddlythyreniad, cynaniad,
ac ystyr y geiriau Seisnig a arferîr fynychaf yn yr iaîth.
§482. ílhaid i'r efrydydd gael, er ei gynnorthwy î wneyd ú gyfresau yn ol y
cynllun yna, heb law y silliaduron cry- bwYiledig, rhaid iddo gael geiriadur
cynaniadol, a geiriadur Seisneg a Chymraeg da. Am fod " Geiriadur
Cynaniadol Walker " yn rhad, yn hawdd i*w gael, ac yn ddieon cyflawn at
boh darlleniad cyffredin (§422), nwn a gymheílir i sylw yr efrydydd. Cain
gyfarwyddyd sut i'w ddefhyddio yn § 424 SiÚô. Y geiriadur Seisneç a Chymraeg
cywiraf, helaethaf, a rhataf, yn ol ei faint, yn ddiammheuol, a gyhoeddwyd
erioed, nac a gyhoeddir yn awr yn y Dywysogaeth, ydyw yr eiddo D. Siiyan
Evans, Darlithiwr Cymreig yn iNgnoleg Dewi Sant, Llanbedr. Efallai y tybia yr
e&ydydd y byddai yn Dawn cystal iddo ymroi i ddysgu y geiriaduron hyn,
o*r naill ben i'r llall! ag a fyddai iddo fyned i*r drafferth o ysgrifenu
cyfresau, yn- ol y cyfarwyddyd yn yr adran hon; ond yn hyn, mae yn camsyniea
yn ddirfawr. Pe gallai rhywun o gof anarferol (ona nis gall neb), ddysgu
geiriadur, o ben i ben, dysgai filoedd o einau na chyfarîyddai â hwynt mewn
cyfan- soddiad cyffredin, ysgatfydd, unwaith yn nghorff darlleniad ugain mil
o eiriau, ond am y geiriau sydd yn " Silliaduron Butter," mae y
nifer amlaf o honynt yn eiriau hawdd, ac arferedig. Heblaw hyny, nid dysgu yr
iaîth fel offeryn (§ 4), sef dysgu ystyr ei geiriau, ydyw y pnf amcan mewn
golwg yn y rhan yma o'r treithawa; ond dysçu arddygrafi^ neu Iytìiyreniad yr
iaith: a gwyddis, oddiar hir brofiad, mai trwy ysgrifenu lluaws ò*i geiriau,
yn benaf oll y cyrraeddir hyny yn gyflynaaf. Caiff gyfarwyddiadau chwanegol,
yn y rhan nes^, sut i ddysgu geiriau, a pha eirîau, yn benodol sydd raid iddo
eu dysgu yn gyntaf, er deall cyfansoddiad Seisnig. §483. Wrth derfynu y rhan
yma, annogir yr efrydydd i ofÌBtlaamwneyd ei lynr cyfresau, os y dull
tripnlyga ddewisa,yn gywir yn ol y cynllun, §479 a 480. Cymered ofal na roddo
gýnamadungairilawr ar antur, heb fodyn sicr o'î wir gynaniad a i aceniad.
Hefyd, na rodded ddim ond un^air Cymreig ar ol pob gair Seisnig; a bydded
hwnw y gair (^mreig blaenaf a Mdo yn eglurnad Mr. Evans o'r gjaur Seisnig. Ni
raid i'r aysgadur ymdrafferthu i ddethol geiriau Cymreig — dilyned y
cyferwyddyd, a chaiff y rhai mwyaf dethoíedig ac aríeredig
Sdd yn jnr îaith; canys y mae y gair blaenîî yn e^lurhad r. Eyans» yn
gyffireciin, yn çirdeb cywir o'r gair Seisnig —
|
|
|
|
|
(delwedd B4694) (tudalen 086)
|
86
SILLIADáETH.
yn dangos ei brif ystyr. Mae o bwys i'r eôydydd beidio rhol ond un gair
Cymreig yn ei eglurhad, er mwyn ei gof. Adrodded ei dasg deirgwaith neu
bedair drosodd, fel hyn:- — ^At, at, yn.!j at, at, yn, «c. &c.; ac
argreffir y cyfàn ar ei gof yn effeithiol. Caiff gyfarwyddyd i wneyd
broddiadur {poci lary) yn y rhan nesaf.
|
|
|
|
|
(delwedd B4695) (tudalen 087)
|
87
RHAN in.
CYFANSODDIAD YR lAITH SEISNIG.
§484. EiTHAFNOD y treitliodyn hwn ydyw rhoi cyfar- E wyddyd î*r efirydydd
ddysgu cyfansoddiad yr iaith Seisnig, f deall cyfansoddìad rhai ereill, a
medru cyfansoddi ei hunan r yn yr ìaith, yn ffyson à dull Uenorion y ^enedl.
r §485. Dyweawyd eisys, §4, y geUir ystyried iaith fel f offeirn
trosglwyddiad y meddwl, ac fel gwyddor a ddengys 8Ut 1 ddeâiyddio yr oneryn
er cyrraedd yr amcan o dros- glwyddo y meddwl yn ddealladwy. Fel offeryn, ei
bod yn gynnwysedig o einau iaith; fel çwyddor, ei bod yn gyn- nwysediç o
e^wyddorion^ a rheoW yn dangos y modd i ddefìiyddio geiriau yn briodol. Y
wyddor hon a elwir yn gyffiredin, grammadeg iaith. Mae yn amlwg, erbyn hyn, y
maîd gwybod y wyddor dan sylw, cyny geBir defiiyddio yr offeryny sef geiriau
iaith yn bnodoL Weithion, ar ddymim- iad y cyhoeiidwr, chwanegir at y
Treithawd Cystadíeuol* dalfyriad o'r wyddor Seisnig, sef casgliad, mor
helaeth ag y cfmiata Ue, o'r egwyddorion aV rheolau sydd yn dangos sut i
adinabod gemau Seisiûg, jn ol eu dosparthau; aV modd i*w cyfosod yn brîodol
er frarno broddegau neu ymadroddion, yr hyn a elwìr yn gyffiredin, grammadeg
Seisnig.
GRAMMADEG SEISNIG.
§486. EowYDDOBiON iaith a ddangosant y modd i ddy- wcdyd yn gywir yr hyn a
feddylir.
§487. Cymniau priodol Grammadeg, yn ol ystyr cyffiredin y gair, a gynnwysant
eglurhad ar y duU cywir o osod Uythyr-
> Mae i'r ^ir egwyddor ddau ystyr. Ei ystyr blaenaf a arwydda lytliyrenmt
%aüh'--alphaòet. Mewn yst^ araU arwydda dfen, r?ian ffptaoddol, gwirionedd
sylfaenol, cynsaü i weitítredu a/mi, &c. Ÿn yr ysíyr yma y defnyddir y
mÌu* jn yr adran uchod, ac yDghor£f y rhan yma o r gwaith yn gynredm. Yn yr
ystyr yma, principle jáYWJ gair Seisnig cyfystyr âg^ ef: ac efallai mai
damawdd ydyw y gair C^nnmreig mwyu priodol i ddangoB y meddwl; ond gan fod y
gair egtppddor yn fwy arferedig> dewiswjd ei ddefnyddio yma.
' Edr. y Bhagymadroddf
|
|
|
|
|
(delwedd B4696) (tudalen 088)
|
88 DOSRÀNIAD
GEIRYDDOL.
enau ynghyd er fiurfio geîriau unigol, ac ar y dull o osod geîrîau ynghyd er
fiurfio brodde^u unìgol. Gosod brodd- egau jmghyd er fiurfio cymmwylhon (argumentê),
a threfhîad y rhai hyny yn y modd mwyaf destìus ac effeithiol mewn cyf-
ansoddiad cyflfredinol, sydd orchwyl dwy gangen arall o wyddor iaith, y sawl
ni cheir ymdrin dim â hwy yn y treith- odyn yma.
§488. Testynau y rhan gyntaf a'r ail o'r Uyfr hwn, oedd Tonyddiaeth (prosody)
ac Arddygraffj a thestyn y rhan yma fydd Geiryddiaeth.
GEIRYDDIAETH.
§489. Mae Geiryddiaeth yn ddau ddosparth — Dosraniad^ Geiryddol, a
Chyfosodiad^ ueiryddol.
§ 490. Ÿ dosparth cyntaf a elwir yn gyŵedin, j^ Seisneg, Etymology,
Cyiachyddiaeth; a'r ail ddosparth, Syntcuc, Cys- trawen. Yr ydys yn dewis y
geiriau Dosraniad a Chyfos- odiad Geiryddol, am eu bod yn ddeffiniadau
cywirach o ddau ddosparth geiryddiaeth na*r geiriau Cyfachyadîaeth a Chys-
trawen, heb law eu bod yn llawn mor ddealladwy i'r cyŵedin.
DOSPARTH I.
DOSRANIAD GEIRYDDOL.
Dejffiniad^ Cyffredinol.
§491. Yn ol eçwyddorion iaith, arwyddion ydyw geiriaa o ddelfrydau, a llimiau
meddyliol yw deli&Tdau o bethau. Llun meddyliol sydd adrithiad* o ryw beth
ínewn natur,
* Analyais — trychwahad peth a fjrddo yn wrthrych y synwyrauneu y meddwl, i'w
elfenau cyntefig: *'dadansoddiad, dosparthiad, d^- todiad," &c. — D,
S. Evan8,
* Sÿnthegis — ^uniad elfenau jn r^fansawdd: cydosodijad, Gyssodd- edigaeth, cyBSodiad;
cyfansoddii^.
'Dbffiniad {d^fi/nüion)y o de & ffin, sydd air arferedìg yn Nghanonau
Eglwys Loe^: arwydda, iawn derfynau, neu ffiniaa peth; e^lurhad mewn geiriau
a neilltuola neu a wahaniaetha y peth egluredig oddi wrth betbau ereill:
" damodiad, dynodiant," kcí — Caervalkoch.
* Adrithiad (represeniation), o adù. rhith: gosodiad rhith peth gerbron;
''cynnrycnioliad,adgynnrychiedigaeth" (ì),&c,—T.Jotíeê.
r
|
|
|
|
|
(delwedd B4697) (tudalen 089)
|
■ DOSRÂNIAD
GEmYDDOL. 89
W ffhreddol neu ysprydol, a*r adrithiad hyny a elwir del-
■ {^2. Gran fod pob peth sy mewn natur naill
ai yn sylw- I eddol neu yn ysprydol, rhaid bod pob delfryd yn syniad I
(notìon) am feddwl neu am sylwedd, neu am briodoleddau
■ (jfropertíeg) neu foddau meddwl a
sylwedd. §493. Mewnystyrieithyddol, y bath {sort) cyntaf aphenaf
oddelfiryd sy syniad am beth, neu fod, neu am fodoliad meddwl neu sylwedd.
§ 494. Yr ail fath o ddelfryd sy syniad am fiurfiau, neu symmudiadau, neu
briodoleddau a moddau bodoliad pethau ^lweddol neu ysprydol.
§495. Y trydydd bath o ddelfryd sy syniad am amgylch- iadau perthynol ffurf,
neu fodd, neu symmudiad, &c., neu am raddau permynol yn moddau neu
briodoleddau pethau neu fodau.
§ 498. Yn ol y dosraniad ieithyddol jrma, tri phrif fath o ddelfìrydau y
sydd; a chan mai arwyddion o dûelîrydau ydyw geîriau (§491), nid oes ond tri
batn cyntefig o eiriau.
§497. GJall yr efrydydd gael syniad eglur am yr hyn a olygir yma, trwy
gymmeryd pellen, a'i threiglo ar lawr. Y hälen sy beth; y symmitdiad, neu y
weithred o dreiglo, sy Imodoledd neu fodd penodol y peth hjrny ofodóli; y
gradd o fiiander neu arafedd y symmuda, a ddibyna ar y symmudiad, fel y
dibyna y s^rmmudiad ei hunan ar y bellen neu y peth. Y tri bath yma o
ddelfrydau yw sylfaen wreiddiol pob trefii- iad ieithyddol o eiriau; canys
perthynas naturiol delfrydau â'u gilydd yw sail cyfansoddiad iaith.
§498. Mewn ystyr ieithyddol, geiriau a adrithiant yn unig: —
(1.) Delfiydau am bethau, gwirioneddol neu ddychjm- mygoL
(2.) DelfiT^dau am briodoleddau neu foddau gwirioneddol neu ddychymmygol y
pethau hyny.
(3.) Delfrydau ara radd berthynol yngwahanol foddau peàiau neu fodau.
§ 499. Ond ffeiriau, o'u hystyried yn annibynol y naill ar y llall, ydynt
ollyn arwyddion o ddeífrydau; ac felarwyddion o ddelfirydau, maent yn enwau
delfi:ydau; ac y mae enwau delfirydau wedi cael eu galw gan rammadegwyr yn
gyffiredin, enwau {rwìmi): gan hyny, tri bath cyntefig o enwau y sydd:—
* Pblfbyd (idea^, o delw a bì*yd, sydd air ystwyth ac ystyrlawn, ac^sredig
gan Henri Peri: arwyddÁ. ddelw neu lun meddyíiol (an ^t^^àUẅMl image),
meddylddrych, &c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4698) (tudalen 090)
|
90 DOSRÂNIAD
GEIBTDDOL.
(1.) Enwau yn adrithîo bodau, sylweddol neu ysprydol, canoliç {neuter), neu
ammwysol {ambtgu&us); megys, matterf sylwead; spirit, ysbryd ^justwe^
cyfiawnder; nothing^ dim, &c.
(2.) Enwau yn aoritMo priodoleddau neu foddau bodau; megys, mwement,
symmudiad; sufferancet goddefíad, &c.
(3.) Enwau yn adrithio graddau moddedi^ieth yn níhriod- oleddÁu neu loddau
bodau; megys çuidcnesSf cyfiymder; reverencefjaaxch, &c.
§ 500. £r mwyn gwahaniaethu rhwng y tri bath cyntefig hyn o enwau, gellir
galw v bath cyntaf, bodenwau {nouns of heinff); yr aü fath, modaenwau {nouns
of mode); a'r tryd- ydd bath, graddenwau {nouns ofdegree).^
§ 501. Aiegys y mae i bob bod ei foddau o fodoli, ac î bob modd ei raddau,
mae graddenwau megys yn dibynu ar fodd- enwau, a moddenwau yn dibynu ar
fodenwau, fel y mae'r del- fryd o radd yn dibynu ar y delfryd o fodd, a'r
delnyd o fodd, ar y delfryd o fod (§ 497), yr hwn sy megys yn annibynol, ao
yn sefyll yn beíiaf.
§ 502. Ÿr egwjddor o ddosparthiad, ac o berthynas natur* iol o ddibyniad a
chyssylltiad rhwnff bod, modd, a gradd, sydd yn fiíurfío si^ cyfansoadiad
naturiolfi;eiriaumewnymadrodds canys, megys y mae tri bath o dde&ydau
cynteng, sef am fod, modd, a gradd; a thri bath o enwau cyntefíg, cyfatebol
i'r cyfryw ddelfrydau, sef bodenwau, moddenwau, a gradd- enwau; felly, yn
gyson â'r egwyddor gyffiredinol a naturiol o gyfaddasiaa {adaptation), mae
tair swydd i bob \m o'r tri Sath cyntefig hyn o eiriau, mewn ymadrodd, sef i
fodenwau. i foddenwau, ac i raddenwau.
|
|
|
|
|
(delwedd B4699) (tudalen 091)
|
(91) § 503. Mae y
swyddi hyn yn cyfateb yn fanwl i'r bathau cyntefig o eiriau, fel y mae y rhai
hyny drachefii i'r bathau cyntefig o ddelfi^dau, nid yn unig o ran rhif, ond
hefyd o ran perthynas, cyssylltiad, a chydymddibyniad mewn ymad- rodd; canys,
megys y mae moddenwau yn dibynu ar fodenwau, a graddenwau yn dibynu ar
foddenwau, felly mewn broddeg, y mae yr aü swydd yn dibyiiu ar y benaf , a'r
drydedd ar yr aü. Mae perthynas a chyssylltiad y swyddi hyn â^i gilydd mewn
ymadrodd yn drathebygi'r eiado meistr, gwas, ac eilwas — ^y meistr yn bienaf,
ac megys annibynol; y gwas yn dibynu ar, ac yn gweini i'r meistr; ŵ
eilwas yn dibynu ar, ac yn gweini i'r gwas.
§ 504. Rhaid sylwi mai y swyddi hyn yn unig, ac nid y
* Mae y geiriau hyn, hodenwau (enwau bod), moddenwa/u (enwaa modd), a
graddmwau (enwau gradd), yn llawn mor ddeaJladwy, ob nad mwy felly, ag yájw
eylweddai/r. berf, ac ad^erf, a thybip eu bod yn llawer addaBacn i'r demmad a
roddir ot tri bath geîriaa dan sylw.
lîl
i
ii
I
11
11
""•» î îî
11
m
|
|
|
|
|
(delwedd B4700) (tudalen 092)
|
92 DOSBANIAD
GEIRYDDOL.
§ 607. Wrth fiurfio geiriau yn froddegau, gan hyny, gwas» anaetha pob bath o enwau,
sef bodenwau, moddenwau, a graddenwau, eu gilydd jti eu tro, fel y dewisir,
gan y gall pob un o honynt sefyll yn y dosparth a fynir o'r swyddi
crybwylledig mewn ymadrodd, fel y gwelir uchod, a hyny yn ol trem
cydymddibyniad cyson â*r egwyddor gjŵeoinol o gysylltiad naturiol rhwng
y delfrydau o fod, modd, a gradd.
§508. Yn yr iaith Seisnig, dynodir dospeirth israddol enwau, sef yr adenwol
{adnommal) a'r goradenwol (subad- nominal)f a banynau {particles), neu
eirynau a ddynodant ddibyniad neu gyssylltiad. Trẁy gymmeryd dau enw
o*r dosparth cyntaf neu annibynol, gellir gwneyd iddynt wasan- aethu eu
g^lydd bob yn ail, trwy gymmorth y geiryn of, yr hwn a wasanaetha feí
swydd-wisg {litery) i adangos bod yr enw ei cysylltir wrtho mewn dosparth neu
swydd israddoL Er engraiät, os cymeriry ddau enw annibynol ìnan (dyn), a
wisdom (doethineb), gwasanaethant eu gilydd fel hyn: —
Man of wisdom — dyn o ddoethineb. Wiadom of ma/n — doethineb dyn.
§ 509. Y geiryn of ydyw yr unig swydd-wisg wahanredol a ddynoda enwau
Seisnig, pan wasanaetnont yn yr ail swydd, sef y dosparth adenwol; ond y
geirynau a wasanaethant feí swydd-wisgoedd, yn y drydedd swydd, sef y
dospartb gor- adcnwol ydynt luosog; megys, in, out, to, Jrom, ivith, for, hy,
Síc.
§610. Trwygymmorth y banynauhyn,mae yn hawdd cyf- newid dospeirth swyddi
enwau ynghyfansoddìad ymadroad, yr hyn a rydd i'r cyfansoddydd d<ugon o
amrywiadau ieîth- yddol at ei wasanaeth. Gellir egluro hyn trwy amrywio
dospeirth swyddogol tri enw o*r bathau cyntefig o fodenwau, moddenwau, ac o
raddenwau, sef man, mo^ement, a guicjbness. Dangosir isod y gall pob im o'r
enwau hyn fod yn yr un a ddewisir o*r tri dosparth swyddogol, enw, adenw, neu
orad- enw, ynghyfansodoiad broddeg, fel hyn: —
Snw, Ademw, Ocradmw,
1. Qaìcknes8 of moYement in man.
2. Man of qaickne88 in moYement.
3. MoYement of qaickne88 in man.
4. Quickne88 of man 'in moYement.
5. MoYement of man in quickne88.
6. Man of moYement in qaickne88.
§ 511. Yn y froddeg eyntaf, guiclcness, enw o'r trydydd bath — graddenwau —
sydd yn y dosparth swyddogol penaf; megys, meistr yn yr ymadrodd, ac yn cael
ei wasanaethu gan
|
|
|
|
|
(delwedd B4701) (tudalen 093)
|
GEIILTDDOL. 93
fath. Moddenwau, yr hwn a lil ddosparth awyddogol, scf ad- «th cyntaf.
Bodenwau, a saif ogol, trwy gj'mmorth y gtiryn tcíiníní. Fel hjn, mae y Iryd-
i't ail, a'r ail yn was i'r cyntaf. ' neu y meÌBtr, yr oil y w y gwaB,
ir motemént, trwy wneyd hyn, oeol geitiau mewn ymadrodd, adJenw yn oiadenw,
a'r gorad- eistr yn was, a'r gwaa yn eilwaa. yrail troddeg(5fiKÌ)— Jlfono/ I
modd am y tmiddegau ereill —
an sylw (5610), gwelir y gall ewyddogol pynag peth fýddo thia. Hefyd, nawdd
canfod nad gan air yn newid, pan fyddo y utb awyddogol ynghyfmisodd-
Irjrdofoda adrithiaygair man, idogol y byddo y gair mewn adenw, ynte gorade
^11^^10^^ waflanaelhu iTnhob a, mewn cyfansoddiad, heb rithir ganddynt. I
byIw (§010), mae y doBparth ddosparth, adenw, yn aA; a'r dà: ond, dylid hysbysu
yr eiiyd- digwyddiad yu unig; i
M yn dihynu ar eu cylle mewn ymadrodd: gall yr ade oflaenynailla'rUall, i
ad yw oymmorth banynau neu amser, er cymmwyso geiriau i inw neu oradenw
ynghyfansodd- a cynnorthwy banynau, mae i
/
|
|
|
|
|
(delwedd B4702) (tudalen 094)
|
94 D08RANIAD
GEIRYDDOL.
eiriau yn fynych ffurf sefydlog a ddynoda swydd israddoL Oherwydd hyn, gellir
adrodd y delfrydau sydd yn yr engreifit- iauy sylwyd amynt eisys (§ ölO —
613), heb y banynau, fel hyn: —
Emo, Admw, Ooradenw,
Man moYes ^uicUy.
Man Ì8 moYÌiig ^uicUy.
&c. &c.
§ 516. Os ydyw y dosraniad yma yn gywir, a*r drefìi o gyf- ansoddiad seiledig
amo yn gyflawn, tair rhan ymadrodd han- fodol wahanol y sydd; a phynag i>a
nifer o amrywiadau ao adraniadau a bertnyn i eiriau, maid eu rhestru oll dan
un o'r tri dosparth sẃyddogol cyntefig hyn— -enw, adenw, neu
orade^:.-'''
j§^6ít. Mae tri dosparth swyddogol y tri bath cyssefìnol 'yprimordial)
bodenwau, moadenwau, a graddenwau, yn gyfartal o ran aẁdurdod
ynghyfansoddiad broddegau; hyny yw, mae enw o fath graddenwau, o*r un
awdurdod swydd- ogol, ac o*r un cystrawiad {construction) mewn ymadrodd, ag
ydyw enw o fath bodenwau neu foddenwau; felly hefyd y mae yr adenw a*r
goradenw.
§ 518. Pan unwaith y caffo yr efrydydd syniad eglur am y gwahanîaeth naturiol
sy rhwng swydä enw, adenw, a gor- adenw; ac am undeb a chyfl5redinobn;rydd y
drefh o'u cys- sylltiad a*u cydymddibyniad mewn cyfansoddiad, caiff lawer
llai o drafferth i gael çwybodaeth drwyadl am iawn drefoiad geiriau mewn
ymadroad er dangos synwyr, nag a gaffai i gyr- raedd syniad amherffaith o ryw
ddemynau (ýragments) o'r gançen yma o wyddor iaith, wrth fyf^rio y drem
gyfiredin o drm y pwnc.
§ 519. I foddloni y rhai a glywsant son am fannod (article), ansoddair neu
eiiw gwan {adjecti^é), rhagenw (pronoun), perwyddiad, prifair (?) neu ferf,
{verb) çorair neu adferf {adverb)f arddodiad {jç)repo8Ìtion)f cyssylltiad
(conjunction)^ &c., ac a ddymunant wybod beth a wneir o honynt yn y
treithodjm hwn, bydded hysbys iddynt y cyflëir hwynt oÚ
Çi eu priodol ddospeirth, fel enwau,adenwau,agoraaenwau. sylweddeiriau
cyflfredin, rhai o'r geiriau a elwir rhágenwau, a ríiai o'r perwyddiaid, a
berthynant i'r Dosparth Cyŵedinol o Enwau. Y bannodau, yr ansoddeiriau,
rhai o*r rhagenwau, amryw dreigliadau y perwy ddiaid, a*r holl amrywiadau a
was- anaethant i dduUwedau (modify) enwau, a gyfiëir yn y Dos- parth
Cyflfredinol o Adenwau. Y goreiriau, yr arddodiaid, a'r cyssylltiaid ydynt
weision adenwau; ac íel y cyfryw a restrir yn y Dosparth Cyffredinol o
Oradenwau.
|
|
|
|
|
(delwedd B4703) (tudalen 095)
|
(95) CTNTAF
GEIEIAÜ.
:. CYNTAF GEIRIAU. DELFRYDAU.
ib bath o eiriau yn gyfar- pynag pa un a adriöiiont ì am redd; ond rbaid
egluro i a elwir rhaeenwau, per- ya unîff eu bod yn gwa- oherwydd rhyw
neilltuot- characta-í) a berthynant a o bryd goleu oddi wrth iyn oherwydd
hyny i'r rhyw
i elwir rhagenwau yn cael dirprwyon (agenti) enwau hynv, mae rhagenwau yn
3 enwau o fath jn y byd, fel adenwau; am byny nis rprwyon o gyfartal swydd
ystyr y gair, ydynt, ac nid rhagenwau byny yn unig, n neu adritliiaid, a
reBtnr
heb grybwjfll, hyd yn hyn, u, rbag rboi diin dyryswch
n amlwg nad yw y pedwt. juu ooin yma jnaao ei nun yn adim amgen na
chyfleustra cybnsoddiadol yn unig, ac nid ardeb (tyjte) cyntefig mewn nstur.
Mae yn addas i adrithio bodenwau, moddenwau, neu raddenwau, heb fod yn perthyn
i'r naill mwy na'r lìall mewn modd penodoi; a'r ammwyaedd (_amhiffuitÿ) yma
yn d nodwedd yw yr achos o'i restru fel batb gwahanol, me^ yti y daflen bon;
— X><iip. 1. Bathaìi. Enffreiffiiati.
n. Bodenwnu ... iiian=djn.
Fu^.^ J2. Moddenwau ... moyemeiitssymmnaiwl.
■^*"- )S. Graddenwau ,„
quickneB8=cjfljmder.
(.4. EnWftu dirprwjr ... be=eíe.
•Edr. §481. Nod. 1.
|
|
|
|
|
(delwedd B4704) (tudalen 096)
|
96
DOSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIBIAÜ.
§ 523. Mae yn amlwg mai dirprwy yw y rhagenw he, yn adrithio enw o r genedl
wrywiol {masculine gender^^ a'i l>rir ddefnydd yw hebgor ail adroddiad o*r
enw a adrithia. Trwy gymmorth y rhgenw yma, gellir dywedyd, "An honest
mcuEi. 18 as noble as he is just" — Mae dyn gonest mor foneddig ag ydyw
efe o gyfiawn — gan ochelyd yr ailadroddiad blindeirus o'r prif enw yn y
dullamrosgo o amlygu jx un delfrydaia., fél hyn: — " An honest man is as
noble as an honest man îs just — ^Mae dyn gonest mor foneddig ag ydyw dt/n
gonest o gyfiawn.
§ Ô24. Gwahaniaethir enwau gan y neilltuolion o eangedci {ctmprehen8Ìon)i
rhif (numher), cenedl (gender), a chyílwr (oase,)
1. Am Eangedd.
§ 525. Pan fyddo amryw enwau yn perthyn Tr un dospartH cyffiredinol o
dâefiìniad, byddant yn ^rfartal neu anghyfar- tal o ran helaethder eu
heangedd; aT sawl a gynnwysant lawer o adraniadau unigol a elwir enwau
cyflGredin, tra y gelwir y rhai a gymmwysir at unigohon neu wahanredîon
manwl, yn enwau priodol. Ond, gwasanaetha engraiâl bur arwynebol i brofi bod
llawer o waîianol raddau cyffiredinol- rwydd rhwnc eangedd yr enwau a elwir
cyffi'edin a'r rhaî a elwir priodol. Yn y dosparthiad isod, y gair anifel
sydd enw cyffi:edin, a*r unigohon ydynt enwau pnodol.
I
Dyn.
Ë March. .
Ci.
|
|
|
|
|
(delwedd B4705) (tudalen 097)
|
(97) Dynion
gwynion Dynion duon Dynion cochion
Meirch Cymmreig Meirch Seisnig Meirch Gwyddelig
Milgwn 4 Daeargwu Bytheuaid
( 1. Aneurin Gwawdrydd. 1 2. Nicholas Nicholby.
í 1. Jem Crow. Mungo Niger.
Chìngachgook. üncas.
{
2.
1. 2.
2! 2!
l; 2.
2!
2!
1. 2.
Cadben. Bonydd.
Farmer. Smaller.
]inol a ellir Befydlu yn vt nwau priodol ydyw yr eiddo uiiigol; a bod y
lleill oll yn BU harwyddocâd, a chyfireiiin
n ■m ddigonol i ddeall bod , oD yn enwau
cy&edin, am ymas neu dalaetn, dinas neu a ydvnt enwau príodol, amna dd
hyn yn unig. Mùn ac u y gwahaniaethant y ddwy
. J 11 T 1 —!„:.* ^ T>u,^_r„
ío bath o enghydgordiad ar- 1 yr enw Fframc ýn adrithio sy lawer helaethach o
ran linas a adrithir gan yr enw
neu gyferbyníad rhwng dan gyíTelyb o ran eangedd ä'u irydd neu amhriodoldeb
yn y megys; —
places — Hae LlíMiiaÌB a rkarit.
raedd gwyhodaelh fanol am sfSniadau gwahanol gangeoau eraniadol
{anaíyticalnwthod)^ 1 (ordír*), rhywiau fgenera), dau (ittrieíies),
pennodolion (peetUiaritieiJ.
lengys yn ddefhyddiol yn yr lai enwau a fyddont yn dra- edd yn eu hystyron,
gael eu i cyfuno mewn ystyr cyfartal.
|
|
|
|
|
(delwedd B4706) (tudalen 098)
|
98 d0skan1ad
cyffredinol cyntaf üeiriau.
2. Am Rif.
$ 532. Gofyna deseb {austem)^ neu drefh reolaidd o eglur-^^ had, bedwar
gwahanrediad o leiaf gyda golwg ar rif: umgç^ lluosog, cymmysgedîg, ac
ammwysoL i rnif unìgol {sm- gular) i adrithio un gwrthrych: tnant dynj
ftooÄr, flyfr: — y rhif Uuosog (phiral) ì adritìuo mwynagungwrthryca: men,
dynion; boohsy ÜYfrau: — y rhif cymmysgedìg (mtM) i adrìäiio cynnulliad neu
íuosogedd pethau mewn ystyr amhennodol: peasaìttryf'gweim; committeej
pwyUgor: — a*r rhif anunwYBol {ainbiguous) i adrithio pethau na oddefiEint
gael eu gwahan- iaethu yn fanwl gan rif: me^s, honeatýf gonestrwydd; pride,
balchder. Ond y rhif umgol a'r lluosog \ii unig sy mewn arferiad cyffiredin:
y cynnuüediga ddeíhyddir weit&áau }Ti unìgol ac weithiau yn lluosog:
" The publio ẁ, or, The public are imjposed upon by quack8" —
Y oyhoedd st/dd, neu, Y cyhoedd yaynt yn cael eu twyUo gan wagymhonwyr.*
§533. Y rhif Uuosog a ffiirfir o^r unigol, a hyny mewn tair ffordd o leiaf —
FFOBDD I.
Trwy olddodi « neu es, yn ol y gofÿno y cynaniad, at yr unigol: slab, slab«;
map, maps; Dabe, babe^; cape, cape^; lass, lassea. Hon ydyw prif nordd y
Seisneg o ffurfio y rhif Uuosog.
Rheolau Cyffredinol y Ffordd gyntaf.
§ 534. Rheol I. Furfir y Uuosog—
(1.) Trwv olddodi « at yr unigol pan yn terfynu â ohydsain leddf a ragnaenir
ean lafariad neu eyosain: tib, rib«; lac^ lad«; do^, áosa; mll, hüU; drum,
arum«; hen, hen«; bar, bar«; win^, wing«; boo^A,^ booth«, &c.; maic^,
maida; rai/, rail«; &c.
(2.) Trwy olddodi « at vr unigol pan yn terfynu âg e fud ar ol cydsain leddf:
gle&e, glebes; spa^, spade«; knat;e, knaye«; &c.
(3.) Trwy olddodi « at yr unigol pan yn terfynu à chydsaîn
^ " Y cyhoedd a dwyllir gan wagymhonwyr," ydyw y Cymmreig- iad
goreu o*r froddeg uchod; eithr nid Cymmreigio yn fanwl yw y pwnc wrth
gyfieithu yr engreifitiau Seisnig, ond dangos ieithwedd- iad (idiom) broddegau
Seisnìg.
*Th,dá; hoothy bŵdd; booth^, bŵddz. Ni chaniata Ue i roddi ' na
chynaniad na chyfieithiad o'r engreifffciau, ond pan fyddo ìrywf .yn
anhebgorol, megys yn yr engraifPt hon. Gallai yr eírydydd gael Uea pe gwnelai
gyfresau o*r engreifftiau oll, yn ol y cyfarwydd- " iadau a roddwyd
eisys yn y ddwy ran àrall o*r Uyfr hwn; mesyt, booth (bẃdd), bwth; U,
(Uuosog) booths, (bwddí), bythod, &c.
F
|
|
|
|
|
(delwedd B4707) (tudalen 099)
|
AMRIF. 99
gris a Yagflaenir gan lafariad neu gydsain: to/i, topi; ca^, mf$: mathematic,
mathematic^; patriarcA, patnarch«;^ táé, trìdL^; chie^, chiefs; mu^, mulff;
mo^, moth^, &c.
(4.) Trwy olddoídi « at yr unigol pan yn terífynu àg e fud 9X (A Uythyren
sras: tajpe, tape«; note, note«, &c.
(â.) Trwy oladodi « at yr unìgol pan yn terfynu à llafar- iad a ragfiaenir
gan lafanad arall: day, day«; flea, flea«; ixee, tsees: tc^, toe^; pie, pie«;
^w, pew^; hoy, hoys: lkMo»bow<; cam^o, cameo«y folio, folioa; attontôy,
attomey«, ^ Fr dosparth yma hefyd y perthyn sigh, sigh«, a Úiiffh,
S.S...Seinir 8 y .rhif Uuoaofl; yn holl eiriau y dospeirth ì, % a 5, fel £.*
rib«, ribz; lad», hÁz (dosp. 1): glebe«, glibz; ŵadef, 8pêdz; knaYe«,
nêfz, (dosp. 2): day«, dêz; fiea«, niz, (dosp. 5). Yn y dosparth 1, mae ýr 8
mewn cyssyUtiad digy&wng à chydsain leadf, yn yr arddygraff yn gystal ag
yn y cynaóûad: — yn y dosparth 2, mae yr e derfyncu yn fud, am hyny, mae yr
«, yn y dosparth hwn hefyd, yn dyfod i gyssylltiad digyfirwng à ch^dîsain
leddf yn y cynaniad; p herwydd hyn nis geUir semio yr « yn y ddau ddosparth
hyn ond fel z; megys y dangoswyd yn y Ilhan I. o'r " Cyf-
arwyddyd," wrth ymdrin â "Chyfuniadau Cydseiniadol
Ai^ynanadwy." Ŷn dosparth 5, mae yr « yn düyn llafariad, ana hyny,
geUir ei seinio yn gras ís), neu leddf (z); ond anìan y Seison ydyw seinio yr
« yn Ueddf braidd bob amser y gallant wneyd feUy; o herwyda hyny, Ueddf (z) y
seinir yr « yn y dosparôì hwn hefyd. Yn y dospeirth 3 a 4, mae « y mif Uuosog
mewn cyssyUtiad digyfrwng à Uythyrenau oreision, am hyny nis geUir ei seinio
hithau yn amgen nag yn gras, fel 8 Uymmreig: íops, tops; CBÌs, cats, (dosp.
3): tBipea, têps; note8, nôts (dosp. 4). Edr. uchod, y sylw ar yr 8 derfynol.
§535. Rhbol II. Ffurfir y Uuosog—
(1.) Trwy olddodi c« at yr unigol pan yn terfynu âg «, «ä, 98, sù, neu à sain
cyfansawdd ch, tsh:^ borUs, boius6«; brush, Wush6«; class, classes; box,
honee; peach, peach6«.
*Mae yr holl enwau y seînir ch ddîweddol ynddynt fel c Qym- mieig, neu k
Seisnig, yn perth^m i'r dosparth hwn o'r Rheol I.; a Airfir ea rhif Uuosog
trwy olddodi 8 yn unig at yr unìgol, megyìi uehod: patriarcA^, pêtrìarcs; oud
yr enwau y seinir ch derfynol y&ddynt fel tsh a berthynant i'r Bheol II. §
585, do^. 1.
• Yr achos o gyssylltu e» yn Ue « i flFurfio y lluosog o enwau yn lerfynu â*r
ch yma, neu x, ydyw, nas gellir cyssylltu sain s at «, heb
""'tyngiad llafariad, gan fod y ch yma yn terfynu mewn gwirion-
& Saìn sh, chf tsh; AC X k sain s — Xf cs. t H 2
|
