.....
|
|
|
|
(delwedd B4708) (tudalen 100)
|
ñ100 DOSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.
(2.) Trwy olddodi es at yr unîgol pan yn terfynu àg o ar ol cydsaîn: hero,
hero6«; car^o, cargoe«; hnSàlo, huÉalaes; manifes^o, manifesto^s, &e.
iEithr.: can^o, grottOj junto, momento, porti^;^, ouar^, rotune^o, soío,
tyro. Y geiriau hyn oll, ynghyda Yìsta, a gydfiurfiant â'r Rheol I. § 534,
dosp. 6, trwy gymeryd s yn imig at y lluosog: canto«, grottOÄ, &c.,
vista«.
D.S...Seinir yr « yn y ddau ddosparth hyn ac yn yr eithr- adau fel z: bolus^,
bôlysiz; brushe*, DryshÌ2 (dosp. 1 ): heroes, hi'roz; cargoe^, cargoz (dosp.
2): canto», cantoz; grotto«, grot- toz (Èithr.). Ond yn y dosparth 1,
ŵirfia es y Uuosog (a seînir iz) siU chwanegol: class, cìass-es, clâ8Ìz:
éithr yn y dosparth 2, nid yw yr e« yn ffiirfio sill ^ahanol — dim ond arwydd
arddygrafibl yn unig, i ddynodi hyd y Uafariad o, meg^s y gwehr ynchynaniad
heroe«, hi'roz, &c.
§ ô36. Êheol III. Enwau o*r rhif unigol a derfynant yn ce, ge, se, neu ze, a
wneir yn lluosogtrwy gyssylltu s yn unig atynt: fac^, face«; prince, prince«;
pa^e, page«; langua^, language^ / casc, case«; hou«c, houses; blaz6, blaze8,
&c.
D.S...Er bod yr e der^ol fel yn perthyn i'r enw pan yn unigol, yn yr hwn y
mae n fud, eto pan roddir s ati er fl^irf- io Imosogedd, chwanegir siU at y
gair — ^page, pag-es, pêiiz. Fel hyn, mae y rheol yma yn cyfranogi o natur y
Kheol I. §534, a*r II. §535. Fel y I. ni chwanegir ond s yn unig at yr
unigol; íel yr 11. dosp. 1, seinir yr es terfynol yn sill ffwahanol; sef iz
yn y Iluosog. Dyma y rheswm dros orefiiu y dosparth yma o luosogiad dan reol
wahanol.
Rheolau Eithradol y Ffordd gyntaf.
§ 537« Rheol. I. Mewn enwau a derfynant pan yn unìgol àg / neu /<f,
ffurfir y Uuosog —
(1.) Trwy newid yr / i r, ac olddodi es at y v^ves: sef yn y tri gair ar ddeg
hyn: beef, beeves; caíf, calves; corf, corves; elf, eWes; half, halve8; leaf,
leave8; loaf, loaves; self, selves; sheaf, sheaves; shelf, shelyes; thief,
thieves; wolf, wolves; staff,^ staves. Pob gair aijall a derfyno âg /, a
droir jti Uuosog yn ol y Rheol I. § 534, j dosp. 3.
(2.) Trwy newid yr / i t?, ac olddodî « at yr c fud, sef yn
Ltri gair hyn: life, lives; knife, knives; wife, wives; a*u nedigion.
* Staffjáyyr yr unig air SeÌBHÌg y newidir Jf derfynol i r er ffiarf- io
UuoBOgedd. Pob gair arall yu terfynu â jf a droir yn Uuosog yn ol Rheoll.
§634, doap. 3.
|
|
|
|
|
 xxxxx
(delwedd B4709) (tudalen 101)
|
ñAM RIF. 101
D.S...Yn y ddau ddosparth hyn, seinir yr s fel z: beeves,; calves, câfz
(dosp. 1): lives, leifz; knives, neifz (dosp. 2).
§538. Rheol 11. Mewn enwau yn terfynu pan yn unigol êtgÿ Qx o\ cydsain,
newidir yr y i ie, ac olddodir « hefyd at yr c yn y Üuosog: beau^^, beautie«;
glory, glor*c«; sal/y, salltes, &c.
D.S...Seinir yr « yn y dosparth yma hefyd fel z: beautie«, btwtiz; glorie^,
glôriz, &c.
FFORDD II.
§ 539. Yr ail ffordd i ffuríìo y Uuosog y w olddodi en at yr unigol: ox,
ot.en,
§ 540. Y gair hrother a droir yn lluosog drwy newid yr o yn y siU flaenaf i
e, a dilëu yr « yn y sill olaf, gan chwanegu ŵ» at yr r derfynol:
brother, brcthrc».
§541. Chüd a luosogir trwy olddodi ren at yr unigol — chüdr^.
§ 542. Cow a sow a luosogir trwy newidiad a thrososodiad fei hyn: cotc,
^LÌne; sow, swine. Dywedir mai cowen a sow^ oedd y dull cyntefig o luosogi y
geiriau dan sylw.
FFORDD III.
§ 543. RheoL Y drydydd ffordd i fiurfio y rhif lluosog yw, trwy newid un neu
chwaneg o laíariaid yr unigol; ac weithìau newidir Uafaríad a chydsain.
(1.) Newidir a i e: man, mcn; woman, women (a gyn- anir, wimen; îe, braidd,
wim/n).
(2.) Mewn enwau o*r Lladin, newidir a derfynol yr unigol ì €B er ffurfio y
Uuosog: lamina, lamincs; larva, larvíe; nebula, nebulŵ.
Ëithr.: miasma, miasma^a.
(3.) Newidir oo i ee: foot, fect; tootìi, töcth; goose, geese.
(4.) Newidir ow i í; ìottse, ìice', mow«e, mice,
(5.) Newidir ŵp i ices, ac á? i ces, mewn enwau o'r Lladin: apea;,
apíce* / indca:, indiCÉî«; vertca?, Yertices; vortcar, Yorttces: appendeâ;,
appendtcc^; cahe,caìces; calLr, caKce«; quincun;r, qamcunces; phalan^,
phalancc«.
(6.) Newidir is, mewn enwau o*r Groeg a'r Lladin, i es: antithest9,
antithese»; hasis, hsíaes; cnais, crìaes, &c.: ax^, 93£S; oasis, oasc^,
&c.
Eithr. aps/«, apsîe^s; canthar^is, cBnthondes, &c.: dervis, áern»es;
metropoUs, metropolis^, &c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4710) (tudalen 102)
|
ñ102 DOSRANIAD CTFFREDINOL CYNTAF GEIRIAÜ.
(7.) Newidir <m neu unif mewn enwau o'r Oroeg a'r Lladìn, i a: aphelion,
aphelia; automaton, automato, &c.: adden- áum, addenda; animalculum,
animalcula, &c.
Eithr.: asylum, asylum« (§ 534, dosp. 1), &c.
(8.) Newidir uSf mewn enwau o'r Luidin, i i; foctM, foct'; nucletM, nuclet;
radiu«, radit'; ignt«-fatutif, ignes-fatut'; genit», genit', neu geniu8««
(§Ô35, do^. 1).
Eithr.: corptM, corpora; croctf», crocuse»; gent», gen^a; omnibtiA, omnibuse»,
&c.
(9.) Newidir e neu o, mewn enwau o'r Italae^, i t; cog- noscenttf,
cognoscentt/ conyersaâone, conYersaziont; dilet- tanttf, dilettantt; banditto
neu bandit, bandittt; YÌrtuoso, Yirtuost.
D.S...Yn y dospeirth hyn a'u heithradau, seinir iceSf ceê, ac ^ y
lluosogiaid, isiz, 6Ìz, ac iz — ^yn wir, dywed Smart bod f terfyniaa lluosog
es, mewn geiriau estronol, Tw seinio yn hir — iz: apice^, âpisiz; calce«,
cal8Ìz (dosp. 6): antîthese^, antithÎ8Ìz (dosp. 6): apside^, àp8Ìdiz (dosp.
6, Eithr.): asylum^, aseilymz (dosp. 7, Eitnr.): crocu8««, crôcy8Ìz;
omnibus^tf, ómniby8iz (dosp. 8, Eithr.): geese, lice, mice rdosp. 3 a 4), a
seinir, gis, leis, a meis. Yr a derfÿnol a nurna luosogedd, a seinir megys
rhwng a ac ^ Gymmreig (edr. § 105): aphelia, affêlia; automata, otómata
(dosp. 7). Yr t a fiurfia deŵniad Uuosog mewn enwau o'r Lladin a seinir
fel ei: foct', nòseì; radit, rêdiei (dosp. 8); ond t' mewn enwau Italaidd a
seinir fel t'Gymmreig: cognoscent^ cogno- senti; bandittt, banditi (dosp. 9).
Lluosogiaid Afreolaidd.
§ 544. Y Uuosoeiaid na ddilynant y rheolau yaenorol a ystyrir yn afireolaidd.
§ 545. Mae i rai enwau ddau luosogiad, pob un yn meddu ystyr pennodol: —
Brother í hrothew — ^meibion yr nn rhieni.
' ( brethrŵ^— aelodaa o'r un gymdeithas nea c^lwys. Die \ ^^ — cerfiadaa
at fathiadau.
' I diíse — chwechochrynau bjchain at chwareu. Pish ì fishe*— pan y golygir f
Ät/.
\ fish — pan y darlunir adi^rwiaa (sjTedes). Genius geniuM»— meddiamiwyr
athrylith god&dog.
' í ^nii — ^yapiydion ofawedlonaidd. Indei. í mdfiícca— -tafieni o gynnwysiad
llyfrau. j.]Mi6Xy ( indtoe»— cymmeiriaid alsoddegol.
( pea»— rhai yn unigol neu walutnol. Pea, X pesM— yn y orynswih; megys, A
dish of pease-^Bysglaid ( bys.
rr-
|
|
|
|
|
(delwedd B4711) (tudalen 103)
|
ñAM genedl. 103
^pe&nie^ — bathodau gwahanol; megys, six pennies — ki ^ 1 chwéch o
gtiniogau.
^* j pence — arian bath o'r cyfryw werth; raegya, Sixpence \^ in silyer —
Chwecheimog yn arìan.
§ 546. Mae i rai enwau âùrfiau unigol ac ystyrion Uuosog: brace, cattle,
cavalr}% hose, infantry, kine, swine, vermin, &c.
§547. Mae i rai enwau ffurfìau lluosog ac ystyrion unigol: bilMards, gallows,
molasses, news: — ac enwau gwyddorîon {seiences) yn ics: economícs, ethtcjr,
mathemateo^, mechantc^, metaphysi<;«, politic^, statisttc^, &c.
5548. Mae rhai enwati yn gyffelyb yn y ddau rif: appar- atos, billet-doux,
congeríes, chamois, deer, impetus, pyntes, sheep, salmon, seríes, sous,
&c.
§ {ÍÉ9. Mae rhai enwau líeb derfyniad unigol: aborigines, aonals, aBtipodes,
arms, &c.
§ 550. Mjte rhai enwau heb derfyníad lluosog: ancestry, dergy, generosity,
insolence, &c.
D.ö..JEtheoI gyŵedinol cynaniad terfyniadau Iluosog enw- au Seisnig yw,
bod s iV seinio fel z pan yn gyssylltedig â chydscdn leddf (6, d, g — j, ^— eg,
v, th — dd), âg^un o*r tawdd- leddfíaîd (/, m, n, r, ng), neu â ílafariad,
fely dangoswyd yn y sylwadau a ragflaenir gan D.S. sydd yn yr adranau
olaenorol; ond pan fyddo yr « a ffurfia derfyniad Uuosog mewn cyssylltiad â
líythyren gras {p, t, c — ^k, ch — ^k, ŵ, /, th — eth), seinir hithau yn
gras, fel s Gymmreig, o angen- rhŵdrwydd.
3. Am Genedl.
§551. Wrth genedl (gender), mewn ystyr ieithyddol, y golygir y duU a
ddefnyddia iaith i wahaniaethu rhyw {s€x); a'r unig beth a ddylai fod yn
arweinydd i ddosbarthu cenedl enwau mewn grammadeg, ydyw y rhyw, neu y diffyg
o ry w a wahaniaetha wir natur y bod neu y peth a adríthir gan enw.
§552. Yn ol egwyddorion iaith, y mae i enwau bedair cenedl: gwryw, benyw,
caáolryw, ac amhennodol.
1. Y gyptàî a gymmwysir at fodau o*r rhyw wrywol: man, dyn. ite is wríting —
Mae efe yn ysgriienu.
2. Yr ail, at fodau o*r rhyw fenywol: woman, dynes. She is rîsing — Mae hi yn
cyfodi.
3. Y drydedd, at bethau amddifad o ryw: hooh, Uyfr. It is useful — Mae o yn
ddefnyddiol.
4. Y bedwerydd, at bethau nas gwyddys eu rhyw, neu bethau y byddo achos
siared am danynt mewn modd amhen- nodoì, heb olygu rhyw. Mae yn y Seisneg (ac
yn y Gymmraeg
|
|
|
|
|
(delwedd B4712) (tudalen 104)
|
ñ104 DOSRANIAD CYFPREDINOL CYNTAF GEIRIAU.
hefyd) un rhagenw personol o ystyr amhennodol; sef y rhagenw one, un.
Defnyddir hwn mewn ystyr cyfifredinol j megys —
One like8 a man of good m&nners.
Mae tm yn hoffi dyn o foesau da.
Mae y rhagenw yma ^n adríthîo y ddwv genedl, yr wrywol a*r fenywol, heb
gyfeiriad at ry w y nailí na 'r llall, gan nyny perthyna i’r hyn a alwyd
uchod y genedl amhennodol, canys nid yw yn adrithio y genedl ganoliyw. Daw
hyn yn amlwg pan y treithir ar ragenwau.
§ 553. Cymmerir oath o ryddid barddonol weithiau i siared am bethau difywyd:
megys, sun, haul; shtp, Uong; &c., fel gwrywol neu fenywol, yn ol y
delfiydau.a goTeddir am gyfatebiad eu natur i fodau gwrywol neu fenywol; ond,
yn gyflredinol, dosperthir cene(fi enwau Seisnig yn ol gwir neu dybiedig
natur y pethau a adrithir.
§ 554. Ffmŵ: y genedl fenywol:
1. Trwy olddodi ess atyr wrywol: — lion, ììoness; deacon, áe&coness;
host, hoste««; poet, poet68«, &c.
2. Pan derfpio enwau o'r genedl wrywol yn er neu or, trwy dori ymaith yr e
neu yr o, a chyssylltu ess: — ^arbit^, 2LíhiXxe8s; chant^, chantré^, &c.;
actor,actreM; ambassador, ambassadréf «; benefactor, benefactrerf*;
conductor, conduct- resSf &c.
Eithr: tutor, tutoress; author, authoress; mayor, mayor- ess; peer, peeress;
goyemor, goYemess; prior, prîoress; tutor, tutoress.
3. Mewn enwau o'r Lladin a derfvnant y genedl wrywol àg or, ŵwy dori
ymaith yr o, ac oldáodi ix: — ^administrator, administratreìr; director,
directrŵ:; executor, executrM?, &c.
4. Trwy ragddodi enw, rhagenw, neu ansoddair at yr enw: man-servant,
maŵí-servant; Ä€-goat, she-gosX; mo^-child, /emafe-child, &c.
5. Trwy olddodi coch, neu hen, at yr enw: moor-cocÄ, mooT-hen; pea-coc^,
pea-Äc»; turkey-coc;í:, turkey-Äcn.
Eithr: coŵsparrow, Ä^n-sparrow.
§ 555. Mae amryw enwau, gan mwyaf o darddiad estronol, er na chydffurfiant
â*r rheolau sydd yn yr adran olaf, eto a droer yn fenywaidd drwy ryw
chwanegiad neu newidiad yn y terfẁiiad; megys —
1 . Trwy ch wanegu a at y genedl wrywol: — infant, înfanta; sultan, Bultana,
&c.
2. Trwy chwanegu tna neu ine at y genedl wrywol: — czar, czartna; landgrave,
landgravmc y hero, h&toine,
3. Trwy newid terfyniad, a thaifyru neu helaethu y gair:
AM GYFLWR.
|
|
|
|
|
(delwedd B4713) (tudalen 105)
|
ñ105
?, sibhess: emperor, emperéss; duA;^, à.\ich€88; heauy
; \Bud, \3u8S: maiguiSf msjrchion€88^ Lthr: bride^room,bride; widower,widow;
wizarí?, wi^A. ►.S. Prif derfyniadau y genedl fenywol, fel y gwelir yn y
>lau blaenorol, yw ess, ix, a, «na, ac tne, \ö5S. Hefÿd gwahaniaethir
cenedl enwau à geiriau gwa-
)1: bacbeioi:,maid; boar, sowj boy,girl; brother, sister; doe; bull, cow,
&c.
4. Am Gyflwr.
[ô57. "Wrth çyflwr,^ mewn ystyr ieithyddol neu ram- Legol, y deallir
swydd enw yn ei berthynas a'i gyssylltiad îinau ereill mewn ymadrodd.
558. Cyn i'r efrydydd fyned ymhellach, annogîr ef i ail
jrllen, yn bur astud, yr§491— -524. Mae cyflyrau enwau
'gyffelyb i ddospejrth swyddogol enwau, ac y mae eu rhif
i nadraniadau yn cyfateb i’r un egwyddor gyflfredinol. Yr
g reswm dros wahaniaethu rhwng cyflwr énw a dosparth
rddogol enw ydyw, fel y galler gwahaniaethu rnwng
rddî gwahanol yr un dosparth. Pynagpa nifer o gyflyrau
swyddi a ellid wahanìaethu, ni íyddent oll ond adran-
tu o'r tri dosparth swyddogol cyntefig, sef o enw, adenw,
íoradenŵ.
559. Byddai yn hawdd adranu y tri dosparth yna i
iT tra Uuosog o wahanol gyflyrau; ond gan fod holl
' lu y ddau ddosparth israddol, sef eiddo yr adenwol
InomincU) a*r goradenwol (jsúbadnominal) o'r un cystrawiad
íwn ymadrodd, nid atebai adranu y rhai hyn ün diben
Perol; ac y mae gorfanylwch mewn adraniad, yn enwedig
ỳn afreidiol, yn tueddu i ddyrysu y meddwl. Ond y mae
fansoddiad ymarferol yr iaith Seisnîg yn gofyn am i'r
G]^wr, a elwir yn Seisneg, case (cês), ao a gjfieithir yn bur
^ lodol gan rammadegwyr Oymmreig yn gyifredin actẅa {cause),
penaf y gair case {casus) jw cwympawd (afaU), yna treiglad,
ond tybir nad hyn chwaith jrw ei wir ystyr grammadegol, a
hmheir y tyb yma yn y dyfyniadau isod:
f * Ccíse enw a arwydda y cyflwr (sUUe) y byddo ynddo, neu y beirth-
as a ddwg á gair arall yn yr un froddeg." — Proff, SuUŵcm.
" Oa wrtfi caae y deallwn un o'r ffùrfìau newyd^ol trwy y sawl y
r amlygu amryw berthynasau enw ft syniadau ereill, un case yn
sy gan yr iaitn Seisnig i sylweddeiriau^ a dau i rai o'r rhagen-
Ond 08 wrth case enw y deallwn yr amlygiad o ryw rai o'r
bhynasau hyn, yn cael eu dynodi trwy ei derf jrniad neu mewn
w ffordd andl, mae genym ni " (y Seison) " gynnifer o cciaes ag
rhyw genedl arall.'* — Amold,
''Mewn sylweddeiriau, mae y case enwedigol (mminatŵe) a
" rchol {ẃjectŵe) yn meddu, fel enwau canolig yn Groeg a
|
|
|
|
|
(delwedd B4714) (tudalen 106)
|
ñ106 DOSRANL\D CYFFREDINOL CYNTAF GEIWAU.
dosparth penaf neu enwol {nominal), g^el ei adranu y-n d| gyflwr, am fod
geiriau y dosparth yma yn sefyll mewn berthynas, neu yn gwasanaethu dwy swydd
wahano] sawl nefyd sydd o gystrawiad gwahanol mewn ymadrc fel y çwelir yn
amlwg trwy ddosranu (analiee) un frodi fer, fel hyn: —
William gaye some books to John. • Gwrìlym a roddodd ryw lyfrau i loan.
William (bodenw) a saif megys meistr yn y froddeg gan ei fod yn y dosparth
swyddogol penaf (sef enw): (moddenw) sydd air yn dibynu ar, ac yn gweini i
Wilm^ am hyny mae yn yr ail ddosparth swyddogol, sef adenw íl John (bodenw) a
wasanaetha, trwy gymmorth y geiryn to, y gair gave, ac fel gwas adenw, mae ýn
y trydydd dosparth swyddogol, sef goradenw: fel hyn, Wiíliam gave — to John,
a adrithia y delnyd am fod ( William); y delfryd am y modd y mae 'r bod yma
yn bodoli, sef am ei weithrediad (gave); a*r delfryd am duedd neu amgylchiad
y cyfry w weithrediad — to John. Mae y tri gair hyn gan hyny, WiUiam gave to
— John — ^yn gwasanaethu tair swydd wahanol yn y froddeff: ond heb law y tair
swydd yma, wele y seiriau some hoofcs mewn swydd neu gyflwr gwahaiiol i r
lleill oU. Mae yn amlwg am y gair som^ mai gwasanaethu hoohs y mae, gan hyny
adenw ydyw some; ond nid yw y gair hoohs yn gwas- anÌEiethu unrhy w air; ac
er nad yw yn yr un cyflwr a'r gair William, eto mae yn yr im dosparth neu
sefyUÍa o annibyn- iaeth. Y gwahamaeth rhwng cyflyrau yr enwau William a
hoohs ydyw, bod un ( William) mewn ystum gweithredol, a'r Ilall (oooks) mewn
ystum goddefol neu ganolig. Mae y ddau enw yn y dosparth swyddogol penaf, gan
nad yw y naill na'r llall yn gwasanaethu enwau ereiU, ac y mae y gwahaniaeth
yma rhwng cyflyrau enwau annibynol yn cyfooi, fel y sylwyd eisys, oddi wrtn
wahaniaeth ystum gyda golwg ar weitíi- reoiad.
Gall enwau annibynol fod naill ai yn gweithredu euhunain neu yn goddef
gweithrediad rhai eraill, a hyn syddynadiosi dau wahanol'gyflwr y dosparth
enwol. Er engraifOt, WilHmn saw John — Gwilym welodd loan: ne\\ William
struch (dar- awodd) John: yn y ddwy froddeg hyn, Wiliiam sydd yn yr ystum
gweithredol a John yn yr ystum goddefol, ond y mae
Íddau enw yn y dosparth penaf, gan nad yw y naîll na *r all yn gwasanaethu
enwau ereill.
Lladìn, yr un ffnrf , gan fod yn wabanìaethol y BaiU oddi wrÜi y UaII trwy
ddim ond eu lle/'— Dr, Crombie.
|
|
|
|
|
(delwedd B4715) (tudalen 107)
|
ñAM GYFLWR, 107
J-í I ÜO, Yr achos, «m hyny, o wahanol gyflyrau y dosparth lIẄ^ ydyw y
gwBhaniaeth naturìol sy rhwng ystum bod yn illi&redu a bod yn goddef
gweithrediad; ac er y eolygir Meyflwr gweithredydd yn uwchraddol i gyfiwr
goddefydd, üy mae bodenwau, o ran eu natur, yn uwchraddol i fodd- cmaa
graddenwau; eto, megys y gali moddenwau a gradd- ettwau, yn gystal a
bodenwau, yn annibynol ar natur y àelfrydau a adrithiant, fod yn y aosparth
swyddogol penaf " hyfansoddiad ymadrodd(§ô02— 507), felly, gafl goddef-
neuweithredydd, yn annibynol ar eu naturfel y cyfryw, ŵd yn y cyflwr
penaf, neu yn y brif swydd ynghyfansoddiad bftdd^;. Gellir deaíl hyn yn well
drwy engraifft:
Jobn ifl Btrack by William — lo&n a darawyd gan Wilym. WiHiam has 8track
John — Gwüym a darawodd loan.
ŵ y ddwy froddeg hyn, y gair WiUtam sydd yn dynodi y bod sydd yn yr
ystum gweithredol, a'r gair John, y bod sydd yn goddei y gweithrediad: ond yn
y froddeg gyntaf, y gair Jokn sydd yn y Drif gyflwr enwol, eithr yn yr ail
froddeg, y
r*r ẄZftam syddyn y cyflwr penaf. Oherwydd hyn, yn galw dwy swydd y
dosparth enwol yn gyflwr gweithredol •c yn gyflwr goádefol, gelwir hwynt, yii
dl fel y byddo eu «efyUfa mewn ymadrodd, yn gyflwr enwol (nominai case) ac yn
gyflwr canouff (neutral case).
§áBl. Mor beîl ynte ag y perthyn i ymarferiad (a hyny yn uniç sydd o wir
werth), nid yw y Seisneg yn gofyn |wahamaethu mwy na phedwar o gyflyrau rhwng
y tri oospartìi enwau, sef dau gyflwr yn y dosparth penaf, ac un ynmob un o'r
ddau arall. Gan nyny, saif y cyflyrau yn eu perthynas â phrif ddosbarthau
swyddogol enwau, fel hyn: —
Bosparth enwol. j ^jj^ enwol=man.
*^ ( Cyflwr canolig=man.
Bosparth adenwol. Cyflwr adenwol=of man. Boâparth goradenwol. Cyflwr
goradenwol=to man.
§562. Dylid sylwi yn fanwl fod cyflyrau enwau yn bethau hfdlol wahanol i
drei^liadau {declenẃms) enwau, neu y gwahanol ddulliau o ddynodi
cyflyrau; ac mai yr un petn ydyw cyflwr enw ag ydyw ei swydd ynghyfansoddiad
ym- adrodd (§ 558). Geíiir gwahaniaethu y naiU gyflwr oddi wrth y llall trwy
flaenddodi neu olddodi banynau at yr enw, trwy newidion yn ffurf yr enw, trwy
gyflead, neu drwy y gwahanol ddulliau hyn ynghyd, neu mewn rhyw foddau ereill
cysson â theithi iaith. trif ddull y Seisneg, a braidd ei hunig ddull o
ddynodi cyflyrau enwau, ydyw amrywio y deíhydaiad o fiinynau, ac y mae i hyny
yr un eflaith a phed
|
|
|
|
|
(delwedd B4716) (tudalen 108)
|
ñ108 DOSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.
amrywid terfjiiiadau yr enwau. Gan hjrny, yn lle chwüîo treigliadau neu
gwympodion enwau, rhaid chwilio natur y banynau a ddynodant gyflyrau enwau
Seîsnig. Mewn gwirionedd arwyddion cyflyrau ydyw y banynau, a elwir yn
gyflfredin arddomaid (prejHmtions). Mae *nwir, heb law bod yn arwyddion o
gyflyrau, fod i bob un o honyntarwyddocâd pennodol, ond nid yw eu hystyron yn
gyflawn pan naíyddont mewn cyssylltiad âg enwau.
§ 563. Un geiryn neu arddodiad sydd yn yr iaith Seisnig yn dynodi y cyflwr
adenwol, sef y geiryn of; dynodî y cy? Iwr goradenwol y mae *r holl eirynau
ereill.
§ 564. Mae y geiryn of yn dynodi y cjflŵr adenwol a*r goradenwol, ond
achosir y ddau weithrediad yma gan ddau ystyr y geirjm. Pan arwydda feddiant
mae yn adenwol, ond pan yn arwyddo /rom (oddiwrth), neu about (am), mae yn
arwydd goradenwol. Bydd yn hawdd deall hyn trwy eglurhad: —
Last eyening we 8poke of youp brother. Neithwyr siaradem am eich brawd.
Hyny yw, siaradem ynghylch eich brawd. Yn y fìroddeg yma, mae yn amlwg fod y
geiryn of yn oradenwol. Yn y ÍToddeg ganlynol, mae yn adenwol: —
Last evening we saw the son of your friend. Neithwyr gwelsom fab eich
cyfaill.
Yma, the son of your frimd sydd o'r un ystyr yn hollol ag yourfriend's son; o
ganlyniad mae y geiryn of o flaen enw, a*r llythyren *s yn gyssylítedig wrth
aerfyniad enw, ill dau yn arwyddion y cjŵwr adenwol; a dyma holl
arwyddion y cyflwr yma yn y Seisneg.
§565. Y cyflwr sydd yn gyffelyb i ddosparth adenwol enw a elwir yn gyffi-edin
yn Seisneg, possesstte case, cyflwr meddiannol; ond bamwyd yn angenrheidiol
galw y swydd gyfíredinol yma yn gyflwr adenwol, oblegid y cynnwysa lawer o
amrywiadau, o'r sawl nid yw meddiant namyn un yn unig; eithr gan fod holl
amrywiadau y dosparth swydd- ogol yma o*r un cystrawiad mewn ymaorodd, nid yw
ymar- feriad, fel y sylwyd eisys, yn gofynmanylu ar ei adraniadau; o herwyda
hyny eithaf priodol eu dynodi oU âg un enw cyffiredinol, sef cyflwr adenwol.
§ 566. Y meddiannol a ddynodir yn gyffiredin âg '« ar ol terfyniad enwau;
megys,
The gentleman's horse — Marcli y boneddwr.
yn arwyddo—
|
|
|
|
|
(delwedd B4717) (tudalen 109)
|
ñAM GYFLWE. 109
i of tlie gentleman. nea, The horse belonging to the -Y march sy'n perthyn
i'r boneddwr.
iyddir y geiryn of i ddynodi holl amrywiadau y ftdenwol.
Bheolau i ddefnyddio yr 's er ffurfio y meddiannol, I fiurfìo yr unigol,
cyssyllter '« wrth yr enw syml:
1 ffurfio y lluosog, cyssyllter tolnod (') yn unig wrth Uuosog pan derfyno
àg«; dogs, dog«'; ladies, ladie«\- , horse«'.
Pan na therfyno y lluosog âg «, cyssyllter *s wrth y
[nosog: men, men'^y children, chìldren'^.
Pan derfyno yr unigol yn * ar ol Uafariad seiniedìg,
lu cyssylltir tohiod yn unig, pryd arall^ tolnod ac s:
' sword, neu 'H.aìía^s sword; Moscí* rod, neu Moses^s
rerv»y eloquence, neu Jervŵ** eloquence; genìus' rays,
înîW^ rays.
Pan fyddo y Uafariad derfynol yn fud rhaid ch-wanegu amser: James^s book, St.
Gììes^s dîn. Pan derfyno yr unigol yn ss neu cc, ac ei dilynir gan leu selff
tolnod yn unig a ^ssylltir: for goodne**' for consciencc* sake; eiperiencc'
self shall aid thy ^elief.
)...Seinîr * y meddiannol yn ol y rheol a roddwyd i
y rhif Uuosog (§ 650, D.S.), yn lleddf neu yn gras yn
r y gydsain a'i rhagflaeno: dog*s, dogz; ladic*',
Halla/, Halaz; HaUa^'«, Hâlazìz; James^Sf Jêmziz;
, cẃcs, &c.
f8. Mae yr holl eirynau neu arddodiaid sydd yn y 5g yn arwyddion y cynwr
goradenwol cyfiBredinol. Mae nod of, pan arwydda ^om neu about (§ 564), yn
arwydd ~^dd oradenwol: yr unig eithrad i’r rheol gjŵedinol ^ lyw o/^pan
yn gwasanaethu yn y cyflwr adenwol. To,
fivm: in, oiû; up, doum; under, over; above, beloto; by, Ìhrùugh; fw,
against, &c. &c., ydynt oU yn fanynau a ddy- nodalìt wahanol
amrywiadau y swydd neu y cyflwr gorad- enwol cyffiredinol. Nid yw yn
angenrheidiol rr dysgadur, fel y dywedwyd o'r blaen, gyrraedd gwybodaeth
fanol o am- mriadau neu adraniadau cyflwr. Cymmaint ag a ddylai ddysgu er
deaU trefhiad geiriau mewn broddeg, ydyw y tri dosparth swyddogol cyntefig —
enw, adenw, a goradenw ((502 — 524), a'r pedwar cyflwr cyŵedinol sydd yn
hanu or dospeirth yna, ac yn gymtebol iddynt (§561).
|
|
|
|
|
(delwedd B4718) (tudalen 110)
|
ñ110 tíoSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.
§ô69. Cyn rhoddì enereiffdau er dangos enwau yn eu ewahanol gyâyrau, rhoddir
taâ^ gryno o wahanol latfaau (sorts) enwau ger bron yr efrydydd. Gellir
treâiu yr ^wau rheolaidd a berthynant i'r dosparth cyntaf (§ 520, &c.) yn
bedwar bath, a gellir adranu pob bath yn bedwar rhjrw (^ffmus) î ond, fel v
sylwyd lawer gwaith, nid yw yr amryw- ladau o nemmor bwys: os cofir ac y
deallir y peawar batìi, gellîr esgeuluso eu hadraniadau: —
BATHAU. BHTWIAU. BOLUBHAB.
/ ^ . f 1. ^Yaprydol. angel.^
o S ì 2. Defnyddiol. matter.*
5 i 3* Cymmysgedifç. man.'
•á
\
» [^i. Oànolig. nothing.*
Gwëithredol. action.^
2. Goddefol. Buffering.*
3. Cjrmmysgedig. struggling.^
4. Ciétnolig. rcpose.*
1. Tufewnol. quicknes«.*
2. Allanol. reyerenoe."
3. Cymmysgedig. repulsion.^^
4. CanoHg. futurity."
1. Bhagenwaa personol. I, me^ you. &c.^
2. Rhagenwau perthynasol. who^ which, &c.*^
3. Rhagenwau amhennodol. whosoeyer. &c.^*
4. Rhagenwau ammwysol. those, &c.^*
§ 570. Yn awr, dangosir y pedwar bath
enwau hyn yn eu hamryfal gyflyrau, yr hyD. a eíwu: yn gyffiredin treiglo
{d&olifie) enwau; a rhoddir engreifftiau o bedwar adraniad pob bath.
Cofir bellach mai y ^eiryn of ydyw ùnig swyddwisg neu arwydd y cyflwr
adenwol; fod yr holl eirynau yn ddiwahan- iaetn yn arwyddion y cyflwr
goradenwol, a bod y ddau brjf gyflwr — yr enwol a'r canolig — ^mewn bath o
sefyllfa anní- bynol neu feistrolaidd, ac nad ydynt yn gofyn unrhyw eir- ynau
neu swyddwisgoedd.
, Enwau o^r Bath cyntaf. — ^Bodenwau.
§671. l.Ysprydol, 2.DefnyddioL ^.Cymmysgi i.CcmoUg.
CyûwT enwol, angels earth man nothing.
Cyflwr canolìg, angels earth man nothing.
Cyflwr adenwol, of angels of earth of man of nothing. Cyflwr goradenwol, to
angels to earth to man tonothing>
^Angel. * gweithrediad. •cyflymder. " myfi, mi, chwi, &c.
* defnydd. * goddefiad. " parch. " jr hwn, yr hyn, &c.
'dyn. 'ymdrechiad. "ymyrthiad. **jpwybynag, &c.
*dim. ^ gorphwysiad. "dyfodiant. " y rhai (hyny) &c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4719) (tudalen 111)
|
ñAM OYFLWR. 111
Enwau o^r ail Fath, — Moddenwau.
|ô72. 1. Moddau gweithredol: b'ath 2il.—
Iwr enwol, moTement moring to more.
canolii^, moyement morin^ to moye.
adenwol, of moyement of moying of moying.
goradenwoly in moyement in moying to moye.
$573. Ni ddefìiyddir yr enw perwyddol (verbal) to move,
^_ 9 *^ ^ ^ ..^ — a _ J 1 _ 1 .
geirjn
yp enw moving yn yr holl eyflyrau, nid achosir unrhyw «nebyfleustra odoi wrth
afìreolaeth neu amherffeithder treigl- ìaS yn yr enw to move, Gellir deall
hyn yn weü drwy ^urhad: —
enwol, Tomoye is disagreeable: moying ì» disagreeable^
I dÌ8hke to moye: I di8like moying.*
canolig, I dÌ8hke to moye: I di8like
moying adenwol, I di8like the trouble of moying.' Cŷflyrr goradenwol, I
am inclined to moye.*
§ 574. Ystyríd mai annhelediw fyddai defhyddio yr enw per- wyddol to move yn
y cyflwr adenwol, gan daywedyd, I dÌ8like tke trouble qf to move; am hyny
rhcîâdir yr enw momng yn lle yr enw to move, pan ei defhyddir yn y cyflwr
adenwoL Mae y sylw yma iV gymhwyso at holl enwau Seisníg yr ail îàXh
(moiddenwau) sydd yn meddu y fliirf a elwir yn gyfi&edin aodd annherfynol
perwyddiaid {the infinitive mide o/ verbê),
§ 575. 2. Aíoddau goddefol: bath 2il.—
Oyflwr enwol, suflerance Bufferíng to suffer.
ẃflwT canolig, sofferance sufferìng to 8uffer.
ẃflwr adenwoíy of aufferance of sufi^rìng of sufferìng. CyflwT
goradenwol, aboutsufferance aboutsufferìng about to suffer.
§ 576. 3. Moddau cymmysgedig: bath 2il.—
Cyflwr enwol, strìfe struggling to struggle
C^rflwr canolig, strìfe strugglin^ to struggle
C^wradenwol, ofstrìfe ofstruggling of stmggling.
Cyflwr goradenwol, in strife in struggling to struggle.
§ 577. 4. Moddau canolig: bath 2il. —
Oyflwr enwol, repose reposing to repose
Cÿflwf canolig, repose reposing to repose.
1 Symmud sydd annymunol.
• Júùìoflwjí (nid wyf yn hoffi) symmud.
• AnhoffWryf (nid wyf yn hoffi) y drafferth o symmud.
• Annhueddwyf (nid wyf yn tueddu) i symud.
|
|
|
|
|
(delwedd B4720) (tudalen 112)
|
ñ112 D08RANUD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.
Cyflwr adenwol, of repose of reposing of reposìng.
Ôyflwr goradenwol, in repose in reposing to repose.
§ 578. Byddai yn hawdd chwanegu engreîflítîau ymhob un o'r adraniadau;
ondganfodUe yn brin, acnady^yr amryw- iadau yn dra phwysig, ymattahr. Ond cyn
myned at dreigl- iad y trydydd bath o enwau, rhaid sylwi ar un neilltuol- rwyad
arbenig sydd yn gwahanîaethu yr ail fath (modd- enwau) oddi wrth y bath
cyntaf (bodenwau). Yn nhrefìiiad geiríau mewn broddeg, gall moddenw gael eî
wasanaethu J71 ddigyfrwng naill ai gan adenw neu gan oradenw; ond rhaid 1
fodenwau bob amser gael eu cyssylltu yn ddigỳfrwng â, a'u gwasanaethu
gan, adenwau yn imig: fel hyn, dichon i foddenwau yn y dosparth swyddogol
cyntaf gael eu gwasan- aethu gan un enw yn y trydydd dosparth sWyddogol, neu
un yn yr ail ddosparth, neu drydydd dosparth yn gwasanaethu ail, a*r ail hwnw
yn gwasanaethu y prîf enw; tra y rhaid i fodenwau gael eu gwasanaethu gan
enwau yn yr ail ddos- parth yn unig, pynag a fyddo eu gweision hwy o'r ail
ddos-
Sarth yfi cael eu gwasanaethu gan enwau yn y trydydd osparth ai peidio. Nis
gall bodenw yn y dosparth cyntaf gael ei wasanaethu çan enw yn y trydydd
aosparth heb gyf- ryngiad enw yn yr ail ddosparth. Éodenwau yn y dosparth
cyntaf a wasanaethir yn ddigyfrwng gan adenwau, ac ad- enwau a wasanaethîr yn
ddigyfrwng gan oradenwau; ond gall moddenwau yn y dosparm cyntaf gael eu
gwasanaethu yn ddiçyfrwng naill ai gan enwau yr ail neu y trydydd aosparth.
Er engraifft —
WaUcing is agreeable — Bhodio sydd hyfryd.
Walking bacSwards is tiresome — Bhodio yngwrthol sy flinderus.
Y gair walhing, yn y ddwy froddeg, sydd enw o'r ail ŵth (moddenw), yn y
cyflwr enwol; a*r gair hachwardsy yn yr ail froddeg, syda oradenw yn cael ei
gyssylltu yn ddigyf- rwng âg eí, fel gwas yn dynodi modd, walìcing, neu
foddedig- aeth modd. Ÿr achos o*r neilltuohwydd (peculiarity) tan sylw ydyw y
ffaith mai moddenwau ydyw gweision natiurìol bodenwau, er y gellîr defhyddio
y ddíau fat£ enw yn wahan- redol, ac yn holl ddosparthau swyddogol
cyfansoddiad; ond pan ddefhyddir moddenwau yn annibynol ar fodenwau i’r sawl
y perthynant yn naturiol, deallir yn wastad eu bod yn perthyn i fodenwau a
fyddont yn ddealledig. Ond ceir arfod i egluro hyn ymhellach wrth ymdrin â
chyfosodiad (9yntax)\ gan hyny, eir ymlaen gyda defl5niad enwau a*u cySyrau.
AM GYFLWR.
|
|
|
|
|
(delwedd B4721) (tudalen 113)
|
ñ113
Enwau oV trydydd BatK — Graddenwau.
§579. l,Tvifevmd, 2,ÂUaml, d.Cynmysff, 4,Canúlig,
iÇyflwrenwol, quìckne88 reTerence repnlslon fúturity. ŵjhrr oanolig, quickne88
reyerence repnlsion futurity. Clflwr adenwol, of quickneB8 of reyerence of
repulsion of futurity <^wr goraden. by quicknei8 byreyerenoe byrepulsion
byfiiturity
I.Kitoati o'rpedtoerydd Bath, — ^Enwau Dîrprwy — ^Rhagenwau.
i' 5Ô8O. Mae enwau 7 pedwerydd bathi a elwir yn gyffiredin
liimnwau, yn cael eu gwahanredu san berson yn gystal a
JAiÇ cenedl, a chyflwr. Mae y neilltuolrwydd yma, sef
iperson, o'r eiddo rnagenwau, yn cvfateb i'r nodwedd o eang-
'edd mewn bodenwau. Gan mai oirprwyon yw rhagenwau i
jenwau sydd yn meddu amryw radoau o ean^edd, nid oes i
fiagenwau nodwedd neilltuol iddynt eu hunam yn yr ystyr
'yma; ond y mae iddynt nodwedd sy'n cyfateb yn gywir î
lìeaDgedd, canys gallant gynnwys neu weitbìredu tros y person
rcyntat neu yr sS, neu y trydydd, mewn unrhyw ri^ cenedl,
l^neu gýflwr.
§581. 1. Rhagenwau personol,
Umgol,
Çyflwr enwoly Cÿflwr canolig, C^flwr adenwol> CTflwr goradenwol,
Çyflwr enwol, C^rflwr canolìg, Cyflwr adenwol, Cyflwr gòradenwol.
Unigol,
Llmtoç, we*
U8 Of U8
byu8
yOU*
you of you by you
Hm9og.
Cyfl.enwol, cô 'CtA. canol. § ,C7fl.adenw. S C7fl>gorad. S^
Çhoryw, Benyw, CamLAiinhemd,
it' one* they* ones
it one them ones
her of it of one of them of one8
her byit byone bythem byones
§582. Amrywir ffurf yr holl ragenwau personol i wahan- iaethu rhif unig ol
oddiwrth y Uuosoe; ond gyda golwg ar genedl, trydydd person y rhif uniffoì yn
umg a amrywir i wahaniaethu y gwrywol, y benywoT, y canolig, a*r amhen- oodol
Fe allai y syna ambell un sy dipyn yn adnabyddus à
m (myfi), i fi. t'Ti (tydi), di.
* Chwi (chychwi). *Efe,ef. •Hi (hyhi). I
' E (ef), fo, (efo).
» Un (dyn).
* Hwy, hwyut (nhw), &c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4722) (tudalen 114)
|
ñ114 DOSÄANIAD CYFFEEDINOL CYNTAF GEIEIAU.
fframmadegau eraîll, y dìchon î'r llyfìTn hwn syrthio i'w law, fod y rhagenw
personol amhennodol — one — ^yn cael ei dreîglo yma yn y ddau rif ac vnihob
cyflwr; ond hawdd profi y gwneir hyny mewn ymarferiad, er nas gwneîr, hyd y
gwyddys, mewn grammadegau cyffiredin. Er angrufit —
Cyflwr enwol, ,^ fOne di8likes hypocrìtes.^
Ójû'WT canolig, S 3 Thcy disguet one,*
CyûWT adenwoí,!^ "ì The prìde of one,^ or, otu^s self-eBteem.
Cyflwr goradenwol, ^ \One aoes not keep things by one.^
Oyflwr enwol, ^ CThe great ones expect flatteiy.*
Cyflwr canolig, s J ^* fláttcr the great onea,*
C^wr adenwol, J J The anogance of the great oneJ'
C^flwr goradenwol, Ü^ ^We differ /rom the great ones.^
§ 583. 2. MhagemDau perthynasol.
Cyflwr enwol, who • whìch ^** that.^^
C^wrcanolig, whom which that.
Cyflwr adenwol, of whom of which of that.
C^wr goradenwol, for whom - for whicl) for that.
§584. Nid vw y rhagenwau perthynasol Seisnig yn am- r^rwio eu ffurnau i ddynodi
na rhif nh chenedL nTho a gymhwysîr at bersonau, a which at bob peth arall.
Defh- yddir that weithiau yn lle who neu whieh,
§585. 3. Rhaŷenwau amhennodol.
Cyflwr enwol, whosoeyer " whichsoeyer."
Cyflwr canolig, whomsoeyer whichsoeyer.
Cyflwr adenwol, ofwhomsoeyer of whichsoeyer.
Cyflwr goradenwol, by whomsoeyer by whichsoeyer.
^ Mae wn yn anhoffî rhagrithwyr.
* Maent yn diflasu v.n,
' Balchder nn, neu hunandyb im,
♦ Nid yw «n
yn cadw pethau wíŵ yr vm,
^ Y mamrUm (y rhai mawrìon) a ddisgwyliant ffladredd.
• Yr ydym yn ffladro y immyrím. "* Trahausedd y ma/ufrion,
" Yr ydym yn gwahaniaethu oddi wrth j numrùm.
D.S...Nid oes yn y Oymmraeg air hollol gyfystyr â'r gair Seisnig Uuoflo^ yma
— ones, Pâ cyfieithiad o " tke grecU ones, arferir, y mawnon, y gwýr
mawr, neu'r cyffelyb. Arrerìr y gair dyn weith- iau, yn Gymmraeg^ yn gyfystyr
â'r rhagenw amhennodol Seisnig, one, yn y rhif unigol; megys, Mae dyn yn
anhoffi rhagrithwyr. Clywir gwraig weithîau"yn dywedyd wrth ei phlant — "
Peidiwch a byddani dyn *'—ào not pother one.
• Yr hwn, yr hon, y rhaî. ^® Yr hyn, y rhai, yr hwn,,&c. *^ Y rhai, yr
hyij, yr hwn, &c. " Pynag pwy, pwybynag.
" Pynag pa beth, &o.
AM GYFLWR.
|
|
|
|
|
(delwedd B4723) (tudalen 115)
|
ñ115
§586. Mae y rhagenwau hyn yn deìllio yn amlwg oV Idiagenwau perthjnasol, ac
yn gyffelyb o ran cyíyi^dd , amrywìad eu fiìirf. ' 4. Wtagenwau ammwysol,
§ 587. Kliaçenwau ammwysol yw y geirîau a wasanaeth- ant naill ai fei
rha^enwau neu adenwau; a gelwir hwynt yn ammwyBol am eu ood yn âurfio bath o
drosiad {transition) o ddoBparth cyffiredinol enw i'r eiddo adenw, me^s y
mae'r ystl^nn (hat) yn ffurfìo bath o ddolen rhwng adar aV man beâxypeaion
{gtuidrupeds), Mae y sefyllfa ammwysol yma yn ddeddf gyffiredinol sydd yn
gwasanaethu i gyssylltu holl wahanol ddosparthau bod neu radd mewn natur.
Gelwir hi yn gyffiredm — deddf eithrad i reolau cyffiredinol, neu drotîad o'r
naill sefyll& i'r UalL Nid y rhagenwau yma, y sawl a fiFìirfiant ddolen
rhwng dospeirth enw ac adenw, ydyw yr unìg eirìau o natur ammwysol
ynghyfansoddiad broadeff; canfyddir eto bod dosparth o eiriau yn ffiirfio
dolen gyffelyb irhwng dospeirth adenw a goradénw. Mae y geiriau sydd yn
ffurfio y ddolen rhwng dospeirth cyntaf ac aiì enwau, yn perthyn yn naturiol
Tr ddau, a gellid eu trefhu yn y deffiniadau cyffiredinol dan y naill neu y
llall; ac y mae'r un sylw i V gym- hwyso at y geinau a ffiirfiant y ddolen
rhwng aií a thrydydd dospeirth neu swyddi enw.
§588. Y rhagenwau ammwysol a ddefhyddlr fynychaf yw—
Umgol. Lhmog. Cyflwr enwol, this these
^fiwr canolig. this these
C^wr adenwoí, of this of these
Cyflwr goradenwoly in this in these
Cyflwr enwol, Cyflwr canolig, ^flwr adenwol, (jjfiwT goradenwol^
Unigol. that that of that in that
which. which. of which. in which.
Llmaoff. thosö. those. of those. iu those.
§ 589. Yn y broddegau isod, mae y geiriau ammwysol hyn yn rhagenwau mewn un
sefÿllfa, ac yn adenwau mewn un arall: — (
The apple which I thfew away was better.^ Thië apple is sweet.' That ÌB not
ripe.^
^ Yr afal (vr hwn) a deflais i ymaith oedd y goreu. * Yr afal hwn sy beraidd.
' Nid yw hwna yn addfed.
I 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4724) (tudalen 116)
|
ñ116 D08RANIAD CYFFREDINOL OYNTAF GEIBIAU.
Which apple is sweet?* That which you gaye me.^
§ 590. Yn y froddeg eyntaf, ac yn y bummed, mae y gair tchich yn rhagenw
perthynasol. Yn y bedwaredd, adenw ydyw iohich yn dynodi y gair applCf ac nid
yn perthyn iddo fel adrithiad neu ra^enw. Yn yr aîl froddeç, mae y gaîr thÌ8
jn adenw rheolaidd yn gwasanaethu v gair apple; on<l y gair that, yn y
drydeda froddeg, a weitnreda fel rhagenw yn perthyn i, ac yn adrithio y gair
apple, js hwn sy ddeíuled^ ond heb ei grybwylL
§ 591. Mae }nr holl eiriau hyn yn ^eithredu naiU ai fel gweisìon o'r ail
ddosparth, neu fel dirprwyon (agents) o'r dosparth cyntaf; ond y rhagenwau
ereiU a allant weithredu yn imig fel dirprwyon o*r dosnarth cyntaf. Nis
gellir gwneyd 1 ragenw personol weithreau mewn modd cyîfelyb, a dy- wedyd,
Be îs learned; he man is leamed.
JEfe ey ddyegedig; ^e dyn sy ddysgedig.
Fel y dywedir,
Thi8 is sweet; ihis apple is sweet.
Hwn sy beraidd; yr a/al hwn sy beraidd.
Teosiad Ddeffiniad Enwaü I Ddeffiniad Adenwau.
§592. Gyda'r bath ammwysol yma o eîriau y terfynrr deffiniad enwau, ac eir
ymlaen at yr ail gangen o ddosraniad geiryddol — deffiniad aaenwau. Ẅrth
adolygu cynnyrch y rada gyntaf yma o ddosraniad, canfyàdir —
(1.) Fod pedwar o fathau (sorts) gwahanol yn y dosparth cyfiìpedinol o eiriau
a elwir enwaiL
(2.) Fod tri dosparth swyddogol hanfodol wahanol i bob un o'r bathau hyny.
(3.) Ygellidadranu y tri dosparth hyn i nifer tra Uuoso^ o gyflyrau, ond nad
yw yn anghenrheidiol adranu yr ail aÇ tryayad dosparth er ffurao cyflyrau
Seisnig, ae mai y dos- partn cyntaf yn imig sydd yn gofyn cael ei ranu yn
ddau gyflwr gwahanol.
§593. Mae y pedwar bath enw yn deilUaw o'r gwahan- iaeth naturiol sy rhwng y
delfrydau a adrithiant, a'r gwahan- iaeth naturiol yma sydd yn ffurfío
egwyddor sylfaenol cyf- addasiad, yr hon a gymerir yn arweinydd se^dlog mewn
» Pa afal sy beraidd?
* Hwnw {yr hwn) a roddaaoch i mi.
r
|
|
|
|
|
(delwedd B4725) (tudalen 117)
|
ñ DEFPINIAD ADENWAU. 117
I dosraniad a cbyfosodiad. Gall yr efrydydd sylwi y canfyddir I yn wastad bedwar
bath yn mnob aosparth; pedwar rhyw ' Ufenus) yn mhob bath; pedwar adryw
(^ctea) yn mhob imw; pedwar amrywiad (^artety) yn mhoo adryw, &c. &c.
Ind rheol drosawdurol {arbitrary) ydyw hon; deddf natur ydyw. Mewn
cyssylltiad à geiryddiaeth, canfyddwyd yr ^î^yddor gyflBpedinol yma o
gyfraniad, yn y gwahaniaeth naturìol SYdd rhwng delfrydau a'u güydd; a byddai
yn hawdd codi y rhif pedwar i saith, neu ddeuddeg (12), neu ddeuddeg ar ugain
(32), &c.; ond y rhifau tri a phedwar yw rhifau cyssegredig natur yn y
radd seml (stmple)^ a saith, deuddeg, aeuddeg ar ue^ain, &c., yn y radd
gyfansawdd {compound). Wrth y geiriau rhif cyssegredig, y deaUir — rhif a
ddynodir gan natur, ac nid un trosawdurol. Egwydd- orion cyfi5redinoI mewn
natur yw y rhai hyn, sydd yn gys- sylltiedig mewn modd cyfiryngol yn unig â
grammadeg, gan hyny ni wìw goddef idaynt drawsattal efrydiad y dysgadur díwy
ganiatâu i wyddoniaeth {metaphÿsics) ddyfod i fewn yn lle;geiryddiaeth:
sylwir yn imig yma am y pedwerydd rhif, mai tarddu y mae o*r tri eraiD. Y
pedwerydd bath o enw (y rhagenw), sy ddirprwyad yn gweithredu yn lle y tri
bath cyntefíg (§ 521 a 522): y pedwerydd cyflwr (y canoli^ —■neutral)f sydd adranîad pennodol yn umg o un o'r tn
dosparth cyssefin, sef oV cyntaf: y pedwerydd anuywiad yn yr is-adraniadau,
sy fath o wahanrediad anmiwysol a gyn- nyrchir gan y tri eraiU, megys y mae
yr enw dim {nothing) yn wahanrediad o ysbrydoi, sylweddol, a chymmysgeíÖg
gyda golwg ar fod.
§ 5Ŵ. Mae y fantais o feddu egwyddor naturiol cyfaddas- iad yn amlwg:
wrth ddüyn yr egwyddor yma mewn dosran- iad, geUir gwybod bob amser pá nifer
o adraniadau a han- fodant yn naturiol yn y pwnc fyddo dan sylw; ac os na
chtmfyddir hwynt ar unwaith, gjwyddys y bydd y dosraniad yn anmherfiaitn, ac
y rhaid naiU ai myfyrio nes canfod y (n^anrif {whole numher), neu redeg yr
antur o gamsyniad rhan am y cyfan yn y cyfosodiad {synthem) cyferbyniol. Mewn
dosraniad geiryddol, rhaid sylwi bod yr ail fath o enwau (moddenwau) yn
cynnyrchu ail ddosparth cyffredinol eîriau a elwir adenwau, megys y cynnyrcna
y bath cyntaf (bodenwau) ddosparth cyntM cyflfredinol o eiriau a elwir enwau.
§595. Yn nosparth cyJSredinol adenwau, mae pob bath cyntefig o ddelfryd yn
cynnyrchu adenw o nodwedd pen- nodol, fel yn nosparth cyí&edinol enwau y
mae pob bath o ddelfirydau yn cynnyrchu swyddbennodol i enw; ac y mae'r
|
|
|
|
|
(delwedd B4726) (tudalen 118)
|
ñ118 DOSBANIAD CYFPREDINOL CTNTAF GEIRIAU.
trî dosparth cyfiredinol o eiriau, sef enwau, ad^wau, a gor- adenwau, yn
cyfateb i dair swydd gyffiredinol y bath cyntaf, sef bodenwau. Ar fyTf mae y
tn dosparth cyffiredìnol o eiriau yn tarddu o'r tn bath cyntefiff o
ddelfrydau, ac^ y mae adraniadau pob dosbarth cyffiredinoi yn cyfateb iV
gilyddy ac i'r un egwyddor gyffi-edmol.
§ 696. Mae dosparth neu swydd adenwol enwau yn hollol gyffelyb o ran ye^ i
adenw rheolaidd, fel hyn: —
Dosparth adenwol enw, a man of Ua/mmíf^ Adenw rheolaidd, a learMd mm,^
§ 597. Hefyd, mae dosparth neu swydd oradenwol yn gyf- ystyr mewn
cyfansoddiad à goradenw rheolaidd, fel hyn —
Dosparth goradenwol enw, This orchard yields fmit w abwnâfimoe.* Ooiàdenw
rheolaidd, This orchard yields frait abwiẃmüy.*
§ 598. Os bydd y delfrydau cyffiedinol hyn wedi eu har- jpraffii yn briodol
yn y meddwl, bydd yn hawdd deall deffin- ladau yr ail a'r ti^dydd dosparth o
eiriau, pynag pa nifer o adraniadau a ddichon fod yn mhob un o'r demniadau
cyfi&ed- inol hyn; ac mewn gobaith o allu symlio y pwnc, eîr ymlaen yn
bresennol at ail gangen dosraniad geiryddol.
AIL DDOSPARTH CYFFREDINOL GEIBIAU, NEÜ ARWYDDION DELFRYDAÜ.
Dejffmiad Adenwau.
§ 599. Yn neffiniad'enwau, çwelir bod y cyfljrrau adenwol a goradenwol yn
gweithredu fel gweision ac isweîsion i enwau yn y cyflyrau enwol a chanolig:
yn awr, sylwir ar eiriau a wasanaethant bob amser fel ^eision yn
nghyfansoddiad broddeg, y sawl ni ddefhyddir byth fel enwau yn y prif
ffyflyfau. Mae Vt geîriau hyn fiurf sefydlog a ddengys eu bod o'r ail
ddosparm. Yr holl wahaniaeth er hyny, rhwn^ adenw, neu was rheolaidd, ag enw
o'r ddosparth cyntaf, yn gweithredu yn acUysurol feî gwas trwy îbd yn y
cyflwr adenwol, sy mewn flmrf yn unig; canys y mae 'r ddau yn yr un dosparth
swyddogol, ac yn cyflawni yr un swydd gyf^ed-
* Dyn ddysg. ■ Dyn dysgedig.
» Y berllan hon a rydd ffirwyth meum toHneth,
* Y berllan hon a rydd ffirwyth ÿn dweithiog.
^'
|
|
|
|
|
(delwedd B4727) (tudalen 119)
|
ñAM ADENWAU. 119
inol yn ngliyfansoddiad broddeg. Nîd yw yr amrywiad a mluaûaetiia ffyflwr
adenẁol enwau oddiwrtli adenw o fiurf reolaldd^ yn adim mwy nodedìg na
'r amrywiadau a wahan- iaetìiant y naîll fath o adenw oddiwrth y llall.
§ 600. Yn y Seisneg pan weithredò enw fel gwas yn y cyflwr adenwoly
rhagflaenir ef yn wastad gan eiryn \of) fel swydd- wÌBg a ddynoda y swydd
israddol hono o*r eiddo enwau; ond ni of^nia adenw o fliirf reolaidd am un
geiryn fel swydd- wisff neu ddynodiad o ddosparth israddol, am fodhwn mewn
ffan sedfydlog a ddynoda ei swydd fel gwas.
§601. Cyn dosranu gwahanol amrywiadau y geiriau a wasanaethant fel adenwau, y
sawl a restrir yn au ddosparth cyffiredinol geiriau, dylid sylwi mai y tri
dosparth cyfiredinol eirîau y CTfeirir atynt yma, yw enw, adeuw, a goradenw,
cy&tebol i dair swydd y bath cyntaf, ond nid y cyfiryw eu hunaîn.
§ 602. Mewn cydgordiad àV radd seml o rif au dosraniadol, canfyddir pedwar
bath o enwau yn nosparth cyntaf geiriau, a'r un egwyddor gyfiredinol o
gyfaddasiadaddynodabedwar bath o adenwau yn ail ddosparth cyffiredinol
geiriau.
Gellir galw bathau yr ail ddosparth —
Adenwau ansoddeboL^ Adenwau perwyddol.* Adenwau üynodiadoL^ Adenwau
cyfartal.*
§ 603. Adenwau ansoddebol a ddeilliant yn gyffi:edin o'r bath c^taf o enwau
(bodenwau) yn v dosparth cyntaf, ac a adrithiant ddelfrydau am natur ansoddol
neu beiriannol (ar- gamc) bodau neu bethau. Adenwau perwyddol a ddeilliant yn
gyfl&edîn o'r ail fath o enwau (moddenwau) yn y dosparth cyntafÿ ao
adrithiant foddau gweithrediad a bodoíiad. Ad- enwau dynodol a darddant o
amgylchiadau damweîniol enwau yn gyffiredÎDol, ac nid o im bath pennodol o
enwau yn y do^arth cyntaf. Adenwau cyfartal a fiurfir o ffyfiyrau . adenwol y
pNedwar bath cyntaf o enwau yn y dosparth cyntaf. Tma, eto, nid yw y
pedwerydd rhaniad ond batho ormodríf, neu yn hytracn, rhif hanedig, gan nad
oes ond trì bath rheolaidd a çhyntefig o adenwau, mejs^ys nad oes ondtribath
cyntefig o enwau; canys yr enwau dirprwy (rhagenwau) yn nosparui cyntaf
geiriau, a'r adenwau cyfartal ynyraîl,ydynt
*■ A4JectÌYe adnouns. ' Yerbal adnouns.
' IndicatÌTe adnouns. ^ EqiiÌYalent adnouns.
|
|
|
|
|
(delwedd B4728) (tudalen 120)
|
ñ120 AIL DDOSRANIAD CTFFREDINOL GEIRIAU.
gyfatebol Trpedwerydd, yn ol yr egwyddor ddeilliadol, sydd yn diljn y tr'iad
cyssefinol (§ 522). Eglurir yr egwyador ddeiUiadol ac osgoawl yma yn fwy
cyflawn fel yr eir ymlaen.
§ 604. Megys y cyfaddasir y dosparth cyffire(unol cyntaf o eiriau at yr
egwyddor gyfifreoinol o fod peiriannyddol Çor- gan%zed)f felly y bath cyntaf
o enwau a adrithìa ddelfìrydau am fodau neu bethau; ond megys y cyfaddasir yr
ail ados- parth cyfiredinol o eiriau at yr egwyddor gyffiredinol o fodd
gweithrediad, y bath a restrir yn gyntaf yn y dosparth hwn yw y perwyddiad
{verb), Yn y dosparth cyntaf, y bathau a restrir fel nyn, o ran pwysigrwydd:
1. enwau bod; 2. enwau modd; 3. enwau gradd; 4. enwau dirprwy. Yn yr ail
ddos- parth, y pedwar bath a restrir, o ran pwysigpnyydd, fel hyn: 1. adenwau
mpdd; 2. adenwau ansoddol; 3. adenwau dynodiad; 4. adenwau o wasanaeth
cyfartal. Yn y trydydd dosparth cy- flöfedinol o eiriau, bydd dosparth
swyddogoí y pedwar bath yn gyfattebol i’r drydedd egwyddor eiryddol, neu
ddelfrydau am radd.
§ 605. Yr adenw perwyddol, gan hyny, ydyw y bath cyntaf a phenaf yn yr ail
ddosparth o eiriau, îel 'y dengys y m^en hon: —
Bathcm. Engréfftim.
Adenwau perwyddol, mwe,^ &c.
Adenwau anBoddebol, white* &c.
Adenwau dynodiadol, the.^
Adenwau cyfartal, of whiteness/ &c.
§606. Cyn dechreu ymdrin yn neilltuol â'r gwahanoi adenwau hyn, gallai tafien
gryno o honynt oll, ynghyd â'u hamryw aáramadau, fod yn fanteisiol yn y fòn
yma:
Baüum, BhyyẀMi,
/• 1. Perwyddiaid gweithredol.^
1. Adenwau 1 2. Perwyddiaid goddefol." 5 2 perwyddol. J 3. Perwyddiaid
caaolig.'' ^ ^ / ^4. Perwyddiaid adgyrchiol."
ç 1. Ansoddebau sylweddebol.*
2. Adenwau. i 2. Ansoddebau moddiadol.'® ansoddebol. i 3. Ansoddebau
cymmysgedig.'^
^ 4. Ansoddebau cymharìadol."
^ ^
^ ä
Q 9
< ^
Symud. «Owyn. 'Y, yr. *Ôwynder.
» ActÌTé yerbs. • Substantive acyectÌYCs.
Passiye yerbs. " Modal a<yective8.
Neuter (neutral) yerbs. " Mixed a^jectÌYes.
Eeciprocal (reflected) yerbs. " Oomparatiye adjectÌTes.
EHIP À PHEBSON ADENWAÜ.
|
|
|
|
|
(delwedd B4729) (tudalen 121)
|
ñ121
í
sál
£aíh€M,
3. Adenwoa dynodiadol
4. Adenwau cyfaital.
i. 3 2. ^ 4.
i:
^ 4.
Bhyíoiau, 1. Dynodiaid pennodoL^ Dynodiaid amhennodol.' Dynodiaid cyminysgedig.'
Dynodiaid ammwyBol.^
1. Cyflwr deiUiadol.» Cyflwr meddiannol.* Cyflwr mewn-ddeilliadol.'' CTflwr
gorddeilliadol.^
Adenwau oV hath cyntaf, neu Adenwau PerwyddoL § 607. Yn ol rhif cyffiredinol
cyfraniad, mae pedwar rhyw (genus) neij fath o adenwau perwyddol, a elwir
perwyddiaid, fel y gwelir yn y daflen flaenorol: çweithredol, goddefol,
canolig, a chymmysgedig neu adgyrchiol; megys,
1. Being fayourìng — ^bodynhoffi.
2. Being fàyoured— bod yn hoffedig.
3. Being sleeping — ^bod yn cysgu.
4. Being blaming one's self— bo4 yn ymfeio.
§ 608. Y delfiryd am hanfodiad yw gwreiddyn y perwyddiad syml cyntefig, to
he, bod; ac y mae 'r prif amrywiadau a'r newidion a dd^odant wahanol rywiau
neu fathau y per- wyddiaid yn'deilliaw o'r fl^mnonell gyntefig yma: ond ceir
achlysur i sylwi ar hyn eto.
§ 609. Mae i fiurf adenwau perwyddol (perwyddiaid) amryw* newidion, yn
^yffiredin, er dynodi person, rhif, amser, a sefyllfa {conditton); ac heb law
y pedwar gwahanrediad elfenol yma, gwahaniaethir perwyddiaid gyda golwg ar
gyfaniadau amser (comhinationa of time), moddau sicrhad {moá£8 of
affirmation), a graddau manyírwydd {degrees of precision) yn ngwahanol foddau
sicrhad neu haeriad (asser- tion),
Rhif a Pherson.
§ 610. Dau rif sy mewn ymarferiad, yr unîgol a'r lluosog (§ 532), ac y mae i
bob rhif dri pherson, y cyntaf, yr ail, a'r trydydd (§ 580 a 581)\
aniF. Person wnigol.
1. I fayour.*
2. Thou fayom^st.i'»
3. He fayours.^*
^Definite indicatiyes.
* Indefinite indicatiyes.
* Mixed indicatiyes.
* Ambigaous indicatiyes.
* Hoffaf, neu^ yr wyf yn hoffi. *• Hoffi, neu, yr wyt yn hoffi.
Lhiosog, Wefayour.** You fayour." They fayour."
* Genitiye case.
* PoBsesBÌye case.
' Intra genitiye case. ® Ultra-genitiye case. " Hofiwn. "Hoffwch.
[yn hoffi.
** Ho£&, neu, mae (ew) yn hoffi. ^* Hoffant, neu yr ym, ych, maent^
|
|
|
|
|
(delwedd B4730) (tudalen 122)
|
ñ122 ail dd08eaniad cyffredinol geiriaü.
Amseb.
§ 611. Tiirhaniad syml a hanfodol wahanol sydd i amser; y presennol, y
gorphenol, a'r dyfodol. Y pedwerydd, sef jrr amhennodol (iiuleAnite) sydd o
natur droddiadol {tranaitùmar) neu dros-symudol.
§ 612. Gellir adrodd y rhaî hyn mewn dull pennodol neu anüiennodoL
Preamnol, Oorphmdl, Dyfodol»
Pennodol, I am fayouring,^ I was fayouring.* I shall be fayourÌBg.' Amhennod.
I fayour.* I fayoured.'^ I sbaU fayour.*
§613. Y dull pennodol a ddefhyddìr yn gyffiredin yn y presennol —
(1.) I ddynodi dwy weithred a fyddont yù cyferbynu o ran amser, neu yn cael
eu cyflawni, megys, ar yr un piyd: —
He ŵ taücing, wbile ibe ŵ singing,
Mae (efe) yn êiared, tra y mae hi yn canu,
(2.) I ddynodi gweithred a fyddo yn awr yn m^med ynüaen: —
Do not disturb bim, be is wrüing,
Nac aflonyddwcb ef, mae (efe) yn ysgrifeim,
(3.) I ddynodi gorchwyl a fyddo yn myned ymlaen, pe heb fod yn cael ei
gyflawni y mynyd yma: — *
Daniel Silyan Eyans ŵ writíng an Engliab and Welalh Dictionary. Ma^
Daniel Silyan Eyans yn ysgryemiA Geiriadur Seimeg a Cbymmraeg.
§ 614. Yn yr amser gorphenol, arferîr y dull pennodol — (1.) I ddynodi
cyflawmad anorphenol gweithred mewn amser pennodol o*r gorphenol:—
I wa^ toriiing when be came.
(Yr) oeddum yn ysgrifem, pan ddaetb (efe).
(2.) I ddynodi çweithred a fyddo wedì ei chyflawni, ac yn parhau am yspaid
pennodol o r gorphenol: —
I i/HU sitting upon tbe ground. (Yr) oeddwn yn eietedd ar y llawr. '
§ 615. Defhýddir y duU yma, yn yr aiùser dyfodol, i ddy- nodi gweithred a
fyddo ar gynnydd mewn amser a ddaw, ac heb fod yn orphenedig ar amser
pennodol: —
boffi. * Hoffiif (boflwyf?).
1 Wyf yn boffi. < Hoffiif (
* Bum, neu, oeddwn yn boffi. * Hoffwn. » Byddaf yn boffi. • Hoffaf .
r
|
|
|
|
|
(delwedd B4731) (tudalen 123)
|
ñI AM ÂMSEB. 123
I I wiU be riding in tlie field at three o'clock.
I Byádo^yn marchogaetìi yn y maes am dri o'r glooh.
] WiU they be ploUing against our royal soyereign?
A fyddcmt hwy yn ìyradfwriadm yn erbyn ein teym breninol?
D.S...Mae y dull yma, yn ^tal a phob dull araU, yn biiodol i'r person cyntaf,
yr ail, a'r tryaydd, fel eu ffilydd; megys y mae yn hawdd canfod yn yr
engreiffliau a ddyfynir.
§616. Yn yr engreifitiau a gtmlynant, eglurir dull amhen- nodol y tri amser
syml: —
Prtufwnol, Ocrphenol, Dÿfodol.
Amh^modoly I fayour ^ I fayoured I shail faTour.
§617. Yn yr amser presennol, defìiyddir y duU yma: — (1.^ I ddynodi
gwirioneddau cyffiredinol, nodweddion, ac arfenadaa: —
The earth move8—Y ddaear a symmuda, Gold Ì8 heayy — Aur sy drwm. Birds^y—
Adar a eheoUmt, I drẁẃ- W (wyf).
(2.) I ddynodi dywediadau awdwyr yn eu ^weithoedd, pynag ai marw ai byw fyddo
yr awdwyr eu hunam: —
Seneca recisons and moraliees well. Seneca a ym/resyma ac afoesola yn dda.
Whateley says — ^Whateley a ddywed, (3.) Weithiau, defiiyddir y dull yma am y
dyfodol: —
When he a/rrwes, I shall tell him. Pan diria (efe), dywedaf wrtho.
I leace home to-morrow — Oadawctf y cartref yfory.
(4.) Mewn hanesiaeth, rhydd ystyr presennol yn fynych i weithredoedd
gorphenol: —
He Vfaiket at the yessers sudden roll. Deffry ar dreigliad chwim y llestr
(Uong).
On the scaffold now she sta/nds—Ái y grog-glwyd 9a^ hi 'n awr. (6.) Yn
ofyniadol a nacaol: —
Why ehrŷnlce the soul?— Paham y tarfa yr enaid?
The eye that>Em not, wim not, weeips not now. Y YLjidA ni tha/nÁa, ni
ddena, ni wyUi 'n awr.
Earth daims not these again.
Ni hona 'r ddaear y rhai'n drachefh.
(6.) Hefyd, yn yr ystyrion hyn: —
Here Newton liea — ^Yma y gorwedd Newton.
Now tread we a measure — Yn awr ni a droedifíDn fesur.
1 Edr. § 612, nod, 1, 2, 3.
|
|
|
|
|
(delwedd B4732) (tudalen 124)
|
ñ124 AIL DD08RANIAD CYFFREDINOL GEIRIAÜ.
§ 618. Yn yr amser gorphenol, arferir y duU yma —?1.) I ddynodi gweitnred fel
wedi digwyad, ond hel> gyfeiriad at yr amser yn fanwl: —
Mom came and weîU, and came and IrougJU no day. Borengwaith ddaeth ac ae^h, a
daeth ac ni ddygodd ddydd.
We exhorted, and comforted, and cha/rged t^etj one of yon. Nyni a
gynghoraeom, a gyeawraíom, ac a aflmogoMm bob im o honoch.
(2.) I amlygu defod, arferiad, neu sefyllfa a fyddo wedi pasio: —
Once I lotjed tom ocean's roar. ITnwaith carwn m 'r trochionog fôr.
He Iẁed for effect — Efe afyvjiai i ateb dyben.
The Yillage master tOMght his little school. Athraw y pentref ddysgai ei
ysgol fach.
(3.) Weithiau defhyddir y dull yma yn dalieithiol {elUptt- caìly) i adrodd
digwyddiad mewn rhan o amser a grybwyllîr fel neb basio: —
1 1MU this moming wîth the secretaiy. Oeddfíon y bore hwn gyda 'r ysg^enydd.
(4.) Defìiyddir y dull yma yn bwysleisiol, i hysbysu yr hyn a fu, ac nid yw
mwyach: —
There wax a Bnitus once — Fe fú Bmlm unwaith.
Thefe^ these loere the happy times.
Y rhai hyn, y rhai hyn oedd yr amserau dedwjdd.
(5.) Mewn iaith fawreddog, defhyddir y dull yma yn holladoI a negyddol: —
How came this ehange to pass?
Pa fodd y dojeth y newidiad yma o amgylch?
We caroed not a line, we raised not a stone.
Gwers ni cherfiasom, ni chodasom faen. Bloda/u leuainc.
§ 619. Yn yr amser dyfodol, defhjrddir y dull yma — (1.) I arwyddo bod
gweithred i gael ei chjrflawni, neu sefyllfa i fod, mewn rhyw ran o amser
sydd eto i ddyfod: —
He toiU speaJc—Ll^ara. It wiU ram — E wìmDÌa. The horse wyJU die — Tremjga y
march.
(2.) I ragíynegi neu hysbysu yr hyn a ddigwydd: —
I ehaìl go — Âý»
You wiU come—Democh (chwi a ddowch)»
If it wiUfeed nothing else, it tDÌUfeed my reyenge. Os na fhortha ddim arall,
e bortha fy ngwŷn.
(3.) I addaw, bwgwth, neu ragfynegi gyda phwyslais: —
|
|
|
|
|
(delwedd B4733) (tudalen 125)
|
ñAM AMSER. 125
I wiU í^o—Mi a af,
You ẁaH ííẀT-Chwi afyddwchfeirw,
The stan éhaüfade away— Y ser a ddifiannarU ymaith.
§ 620/ Heblaw y ddau ddull hyn — ^y pennodol a'r amhen- nodol — ^mae i'r
amser presennol a'r gorphenol ddull sicrhàol neu bwysleisiol (emphatic)
arbenig: —
Preaefimol, Oorphenol,
Sicrhaol, I do faYour.^ I did fayour."
§621. Yn y presennol, defiiyddir y dull yma — (1.) I ddynodi haeriad neu
wrüiebiad cadam: —
You do not 9peak truth — ^Nid ydÿŵ chwi yn dywedyd gwir. I do 8peak
truth— Fr ydwyf fi yn dywedyd gwir.
Neu yn syml,
I do^Tr yd/wyf, neu ydwyf.
(2.) Defiiyddir y dull yma yn fynychach na'r pennodol a'r amhennodol, mewn
ystyr negyddol a holiadgj: —
I do not tea^ch—'Sìà. ydwyf fi yn dysgu. He doe3 noi fed you now — Nid ydyw
efe yn eich teindo yn awr. Do we not bleed î — Onid ydym ni yn gwaedu t
Do8t thou tutpect my truth?
A wyt ti yn érwgdyhied fy ngeirwiredd?
(3.) Ar ol y fath eiriau a wor, seldom, here, &c.
Noa do we feel — Teimlo nid ydym ni. SsLDOM do tbey now exceed a pint or so
of wine. ' Anfynych y maent yn awr yn cyrraedd mwy na pheint neu'r f ath o
win.
' § 622. Yn yr amser gorphenol, y duU yma a ddefiiyddir — (1.) Er peru
amr^rwiaa neu bwysleîsiad; ac y mae yn bennodol neu amhennodol, yn ol y byddo
ystyr y cyd- destun:
And he did ride upon a cherub and didfly. Marchogodd hefya ar y cerub, ac a
ehedodd. Biòl.
How he did shaHcel 'tis true, thîs God did éhahe. Fel yr ysgydAJOodd! gwir^
Duw a ysgydwodd hwn.
I did send to you — Myfì a ddamfonaia atoch.
(2.) Defiiyddir y dull yma yn bur fynych mewn ystyr negyddol a holiadol: —
I did not intend to encroach — Nid oeâdwn i yn bwriadu gormesu. Did ye not
fiear it? — Ai ni cJUywtoch chwi o?.
^ Yr wyf fi yn hoffi. ' Myfi a hofiEais (e ddarfum mi hoffi).
|
|
|
|
|
(delwedd B4734) (tudalen 126)
|
ñ126 AIL DDOSRÂNIAD CYFFREDINOL OEIRUU.
(3.^ Ar ol geîrîau ac ad£roddaa (phrase») fel hyn: in vain, ofii IttUe^ not
minly, &c.: —
In YAur did he d^end the liberty of his country. Tn orEB y diffynodd efe
iyddid ei wlad.
Qft did the haryest to their Bickle yidd,
Mtnyoh yr ymroddodd y cynauaf i'w cryman hwy.
§ 623. I gyfateb, megys, î dduU sicrhaol y presennol a'r gorphenol, mae i'r
dyfodol dduUaelwirdech^euol (inceptiveyf megys,
I am ffoi/ng to wrüe next week,
Tr wyf yn myned i ysgriifem yr toythnoa neaotf.
I am aòout to write^Tr wyf a/n ysgrifem,
§624. Hefyd, defhyddir y dulliau hyn i ddynodi amser dyfodol: —
I have got a siim of moDey to pay to-mon^w; Hyny yw —
Tr w^ dan anghenrheidrwydd neu rwymedigaeth preeennol ì gyflawm gweithred cícl^^ocío^.
John i8 to oommand a regiment— ifoe loan i lywyddu catrawd.
^neas went in search of the seat of an empire, which 100« one day to command
the world.
Aeth iBneas i chwilio am sedd amherodraeth, yr hon^ oedd ryw ddiwmod i
lywodraethu y byd.
§625. Can belled ag y golygìr amser syml, gan hyny, canfyddir mai tri bath y
syda — ^y presennol, y gorpheno^ a'r dyfodoly ac y gellir adrodd pob un o'r
amserau hyn yn ben- nodol neu amhennodol, heo son am y dull sicrhaol, &c
Gwelir hefyd mai yn y duU amhennodol y mae fíúrî T perwyddiaid Seisnig
symlaf, canys yn y duU pennodol, dulf- weddir y perwyddiaidgan eiriau
chwanegol; megys —
Amhennodoly I fa/oour, &c.
Pennodol, I amfavourvng, &c.
§626. Nîd vw pob dosparthiad araU o amser vn ddim amgen na chyiuniad o rai
o'r amserau syml crybwylledig yn yr adran uchod (§625); a dengys y daâen
ganlynol, ar unwaith, yn yr hon y cyAmir holl raniadau syml amser y naiU â'r
llaU, pa gyfuniadau o*r cyfiyw ydyw y rhai mwyaf defnyddiol ac ymaríerol: —
PRBSENNOL.
Presermol a phresennol, cyfartal i sydd yn bresennol, yn awr. Presennol A
gorvihenoì, ... «^(2c{ pi òrphenol, yn awr. Preeenno adyfodol, ... sydd 1
fod, mewn amser dyfodol
i'r presennoL
|
|
|
|
|
(delwedd B4735) (tudalen 127)
|
ñAM AMSEB. 127
r
I OOBPHBNOL. t
I Ocrphenol a phresennol, cyfartcd % oedd yn bresennol, y pryd hyny.
Ocrrphenol a gorphenol, oedd jn orphenol, ŷ prŷd hŷnŷ.
ẅrphenol tk áyfoáóí, ... oe(í(2 i fod, ar ol amser pennodol.
DTFODOL.
l^Oifoí a phresennol, ... a fydd yn bresennol, ar ameer
dyfodol. l^odoî a gorphenol, ... a fydd jn. orphenol, ar amser
/ dyfodol.
Dyfodol a dyfodol, ... afydd i fod, ar ol amser dyfodol.
§627. Ymddengys mai yr amserau cyfanBawdd hyn, neu y cyfuniadau yma o amser
ydyw y rnai mwyaf egíur a gwahanredol a ellir ffurfio, gan fod pob un o'r tri
gwahanol amser cyntefig — ^y presennoí, y gorphenol, a'r dyfodol — yn dyfod
yn brif safon cymhariad.
§628. Yn y Seisneg, defnyddir tri o'r amserau cyfansawdd hyn, VII gyfatebol
i'r tri amser eyml (§ 612), mewn duU pen- nodof ac amhennodol; sef y
presennol a gorphenol (present andpastjf y gorphenol a gorphenol (past and
fostj, sJr dyfodol agorpnenolf^/iiítfre andpast), fel y dangosu: yma: —
PBISINNOL A OOBPHBNOL.
Pennodol, I haye been fayouring — (Tr) Mryí wedi bod yn hoffi. Amhennodol, I
hare faYoored — Btmi yn hom (hoffaÌB).
OOBPHBNOL A OOBPHBNOL.
Pemiodol, I had been farouring — (Tr) oeddwn Wedi bod yn hoffi. Amhennodol, I
h&d faTOured — Boaswn yn hoffi (hofíaswn).
DTFODOL A GOBPHBNOL.
Pennodol, I shall haye been fayouring — Byddaf wedi bod ^m
hoffi. Amhennodol, I shall haye fayonred — ^Byddaf wedi hoffi (hoffof).
§629. Yn yr amser presennol a gorphenol defhyddiry dull pennodol —
(1.) I amlygu cyflawniad gweithred fel newydd ddarfod: —
Doring which time I ha»e heenmahing my work.
Trwy gydol yr amser yr wyfweài bod yn âirgymhell fy ngwaith.
(2.) I ddangos gweithred fel wedi bod yn myned ymlaen, ac yn para i fyned
ymlaen: —
The man in the garden Juu been worhmg with great diligence. Mae y dyn yn ýr
aráávfedi bod yn gweithio gydadiwydrwydd mawr.
§ 630. Defiiyddir y dull yma yn y gorphenol a gorphenol, i ddynodi cyflawniad
un weithred fel wedi ei gorphen, pan oeda un arail yn cymeryd lle: —
I had heen reading your letter when he òalled.
Yr oeddŵn wedi bod yn dao'lUn y Uythyr pan alwodd efe.
|
|
|
|
|
(delwedd B4736) (tudalen 128)
|
ñ128 AIL DDOSBANIAD CYFFREDINOL OBIRIAU.
§631. Yn y dyfodol a çorphenol, y duU yma a ddengys am ddwy weithred
ddyfodol, bod c^awniad un i gael ei derfynu yn ddioed cyn dechreuad y llall:
—
I éhaU hane heen ẅudymg that subject for a year on the 25th of next
month.
Byddafwâ hùd yn ^frydÀo y pwnc yna am flwyddyn ar y 2í5ain o'r mis nesaf.
§632. Y dull amhennodol (§628) a ddeíhyddir yn yr amser mresennol aigorphenol
—
(1.) X ddynodi gweithred bennodol, ond amser amhen- nodol: —
I hoflBt yjriUm Welsh— .BẀti yn ytgriftfm Oymmraeg.
(2.) I amlygu gweìthred a fyddo wedi ei chyfiawn orphen yn ddiweddar: —
I hcm temt the letter— Z>a7^onat8 y llythyr.
(3.) I ddynodi bod gweithred wedi ei chyflawni mewn yspaid o amser y byddo
rhan o hono yn para i fyned ymlaen:—
I ha/ve teen him to-day—- âWai» ef heddyir.
It haa ramed all iìàBweeÌL—Oiolamodd diwy yr holl wythnos yma.
(4.) I amlygu gweithred a fyddo yn parhau hyd yr amser presennol: —
The queen has reigned ten jeajn^Teymasodd j firenines (yn hytrach, mae j
frenines toedi teymatur-% 629, 2) deng mlynedd.
(5.) I grybwyll am ddigwyddiadau a orphenwyd er's talmy os yn gyssyllteaig
à*r amser presennol: —
I hcm not aeen my brother since 1848. Ni wäoM fj mrawd er's 1848.
§633. Yn yr amser gorphenol a gorphenol, defnyddir y dull amhennodol —
(1.) I adrodd dwy weithred orphenol, un o*r sawl oedd wedi ei chwblhau cyn
i'r llall gymeryd lle: —
I hadýmièhed my lessons before he came.
Tr oedd/um yjedi gorphm íj ngwersi cyn iddo ef ddyfod.
(2.) I ddangos bod gweithred wedi diswydd ar ol i un weithred basio, ond cyn
i un arall gymerya líe: —
Had a stranger at this time gone into the proYÌncey ignorant of what had
ha/ppened since the death of the goyemor, he would, &c.
Ped elai dyeithrddyn y pryd hwn i’r daîaeth, yn anwybodos o'r hyn a
ddigtoyddaaai er marwolaeth y llywodraethwr, byadû, &c.
§634. Y dull amhennodol yn y dyfodol a gorphenol, a ddengys /od un weithred i
gael ei gorphen mewn amser
|
|
|
|
|
(delwedd B4737) (tudalen 129)
|
ñAM TODDATJ PEBWYDDIAID. 129
amheiiiiodol cyn i iin arall gael ei dechreu: —
I MH hMjeýiiMed mj letfeer bef ore thepost comes. Bjfádaf wecU gorfàm fy Uytbyr
cyn i'r ffüUiadyr ddyfod.
Cttbaniad.
§635. Yn yr hyn a elwir modd annherfynol (infiniùŵe mode)f canfyddir
moddenw, adenw cymysg^g, ac adenw cyffi>edin.
§636. Y ffurf gwreiddiol, megys, er engndfft, to warh (gweithio)y sydd
enwrheolaidd, sei moddenw, a jíwasanaetha ymhob c^^wr mewn cy^Emsoddiad, ond
yÜ y cynwr adenwol (§573 a 578).
J637. Y cyfraniad-^ríŵtjpfe) presennol, toorhingy sydd adenw ammwysol
neu gymysgedig, weithiau yn berwyadol ac weithiau heb fod; megys,
(1.) Yn berwyddol: —
That man is worhing. (2.) Yn adenw cyffiredin, neu ansoddeb (adjeeiiue): —
That Ì8 a worlŵng man.
§638. Pan g^rssyUtír y ^rfraniad, fel yn yr engraifit gyntaf, â'r perwyddiaid
cymedinol — to be (bod), sef à'r moddenw sydd yn adrithio y delfryd o
hanfodiad (existence), yr hwn yw modd aneseorol ^inseparable) pob peth, a %n-
noneU naturiol holl neültuohon (peculianties) perwyddol adenwau, fel y
dangosir eto; — yn y cyssyUtîad yma, bydd y ■cyfraniad
yn adenw perwyddol; ond pan ei cyssyUtír yn ddigyfrwng â bodenw, fel yn
yr aü engraifit, bydd y cY&an- iad yn adenw cyf&edin neu ansoddeb;
a'r ammwysedd yma yn natur y cyfraniad ydyw yr achos o'i alw yn adenw cym-
mysgedig.
§ 639. Bau gyfraniad sydd yn y Seisneg, y presennol a'r gorphenol:* —
Preeennol. be^ig, faTOnnng, worldiiff, &c. Gorphenol> been, fayoiired,
worked, £c.
|
|
|
|
|
(delwedd B4738) (tudalen 130)
|
ñ(130)
J640. Yn ol y dosraniad a amlygir yn y Uyfryn yma, nod- edd cyffiredinol a
gwahanredol adenw perwyadol yw sicr-
MoDD Adenwau Perwtddol.
tO. Yn wedd cyffifedi
had (aMrmation); gan hyny, nid yw ŷr hŷn a eìwir yn gyffiremn
moddau, ond amgylchiadau pennodol, neu sefyll-
^ Oehrir y preeeimol weithian yn amnherflàith, a'r gorphenol yn berffìûth.
ISO AIL DD08SANIAD CTFFREDINOL GEIBUU
faoedd p^rthynol i sicrhad; neu mewn geiiiau eraill, yr holl foddau nyn a
ddynodant ryw ddullweddiadau allanol o'r eiddo haeriad neu sîcrhad; ac y mae
'r gwahanol íathau o ddullweddion allanol a ddynodir gan dri amrywiad y gor-
adenwau CTSsylltiadol, yn cYnnYsgaethu yr efìrdydd ar un- waîth âg aUwedd
(key) priodol i r amrywiol fatnau o sicrhad a ddefinyddir yn y oeisneg; a'r
batìîau hyn a elwir yn^a, modd düysol {absolute mode), modd cymmysgedig
(miaet mode)f a modd ammodol (conditûmal mode), Âm y sawl a dwir jn gyffiredin,
yr archiadol {imperatẁe), y dymuniadol {optatioe)y yr holiadol
(interrogaiwe), &c.y caniyddir mai gwahanol dônau sicrhad ydynt yn unig,
pynag pa un a Orddont ai düysol, ai cymmysgedig, ai ammodol oran modd. § 641
. Dywedir yn y grammadegau yn gyffiredin, << fod rhyw eyssylltiad
pennodol yn llywodraetnu modd cyssylltiaaol (sutjunctive) y
perwyddiaid;" ond y çwir yw am y banynau goradenwol a eiwir
cyssylltiaid, y rhai s^dd yn dynodi duU- weddiadau allanol (extrinsic
nwdifieat%ortít)p nad llywodr- aethu, ond gwasanaethu y perwyddiaid yn eu
gwahanol foddau y maent; ae nid mewn rhyw un modd (mode) neill- tuol y mae yr
un banynau cyssylltiadol yn gwasanaethu
gerwyddiaid bob amser, canys gwasanaetha y nîfer amlaf o onynt yn y modd
cymmyG^eoig yn gystal ag yn yr am- modoL Trwy gyfeirio i'r taneni crynoawl o
amryfal swyddi geiriau, ^ehr engreiffiiau o'r goiudenwau cyssyUtiadol a
wasanaewant i dduUweddu y perwyddiaid yn eu gwahanol foddau — j dUysol, y
cymmysgedig, a'r ammodoL Detholwyd yr engreifftiau hyn yn ol amrywiadau y
swydd y s^asan- aethant ynddì yn gyffiredînol; ond dyUd sylwi yn fanwl y gaU
rhai cyssylítiaid, a'u bod hefyd yn gwasanaethu mewn gwahanol £aitiiau o
dduUweddiad. Prin y gellir gwneyd iV cyssyUtiaid a wasanaethant sicrhad
dUysol wasanaethu sicr- had ammodol mewn imrhyw iaith; ond yp. y Seisneg,
defii- yddir y banyn tf ymhob un o'r tri bath sicrhad, er y bemir nad priodol
ei ddeíhyddio un amser yn y sicrhad dUysol: defìiyddir y banyn 'tnough ytì.
bur fynych yn y dilysol, yr ammodol, a'r cymmys^mg. Weitiíion, ymdrechir
egluro y tri phrif fodd yma o sicrhacL
1. Modd Düyeol.
§642. GaU y sicrhad dUysoI ac arbenig fod naiU ai yn syml (simple) neu yn
gymmlyg (complex), Pan fyddo yn «ymj ni fydd achos am gyssylfüad, yr hwn sydd
fanyn gor- adenwol a ddefìiyddir mewn cyfansoddiad cymmlyg; — >
|
|
|
|
|
(delwedd B4739) (tudalen 131)
|
ñAM FODDAU PEI^WYDDIAID. 131
âfodd düp90l ticrhcui.
II shall go to London — Mi af i Lundain (syml).
Ton (md I are strangen — Chwi a mi ydymddieithriaid (oymmlyg).
NeUher you nor I shall lire to see it.
Nid chwi raa mi a fydd byw i'w weled ef (cymmlyg^.
§643. Sicrhad dily^sol yw pob un o*r rhai hyn, ac nis L arwyddant y radd
leiaf o ddibyniad nac ansîcrwydd: am ' fayny y cyssylltiaid a ddëfìiyddir yn
y ddau sicrhad cym- nüyg, ni ddynodant ddibyniad neu ammod; gwasanaethant yn
uniff i gyssylltu yn gadamhaol neu negyddol adenwau pmvyddol Bicrhad. § 644.
Gall y modd dilysol, gan hyny, fod yn naill aî syml
neu gyimnlyg o ran fiurf, ond bydd bob amser yn haeriad Bicrhad ac nid ar
wîrionêdd trwyadl pethâu; canys gellír
neu sicrhad arbenig, ac yn dwyn amo y nodwedd o sicr- wydd. Mae y nodwedd yma
o sicrwydd yn dibynu ar y
haeru yn ddilysol a phenderfynof fod celwydd trwyadl yn ŵionedd
angnyson.
2. Modd Cymmysgedig,
§ 645. Bhaid i'r mòdd cymmysgedig, yn ol natur pethau, fod yn gymmlyg, yn
cynnwys o leiaf un sicrhad dilysol ac un sicrbad ammodol syml; a bydd y
sicrhad dilysol yn di- bynu ar yr ammodol: lel hyn —
Modd cymmyêgedig ncrhad,
We shall (yn ddilys) go to London to-morrow if the weather be fine. — ^Nyni a
awn i Lundain yfory, os y tywydd fjrdd hyfryd»
We áhall go to London, but not before the weather be finer» Nyni a awn i
Lundain, ond nid cyn i'r tywydd f od yn hyfrytachs
3. Modd Ammodoì^
§646. Gall modd ammodol sicrhad fod yn naill ai syml neu gymmlyff o ran
fiiirf, ond bydd j fiiirf syml bob amser yn fwy neu mi toleithioi; oblegid ms
çall sicrhad fod yn ammodol heb i'r amgylcbiadau ammodol fod naill ai yn
adroddedig neu yn d&aUedig: —
Modd a/gmodol ncrhad,
We 'SDííy^peirhc^» go to town to-morrow (syml). GaUem^ ysgcUfydd, fyned'i'r
dref yfory.
We ahally perhapa, go to-day i/ wo can (cynmdyg). Ni a awn, ysgatfydd, heddyw
o& gaUwn.
We might próbaUy haye gone. if we had thought of ii, yesterday (cymmlyg)—
GaUasem OT^d odia fod wedi myned« pe meddyliaseia un byny, ddoe.
K 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4740) (tudalen 132)
|
ñ132 DOSRANUD cyfpredinol cyntap geiriau.
§ 647. Mae yr haenadau hyn, yn y ddau dduU, yn hollol ammodol, er eu bod yn
oyimwyB yr hyn a elwir yn gyffî*edm y modd galluoffol a'r moad oyBsyutîadol o
sierhad*
§ 648. Modd ammodol siorhad a edrydd ddelfrydau o alledigaeth amheuol,
ammodol, neu debygiadol.
§649. Modd dilysol sicrhad a edrydd ddelfirydau a sicr- wydd anhyBom.
§650. Modd cymmysgedig sicrhad a edrydd ddelfrydau o Bicrwydd dilys ac
aimyBom, dibynol ar amgylohiadau am- modol; megys,
îfpercha/nee H rain to-morrowy the streets will eeriaẁUy be wet. Ob
<k déUmipam y ìì^áà yn gwláwio yfoiy, yr ys^doedd vn dcftaté » fycldant
wlybioi^
§651. Qan m&i oyfuniad o foddau dilyBol ac ammodol Bicrhad ydyw y moda
oymmy^gedig, mae yn amlwg nad oes anghenrheidrwydd am ond dau daull haiofodol
wahanol Vt perwÿddiaid trwy holl amserau» personau, a rhi&u cyfieuad
(confuffotion) neu raddeg (scaìe) gyffiredinol treigliadau.
§ 652. £r nad oes yn y Seìsneg ámser dyfodol o ffurfiad rheolaidd syml yn y
moda dilysol na'r ammodol, eto nid yw hyny yn profi nas geUîr adrodd amser
dyfodol; gaU yr amser presennol a'r gorphenol, trwy gael eu cyfuno à'r enw
perwyddol) yn eî gynwr fforadenwoC adynodi amser dyfodol yn y modd ammodol;
fel hyn: —
líl amtobe blamed at a f^ture period, I shaU be sorry for hay- ing had an^
thing to do with the amdr.
Oa tpyf t*m beio mewn amser dyfodol, l^dd yn ddrwg genyf y darfîiasai fod i
mi ddhn iV wneyd ft'r helynt.
If I were, at any fnture period, to heeome a partisan of these doctrine», I
shoula certaìnly look back with astonishment at my present incredulity.
Pe byddwn ar ryw bryd dyfodol, » ddÿfod yn bleidiwr yr athraw- iaethau hjn,
myfi yn ddîau a e^ychwn yn ol gyda syndod ar fy mhresennol anghredmiaeth.
§653. Er mai angreiffdau o foddau eymmysgedig yw y rhaì hyn, eto adrodmr
amser dyfodol yn y rhanau ammod<^ yn gystal aff yn y rhai düysol; gan
hyny, nid yw y diffrg o amser dyfodol o ffiirfiad rheolaidd yn y modd
ammodol^ yn Uuddias adroddiad ammodol o'r- cyẃyw amser.
§654. GaU yr arehiadol, y dymuniadol, yr holiadol» a thônau {tones) cyffelyb
o sîcrhad, gael eu cymhwyBO yn holl foddau y perwyddiaîd; a dichon y rhaí hyn
wisgo nodwedd- ion eu gUydd yngwahanol foddau sicrhai Er engraifft, yn y modd
düysol, defiiyddir naiU ai tòn archiadol, holiadol, neu ddymuniadol o
orchymmyn, fel hyn: —
|
|
|
|
|
(delwedd B4741) (tudalen 133)
|
ñCYFIEUAD Y PBRITrDDlAlD GWEITHREDOL. 133
Sòa archiadol, Be ffone, àír ì^
to archiadol-ddymuniadol, Will you be gone, sir!*
Bto, Will you go, 8ir! '
T6n ddymuniadol-archiadol, I entreat you to go, dr!^
$ 655. Mae yr holl dônau hyn yn y modd dilysol o sicr- hadi a ffellir cymhwyso
holl amrywîadau tôn yn y modd ammodm ac yii y cymmysgedig, cystal aff yn y
düysol. Dyma engrailft o r dôn noliadol 301 'modd cymmysgedig sicrhad: —
Mi^t we see the museum if we were to asfc permission?
A aUem ni weled yr amgueddfa, pe byddai i ni oíyn caniatád?
§656. Mae amrywiadan tôn braidd yn ddiderfyn, eithr nid oes ond dau fodd
{thode) gwahanoi i sicrhad, oblegid cy&naawdd ydyw y modd cymmysgediff,
o'r düysol a'r am- modol; a hyn ydyw yr achos na ddynoair ond j ddau fodd yma
yn y taflem cTfiOredinol o gyfieuad neu dreighad y modd- enwau perwyddol.
§657. Yr un^ dôn neîUtuol o sicrhad a ddynodir ean dreigUad penno£>l o
eiddo y perwyddiad^yw y dôn archiadol, a elwir yn gyffiredin y modd
gorchymmynol. TreigUad neUl- tuolydônymasyfelhyn:-^ ^ ^ ^
üẁiífol, IMotog.
1. Let me be. 1. Let us be.
2. Be thou. 1 Be you.
S. Lethimbe. 6. Letthembe.
§^658. Bhestnad o holl amrywìadau treigliad, j sawl a gymhwysant y
perwyddîaid i ddynodi person, rhif, amser, modd, sefyUfa, &c., mewn un
raddeg Ucaìe) gyffiredinol, a elwir cyfieuad {conjugation) y perwyddiaid; ac
y mae 'r gwahanol raddegau cyí&edinoí hyn naiU ai yn rheolaidd,
afreolaidd, neu ddîfiygîol o ran duU i ddynodi y gwahanoi amiywiadau
crybTíyÛediç. Sylwir ymlaenaf ar y Dedẅar bath {^8ort) o berwyddiaid a
fiurfiant raddegau rheolaidd o dreighad, sef y rhai hyn: gweithredol,
gûddefol, canoli^, ac adjra^hol; ac yna syfwîr yn fyr ar raddegau afireolaidd
a diff)rgîol cyfieuad. U wch ben pob graddeg, rhoddir y modd- enw neu yr enw
perwyddol o*r nwn y deUUa yr aden^ perwyddol a fyddo dan sylw.
^ Tmaîth, vjr\ ' A eweh dhwi, eÿt I
* A ewoh chwi ymaifch, «yr t * Erfyniaf amoch fjmed, syr!
D.S...Oofitf hyd mai y t>rif amcan yn y cyfieithion yw rhoi ddfryd i'r
efrydydd o ardchäl y Seisneg, ae nid Oymmreigiad yitwyth.
|
|
|
|
|
(delwedd B4742) (tudalen 134)
|
ñ134 ÁIL DDOSHANIAD CTFFREDINOL OEIBIAÜ.
1. PERWYDDIATD GWEITHREDOL.
Graddêg Oyffredinol Tretgliadau, neu Oÿfietiod P^rwyddiaûi
CHoeithredoL
Seftllfa Amhennodol.
§659. EnvD perwyddok To fayonr, neu Fayotiring.
§660. Adenv3ím cyfraniadoh
ä rPTesennol, fayourÌDg. I \ Goiphenoí, fayonred.
-^ (Dyfôdol,
Sefyllfa Bennodol.
Adenwau perwyddol,
§661. Amser tynd presennol.
Pers. Modd Düyêol, 1 am f ayonring. Thoa art fayouring. He Ì8 fayonring.
We are fayouring. Tou are fayouring. They are fayouring.
I fayour. Thou fayourwt. He fayours.
fayour. fayour. ey fayour.
Ssíl. Wel ■^H (3. Tne;
Pers, Modd Amnuodol,
1. If I am fayouring.
2. If thou art fayouring. 8. If he ÌB fayouring.
1. If we are fayonring.
2. If you are fayouring. 8. If they are &youring.
1. If I fayour.
2. If thou fayourest. 8. IfhefayouTB.
1. If we fayou^.
2. If youfayoẃ. 8. If they fayour.
§ 662. Amser synü gorp^enol.
|í§l8.
o
H
m
ÌÍ2. 3(8.
I was fayouring. Thou wast fayouring. He was fayouring.
We were fayouring. You were fayouring. They were fayouring.
I fayoured. Thou fayouredst. He fayoured.
We fayoured. You fayoured. They fayoured.
1. If I was farónring.
2. If thou wa8t fayouring.
3. If he was fayouring.
1. If we were fayouring.
2. If yòu were fayouripg. 8. If they were fayourÌDg.
1. If I fayoured.
2. If thou fayouredst. 8. If he fayoured.
1. If we üayoured.
2. If you fayoured. 8. If they &youred.
CnrFIEÜAD Y PEBWYDDIAID GWEITHEEDOL.
|
|
|
|
|
(delwedd B4743) (tudalen 135)
|
ñ135
§ 663. Amser iyml dt/fodol.
Per». Modd Düptol.
I shall be fayouring. ThouBhaltbefàyourìng. He Bhall be fayonring.
We shall be fayouring. Tou shall be fayonring. They shall be fayonrìÍDg.
Bhall fayonr. Thou shalt fayour. He ehall fayour.
We shall fayour. Tou Bhall fayour. Thej shall fayour.
Pers* Modd A mmodol.
1. If I shall be fayouring.
2. If thou shalt be fayouring. 8. If he shall be fayouring.
1. If we shall be fayouring.
2. If you shall be fayouring. 8. If they shall be fayouring.
1* If I shall fayour. 2. If thou shalt fayour. 8. If he shall fayour.
1. If we shall fayour.
2. If you shall fayour. 8. If they shidl fayour.
§ 664. Amser cyfanèowdd y presennoì a gùrphenol.
I haye been fayonring. Thouhast
beenfayouring He has been fayouring.
We haye beenfayounng. Tou haye been fayouring. They haye beenfayonring
haye fayoured. Thou hast fayoured. He has fayoured.
We haye fayoured. Tou haye fayoured. They haye fayoured. '
1. If I haye been fayourinç.
2. If thouhastbeenfayounng 8. If he has been fayouring.
1. If we haye been fayouring.
2. Ifyouhayebeenfayouríng. 8. Iftheyhayebeenfayouring.
1. If I haye fayoured.
2. If thou hast fayouted. 8. If he has fayoured.
1. If we haye fayoured.
2. If you haye fayoured. 8. If they haye fayoured.
§665. Amser cyfansawdd y gorphenol a gorphenol
>9 O
1^2. T
U8.
had been fayouring. Thou hadst been fayouring. He had been fayouring.
We had been fayourìng. Tou had been fayouring. They had beenfayourìng.
had fayoured. Thou hadst fayoured. He
had fayoured.
We had fayoured. Tou had fayoured. They had fayoured.
1. If I had been fayourìng.
2. Ifthouhadstbeenfayourìng 8. If he had been fayonring.
1. If we had been fayouring.
2. If you had been fayourìng. 8. Iftheyhadbeenfayouring.
1. If I had fayoured.
2. If thou hadst fayoured. 8. If he had fayoured.
1. If we had fayoured.
2. If youhadfayoured.
3. If they had fayoured
|
|
|
|
|
(delwedd B4744) (tudalen 136)
|
ñ136 D06&ANIAD CTFFBEDINOL GTNTAF
OEIftlAU.
§ 666. Amser cyfaiMawdd y dyfodol aV gorphenoL
Ferê. M<ẃi Düytol, Pert, Modd Ammodol,
I shall hftye been 1. If I shall hare been
14iou shalt haye been Ẁ 2. If thou shalt haye been ÿ He shall haye been
*g 8. If he shijl haye been *c:
We Bhall haye been o 1. If we shall haye been f You ahall haye been ^ 2. If
you shall haye been ^ S. They sfaall haye been S. If they shall haye been
• < ^ 1. I dhaU haye 1. If I shall haye
c'f |2. Thou shalthaye 'é 2. If thou shalt haye -«
g b ( 3. He shall haye g S. If he shall haye |
S s ^ 1. We shail haye ^ 1. If we shall haye 9
mM\2, Youshallhaye ^ 2. IfyoushaU haye ^
-*ÍH í 8. They shaU haye ' 3. If thcy shaU haye»
/
' § 667. Y ddau fodd o sîcrhad a elwìr yma dìlys ac ammod-
ol, a elwìr yn gyfiredin mynegol a ohyssylltîadol; oud gwelir
riiesymau dros ^yfiiewìd enwau y ddau fodd hyn, a thros
wrthod y ^lluo^ol, yr archîadol, vr annherhnol, a gwahail-
redìon {dtstinctums) afireidîol eraiU, yn yr § o40 a 668.
§ 668. Mae amryw rammadegau Seisnig yn gwahaniaethu
rhwng fiiirf p^ddiaid rhai personau yn y modd ammodol
oddi wrth yr eiddo y modd diiysol; er engraifit, íel hyn: —
Per8, ModdDüysol, ' Pers, Modd Anmodol,
1. 1 fayour. 1. If I fayour.
2. Thou fayour^f^. 2. If thou £&yoar.
3. He fayours. 3. If he fayour.
Ond y mae arferiad y prìf ysgrifenwyr Seisnig yn dangos nad yw j ewahaniaeth
yna yn warantedig; ac, yn wir, mae dc^yddiaa y cyssylltiad yn llawn ddieon i
wahaniael^u modd ammoaol sicrhad odoiwrth y modddilysol, heb newid fiurf y
perwyddiad.
§ 669. Ghrel yr efirydydd, a dylai ^rafiu yn fanwl, uftu y drefìi o fiurfio
dull pçnnodol (a elwir yn gyffiredin amser cynnyddol) yr holl amserau ydyw,
trwy gyssylltu yr adenw cyfraniadoí presennol âg amser gorphenoÌ, presennol,
neu
^ Chrelir cyfleithìad o engreifitiau çy&tebol i'r holl raî sydd yn y
raddeg hon yn y nodiadaa ar § 610 a 634, ar odreon y «ìiiìtnaB. Ni chaBÌata
ue i roddi cyfieithiad o'r holl wahan<d engróifftiaa yn fanwl.
|
|
|
|
|
(delwedd B4745) (tudalen 137)
|
ñCYFIEÜAD Y Pl^WTDDIAID GWEITHEEDOL. 137
ddyfodol perwyddìad arall; ac maî y dreíh o firirfío dull amiieiiiiodol yr
holl amserau ereül, oddi eithr eiddo yr amserau syml presemiol a dyfodol, ydyw
trwy gyssylltu yr adenMT cyfraniadol gorphenolagamser presennol, gorphenol, a
4yfodol perwyddiad arall.
f 670. I dreôi o ffurfîo dull amhennodol yr amser syml preseimol yw oysfiylku
yr enw perwyddol at ragenwau y ^ahanol oersonau, oddi eìthr y chwaneg^r est
at yr eayf perwyddol yn yr ail b^son unlgol, ac 8 yn imìg at y târydydd
peiBon, ar yr hyn y dylai yr eftydydd grafiu yn bur fanwL
§671. Y dreûi o niirfio duU funhennodol yr amser syml dyfoâol yw oyssyUtu vr
enw perwyddol at berwyddiad cyn- northwyol y gwahanol bersonau; ac yn yr ail
berson unigol, newidir v perwyddiad cynnorthẁyol, fel y gwelir yn y
radd- eg (§663). Hefyd, chwane^ at at yr fulenw perwyddol goiphenol yn ail
bearson umg^ duU amhennodoi yr amser syml go^henol (§662); \n wir, gwahaniaethir
naiU ai prif berwyddiad neu berwydaiad cyimorthwyol yr aü 'berson uni^ä yn
holl dreigUadau y perwyddiad, M. y mae*n hawdd csw}d yn y gradd^au.
§672. Am y dull sicrhaol} yr hwn a ddefìiyddir yn unig yn yr amserau syml
presennol a goi^enol (§ 620), mirfir ef fel nyn: —
§673. Amser presennoL
Pers. Modd Düysol, Pers. Modd Ammodol.
^ j 1. I do farour. 1. If I do faTour.
*§ ] 2. Thou doBt farour. 2. If thou dost farour.
i^ ^3. He does faTOur. 3. If he does faTour.
1. We do faTOur. 1. If we do faTour.
{
2. Tou do £iToúr. 2. If you do faTour.
3. Tbey do faTour. 2. If they do faTour.
§674. Amsêr fforphenoL
çi ^ 1. I did faTour. 1. If I did faTour.
*g { 2. Thou dìdst faTour. 2. If thou didst faTour.
i:::> ( 3. He did faTour. 3. If he did faTour.
1. We did faTOur. 1. If we did faTour.
2. You did faTOur. 2. If you did faTour.
3. They did faTOur. 3. If they did faTour.
§675. GeUir sylwi hefyd y defhyddir will yn gystal a ê?iaUj fel arwydd o
amser dyfodol y perwyddiad; a bod try- dydd person rhif unigol y perwyddiaid
bob amser yn gyfBelyb, pynag pa un ai he, sne, it, ai o»e, a ddefnyddir yn y
cyfieuad; megys —
|
|
|
|
|
(delwedd B4746) (tudalen 138)
|
ñ138 AIL DD08BANIAD CTFFREDINOL GEÍBIAU.
He faYOun. She fayours. It faTours. One fayours.
§ 676. Yr arwydd 8?iaU, yn yr amser dyfodol, a'r rhagenTf Ä«, yn y trydydd
person, a ddefhyddir yn unig er mwyn cyd- weddiad yn y raddeg gyffiredinoL
Byddai yn ail-adroddiad blinderus dyweyd, Jae, she, it, neu onefawmrs; He,
she, ü, neu one shcàl, mll befavoured, &c. &c.
§ 677. Er na ddeftivddir ond y banyn if, yn unif, yn y graddegau, fel arwydd
y modd ammoüol, gellid demyddio maÿ, mmt, might, cotdd, would, shotdd,
&c.: ond j mae yn hawdd deall y cysgodion hyn o wahaniaeth yn modd am-
modol sicrhad heb eu rhoi i fewn yn mhcÄ graddeç o'r eiddo cyfieuad. Tchydi^
o igraffder sydd yn oíynql i dmmad bod y perwyddiad gweithredol, to favour,
yn yr un modd am- modol o sicrhad pynag pa un a ddywedär ai ^ Ifavour, ai If
I may favour, ynte ìf I might, could, wotud, shotdd, nen must favour. Gwell
ydyw egluro gwabanol arwyddion y modd ammodol heb orlwytho pob graddeg à
Ihioisogrwydd o arwyddion, gan mai yn ystynon p^nodol yr arwyddion en hunain
yn uniç y mae y ffwahímol amiýwiaâau yn gyn- nwysedig, ac md yn y moad
cyffiredinol o nerhaci^ yr un fath ag y mae in ac otä, iH dau yn arwyddÌQi|
cyflwr gor- adenwol enwau, er bod eu hystynon unigot ỳn nollol wa-
hanol i*w gilydd. ^
2. PERWYDDIAID GODDEFOL.
§678. Yr enw heing (bod) neu eanstence (hanfod) yw edryf (source) wreiddiol
noll neilltuolion perwyddol adenw- wau, a*r dull elfenol o fiurfío pedwar
bath y perwyddiaid ydyw, trwy gyssylltu y gair being at yr adenw a ddynoda
weithred neu oddefiad, neu at sefyUfa ganolig neu gymmysg- edig bod; megys —
1. GweithFedol, Being fayoaring.
2. Ooddefol, Being fayonred.
3. Oanolig, Being sleeping.
4. Adgyrcholy Being blaming one's self.
§ 679. Wrth fiurfio cyfseiliau (constituent parts) y per- wyddiad gweithredol
— being favouring — <yn berwydoiad
|
|
|
|
|
(delwedd B4747) (tudalen 139)
|
ñCTFIBÜAD Y PEBWTDDIAn) GODDEFOL. 139
rheolaidd, gellîr dywedyd, os dewìsîr, I fawmr, am, I am fawwring; ond wrth
ffurfío y perwyddiaí g oddefol, nid yw y íantais o allu adrodd y delfryd
cyfansawdd àe un gair, at alwad ar un achlysur; gan hyny rhaid dywedyd bob
amser, I am fanoured: oherwydd hyn, nid oes ir perwyddiad goddefol ond un
dull o dreigliaa.
Graddeg Oyffredinol TreigUadau Perwyddiad Goddefol,
Sefyllfa Amhennodol.
§680. En/w pertoyddol, To be faronred, neu, Being faTOiired.
§ 681. Adenwau cyfraniadoL
Ss ^Presennol, Being fayoured. g ] Oorphenoí, Been fayoured. 5 ^ Dyfbdol, .
Sefyllfa Bennodol. Adenwau perwyddoL
§681. Amser preeennoL
Pere. ModdDüytoL Pert. ModdAírmodol.
^ r 1. I am fayonred. 1. If I am fayoured.
§ ] 2. Thou art fayoured. 2. If thou art fayoured.
^ ^8. He ÌB fayoured. 8. If he is fayoured.
1. We are fayoured. 1. If w« are fayoured.
2. You are £&youred. 2. If you are fayoured.
3. They are fayoured. 8. If they are fayoured.
§682. Amser gorphenoL
^ ^ 1. I was fayoured. 1. If I was fayoured.
'^ ] 2. Thou wast fayoured. 2. If thou wast fayoured.
t5 ^ 8. He was fayoured. 8. If he was fayoured.
â /"1. We were fayoured. 1. If we were fayoured.
§ j 2. You were fayoured. 2. If you were &tyoured.
H ^ 8. They were fjEi.youred. 8. If they were fayoured.
§ 683. Amser dyfodoL
' f 1. I shall befayoured. 1. If I shall be fayoured.
) 2. Thou shalt be fayoured. 2. If thou shalt be fayoured.
^8. He shall be fayoured. 8. If he shall be f ayoured.
r 1. We shall be fayoured. 1. If we shall be fayoured.
) 2. You shall be fayoured. 2. If you shall be fayoured.
'S. They shall be fìftyoured. 8. If they.ehaU be fayoured.
|
|
|
|
|
(delwedd B4748) (tudalen 140)
|
ñ140 AIL DD08RANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.
§ 684. Yr amserau cyfansawdd a fiiirfir yi un fath a duU pennodol amserau
cyfansawdd j nerwyddiad gweithredol, oddi eithr y defhyddir y cyfraniaa
gorphenol yma, yn lle y cyfraniad presennol j fel hyn —
Presennol a gorphenol, I hare been faTOured, &c. Gorphenol a gorphenol, I
had been favoured, &c. Dyfodol a gorphenol, I shall have been favoured,
&c.
3. PERWYDDIATD CANOLIG. Sefyllfa Amhennodol. ' §685. Miw pertoyddoí, V . To
exi8t, neuy Being esisting.
§ 686. Adenwau cyifraniadoL
ä (Presennol, Esisting.
I \ Gorphenoí, Eusted, neu, having existed.
-*í (Dyfodol, .
Sefyllfa Bennodol.
Adenwau perwyddol,
§ 687. Amaer presennoL
DULL AMHENNODOIi.
Pers, Modd Düytol, Pers. Modd Aimmodol.
^ / 1. I exi8t. 1. If I exi8t.
§ I 2. Thou exi8te8t. 2. If thou e^isteit.
^ ^ 3. He exist8. 3. If he exÌ8ts.
9^1. WeexÌBt. 1. Ifwe exÌBt.
J ] 2. Tou exi8t. 2. If you exi8t.
•^ ^3. They exi8t. 3. If theyexÎ8t.
§688. Amser gorphenol,
^ ^ 1. I exi8ted. 1. If I existed.
'§ ] 2. Thou existedBt. 2. If thou e^istedst.
b ^ 3. He existed. 3. If he exÌBted.
1. Weexi8ted. 1. Ifweexi8ted.
Tou existed. 2. If you exì8ted.
Theyexisted. 3. If they exi8ted.
§689. Amser dyfbdol,
^ f 1. I shall exist. 1. If I sliall exi8t.
'f ] 2. Thou shalt exist. 2. If thou shalt exist.
^ ^S. HeshaU exi8t. 3. If he shaU exÌBt.
9 .1. WeshaUexist. 1. If we shaU exi8t.
J ] 2. Tou shaU exist. 2. If you shaU exi8t.
S ^ 3. They shaU exist. 8. If they shaU exist.
1)2.
I? ^3.
|
|
|
|
|
(delwedd B4749) (tudalen 141)
|
ñCYFIEÜAD Y PE&WYDDIAID ADGYBCHOL. 141
§ 690. Dull jpeiinodol a dull sicrhaol y perwyddiad yma a ffiiûrfia yr im
fath ya hollol ag eîddo y perwyadiad gweith- redol; m^ys —
.. PINlfODOL.
I am existiiìg, &c. Amser preseimol (§ 661).
I ifiM exÌ8tÌBg, &c. Amser gorphenol (§ 662).
I thall be existins, &c. Amser dyfodol (§663).
StoaHAOL.
I do exÌBt, &c. Amser preiennol (§ 673).
I did exi^, kc. Amter gorphenol (§674).
§ 691. Yr amserau cyfansawdd hefýd a ffurfir fel eiddo y perwyddiad
gweiihredol; fel hyn —
PRBBIinîOL A OORPHBNOL (§ 664).
Pennodol, I haye been exiiting, &e.
Amhennodol, I haye exi8ted, &c.
GORPHJnrOL A OOaPHSNOL (§665).
Pennodol, I had been exîsting, &c.
Amhennodoly I bad exi8ted, &c.
DTFODOL A GOBPHBNOL (§ 666).
Pennodol, I shall haye been exi8ting, &€.
Amhennodolÿ I shall haye existed, &c.
§ 69â. Aiiíyiiych y defoyddir y gaìr ahaü yn amser dyfod- ol y modd ammodol,
er y gellir ei ddefìiyddio hyd y nod mewn dull pennodol; megys —
Jfl8haüexi8t in a future state, I shall; but -^ — .
Ôs bodolaf mewn sefyllfa ddyfodol, mì a fodolaf; ond .
§693. Amser dyfodol y modd ammodol a àdroddir yn gyffiredin mewn dull
amhennod<^ mcgys —
If 1 migJU, cwiid, would, neu should exitt,
mewn amser dyfodol. Ddhyddiwyd yr arwydd shall yn y raddeg gyffiremnol er
mwyn cydweddiad, ac am foa yn ddiehonadwy eî ddefhyddio, fel y dangoswyd yn §
69^.
4. PERWYDDIAID ADGYRCHOL.
§694. Aiŵnych y sylwa grammadegwyr Seisnig ar y perwyddiaid hyn, a
chrybwyllir am danynt yma yn unig er mwyn rheolusrwydd yn y deffîniad. Maent
yn cyfateb i'r hyn a elwir yn y treithodyn hwn, yr adryw (speeies)
|
|
|
|
|
(delwedd B4750) (tudalen 142)
|
ñ142 DOSRANIAD CYFFREDINOL CTNTAF GEIRIAÜ.
cymmysgedìg neu ammwysol, gan eu bod'yn gyfansawdd o berwydmaid gweithredol a
godaefol; megys —
libYourmyself. — ^Tmhofiaf. Neu,
I am fayoured by myBelf . — ^Hoffir fi genyf fy hun.
§ 69d. Mae yn y Gymmraeg, ac mewn rhai ieithoedd ereill, raddeg bennodol o
drei^liadau i'r bath yma o berwyddîaid; ond yn y Seisneg, cain ei fiurfio
trwy gyssylltu y geìriau fnyseif, thyaelf^ himselfy &c. at wahanol
dreigliadau y per- wydcuaid gweithredol; megys —
I blame myself; I like myself; I cut myself; I ii^ure myBelf; I indulge
myself; I admire myaelf; I detest myself;— We detest ourselYes; Ẅe
iiy'ure ourselyes; We blame ouraelTes, &c.
§ 696. Gan nad yw yn rheidiol efrydu treigliadau y bath yma o berwyddìaîd
mewn modd neilltuol, eîr ymlaen gyda'r sylwadau ar nodwedd gjrffiredinol y
perwyddiaid, a*u gradd- egau treigliadol rheolaidd, a&eolaîdd, a di%gioL
Tybîr mai prin y mae yn rheidìol crybwyÜ bod y perwjddLiaid adgyrchol, yn
gystal a phob bath arall o berwyddiad, yn go^n i'r rhagenwau ymhobpersonarhif
gyttuno à'u gilydd; megys —
Pers. Umgól. Pers, IMosog.
1. Iblame myself.^ 1. We blame ourselyes.*
2. Thou blamest thyself.' 2. Tou blame yourselyes.*
o ( He blames hìmîself.' 3. They blame themselTes.*
^' ( She blames herself .' &c. &c &c
&c. &c. &c.
§ 697. Ithaid cofio, gan hyny, nad oes ond pedwar bath o berwyddiaid, pynag
pa un a fyado graddegau eu treigliad ai rheolaidd, afreolaida, ai difÿgiol.
Mae yr engreiroíau o gyfieuad sydd yn y graddegau blaenorol oll yn rheolaidd
o ran eu treigMadau, am fod yr amserau gorphenol yn gyfun- wedd (uniform)
yínhob un o honynt; ona y mae Uuaws o berwyddiaid Seîsnig na fiürfir eu
hainserau gorphenoi yn gyffelyb. Ystyrir y cyfiyw yn afireolaidd oherwydd
hyny yn unig, er na fyddont yn ddiflfygiol mewn dim aralí. terwyddiaid
di£ÿgiol yw y rhai na Ôurfiant raddeg gyflawn o dreigliadau, am nas demyddir
hwynt yn holl amserau a moddau perwyddiad. Perwyddiaid Seisnig a ystyrir yn
rheolaidd o ran fiurf pan derfyno eu hamser gorphenol yn
^Ymfeiaf. •Ymfeîi. ' Ymfeiaf ^ neu Ai. *Ymfeiwn. * Ymfeiwch. • Ymfeiant,
&c.
D.S...Gellir defnyddio rhagenw, yn y Gymmraeg, o flaen neu ar el y perwyddiad
adgyrchol; megys, Mi a ymfeiaf, neu Ymfeiaf>2, &c.
CYFEEUAD Y PEBWYDDIAID AFBEOLAIDD.
|
|
|
|
|
(delwedd B4751) (tudalen 143)
|
ñ143
m<
V8, fa.YOì3ied, respecW, distinguish^cíy loy^, &c.: afìreolaidd, pan
derfynont yn wahanol; megys, sunh, ^iÇf ^^U 9een, been, &c.
§ 698. Óytí dechreu archwilio y perwyddiaid afreolaidd, idyîai yr enrdydd
graffu mai yr unig ranau o raddegau cy- > f&edinol treighad sydd yn
gofŷii sylw neilltuol, yw y sefyllfa bennodol, y moddau dilysol ac
ammodol, ac amserau gor- phenol, presennol, a dyfodol pob modd. Y sefyllfa
amhen- nodol, yr enwau perwyddol, a'r adenwau cyfraniadol a roddir i fewn yn
nnig er dangos gwreiddyn a pherthynas y per- wyddiaid. Odlir cynnwys
darluniad cyâawn o gyfieuad perwyddiad mewn ychydig eiriau dan bedwar pen
gwa- nanol: —
Neu,
Jfodd dilyeol ac ammodol. Atiuer gorphenol, preteimol, a dyfodol. Person
cyntaf , ail, a thrydydd. ÜA^uiigol a ílaoaog.
^ 4 Dìlysol. «2 (Ammodol.
h r Pre8emM>I. g } Gorphenol.
^ ^Dyfodoí
IS' ( Unigol. ^ (Lluosog.
^ fOyntaf.
fe 1 Ail.
ûi ^ Trydydd.
PERWYDDIAID AFREOLAIDD.
§ 699. Gan fod afireoledd treigliad perwyddiaid yn dîbynu yn benaf, a braidd
yn hollol, ar y teríyniad, neu siU olaf yr amser gorphenol, mae eu ^ddegau
cyffi'edinol o dreigliad, . ymhob ysẀ arall, yn gyffelyb i'r eiddo y
perwyddiaid äeol- aidd. Tybir mai yr unig chwanegiad at hyn ydyw, bod ail
berson unigol yr amser gorphenoT yn terfynu yn ^«^ yn Ile edst — íhou
wrotes^; yn Ile, tnou f&Youaedst (§662).
§ 700. Er jpîmeyd hyn yn berffaith eglur i'r dysgadur ieuanc, treighr y
perwyddiad afìreolaidd, trrtfe, yn y rhif unigol yn unig, trwy y tri amser
syml« presennol, gorpneuol, ' fodol:—
a dyfc
Pers. Preaenml. 1. Iwrite. 2^ Thou writest. 3. He writes.
BHir UNIGOL.
Pers, Oorplienol,
1. Iwrote.
2. Thouwrotest.
3. He wrote. Perê. Dyfodol,
1. I sliaìl write.
2. Thou shaít write.
3. He shall write.
Lt
|
|
|
|
|
(delwedd B4752) (tudalen 144)
|
ñ144
ÂIL DD08BANIAD CTFFBEDINOL GEIBUU.
§ 701. Byddai jn afreidiol, gan hyny, ailadrodd giadd^- au cyffi'ediiM^
treiglîady i ddynodi gwaoaniaeth mewn uii. <?r amserau yn uniff, pan y
gellìr cyiraedd cymmaînt o e^nr- deb gyda llai o drimerth. Oellir cael
gwybodaeth drwvadl o berwyddiaid afreolaidd trwy gymharu yr enw perwyddc^ neu
wreiddyn y perwrddiad, âg amaer gorphenol y perwydd- iad ei hun, ac à r adenw
cyfi:Bniadol a ddynoda amser g«Hr- phenoL. Fel hyn — To hreak, brohe, brokm,
Bydd eyfres o'r perwyddiaid afreolaidd mwyaf arferedig, yn dynodi enw
|>er- wyddol, person cyntaf rhif unigol y perwjddiad, a diyfraniad
gorphenol vr un perwyddiad, jn ddigonol i ddanffos y
frahaniaeth sy rhwng perwyddiaid rheâaidd ac afìrecuaîdcL chan mai yn silliad
y eair yn unig y mae yr afreoledd yn gynnwysedìg, dosperthur hwynt yn bum
cyfieuad, yn ol fei j byddo y sain yn siü acenol yr enw perwyddol yn a, e* «,
o, neuu.
§ 702. Y perwyddiaid a gynnwysant ddwylafáriad, megys hreakf leaáf 8hook,
&c. a £eâiir dan un o'r cyfieuadau hyn, yn ol sain y Uafarîad a gymmeront
Felly, break a çynëir ynghyfieuaa Af lead ynghyfieuad JE, a shoot yn yr eiddo
O.
§703. Adranir y pum cyfieuad yn ol y liafariad neu y ddw^lafariad a fyddo yn
yr amser gorphenol i'r sawl y newidia eiddo yr enw perwyddol. •
Ewunm Perwpddol,
To awak6. ... forsake. ... 8hake. ... take.
ea — c.* Tobear. ... swear. ... tear. ... break.
ay— e.^ To 8lay.
Ycìifieuad cyntaf, neu A.
§704.
Amser Oorjẁenol. — o;* 00 — ẃ.'
I awoke.
... for8ook,
... shook.
... took.
§705.
o-o,« (ar-e.») I bore (bare). ... gwore (sware). ... tore (tare). ... broke
(brake).^
§70(5.
ew—iw.' I slew.
Ctüfran Oorphmol. —;* a — e.* awoke. forsaàen. Bhaken. taken.
o— o.* bom (bome). Bwom.
tom. \
broken.
ai — e.^ alain.
*§82. »§82.
^%S2. *§160. »§197. ♦§160.
»§86. «§165. »§86. *§1«6.
»§82. «§2öl. »§2él.
D.8....Tn yr adranau hp y cyfeirir iddynt ar odre y ddalen, oeix egfairhad ar
seiniaa y ll a f a ri ai d sydd yn rillaa aoenol y geiriaa taa Bylw, a
chyíiarwyddiadaa iV cynana. T ffeirkMi vfìS rhwng j oromau a adefhyddir yn
aohlyBiutd yn lle y mUL
|
|
|
|
|
(delwedd B4753) (tudalen 145)
|
ñCTFIEUAD Y PBJIWYDDIAID AFBBOLAIDD, 145
BmooMPerwyddol,
ftw, a— oJ
Tddraw
Tostand ... haag
ea— i
10
Tobeat ... 6at ... lesMl ... read
ee— i " To bleed ... Weed ... leed ... meet ... speed
ca, ee — ^i To deaye ... heare ... shear ... 8peak ... Bteal ... weave ...
leathe
e,ea — è" Toffet ... íorget ... tread
17
ee — \ Tosee
té
V§244. 71195. VWll9.
§707. Ámier Oorphmol.
ew — iw;" e — è.* I drew ... feU
§ 708.
00 — ẃ;* u — ^y '' I stood ... hung
Yr ail Ot(/ieuadf neu E,
§709.
ea, e — è ^* Ibeat ... eat (ate) ... led t
... read
§ 710.
e— è " iWd ... bred ... fed ... met ... sped
§711.
o— o;" (a—e") I clove (clave) ... hove ... shore
... 8poke (8pake) ... stole ... wove ... 8od
§712.
o— ô" Igot ... forgot ... trod
Cyfran. Oorphenol.
aw, a — 0* drawn. fallen.
00— ẁ;* u — y • stood. hung.
ear— i;" e, ear-è "
(read.
e— è" bled. bred. fed. met. sped.
o —
M
cloyen.
shom.
8poken.
8tolen.
woven.
sodden.
got (gotten).
forgotten.
trodden.
§251.
§713.
aẁ — o" I saw
'§119.
ee — 1 teen.
S6
§100.
"," § 246 (1). "," § 246 (8), a 1 119. " §246, (1) a
§ 247, (1). ",HieO. «•,*»§ 167. «*,«•§ 247,(1). «»§244.
L
»^1247.
»•§82.
|
|
|
|
|
(delwedd B4754) (tudalen 146)
|
ñ146
AIL DD08RANIAD CtrtSLEDmOL OEIRIAU.
Y trydydd Cyfieuad, \
mu L
§714.
MnwauFerw,
]fddol.
AfMtT Q<ìrfihmÀ.
Cyfrom,0<ìrphenol
I— 1^
a-à;« a— 4»
u— ỳ;* i — ^i>
To begin ... bid
Ibegan ... bade
beg^n. bidden (bid).
... drüik
... drank
drunk (dnuücen).
... grve
... gaye
given.
... ring
... rang
rung.
... 8hiink
... 8hrank
8hrunk(8hnmken)
... sing ... 8ink
... sang
8ung.
... 8ank
8ank (8aBken).
... ilink
-
... 8lank
8lunk.
... spin
... span (8pnn)
8pun.
... spring'
... 8prang
sprung.
... 8tink
... 8tank (8tunk)
8tunk.
... 8wim
... 8wam
§716.
8wam.
* • êl'-
1— 1*
u — ỳ'
u— ỳ*
To cling
I clung
clung.
... dig
... dug
dug.
... fling
... flung:
flung.
... sling
... slnng
slung. ^ stuci.
... 8tick
... stucE
... sting
... 8tung
stung.
... Btring
... 8trung
strung.
... swing
... swung
swung.
... wring
... wrung
§716.
wrung.
i—i»
a— a;" o— ỳ "
a_aíi»o— ỳ»*
T0 8Ìt
Isat
sat.
... spit
... 8pat
spat.
... win
... won
§717.
won.
i— ei"
-
Ur-ỳ"
u~ỳ;" (i— i) »'
Tostrike
I 8truck
§718.
Btrack (Btricken).
i-ei"
o-o"
0— o;~ i— i «1
To abide
I abode
abode.
... arise
... arose
arisen.
... driye
... drove (drave)
driven.
... ride
... rode
ridden.
... rise
... rose
risen.
... shine
... shone
shone.
\' § 144.
Ǥ 100.
'§32.
* § 196. • § 144.
\*§19ö. »\" §190.
•§144. " § 144.
"," § 100. i'» § 140.
",»f[176. **§140. V §160. »» §
144.
OYFIEÜAD Y PERWTDDIAID AFREOLAIDD,
|
|
|
|
|
(delwedd B4755) (tudalen 147)
|
ñ147
Tosnüie ... stride ... strìye ... thrìye ... write
le, y— ei
Tolie ... fly
1 — ei» Tobind ... find ... grìnd ... wind
igh — ei • Tofight
11
ow — o To blow ... crow ... grow ... know ... throw
o-o" To behold ... hold
00— w
18
To choose ... shoot
Amaer Ottrphmwl.
I smote .., strode ... stroYe ... throye ... wrote
§719.
... ác
;■ ew—iw'
ew
§720.
on — ow' I bound ... found ... gronnd ... wonnd
§721.
ough — o I fonght
Cÿfran, Oorphm.
smitten.
strídden*
stríyen.
thríyen. '
wrítten.
ai — e;* ow— o Iftin. flown.
ou — ow ^ bonnd (boundtn). found. gronnd. wound..
ough — o ** fought (foughten)..
pedwerydd Cÿfieuadt neu O, §722.
ew — iw Iblew ... crew ... grew ... jpiew ... threw
u
is
§723.
I beheld ... held
u
§724.
0—0;** o— -ò ** I chose ... shot
ow— o blown.
grown. Jmown. thrown.
e — e:" o— o " beheíd (beholden). held (holden).
o— o;•* o— ò ••
chosen. shot
Ypwnmed Ciifieuad, neu U. §726.
ii,o-y Tonm ... come
»§ 264, (3), a §218.« §245. •,'§260(1). -'--
""§iao.
a — a;**
rS«
t»
§195.
tt, o— y Iran run.
... came come.
,__.. •§261. *§261(8). *§140.
•§141, (2). •/•§260,(3). ","§261(1). "|261(1). V*§119. '^§259
(1). »•4160. ••/•§167.
^§100.
••§82.
L 2
148 AIL DDOS&àNIAD CTFFEEDINOL GEIBIÀÜ.
PERWYDDIATD TALFYREDIG.
§ 726. Mae y rhai hyn o ddau fath; y rhaî sy 'n medda yr un ffurf yn mhob
sefyllfa, a'r rhai y ffurfir eu hamser gorphenol a'u cjŵaniad gorphenol
trwy newid dit Olier- wyad bod y rhai hyn mor imffiarf, nia yw yn rheidiol
nadì eu gwahanol seiniau.
§727.
EwumtPerwjfddols
Âmser Gorf/mol.
Oyfran, Gorpher^
Toburst
I burst
burst.
... ciist
... cast
cast.
... cost
... cost
cost.
... cnt
... cut
cut.
... hit
... hit
hit.
... hurt
... hurt
hurt.
... kiiìt
... knit
knit.
... let
\..let
let.
... put ,
... put
|
|
|
|
|
(delwedd B4756) (tudalen 148)
|
ñ(148) put.
... rid
... rid
rid.
• •• WBm
... set
set.
... shed
... shed
sbed.
... shut
... Bhut
dìut.
... dit
... sUt
sUt. •
... splìt
... split
split.
... rôread (ea— è) ... throst
... spread ... tnrust
§728.
spread. tnrust.
Tobend
I bent (bended)
bent.
... buUd
... built (bnilded)
bnîlt.
... gild
... gUt (gUded)
gUt.
... gird ... îend
... girt (girded) ... lent
girt. lent.
... rend
... rent
rent.
... send
.. sent
sent.
... fpend
..; spent
spent.
§ 729f. Gwelir bod y perwyddiíud yna oU yn dîweddu yn d neu ty ac wedi coUi
arwydd yr amser gorphenol er gochelyd cydgyfarfyddîad dwy d neu t, Arferir
ffurf cyflawn rhai o hon)mt weithiau; megys, hend, bend^, &c.
PERWYDDIAID CYMMYSGEDIG.
§ 730. Mae y rhaî hyn yn cyŵanogi o natur perwyddiaid rheolaidd ac
afreolaiad. Fel perwyddiaid rheolûdd
CYFIEITAD Y PEÄWYDDIAII) CYMMYSGEDIG.
|
|
|
|
|
(delwedd B4757) (tudalen 149)
|
ñ149
(«»— i)
(«^-i)
diwanegir d neu t at eu terfyniad yn y gorphenolion; ac fâ j rhsl afreolaîdd,
newìdîr eu llafanaid; megys, ^R, sól-d, Bÿìaa gyfres o honynt: — ■
§731.
Amser Oorpheml,
(e— è) I bereft
... left
... crept
... felt
... fled
... kept
... slept
... swept
... wept (eo— è)..deiüt
... dreamt
... heard
... meant {ough-o) sought
... besought (úK<^^-o')taught
... caught (o — o)... Bold
... told (o — ò)... lost
... shod (t — ì) ... did (
(ouffh-ó) brought
...thought
... bought
... wrought {ai — è).. said
§ 732. Ni chaniatai lle i roddi cyfìeithiad o'r perwyddiaid afreolaidd: bydd
yn hawdd i'r efrydydd wneyd hyny ei 'hunan trwy gynnorthwy geiriadur Seîsneg
a (Siymmraeç; a byddai yn dra buddioí iddo ffurfio cyfres o'r perwyddiaid
afreolaidd oll, yn ol y cỳnllun yma (Edr. § 704):— ^
Enwm Perwyddol, Amser Oorphenol, Cí/franiad Gorpíienol,
To awate— deffiro I awoke— deflroais awoke, deffröedig,
wedi deffro. •• forsafce — gadaw ... forsoofc — gadewais forsafcen —
gadawedig. . ■ . 8hake— jsgwyd . . . 8hook — ^ysgyd wais 8haken —
^ysgwydedig. ... take — cymmeryd ... took — cymmerais taken — cymmered^,
wedi cymmeryd.
Y Ilythyrenau Italaidd sydd rhwng y cromau yw y rhai sydd yn y ffäriúii, a'r
Uythyrenau sydd ar ol y llinell, a ddangosant eu sain yn Oymmraeg; fel hyn
{ea — ^i), h, y. ŵi sy gyfunsain ág i Gym-
1 r Italaidd yma a gyfeiria at sain nodedig o eiddo yr a Seis- %edr. §94a96.
EnwauPenoŷddol.
{eor-Ì^) To bereaye
... Ieave (flc — ^i) ... creep ... leei ... nee ... keep ... sieep ' ...
sweep weep deal dream h^ mean 8eek beseech {ech-ì) ... teach (a— à) ... catch
(c— è) ... sell ... teU (o— ŵ) ... lose (oe— ŵ) ... shoe ... do (*—
ì) ... bring ... think (tty-«i)... buy {o—ỳ) ... work (ay— e) ... say
Cyfram,, Oorphen.
bereffc.
lefb.
crept.
felt.
fled.
kept.
BÍept.
Bwept.
wept.
d3alt.
dreamt.
heard.
meant.
sought.
besought^
taught.
caugbt.
sold. ' told.
lost.
shod. ỳ) done.
brought.
thought.
bought.
wrought.
said.
|
|
|
|
|
(delwedd B4758) (tudalen 150)
|
ñ150 AIL DDOSRANIÂD CYFFREDINOL GEIItlAU.
§733. Dylŵ y dysffadur drysori yr Jioll berwyddiaîd afreolaidd yn ei gof,
a Dod yn sîcr o'u hiawn gynaniad, yr hyn a all ^;ael allan trwy gymmorth y
rhan gyntaf o'r Úyfr hwn, a geuriadur cynaniadoí.
PERWYDDIAID DIFFYGIOL.
§ 734. Y rhai hyn a elwir perwyddiaid difiygìol (defectìve verb8), am na
ffurfiant radde^ ^yflawn o dreieHadau, fel y dengys y gyfres ganlynol o*r
rnai mwyaf arferedig: —
§ 735.
Cÿfran. Oorphend.
foregone.
Preseimol.
Gerphenol.
can
coold
forego
may
mìght
must
mtwt
onght
ought
Bhall
should
wiU
would
ARWYDDION CYNNORTHWYOL Y PERWYDDIAID.
§ 736. Yr arwyddion (signs) hyn a gymerir o'r perwydd- iaid afreolaidd a
dìfÿgiol; sef,
Oan,^ may, shall, wiU, must, ought, might^ could, would, should, do, let,
&c.
§ 737. Defhyddir rhai o'r geiriau hyn fel prif berwyddiaid, heblaw fel
arwyddion neiUtuol o sicrhad. Mae y perwydd- iad to do yn gysson yn ei holl
drei^iadau, ond er hyny fe'i defoyddir fel arwydd pennodol. Er engraifft,
geÛir dy- wedyd —
I do my duty. — ^Wyf yn gwneyd fy nyledswydd. Neu,
I do do my duty. — Yr ydwyf fi yn gwneuthur fjr nyledswydd.
^ Ystyr y geirian hyn, pan yn unigol, fel uchod yw— gaUa> diehon, dylu,
ewyllysio, rhaid, dylu neit dyUd, medrìd, geUid, ewyUysid, dyUd, gwneyd,
gadael neu bydded. Er na fydd iddynt yr ystŷrion yna, yn Uawn, pan yn
gyssyUtiedig fel arwyddion yn unig â'r prif berwyddiaid, eto bydd effaith eu
hystyrion cynteng yn y deluyd
|
|
|
|
|
(delwedd B4759) (tudalen 151)
|
ñABWTDDION CTNNOltTHWTOL T PERWTDDUID. 161
D.S...Un o ddiiIUaa y Gynunraeg i adrodd -peth yn bwrsleinol sicrlìaol yw ail
adrodd y rhagenw, fel yn y froddeg olaf .
Hawdd dimad nad yw un o'r geirìau do,jnyraìì froddeg, yn ddim ond arwydd yn
tinig o sicrhad dilysol ao ailddy- wediadol, tra j mae y llall yn brif
berwyddîad, a dreiglir fel hyn: —
I do, We do; í did, We did; I shall do, We shall do, &c.
§ 738. Ond, am j geiriau hyn fel arwyddion: sJiáll a tviU ydynt arwyddion o
amser dyfodol y perwyddiaid; maì/t mtffhtf eotudf wotdd, should, ydynt arwyddion
y modd am- moídoi, gyda chyfeirìad amhennodol at amser; do, let, can, must,
ought, ydynt arwyddion o bwyslais neilltuol jn gys- sylltediff à'r sicrhad;
feíly nid yw yn briodol galw yr un o'r arwyddion hyn yn berwyddiad.
Y ffwahaniaeth rhwng shall a wiU.
§ 739. Er mai arwyddion o'r amser dyfodol yw shall a will (§ 675 a 738), eto
y mae cryn wahaniaeth rhwng y delfrydau a drosglwydda broddegau yn cynnwys y
naill neu y llall.
§ 740. Shall, jn j personau cyntaf unigol a Úuosog, a ddJeôiyddîr yn unig i
ragfynegi; yn y personau eraill — yr aü a'r trydydd — i orchymyn neu fwgwth.
§ 741. TriU, yn y personau cyntaf, a ddynoda fwriad y llefarydd mewn moad
pennodol; jn j personau ereilí, dynooa ra^fynegiad yn unig.
§ 742. Gelwir sylw neijltuol yr efrydydd at y gwahanred- ion a ganlynant: —
Ishatt go to Liverpool. — Af i Le'rpwll, neu, Mi af i Le'rpwll,
a hysbysa fwriad.
D.S...I>yma ddull eto o eiddo y Gymmraeg i adrodd peth yn bwysleisiol neu
gadamhaol.
IwiU go to Liyerpool. — Myfi a áf i Le'rpwU,
sydd addewid
Tov, ahall go; They shaU go. — Chwi a ewch; Hwy a ftnt,
a arwydda ganiatâd neu addewid, neu fygythiad; a chyda phwyslais ai shaU,
arwydda orchymyn pennodol, neu fwrìad 1 ddu*gymmell cydsyniad.
(idea) cyfansawdd a fynegir. Hefyd, ni chyfieithir hwynt bob amser, lel yn y
nodiad yma, pan y gweinyddant fel arwyddion o amserau a moddau y perwyddiaid:
er.engraifft — If he w<nUd gOf a gyfieithir, Oa di e/e, ac nid 0« ewyllyẁii
efefyned.
|
|
|
|
|
(delwedd B4760) (tudalen 152)
|
ñ162 AIL DDOSRANIAD CTrFRBDINOL OEIRIAn.
You wiU go; J%e]fwiU ^.— Ghwi eweh, nen yn syml, Ewch; Hwy ànt, nea, âjb^,
B fynega yr hytl a dybir a ddîgwydda: neu a led awgryma orcliymyn —
You *U come to me at four o'clock.
Chwi a ddeuwch ataf erbyn pedwar o'r gloch.
§ 743. Pan lefara yr ail a'r trydydd person am danynt eu hunain, shaU a
ragfynega, fel yn y personau cyntaf: —
He says he ẁaU be a loser. — ^Dywed ef y bydd yn goUedwr.
Arwydda thciU hefyd yn fynych ganiatâd: —
/ thaü gf>, but yoy, shaU not. — Oaf fi fyned, ood ni chewch chwi.
§ 744. Pan lefara yr ail a'r trydydd person am danynt eu hunain, toiU a
ddynoda fwriad, fel yn y personau cyntaf: —
He says he wiU go. — Efe a ddywed yr á.
Hefyd, arferir wiU yn fynych fel prif berwyddiad: —
Ye wiU not come to me. — Ni fynwch ddyfod ataf fi.
§ 745. Sylwer am sJuiUf nas arwydda un amser ewyllys neu fwriad ar ran y
person. Gwnaeth y llencyn Gwyddelig, ffan byny, gamsynìad digrif, pan y
gwaeddodd dan ddwy- fiiw y meddyg —
O! / iDÜl die, yofir honor ahaü kill me.
Ocb! myfi a fyddaf farw, mae eich anrhydedd am fy Uadd i.
Dywedasai Sais —
! / shaU dìe, you wiU kill me!
Och! byddaf farw, chwi a'm lleddwch!
D.S...NÌ ofelir cymmaint gan jsgnfenwyr Cymmrelg am ddangos y gwahaniaeth
yma, a chan rai Seisuig; ac efallai fod y Seiineg, yn hyn o beth, yn fwy
dichlynaidd na'r Gymmraeg.
§ 746. Rheol Breitlynd (Brightland'a rule), fel ei ffelwir, o barthed shall a
wilí, a gynnwysir yn y pedair UineU fydr- yddol hyn: —
ft
In the first person, Bimply shaU foretells; In wiU a threat or else a promìse
dwells; ShaU in the second and the third does tbreat; WiU simply then
foretells the coming feat.'
M
Ond wiU yn syml ragddywed ddrwg nea
dda.
|
|
|
|
|
(delwedd B4761) (tudalen 153)
|
ñABWYDWdN dYKNOaTHWYOL Y PEBWYDDlAID. Iö3
§ 747, Mewn holiadau, medd D*Oresey, y mae*r anhaws- der mwyaf. Yr
anghyfarwydd a ddywed, Will I do it? Wtll we go? — ^hyny yw, A ewyllysiaf ei
wneuthur? A ewyllysiwnfyned? Mae y fath holladau yn gwbl ddireswm, gan nas
gaÜ neb eu hateb ond y llefarydd. Y duU priodoí
Çw — ShaU / do it? ShaU we go? Fel yna gofynir caniatâd. styr ShaU you go?
ydyw, A ydych yn hjoriadu myned f pan y mae WtU you go? yn arwyddo bod y
person sydd yn gofyn yn awyddus am i chwi fyned. ShaU theu go? a ateb- id yn
briodol trwy ddywedyd — Ant, os caniatewch chwi iddynt. Will they go? a
atebid yn briodol fel hyn — KÌ8 gallaf fi ddywedyd, gofynwch iddynt hwy. WiU,
weithiau a edrydd holiad syml am yr hyn a ddichon ddigwydd, feì hyn: —
Wm U ram?— A fydd iddi wlawio?
WiU the áog come out of his ìcenneí t — A ddaw j ci allan o'i gut?
A olyga — A ydych yn meddwl y daw f ShctU the dog come out f a olyga — A
adewch chtm iddo f
§ 748. Mae y gwahaniaeth rhwng ystyr shmdd a would yn y modd ammodol (§ 738),
yn gyffelyb i'r eiddo shaU a wiU yn yr amser dyfodol.
§ 749. Shoîàd, medd D. E. Jones, a gyfeiria weîthiau at ffaith (fact) neu
amgylchiad: —
It ìs strange that you ahould do so. Mae yn rhyfedd ì chwi wneuthur felly.
Would, weîthiau a ddengys arferiad: —
He would talk f or hours on the snbject? Efe a siaradai am oriau ar y pwnc.
§ 750. Ond heblaw yr arwyddion cynnorthwyol y sylwyd amynl; yn yr adranau
hyn, § 736 a 749, y mae rhai perwydd- iaid a ddefnyddir bob amser yn amserau
cyfansawad y per- wyddiaid, ac am hyny a elwir yn gyffiredin perwyddiaid cyn-
northwyol. Mae y perwyddiaîd hyn yn deilwng o sylw neültuol oherwydd
cyffireánedd (univer8ality) eu dylanwad ynghyfansoddiad geiriau. Er mwyn
deall y perwyddiaid hyn yn drwyadl, dylid gwybod, nid yn unig bod eu defnydd-
^ifiíd mor fynych ag ydyw o bwysig, ond hefyd, dylid gwneyd ' yr achos o'u
cyffiredSnedd a'u pwysigrwydd yn ainlwg. Ym- drechir egluro yr achos yma mor
oleu á syml ag y gellir; ac os UwTddir yn y dosraniad, deallir y deffiniad
o*r effidth cyffiredin^ fel oanlyniad natoriol.
|
|
|
|
|
(delwedd B4762) (tudalen 154)
|
ñ164 ATL DDOSRANIAD CYFPREDINOL GBIÄIAÜ.
Y PERWYDDIAID CYNNORTHWYOL NEÜ
GYFFREDINOL.
§ 751 . Yn ol yr egwyddor o ddosraniad a chyfaddasîad a ddilynwyd hyd yn hyn
yn y rhan yma o'r llyfryn hwn, dylid caniod pedwar amrywìad
ynghyŵedinrwyda nodwedd j perwydoiaid cynnoruiwyol; a gellid galw y
cyfryw amryw- ladau, er mwyn eu gwahaniaethu, ^m fewnol {intemal)^ allanol
{externàl)f cymmysgedig, ac ammwysoL Dywedir bod mewn rhai ieithoedd íÍBdwar
yn meddu y cyffiredinedd tan sylw, o nodwedd a swydd, cyfatebol i'r pedwar
amryw- iad crybwylledig; eithr nid oes yn y Seisneg ond dau berwyddiad yn
meddu y fath gyffiredinedd, un yn ateb ì't radd fewnol, a'r llall i'r radd
£uIanoL Y perwyddiad sydd yn ateb Tr radd fewnol o gyffiredinedd yw y gair to
be (bod), neu to exist (hanfod); canys y mae hwn yn fodd mewnol a diwahan
sydd yn gyfartal gyffi-edin i bob bod, gwirioneddol a delfrydoL Ý perwyddiaa
sydd yn ateb i'r radd allanol o gyffi*eainedd yw y gair to have (cael) neu
topossess (meddu); canys deddf gyffiredinol ydyw, bod pob peth yn meddu rhyw
briodoleddau gyda golwg ar wrthddf ychau allanoL Gan mai y perwyddiaid to be,
a to have, ydyw yr unig eiriau o fodd cyffi*e<Énol a ddefiiyddir fel perwyddiaid
cynnorthwyol yn yr iaith Seisnig, nid atebai ymdroi i egluro y graddau
cymmysgedig ac ammwysol un diben ymarferoL
§ 752. Mae y perwyddiad cyffiredinol, yn ei holl raddau, o fod {being) yn
syml, neu o fod mewn meddiant o (ha^ing), neu o fod mewn gradd gymmysgedig
neu ammwysol, nid yn unig yn gynnorthwyol i berwyddiaid ereill, ond yn fiyn-
noneli natunol holl neilltuolion perwyddol adenwau, ac yn ddolen anhebgorol
yr holl eiriau a íyddont mewn broddeg, oblegid y mae 'n fodd anesgarol
(imeparahle) pob peth.
§ 753. Ychydig o sylw manwl sydd yn ddigonol er deall y cyfiredinedd yma yn
drwyadl. Os dosrenir y perwyddiaid
To walk, to ride, to speak, to torite, Bhodio, marchogàëth, llefam,
ysgrifenn,
canfyddir eu bod yn arwyddo
Bemg wàlMng, bemg riding, bemg speaMng, bei/ng wrüi'ng, Bod yn rhodiO; bod yn
marchogaeth, bod yn llefaru, bod yn ysgrifenu, ,
ac felly ymlaen am holl berwyddiaid yr iaith.
§ 754. Y oyffiredinedd yma o fodd ydyw yr achos o wahan- redion
(distinctions) amser gorphenol, presennol, a dyfodol
|
|
|
|
|
(delwedd B4763) (tudalen 155)
|
ñCYFIEÜAD T PERWYDDIAID CYNNORTHWTOL. 165
bod; a hyn ydyw y rheswm dros dreôiu holl eîriau yr aîl ddosparth
cyffiredìnol sy dan ddylanwad unìongyrchol y modd neu y perwyddiad
cyffîredinol yma, dan y pen a elwìr adenwau perwy ddol.
§ 755. Mae y perwyddiaid to het & to have, nid ^rn unig mewn arferiad
parhaus fel cynnorthwyolion {auxiliaries\ yn hclpa perwydoiaid ereill i
fiurfío graddegau cyf&edinol treigliaa, ond y mae yn annichonadwy gwneyd
im froddeff o íath yn y byd, na fyddo yn adrodd, neu yn arwyddo adrodd- iad
o'r perwyddiad cyffiredinol. Mewn rhyfeddeb {ea^clama- tían) syml, yr hon yw
y froddeg fwyaf talfyredie, mae y perwyddiad tohe,o anghenrheidrwydd yn
ddealledig. Mae cyfiryngiad {interjecti&n) syml a ddynoda syndod, yn
arwyddo tóc? y person sydd yn sýnu mewn sefyllfa o synemgaeth.
€ 756. Mae yn hawdd dimad hefyd, paham y gall yr iaith Seisnìg ateb holl
ddibenion cyflfredin ymadroddiad trwr gyfirwng dau berwyddiad cyf&edmol,
canys, gan nad yw hoÛ raddau cyffiredinedd modd yn ddim amgen nag adraniadau
yn uni^ o'r im perwyddiad cyffi*edinol, heing, pwnc o neis- edd {mcety) mewn
ymadrod(íiad ydyw mabwyso gwahanol raddau y perwyddiad cyffiredinol, a gellir
gwneyd hyn mewn amryw flyrdd heb feddu perwyddiaa pennodol i bob gradd.
§ 757. Mae dwy rada {to he b. to have) perwyddiad cy- ffi*edinol y Seisneg,
yn afireolaidd o ran gíaddegau cyffiredinol eu treighad.
Sefyllfa Amhennodol.
§758. Enw penoyddol,
To be, neu Being.
§ 759. Adenwau cyfraniadol,
^ rPreseimol, Being.
1 < Gorphenoí, Been.
•^ ( Dyfodol, To be; mewn amser dyfodol.
Sefyllpa Bennodol.
Adenwau perwyddol,
§ 760. Amser gorphenol,
Pers. ModdDüyscl. Pera. Modd Arrmodol,
I am. 1. If I am.
Thou art. 2. If thou art.
Heig. 3. If heis.
We are. 1. If we are.
Youare. 2. Ifýouare.
They are. 3. If they are.
|
|
|
|
|
(delwedd B4764) (tudalen 156)
|
ñ156 AIL DDOSRANIAD CYFFREDINOL GEIRIAÜ.
§761. Amser gorpTienoL
Pers, Modd IHl^êol. Pere. Modd Ammodol.
was. 1. If I was.
Thott wast. 2. If tbou wast.
He was. 3. If he was.
1. Wewere. 1. Ifwewerô.
2. You were. 2. Ifyou'were.
3. They were. 3. Iftheywere.
îh. T
S(3. H
§ 762. Amser dyfodol.
1 \ 2. Th ê(3. He
shaU) be. 1. If I (ŵall) be.
Thou (shalt) be. 2. If thou (shalt) be.
He (shall) be. 3. If he (shaU) be.
1. We (shaU) be. 1. If we (shall) be.
2. Tou (shall) be. 2. If you (shaU) be.
3. They (shaU) be. 3. If they (shaU) be.
§ 763. Ni wiw cymmeryd lle i ddangos aô^esymoldeb cyf- ieüô {confugate) amser
ayfodol y modd ammodol fel ei amsef presennol; ond byddai yn hawdd profi oddi
tnrth arferìad a chyfatebiant {analogy) mai y duU a ddefnyddiwyd yn y daflen
flaenorol sy gywir, er ei fod yn gwahaniaetnu oddi wrth eiddo yr holl
rammadegau sy mewii arferiad cyfEredin. Mae yr holl berwyddiaid neu eu
harwyddion, oddi eithr mmt ac oughty yn amrywio i gyfateb i wahanol bersonau
yr enwau neu y rhagenwau a ddefnyddir yn g^- ymlyn â hwynt. Ond nid oes
amrywiad yn cymeryd lle yn amser dyfodol modd ammodol y perwyddiad to he. Y
rheswn am hyny ydyw, mai ysiyr.
If ^ 6e there when I go, I wiU discharge him. Os bydd efe yno pan yr af û, mi
a dalaf iddo,
yw
If he ^iaU be there.
If thou be there whenrC go. — Oi byddi yno pan yr af fi,
sy gyfystyr âg
If tJum ehalt he there when I go.
Wrth hyn gwelir bod yr arwydd yn ddeaUedig yn yr am- modol; mai yr arwydd
sydd yn newid i ddynodi person, ac nid ý prif berwyddiad; ac er na ddefnydair
arwydd yn y cyfieuad, eto ei fod yn amlwg ddeaUedig. Er engnûflt, duU
talfÿredig amser dyfodol yr ammodol yw,
If î, thou, he, m, you, neu they he,
|
|
|
|
|
(delwedd B4765) (tudalen 157)
|
ñCYFIEUAD T PEEWTDDUU) CTNNOÄTHWTOL. 157
Gaù gaáw y perwyddìad fel hyn yn yr un ffurf i drì pherson y ddim rìf. Ond
dylid cyfíeuo amser dyfodol y modd am- modol yn gyílawn, fel y gwnaed yn y
raddeg flaenorol, yna bydd y personau yn amlwg. Cauwyd yr arwyddion rhwnff
gwahansangau yn y raddeg (§762), er dangos y geUir gwneyd hebddynt.
§ 764. Yr unig wahanîaeth rhwng dyfodol y modd dilysol a dyfodol yr ammodol,
ydyw, bod yr arwydd cynnorthwyol, yn yr ammodol, yn cael ei adael allan, ond
nid o an^hen- rheidrwydd, canys gall yr ysgrifenydd, yn ol ei ddewisiad,
ddywedyd,
If he &e aliye to-raorrow. — Oa bydd efe bjw yfory.
Neu,
If he ahotUd be aliye to-morrow. — Pe byddai efe byw yfory.
§765. Mae i'r perwyddiad to he un amser neilltuol, pruMÌol iddo ei hun yn
unig; ac ymdden^s ei fod braidd bob amser yn peru y dyryswch mwyaf i
rammadegwyr. Mae rhai yn tybied mai amser gorphenol y modd ammodol ydyw,
eraíll mai y presennol neu y dyfodol ydyw! Y gwir yw mai amser ammwysol ydyw,
ac y mae 'n cyfateb i'r pedwerydd rhif yngradd seml dosraniad, a fu dan sylw
amryw .weithiau o'r blaen ynghorff y rhan yma oV llyfryn hwn. Mae rhai yn
galw yr amser tan sylw y presennol, neu ddy- fodol tybiadol (present, xyr
fature supposttional); ond gelwir ef yma yn amser ammwysol y perwyddiad
cyffiredinol tobe; a dyma ei gyfieuad: —
§ 766. Amser AtnmtDysoL
Modd Anmodol.
JPers, Umgol. Pen. Llnot^ff.
1. If I were. 1. If we were.
2. Ifthouwert. 2. Ifyouwere.
3. Ifhewere. \ 3. If they were.
§ 767.. Ymddengys bod yr amser hwn, fel holl gangenau gwyddor iaith, yn bur
syml ynddo ei hun; ac mai yn medd- yliau damoanwyr (theortsts) y mae 'r holl
ddvry8Woh yn ei gylch. Mae ffurf y perwyddiad yn orphenol, ae y mae ei
arwyddocâd yn bresennol neu ddyfodol; megys,
If I were rich I woald reUeye the distresBed.
Pe bnaswn i yn gjfoethog mi a gynnorthwyaawn yr aDgennf .
Wer^ 1 to mention it, he would not attend.
Fe l^ddai i mi ei grybwyU (neu, pe crybwylhm o) ni iyhrai •U.
|
|
|
|
|
(delwedd B4766) (tudalen 158)
|
ñ168 AIL DDOS&ANIAD CTFFR£DIKOL GEIRIAp.
§ 768. Weithion eir ymlaen at radd allanol y perwyddiad cyffiredinol — to
have.
Sepyllfa Amhennodol.
§769. Enw perwyddoL
To haye, neu Haying.
§ 770. Adenwau cyfiraniadoL
^ rPreBennol, HaTÌng.
1 1 Gorphennol, Had.
•^ ( Dyíodol, Being to haye.
Seftllfa Bennodol. Ademoau penwyddol,
§771. Amaer preaetmol,
Pert. ModdDüytol, Pen, ModdAfnmodol„
haye. 1. If I haye.
Thouhast. 2. Ifthouhast.
Hehas. 3. Ifhehas.
§ íl. Wehaye. 1. Ifwehaye.
4 -J 2. You haye. 2. If you haye.
Theyhay». 3. Iftheyhaye..
1 \ 2. T íS(3. H
*5 (3.
§772. Amser gorphemì,
had. 1. Iflhad.
Thou hadst. 2. If thou hadrt.
Hehad. 3. If hehad.
1. Wehad. 1. Ifwehad.
2. Tou had. 2. If you had.
3. Theyhad. 3. If theyhad.
§773. Ameer dyfodol.
Bhall haye. 1. If I (shall) haye.
Thou shalt haye. 2. If thou (shalt) haye.
He shall haye. 8. If he (shall) haye.
We shall have. 1. If we (shaU) haye*
Tou shall haye. 2. If you (shau) haye.
They shall haye.v 3. If they (ehall) haye.
1^2. T {§(3. E
l]2. S (3.
§ 774. Cyfansoddir amserau cyfansawdd dwy radd (mewn- ol ac aHanol) y
perwyddiad cyffiredinol, yn hollol yr un modd a'r eiddo perwyddiaid eraíU,
trwy gyssyUtu yr adenw cyfiraniadol gorphenol àg amser gorphenol,. presennol,
neu ddyfodol y naill a'r UaU: er engraifft —
|
|
|
|
|
(delwedd B4767) (tudalen 159)
|
ñCYFLEUAD Y PEEWYDDIAID CYNNOBTHWYOL. }L69
§776.
TO BB
Preflennol a gorphenól, I haye been, &;c. Gor]^henol a gorphenol, I had
been, &c. Dyfodol a gorphenol, I shall haye been, &c.
§ 776.
TO HAYB.
Presennol a gorphenol, I haye had, &c. Gorphenol a gorphenol, I had had,
&c. Dyfodol o gorphenol, I shall haye had, &c.
§ 777. Dylid sylwi, pan ddefiiyddir yr arwyddion cynnorth- wyol a nodwyd yn §
736, neu y perwyddiaid cynnorthwyol, he a?uive, bod y treigliad neu y
newidiad er dynodi personau, yti cael ei wneyd boo amser yn yr arwydd
cynnortnwyol, ac nid yn y prif berwyddiad. Ér engraifft, dywedir, I fawmr,
Thou favoure8tf He faDours, Ond os demyddir do, may^ have, will, neu ryw
arwydd cynnorthwyol arall mewn cys- sylltiad â'r perwyddiad To favourf
deâiyddir favour ar ol y tri pberson, J, mou, a. he, a, newidir yr arwydd;
megys, I ao &your, Thou eloiít fa\our, He does favour.
§ 778. Yr arwyddion must ac oti^ht yw yr unig eithradau i'r rheol hon, gan
nad oes Tr ddau arwydd nyn un newidiad; ac ni newidir y prif berwyddiad a fo
mewn cyssylltiad à liwynt ychwaitn. Pan ddefhyddir oìight, arferir yr enw
perwyddol yn gyflawn, fel hyn: —
I onght tofawm', Thou ooght tofamwr, He ought tofaww,
Ar ol must, gadewir y banyn to allan, fel ar ol yr holl arwyddion ereül;
megys,
I mast fwoow, Thóu múa,\,favov/r, He must fammw,
§ 779. Mae ffurf lluosog y perwyddiaid, yn y tri pherson, yr un ag yn y
person cyntaf uniçol, pynag pa un a ddefn- yddir y cynnortnwyolion
{auxüiarie8) ai peidio: —
I, — jre, you, they,/flwwír.
I, — we, you, thej.ca/n, do, may, m/wt, &c. fwvowr.
£dr. holl raddegau treigliad.
§ 780. Mae y perwyddiad to be yn eithrad i'r rheol yna, gan éi fod yn meadu
are yn y presennol lluosog, a were yn y gorphenol: —
I am; We, you, they are; We, you, they toere,
Edr. y graddegau.
|
|
|
|
|
(delwedd B4768) (tudalen 160)
|
ñ160 BHEOIiAÜ I SIUJADU YB ADENWAÜ FEBWT0DOL.
§ 781. Mae treigliadau enwau perwyddol mewn yB^rr yn gyfatebol i'r duU o
£furfio rhif Uuosog enwau.
RHEOLAU I SILLIADU GWAH ANOL DREIGLIADAÜ YR ADENWAU PERWYDDOÍi.
Adenwau Ctfbaniadol.
§782. Adenwau c^rfraniadol presennol y perwyddiaid gweithredol a chanolig (§
660 a 686), a ffurfir yn gyffi'edin trwy chwanegu ing at yr enw perwyddol:—
To fa/üow, fayourtn^; To exist, exi8tin^; To for8ake, îo'nẁimg .
(§704): To nttmd, Btandin^ (§708).
§ 783. Fel eglurhad ar y rheol gyffredinol yna, geltir chwane^ y fiuär yr
adenwau perwyddol tan sylw —
(1.) Trwy wneya dim ond cnwaneçi ing yn sŷml at yr enw perwyadol pan y
terfyno â chydsain neu y: —
To taJOc, talki9i^ / To 'push, pushin^; To 'trjf, iryimg, {%) Trwy ddiflanu
yr e fud derfynol: —
To make, maJcirig, Cedwir y ddwy e yn
To tee, deeing; Tofree, fteeing; Tofee, fŷeing. Eithr,
To be, heing; To swinge, ewìngeing; To tinge, úageing, îV gwahaniaethu oddi
wrth
Swingin^, Bingiing, cringtn^, spongin^, Slc.; y sawl a ddilynant y rheol
gyntaf. (3.) lVwy newid ieìy o flaen ing:— To lie, ìpìng; To die, d^ng.
(4.) Trwy ddyblu y gydsain olaf, o flaen ing, înewn geir- iau unsiU, neu rai
lÌuossill acenedig ar y sill olaf, pan deríynont âg un gydsain ar ol
llafaríad unigol:—
To tap, i&pping; To prefcr, preferrẁi^.
§ 784. Adenwau cyfì^miadol gorphenol jnr. h(^ berw^rdd- iaid a ffiirfir yn
gyfiredin trwy cnwanegu' d neu ed at yr enw perwyddol: —
To íoẃ, lored; To fawmr, faYOurcd (§660); To exitt, esiatcd (§686).
|
|
|
|
|
(delwedd B4769) (tudalen 161)
|
ñADENWAU PERWTDDOL. 161
Y perwyddiaid a ddiljmant y rheol yma a elwir yn rheolaidd. Mae o untu cant a
phedwar ugain o berwyddiaid na ddUyn- ant y rheol hon, y sawl, oherwydd hysy,
a elwir yn afireol- aidd (edr. § 704 a 776).
§ 785. Er eglurhau y rheol gyffiredinol tan sylw, sylwer y ffurfir yr adenwau
perwyddol gorphenol—
(1.) Trwy chwanegu d Btyr enw perwyddol og terfyna âg '«; 08 amgen ed: To
ìoye, lovea; To favour, fsLYomed (§660); To exi^, eidsUd (§ 686).
(2.) Trwy newid y ar ol cydsain i te, a chwanegu d: To tiy, trtecí.
(3.) Trwy chwanegu ed at y ar ol Uafariad: To play, pl^^y To óbey, oheyed,
Éithr.: To huy, ìay, pay, soy, slay, stay, &c.
(4.) Trwy ddil^ y rheol yn § 784 (4): To b^, heg^ed; To comnii^, comnátted,
(5.) Y dulliau eraîll a welir ynghyfresau y perwyddiaid afreolaidd.
Adenwah Perwtddpl.
§786. Ail a thrydydd person unigol yr amser presennol amhennodol, a fliirar
o'r enw perwyddol —
(1.) Trwy chwanegiad o äí yn yr ail, ac « yn y trydydd person, pan yn terfynu
âg ö; To sŵ, seest; see«: to Iovtf ,^ loYest; love«.
(2.) Trwy chwanegîad o est yn yr aîl, ac d« yn y trydydd person, pan yn
terfynu âg a, o, neu sain «, megys, ch — tsh, sh, 8, X — cs, z: To Imzza,
huzza68^; huzza««; to go, goesti goes: to catch, catcha^^; c&tches: to
pu^A, push6«^; push- es: to cro88, ciíoasest: crosse^; to Ŷex,Yexegt;
vexe«; to buz2;, huzzeit; h\izze8,
(3.) Trwy chwanegiad o e«íynyrail, ac«yny trydydd person, pan yn terf}^u à
rhyw gydsain heblaw sain.«; To tàíhf taiìíest; talk«; to ^uìl, ^uRest; pulls.
(4.) Trwy newid y ar ol cydsain íte, a, diwanegu «í yn yr ail berson, ac s yn
unig yn y trydydd; To reoly, replŵ«í; repl^«; to dry, ôiieat; díies. Pan
fyddo y ar ol llafarìad, dilynir y drydedd reol: To delay, aehyest; delay«.
(ö.) Trwy ddil^ y rheol yn § 784 (1): To áiŷ, ^gyest; digs; to aait,
^mttest; ^uìts,
§787. Gweler cyfarwyddyd i ffurfio treigliadau eraill j: perwyddiaid yn § 669
a 677.
|
|
|
|
|
(delwedd B4770) (tudalen 162)
|
ñ162 ail ddosranud cyffredinol geiriau.
Adenwau o'r ail fath, neu Adenwau Ansoddebol.
§788. Mewn dosranîad manwl o adenwau ansoddebol, hawdd canfod pedair gradd o
amrywiad yn cyfateb iV egwyddor natunol o gyfaddasiad; ond nid yw yn rheidiol
manylu ar yr adrania<Ëiu hyn, fel ar eiddo y bam cyntef o adenwáu, sef j
perwyddiaid.
§ 789. Oeüir galw amrywiadau yr adenwau ansoddebol a gyfatebant i'r
gwahanredion dosraniadol o fewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol, yn
sjdweddebol, moddiadol, cyúunysgedig, a chymhanadol {§ 606, 2). Y cyntaf o'r
gwa- hanredion hyn sy briodol yn benaf i natur ansoddol y peth a arwyddir,
megys ynyr adenwau, metaUic,^ wooden^ wooUenf &c.; yr ail sy briodol Tr
adenwau a ddynodẃit foddau allanol; megys, round,^ sguaref triangular,^
&c.; y trydydd a ddynoda ansoddau o nodwedd cymmysgedig, yn aibynu ar
yr-ansoddau mewnol neu allanol, me^s yn y geiriau' tohüej' srrttbthf greasyf
&c. Mae yn anüwg y gall peth o liw tywyll gael ei baentio yn wỳn,
ac y gall peth arall fod yn naturiol wỳn, megys marm, eira; gan hyny
ffall yr am- rywiad yma o*r eiddo adenw ddynodi naill ai ansawdd fewnol neu
áUanol. Y pedwerydd amrywiad sydd o natur ammwysol, oblegid gall wahaniaethu
o ran gradd yn ol amgylchiadau allanol, heb oddef un newidiad o ran ei natur
fewnol, megys yn y geiriau smaMf^ large^^ valuable^'^ use- lessy^^ &c.
Gellir ystyried yr un peth yn fawr neu fychan yn ol yr am^lchiada'u. Nid yw
ugain mil o bunnau ond dyled fechan i genedl, ond y mae 'n swm mawr iV goUi
gan un dynsawd mewn chwareiifa.
§ 790. Trefnir y pedwar amrywiad yma yn rheolaidd, ác archwilir y
neilltuolion ymarferol, y sawl a berthynant yn benaf i'r pedwerydd amrywiad,
sef yr ammwysol, a elwir yma ansoddebau cymhariadol.
§ 791. Ademoau AnsoddehoL
1. Ansoddebau sylweddebol, Metallìc, woollen, wooden, &c.
2. Ansoddebau moddìadol, Bound, sgnare, angular, &c.
3. Ansoddebau cymmysgedig, White, smooth, ereasy, ^,
4. Ansoddebau cymhúriadol, Small, large, useless, &c.
§ 792. Prin y mae 'n rheidiol profi bod y gwahanredion hyn yn rhai
gwirioneddol, er nad ydynt o nemmor bwys
' DelidoL
* Yscwâr.
«Llyfn.
" Mawr.
* Oodiog.
* Trìonglog.
•Seimlyd.
" Gwerthíawr.
^Gwlanog. ♦Crwn.
'Gwyn.
" Bychan.
"Diddefnydd.
|
|
|
|
|
(delwedd B4771) (tudalen 163)
|
ñApENWAU ANSODDEBOL. 163
marferol. Hawdd deall y gall yr un sylwedd feddu ywa- nanol ffurfiau a
llîwìau; y gall sylwedd delidol fod naiU ai crwn neu yscwâr, gwỳn neu
gocn, llyfii neu arw; ac y gall peth crwn fod naill ai mawr neu fychan,
ireidlyd neu lân, gwlyb neu sydi. Er hyny, yr unig fantais ymarferol o
walìaniaethu neiUtuolion yr adenwau ansoddebol, a seilir ar wahanol raddau
cymhariad, a gynnyrchir gan y pedwerydd amrywiad, ond sy briodol i'r tri
erailÌ hefyd.
§ 793. Yn j Seisneg ni wahanredir ansoddeb gan berson, rhif, cenedl, na
chyflwr. Dywed y Seison,
A good man, a good woman, good people, of good fortune.^
Yr un fiurf a roddant hwy i'r ansoddeb bob amser, pynag pa fodd y gaU person,
rhif, cenedl, neu gyflwr yr enw a wasanaetha íbd j ond y mae graddau
cymhariad yn gofyn newidiad yn flurf yr ansoddeb; megys,
Good^ better, best. — Da, gweU, goreu, ^
§ 794. Y graddau cymhariad hyn a elwir yn gyffiredin y gyssefin, y
gynahariadol, a'r eithafol, a defnyddir hwynt mewn duÛ cyfeiriol a
gwrthdroawl; naegys,
Good, better, best. — Bad, worse, worst.
§795. GaUai fod pedwerydd gwahanrediad i adrithio gradd ganoHg neu ammwysol o
gymhariad, ond gan na chaniatêir ona tair gradd yn y Seisneg, ni wiw ymdröi
efo'r bedwaredd,
§796. I ddynodi cymhariad ansoddebau Seisnig, geUir dywedyd naül ai
Wifle, more wise, most wise. — Doeth, mwy doeth, mwyaf doeth;
Neu,
Wise, wiser, wisest. — ^Doeth, doethach, doethaf.
Ond cyfyngir y dewisiad yma at ychydig eiriau o un neu ddau sìU, canys pan
gynnwys jrr ansoddeb dri siU neu chwaneg, rhaid defhyddio y geiriau more a
most i ddjnodi graddau cymhariad, oblegid ystyrid mai annhelediw ^ddai
dywedyd
Despotic, despoticfcer, despoticfcest. Arglwyduaidd, arglwyddeiddìach,
argiwyddeiddiaf. Yn lle '
^ Djm da, dynes da, pobl da, o f&twd da, a dywed y S^ison, yn lle dyn
(£a, dynes dda, pobì dda, o ffowd da, x n y Gymmraeg gwahan- reclir aittoddeb
yn fynych gan genedl a rhif: dyn coch, rSi man; dynes go(ẁ, red woman;
merched cochion, red women.
M 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4772) (tudalen 164)
|
ñ164
AIL DDOSEANIAI) GYFFREDINOL GEIBIAÜ.
Despotic, more despotic, most despotic.
ATglwyddaidd, mwy arglwyddaidd^ mwyaf arglwyddaidd.
§797. Mae afreoledd treiffliad yngraddau cymhariad ansoddebau yn gyffelyb i'r
eîddo enwau a pherwYddìcdd: fel bath o gyfarwyddyd cyffiredinol i
ffurfiogwahanol raddau cymhariad, sylwer yn fimwl ar yr engreifitiau a
ganlynant: —
1.
2.
§798.
Cytaeŷ/n.
rKind JRich
INeat
(Wisc (Braye
(Red
3.|Big
(Hot
(Pret^ 4. < Losefy (Dry
rGood K JBad ®- 1 Much
(.Lìttle
tf ( Degpotic °* í General
Cymhariadol,
kinder richer. neater gayer
wiser brayer
redder bÌRger hotter
{>rettier onelier drier
better worse more less
more despotic more general
Eithafol.
kindest. richest. neatest. gayest.
wisest. brayest.
reddest. biggest. hottest.
{>rettiest. oneliest. driest.
best. worst. most. least.
most despotic. most general.
§ 799. Pan derfyno ansoddeb à dwy gydsaîn, neu âg un gydsain ar ol sain hir
llafariad, neu à y ar ol llafariad, Ìurfir y radd gymhariadol trwy chwanegu
cr, a*r eithafol, est, at y gyssefinradd, megys yn yr engraiSt gyntaf.
§ 800. Fan derfyno yr ansoddeb cyssefin yn e, chwanegir r yn y radd
gymhariadol, ac «í yn yr eithamdd, fel yn yr aîí engraifit.
§801. Pan derfyno y gyssefinradd âg un gydsaîn arol un llafarìad fer, dybíîr
y ffydsain }rn y ddwy radd arall, a chwanegir cr yn y radd çymharîadol, ac
c«í yn yr eithafol, megys yn y drydead engraifit.
§802. ran derfyno y gyssefinradd yn y ar ol cydsain, newidir y i té yn y ddwy
radd arall, a chwaneffir r yn y radd gymhariadol^ oc st yn yr eithafol, fel
yn y bedwaredd engra^;.
§803. Y geiriau sydd yn y bummed engraifit a gymharìr yn afreolaidd; agellir
ystýried y gyfres ganlynol yn perthyn i'r un dosparüi: —
|
|
|
|
|
(delwedd B4773) (tudalen 165)
|
ñADENWAU DYNODIADOL. 16Ô
EÜhafol.
farthest.
nearest, neu, next«
foremost, neu íirst.
inmost.
outmost, n^ttutmost.
lowest, neu lower-
most. latest, nefu, last. oldest, nsu eldest.
»
§804. Y dull o ddynodi graddau cymharìad sydd yn y chweched engraifit (§
799), a ddewisir yn gyffredin pan gyn- nwysa yr ansoddeb cyssefin fwy na dau
sill j a gellir cym- liwyso y dull yma at yr holl engreifitiau.
§ 805. Mae rhai ansoddebau heb y radd gyssefin; megys,
Cÿíê^n.
Cymhariadol.
Far
farther
Near
nearer
Pore
former
In
inner
Out
outer
Low
lower
Ijftte
later, neu latter
OW
older, neu elder
Cyu^ì/n. Oymhariadol.
'further hither nether under
Eüho^oL
furtUest. hithermost. nethermost. undermost.
§ 806. Mae eraill heb ý radd
gymhariadol: —
Cysae^, CymhaHadol,
EHhafol.
Top Down North Head
topmost. downmost. northmost.
headmost.
§ 807. Nis cofid, pan yn ysgrifenu yr § 796, yr arferir y radd ammwysol yn
bur fynych yn y Seisneg, er nad yw ^iammadegwyr cyffiredin yn crybwyll am
dani. Ei harwydd- lon yw flw, 80, very, esceedingty, &c.; megys,
As white as snow. — Can wyned a*r eira.
âb far as I was able. — Mor bell ag y gallwn.
Very bad job. — Tasg ddrwg iawn.
It is exceedmgìy good. — ^Mae yn dda ragorol, &c.
Adenwau o'r trydtdd bath, neu Adenwau
Dynodiadol.
§808. Yn gysson â*r egwyddor natiuîol o ddosraniad, caníyddir pedwar amrywiad
o adenwau dynodiadol (§606, 3), y sawl a drefìiir yn rheolaidd fel hyn: —
|
|
|
|
|
(delwedd B4774) (tudalen 166)
|
ñ166 AIL DDOSRANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.
§809. Adenwau dynodiadoL
1. DynodiaId pennodol, (1) The, this, his. One, two, ten.
2. Dynodiaid amhennodol, (2) A, many, several. Others, some, any.
3. Dynodiaid cymmysgedig, (3) All, none. Each, Every.
4.Dynodiaid ammwysol, (4) Only. Sole.
§ 810. Mae gwahanol amrywìadau yr adenwau dynodîadol wedi cael eu deffinio
mewn dull pur ddyryslyd gan rammadegwyr dan yr enwau o fannodau pennodol ac
amhennodol, neu derfynol ac annherfynol {a, the), rhaçenwau danffosiadol,
dosparthol, a meddiannol {this, each, his), ansoddeiriau cyffredin {some,
athers), &c. ^c. Mae yn eithaf amlwg fod y gwahanol eiriau hyn yn perthyn
i’r un bath cyffiredinol o adenwau dynodiadol; ac mai Uawer cyssonach a
symlach ydyw eu dosparthu dan un enw cyffiredinol, megys y gwahanredwyd y
bath cyntaf a*r ail o adenw wrth yr enwau perwyddiaia ac ansoddebau. Nid yw
yr adraniadau, fel y sylwyd lawer gwaith, o nemmor bwys, gan eu bod oll o'r un
ansawdd, ac yn gweini yr un swyda gyffiredinol mewn ymadrodd.
§811. Gwneir y daflen §810, o'r pedwar bath dynodiaid, yn eithaf eghir trwy
yr ychydig engreiffiáau a roddwyd ymhob un. *Mae yn amlwg foa y geìriau the,
this, his, hers, one, tfjoo, &c. yn dynodi enwau mewn dull pur bennodol:
fod a, any, 8everal, many, some, others, &c. yn dynodi enwau mewn modd
amhenno(íol: nad yw aU, none, each, every, &c. yn ddynodiaid pur bennodoí
na phur amhennodol, ac am hyny y gellir eu dosparthu fel gradd gymmysgedig; a
bod only, 8(Se, &c. o natur ammwysol (&1 y mae 'r pedwerydd rhif bob
amser), nid yn imig am eu bod wdmiau yn bennodol ac weithiau yn amhennoaol,
ond hefyd, am eu bod weithiau yn adenwau yn gwasanaetíiu enwau, ac weithiau
yn oradenwau yn gwasanaethu adenwau. Er «ngraiflfc- fel adenwau,
He Is the cmly man. — £fe ydyw yr imig ddjm.
Fel goradenwau,
We ÄTe mlíy jofcüifç. — Oellwair yn unig yr ydym ni.
* Definite indicatiyea — ^y, hwn, ei; un, dau, deg.
* Indefimte indìcatiyes— (a, " bannod amhennodol:" dynod» unigedd;
a fMm, dyn), llawer, amryw; eraill, rhyw, unrhyw.
* Mixt indicatÌYee — oll, dim; pob im, pawb.
* Ambigaous indicatÌTes — unig, unigol.
|
|
|
|
|
(delwedd B4775) (tudalen 167)
|
ñADENWAU CYFARTAL. 167
Adenwaü o'r PEDWERYDD BATH, NEU Adenwau
Cyfartal. ^
§812. Adenw'au CyfartaL
1. Cyflwr deilliadol enwau. — The genitiye case of noiins.
2. Oyflwr meddìannol enwau.— 'The possessiye case of nouns.
3. C^wr mewn-ddeilliadol enwau. — The intra-genitiye case of nouns.
4. Cyflwr gorddeiUiadol enwau. — The ultra-genitiye case of nouns.
* § 813. Nîd yw y rhai hyn na mwy na llai na chyflyrau a^enwol y gwahanol
íathau o enwau, yn gwasanaethu fel adenwauy ac am hyny a elwir adenwau
cyfartal (§ 606). Hhoddîr hwynt i fewn yn benaf er mwyn rneoledd; canys, mewn
ymarferiad, llyncir hwynt i f^ny gan y cyflwr adenwoí cyflredmol, a egíurwyd
yn helaem Yn § 570 a 585. Er hyny, mae vr amrywiadau yn hanfodi, fel y dengys
yr engreifftîau Dyrion isod yn amlwg: —
Y cyfiwr adenwol cyffredinoL
1* Oyflwr deilliadol, A basket qf wood, i.e. a wooden
ba8ket.^
2. Oyflwr meddîannol, A basfcet of mmef i.e. my basket.^
3. Oyflwr mewn-ddeilÚadol, A ba8ket of wood; i. e. a ba8ket
filled with wood.'
4. Oyflwr gorddeilliadol, A basket of valMe, i.e. a yaluable
basket.^
§ 814. Yn awr, tybir y rhoddwyd deffiniad lled gyflawn o ail ddosparth
cyŵedinol eeiriau, a elwir adenwau. Yn ol y radd seml o wahanrediad
dosraniadol, canfyddwyd pedwar bath gwahanol o adenw, a phedwar amrywiad
gwahanol ymhob bath: perwyddiaid gweithredol, goddefol, ca^olig, ac
ad^yrchol, ansoddebau sylweddebol, moddiadol, cymmysgedig, a chymhariadol;
dynodiaid pennodol, amhennodol, cymmysgedig, ac ammwysol; cyflyrau
deilliadol, meddiannol, mewn-ddeilliadol, a gorddeilhadol enwau (fldr. §
606).
§ 815. Mae y geiriau hyn oll o*r un dosparth swyddogol cyfÈteòmoì
ynghpansoddiad broddeg: gweision uniongyrchoí enwau ydynt, a gall pob rhai o
honynt hwythau gael eu cynnorthwyo yn eu swj'ddi gan is-weision a elwir
goradenwau.
' Basced o goed, h. y. basoed goed.
* Basced î mi, h. y. fy masced.
^ Bascedidd o goed, h. y. basced wedi ei llenwi â choed.
* Basced o werth, h. y. basced werthfawr.
|
|
|
|
|
(delwedd B4776) (tudalen 168)
|
ñ168 TRYDYDD D08BANIAD CYFFEEDINOL GEIRIAU.
§ 816. Mae yr is-weision hyn o wahanol fathau, er eu bod oU yn perthyn i'r
trydydd bath cyntefig — graddenwau (§ 500); ac y mae eu gwahanol amrywiadau
yr un mor lluosog a'r eiddo y ddau ddosparth aráll o eiriau— -enwau ac
adenwau. Daw hyn yn amlwg fel yr eir ymlaen efb 'r deffiniad.
TRYDYDD DOSPARTH CYFFBJEDINOL GEIEIAU, NEU ARWYDDION DELFRYDAÜ.
Deffimad Goradenwau,
§817. Gaii fod yr egwyddor ddosraíiiadol a ddilynwyd hyd yn hyn, yn
ffyffire£nol o ran cyfaddasiad, camyddir pedwar bath gwahanol o oradenwau, a
phedwar amrywiad ymhob bath, yn cyfateb i'r gwahanreoion cyffiredinol o
lewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol. Mae y gwahanredion hyn yn cynnwys
y geiriau a elwir yn g}toedin
Olriau, arddodiaid, a chyssyfitiaiá; ac, er mwyn cydym- o hyd y gellir â*r
arferiaíd cyffiredin, mabwyair hen enwau i ddynodi aeSìniadau newyddion.
V
GORADENWAÜ O'R BATH CYNTAF (GoREIRIAü). § 81S. Goradenwau syml, neu Oreiriau,
1. Dullweddiad mewno^ { g^^^^.
2. Dullweddiad allanol,» {fä;; ,
3. DuUweddiad cymmysgedig,» jp^^^îj;
4. Dullweddiad ammwysol,* j N|vJÌ,^nÌt*
GORADENWAU o'r AIL FATH (CYSSYLLTUID).
§819. Goradenwau cynghydiol, neu GyssylUiaidu
1. Oygsylltiad öydiadol,^ And.
2. Cy88j41tiad gwahaniadol,» { |^f^'^^^^
^ Intrinsic modification. * Ambiguous modification.
* Extrinsic modification. * Conjunctiye connexion.
* Mixt modification. • Di^unctiye connexion.
|
|
|
|
|
(delwedd B4777) (tudalen 169)
|
ñGORADENWAU. 169
3. OyBsylltìad çymmysgedig, neu ( Perhaps, thongh, if, for.
bierthynol,^ I Again, but^ yet, or thert fore.
4. ÇysayUtiad ammwywl,» J g.^^^ ^^^^^^ ^^^
GOBADENWAÜ 0*R TRYDTDD BATH (GOREIRIAir).
§ 820. Ooradenwau ayml atddodol, neu Oreiriau.
1. Atddodi«d rhoddiadol,» { ^^^^^^,
2. Atddodlad gwrthodol/ SÄl^^^
8. Atddodiad «nredol.» ênÄtìT""
4. Atddodiad canolig, neu berth-? Nearl^. ynpl,* ( Relatiyely.
GORADENWAU 0*R PEDWERYDD BATH (ARDDODIAID).
§821. Chradenwau cÿfártal, neu Arddodiaid,
1. Wioddìadolfanynauatddodol.' j f^^^Ì^j^;^^
2. Gwrthodol fimynau atddodol,» f ^""'1°
3. Amredol fiinÿnau atddodol," í of *aí>out.
4. Perthynol fi«ynau atddodol," | gSdeŴe"!"8ub.
§ 822. Mae y bath cyntaf o oradenwau yn cynnwys braîdd yr holl eiriau a
fiurnr trwy gysyUtu ^ at yr adenwau rheolaîdd o'r sáwl y tarddant; megys,
quick, auichly; slow, üowly; warm, warmly, &c. Dyma y rnai sydd yn
fi^irfio y dosparth Uuosocaf o is-weision, ac y mae 'n hawdd eu gwahaniaethu
oddiwrth bob goradenwau eraiU.
§823, Hefyd, mae amryw oradenwau unigol nas tarddant adenwau. Mae yr enw
cyffredin gorair neu adferf yn rhy gyfyng o lawer i ddynodi eu harwyddocâd:
canys gwa^sanaethant bob bath o adenwau, yn gystai a pherwyddiaid. Galwyd
hwynt yma yn oradenwau syml (§ 820), am y ewasanaetnant adenwau syml yn unig;
hyny yw, duUweddant
^ Mizt, or relatiye connexion. * Neutral, or relatiye annexion.
* Ambiguoua connexion. "^ Datiye annexiye particles.
' Datiye annexion. ^ Ablatiye annexiye particles.
^ Ablatiye annexion. * Ambient annexiye particles.
^ Ambient annexion. ^* Belatiye annexiye particles. I>.S...Bhaid i'r
efrydydd ymofyn â'i eiriadur am gyfieithìad o'r engreifftiau, o ddiffyg lle.
|
|
|
|
|
(delwedd B4778) (tudalen 170)
|
ñ170 TRYDYDD D08RANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.
ystyr adenwau unigol, ond ni chyssylltant amryw eiriau ynghyd. Dosnarthwyd
hwynt yn tîedwar amrywiad, er nad yw yr adraniaoau o nemmor bwys ymarferol.
§ 824. Y goradenwau o'r bath cyntaf (§818) addullwedd- aht adenwau mewn modd
unionffyrch; y goradenwau o'r trydydd bath (§ 820) a ddullwedíËint adenwau
mewn modd anuniongyrch {indirect) neu berthynol. Mae y bath cyntaf a'r
trydydd yn cynnwys y geiriau a elwir yn gyŵedin goreiriau (ad^erbs), Y
goradenwau o'r ail fath (§ 819) a wasanaethant i gydio dau neu^ chwaneg o
wahanol adenwau* mewn modd uniongyrch neu anunion^yrch. Banynau y pedwerydd
bath (§ 821) a wasanaethant iffurfio cyflyrau goradenwol enwau er eu cymhwyso
i weithredu fel goradenwau o*r bath cyntaf a'r trydydd, cyfatebol i oreiriau,
ond weithiau gwasanaetha y banynau hyn fel swyddẁisgoedd i enwau, er eu
çwneyd yn gyfatebol i oreiriau {adverhs), ac weithiau gweithredant yn
annib^ol fel goradenwau cynghydiol {connective) neu gyssylltiaid. Demyddir y
banynyòr yn fynych fel goradenw cynghydiol annibynol, ac yn fynycnach tyth
fel banyn sjwl atddodiadol; eithr nid yw y gwahaniaeth yma ond dibwys, gan
maî goradenw neu iswas ydyw y banyn /or ymhob amgylchiad.
§825. Mae rhai ot goradenwau, a elwir goreiriau, yn goddef graddau cymhariad
fel yr adenwau ammwysol neu gymhariadol; megys, soon, sooner, aoonest; ojten,
more often, most often; properlyy more properly, most properly: ac mewn dull
lleihaol trwy flaenddocu leas a least; megys, hravelyy less hravely, least
hravdy, Eraill, yn ol yr un egwyddor, a gynnorthwyant eu gilydd i gryfhau neu
uwchâu graad y dullweddiad; megys, very weU disposed; too carelessly dressed;
more than usually neglectful.
§826. Byddai yn dda i’r eírydydd ddeall y gwahanol fatìiau o oradenwau yn
drwyadl; ond nid oes acnos iddo fanylu efo 'r adraniadau. Rhaid cofìo bod
fiurf y goradenw yn hollol annibynol ar ei swydd neilltuol, canys gall yr un
gaîr fod weithiau yn fanyn o'r pedwefydd bath, weithiau yn oradenw syml o'r
trydydd bath, ac weithiau yn oradenw cynghydiol neu çyssylltiad o'r ail fath.
Mae ychydig o sylw manwl yn ddigon er deall hyn; ond os digwydd i feddwl yr
eftydydd fod mewn peth dyryswch ar y dechreu gyda'r manwl "ẁahanredion
sydd yn nosparth cyfiredinol ^oradenwau, gall ymfoddloni trwy ddeall bod hoÚ
amrywladau y dosparth hwn, ymhob sefyUfa yn ddieithnid, yn gweithredu fel
isweision i adenwau, pynag pa iin ai gweim i dduUweddu un adenw, ai i gydio
dau adenw, ynte i ddynodi perthynas un adenw âg un araU fel atddodiad.
|
|
|
|
|
(delwedd B4779) (tudalen 171)
|
ñGORADENWAU. 171
$827. Er mwyn eglurhau natur y goradenwau, archwüir Ychydig o engreifitiau, mor
fyr ag y çellir. Mae rhaî wedi Dod mewn €^dan dirfawr gyda'r geiryn and sydd
yn yr engraifPt ganlynol: —
The kiiig and the queen are a handsome couple.
" Oblegid," meddant, " nis gallwn ddywedyd,
The kiiig is a handsome couple, and the queen is a handsome couple."
Os ysftyrir ychydig, canfyddir bod y dyryswch yn cael ei adiosi gan
anghyssondeb arbwyllegol (logical), ac nid gan afredeŴ grammadegoL Can
belled ag y perthyn i gyssylltiad grammadegol geirîau,
The king Ì8, a/nd the queen ü, neu,
The king amd the queen a/re,
ac, yn arbwyllegol, y maent {they are), yn wahanredol neu
?i gydgyssylltiol, ÿr hyn y dengys gwirionedd eu bod. nj^yd, maent yn bâr; yn
wahanredol, maent yn ddau o un^olion. Sylwer, mae y gair and yn gweini i
çydio perwyddiaid, hyd y nod pan yr ymddengys yn cydio enwau. Pan
ddywe<ur,
The king a/nd the queen are a handsome couple,
ymddengys fel pe gweinyddai y gair and yn uniongyrch i gydio y ^eiriau hinff
a gtteen^ ond nid felly y mae. tíweini yn anumongyrch i gyssylltu y ddau enw
hyn y mae, am y
?^einydda yn uniongyrch i gyssylltu eu hadenwau pennodoí. an ddywedir,
The king is, and the queen is,
mae y gair and yn cydio y ddwy froddeg fer ynghjrd, ac am hyny fe'i gelwir
cyssylltiad, ond hawdd profi mai cydio eu moddau o fodoli y mae mewn dull
uniongyrch, a'r enwau eu hunain yn uniff trwy gyfirwng eu moddau pennodol.
Cymmaint ag sydd yn rheiaiol i wneyd y ddwy firoddeg yn un, ydyw gwneyd y
ddau berwyddiad unigol yn im Uuosog trwy gyfirwng y goradenw cynghydiol and,
a dywedyd,
The king and the queen are, YnUe,
The king is, and the queen is.
|
|
|
|
|
(delwedd B4780) (tudalen 172)
|
ñ172 TEYDYDD DOSBANIAD CTFFREDINOL GEIRIAÜ.
Yn y ddau amgylchiad, er hvny, cydio yr adenwau perwyddol y mae y
cyssylltiad, a'r ddau enw i'r sawl y pertnynant a gydir trwy hyny mewn un
modd cyflöredin o fod. Mae gwir gydiad enwau yn beth hollol wahanol; yn lle
gosod y gaìr and rhwng dau enw gwahanredol, cynnwysîr yr enwau yn. un corff o
rif lluosog; fel hyn,
That ilMm ü leamed, and the other man is leamed. Neu,
Thoae men are both leamed.
Yn yr amgylchiad yma, mae y cyssylltiad and yn diâannu, oblegid gwedi i'r
ddau enw unigol, manf ddyfod yn un enw Uuosog, men, nid yw y cyssyluiad
mwyach yn rìieidiol i gydioy ddauberwyddiadunigol, nac yn wahanredol, nac yn
un perwyddiad Uuosog, am fod yr im enw Uuosog yn naturiol yn cymmeryd
perwyddiad Uuosog.
J 828. Gan hyny, y cyssyUtiaid cydiadol a'r ^wahanîadol a weinyddant i
dduUweddu moddau, trwy gyoLo adenwau naiU ai yn ^ahanredol ai yn gyssyUtedig.
(1.) I am ignorant and he ia ignoiant; neu, He AÈ9 1 (lt>e) ore ignorant.
Myfi wÿf anwybodus ao efe spdd anwybodus; neu, Efe a mi {nyni) pdym
anwybodus.
(2.) NBiTHsa he nob I are leamed; he is not leamed, nor am I. Efe NA mi Nin
ym ddyegedig; efe Nin yw ddysgedig, mimiau
(3*) Edward is young and deUcate; neu, Edward is young and Edward ii deUcate.
lorwerth Sÿdd ieuanc A llednaìs; neu, lorwerth sydd ieuanc a lorwerth sy
lednais.
(4.) I aaw John and Owen. — Mi wélaÌB loan AO Owain.
Yn y âroddeg yma (4), nid diben y gair and yn unionffyrch yw cydio y geiriau
John and Owen; ei ddiben yw ailadrodd y perwydoiad saw; megys,
I sa/iD John and I saw Owen.
Mi wdais loan ac mi wdai9 Owain.
§ 829. Pan yr ymddengys y cyssyUtiad and fel yn cydio dau enw neu ddau adenw
cymredin (ansoddeb), geUir sicrhau bod y firoddeg naiU ai yn cynnwys dau
berwyddîad mewn un Airf Uuosog, megys,
The king a/nd the queen aa^,
neu ailadroddiad o berwyddiad a grybwyUir unwaitii yn unig, megys.
|
|
|
|
|
(delwedd B4781) (tudalen 173)
|
ñGORADENWAU. 173
Edward ia young and delìcate. 1 8a/w John and Owen.
§830. Mae y bathau eraill o oradenwau cynghydiol yn gyffelyb o ran eu swyddi.
I wonld go to town to-morrow, i/ I had time. Mi awn rr dref yfory, pe cawn
ajnser.
Yma, y gair if a gydia fodd neu sefyllfa yr ail ragenw — /, à'r eiddo y
cyntaf: A. ÿ, cydia ddau fodd gwahanol o fod, perthynol i'r un person neu
beth.
§831.
(1.) I di8like that sauce, becmuíe it is hitter. Anhoffwyf y sibr yna, am ei
fod yn chwerw.
(2,) I prefer this, for its sweetness. ^
Wyf yn dewìs hwn, oherwydd ei bereiddiwch.
Yn y firoddeg gyntaf, y gair because a gydia y geiriau it is âç ídislihe, neu
y ddwy sefyllfa a adroddir gan y perwyddiaîd, Ì8 a dialihe, y rhai ydynt brif
foddau dwy froadeg walianol wedi eu cydio ynghyd gan y cyssylltiad hecau8e.
Trwy adael y cyssyÛtiad allan, fel hyn —
I di8like that sauce; it is bitter, fiurfir dwy wahanol froddeg seml yn un
gymmlyg (complex), § 832. Ỳn yr aü froddeg, y gair for a wasanaetha
ragenw yn ei flFurf adenwol, trwy yr hyn y gweinydda swydd goradenw. Y gair
its sydd aûenw, o'r un ystyr ag o^ tí; gan fod The sweetness ofit, yn
gyfystyr âg its sweetness,
§ 833.
I hope tìicet you may succeed. Wyf yn gobeithio y llwyddwch.
I hope /or your success. — Gobeithìaf am eich Uwyddiant.
Yn y broddegau hyn, mae i'r goradenwau tÌMt a for ystyr cyffelyb, er bod un
Uhat) yn cael ei alw yn gyffiredin, cyssylltiad, a'r llall, arddodiad. Y gair
thaty a gydia yr adenw perwyddol hope a may mcceed; a'r gair for a atddoda
{annex) yr adenw ansoddebol your at yr adenw perwyddol hope. 1 gwahaniaeth
dibwys yma yn natur ei swydd yw yr aonos ei fod yn perthyii i'r pedwerydd
bath o oradenw, gan çi fod o radtt gjmmysgedig rhwng y goradenw syml a wasanaetha
yn unig i un adenw, a'r goradenw cynghydiol a weinydda i gydio dau neu
chwaneg o adenwau. Gwahaniaethwyd y Dath cymmysgedig yma o oradenw â'r gair
atddodol {annexive), ì daangos nas dichon i ddau adenw o wahanol fath gael eu
cydio yn gyfymlyn er ffurfio un adenw lluoBOg, fel d^u adenw perwyddol ©'r un
ystyr, Profa hyn
|
|
|
|
|
(delwedd B4782) (tudalen 174)
|
ñ174 TRYDYDD D08EANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.
y byddai hyn yn fwjr priodol galw y goradeDWau cynghydlol, neu y
cyssylltìaîd, yn adferfau» nag un bath ajrall o oradenw, canys y rhai hyn yw
yr unig fath o oradenw a gyÜwynir yn nolíol at wasaaaeth adenwau perwyddol;
mae y bathau eraìll o oradenwau yn gwasanaethu pob bath o adenwau braidd yn
ddîwahaniaeth.
§ 834. Yn y broddegau a ganlynant, mae y gair since yn yr ail, y trydydd, a*r
pedweryad bath o oradenw, a elwir yn gyfiredin cyssylltiaid, goreinau
(ad^erbs), ac arddodiaid: —
1. Fel cyssylltiad (§820)—
We mugt part, rince it is necessary.
Bhaid i nì ymadael, gcm ei bod yn anghenrheidiol.
2. Felgorair(§821)—
Oar frìendehip commenced long smce. Dechreuodd em cyfeîUach ers talm.
3. Fel arddodiad (§ 822)—
We haye not seen him smce Ohristmas. Nis gwelsom ef cr y Nadolig.
§835. Ëfallai mai y deffiniad egluraf oV gwahanredion hyn yn nodwedd goradenwau
ydyw, bod gorair ar ol yr adenw a wasanaetha, yn gwneyd synwyr cyflawn heb
unrhyw air ychwanegol; bod arddodiad ar ol yr adenw a wasanaetha yn gofyn o
leiaf un enw i gyflawni synwyr yr ymadrodd; a bod cyssylltiad yn gofyn
broddeg gýfan, naill ai yn adroddedig ai yn ddeallemg, i gyflawni ei swydd o
gynghydiad (conneanon): —
(1.) We talk incegdcmüy. — Siaradwn ÿn ddidawl. (2.) We talk to. — Siaradwn
wrth. (8.) We talk íAaí.— Siaradwn fd.
Y froddeg gyntaf, yr hon sy gyflawn, a ddengys bod y goradenw incessantly yn
orair; yr ail froddeg, gan y gofyna, o leiaf, un enw i gyflawni eí synwyr, a
ddengys bod y banyn atddodol to yn arddodiad: gelíid cyflawni y froddeg â'r
rhagenw you, neu ryw enw arall: —
We talk to yow.— Siaradwn wrth-ych.
Y drydedd froddeg, gan nas gellir ei chyflawni âg enw unigol, a ddeng^rs bod
y gair goradenwol yn fanyn oynghydic^ neu gyssyUtíad, ac nid banyn atddodol
yn unig neu arododiad. Gofyna adenw, ac o ganlyniad enw, a waâanaethir gan
|
|
|
|
|
(delwedd B4783) (tudalen 175)
|
ñGOEADENWAU. 17ô
yr adenw hwnw, sef, goiyna âroddeg gyflawn i g^ŵáwni ei nystyr: —
We talk, tJuU you may be amused. — Siaradwn/e^ ycli diddaner.
§ 836. Mae cyssylltiad neu fanyn cynghydiol, nid yn unig yn gofyn enw ac
adenw i gyflawni ei ystyr, ond hefyd ffofyna i'r enw a*r adenw fod yn y
cyflwr enwol. Gall arddomad neu fanyn atddodol, oddef enw ac adenw, neu amryw
enwau ac adenwau i gyflawni ei synwỳr; ond gan y bydd y geiriau hyn
mewn cjäwr israddol, ni fyddant ond atddodoi rr enw a'r adenw blaenorol a
fyddo yn y cyflwr enwol; megys,
We talk to your old friend John Maddock.
Adenwau o wahanol fathau, gan hyny, a atddodir trwy gyfirwng arddodiaid, ac
adenwau o'r un bath a gydir trwy gyfrwng cyssylltiaid; ond digwydda yn fynych
bod yr un banyn goradenwol yn gweini i gyssylltu adenwau o*r un bath, ac i
atddodi aaenWau o wahanol fathau, ac yna a elwir naill ai arddodiaid ai
cyssylltiaid, fel y bo'r achos.
§ 837. Eto, mae yn hawdd gwahaniaethu rhwng y ddau nodwedd, canys, os
atddodol yn unig fydd y banyn gorad- enwol, cyflawna y chwanegiad o'r gair
something ei synwyr; ond, os cynghydiol neu gydiadol fydd, dengys y
chwanegiad o'r gair something na fydd y synwyr yn gyflawn. Byda yn hawad
profi y gyfres ganfynol o fanynau goradenwol wrth y brofeg (experiment) yma:
—
We look /or (something). — Edrychwn wn (rywbeth). We hope/^o^. — Gobeithiwn
mai. We hope ìmt. — Gobeithiwn ond. We fear lest. — Ofnwn rhag,
We fear more íhan (you).— Ofnwn yn fwy na (chwi). We expAct; though. —
Disgwyliwn; er. We expect this, or (that). — Disgwyliwn hyn, neu (hyny). We
shall go, if. — Nyni a awn, os. . We shall go m (something). — Nyni a awn
mevm (rhywbeth). We must go to (London). — Rhaid i ni fyned i (Lundain). We
sháll write, imless. — Bhaid i ni ysgrifenu, oddi-eithr. We must go, since. —
Rhaid i ni fyned, gam^ We have walked since (noon). — Rhodiasom er (canol
dydd).
§ 838. Y banynau or a than yn y gyfres uehod, ydynt gys- syUtiaid, er y geDid
eu cyflawni trwy y chwanegiad o enw unigol, ond nia yw hyny yn diddymu y
rheolr yn unig fPurfìa eithrad perthynol i’r banynau a arwyddant ailadroddiad
|
|
|
|
|
(delwedd B4784) (tudalen 176)
|
ñ176 TBTDTDD DOSBANIAD CTFFREDINOL GEIBIAü.
oV adeiw blaenord!, neu adroddiad o adenw a fyddo ya ddealledig txwy yr enw fydd
yn y cyflwr enwol; megys,
We ezpect this or tliat; sef,
We ezpect thÌB, or ẁe expect that.
We fear more than you; sef,
We fear more than you fear.
T ban^piau y gellid eu cymmeryd mewn cams^îad fel arddocuaid yn y fath
amgylcniadau, ydynt gyssylltiaid braîdd bob amser, y saw} ni wasanaethant
byth megys banynau atddodol yn imig.
§839. Defhyddir v gair both weithiau fel adenw d^mod- iadol, ac weithiau fel
gorair, ond bydd yn hawdd ei wahan- iaetiiu yp. y ddwy sefplfa. ' Mewn
gwirionedd, ni ddylid un amser ei ystyried yn adenw, canys ymddangosiad yn
unû^ o adenw a gymmer trwy effidth adroddiad tolieithol. ^Pan ddywedir,
Bùth Beryants are ill. — Mae 'r dda/u was yn glaf,
mae 'n amlwg y dylid dywedyd,
Both of the serfmtts are ill. — Iftae. ẁtt o'r çnoeiẃmjnglní:
ac yn y sefyllfa yma mae y gair both yn oradenw yn gwasan- aethu y geiriau,
of the sermnta, jt hyn sy gyflwr adenwol neu adenw cyfartaL Pan ddywedir,
They are both feehle and feTerish. Maent yn weinion a thwymynog,^
ystyr y gair hoth yw, at the same Un^e:
They are feeble, and at the êo/fne time, they are feTerish.
Yn y ddwy engraifft mae y swydd yn oradenwol.
§ 840. Ymdíençys bod y banynau bychain hyn wedi peru y ffwdan mwyaf i
ieithegwyr' dysgedig ymhob oes; oanys dywed yr enwog ddoethwr Johnson,
t(
Mae y hanynau ỳmysg poh cenedl yn cael eu defiiyddio gydaV fath
eangder, fel nad hawdd yw eu dwyn dan unrhyw gynllon rheolaidd o eglurhad.
Nid yw yr anhawsder yma yn Uai, nac efiedlai yn fwy, yn y Seisneg nag mewn
ieithoedd eraîll. Mi lafor*
lawni.'
^ D.S...Pan ddilynir y gair hctìi gan amdy megys uchod, ni chyf- ìeithir hoih
i'r Gymmraeg ood anfynych.
|
|
|
|
|
(delwedd B4785) (tudalen 177)
|
ñAEWTDDION A MARCIAU. 177
J841. Mae braidd yn rhyfedd fod profenau (prdhHem») mor syml ag ydyw banynau
iaith wedi dyrysu cymmaint ar enwogion " dysgedig a doetlibwyllus;"
pynag betn am hyny, mae yr adranau hyn, §819--822, yn cynnwys cymlun
rheolaidd o ddosramad banynau pob iaith; a hyáerîr y gall yr efrydydd gael
gwybodaeth drwyadl o'u natur a'u swyddi mewn ymadrodd, trwy gyfrwng yr
eglurhad a roddwy d amynt.
§842. Ynfi^hyfansoadiad ymadrodd, aníynych y mae 'n angenrheidiol archwilio
pa im a fydd goradenw yn gwasan- aethu i gydio dau gyflwr enwol, ynte yn unig
i gynnorth- wyo enw er gweini adenw unigol; ymhoD amgyÌchiad, gwas- anaetha
goradenwau i ddidlweddu adenwau trwy amlygu gradd fewnol modd neu radd
allanol cyssylltiad perthynol; a chymmaint ag a ddylid wybod yn benderfynol
ydyw, bod goreiriau, arddodiaid, a chyssylltîaid yn perthyn i'r un dos- parth
o swyddogaeth yngnyfansoddiad ^eiriau. E.hoddir mwy o eglurhad ar hyn eto
wrth ymdrm â chyfosodiad, a elwir cystrawen (9yntax) goradenwau.
§ 843. Yn awr eir ymlaen i archwilio y pedwerydd dos- parth cyfifredinol o
arwyddion delfrydau, yr hwn sydd o'r un nodwedd ammwysol ag ydyw y bedwaredd
radd bob amser o eiddo yr egwyddor gyffireíunol o ddosraniad a chyfaddasiad.
§ 844. Dilynir yr un egwyddor gyflfredinol o ddosraniad, sydd yn cyfateb i r
geiriau — mewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol — wrth ymdrin â*r
dosparth yma, ag a ddilynwyd yn y dosparthau eraill.
§845. Er nad yw y pedwerydd dosparth cyŵedinol o swyddi ynghyfansoddiad
broddegau, mewn ystyr priodol, yn gyfansoddedig o eiriau; eto, megys y mae r
tri dosparth cyföredinol eraill yn gyfansoddedig o arwyddion delfiydau, felly
hefyd y mae y pedwerydd; yr holl wahaniaeth rhynç- ddynt ydyw, bod y
pedwerydd dosparth yn cael ei adnthio gan arwyddion yn unig, pan yr adrithir
y tri eraiU gan eîriau.
§846. Mae y dosparth yma yn cynnwys yr un nifer o fatiiau ac adraniadau a'r
dospeirth eràiU, fel y gweUr eto.
Y PEDWERYDD DOSPARTH CYFFREDINOL O ARWYDDION DELFRYDAU. Dejffmiad Arwyddion a
Marciau,
§847. Yn y dosparth cyflfredinol yma o arwyddion, ad- rithir rhai gan farciau
pennodol, ac eraUl gan nodwedd
N
|
|
|
|
|
(delwedd B4786) (tudalen 178)
|
ñ178 PEDWEBYDD DOSBANIAD CTFFEEDINOL GEIBIAU.
^
neiUtuol o ynganìad yn y geiriau yr effeithiant amvnt; ond mewn Uawer o
engreifitiau, gadewir allan y naìll aT llall o'r moddau arwyddocaol hyn, o
ysgrifeniad ac argraffiad ar- wyddion geinol delfrydau.
§848. Wrth ddosranu yr arwyddion hyn a effeithìant ar ystyr geiriau mewn
hroddegau, rhaid peidio eu cymmysgu a'r rhai a effeithiant yn unig ar
awyddocâd llythyrenau mewn sillau, Aac â'r rhai a ddynodant gyfeiriadau
ymylnodol {marfftnal), &c. Rhoddir taâen fer o r rhai olaf hyn, ym-
mlaenaf, ac yna, prysurir i ymdrin yn fyr â'r lleill.
YB ABWTDDION ABFEBOL NAD EFFEITHIANT YN UNIONGYBCH AB GYFANSODDIAD
CYFFBEDINOL GEIBIAU.
§849. Arwyddion gwahanredol Uythyrenau.
Didolnod — ^Diseresis, " (aërial). Himod — Long, ' (före). Bymod —
Brave, á, (fát).
§ 850. Arwyddion cyfeiriadol mewn cyfamoddiad.
Gwallnod — Caret, a Serenig — Asterisc, * Bideg— Ohelisfc, f Bêr— Dagger, í
Dyblin— Parallel, §
§851. Heblaw y pum arwydd cyfeiriadol yna, mae eraiU mewn arferíad; megys y
rhifau 1, 2, 3, &c., ac weithiau y Uythyrenau a, b, c^ &c. Defnyddir
hwynt oll i'r un diben, oddi eithr y gwalhiod, yr hwn yn gjŵedin a
gyfyngir î ddynodi Uythyrenau a geiríau a adewir allan yn amryfüs o
ysgrífenwaith, a*r lleoedd priodol iV cyflëu.
§ 852. Yr arwyddion a effeithiant ar ystyr geiriau mewn ymadroddion a welir
yn y tafleni a ganlynant. Trwy gym- nwyso yr egwyddor gyflredinol o
gyiadaasiad at ddosraniad y dosparth cyífredinol yma o arwyddion delfrydau,
canfyddir yr adrithir y swyddi mewnol gan wahanol fathau o acan; y swyddi
allanol, gan wahannodiad; y swyddi cynMnysgedig, gan bwysleisiad; a*r swyddi
ammwysol, gan arwyddion atddodoí.
Y hath cyntaý o arwyddion: Stoyddi meumoL
§853. Aceniad.
1. Acan fewnol — Intrinsic accent "\
2. Acan allanol — Extrinsic accent y ^ * Xr
3. Acan bwysiadol — Emphatic accent f
4. Acan adlawiadol — Secondary accent ^
i
|
|
|
|
|
(delwedd B4787) (tudalen 179)
|
ñAEWYDDION A MARCIAU. 179
í> ailfath arwyddion: Sioyddi aUanoU
§ 854. Gwahannodiad (Punctuation).
1. Y gwahannod, neu ostegiad mewnol.^
2. Y dìweddnod, neu ostegiad allanol.*
3. Y goddiweddnod, nea ostegiad cymmysgedig.*
4. Nodau tonyddiadj neu oitegiad anmiwysol.*
y trydydd hath o arwyddion; Swyddi cymmysyediy,
§ 855. Pwysleiẃid (Emphasis).
1. Pwysleisiad mewnol.*
2. Pwysleifliad allanol^*
3. Pwysleisiad perthynol.''
4. Pwysleisiad dynocüadol.'
Y pedwerydd hath o anoyddion: Swyddi ammwysol,
§ 856. Atddodiad (Annexation).
1. T cyssylltnod, neu ddolen fewnol.*
2. Y wahansang, neu ddolen fdlanol.^**
3. Y cjplysnod, neu ddolen gymmysgedig.^^
4. Y tolnod, neu ddolen ammwysol.^^
ACENIAD.
§857. Y bath cyntaf o arwyddion a ddynoda wahanoi fathau o swydd fewnol, am
yr effeithir ar ystyr yr un gair trwy osod yr acan ar wahanol sillau, megys
yn y geiriau contrac^ a con'tract, Ni ddefiiyddir arwyddion aceniad ond
anfynych mewn llyfrau, oddi eithr mewn grammadegau a geiriaduron; a chan fod
ychydig gyfarwyddiadau wedi eu rhoddi eisys ar aceniad yn y rhan gyntaf o'r
llyfr hwn, ni chaniata lle i helaethu yma ar y pwnc: efallai y ceir arfod yn
fuan eto, i osod eglurhad cỳäawn a desebol (systematic) ar holl
gangenau ewyddor iaitn, ger bron y Cymmry.
§ 858. Sylwyd lawer gwaith wrth ymdrin â r tri dosparth arall o arwydmon
delfrydau— enw, adenw, a goradenw, nad
1 Comma, or internal paiuse.
* Period, or external pause.
^ Semi-period, or mixt pause.
* Notes of intonation, or ambiguoui pauie. ^ Intrinsic emphasis.
* Extrinsic emnhasis. ''Belatiye emphasis.
* Indicatiye emphasis.
* Hyphen, or intemal link.
^^ Parenthesis, or external link. ^^ Brace, or mixt link. ^' Apostrophe, or
ambiguous link.
N 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4788) (tudalen 180)
|
ñ180 PEDWEEYDD DOSRANIAD CYFFREDINOL GEIEIAU.
vw yr isadraniadau o nemmor bwys, ond y mae 'r dosparth hwn, y pedwerydd, yn
wahanol j yma, nid yw yr adraniad- au mor ddyrys ag eiddo y lleül, ac y maent
yn fwy delh- yddiol mewn ymarferiad. Byddai yn hawdd aoranu y bath cyntaf,
aceniad, yn gystal a'r tri bath arall; ond oherwydd yr hyn a ddywedwyd eiays,
§ 857, eir ymlaen yn ddîoed at yr aU fath o arwyddion a ddynoda swydd
allanol, gostegiad, gwahannodiad (punctmtton)^ a thônyddiad (tntomtion),
§ 859. Yr ailfath o artoyddion: Otoàhannodiad.
1. Oostegiad mewnol^ ChDohanmd,^
1. Nôd cyweirlais: anadliad (,).'
2. Nôd gwahaniad: beibiad gwabanredol (,).^
8. Nôd addoediad: heibiad pur wahanredol {, —;).* 4. Nôd gwahanrediad dosparthranol
(, — ).*
2. Ooftegiad aUamlJ' DiweddmdJ
1. Diweddnod broddeg berthynol (.).'
2. Diweddnod gwahamad pur wahanredol (.).^*
3. Diweddnod gwahaniad goddosparthranoì (.).^^
4. Diweddnod gorphenol neu ddosparthranol (. — )."
8. Oosteffiad cymmysgedig,^ Oo-ddiweddnod^*
1. Go-ddiweddnod byr aelodau cyflawn (,;)."
2. Go-ddiweddnod mr aelodau cyflawn (;).^* 8. Go-ddìweddnod aelodau
adgyflenwadol {:)," 4. Go-ddiweddnod dOBparthranol (; —: — ),"
4. Oostegiad a/m/mwysol^^ Nodau tonyddiad.*^
1. Tônau attyniadol (?)."
2. Tônau gwrthyriol (?)."
3. Tônau canoHg {\).^
4. Tônau ammwysol (^).**
^ Intemal pause. ^' Final or paragraphic period.
* Comma. ^^ Mixt pause. ' Mark of cadence: respiration. " Semi-period.
* Mark of separation: dìstinct ^ Semi-period of short complete grouping.
members.
*Mark of Buspension: verydi8- "Semi-period of long complete tinct
groupîng. members.
* Mark of paragraphic distinct- " Semi-periodof repletable mem- ion.
bers.
^ Extemal pause. ^" Paragraphic semi-period.
••Period. *• Ambiguous pause.
* Period of a relative sentence. " Notes of intonation. " Period of
a very distinct separ- "^ Attractive tones.
ation. '' Bepulsiye tones.
** Period of a semi-paragraphic " Neutral tones. separation. **
Ambiguous tonei.
arwyddion a marciaü. 181
Deffiniad Isadraniadau Gwahannodiad.
Y Chjoahannod,
§860. Y gwah^nod a ddynoda ostegiad mewnol cyn- nwysfaWT; oble^d ^asanaetna î
wahaniaethu un gair neu res eiriau oddi wrm arall, mewn broddeg; megys —
Oertûnly, in cases of doubt, we sliould pause to reflect. Tn ddîau, mewn
acbosion o amheaaetü> dylem orphwys i ad- ystyried.
§861. Wrth ddosranu swyddi gwahannodiad, canfyddir bod y gwahannod yn cael ei
ddemyddio i arwyddo amryw raddau gostegiad a gwahaniad. Mae ei swydd yn
cynnwys pedwar, o leiaf, o amrywiadau: —
|
|
|
|
|
(delwedd B4789) (tudalen 181)
|
ñ(181) 1. Dynoda ostegiaa pur fyr yn unig i
gymmeryd anadl, heb berthyn ì walmniad amryfal adfroddau {clames).
2. Dynoda ostegiad a gwahaniad, yr hyn ydyw ei brif swydd. Hyny yw — gwahana
heibiau pennoaol o eiriau mewn broddeg hir, er rhoddi amser i'r llefarydd i
ynganu yn bwyllig ac er cynnorthwyo y gwrandawydd i wahaniaethu pob rhan o'r
sîcrhad {affirmatìon) cyflfredinol.
3. Dynoda ostegiad hwy na ch^&edin, ar ddiwedd ael- odau pur hirion a
chymmlyg, na ffiirfiant, pan yn unigol, synwyr cyflawn; ac am hyny, na
ddylent gael eu gwahanu gan o-ddiweddnodau, megys pe byddent yn aelodau
cyflawn o froddeg gyfansawdd. llellir nodi y swydd yma â gwahan- nod neu à
throddlin (dash)» Tn y dyfyniad canlynol ceir engraiflt o'r gostegiad tan
sylw ar ol aelod anghyflawn broddeg: —
To nile with your coimsel three mighty reaUns; to decline no labonrs, to
yield to no blandîshments of pleasm^; to spmn ihe pageantries of wealth and
power; these are difficulties in compar' Ì8on with which, those of war are
the mere leyities of play.^
Yn y froddeg hon defnyddir tri go-ddiweddnod i nodi gostegiadau hirion, lle
naa yw y synwyr yn gyflawn; a hyny ydyw, neu a ddylai fod, un o swyddi y
gwahannod neu osteg- laa mewnol. Yn ol y deffiniadau yma, fel hyn y buasai
gwahannodiad y froddeg uchod yn gywir: —
To nüe with your counsel three mighty reahns, to decline no labours, to yield
to no blandishments of pleasure^ to spum the pageantries of wealth and power
— ^these are difficulties incomparison with which those of war are the mere
lcTÌties of play.
* Qan fod y lle mor brin, ac y çall yr efrydydd ganfod y gwahan- iaeth
yngwahannodiad yr engreifitiau Seisnig, gadewir hwynt heb eaeyfieithtt.
|
|
|
|
|
(delwedd B4790) (tudalen 182)
|
ñ182 PEDWERTDD DOSRANIAD CYFFREDINOL GEIRIÂU.
Neu, ^Uasid rhoi gwahannod ar ol ^^power,^ yn lle y droddhn, ac ni fuasai
eo-ddiweddnod yn y fan yma mor amhriodol ag yn y lleoedd erailL Gwahanol
amrywiadau y go-ddiweddnod a ddylent gael eu defìiyddio yn uniff lle y bo 'r
synwyr vn gyflawn; ond, gan y demyddir go-ddiwedd- nod yn fynycn yn lle
gwahannod i adrithio gostegiad hir ar ol aelod anghynawn broddeg, rhaid
cydymfiwfio â'r arferiad yn gystal ag a'r un gwrthwynebol, sef defhyddio
gwahannod 1 adrithio gostegiad byr ar ol aelod cyfiawn. Daw y gwahanredion
hyn yn fwy amlwgpan eglurir y gwahaniaeth rhwng broddegau cymmlye a rhai
cyfansawdd.
4. Defhyddir gwahannod i ddynodi gostegiad pur wahan- iaethol ynghyda bath o
wahaniad dosparthranol (paragraph- ic), Mae Y bath yma o ostegiad a gwahaniad
yn dynodì aelod arwemiol neu droddiadol {transtttonal) broddeg, yn
Samlwg na*r trydydd bath o ostegiad, y sylwyd amo od. (>ir enffrâim o'r
swydd yma o*r eiado gwahannod yu y fì*oddeg gamynol: —
** The present tense eipresses what some persoii or thing now does; as, — ' I
am wrümg a gra/m/imr* **
Yma y goradenw ««, sydd aelod neu swydd arweiniol a wahenir oddi wrth y
froddeg ganlynol, yr non y gaUasid ei hysgrifenu mewn dosparthran {paragraph)
wahanol; ac oherwydd hyny y chwanegwyd ífìneU fer, a elwir yma dos- parthhn
{paragraphic line), ar ol y gwahannod er djniodi gwahaniad dospaithranol.
Defhyddir y duU yma pan dde- wisir arbed lle trwy beidio dechreu dosparthnm newydd.
Tybia rhai mai yn yr amgylchiad yma yn imig y gellir defhyddio y Uinell ( — )
yn briodol, ond ymdrechir dangos wrth ymdrm â chyfosodiad {sgnthesis, neu
6yntax) bod y fath dyb yn anghywir.
Y Diweddnod,
§ 862. Y diweddnod a adrithia ostegiad aUanol a ddengys wahaniad y naiU
âroddeg gyfiawn oddiwrth y UaU; megys,
In cases of doubt, we should pause to reflect. It is better to be undecided,
than fanaticaUy superstitioos.
§ 863. Canfyddir pedwar amrywiad yn swydd y diwedd- nod neu nôd gwahaniad a gostegiad
aUanol, cystal ag yn yr eiddo gp^ahannod neu ostegiad a gwahaniad mewnol
(§859). Mae nedwar amrywiad swydd y diweddnod yn cael eu defnyddio yn §874.
Eglurir hwynt yn bresennol mewn
|
|
|
|
|
(delwedd B4791) (tudalen 183)
|
ñARWTDDION A MARCIAÜ. 183
dull gwrthdroawl, yn ol eu cyflead pennodol yn y daflen, §859, gan ddechreu
gyda'r pedwerydd a diweddu gyda*r cyntaf.
1. Y diweddnod gorphenol neu ddosparthranol yw yr un a gynnwYS haib ' gyflawn
o gyfanwersi,'* ac a'u ffwahana oddi wrth yr naib neu y ddosparthran nesaf.
Diweodnod o'r bath yma yw y diweddaf ona un yn § 874. Dywedwyd eisys pan y
dymunir cynnilo lle, y defhyddir dosparthlin i ddynodi y gwahaniad yma o
heibiau, yn lle dechreu dosparthran newydd.
2. Y diweddnod o wahaniad ço-ddosparthranol, a ddy- noda fath o is-haib o
gyfanwersi, nad ystyrir yn ddigon pwysig i ffurfìo haib neu ddosparthran
wahaniaethol. i n y §874, a eglura v pedwerydd bath o bwysleisiad, mae pedair
is-haib o gyíanwersi a wahanir gan ddiweddnodau o natur go-ddospartnranol, yr
hon adran a fwriedir fei engraifft i egluro y demniad yma; heblaw y pwnc sy
dan sylw yno. Yr is-haib gyntaf yn yr adran hono a nodir âg (a), yr ail â
(6), y drydedd à (c), a'r bedwaredd â (íí), yr hon a ddilyna ddiweddnod
gorphenol neu ddosparthranol (. — ). Gwel uchod, 1. Hefyd, § 859, 2. Yr
is-haib olaf yn § 874, a Çynnwys ddim ond \m froddeg, ac a derfyna yr holl
gynnull- 18 d o gyfanwersi.
3. Mae tair cyfanwers yr is-haib gyntaf— (a), lle y ceir engraifil o ail
amrywiad y diweddnod (§859, 2), yn bur wsSianiaethol oddi wrth eu gilydd, a
gellid fiurfio y diwedd- nodau neu y marciau a'u ^ahanant yn y fath ddull ag
i adrìthio y cyfiyw wahanrediad annibynol; a gellid gwahanu is-heibiau a
dosparthranau cyfan â marciau o wahanol fiurf- îad. Gwir y dynodir haib neu
ddosparthran gyflawn naiU ai â dosparthlin, megys ar ol y drydedd is-haib a
ddynodir â (c) yn yr adran tan sylw, neu drwy ddechreu dosparthran newyud;
ond gwahaniadau is-heibiau, cyfanwersi gwahanol a broddegau perthynol a
ddynodir oU â'r un arwydd, sef diweddnod.
4. Mae taîr cyfanwers gyntaf y drydedd is-haib (c) yu § 874, lle y ceir
engraiffl o amrywiad cyntaf y dìweddnod, yn dwyn Uawer agosach perthynas i'w
güydd nag i'r ddwy froddeg sydd yn eu düyn yn yr un is-haib; ond afreidiol yw
manylu ar yr is-adraniadau hyn, gan y gwaiianir hwynt oU mewn ymaríeriad â*r
un arwydd, sef diweddnod.
' ŵíHfp—cnud, 8wp, cynntiUiad.
' Pmoií— ymadrodd o'i ddechreuad hyd ddiweddnod.
|
|
|
|
|
(delwedd B4792) (tudalen 184)
|
ñ184 PEDWEETDD DOSBANIAD CTFFREDINOL OEIBIAU.
T Oíhdditoeddnod.
§864. Mae pedwar amrywiad y go-ddiweddnod neu y gostegiad cymmysçedig (§ 859,
3) yr un mor nodadwy a'r eiddo y gwahannod a*r diweddnod.
1. Mae i amrywiad cyntaf y goddiweddnod ddau farc — ^y gwahannod (,) a'r
adwahannod (;).* Y gwahannod a ddefhyddir fynychaf i weini y swydd yma o'r
eiddo ço- ddiweddnod: dynoda ostegiad byr ar ddiwedd broddeg gyflawn a
gyssylltir à rhai eraill yn un froddeg gyfansawdd; niegys —
James has been ¥ery ill, but he is improTÌDg now.
Yma y mae dau aelod cyflawn, y sawl ni wahanir gan farc cyfiredin
go-ddiweddnod, er y gallai gael ei wabanu felly; ond, megys y sylwyd eisys (§
861, 3), y gwahannod a ddem- yddir yn gyffiredinol yn lle y go-ddiweddnod i
wahanu aelodau byrion broddeff iryfansawdd, a'r iFO-ddiweddnod a ddefhyddií
yn gyffredâor yn lle y çwahtnnod i wahanu aelodau pur gymmlyg o'r eiddo
broddeg ffymmlyg. Mae hyd y gostegiad yn cael mwy o sylw na swyaâ y
çwahaniad, yn y defiiyddiad cyŵe^iin o'r gwahannod a r go-ddiweddnod.
2. Marc aü amrywiad swydd y go-ddiweddnod yw adwa- hannod (§ 859, 3), a'i
brif ddefnydd yw dynodi gostegiad pennodol a çwahaniad aelodau cymmlyg
broddeç g^an- sawdd. Gellir eçluro hyn trwy wneyd dwy âroddeg seml yn un
gyfansawdd; fel yma,
In cases of donbt, we shonld panse to reflect; for it is better to be
undecided, tban fanatically superstitious.
3. Marc trydydd amrywiad y go-ddiweddnod a elwir yn gyffiredin gorwahannod,^
(§859, 3), yr hwn a ddefiiyddir i ddangos bod broddeg eisys yn çyflawn, ond y
goddefo aelod chwanegol iV gwneyd yn hollol adgyflawn; megys —
I should yery much like to trayel in the East, and obserre the manners of
unciyìlized nations; but I cannot this year: next year, perhaps I may.
Gellir 8)rlwi, wrth fyned heibio, mai prin ymae sefyUfa bres- ennol iaith yn
gofyn i'r gorwahannod gael ei ddefiiyddio o gwbl. Gellir defìiyddio naill ai
adwahannod ai diweddnod yn ci le braidd bob amser; megys, er engraifit, y
defiiyddiwyd diweddnod yn ei le yn yr ymadrodd yma, ar ol y geiriau — "o
gwbl." Ond, gofynai sefyllfa Derffaith gwabannodiad
* SmicoUm, « Colon.
|
|
|
|
|
(delwedd B4793) (tudalen 185)
|
ñAEWTDDION A MAECIAU. 185
bedwar o leiaf o amrywiadau i bob un o*r pedwar marc sydd yn awr mewn
arferiad, megys y dangosir yn fyr yn y deffin- ladau yma.
4. Pedwerydd amrywiad y go-ddiweddnod sy gyffelyb î bedwaredd swydd v
gwahannod (§861, 4) a'r diweddiiod r863, 1) — dynoda iath o wahaniad
dosparthranol a ofyna ddosparüilin pan na ddechreuo yr haib neu ddosparthran
newydd à llinell wahanol; megys yn yr engraifil ganiynol: —
'^Let us a8k our conscience the (^uestion pat by Socrates; — ' Suppose/ saya
he, ' an ass should kick me, would it be right or becoming in me to kick him
again?' "
Gwelir yma ddwy engraiffit o'r go-ddiweddnod dosparthranol — ^un ar ol y gair
"ffanlÿnol," a'r Uall ar ol y gair " Socrates" Mae y ddau
nôd yn ateb yr un diben yn hollol — cynnilo lle (§ 863, 1), a gall yr
ysgmenydd arfer yr un a ddewiso: tybir mai y blaenaf a ddefnyadir yn fwyaf
cyf&edin.
Nodau Tonyddiad,
§865. Nodau tonyddiad a adrithiant radd ammwysol o ostegiad, oblegid gosodir
hwynt weithiau ar ol un gair syml, weithiau ar ol broddeg gyflawn, ac
weithiau ynghanoí broddeg g^ansawdd. Dau farc gwahanol sy mewn arferiad
cyffiredin i ddynodi holl amrywiadau tonyddiad (§859,4), ac y mae 'r ddau
arwydd hyn, rhyfeddnod (\y a ^ofynnod (?), yn fwy neu lai amhennodol o ran eu
swyddi yn adritiiio gostegiad a gwahanîad. Mewn gwirionedd, mae yn anhawdd
seíydm graddau pennodol o ostegiad i'r naUl na 'r Ucdl o arwyddion gwahannodiad,
oblegid geUir eu hamrywio oU yn ol y cyflymder neu yr arafedd a ddichon
nodweddu gwahanol arddimiau parabUad; ond gellir flurfio bath o raddeg gy-
£&edinol o'u cymmeintiolaeth (proportion) perthynol, megys y gweUr yn yr
adran ganlynol: —
§866. Os tybir bod amrywiad cyntaf y gwahannod yn gyfartal i ostegiad o
hanner eiUad, geUir ystyried yr ail am- rywiad yn gyfartal i un eUìad, y
trydydd i ddau eiliad, a'r pedwerydd i eiHad a haner. Gellir ystyried pedwar
amrywiad y goddiweddnod yn gyfartal i un eiUad, eíliad a haner, dau eihad, a
thri eiüad. Pedwar amrywiad y diweddnod, neu nôd cyflawn çwahaniad, a
ystyriryn ffyfartali dri, pedwar, pump, a chwecn eiUad. Nodau tonyddiad a
amrywir o ran hyd
Sostegiad yn ol symmudiadau y nwyd a ddynodant, ac y mae effinio eu
nodweddion cyffireoinol yn perthyn yn fwy priod- ol i areitheg nag i reolau
syml geiryddiaeth. Ýn awr, sylwir ar y trydydd bath o arwyddion.
* Hote of admẁation, * Note of interrogation.
|
|
|
|
|
(delwedd B4794) (tudalen 186)
|
ñ186 pedwerydd dosraniad cyffredinol geiriaü.
Taflen o Amrywiadaü Pwysleisiad. § 867. Y trydydd bath o arwÿddion:
Pwysleisiad,
1. PwYSLBisiAD MBWNOL (PwysUisiad grymuoC).^
1. Tônau attyniadol y llals. — Attractiye tonefl of Toice.
2. Tônau gwrthyriol y Uais. — BepnlsÌTe tones of Toice.
3. Tônau canolig y llais. — Neutral tones of Toice.
4. Tônau ammwysol y llais. — Ambiguous tones of Toice.
2. PwYSLEisiAD ALLANOL (Pwysleisiod sywwyrol).*
1. Perthynas gyfateboL — Analogous relatÌTeness.
2. Perthynas gyferbynioL — Contrasted relatÌTeness.
3. Perthynas wrthredoL — Contrary relatÌTeness.
4. Perthynaa ganolig. — Neutral relatÌTeness.
3. PwTSLBisiAD PBRTHTNOL (Pwysleisiod darostynffol) ,'
1. Eglurhad. — lUustration.
2. Dyfrniad. — Quotation.
3. C^Dwylliad. — Allusion.
4. Aiíddywediad. — Repetition.
4. PwYSLEisiAD DTNODIADOL (Pwysleísiod comoliff).*
1. Dynodiad pennodoL — Definite indication.
2. Dynodiad amhennodoL — Indefinite iudication.
3. Dynodiad perthynoL — RelatÌTe indication.
4. Dynodiad canolig. — Neutral indication.
Deffiniad isadraniadau Pwysleisiad.
§ 868. Y trydydd bath o arwyddion, a elwîr pwysleisîad, a adrithia swydd
gymmysgedig, gan y cyfranoga o nodwedd. allanol a mewnol, ac effeithia ar
ystyr broddeg gyfan, trwy osod pwys neilltuol ar air neiUtuol.
§869. Y bath cyntaf o bwysleisiad (§867, 1) a effeithîa ar air unigol mewn
broddeg, fel yr effeithia y bath cyntaf o aceniad ar siU unigol mewn gair heb
gyfeiriad uniongyrcli at yr un arall. Yn yr engraifft ganlynol, mae i bob un
o'r geiriau îtaledîg bwysleisiad a rodda rym neilltuol o sicrhad i'r holl
íroddeg.
I do dislike rdigious controTersy.
§870. Gall gair a wahaniaethir trwy ei gynanu yn fwy grymus na 'r gweddiU,
gael ei wahaniaethufelhynâphedair o dônau gwahanol y llais: yr attyniadol,
yr. wrthyriol, y gan- olig, a'r ammwTsol neu amnennodol.
§871. Yr ail fath o bwysleisiad (§867, 2) a gyferbynîa amryw eiriau mewn
broddeg, megys yn yr engreifftìau isod.
^ Emphasis of force. ' Subdued emphasis.
* Emphaeis of sense. * Neutral emphasis.
|
|
|
|
|
(delwedd B4795) (tudalen 187)
|
ñARWTDDION A MARCIAU. 187
I do dislike religìous controTersy, because it saTOurs more fre- quently of
TMiatal aberration than of chxí/rìt<iblcfeeUng,
Yn yr aelod olaf o*r froddeg hon, y geiriau mentàl àberration a charitable
feelinç a gyferbynir yn bwysleisiadol; ond yn y geirîau do a religiom o*r
aelod blaenaf, nid oes i'r pwysleisiad gyfeiriad allanol at gyferbyniad
cydberthynoL
§872. Gellir amrywio çeiriau a feddant bwysleisiad yn gyfatebol i elriau
pwysleisiol ereill yn yr un froddeg, yn bedair gradd wahanol, yn ol
cydberthynas yr ystyr.
1. Gall geiriau pwysíeisiol a fyddont yn gyfatebol fod o gyffelyb ystyr,
megys yn y froddeg ganlynol: —
We prefer lAmdon to Paris.
Yma mae y geirîau pwysleîsiol London a Paris yn gyffelyb o ran graddau eu
heangedd, gan fod y ddau yn perthyn i ddi- nasoedd pur fawrion. Byddaî yn
amhriodol dywedyd
We prefer lAmdon to Frcmce,
am nad yw graddau cymhariaeth yn gyfatebol rhwng dinas \migol a theymas
gyfan.
2. GaU geiriau pwysleisiol broddeg a fyddont yn gyfatebol fod yn gyferbyniol
o ran ystyr, megys yn yr engraifft yma: —
We prefer the smaU to the great, ot, the smaUest to the greatest,
3. Grall pwysleisiad cyfatebol fod ar eiriau o ystyr gwrth- redol yn hytrach
na chyferbyniol yn y froddeg hon; mae y geiriau " gwrthredol " a **
chyferbyniol" yn cyfateb iV gilydd mewn gradd wrthredol ac nid
cyferbyniol o gymhariaeth. Gellir dywedyd yr im modd am y ddau air
pwysíeisiol yn y froddeg ganlynol: —
They are more leamed than toiae,
4. Gellir ystyried gradd cyfatebiad yn ganolig pan adroddir gair yn y fath
fodd ag i arwyddo cymhariad cymhlethol â gaîr arall nas adroddir. Er
engraifft: —
Gold is scarce ', a Uon is bold; the lion is master.
Yn y broddegau hyn, mae graddau pennodol o gymhariad i'w deall heb gael eu
hadrodd. Pan ddjrwedir, gold is scarce — aur sy brin — cymharir sefyllfa
bresennol pethau à'r hyn a fu, pan nad oedd aur yn brin. Pan ddywedir a lion
is hold — ^Uew sydd hyf — cymharir yr adryw hyny o anifel âg adrywiau ereîU
nad ydynt nodedig am eu hyfder. Pan ddywedir, the lion Ì8 master — ^y llew sy
feistr — ^mae yn amlwg y cyfeirir at ryw anifel araU a feistrolir gan y llew.
|
|
|
|
|
(delwedd B4796) (tudalen 188)
|
ñ188 PEDWERYDD DOSPARTH CYFFREDINOL GEIRIAU.
§ 873. Y trydydd bath o bwysleisiad a adrithia swydd gym- mysgedig o
ddynodiad neiUtuol, a wahaniaetha aîr neu ofrawdd ( phrase) oddi wrth y rhai
y byddo yn gyssylltiedig â hwynt. Gan fod y gair pwysleisiad yn arwyddo modd
neilltuol o seíydlu y sylw ar ryw eiriau neu ranau o froddeg, gellir ei
gymeryd mewn ystyr ychydig eangach, i arwyddo nôd o sylw neilltuol, nid yn
unig trwy ynganiad grymus, ond hefrd trwy ddulliau eraill o ddynodiaa
pennodol. Yn ol y demniad yma, gellir nodi pedwar bath o ddynodiad pwys-
leîsiol, megys y gwelir yn y daflen, § 867, a phedwar amryw- iad ymhob oath.
Y bath sy dan sylw yn bresennol a elwir pwysleisiad perthynol, a*i amrywiadau
a wahaniaethir fel hyn: —
1. Rhoddir gradd berthynol o bwysleisiad neu sylw nelltuol i'r geiriau neu
i’r heibiau o eiriau a wasanaethant fel engreifitiau o reolau pennodol, neu
egluriadau o egwyddorion neilltuol.
2. Gelwir gradd neilltuol o sylw at y gdriau a'r broddegau a ddyfynir o
awdwyr eraiU, a hynodir y dyfyniadau hyny yn arbenig à dyfynnodau ("
"), a elwir gan rai, " Ehagwahan- dro." Yn yr adranau
bíaenorol, §869 — 872, cystal ag mewn amryw fanau eraill, defiiyddiwyd
arwyddion dyfyniaa i osod pwys neilltuol ar froddegau cyfan er dan^os y
bwriedid hwynt fel egluriadau arbenigol. Er mai egiuriadau yn unig ydyw yr
engreiâliau crybwyUedig, eto gaUasent fod yn ddpyiiiadau ar yr un pryd.
3. Mae i bwysleisiad perthynol amrywiad araU a eUir ei alw crybwyUiad neu
crybwylínod. Y crybwyUiad a dd^yddir i ddynodi edryf neu öynnoneU neilítuol
rhyw ddeffinladau, ac a farcir yn gyâredin à rhagwahandro sengl (< ') fel
hyn —
" We fear that a great number of the 'finest pisantry in the world * wiU
be reduced to the most horrìd state of priyation m consequence of the crops
failing this year in Ireland."
Yma y geiriau ^^Jmesi msantry tn the world" a ddeâiyddir fel crybwyUiad o
eirweddiad (phraseology) O'ConneU.
4. tedwerydd amrywiad pwysleisiad perthynol, a elwir yma aüadroddiad, a
ddefiiyddjr weithiau mewn amgylchiadau o sicrhad pur bennodol, megys —
JRtcÄ people may neglect religion; rich people may neglect morality; rich
people may tamper with the law; in foct, rtchpeople may do as they like, but
the poor must be strictly boundto do their duty to society.
|
|
|
|
|
(delwedd B4797) (tudalen 189)
|
ñARWYDDION A MAHCIAU. 189
§874. (a) Y pedwerydd bath o bwysleisiad, a elwir dynodiadol, sydd o natur
ammwysol, ac a adrithir gan y marciau arfodol (conventional) a ddynodant
wahanrediad cyŵedinol rhwng geiriau ac adfiroddau j a chynnwys bedwar
amrywîad — dynoCuad pennodol, amhennodol, perthynol, a chanolig. Y radd
bennodol a berthyn i’r geiriau a'r adfroddau (clames) a wahimiaethir gan
wahanol lythyrenau mewn argraff, a chan danlinellau mewn ysgrifen. Pan roddir
dim ond un linell dan air mewn ysgpfen, bydd yn gyfartal â gair argraffediff
â Uythyrenau Italaidd; pan roadir dwy linell dan air ysgrifenedig, bydd yn gyfertal
âg un a argreffir â man lythyrenaü PENIGOL; pan roddir chwaneg o linellau dan
air ysgrifenedig, arwyddant y dylai fod mewn LLYTHYÍIENAU BHASACH, a bod y
pwyslais yn fwy nodedig. ( J) Y radd amhennodol o ddynoaiaa pwysleisiol a
berthyn i'r geîriau a wahaniaethir oddi wrth eraill trwy gael llythyren
benigol ar eu dechreu. Y dynodiad neilltuol yma trwy gyfrwng dechreuoliaid
penigol (capital initiah) a eglurir yn yt adran nesaf. (c^ Y radd berthynol o
ddynodiad a berthyn i'r ffiigrau, ar arwyddion a ddynodant wahanol raddau
cynnwysiad mewn tafleni dosraniadol. Er engraiffit; yn y tafleni a gynnwysant
y gwahanol fathau o arwyddion a eglurir yn bresennol, y dosparth cyfiredinol
a renir yn gyntaf yn bedwar bath (§853 — 856), a phob bath yn bedwar rhyw (§
859 a 867), a phob rhjrw yn bedwar adryw neu amrywiad, fel y dençys yr un
tafleni. Yn awr, y rhimodau 1, 2, 3, 4, a ddefnyddur yünhob un o*r graddau
gwahanol hyn o gyfraniad, ac am hyny rhaid dangos eu gwahanredion. Nid oes
trefh bur reolaiad i wahaniaethu y gwahanredion perthynol hyn o ddynodiad
mewn ymarferiad; ond gellid dynodi y rhaniad cyntaf â'r llythyrenau A, B, c,
D; a'r ail â*r laf, 2il, 3ydd, à*r 4ydd rhyw o'r bath A; a'r trydydd â P, 2«,
3», 4«, i adrithio pedwar adryw y rhyw a berthyn i'r bath A, ac feíly am bob
un o*r rhaniaaau a*r adraniadau. Weithion, canfyddir y dylid cael trefii
reolaidd i adrithio graddau perthynol dynodiad, fel y gellid ar unwaith
adnaood nodwedd cyffi'edinol cystal ag ar benigol deffiniadau a dynodiadau
nellltuoL^ {d) Y radd çanolig o ddynodiad neilltuol a gymhwysir at y geiriau
a nodir â marc cyfeiriad, megys y diweddnod a wanana y froddeg yma oddi wrth
y rhai a'i rhagflaenant.
§ 875. Am y radd amnennodol neu ammwysol o ddynodiad pwysleisiol, y
cyfeiriwyd ati uchod, § 874 (J), yr hoíl eirîau a ádrithiant ddynion neu
bethau nodedig a wahaniaethir
^ Edryeh yr eglurhad ar y gwahanol ddiweddiiodallj § 868.
|
|
|
|
|
(delwedd B4798) (tudalen 190)
|
ñ190 PEDWEBYDD DOSRANIAD CYFFBEDINOL OEIBIAU.
gan lythyren benigol ar eu dechreu; megys, y Brenîn, y Cadmdog, y Tywysogî
Llundain, Paris, Caergybi; Lloegr, Cymmru, Fmdnc; Dwyrain, Gorllewin,
Gogledd, De; loan, lago, Arthur, &c. Yn e^^edin rhoddir gair cyflawn yn nechreu
pob llyfr, ac weitmau yn nechreu pob rhan o lyfe, ac vn nechreu pob pennod,
mewn llythyrenau penigol. Hefyd, rhoddir un lytnyren benigol yn nechreu pob
adran, yn nechreu pob cyfanwers (period), yn nechreu pob llinell o
fydryddiaeth, yn nechreu pöb dyfýmad a wneir yngeiriau yr awawr cyntefig —
remember the maxim, **Know thyself^ yn nechreu holl enwau y Duwdod; a*r
rhagenw Seisnig I, a'r cyfryngiad O! a ysgrifenir bob amser yn benigoL Ar
fyr, gellir dynodi rhyw air y dymunir rhoddi rhyw radd o bwysleisiad amo, yn
ol rhyw rai o'r dulliau a nodwyd uchod Weithiau defiiyddir adranod (§), megys
yn y llyfiryn hwn, i dd^modi deffîmadau cyffîredinol.
§ 876. Y radd dan sylw a ystyrir fel bath o fud bwysleisiad, gan nad yw yn
gofyn un dull neilltuol o bsúrabllad. Fe'i dosparthwyd fel graad ammwysol o
bwysleisiad, am y geüw sylw neilltuol at ryw eiriau ac adâroddau, er nas
gofyniddynt gael eu hynganu yn rymus; ac, am nad yw yn perthyn i aceniad, na
gwahannooiad, hac atddodiad, rhaid y perthyn i bwysleisiad. Yn awr eir at y
pedwerydd bath o arwyddion.
Taflen o amrtwiadau Atddodiad. § 877. Ypedwerydd bath o arwyddion atddodiad,
1. Cyssylltîíodiad, Atddodiad meì/mol.
1. Attodiad penodol ^ f infinite
1 •
2. Attodiad negyddol ■ / ^uj^' 8. Attodiad
dynodladol ' \ in general 4. Attodiadparthdoriadol* ever-green
2. GWAHANSANOIÀD.
Atddodiad allamol, 1. Ymsangau*
ì
2. Gwahansangau • H ) C ]
8. Cyweirsangau ''
4. Cyfeimodau • ' * t î II, a, 6, 1, 2, &«.
* Po8Ìtive annexion. » Crotchet or bracket.
• Negatiye annexion. • Parenthesis. IndicatÌTe annexion. ' Rectification.
Elliptical annexion. • Mark8 of reference.
|
|
|
|
|
(delwedd B4799) (tudalen 191)
|
ñARWYDDION A MARCIAU. 191
8. Cyplysnodiad. Atddodiad Cymmysgedig,
1. Nòdcynghydìad^
2. Nôd gwahaniad ' |
8. Nôd cynnwyaiad * 4. Nôd adeiriad «
I
4. Talftriad. *
Atddodioid AmmwysoU
1. Tolnod* 'don't— donot
2. Gwarthnod* Í7
« ♦
3. Godomod^ j
4. Talfymod • ÌÍ.B.: M.S.: P.S.
Deffiniad Isadraniadau Atddodiad.
§878, Y pedwerydd bath o arwyddion a adrithia swydd animwysol ynghyfansoddiad
geiriau.
§ 879. Pnf raniad cyntaf y bath yma yw cyssylltnodîad (§ 877, 1), ac arwydd
cyiflfredinol y rhaniad hwn yw y cyssylltiiod, ond y mae rhai amgylchiadau
pan na fydd angen defìiyddio yr arwydd. Yn yr amrywiad cjrntaf, a elwir
attodiad pennodol, ni ddefhyddir yr arwydd i nodi undeb y tri syll yn yr
engraiffl gyntaf o'r çaîr infinite (edr. y daflen). Mewn rhai amçylchiadau yn
umg y aefiiyddir arwydd y cyssylltnod i gydio y sillau ynghyd; megys, ar
ddiwedd llinelí, i ddangos bod gweddill y gair ar ddechreu y llinell nesaf:
edrycher yr ail engraiflft yn y daflen o'r gair in-Jinite, líefy d defnyddir
yr arwydd mewn Silliaduron i ddangos rhaniad geiriau iV priodol sillau;
megys, in-^nite. Yn yr ail amrywiad, a elwir attodiad negyddol, ni ddefnyddir
arwydd î ddynodi y cyssylltiad agos sy rhwng y banyn in a*r gair generalt ac
eto ni ffurfia y ddau hyn ona un gair neu swydd cyfeitebol i’r gair generaÜy,
Mae y nifer amlaf o'r swyddi goradenwol, a adrithir gan enwau a banjaiau, yn
yr un sefyllfa: yn ddamweiniol neu negyddol yn umg yr atosodir enwau wrth y
banynau, y sawl a^i gwasanaethant fel swyddwisgoedd
* Mark of aggregation. * Apostrophe. ' Mark of separation. • Omission.^
' Mark of comprehenaion. ' Intemiption.
* Mark of repetition. • AbbreYÌation.
|
|
|
|
|
(delwedd B4800) (tudalen 192)
|
ñ192 PEDWEBTDD DOSEANIAD CTFFREDINOL GErRIAÜ.
achlysuroL Yn yr un seíÿllfa y mae yr adenwau cyfartal a ffamr trwy attooiad
damweiniol o enwau a banynau. Y tìydydd amrywiad a elwir attodiad dynodiadol,
am fod y cyssylltnod yn cael ei ddefiiyddio yn weithredol i ddynom , attodiad
dau air ynghyd yn im cyi^nsoddair; m^ys y geiriau eoer-green, Y pedwerydd
amrywiad a elwir attodiad
Í)arthdoriadol, am y defiiyddir y cyssjrlltnod i gydio dwjr ythyren a dorwyd
o*u hundeb naturiol; megys yn y gair k — ŷ, am king»
§ 880. Ail raniad y pedwerydd bath o arwyddion a elwir gwahansangiad (§ 877,
2). Defnyddir y gwahansangau i amgau broddeg ynghanol broddeg, fel bath o ail
sylwad heb fod yn anhebgorol angenrheidiol; a phan na fyddo na ffi*aeth na
dyddorol, bydd bob amseryn drwsgl ac angnymeradwy,megy8 yn yr engreifftiau
hyn: —
" Eyenr planet (as the Creator has made nothing in Tain) Ì8 most
prooaDly inhabitated."
** To gaìn a posthumoos reputation. is to sare four or ÛTe letters (for what
is a name besides?) firom oblÌTÌon."
Yn yr ymadroddion hyn gallesid adrodd y delfi^dau yn llawer gwell heb y
gwahansang. Buasai y firoddeg âaenaf yn IHthricach ac yn fwy telediw fel hyn:
—
'* Ab the Oreator has made nothing in Taîn, eTery planet is most probably
inhabitated."
Mae i'r fiurf yma y fantais o fod yn uniongyrch, er bod y geiriau wedi eu
dethol yn drwstan. Byddai yn hawdd gochelyd cystrawiadau {constructiom)
trwsglbroddegaufelhyn trwy sylwi tipyn ynfanwl ar eglurdeb yn nhrefiiiad
geiriau.
§ 881. Nid yw pedwar amrywiad atddodiad gwahansangol wedi cael eu
gwananiaethu yn neilltuol oddiwrth eu gilydd. Yr amrywiad cyntaf a elwir yn y
daflen (§ 877, 2) ymsangau, a ddefiiyddir yn gyflfredin i amgau gair neu
adfrawdd {clause) ynghanol broddeg, er gochel ammwysedd yn yr ystyr; megys,—
John rebuked Herod and Herod was Tery much affected. He (John) left the room
soon afterwards.
Y gair John a roddir i fewn rhwng ymsangau i ddangos bod y rhagenw he yn
adrithio John, ac nid Herod. Vt un diben rhoddir gair neu eiriau estronol i
fewn rhwng yDpsangau, megys yn yr ail gyfanwers (period) o*r a<kan yma'y
rhoddwyd cíause i fewn ar ol adfrawdd, ac yn y gyftinẃers yma y rhoddir
period ar ol cyfanwers. Yr amry wiad yma a
|
|
|
|
|
(delwedd B4801) (tudalen 193)
|
ñARWYDDION A MARCIAU. 193
etyb i radd fewnol cyfaddasiad, am ei defnyddir gQ.u yr awdwr er rhyddhau ei wsáth
ei hun oddi wrth ammwysedd. Gwelir yn y daflen (§ 877, 2) fod dau fiurf i
arwyddion gwahansangiad — ( ) a [ ]. Y blaenaf a elwir yn gyffredin cromau
neu crwmfachau. Nid ydys yn gwybod am enw pennodol i'r olaf — mae yn ddigon
hyll i*w äw ffwrthfaehau.
Y llaenaf a ddefnyddir gan ysgrifenwyr yr oes hon braidd pihob amgylchiad,
oddi eitlir yn unig yn y sefyllfa a nodir isod, dan jrr amrywiad nesaf. — Yr
ail amrywiaa a adrithir yn gyffiredm gan y gwahansanffau cyfi&edin, ac a
gynnwys gêlsylwad neu sylwad gormodoi, naill ai gan yr awdwr ei nun neu gan
eî amodydd (commentillor), me^ys yn yr engraifift ganlynol: —
He laughed in the lady's face, and told her she was as beautiful as the
setting sun. (No one but him would haye been so rude). She blushed and said
the compliment was too flattering.
Hefyd, perthyn i’r amrywiad yma y mae 'r sylwadau a wneir weithiau gan
ofygyddion ar erthyclau eu gohebwyr; megys,
D^entwe War, From H — . I cannot allow the appearance of the fôticle in your
Uist namber on the Campaiffn in the Pwnjauò (o pass without sending you my
most decided protest a^inst th« sentiments conyeyed therein. * * * [We insert
the abore because it has been sent in the form of a r«gular communication. We
adhere to our own opinion^ that there are cases in which defenoe— Tume in
which attack — is justifiable.]
Gwelir yma i sylwad y gofygydd gael ei amgau rhwng gwrthfachau, a rhoddir i
feẁn fel baíh o eglurhad, yr unig amgylchiad efallai y gellir
defìiyddîo gwrthfachau yn briodoL
Y trydydd amrywiad, cyfatebol i radd allanol cyfaddasiad, a adrithir gan
gyweirsangau, ac a roddir i fewn fel amodiad rhwng gwàhansangau, fel ei
gwahaniaethir oddi wrth y testyn iV hwn y perthyna; megys yn yr engraiíFt
ganlynol: —
We were rery much pleased by a solo on the Yiolin. It was the moBt exquÌBÌte
harmony (melody?) we erer heard.
Yma rhoddir y gair melody (peroriaeth) i fewn rhwng gwahansangau gan y person
sydd yn dyfynu, a chwanegir y gofynnod er i’r darllenydd ateb yr holiad o
bartii y priodoldeb o ddefhyddîo y gair inehdy yn lle y gair harmony
(cynghanedd), pan yn llefaru am gerddoriaeth ofieryn syml o fatn y grwth.
iredwerydd amrywiad gwahansangiad a adrithìr yn ddì'ammwys (unequivocally)
gan y cyfeimodau (§860 a 877, 2), y sawì a gyfarwyddant y darllenydd i edrych
am adfrawdd wahansangol na roddir i fewn yn^horff j tesfyn, Perthyn i'r
amrywiad yma y mae y cyfeinadau
o
|
|
|
|
|
(delwedd B4802) (tudalen
194)
|
ñ194 PEDWERYDD D08RANIAD CYFFREDINOL GEtBIAÜ.
sydd yn y froddeg uchod rhwng ymsangau, y sawl a gyfeir* iant i'r gwahanol
adranau a riihodir; a buasai yn llawn mor briodol rhoi cyfeîmod (* neu ^) ar
ol y gair cyfeirnodau, gan roddi y rhifnodau ar odre y ddalen.
§882. Mae yn hawdd gwahaniaethu pedwíir amrywiad cyplysnodiad (§877, 3). Nôd
cynghydiad a ddefnyddir i ddynodi gradd berthynol cyssylltiad rhwng geiriau a
broddegau, megys mewn mydryddiaeth, fel y dangosir yn dlws gan ArYonwyson,
fel hyn — " Cyplysnod ' -au,
Fa'^ía'ÄS"' jfelygwellr."
Hefyd, gwelir eu gwasanaeth yn yr holl dafleni sydd yn y llyfr hwn, lle y
dan^osant berthynas yr isadraniadau â'r pnf raniadau, &c. Nôd gwahaniad a
ddefnyddir i wahanu colofhau o fíugrau mewn cyfrifiant, neu golofhau
argraffedig mewn papyrau newyddion a llyfrau. Nôd cynnwysiad a ddefnyádir
mewn taâeni i çyssylltu gwahanol amrywiadau un adryw, gwahanol adrywiau un
rhyw, gwahanol rywiau un bath, a gwahanol fathau un dosparth. Nôd adeiriad a
ddefnyddir i ddynodi graddau perthynol cyssylltiad a fyddo rhwng'geiriau neu
dermau cyfiredin cyfres; meg^s,
First person Bingular number. Second ditto do. do. Third „ „ „
Mewn amgylchiadau o adeiriad, weithiau defhyddir y sill do. neu y gair Lladin
dtttOf ac weithiau nodir yr adeiriad à dau wahannod fel uchod.
§883. Pedwerydd rhaniad atddodiad a elwir talfyriad {§ 877, 4), a chan ei fod
yn radd ammwysol o fath ammwysol, mae o anghenrheidrwydd o natur osgoawl
(dŵerffent), a*i swydd megys bath o gyfrwng rhwng cydiad a gwahaniad,
neu ystyr pennodol a negyddol. Mae pedwar amrywìad talfyriaa mewn arferiad
cyffredin. Y tobiod a ddefhyddir i ddynodi hebgoriad {omission) o lythyren
neu sill; megys, 8ever*df FUy don% am 8evered, I will, do not; ond ni ddyíid
defìiyddio talfyriadau o'r fath braidd un amser yn y Seisneg, oddi eithr mewn
mydryddiaeth ac i ddynodi cyflwr medd* iannol enwau; megys, WillianCs horsCf
yn arwyddo the horse of William. Yr ail amrywiad, a elwir gwarthnod (§ 877,
4), sef dau, tri, neu chwaneg o semodau (*♦♦), a arwydda
hebgoriad rhywbeth anweddus i*w adrodd, neu a ddynoda ryw ddifiyg: ond
ysgrifenwyr diẁeddar yn gyffredin
|
|
|
|
|
(delwedd B4803) (tudalen
195)
|
ñARWYDDION A MARCIAU. Í95
a ddewisant y difiyglin ( ), yr hon sydd ychydig yn hwy
na'r droddlin (§ 861, 2) ac na'r cyssylltnod (§ 879). Er engraifft: —
«
' Strike,' Bays the Athenian, unmoyed at the insult — * but hear me/ and
continuing his discourse, he proceeded to shew .**
Dyna engraîfft o*r droddlin, y cyssylltnod, a'r ddiffyglin, yr hon yw 'r
olaf. Ÿ llinell fannodol, a elwir godomod (§877, 4), a ddefnyddir i ddynodi
hebgoriad naill ai yn fwriadoí neu yn anfwriadol, a achosir gan
drawsattíiliad; megys, /
should ga, if, " Yma gadewir allan — "my circumsiances
wtmld permit/* neu ryw adfrawdd gyffelyb. Y diffyglin sy mewn arferiad
cyffredin yn bresennol yn lle y llineíl fannodol hefyd: —
" Tou know that gentleman? I mean yet I need not mention
his name."
Yma rhoddir y ddiffyglin yn fwriadol yn lle enw y boneddwr; ond yn y froddeg
ganlynol, trawsattaliad a achosa y ddiffyglin: —
'* How could I, when ** " Don't say you were not there, I **
** I'm 8ure I was not."
Pedwerydd amrywiad talfyriad, a elwir talfymod, a ddefnyddir mewn geiriau pur
gyffredin o'r Lladin neu *r Seisneg; megys,
A. B. am Artmm Baccalav/reu8. — Gwyryf yn y Celfyddydau. A. I). am Ati/ho
Domim. — Ymlwyddyn yr'Arglwydd.
A. M. am Ariẁm Ma>gÌ8ter, Armo Mwndi, neu Ante Meridiem. — Athraw yn
y Celíyddydau, Ymlwyddyn y byd, neu, Cyn canolddydd.
B. D. am Baccaillmrem DiHnüatis. — Gwyryf mewn Duwinyddîaeth.
D. D. am DoctÒr Dhmiitatis. — Dysgawdwr, doethor, neu doctor mewn
Duwinyddiaeth.
E. G. neu e. g. am £xempli Ora^ìa. — Er engraifft. i. e. am id est. — hyny
yw.
LL. D. am Legvm Doctor. — Doctor neu Ddysgawdẃr o*r Gyfraith. M. D. am
Medicmat Doctor. — Dysgawdwr mewn Meddyginiaeth. K, B. am Nota Bene. — Dalier
sylw. P. M. am Post Meridiem. — Ar ol canolddydd. . P. S. am Post Scriptum. —
01 ysgrifen. ült. am UUimo. — Y (mis) diweddaf. Btc. am £t CcEtera. — Ac
felly ymlaen. A. am ATuwer. — Ateb. Acct. am Accov/nt. — Cyfrif.
O 2
|
|
|
|
|
(delwedd B4804) (tudalen
196))
|
ñ196 CYF080DIAD GEIBTDDOU
Bart. am BaronU. — Barwnig.
Cr. am CredUor, — Gofjmwr nea Achretawr.
Dr. am Deòtor, neu Doctor. — Dylcdwr, neu Doctor.
Q. am Qv£8tion. — Oofyniad.
B8q. am Eiguire. — Tswain.
Mr. am Master neu Mister. — Meistr.
Mrs. am Mistress. — Meistres.
Mess. neu Messrs. am Messieurs. — Meistri neu MeistriaidssFoiieddigion.
MS. am Marmscript. — Llawysgrif.
MSS. am Mamucripta. — Llawysgrifau, &c. &c.
§884. Dyna holl brif amrywiadau swydd y pedwerydd dosparth cjŵedînol o
arwyddion delfrydau, syod o fewn termiau priodol dosraniad geiryddol, neu aü
gangen gyffireoinol gwyddor iaith: buasai yn hawdd helaethu amynt oll pe
caniatasai lle, ond rhaid prysuro at y drydedd gangen — cyfosodiad eeiryddol.
Egyr y rhan yma o wyddor iaith ddrws eang <yn blaen, trwy yr nwn y gellid
syllu yn fanwl ar holl amrywiadau pob dosparth o arwyddion delfirydau, ar
wahan; ond er mwyn byrdeb, cesglîr ynghyd, hyd y gellir, yr holl amrywiadau
sydd o*r un cystrawiad, ae ymdrinir à hwynt yn heibiau; ac ni fydd hyny yn
úifantais fawr i'r efiydydd.
DOSPARTH II.
CYFOSODIAD GEIRYDDOL, NEÜ GYSTRAWEN.
Deffiniad Cyffredinol o swyddi Cyfosodol neu Cfyttrtwenoì
Geiriau.
§ 885. Wrth ymdrin â dosraniad geiryddol, cyfyngwyd yr archwiliad yn benaf at
swyddi unigol geiriau fel dirprwyon neu adrithiaid delûrydau; ond yma, swyddi
cynnulliadol geiriau yn adrithio delfiydau, fydd prLf bwnc yr obrheiniad.
§ 886. Mae y drefh o archwiliad yn y ddwy ran yn naturiol ddosraniadol, er y
^elwir un, Dosraniad Geiryddol, a'r Uall, Cyfosodiad Geiryddol: nid yw yr
anghyssonedd ymddangosol yma yn cynnwys gwrthwediad, am mai perthyn y mae y
rhan aráll yn benaf i swyddi cyfansoddol geîriau mewn ysẅr unigol, ond
hon i swyadi cyfansoddol geiriau yn eu trái
|
|
|
|
|
(delwedd B4805) (tudalen 197)
|
ñCYF080DIAD GEIRYDDOL. 197
g^ulliadoL Mae yr egwyddor gyfiredinol yma o gy&ddagiad a dosraniad yn
gynnwysedig ynghyfaddasiad cjf£reáÌQol a chydweddol y pedwar ^wahanrediad
cyntefig sy mewn natur, yn cyfateb i’r geinau mewnol, allanol, cymmysgedig,
ac ammwysol; neu pennodol, negyddol, cymmysgedig, ac ammwysol; neu, gwrywol,
benywol, canolig, ac ammwysol; neu, uniongyrch,^ anumongyrch,^ &c.
&c.
§887. Ỳn unol â'r egwyddor yma, gellir dosparthu swyddi cynnulliadol
eeiriau yn swyddi pennodol cyfansoddiad, swyddi negydaol cyfansoddiad, ac yn
swyddi cymmysgedig ac ammwysol cyfansoddiad geirydaol; a ffedlir adranu y
dosparthau hyn yn raddau cynnyddol fel yr eir ymlaen yngwahanrediad manwl deffiniadau
dosraniadol.
J888. Swyddi pennodol cyfansoddiad a gynnwysir yn nhrefniad cyffîredinol
geîriau mewn broddeg. Y swyddi negyddol a berthynant i’r drefn briodol o
hebgor y geiriau a daeallir yn hawdd heb eu hadrodd yn bennodol. Swyddi
cymmysgedig trefniad a berthynant i fiurfiad mewnol y geiriau a amrywiant o
ran siUiad yn ol eu cyssylltiad allanol neu eu cyfatebiad uniongyrch â
^eiriau eraill; a swyddi ammwysol trefniad a berthynant i am^ylchiad yn yr
hwn y byddo geiriau dan ddylanwad cyssyÌItiad anuniongyrch à
feiriau endU. Mae y dosparth cyntaf o*r swyddi cymredinol yn wedi dianc heb
gael prin ei grybwyll gan y nifer amlaf o ramadegwyr, a'r sawl a gymerasant
arnynt egluro ei natur a ymffyfyngasant at sylwadau ammwysol ac arwynebol
ynghylch modd naturiol cystrawiad,^ fel pe na fyddai ond un modd naturiol o
drefìiu geiriau mewn broddeg. Ail swydd gyfiredinol trefhiad a eíwir yn
gyffiredin tolieithiad; ac er ^ sylwyd ami yn fynychach nag ar y Uall, eto
prin ei hystynwyd fel cangen uaturiol o drefniad geiriau. Trydedd swydd
gyffiredinol trefhiad a elwir yn gyffiedin cydweddiad, a Éon, ynghyda 'r
bedwaredd swy dd gyfeedinol, dan yr enw Uywodraeth, a ystyriwyd hyd yn hyn,
yn ddigon amlinodol fâprif bynciau cystrawen.*
§ 889. GaUìr galw pedwar dosparth swyddogol cystrawen, sydd yn cyfateb i
bedwar cyffredmedd deffiuiad — pennodol, neffyddol, cymmysgetiig ac ammwysol,
yn drefniad,* toHeithiao,* cyfatebiad uniongyrch'' a chyfatebiad
anunîongyrch.^ Gelwir y trydydd a*r pedwerydd dosparth yn gyfatebiad
* Direct. ' Arrangement.
•Indirect. •EUipsis.
^ Construction. ' Direct correspondency.
*Syntax. * Indirect correspondency.
|
|
|
|
|
(delwedd B4806) (tudalen
198)
|
ñ19S CYF080DIAD OEIRYDDOL,
uniongjrrch a'r anuniongyrch, am fod i’r geiriau ystyr mwy cyffredmol na
chydweddiad a llywodraeth, heblaw y tueddant i drosglwyddo delfryd cywirach
o'r hyn a wahaniaetha y naill swydd oddi wrth y llall yn yr un dosparth
cyíFredinoL
TaFLEN GYFFREDINOL O WAHANOL SWYDDl Cystrawen. §890. Cyfosodiad Geiryddol. 1.
TrefnioAÌ, neu swpdd Bermodol. I>08p. laf.
1. Swydd fewnol. — Intemal function.
2. Nodwedd allanoL — Extemal character.
3. Trefn cystrawiad. — Order of construction.
4. Nodau arbenigrwydd. — Mark8 of indÌTÌduality.
2. Tolieithiad, neu swydd Negyddol. Dosp. 2iL
1. Tolieithiad teleid.ioL — Graceful cllipsìs.
2. Tolieithiad talfyrog. — Laconic cllìpsis.
3. Ooddynodiadau. — Partial indications.
4. Hebgoriadau arwyddocaol. — Signiûcant omissions.
3. Cyfoẃdnad tmiongyrch, neu mydd Oymmysgedig.
Dosp. 3ydd.
1. Oyfundod cydiadol. — Connecting agreement.
2. Cyfundod anghydiadoL — Pisconnecting agreement.
3. Cyfundod cymmysgedig. — Mixt agreement.
4. Cyfundod amhennodol. — Indefinite agreement,
4. Oyfatebidd anuniongyrch, neu swydd AmmtDysol,
Dosp. 4ydd.
1. Mewnamser. — In time.
2. Mewn modd. — In mode.
3. Mewn cymhariaeth. — In comparison.
4. Mewn swydd herthynol. In relatiye function.
Am Deefniad Geiriau mewn Brodd'eg, neu S^tddi
Pennodol Cyfansoddiad.
1. Am Swyddi mewnol Trefniad,
§891. Cyn myned ymhellach, annogir yr efrydydd i ddarllen eto, yn bur fanwl,
yr § 491 — 519, a 557 — 591, er ymgynnefino â swyddi syml a chyffredinol
geiriau ynghyîan' soddiad broddeg.
§892. Yn awr, swyddi mewnol broddeg a adrithir çan bedwar prif gyflwr enwau,
a'r dospeirth cjSredinol o einau
|
|
|
|
|
(delwedd B4807) (tudalen
199)
|
ñTREFNIAD BRODDEOAÜ. Í99
iydd yn gyfatebol i’r cyflyrau hyn. Ond, er mwyn gwahaniaethu swyddi
cyflfredinol geiriau mewn broddeg, oddi wrth y gwahanol gyflyrau a gymhwysant
enwau i wásanaethu yn y swyddi hyny, defiiyddir y gair swydd yn lle y gair
cyflwr, a dywedir,
Swydd enwol broddeg. — The nomìnal function of a senteuce. Swydd ganolig
broddeg. — The neutral function of a sentence. Swydd adenwol broddeg. — The
adnominal function of a sentence. Swydd oradenwol broddeg. — The subadnominal
function of a sentence.
§893. Canfyddir bod y gwahaniaeth yma rhwnjg y geiriau cyflwr a swydd yn
anghenrheidiol, oblegid y gair cynwr sy briodol i enwau yn unig, pan y
cymmerant y swyddwisgoedd neu y banynau a*u cymhwysant i weini fel adenwau
neu fel goradfenwau; tra y mae*r gair swydd yn briodol i holl ddospeirth
geiriau, pyna^ pa un ai adritniaid parhaol neu sefymog, ai achlysurol,
fyadant o*r swyddi yn y sawl eu delnyddir; hyny yw, bod yr holl adenwau, pe
ai perwyddol ai ansoddebol ai dynodiadol ai cyfartal, yn permyn i swjrdd
adenwol broddeg; a bod yr hoíl oradenwau, pe ai goreiriau ai cyssylltiaid ai
arddodiaid, yn perthyn i swydd gyffiredinol oradenwol broddeg. Y swyddi enwol
à . chanolig sydd adraniadau o-r dosparth cyntaf cyffredinol o eiriau a elwir
enwau, fel y mae 'r cyflyrau enwoí a chanolig yn adraniad o ddosparth
öwyddogol enwol y geiriau a elwir bodenwau. Rhaid coflo, gan hyny, y
cyfaddasir prif gyflyrau enwau at swyddi mewnol geinau mewn broddeg, a boa
cyflyrau enwol, canolig, adenwoT, a goradenwol enwau, yn gyfartal i swyddi
enwol, canolig, adenwol, a goradenwol brodoeg.
§ 894. Mae pob broddeg gyflawn yn cynnwys amnrw swyddi cyfansoddol, naill ai
yn adroddedig neu yn ddealleaig, er bod rnai broddegau heh gynnwys mwy na dau
neu dri o eiriau. Mewn ffwirionedd, distaw arwyddir amryw swyddi mewnol
trefniad, hyd y nod pan fyddo y froddeg yn cynnwys dim ond un gair; megys
mewn rhyfeddeb neu atebiad syml i holiad. Hawdd profi hyn trwy ddosrannu
ychydig o froddegau syml.
(1.^ I see you now.
(2.) I 8aw bim then.
(3.) I hear.
(4.) I hear you.
(5.) Are you well?
(6.) Yes.
(7.) Silence!
§ 895. Mae y gyntaf o'r broddegau syml hyn yn cynnwys pedair swydd fewnol
trefhiad. Y rhagenw /gyda yn y cyflwr
|
