kimkat2070k America,
a Gweledigaethau Bywyd: yn Cynwys Darluniad o America, yn Ddaearyddol,
Amaethyddol, Mwnyddol, Llaw-weithfaol, Masnachol, Gwladwriaethol, Cymdeithasol,
a Moesol, a Chymry y Talaethau Unedig. Ac yn Ychwanegol, Cynwysa y Gyfrol Benodau
ar Rai o Bynciau Dyddorol y Dydd, yn nghyda Detholion O "Lwybrau
Bywyd", Cyfrol a Gyhoeddwyd gan yr awdwr yn y Talaethau Unedig. Gan
William D. Davies, Scranton, Pa., Talaethau Unedig America. Yr Hwn sydd wedi
Byw 25 o Flynyddau yn America, ac wedi Teithio y Deuddeg Diweddaf o’r Cyfryw o
For y Werydd i’r Tawelfor, fel Goruchwyliwr Teithiol y “Drych”, etc. Merthyr
Tydfil. 1897 (Trydydd Argraffiad) (Argraffiad Cyntaf: 1894). W. D. Davies (William Daniel Davies).
(Ganwyd 15 Mehefin 1838, Y Llety, Y Felindre, Pen-boyr, Sir Gaerfyrddin. Bu
farw 22 Mawrth 1900, Wrecsam, Sir Ddinbych.) (61 oed).
21-09-2018
● kimkat0001 Yr Hafan www.kimkat.org
●
● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ● kimkat0960k
Mynegai i’r testunau Cymraeg yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_mynegai_0960k.htm
● ● ● kimkat2067k America, a Gweledigaethau Bywyd – y
Gyfeirddalen www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_231_america-gweledigaethau_davies_1894-1897_y-gyfeirddalen_2067k.htm
● ● ● ● kimkat2070k Y tudalen hwn
...
|
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia RHAN 3 Y Llyfr Ymwelwyr / El Llibre de Visitants / The
Guestbook:
Beth
sy’n newydd yn y wefan hon? |
|
...
llythrennau duon = testun wedi ei gywiro
llythrennau gwyrddion = testun heb ei gywiro
....
|
|
|
|
|
X1. WASHINGTON,
TRWY MONTANA, MINNEAPOLIS, MINNESOTA. HYD O COULEE, WASHINGTON, 1
MINNEAPOLIS. OULEE City, Washington, sydd ddinas yn mhlith y creigiau, rhyw
21 0 filldiroedd o Almira; ac mor bell ag y gwelwn i, yr unig esboniad ar y
paham yr adeiladwyd dinas tyn y fath le y w y ffaith mai dyma yr unig fynedfa
fanteisiol i fyned rheilffordd trwy y creigiau i gyfeiriad Seattle; ac y mae
ffordd å'i nod i'r cyfeiriad hwnw wedi cyrhaedd Coulee City eisoes, sef
cangen o’r Northern Pacific R.R., a thebyg y bydd y Ile yn derfyn cyfnewid
parhaus, gan ei fod 124 0 filldiroedd o’r Ile cyfnewidiol nesaf i'r Dwyrain,
sef Spokane City. Dywedir mai y gangen hon fydd prif ffordd y cwmni i'r Sound
pan ddaw yn barod, gan y bydd dros 100 milldir yn nes i'r mör na'r
brif-ffordd bresenol. A dywedir y bydd i'r Great Northern R.R. fyned drwy y
ddinas, er llwyddiant mawr i'r lie. Er mai tir amaethu gwael sydd o gwmpas,
bydd Coulee yn debyg o ddyfod yn ganolbwynt masnachol i lawer o amaethwyr;
ond bydd y ffaith mai dwfr gwael sydd o gwmpas, oherwydd presenoldeb alkali,
yn sicr o filwrio yn erbyn ei llwyddianQ Y mae yn Ile dipyn yn rhamantus, ond
y mae digon o leoedd a'i cura yn yr ystyr hwn hefyd. Y mae yn y dref a'r
cwtllpasoedd ryw chwech neu saith o deuluoedd Cymreig; a'r cyntaf yr ymwelais
å'i ranch oedd |
|
|
|
|
|
AMERICA. 205 John
R. Lewis, gynt o Braddocks, ger Pittsburg, Pa. Cefais ef a'i briod yn
groesaWus a siriol. Y mae yn y Ile er's tua wyth mlynedd, ac yn gwneyd yn
dda, gallwn feddwl, gan ei fod yn godro 30 0 wartheg---rhyw 50 sydd ganddo—ac
yn perchen llawer o geffylau. Y mae wedi cael ei ethol am yr ail waith yn
County Commissioner gan y blaid Werinol. Y n nesaf, ymwelais Wm. D. Evans,
gynt a Zanesville, O.; ac ar y ranch y gwelais i yntau. Levi Salmon yntau a
berchenoga lawer o dir i fewn ac allan o’r dref, ac y mae yn gweithio wrth ei
grefft hefyd, sef göf. Aethum i faelfa George R. Roberts a Thomas Parry, yr
helaethaf yn y lie. Yil nesaf, ymwelais Thomas Roberts, brawd George R. , o
ardal Wild Rose, Wis.; a gwelais ddwy o'i chwiorydd hefyd, sef Mrs. Thomas
Parry, a chwaer ieuanc arall a welswn yn flaenorol yn nhj ei thad yn
Wisconsin. Y n ei chwmni yr oedd Miss Davies, merch Henry Davies, Wild Rose,
ac awgrymwyd i mi y bydd i rai o hen lanciau Big Bend lwyddo i' w cadw rhag
dychwelyd i Wisconsin. Gallwn feddwl y byddai yn fendith fawr i ddegau o
lanciau ranchy.ddol y Bend gael merch bob un i'w cysuro, yn Ile eu
hunigrwydd. Gwelais hefyd yr hen lanc Wynn Evans, yr hwn sydd wedi gadael ei
ranch bruddglwyfus a myned i Coulee City i werthu coed, er hwylusdod i'r urdd
i adeiladu cartrefi ar gyfer cyfnewidiad .teilwng. Lled dda, Wynn, boed i
tithau lwyddo. Ar ol cael ciniaw da gan Mrs. John R. Lewis, aethum fel Indiad
ar gefn pony Indiaidd, yn ol tair milldir yr awr am tua 14eg o filldiroedd, i
dj David Edwards, Dyffryn Paradwys. SPOKANE FALLS. Hebryngodd Mrs. Hammond fi
yn ei cherbyd o ardal Beulah, Big Bend, i gyfeiriad Wilber, i gwrdd å'r trén
i'm cymeryd i Spokane Falls; a'r Cymro cyntaf y |
|
|
|
|
|
206 AMERICA, daethum hyd iddo yno oedd John
J. Davies (Manodfab), a bu ef a'i briod yn hynod garedig. Nid oes yno lawer o
Gymry yn bresenol, am fod boom Spokane wedi darfod, a dim gwaith i'w gael
yno. Gwelais T. R. Davies, y Parch. D. Davies, gweinidog yr Annibynwyr, David
Rees, Edward Evans, a John a Benjamin Lewis a'u teuluoedd, a rhai Cymry
ereill, ond nid oeS églwys Gymraeg yn y ddinas. Y mae y ddinas wedi ei Ileoli
bob tu i raiadrau Spokane, y rhai sydd yn fanteisiol i droi yr afon yn
wasanaethgar i yru llawer o beirianau. Y maent eisoes yn gyrti melinau maltl
a Ilifio, a cherbydau trydanol a rhaff-lusgol ar hyd yr heolydd; ond
ymddengys i mi rod Spokane wedi gor-redeg ei hun allan o wynt, fel ereill o
ddinasoedd y Sound; ond y mae gan Spokane fanteision daearyddol er sicrhau
dyfodol llwyddianus. Ar Mehefin 17eg, cefais yr ystorm o fellt a tharanau,
gwlaw a chenllysg, drymaf a gefais er's llawer dydd, tra yn nhj Manodfab; a
digrif o beth oedd gweled Mrs. Davies yn pobi yr ieir a'r cywion i fywyd yn,
ar, ac o gwmpas yr ystorm, ar ol boddi ohonynt yn y rhyferthwy, fel na
chollodd yr un ohonynt. Y mae Mrs. Davies yn famaeth anturiaethus, dyner, a
gofalus. Cychwynasom am y Dwyrain unwaith eto, gan fyned trwy gvYr o Idaho,
ac yn mlaen trwy Montana fynyddig, ar hyd glänatl cahgen ddwyreiniol yr afon
Columbia. Gwelais lawer o dir amaethu da yn y dyffrynoedd a'r Ilechweddau;
acar ol tua thri chant o filldiroedd o symud, cyrhaeddasom BUTTE crrv, dinas
y meteloedd gwerthfawr. Yr wyf yn gweled llawer o debygolrwydd yn Butte,
Montana, i LeadYille, Col.—tebyg yn eu ffurf ddaearyddol, eu cyfoeth
daearegol a mwnawl, a'u hagwedd drefol, masnacllol, a moesol. Aethum yn gyn
taf i Butte City |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 207 Hotel, Ile
cysurus i Gymry aros, yn cael ei gadw gan Mrs. Bowen, Cytnraes o Ddowlais,
a'i phlant. Y n nesaf, cwrddais å'r Parch. S. Cheshire Pierce, yr hwn oedd
wedi dyfod i'r ddinas er's tua dau fis, gyda'r bwriad o godi eglwys Gymraeg
yn Butte. Aeth ef gyda mi i weled Cymry y ddinas, ond nid oedd i mi lawer o
lwyddiant Drychyddol yn Butte, gan fod y Parch. O. Griffth (Giraldus), wedi
ei chanfasio yn llwyr a llwyddianus naw mis yn flaenorol; ac hefyd yr oedd
llawer o’r gweithiau yn sefyll pan oeddwn i yno. Bu Thomas Parry,
goruchwyliwr ffyddlon y Drych, gynt o Ring, Oshkosh, Wis., gyda mi yn gweled
amryw O'n cydgenedl; ond gan fod Mr. Pierce wedi rhoddi darluniad manwl o
Butte a'i Chymry yn y Drych yn ddiweddar, ni ddysgwylir i mi helaethu.
Treuliais Sabbath yn y dref. Aethum y boreu i gapel y Presbyteriaid, a
chafwyd gwasanaeth da i gynulleidfa olygus. Am ddau, aethum i'r ysgoldy i
wrando y Parch. S. Ch. Pierce yn traddodi pregeth Gymraeg ar " Moses yn
dewis adfyd gyda phobl Dduw, gan wrthod pob anrhydedd Aifftaidd; " eto,
yn yr hwyr, cawsom bregeth arall ganddo ar y testyn : " Y mae yn rhaid
eich geni chwi drachefn." Gwingo tipyn y mae Cymry Butte dan
weinidogaeth Mr. Pierce, ac yn arbenig y bregeth ddyrchafol am Mehefin 1 leg;
ond y mae ef yn penderfynu gwneyd ei oreu i gychwyn eglwys Gymraeg yno.
Amheus ydym a lwydda ar draws yr aml anhawsderau sydd ar y ffordd. Y n y Ile
cyntaf, y mae y bobl yn gorfod gweithio nos a dydd, Sabbath ac wythnos, yr
hyn sydd yn ei gwneyd yn anhawdd i'r dynion a'r merched allu myned i'r cwrdd;
yn ail, y mae yr arferion o fynychu Ileoedd o wag bleserau, ac yfed diodydd
meddwol, yn sychtl a lladd ysbryd crefydd; yn drydydd, ychydig o Gymry
crefyddol a gwir selog sydd yno hyd yma; yn bedwerydd, nid oes le cyfleus a
sefydlog gan ein cydgenedl i addoli. Pa fodd bynag, credwn y gall Ysbryd |
|
|
|
|
|
208 AMERICA, yr Arglwydd, trwy ffyddlondeb
ei bobl, orchfygu yr holl anhawsderau hyn. Er fod teyrnas pechod wedi cael
gafael tiffernol ar Butte, fel pob Ile newydd o’r fath yn y Gorllewin, y mae
y gwahanol gangenau o fyddin 61 yr Hwn sydd gryfach na'r cryf arfog wedi
dechreu ymosod ar amddiffynfeydd pechod, ac nid y Ileiaf beiddgar ac ymosodol
yw y Salvation Army; a pha un bynag a yw Mr. Pierce yn meddu digon o’r
nerthoedd angenrheidiol oddiuchod i allu sefydlu eglwys Gymraeg anrhydeddus
yn Butte ai peidio, y mae yn sicr genyf nas gall y diafol a'i ganlynwyr gadw
Cristionogaeth allan o’r ddinas mwy. Fel y mae y bobl yn cloddio i ddyfnder
creigiau Butte am y meteloedd gwerthfawr, felly y bydd Cristionogaeth yn
cloddio i waered trwy y creigiau celyd o ddrwg arferion, nes dyfod o hyd i
drysorau cuddiedig yn y dyfnder, a'u codi i' w puro a'u cyfaddasu i'r
adeiladaeth nefol, saer ac adeiladydd yr hon yw Duw. Cymerwyd fi ymaith
unwaith eto i gyfeiriad y Dwyrain am tua 1,200 0 filldiroedd, cyn gadael y
gerbydres, nes cyrhaedd dinas fawr Minneapolis. Y n gyntaf, aethum trwy 500 0
filldiroedd o amrywiaeth Montana. Nid yw y wlad agos mor ramantus a diffaith
wrth groesi gyda'r Northern Pacific, trwy Washington, Idaho, Montana, a Dakota,
ag ydyw wrth groesi trwy Colorado, Utah, Nevada, a California. Yr oedd y rhan
fwyaf o’r 500 trwy Montana, o Butte hyd derfyn Dakota, yn dir gwrteithiedig.
Y na daethom trwy yn agos i 400 0 filldiroedd o arwynebedd North Dakota, y
rhan fwyaf yn Roling Prairie, a llawer ohono yn dangos gweryd da, a chnydau
go dda i'w gweled yno, gan eu bod wedi cael mwy o wlaw nag arfer. Yn
ganlynol, daethum dros 200 0 filldiroedd o dir Minnesota, gwlad ffarmio go
lew, o Fargo i Minneapolis. Y n awr, gan fy mod wedi dychwelyd o’r hyn a
ystyriwn yn Orllewin fynyddig ac amrywiog, teimlaf |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. yn foddlawn. Er fod
y treuliau arianol yn fawr, ac er na thalai i mi droi fawr oddiar y brif
ffordd i weled y rhyfeddodau, am fod y göd yn rhy ysgafn, gwelais lawer o
amrywiaeth y Gorllewin yn fy nghyflym symudiadau mewn pum' mis o amser; ac,
wrth gwrs, ni allasai fy nhameidiau yn y Drych gynwys y filfed ran o’r hyn a
welais. Erys genyf lawer o adgofion dymunol am a welais, ac a glywais, ac a
deimlais yn y Gorllewin, a'i phethau, a'i phobl; ac er fy mod wedi gorfod
cefnu ar groesaw a sirioldeb miloedd o'm cydgenedl ar hyd y Gorllewin, y mae
yn rhyw foddhad i mi yn yr ymwybyddiaeth ei bod yn bosibl i ni ddal i fyny y
gydnabyddiaeth fel hyn trwy y Drych o dro i dro. Terfynaf y tro hwn mewn
adgofion diolchgar, ac ewyllys da at breswylwyr y mynyddoedd a'r dyffrynoedd,
a gwastadeddau moelion a choediog hyd länau y Tawelfor aflonydd :— Rhyfeddwn
yn gyson fawr waith y Creawdwr, Ei holl amrywiaethatl a'nl gyrant yn syn, Yr
oll a amrywiant yn eu neillduolion, Er Ilenwi y celloedd yn mynwes y dyn; Mae
dyn, fel ei Grewr, yn meddu nodweddion Er gweled mewn mwyniant y bodau bob
un; Er hyny, gall ganu yn nghysgod y creigiau, Heb weled gwareiddiad, ac
wrtho ei hun! Y teulu a welwyd yn nghanol gwareiddiad Y n hom gwedd anian, ei
thlysni, a'i nerth, A glywais yn nghanol unigrwydd y goedwig Y n canu
addoliad Preswylydd y Berth; Gall dyn yn niffeithwch eithafoedd y ddaear
Droi'r oll er cynaliaeth, a Ilonder mawr werth; Er hyny, mi welais yn is na'r
bwystfilod, Rai'n cablu bodolaeth eu Crewr yn serth. |
|
|
|
|
|
PE NOD X X X 11. GWIBDAITH TRWY SOUTH
DAKOTA. AR YMWELIAD AM TRO CYNTAF A SEFYDLIADAU CYMREIG DAKOTA. 'R diwedd
daethum i weled " Gwlad yr Addewid," South Dakota; a'r dref
gyntafyr ymwelais å hi oedd Plankinton (Ile y cartrefa Edward E. Williams,
a'i deulu, gynt o Dodgeville, Wis.—Yr oeddynt yn gadael y dref hono am y wlad
newydd hon pan yr oedd y Cardotyn yn Dodgeville yn casglu at gapel Hyde Park,
Pa., naw mlynedd yn 01). Oddiyno cyfeiriais i'r wlad i chwilio am y Cymry; ac
ar ol myned rhyw chwech neu saith milldir i gyfeiriad y de-ddwyrain,
cyrhaeddais, fwthyn Owen Owen, yr hen lanc; ac, O! bobl anwyl, dyna olygfa!
Gan na byddai ond rhyfyg i mi geisio ei darlunio, gwell gollwng Ilen
dystawrwydd dros yr olygfa. Yn nesaf ymwelais Hugh Hughes, a'i deulu, o
Dodgeville— teulu siriol a chroesawus. Mae Hughes yn un o’r rhai beiddgar
mewn digrifwch, ac yr oedd ar ei uchel fanati pan yn fy anog i adferteisio yr
hen lanc sydd yn cartrefu yn ei deulu, sef Robert Roberts,
brawd-yn-nghyfraith W. E. Powell, tywysog Dakota. Wrth wrandaw ar Hughes,
gallwn feddwl mai un gwylaidd iawn gyda'r merched, ac heb ddysgu y ffordd i
garu, yw Roberts; a dywedai Htlghes wrthyf am ddyweyd wrth y merched fod
Roberts yn llanc hawdd ei garu, a bod ganddo ddau chwarter section o dir bras
Dakota, saith o geffylau, a thua 30 0 wartheg. A gallwn i dybio wrth edrych
ar |
|
|
|
|
|
AMERICA. 211 wedd Roberts yn gwrandaw y
buasai yn dderbyniol ganddo gael llythyr caru oddiwrth ryw ferch hawdd ei charu
i fod yn wraig ar un o ffermydd mawr Dakota. Ar ol gwerthu y Drych i Roberts,
a " Llwybratt Bywyd " i Hughes, aeth Frank (un o geffylau enwog
Dakota) a fi yn ei gerbyd i gartref William Parry; ac wrth y modd y daliai
Frank ei glustiau, tybiwn ei fod yn was ffyddlawn ac ewyllysgar i
weithredoedd da; canys ar ol myned a ni i derfyn taith y dydd, aeth a'i
feistr ieuanc, Hughes bach, i'w gartref yn ddyogel. Ar ol cael noson o
adnewyddiad nerth, aeth Griffth Parry a Prince a fi yn y gart o gwmpas i
weled Cymry yr ardal. Richard Oliver a'i deulu, gynt o ardal Waukesha, Wis.,
y rhai a welsant amser caled yn Dakota rhwng cropiau gwael ac iechyd gwael;
Richard M, Parry a'i deulu, yntau o ardal Waukesha, a gallwn feddwl yn gwneyd
yn lied lew ar haner milldir o dir, gyda 0 400 i 500 0 ddefaid, ond ei fod
wedi colli cymhares ei fywyd er's tua dwy flynedd; John L. Reynolds a'i
deulu, gynt o Faesteg, sir Forganwg„ D.C., teulu dyddan, ond fod iechyd
Reynolds yn wael; Thomas Jones a'i deulu, hwythau o ardal Waukesha, ae yn
edrych yn siriol a chalonus; ac yna teulu David T. Williams, yr hwn sydd
oddicartref yn y Black Hills yn gweithio, a Mrs. Williams a'r plant yn gwneyd
yn Ada ar y fferm. Dychwelasom i fwynhau Iletygarwch teulu William Parry, y
rhai sydd yn gwneyd yn gysurus yn Dakota, ar dri chwarter section o dir. Y
mae Mrs. Parry yn ferch i'r hen ddiacon ffyddlon gynt o Seion, ac wedi hyny o
Jerusalem, Wales, Waukesha, Wis., ond a aeth y flwyddyn ddiweddaf i'r
Jerusalem sydd fry o fewn y Ganaan nefol. Symudodd Parry a'i deulu o
Waukesha, Wis., ddeng mlynedd yn ol i Spain, Wyoming; chwe' mlynedd yn 01,
oddiyno i'r Ile hwn. Treuliais y Sabbath gyda Rees E. Jones a'i deulu,
goruchwyliwr y Drych yn yr |
|
|
|
|
|
212 AMERICA, ardal, ac un o
deulu y Park, Waukesha. Mrs. Jones sydd ferch i Watkin J. Evans o’r un ardal,
a sym udasant i Plankinton, Dakota, tua deng mlynedd yn 01, a hwy oeddynt y
Cymry cyntaf i sefydlu yn y gym ydogaeth hon. Er y blynyddau sychion mewn
gwlad newydd, y maent yn gwneyd yn dda ar 480 0 erwau o dir ardderchog.
Cawsant gnwd rhagorol eleni o wahanol gynyrchion. Båm hefyd yn gweled y
Parch. J. G. Harrison; ond gan mai yn nghanol llwch a phrysurdeb y llawrdyrnu
yr oedd, ni chawsom lawer o ymgom. Gallwn dybio mai amaethu ae nid pregethu y
mae Mr. Harrison, canys nid yw yn pregethu i eglwys fechan y Trefnyddion
Calfinaidd yn bresenol, am ei bod hi yn teimlo yn rhy wan i gynal gweinidog,
gan nad oes ond rhyw 12 0 deuluoedd Cymreig yn yr ardal; ond y maent yn
dysgwyl gweled rhagor o Gymry yn dyfod i'r wlad ffrwythlon a hardd ar ol y
flwyddyn gynyrchiol hon. Ar ol cael fy hebrwng gan y caredig Rees E. Jones yn
ei gerbyd yn ol i Plankinton, cymerodd cerbydres y Chic., Mil. , & St.
Paul fi yn ol i Mitchell, ac oddiyno i'r North trwy Woonsocket, tref newydd
fywiog ar Junction y Southern Minnesota a'r James River Division. Ni allais
ddyfod o hyd ond i ddau Gymro. Os bydd rhyw Cymry yn gorfod aros dros nos yn
y dref, y mae Ile cysurus yn Dumont House. Troais fy ngwyneb i'r Dwyrain
unwaith eto, am 30 0 filldiroedd, nes cyrhaedd Roswell; ac yna, myned chwe'
milldir i'r Gogledd nes cyrhaedd at y Cymry, Ile cefais orphwysfan gysurus yn
nheulu Thomas Williams, y rhai ddaethant yma wyth mlynedd yn ol 0 ardal
Foreston, Iowa. Wrth edrych arnynt hwy a'u heiddo, argyhoeddir ni iddynt fod
yn weithgar a llwyddianus, gan eu bod wedi magu deg o blant, a'r oll yn fyw,
a chwech ohonynt wedi priodi, ac yn byw o gwmpas yr hen bob], oddigerth
Richard, yr hwn sydd yn byw ger |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 213 Blaenycae, Wis.
Yr oedd Mr. Williams yn filwr am y ddwy flynedd ddiweddaf o’r Rhyfel
Cartrefol, ac yn bresenol pan roddodd Lee a'i filwyr eu harfau i lawr a'r
boreu yr wyf yn ysgrifenu y nodiadau hyn, daeth i law trwy yr express hen
ffon gamgymalog, wedi cael ei chaboli o wreiddyn laurel root, yr hwn a bigodd
Mr. Williams i fyny yn ei erwindeb gwreiddiol ar y maes yn Hatchers Run,
Yirginia, ar ol y rhyfel. Rhoddodd hi yn anrheg i' w dad, sef Richard
Williams, Nant, ger Cambria, Wis., ar farwolaeth yr hwn yr aeth i feddiant
Evan Hughes, teiliwr, Racine, yr hwn a foddodd yn llyn Michigan yn ddiweddar;
ac heddyw daeth y ffon enwog i law y perchenog gwreiddiol, a thebyg y bydd
iddi aros yn y teulu o oes i oes fel relic teuluol am ganoedd neu filoedd o
flynyddau. Y mae rhyw bymtheg o amaethwyr Cymreig yn yr ardal, bron yr oll 0
Wisconsin, sef Thos. Williams Nant, a'i blant, a'u teuluoedd; William J.
Williams brawd y brodyr o Lwyn Mwyn, Bark River, Wis., ond wedi hyny o Lime
Spring, Ia., a theuluoedd eu plant pedwar o blant Edward Morgan, Bark River,
y rhai a bechenogant ffermydd; tri o’r Felix's o ardal Waukesha; a thri o
blant Howell Jenkins; T. T. Thomas; dau o blant William Lewis, Foreston, Ia.,
&c. Y mae Cymry yr ardal hon mewn agwedd addawol eu hamgylchiadau yn
ugwyneb cynhauaf da y flwyddyn hon. Y mae tir da o ymddangosiad hardd
ganddynt; ond hwythau, fel Cymry Plankinton, mewn ystyr grefyddol dipyn yn
llwydaidd, am mai gwlad newydd yw, a'r Cymry wedi ymranu, a'r rhai ieuengaf
wedi ffurfio rhai o’r eglwys Bresbyteraidd, ond yr hen bobl ieuenctyd yn dal
moddion crefyddol fel eglwys y Trefnyddion Calfinaidd, a'r Parch. John Isaac
Hughes yn pregethu iddynt ryw unwaith yn y mis. Wrth gwrs, yr oedd pregeth
hynod y pregethwr hynod ny dderbyniol ganddynt. |
|
|
|
|
|
214 AMERICA, O Roswell aeth y trén å fi am
naw milldir i Howard, Ile y'tn derbyniwyd yn yr orsaf gan y bardd a'r Ilenor
diwylliedig, Ifor Cynidr Parry; ac y mae ef yn weithiwr o ddifrif, beth bynag
yr ymafla ynddo i'w wneuthur a rhaid ei fod yn weithiwr mawr,. canys y mae yn
gweithio ei fferm ei hun, a'i briod ag yntau yn rhedeg restaurant a maelfa yn
llwyddianus, mewn adeilad o’r eiddynt eu hunain ar y brif heol yn nghanol y
dref. Y n mhellach, y mae Mr. Parry ar y blaen gyda y diwygiadau
gwladwriaethol fel Gwaharddwr, ac hefyd y mae å'i holl enaid gyda phlaid
newydd ei bob]. PO fwyaf y byddys yn ei gymdeithas, mwyaf oll y bydd ei
alluoedd a'i egwyddorion yn dysgleirio. Y mae yn mwynhau beirniadu y beirdd,
y cerddorion, a'r adroddwyr; ac am yr elocutionists a'r adroddwyr mawr,
gosoda Ben. Griffiths o flaen y Bardd Coch, am fod yr Olaf yn camseinio y
llafariaid, &c. Ystyria hefyd Miss Lizzie G. Harris yn rhagori ar
Cynonfardd mewn hyawdledd. Ond gofod a balla i mi wneyd sylw o'i holl
feirniadaethau. Dymunai arnaf ddychwelyd ei gofion at Dewi Cwmtwrch, John
Jenkins, Scranton, ac ereill o'i hen gyfeillion. Ni ddaethum ond at un Cymro
arall yn Howard, sef Hugh L. Hughes, o Portage, Prairie, Wis., yr hwn sydd yn
rhedeg Lumber Yard eang yn y dref. Ar ol ffarwelio theulu Parry, sef Mrs.
Parry (chwaer D. D. Jones, Scranton), a thri o fechgyn, a geneth iach,
fywiog, a deallgar, aeth Parry a fi yn ei gerbyd am tua 11 0 filldiroedd i
gyfeiriad y dwyrain, nes cyrhaedd ardal o Cymry, Ile y mae tua 40 0 deuluoedd
Cymreig croesawus, diwylliedig, a gobeithiol eu hamgylchiadau, yn ngwyneb y
cynhauaf da y flwyddyn hon. Oblegid Iluosogrwydd, elai yn rhy faith i wneyd
sylwadau teuluol bob yn un ac un, er mor ddymunol, ar rai ystyriaethau,
fuasai hyny. Mewn ystyr grefyddol, Y mae pethau yn ymddangos yn addawol yn
eglwys Y |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 215 Trefnyddion
Calfinaidd, dan ofal y Parch. John Isaac Hughes, yr hwn sydd yn barchus a
llwyddianus fel gweinidog. Y mae yno gynulleidfa hardd, a chapel Ilawn o bob
oedran a gwahanol ddoniau; a Chan fy mod yn eu plith ar Sabbath yr Ysgol
Sabbathol, cefais fantais i glywed eu gwahanol ddoniau, ac ystyriwn hwy yn
cymharu yn ganmoladwy åg eglwysi yr hen sefydliadau Dwyreiniol, fel yr
ymddengys mai dim ond blwyddyn neu ddwy yn ychwaneg o lwyddiant amaethyddol a
wna yr eglwys yn hunan-gynaliol a chryf. Diamhetl y bydd yn dda gan
gyfeillion y Parch. John Isaac Hughes glywed ei fod ef a'i detllu å'u bryd
ar, ac ar ben y ffordd i lwyddo fel teulu, yn amaethyddol yn ogystal ag yn
eglwysig. Y mae eglwys Bresbyteraidd Seisonig yn yr ardal, a rhai Cymry yn
perthyn iddi, megys y Parch. R. W. Jones. Da oedd genyf weled y ddau weinidog
Cymreig hyn yn gyfeillion, ac yn siarad yn barchus am eu gilydd. O Winfred,
cymerodd cerbydres y Chic., Mil., & St. Paul fi am 147 0 filldiroedd i
gyfeiriad y gogleddorllewin, hyd Aberdeen, tref ieuanc brydferth, Ile y
preswylia rhyw bum' mil o drigolion—tref ganolbarthol ar brairies eang Dakota
fras. Rhed y Chic., Mil. , & St. Paul i bedwar cyfeiriad ohoni. y Chic.
& N.W. i ddau gyfeiriad, a'r Chic. & G. W. i ddau gyfeiriad; ond isel
yw masnach yno yn bresenol, oblegid methiant y cnydau y ddwy flynedd
ddiweddaf. Nis gallwn ddyfod o hyd ond i bedwar o detlluoedd Cymreig yn y
dref, sef y Parch. D. T. Rowlands, yr hwn sydd yn cryfhau eto ar ol ei glefyd
diweddar; Wm. O. Williams yno yn cadw Tivery stable eang; Mrs. Mary J. Cardy
a'i meibion; ae E. G. Davies a'i deulu. Aeth y Chic. , Mil., & St. Paul
R.R. fi 26 0 filldiroedd i'r Gorllewin eto, hyd Ipswich, tref sirol Edmunds
Co., yr hon, efallai, a gynwysa fil o boblogaeth, ac amryw o’r prif
ddinasyddion yn Cymry. Dyna |
|
|
|
|
|
216 AMERICA, J. H. Hughes yn sirydd, a John
Williams, mab Benj. Williams, o Picatonica, yn y Recording Offce; James D.
Jones, gynt o Bristol Grove, Minn., yn bostfeistr, a'i frawd yn ei
gynorthwyo; ac y mae gan Jones drug store eang; hefyd, J. Picton a T. H.
Williams yn masnach yr esgidiau; Robert J. Roberts yn y gwaith saer coed; J.
Owens, y gof, ac E. O. Williams, masnachwr dillad, a wnant yn dda; L. E.
Evans, a'i frawd, gynt o Newark, a gadwant hardware store; Wm. D. Jones, y
cigydd, ac amryw Gymry ereill, sydd yn barchus iawn. Y no mae Griffth Jones,
hen oruchwyliwr y Drych, yr hwn sydd yn ei wely yn wael ei iechyd; ac yn ymyl
y dref y mae John E. Thomas, gynt o Summit Hill, Pa., yn meddianu dau
chwarter section o ffarm o fewn milldir i'r ddinas, ac yn gwneyd yn dda. D.
D. Rees, o sir Gaerfyrddin, D.C., sydd wedi adeiladu y ty harddaf yn y dref,
ac y mae yn barod i dderbyn gwraig i'w gysuro. Perchenoga ddwy neu ragor o
ffermydd. John Prosser a geidw livery lwyddianus. Tebyg fod yno ragor ag y
dylaswn eu henwi, pe buaswn yn fwy cyfarwydd yn y Ile. Y mae Morris a Davies,
y ranchers, yn byw yn y dref yn rhanol, ac ar y ranch, yr hon sydd dros 20
milldir i'r North West. Powell a saif 12 milldir i'r dehau o Ipswich.
Cerddais hyd at gartref D. M. Jones, rhyw haner y ffordd rhwng y ddwy dref,
cyn gorphwys; yna aethum heibio y brodyr Rowlands, D. D. Jones, D. Jones, W.
D. Jones, Peter Evans, Evan G. Jones, Robert Jones, George Morris, John
Jones, a D. A. Jones, hyd at gartref John P. Hughes, Ile y cwrddais dwy o
ferched Mr. Benjamin Williams, goruchwyliwr y Drych yn Picatonica, Wis.—un yn
cydgario cyfrifoldeb teulu J. P. Hughes, a'i chwaer yn addysgu plant Dakota
ar gyfer dyledswyddau bywyd. Ar ol noson o orphwys, aethum yn ol am
filldiroedd i gyfeiriad y de-orllewin, heibio i John Lewis, R. Reneman, John
Davis, John |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 217 Evans, a theulu
D. Lamb, Mrs. J. J. Williams, D. Evans, John B. Evans, ac hyd gartref John W.
Williams, yr hen lanc, Ile y Iletyais noson arall. Y na aethum heibio Thomas
Owen, John J. Jones, John Richards, Mrs. Roberts, Joseph Williams, Hugh
Evans, Thomas Davies, Richard H. Williams, Owen R. Thomas, William U.
Williams, Levi Davies, ac O. E. Williams, un o hen arweinwyr y Cardotyn yn
Foreston, Iowa, naw mlynedd yn 01, a mwynheais fy hun yn ei gartref dros y
Sabbath. A'r prydnawn aeth a fi i gapel y Trefnyddion Calfinaidd, a gosodwyd
y pregethwr dyeithr i bregethu yn absenoldeb y Parch. R. Y. Griffths; ond gan
ei bod yn Sabbath gwyntog yr oedd y gynulleidfa dipyn yn deneu. Y mae
ganddynt gapel eang a chwaethus. Oddiyno aethum i gapel helaethach a harddach
yr Annibynwyr, i glywed eu gweinidog, y Parch. J. T. Lewis, a chawsonl
bregeth addysgiadol ar hanes Ruth a Naomi; ond yn yr hwyr, rhoddodd ei le i'r
pregethwr dyeithr. Dydd Llun, aethum rhagwyf o (19 W. U. Williams, i weled
Cymry Powell City; a'r cyntaf o’r cyfryw oedd Daniel Williams; wedi hyny D.
T. Hughes, maer y dref, a'r hen frawd Morgans, y gof. Oddiyno at John J.
Rees, ac yn Olaf ymwelais Llywellyn, y postfeistr, a'r unig fasnachwr yn y
dref. Nid yw Powell wedi ei boomio fel Tacoma a Seattle. Ni welais na star na
th9 segur yn Powell City. Aethum rhagwyf i'r tuallan i'r ddinas, heibio i
gartref y Parch. R. Y. Griffths, O. Thomas, D. D. Jones, Wm. T. Jones, Griffth
Jones, Hugh Evans, Hugh Roberts, Hugh Griffith, cynoruchwyliwr y Drych, yr
hwn oedd wedi cael ei gaethiwo i' w wely gan dri o glefydau, fel yr ofnid am
ei adferiad. Y n nesafymwelais Seth Lewis, y Parch. J. T. Lewis, John L.
Morris, Thomas M. Evans, Thos. A. Evans, W. Thomas, Griffth Pritchard, Thomas
R. R. Jones, D. Morris, Parch. John H. Griffiths, Evan 15 |
|
|
|
|
|
218 AMERICA, Jenkins, Owen Jones, Rowland
Williams, Evan Williams, John Pugh, E. S. Williams, Thomas Lloyd Davies, a
John Griffths. Dyma fi wedi enwi Cymry ardal Powell yn Iled lwyr, ond tebyg
fod degau wedi cefnu a rhoi anair i'r wlad dda—hyny yw, gwlad dda, hardd ei
harwynebedd, a bras ei phridd. Credwyf na bydd achos i Gwilym Eryri
gywilyddio o’r detholiad a wnaeth i fod yn sefydliad Cymreig, canys nid efe
sydd gyfrifol am wlaw bob amser. Gallwn feddwl y bydd i ardal Powell lwyddo
yn y dyfodol, pa un a fydd i'r Cymry gadw eu gafael yno ai peidio. Tebyg fod
eu crop yn ysgafnach eleni nag yn unrhyw ran arall o Dakota; ac y mae yr
ysgall Rwsiaidd yn ychwanegu pryderon y bobl, ar gefn sychder y tair blynedd
diweddaf. Oblegid amrywiaeth anffodion gwlad newydd, tipyn yn galed y mae ein
cydgenedl wedi ei chael hyd yma, ac, o ganlyniad, y tai dipyn yn wael a
chyfyng. Aethum yn nesaf i Plana, tref rhyw ddeng milldir i'r dwyrain o
Aberdeen. Nid oes llawer o Gymry yn byw yn y dref, dim ond y Parch. Owen
Jones a'i briod; eithr y mae yno dri thj byw @nd fod dau ohonynt yn weigion),
capel y Trefnyddion Calfinaidd, gorsaf y Great Northern, y Post Offce, a star
eang o amrywiaeth gwerthadwy, yr hon a gedwir gan Daniel Jones, mab Thomas
Jones, Lake Emily, Wis. Teilwng o sylw yw fod holl fusnes tref Plana yn cael
ei redeg gan y Cymro ieuanc hwn, ac efe yw y postfeistr. Mae yn rhedeg
granary, ac yn prynu Yd y wlad gwmpasog i'w anfon i'r gwledydd pell. Hefyd,
mae yn ynad heddwch, yn gofiadur y fwrdeisdref, ac yn ddiacon a chyhoeddwr
gyda yr Hen Gorff yn y dref; ond yn ol arfer masnachwyr mawrion y trefydd, y
mae Mr. Jones yn byw allan yn y wlad, o’r tuallan i'r city limits. O gwmpas y
dref y mae tua 25 0 deuluoedd Cymreig, ac ymwelais hwy yn Iled gyffredinol,
gan ddechreu |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 219 gyda Robert
Thomas a Robert Owen, y diacon, a'i deulu, Ile y teimla pawb yn gartrefol ar
unwaith. Aethum heibio Thomas E. Williams a Thomas Ellis, Ile y cefais noson
o orphwys; yna ymwelais a John Hughes, John T. Williams, a Moses Roberts, hen
ffrynd mawr eto i'r Drych. Rhaid oedd aros noson gyda Morgan G. Jones a'i
deulu. Mab yw ef i'r hen dad Evan E. Jones, Bangor, La Crosse, Wis., a Mrs.
Jones sydd ferch i'r hen frawd John Protheroe, o’r un Ile. Hysbyswyf eu
cyfeillion yn Wisconsin eu bod hwy a'r plant yn iach a llawen, ac yn cofio
atynt. Y n mhlith y lluaws, ymwelais a chartref W. J. Rowlands, a dymunai
Mrs. Rowlands arnaf mewn modd arbenig ei chofio at bobl Utica, yn neillduol
at ei hen gyfeilles Mrs. Richard E. Roberts. Gallwn feddwl fod Cymry yr ardal
wedi dal yn o dda trwy y blynyddau aflwyddianus sydd wedi myned heibio.
Ysgafn yw y cropiau yma fel yn Powell y flwyddyn hon, yn amrywio o bump i
bymtheg o fwsieli i'r erw. Y mae eglwys y T.C. yn edrych yn Iled lewyrchus o
dan ofal y gwr ieuanc gobeithiol Owen Jones, gynt o Chicago, am yr hwn y
siaredir yn barchus gan bobl ei ofal. Rhifa aelodau yr eglwys tua 50. A rhai
o’r Cymry o gwmpas Bath i'r eglwys Saesoneg, am fod yr eglwys Gymraeg dipyn
yn mhell. Arosais noson yn y göf, yr hwn å'i briod gymerant ddyddordeb mewn
meithrin " Pure Breed S. S. Hamburgs," ac mae yn llwyddo gyda hwy.
Tranoeth aethum rhagwyf eto am Langford, tua 35 0 filldiroedd i'r
gogledd-ddwyrain o Bath, a'r Cymry cyntaf y daethum o hyd iddynt oedd W. Ap
Williams a'i feibion. Nid oes llawer o Gymry yn y dref, ond yr ychydig sydd,
yn mhlith y prif ddinasyddion—W. Ap Williams yn retired gentleman; yr Anrh.
Richard A. Rowlands a'i feibion, yn rhedeg un o’r masnachdai |
|
|
|
|
|
220 AMERICA, helaethaf yn y dref; Aneurin
Owens, mab W. Owen* Caledonia, Wis., a Robert, ei frawd-yn-nghyfraith, o
Blaendyffryn, Wis., yn masnachu mewn gwenith; R. E. Jones, mab Wm. W. Jones,
Bath, yn rhedeg livery stable eang; a'r hen frawd John T. Roberts, gynt o
gylch Utica, N.Y., yn amaethu yn llwyddianus yn ymyl y dref. Y mae Rowland
Williams, brawd yr AP, hefyd yn y dref—dyna yr oll y daethum o hyd iddynte
Spain yw canolbwynt Cymry sir Marshall. Y no y mae eu Post Office a maelfa
nwyddau Evan O. Jones, gynt o ardal Welsh Prairie, Wis. Mae gweithfa D.
Jones, y göf, gynt o Columbus, Wis., hefyd yn y dref; gorsaf gan y Chic. ,
Milwaukee, & St, Paul; capel gan y T.C.; a phreswylfod gan Evan R. Owen,
gynt o Caledonia, yn ei ymyl—dyna sydd yn gwneyd i fyny dref Spain. Y mae yn
Spain gapel tlws yn ddiddyled, ac yr oedd ynddo gynulleidfa luosog Sabbath,
Hydref 25ain, pan oeddwn i yno, yn gwrando y Parch. J. H. Griffth, o Powell,
yn traddodi dwy bregeth dda, gyda thipyn o’r hen dinc Gymreig ynddynt. Y mae
gwlad dda, hardd, o dir bras, o gwmpas Spain, ac 0 20 i 30 0 Gymry yn dal
meddiant tirol. Cawsant gnydau go dda y flwyddyn hon, a gellir tybio y bydd i
hwn ddyfod yn sefydliad llwyddianus mewn amser cyfaddas.. Cynaliwyd Cyfarfod
Dosbarth yn Winfred y dydd Olaf o Hydref, a'r cyntaf o Dachwedd. Dechreuwyd y
gynadledd am 10 boreu Sadwrn, dan lywyddiaeth y Parch. J. Isaac Hughes,
gweinidog y lie, yr hwn ethole wyd yn llywydd am dair blynedd. Ysgrifenydd y
cyfarfod oedd y diacon Henry Foulkes. Yr oedd yr holl eglwysi yn cael eu
cynrychioli, a cherid y gweithrediadau yn mlaen• yn esmwyth, mewn ysbryd
pwyll. Dangosodd y cyfarfod nad yw pobl Dakota ar ol yr oes mewn moesau, trwy
benderfynu nad yw yn iawn i Gristionogion gymeryd rhan mewn rhedegfeydd. Y n
y seiat gyffredinol, cafwyd ymdrafodaeth dda ar y |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 221 bymthegfed Sal
m. Nos Wener, cafwyd pregeth Saesoneg gan y Parch R. Y. Griffth, Powell; nos
Sadwrn, gan y Parchn. Owen R. Morris, Bristol Grove, Minn., a Joseph Roberts,
Minneapolis; ac am 10 boreu Sabbath, gan Owen Jones, Plana, a R. Y. Griffth,
Powell am 2, R. Y. Griffth a Joseph Roberts; ac am 7 yr hwyr, Owen R. Morris
a Joseph Roberts. Teimlwn fod yr holl bregethau yn dda, a'r capel yn llawn o
wrandawyr astud. Gellir dysgwyl ffrwyth da yn ymarweddiad Cristionogol yr
ardalwyr. Fel diweddglo ar garedigrwydd Cymry siroedd Lake a Miner, mwynheais
noson o letygarwch yr hen frawd Rowland Pritchard, yr hwn sydd yn bwriadu
myned yn fuan i Oregon at ei berthynasau; yna hebryngasant fi yn llawen i
gwrdd å'r trén i Howard. Ar ol cael gwerthu y Drych i Hughes, ac ysgwyd llaw
good bye å theulu Parry, aethum rhagwyf am Madison, gan ymweled chartref John
B. Jones, ac yna myned rhagwyf mor bell a Flandreau, Ile y gwelais John H.
Roberts, y cigydd, gynt o ardal Waukesha, Wis., ac wedi hyny o Clay Co.,
Iowa. Y mae ef Yll edrych yn dda, ac yn gwneyd masnach helaeth. Gwelais y
ffyddIon Ddrychwr, Owen R. Roberts a'i deulu, allan ar eu fferm. Mae yntau
hefyd a'i briod o ardal Waukesha, a gallwn dybio eu bod yn gwneyd yn dda. Nid
oedd David Price, o’r un ardal, gartref, ond gwelais ei briod, yr hon
adwaenwn naw mlynedd yn ol ger Bethesda, Waukesha, a gwerthais y Drych i
David G. Williams. Gwelais Mr. Bebb, amaethwr Cymreig arall; yna aethum
rhagwyf trwy Egan a Sioux Falls, hyd Sioux City, Ia., gan gefnu ar wlad yr
addewid—Dakota. Yn awr gallaf dystiolaethu i mi ei chael yn well na'm
dysgwyliad—mwy o wlad wastad ac o dir da nag a welswn mewn unrhyw dalaeth
arall yn yr Undeb, a gwell ffyrdd; a chefais y Cymry yn ymddangos yn well eu
hamgylchiadau nag y tybiwn cyn eu gweled. |
|
|
|
|
|
222 AMERICA. Tebyg hefyd fod moesau y
dalaeth ar y blaen i'r rhan fwyaf o’r Talaethau, a phrawf o hyny yw ei bod yn
Dalaeth Waharddol. Y n fy holl symudiadau ni welais ddim effaith y diodydd
meddwol ar neb; ond gwelais rai Cymry mewn ysbryd i felldithio Gwaharddiaeth,
am na cheid diodydd meddwol hyd yn nod yn y drugstores, ac am fod rhagrithwyr
ar y blaen gan y Gwaharddwyr! Dyna arguments cryfion yn erbyn Gwaharddiaeth
gan rai a alwant eu hunain yn Waharddwyr, onide! Rhwng pob peth, tueddir fi i
dybio y bydd Dakota yn mhen deng mlynedd eto yn un o’r talaethatl amaethyddol
mwyaf llwyddianus. Dymunaf fendith a nawdd oddiuchod ar Dakota a'i phobl wrth
gefnu arni. |
|
|
|
|
|
PE NOD X X X 111. GWIBDAITH TRWY NEBRASKA.
TRWY SEFYDLIADAU NEBRASKA—YN OL 1 IOWA A WISCONSIN. LLE cyntaf yr ymwelais ag
ef yn Nebraska, ar fy ffordd yn ol 0'r Gorllewin, oedd Trenton, Ile tua 233 0
filldiroedd i'r dwyrain o Denver, Colarado. Yr oedd un-ar-ddeg o Gymry wedi
cymeryd ffermydd tua saith milldir i'r de-orllewin o Trenton, sef Samuel
Davies, o ardal Braichyraur, sir Aberteifi, D.C.; J. C. Owen, Evan Morris, a
Charles E. Jones, o Yan Wert, O.; J. O. Jones, o Yermont; mab y Parch. T.
Miles, Red Oak, Ia.; Joseph Thomas a'i deulu, o Williamsburg, Ia.; Evan D.
Jones, o Long Creek, Ia., a Chyn hyny o sir Aberteifi; Richard R. Owen, o
Turin, N.Y.; John W. Hughes, 0 Old Man's Creek, Ia.; a John Moses a'i deulu o
Gymru. Gwelir nad oes yno sefydliad mawr o Gymry; ond dichon y cynydda, gan
fod yno dir amaethu Iled dda, gallvvn feddwl, ac y mae cenedloedd ereill am
werthu. Tybiwyf mai prinder dwfr yw y diffyg mwyaf yno. Nid oes yno eglwys yn
perthyn i unrhyw enwad, ond cynelir math o gymdeithas grefyddol gymysgedig o
Fethodistiaid, Annibynwyr, Bedyddwyr, &c., a chadwant eu moddion
crefyddol yn yr ysgoldy. Teimla y Cymry yn hyderus fod llwyddiant bydol a
moesol yn eu haros yno; ac felly y bo, meddaf fi. O Trenton, aethum tua dau
gant o filldiroedd yn nes i'r dwyrain, nes cyrhaedd sefydliad Blue Springs |
|
|
|
|
|
224 AMERICA, a Wymore. Sefydliad gwasgarog
yw hwn, gan fod cenedloedd ereill yn gymysgedig å'r Cymry. Mae ei safle yn un
o’r rhanbarthau harddafa ffrwythlonaf wyf wedi weled ar fy nheithiau. Y mae
yma tua deg-arhugain o deuluoedd Cymreig; ac, fel y gwyr darllenwyr y Drych,
y mae yn eu plith feirdd a Ilenorion. Mae eglwys gan y Trefnyddion Calfinaidd
yn nghanol y sefydliad, rhyw chwe' milldir i'r de o Wymore. Nid oes yn
mhentref Wymore ond tua thri o deuluoedd Cymreig, ac yn Blue Springs tua yr
un nifer, ac un ohonynt yw teulu Edward Roderick, brawd James Roderick,
Hazleton, Pa. Y mae ef yn cadw y store fwyaf yn y dref; ac y mae ei frawd
ieuengaf yn Drysorydd presenol y sir. Båm yn gweled George Roderick a'i
deulu, gynt o Warrior Run, Pa., ar ei fferm, ac y mae yntau yn ymgodi i lwyddiant
ar ol ei frodyr. Ymwelais yn nesaf a Pownee City, Ile y mwynheais dri diwrnod
o gymdeithas ddymunol hen gyfeillion 28 mlynedd yn ol yn Aberdar, D.C. Y na
aethum rhagof tua Salem, Yerdon, Stella, Shubert, a Nemaha. Aeth y caredig
Daniel D. Davies mi i weled amryw o’r Cymry yn ei ardal ef, a chawsom amser
difyr yn nghymdeithas y Parch. John T. Jones, Mr. a Mrs. John R. Jones, ac
ereill. Y n sefydliad Cymreig Platte Centre, trwy gyfarwyddyd yr unig Gymro
yno, sef Mr. Hughes, masnachwr llwyddianus, cefais ymgydnabyddiaeth å Mr.
Elias Hughes, yr hwn yn llawen a'm cymerodd yn ei gerbyd am tua deg neu
ddeuddeg milldir i'w gartref ar dyddyn eang, hardd, a ffrwythlon, yr hwn y
mae am werthu, oherwydd ei fod ef a Mrs. Hughes yn myned yn rhy hen i'w redeg
lawer yn hwy. Dyna le dymtlnol i Gymro cefnog i bwrcasu cartref helaeth a
chynyrchiol yn mhlith Cymry, ac o fewn milldir a haner i gapel Cymreig Mae
llawer ychwaneg o dir da ellir brynu yn y sefydliad, o gwmpas y capel
Cymreig, yn Shell Creek, ac ar |
|
|
|
|
|
A gwastadtir, ardal Gomer, Y mae y
GWELEDIGAETHAU BYWYD. 225 ac o gwmpas capel Moriah hefyd, sef ac y mae yno
wlad hardd a ffrwythlon. Parch. Henry R. Williams yn gwneyd gweinidog da ar
eglwysi Postville a Moriah, y rhai a dderbyniant gymhorth cenadol gan
Gyfundeb y Trefnyddion Calfinaidd, ac y maent yn llwyddo yn dda fel eglwysi
ieuainc mewn gwlad newydd. Ar ol ymweled Chymry y ddau sefydliad, aethum yn nghwmni
y Parch. H. R. Williams i sefydliad sir Wayne, Ile Y mae rhyw ddeg o
deuluoedd Cymreig eisoes, a Ile i gant neu ddau yn rha gor i gael ffermydd o
dir rhagorol am 0 9 dol. i 12 dol. yr erw. Nid oes ofn arnaf ganmol y wlad,
ar ol gweled ei harwynebedd a'r cnydau o bob math a gynyrcha y til. O Red Oak
y mae y rhan fwyaf o Gymry y sefydliad wedi dyfod, a Mr. Morris goruchwyliwr
y Drych, yn eu plith; ond cyn hyny, daeth amryw ohonynt o Dalaeth New York,
megys William D. Roberts, brawd D. B. Roberts, cysodydd yn swyddfa y Drych.
Hefyd, Richard Jones, gynt o "Utica; Edward Davies; Henry E. Evans; ac
amryw o’r Jamesiaid o Plainfield a chylchoedd Utica. Mae y sefydliad hwn ryw
60 milldir o Sioux City, Iowa, a'r rheilffordd yn myned o fewn tair milldir iddynt.
O un o bryniau cylchynol gellir gweled miloedd o erwau o dir rhagorol, yn
agored i'r farchnad; ac nid oes eisieu cloddio fawr o ddyfnder er cael dwfr
Iled dda. Mae yno lawer o ffynonau yn cynyrchu aberoedd bychain. .00 |
|
|
|
|
|
PEN OD X X X IY. GWIBT)AITH TRWY RANAU O
IOWA. YMWELIAD BRYSIOG A SIR CARROLL, DES MOINES, A LLEOEDD EREILL YN IOWA.
ETH UM am y waith gyntaf i weled Cymry ardal a'r cyntaf y daethum at ei sir
Carroll; anedd-dy oedd eiddo Samuel Hughes, un o amaethwyr mwyaf trefnus yr
ardal, ac un o fechgyn sir Gaerfyrddin. Ar ol noson o orphwys, gwerthais y
Drych i Rowland Hughes; ac yna aethum i werthu llyfr i Jacob Davies, gan ei
fod ef yn derbyn y Drych. Gelwais gyda John Morgan a'i deulu, rhai o
ffyddloniaid y Drych, a gwerthais ddau lyfr i Mr. Morgan. Ymwelais å'r Parch.
William J. Davies, yr hwn welswn y blynyddau o’r blaen yn Kansas. Y mae yntau
yn amaethwr llwyddianus, ond myn amser i ddarllen y Drych, fel pob ffermwr
goleuedig. Båm lwyddianus hefyd gyda'r ffyddlon Jacob W. Morgan. Aethum
heibio mab S. Hughes a Phillips, nes cyrhaedd at Ebenezer Jones, gynt o
Scranton, Pa. Y mae ef a'i briod yn gallu amaethu yn dda, gallwn dybio; ac
nid oes angen dyweyd i mi gael croesaw mawr yno. Ar ol noson o orphwys,
aethum heibio Joseph Lewis, Thos. Evans, gynt o gylchoedd Scranton; ac yr
oedd Mrs. Evans yn holi gyda dyddordeb am ei pherthynasau yno. Gallem feddwl
fod y tetllu yn llwyddo fel amaethwyr. Gwelais Henry Thomas a Griffith
Thomas, un arall eto o gylchoedd Scranton, Pa., ac wedi hyny o Beacon, Iowa,
Ile y cafodd ei wraig. Y na aethum mro |
|
|
|
|
|
AMERICA. bell a Mrs. Thomas, yr hon oedd o
fewn ychydig i dd byn y Drych; ac yna heibio David Hughes a Mrs. illiams,
gynt o Oskaloosa, Ia., yr hon gyda'i phlant sydd yn ymladd ag anhawsderau
goreu y gallont. Cyrhaeddais erbyn nos Sadwrn at un o deuluoedd Scranton eto,
sef teulu David C. Jones, Ile y'm derbyniwyd mewn croesaw cyflawn gyda
chofion am yr amser gynt. Heblaw eu bod yn llwyddo fel amaethwyr, cefais
brofion eu bod yn llwyddo mewn crefydd; ac nid annyddorol oedd genyf ysgwyd
llaw ag Arthur, y mab ieuengaf, fel un o'm cydfynychwyr i'r Band of Hope ar
hyd blynyddoedd ei febyd. Da oedd genyf ddeall ei fod wedi cadw ei ardystiad
yn erbyn y gwirodydd meddwol a'r tobaco hyd y dydd hwn, er llawenydd i'w
rieni, a dyogelwch ac anrhydedd iddo ei hun. Rhaid oedd myned eto heibio Mrs.
Phillips, un arall o ffyddloniaid y Drych, a Thomas Morgan, ac Ebenezer
Evans; ac, wrth gwrs, cefais enwau y ddau i dderbyn y Drych er mwyn bod yn y
byd Cymreig. Cefais un arall o hen ddarllenwyr y Drych, Daniel Christmas a'i
detllu, yn iach a dedwydd. Cefais David Edwards a'i briod, gynt o Scranton,
wedi cyfnewid cryn dipyn er pan adwaenais hwy gyntaf 20 mlynedd yn 01. Da
oedd genyf weled fod Edwards yn cryfhau o'i lesgedd corfforol a meddyliol yn
ddiweddar. Aeth fi yn ei gerbyd i weled John Lewis a'i briod, ffyddIoniaid y
Drych eto, o gylchoedd Scranton yn yr amser gynt. Mae Mrs. Lewis yn ferch i'r
hen Gymro twymgalon T. Davies, Pen Canal, Pittston. Mwynheais hefyd gymdeithas
y ffraeth D. H. Davies a'i deulu yn fawr. Dyna yn agos holl Gymry sefydliad
Cymreig Carroll, ond Daniel Davies a Lewis Edwards, y rhai oeddynt dipyn o’r
ffordd i fyned i'w gweled. Y mae gan Gymry yr ardal ffermydd da, a chefais yr
oll ohonynt yn bobl groesawus a charedig; a chan i mi |
|
|
|
|
|
228 AMERICA, fod yn eu plith dros y Sabbath,
cefais dri chyfarfod pregethu, gan fod dau bregethwr dyeithr a Gwaharddol
yno. Un oedd y Parch. T. D. Thomas, o Red Oak, gan yr hwn y cawsom ddwy
bregeth dda ar " Grefydd ymarferol," un yn Gymraeg a'r llall yn
Saesoneg, i'r bobl ieuainc yn erbyn temtasiynau yr oes. Cymerwyd fi rhagwyf i
gyfeiriad Des Moines, Ia., a chwrddais chymwynaswr yn y Cymro J. O. Hughes, yr
hwn y bu son am dano yn y papyrau Yll ddiweddar fel y llythyrgludydd mwyaf
poblogaidd yn Des Moines, gan iddo gael mwy o bleidleisiau na neb ohonynt,
ac, mewn canlyniad, cael gwibdaith rad i weled ei hen gyfeillion yn
Brookfield, Ohio, a'r Dwyrain. Aeth a mi i weled amryw o’r Cymry yn
Sevastapol, a chawsom amryw o enwau newyddion. Aeth Thomas Morgan, y teiliwr,
gyda mi i weled amryw o fasnachwyr y dref, ac yn mhlith ereill, L. B. Thomas,
Samuel Jones, Thomas Hopkins a'i frawd, sef meibion Thomas Hopkins, un o hen
ddarllenwyr y Drych, Roberts, Johns, ac Evans, cadwyr restaurants. Gwelsom
ddau gyfreithiwr Cymreig, sef D. W. Evans, 95, Clapp Block, a T. J. Evans, R.
35, o’r un adeilad. Y mae y ddau yn Cymry parchus o ardal Williamsburg, Ia.,
ac yn d'od yn mlaen yn dda yn yr alwedigaeth gyfreithiol. Mae T. J. Evans, ac
un arall, yn rhedeg papyr misol, a elwir The Rural Northwest; ac, wrth gwrs,
mae yn cymeryd y Drych. Siarada Cymry Des Moines am sefydlu Cymdeithas Dewi
Sant yn fuan; ac yr oeddynt yn awyddus am law-reolau oddiwrth rywrai er
cyfarwyddyd i gychwyn. Gellir anfon y cyfryw at T. J. Evans, Attorney, 35,
Clapp Block; neu Thomas T. Morgan, 224 W., 3rd Street. Wrth gwrs, båm yn
gweled M. G. Thomas, arolygydd glofaol, yr hwn yntau sydd yn edrych yn dda a siriol.
Wrth gwrs, ni ellais gael mantais i weled yr holl Gymry yn mhrifddinas Iowa.
Da oedd genyf ddeall fod y Cymry yn |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 229 parhau i gynal
moddion crefyddol Cymreig dan nawdd yr enwad Cynulleidfaol parchus yn
Sevastapol, neu South Des Moines. Y mae yno amryw o Gymry yn gweithio yn y
glofeydd. Drwg oedd genyf weled yr hen frawd Hugh Hughes yn wan ei iechyd,
a'i gymhar hefyd yn achwyn; nid yw henaint yn dyfod ei hunan. Evans oedd y
Ile nesaf yr ymwelais ag ef, a chefais y Cymry yn debyg i arfer. Oddiyno,
aethum trwy Oskaloosa i Carbonado. Yr oedd wedi bod yn ymdrechfa rhwng y
cwmni a'r gweithwyr yno yr haf diweddaf, a'r Cymry fel pe heb dd'od i'w
tymherau eto ar ol colli yr ymdrech. Gallwn dybio fod ein cydgenedl wedi
digio wrth Dduw a dynion, ac wrthynt eu hunain, fel nad oedd ond rhyw wyth
neu naw o bobl mewn oed yn yr Ysgol Sabbathol na'r cwrdd cyhoeddus yn yr
hwyr, Ond gobeithiwn eu bod mewn gwell agwedd foesol na'r golwg allanol, gan
fod y mWd yn anterth ei nerth yn Carbonado y Sabbath yr oeddwn yno. Mae
Robert Roberts a rhai ereill yn ffyddlawn i'r capel er yr holl anhawsderau.
Bydded i'r holl Gymry adnewyddu eu nerth moesol a chrefyddol yn Carbonado. Er
fod poblogaeth Beacon yn cynyddu, gallwn dybio fod yr iaith Gymraeg yn cyflym
farw yno—dim addoliad Cymraeg yn y capel mwyach. Arosais noson yn Givin y
waith hon eto, er fod llawer O'n cydgenedl wedi eu gwasgar oblegid y streic.
Y mae Mrs. Mary R. Jones yno bwrdd llawn i ddigoni teithwyr y ffordd haiarn;
ac y mae amryw Gymry ereill yn amaethu o gwmpas; ond gan fod y mWd yn fawr,
maddeued y cyfryw am beidio myned i' w gweled y waith hon. Y n nesaf, aethum
i weled Cymry Kab, gwaith glo newydd, rhyw bedair milldir i'r
gogledd-orllewin o Ottumwa, ac y mae yno amryw o hen gydnabyddion o wahanol
fanau, megys D. D. Jones a'i deulll, o Gwm Rhondda, ac wedi hyny o Kirkville;
D. P. Jones, ei |
|
|
|
|
|
230 AMERICA, fab-yn -nghyfraith; hefyd,
Richard Price, mab-ynnghyfraith Thomas John, o Scranton, Pa., yr hwn sydd yn
gwneyd yn Iled dda, ac yn anfon ei gofion at berthynasau a chyfeillion yn Hyde
Park; Joseph H. Rees, y cerddor, a'i deulu, o Aberdar; Richard Martin a'i
deulu, o Kirkville; John M. Williams a'i deulu o’r un Ile; David Morgan, o
Dredegar, D.C.; ac Abram Morgan ac Edward Evans, a'i deulu, o Cleveland, Ia.
Nid oes yn y dref foddion crefyddol Cymraeg eto. Wele y tameidiwr ar y cyntaf
o Ionawr, 1892, wedi cael ei gau i fewn gan y gwlaw rhewllyd yn nghartref y
croesawus Morris Peat. Teulu crefyddol, darllengar, yw y teulu hwn—darllenwyr
y Beibl ac esboniadau gyda chysondeb; ac, wrth gwrs, mae y Drych yn
boblogaidd hefyd yn y teulu er's dros 40 mlynedd; a dyma finau yn
rhagluniaethol mewn Ile cysurus i gyfarch fy miloedd gyfeillion ar hyd y
Talaethau, megys rhwng y ddwy flwyddyn 1891 a 1892. Gallaf edrych yn ol gyda
boddhad a diolchgarwch i Dduw a dynion am fy nyogelwch a chysuron corfforol a
meddyliol ar hyd y flwyddyn ddiweddaf. Flwyddyn yr 01, yr oeddwn o fewn
esgobaeth y Parch. Hugh X. Hughes, " Cranc y Myglus; " ond byddai
yn dda i'r rhai a'i herlidiant ef am efengylu yr ymsancteiddio oddiwrth
aflendid a gwastraffy tobaco gofio nad ä dim aflan i fewn i'r deml fawr
ysbrydol, Ile y bydd H. X. Hughes a'r holl waredigion yn gallu tyntl
dedwyddwch yno oddiwrth bethau uwch na mwg y ddalen wenwynig. Oddiyno aethum
i sylwi ar amrywiaeth daearyddol a chymdeithasol New Cambria, Mo., Bevier, a
Kansas City; trwy sefydliadau Cymreig Kansas a Colorado fynyddig a gwyllt;
trwy Utah gyfoethog ac amrywiog, Nevada arw, California eurog a hafaidd,
Oregon goediog a newydd, Washington ieuanc ac annadblygiedig, Idaho wyllta
mwnyddol, Montana fynyddig a mwnyddol, y Dakotas amaethyddol, a Minnesota,
Nebraska, ac Iowa ddiwylliedig a |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 231 breision.
Bellach, dyma fi wedi teithio miloedd o filldiroedd ar y drén ac ar draed,
heb gyfarfod å'r un ddamwain nac unrhyw siomedigaeth o bwys, na chymaint a
diwrnod o afiechyd i luddias fy symudiadau, mor belled ag wyf yn cofio, yn
hyd y flwyddyn; tra wedi mwynhau yr anrhydedd o wneyd miloedd o gyfeillion
newyddion, ac heb gynhyrfu neb i fod yn elynion; hyny yw, nid wyf yn cofio fy
mod wedi ymddwyn at neb yn hyd y flwyddyn yn y fath fodd ag y byddai eu
cyfarfod yn codi gwrid euogrwydd i'm gwyneb. Yr wyf yn siarad fel hyn yn yr
ymwybyddiaeth ein bod ni oll yn aelodau i'n gilydd yn y byd hwn; ac yn
arbenig felly, yr wyf fi er's blynyddau yn gyfrifol i'm cydgenedl trwy y
Talaethau am fy ymddygiadau. Felly, gan fod cymaint ohonoch yn gwylio fy
symudiadau trwy y Drych cenedlaethol, yr hwn sydd yn adlewyrchu symudiadau o
bell ac agos, gweddus i minatl ar ddechreu y flwyddyn 1892 eich cyfarch oll
mewn adgofion diolchgar, a dymuno i'n holl ddarllenwyr Flwyddyn newydd dda,
ddedwydd, a llwyddianus. Aeth heibio y flwyddyn, sef naw-deg-ac-un, A'i
chynyrch i dir hanesyddiaeth; Ni chysgodd hi eiliad yn ystod ei hoes— Bu
farw, ond byw ei hamrywiaeth. Derbyniodd i' w mynwes holl hadau y byd, o’r
creigiau gwneir eto eu cloddio; Derbyniodd y drwg yn ogystal a'r da, Fe welir
yr oll yn blaguro. Y fesen a syrthiodd i dywod y Illör, A chladdwyd hi yn y
gwaelodion, A wthir i'r gwyneb mewn cyfnod sydd bell, A'r dderwen ddadblygir
yn brydlon : A pherson a gladdwyd y flwyddyn o’r blaen, Trwy Grist a gyfodir
i fywyd; Y n mhlith y ffyddloniaid, mewn cyfnod sydd well, Gwna eto ddadblygu
mewn gwynfyd. |
|
|
|
|
|
232 AMERICA, Nid pawb sydd yn dechreu y
naw-deg-a-dwy A welir yo cael ei diweddu; Bydd rhai sydd yn hau llygredigaeth
y cnawd Mewn gwaeau yn dechreu ei fedi : Ond pawb sydd yn hau yr had gwerthfawr
a da,. Mewn maes wfth reolau y bywyd, Ar ddiwedd y flwyddyn o’r amser sydd
draw Gånt fedi mewn meusydd sydd hyfryd. Dywedir gan rai sydd yn addfed o
farn, A chryfion o ddoniau mantoli, Nad oes yr un weithred o eiddo y dyn O
gwbl yn myned i golli; Ond cerfia gymeriad ar greigiau y byd, Nas gellir byth
mwy ei ddifodi; Bydd i olion ei draed ar dywod y mör Mewn oesoedd sydd bell
ei ddeongli! Mae pawb yn aredig, ar hefyd yn hau, A phawb a fydd eto yn medi,
Mewn byd darfodedig a'r byd i barhau, Heb ronyn yn myned i golli; Os hau yn
annuwiol a fyddys yn awr, Yr unrhyw a fyddys yn fedi; Os hau i
sancteiddrwydd, y gwynfyd a ddaw Fydd cyflog y rhai sydd yn credu. Felly
bydded i'r Ysbryd Mawr ein cynorthwyo i hau yr had da, fel y caffom fedi mewn
gorfoledd. Ar ol cefnu ar garedigrwydd Morris Peat a'i deulu, aethum rhagwyf
trwy yr oerfel, o nerth i nerth, nes cyrhaedd cronglwyd yr hen bår Iletygar
Hugh Tudor a'i briod, a chefais hwy fel arfer. Yna treuliais Sabbath eto yn
mhlith y saint yn Old Man's Creek, a chawsom ddwy bregeth dda gan eu
gweinidog, y Parch. J. E. Jones, un yn Gymraeg a'r llall yn Saesoneg, a
chawsom gyfarfod hwylus y Y.P.C.E. Dydd Llun, aeth Owen R. Williams,
goruchwyliwr y Drych, a fi o gwmpas yr ardal, ac yr oedd tipyn o anhwyldeb y
grip yno ar y |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 233 pryd. Yr oedd yr
hen frawd D. H. Jones yn parhau i achwyn am greulondeb y crydcymalau. Ar ol
gorphwys noson arall yn nghartref y cyfaill Daniel John a'i deulu, aethum
rhagwyf i weled hen gyfeillion y Gogledd. Cefais fod David D. Jones wedi
gadael ei gartref daearol yn ngofal ei weddw a'i blant er pan yr ymwelais hwy
y flwyddyn o’r blaen, ac yntau wedi myned i'r byd mawr anadnabyddus i beidio
dychwelyd mwy. Gwelais y siriol William J. Rowlands a'i deulu —yntau yn
gorwedd yn ngharchar y grip; bydded iddo gael adferiad buan. Cefais Mrs.
Rowland Rees hefyd yn dyoddef creulondeb y grip; John Rees yn gaeth gan y
crydcymalau; Humphrey Griffiths yn ei gornel dywyll fel arfer, gan ei fod
wedi colli ei olwg ar y byd allanol er's blynyddau, ond dywedai fod yr hen
wraig a'r ferch y n darllen y Drych iddo gyda chysondeb. Aethum rhagwyf nes
cyrhaedd cartref yr hen frawd D. R. Thomas, a chefais efyn y dyfroedd dyfnion
hyd yr én, gan fod Ilifeiriant angeu wedi cymeryd cydymaith ei fywyd i'r bedd
y dydd Sadwrn blaenorol, sef Ionawr 2i1; ond siaradai ef yn gall yn yr
ystorm. Yr oedd Mrs. Hughes a'i dau blentyn yno, wedi dyfod o Trenton, Nebraska,
i weled ei mam yn ei chystudd Olaf, ac i'w hebrwng i ei hir gartref. Oddiyno
cyfeiriais at John Breese a'i deulu; yr oedd yntau eto dan law y gelyn
cyffredin. W edi galw heibio Robert ymgysgodi rhag yr ystorm. Rhaid oedd
myned dros ben ei wahoddiad i aros yn hwy pan ddaeth yr hinsawdd yn gyfaddas,
canys nid wyf am gymeryd mantais anghymedrol ar letygarwch neb. Iowa City
ydyw un o ddinasoedd mwyaf enwog a chanolbarthol Iowa; hyny yw, canolbarthol
mewn ystyr gymhariaethol. Y ma yr oedd y State Capitol pan oeddy dalaeth yn
ei mebyd, cyn symud y cyfryw i Des Moines, dinas mwy canolbarthol mewn ystyr
16 |
|
|
|
|
|
234 AMERICA. ddaearyddol. Gan i'r awdurdodau
talaethol fendithio Iowa City State University, erysy ddinas yn haul neu
leuad i'r dalaeth eto, gan fod yn bresenol tua 1,200 0 bobl ieuainc y Dalaeth
yn cael eu diwyllio a'u goleuo mewn gwahanol gangenau addysg fuddiol er Iles
cyffredinol. Aeth y Cymro talentog, poblogaidd, a charedig Daniel Davies,
goruchwyliwr goleuni celfyddydol y ddinas, a fi i weled y sefydliad talaethol
goleuedig dan sylw, a chefais fod yn ngwasanaeth y sefydliad addysgiadol hwn
chwech o adeiladau mawrion, treuliau y rhai sydd tua 52,000 dol. yn
flynyddol; felly, gwelir fod y sefydliad yn ffynonell bywyd mewn gwahanol
ystyriaethau i Iowa City. Y mae yn arddangosfa ddaearegol ac anifeilaidd
ysefydliad gasgliad amrywiaethol da. Mae gan yr Y.M.C.A. adeilad newydd hardd
yn y dref, gwerth 40,000 dol. Poblogaeth y dref yw 0 8,000 i 10,000. Nid oes
yno ond ychydig o Gymry yn byw. |
|
|
|
|
|
PEN OD X X X Y. GWIBDAITH TRWY RANAU O
WISCONSIN. YCHWELWN yn awr trwy ranau o Wisconsin. Croeswn o Iowa i Illinois,
gan groesi Mississippi yn Savannah, acynaawn gyda'r Chic. , Mil. , & St.
Paul R.R., i gyfeiriad y Gogledd, gan groesi y Ilinell i Wisconsin yn Belvit;
ac yna teithiwn am oriau nes cyrhaedd Madison, tref eisteddfa Llywodraeth
Wisconsin : gan nad oes yma lawer o Cymry, awn rhagom eto å'n gwyneb ar y Gogledd-orllewin
am rhyw 30 0 filldiroedd, a byddwn yn Baneville, wrth droed y Mynydd Glas,
Ile y mae sefydliad o Gymry llwyddianus o gwmpas, a'r gwahanol enwadau
Cymreig yn addoli yn eu Aliaith eu hunain. Awn rhagom etc, i'r un cyfeiriad
anl rhyw 15 milldir, a byddwn yn Dodgeville, sef tref ag sydd yn ganolbwynt
masnachol i ardal Iled fawr o amaethwyr a mwynwyr plwm, yn dreflled
Gymreigaidd, ac eglwysi gan y tri enwad Cymreig yn y wlad o gwmpas. Aeth y
ceffyl tan ni eto am ardal Picatonica Wis., ac ni orphwysais nes cyrhaedd
cartref Robert J. Hughes, goruchwyliwr y Drych; a chawsom noson ddyddan yn ei
gwmni ef a'i briod, a'r Parch. W. M. Jones, a hen arweinydd y Cardotyn yn yr
ardal ddeng mlynedd yn 01. sef Benjamin Williams. Ar ol cael pryd da o fwyd,
aeth y gweinidog a'r diacon trwy dywyllwch y nos i'w cartrefleoedd; ac ar ol
adferiad nerth dranoeth aethum inau, yn ol fy arfer, ar ol pum' |
|
|
|
|
|
236 AMERICA, mlynedd o absenoldeb, i weled
gwynebau yr ardalwyr, a'r cyfnewidiadau cymdeithasol. Cefais y rhai byw yn
siriol a chroesawus, ond fod y creulawn grip yn Ilethu mewn llawer teulu yn y
gymydogaeth. Gwelwn fod angeu wedi gwneyd bylchau mawrion mewn• teuluoedd, yn
mhlith yr hen, y canol oed, a'r ieuanc; ond gan y byddai yn anhawdd i mi
gofio yr oll a gollwyd yn mro marwolaeth er pan y båm yn yr ardal o'rblaen,
nid enwaf ond tri o’r tywysogion a gymerwyd ymaith o fewn y deuddeng mis
diweddaf. Dyna y Parch. John Moses, y dyn mawr cryf hwnw bnm' mlynedd yn 01;
ie, cryf o gorff, cryf o feddwl, cryf ei gymeriad fel dyn, fel Cristion, ac
fel gweinidog yr Efengyl, wedi ei golli o hen faes ei lafur, ac arall wedi
cymeryd ei le. Heddyw, cyn nemawr o fynydau ar ol i mi fyned i'r persondy,
Ile yr oedd y Parch. John Moses a'i deulu yn fy nghroesawu y tro o’r blaen,
wele Mrs. Moses yn cael ei harwain fel ymwelydd i' w hen gartref gan olynydd
ei phriod; ac wrth fy ngweled inau yma, pa ryfedd oedd gweled dagrau adgofion
yn treiglo o'i llygaid? Ha! cyfnewidiol yw y byd; ca pawb eu trallod rywbryd!
Yr ail a nodaf a gymerwyd ymaith trwy angeu oedd John Jones, y göf, un o
flaenoriaid Peniel (T.C.), blaenor o radd dda, llawn gras ymarferol. Y
trydydd, a'r Olaf a enwaf, yw y diweddaf ddiacon John W. Jones, blaenor yn
eglwys y T.C. yn Carmel, yr hwn a gymerwyd ymaith yn ddisymwth yn ddiweddar,
ar ol tri diwrnod o gystudd dan y grip, a theimlir yn chwerw ar ei ol gan yr
eglwys a'r ardal, oblegid colli ei bresenoldeb cyfeillgar, a'i ddefnyddioldeb
' doeth a da. Er fod y blaenaf o’r tri wedi ei gytneryd ymaith er's yn agos i
flwyddyn, y mae serchiadau yr ardalwyr heb oeri ar ol ei golli hyd eto.
" Coffadwriaeth y cyfiawn sydd fendigedig." Y mae Mrs. Moses, ei
weddw, a'i mab, wedi symud i fyw i Plateville, er mwyn addysg y llanc. |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 237 Deallwyf wrth y
bobl eu bod yn cael eu boddhau yn y Parch. W. M. Jones, eu gweinidog newydd,
a' i fod yntau yn teimlo yn foddhaol yn maes ei lafur, ond fod tipyn o
hiraeth arno ef a Mrs. Jones a'r plant ar ol eu hen gartref yn Minnesota, Ile
y buont am 17 0 flynyddau yn gwneyd yn dda. Båm yn ei gwmni dros y Sabbath,
ac yn nau gapel ei ofal; a chan fod yn rhaid i mi weithio, ni chefais y
fraint o'i glywed ef yn pregethu, na chwaith yr hen frawd, y Parch. Owen
Owens, gweinidog yr Annibynwyr yn Bryn Seion. Båm hefyd yn gweled y Parch.
Hugh Hughes (B.), yr hwn sydd yn yr ardal er's tua 29 0 flynyddau. Y mae
henaint a'r grip, ac hiraeth ar ol cymhar ei fywyd, bron a'i lethu i
farwolaeth. Dymunai arnaf ei gofio at y Parch. J. P. Harries, ei
frawd-yn-nghyfraith, Nanticoke, Pa., a'r Parch. J. T. Morris, Bellevue. Yr
oedd llawer o Gymry yr ardal yn holi am yr Olaf, ac yn anfon eu cofion ato.
Cefnais ar Picatonica a'i hamrywiaeth unwaith eto, gan wynebu ar " Dad y
Dyfroedd," a'i groesi rhwng Prairie du Chien a McGregor, ac oddiyno
rhwng y creigiatl a'r afon, nes ei chroesi eto ger La Crosse, Ile yr arosais
i weled rhai o’r Cymry, yn eu plith, Lewis Jones y " Proffwyd," yr
hwn sydd yn addaw ysgrifenu heb fod yn hir ar y Proffwydoliaethau a'r Cymry.
Dywedai wrthyf, yn mhlith llawer o bethau rhyfedd, mai y Cymry fydd yn
llywodraethu y byd yn y Mil Blynyddoedd, ac mai CY1nro oedd Melchisedec,
brenin Salem! Ond dyna, ca y byd Cymreig glywed proffwydoliaethau Mr. Jones
oddiwrtho ef ei hun, os cyflawna ei fwriadau. Aeth a fi i weled Robert Jones
a John O. Jones. Oddiyno aethum i Bangor, a chefais y bobl yno yn debyg i'rtro
o’r blaen, a bu y Parchn. H. M. Pugh, D.D., a H. Davies, yn groesawus a
chymwynasgar i mi, gan fy arwain i weled Cymry y dref. Clywais y Parchedigion
|
|
|
|
|
|
238 AMERICA, hyn yn pregethtl i'w
cynulleidfaoedd. Treffechan yw Bangor, ac o nodwedd Gymreig, gan fod llawer o
amaethwyr Cymreig o gwmpas. Awn eto å'n gwyneb i'r Dwyrain, ac yn mhen rhyw
chwe' milldir byddwn yn ardal Gymreig Fish Creek. Y n mhlith y rhai y cefais
gryn ddigrifwch yn eu cymdeithas yn Fish Creek, Wis., yr oedd Steven Rees, o
Scranton, Pa., sef brawd Mrs. William Jones, a bydded hysbys i'w holl
gydnabyddion yn Scranton ei fod yn gwella fel amaethwr, a bod ei ddigrifwch
yn aros gydag ef, yr hyn sydd yn ei wneyd yn boblogaidd yn Fish Creek; ond bu
yn galed iawn arno ar y dechreu, gan fod y byd anifeilaidd yn chwerw wrtho
fel dyeithrddyn yn y fro. Er engraifft, nodaf rai o drallodion Steven Rees yn
ei gartref newydd, fel y gallo ei hen gydnabyddion gydymdeimlo ag ef. I
gychwyn, aeth fel amaethwr i fwydo yr ychain, ond er syndod, dyna ddau o’r
creaduriaid corniog yn cyd-osod cu cyrn dano, ac yn ei daflu, druan, i
gyfeiriad bro y cymylau; ac ar ol troi yn ei ol i gyfeiriad y ddaear,
disgynodd ar y das wellt, fel na laddwyd ef, ond torwyd dwy o'i asenau. Y
dydd arall aeth mewn båd i ddal eogiaid ar wyneb afon La Crosse, ac yn y man
dyna bysgodyn maivr yn edrych o ddifrif ar poor Steve o waelod yr afon, gan
roi llam tuag ato. Mewn braw, bu agos i'r gwron syrthio i'r ochr arall i'r
båd a boddi, wrth geisio dianc; ond daeth allan yn ddiangol y tro hwn.
Drachefn, un dydd, fel bugail da, aeth Steve i blith y defaid, gan gymeryd yr
oen yn ei fynwes i'w ddwyn gartref yn llawen; ond gan fod ci bach gan y bugail,
dyna y fam yn taro ei throed ar y ddaear, gan blygu ei phen ar y bugail da i
ofalu am ei hoen bach rhag y ci, a chymerodd Steve yr awgrym, gan ddechreu
rhedeg å'r oen bach yn ei fynwes; ond er dychryn i'r bugail, dechreuodd y ci
redeg ar ei 01, a'r ddafad ar ol hyny, gan dybio fod perygl colli ei hoen. Y
na dechreu |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 239 odd hyrddio ar y
ci bach a sodlau y bugail nes dychrynu y ddau bron hyd angeu; ac yn ei
gyfyngder taflodd y bugail newydd yr oen i' w fam, a rhedodd adref dan grynu
i adrodd am ei drallod a'r waredigaeth a gafodd. Ond fel mai gwaethaf y modd,
nid yw diwedd anffodion galwedigaeth newydd yn darfod y fan yna, canys y dydd
arall pan oedd Steven, a Jones, ei frawdyn-nghyfraith, yn cwympo coeden
chalon wag, dyna Steve yn gosod y fwyell i bwyso ar y ddaear, a meddai,
" A oes squirrels yn y celloedd yma weithiau, Bil? " " A ydynt
yn ymosod ar " O oes," meddai hwnw. ddynion weithiau, dywed? "
" Y mae rhai hedegog yn disgyn ar ddynion weithiau, ac yn myned dan
ddillad pobl," meddai Jones. Sylwyd ar olion pryder yn ngwyneb ein
gwron, a'i fod yn poeri ar ei ddwylaw i osod y fwyell unwaith eto ar fön y pren
calon -agored. Y n fuan gwelwyd ef yn syrthio, a chan wired a hyny, wele
wiwer fawr yn syrthio allan o’r pren, ac yn neidio ar gefn Steve Rees, druau,
gan blanu ei ewinedd trwy rhyw fodfedd o frethynau i groen cefn un o fechgyn
mwyaf doniol Scranton, yr hwn a neidiai i fyny ac o gwmpas fel y wiwer, er
treio ysgwyd yr ymosodydd ymaith, yr hwn, ar ol rhoi ysgwydfa dda i wär
Steve, a neidiodd i wur yr edrychydd chwerthingar yn ymyl, er cosbi hwnw am
chwerthin mewn cyfarfod mor ddifrifol. Dyna i boys Hyde Park rai o drallodion
eu hen gyfaill wrth gychwyn yn ei alwedigaeth newydd; ond erbyn heddyw y mae
yr ychain, y pysgod, y defaid, a'r gwiwerod yn parchu presenoldeb awdurdodol
overseer fferm fawr Dr. Jones a'i fab, ac yn wir y mae y " chicken
fruit," a phethau da ereill, yn dygymod yn dda å'r cyfaill Steven Rees
yn Wisconsin bell. Aethum rhagwyf eto o dj i d' nes cyrhaedd cartref yr hen
frawd Jenkins, yr hwn sydd am fyned i Scranton, Pa., yn fuan gyda'i ferch,
Mrs. W. W. Williams, Providence, i fwynhau hamdden diwedd oes. Cyfeiriais |
|
|
|
|
|
240 AMERICA, eto am Rockland, Sparta, a
Blaendyffryn, gan gyrhaedd gorphwysfa ar fferm Peter Williams; ac yna, ar ol
noson o orphwys, aethum i gyfeiriad D. R. Roberts, Ile yr oedd Mrs. Roberts
yn sal. Mewn cyfeiriad arall gwelais Hugh S. Hughes, a lluaws o hen
gyfeillion; ac wedi teithio bryn a phant, cyrhaeddais breswyl Isaac Jenkins,
y drws sydd wedi bod yn agored i mi bob tro y båm yn Blaendyffryn ar hyd y
deng mlynedd diweddaf. Gwelwn olion cyfnewidiadau yn yr ardal bob tro, trwy
farw ac ymfudo, trwy heneiddio, priodi, &c., ond elai yn rhy faith i
fanylu yn bresenol. Dychwelais i Sparta, Ile nad oes llawer o Cymry. Wrth
gwrs, y mae R. E. Jones, goruchwyliwr y Drych, yno yn ffyddIon fel arfer; ac
y mae y Cymro poblogaidd, E. R. Jones, yn cadw yr American House, Ile cysurus
i aros. Perthyna i'r gwesty artesian wellyn tywallt cyflawnder o ddwfr
rhedegog meddyginiaethol mewn pedwar o wahanol leoedd yn y tj; a'r ystabl
eang sydd yn perthyn i'r ty, yr hon sydd yn ddigon mawr i gynwys 52 0
geffylau. Am Mr. Jones, gellir dyweyd ei fod o gymeriad da, ac yn adnabyddus
fel un o hen swyddogion poblogaidd y sir. Erys amaethwyr y cymydogaethau yn
ei d! tra yn marchnata, &c. Mae Roberts a Jones yn parhau i lwyddo fel
masnachwyr, ac mae yno amryw o Gymry ereill, megys W. J. Williams, E. R.
Evans, Rowland Jones, a J. W. Evans, yr hwn sydd yn rhedeg melin ddwfr i
wneyd fframiau drysau a ffenestri, ac yn gwneyd yn dda, gan fod ganddo ddigon
o ddwfr bob amser. Gan fod Mr. Evans yn myned yn hen, tebyg y gwerthai pe y
deuai dynion cymhwys yn mlaen am stand o’r fath. Y mae E. P. Evans hefyd yn
cadw store; ac y mae yn y dref amryw deuluoedd Cymreig ereill, megys gweddw y
Parch. R. Williams a'i merched, Thomas Richards, T. L. Phillips, D. R.
Williams, William Jones, D. F. Jones, y cyfreithiwr, un o ddinasyddion mwyaf
talentog y |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 241 ddinas, ac
ereill. Yr oedd cyfarfod Gwaharddol gan ddinasyddion y ddinas y noson yr
oeddwn yno, Ile yr oedd tua 1,000 0 gynulleidfa frwdfrydig am gau allan y
fasnach feddwol o'u dinas brydferth a moesol y flwyddyn ddyfodol, fel y
flwyddyn ddiweddaf, am fod Gwaharddiaeth yn gwahardd; ac er credyd i ni fel
cenedl, o’r pedwar fu yn areithio, D. F. Jones, Ysw., oedd yr areithiwr diweddaf
a goreu o ddigon. Diamheu genyf ei fod yn un o’r areithwyr Gwaharddol cryfaf
a fedd Wisconsin heddyw, os nad y Talaethau. Ar ol ei glywed yn siarad nos
Lun, awgrymai rhai o’r bobl y byddai iddynt ei anfon i' w cynrychioli yn y
Gydgynghorfa heb fod yn hir. Llwyddiant iddo i ddringo i fyny; credaf fod
digon o asgwrn cefn moesol ganddo i allu gwrthsefyll llygredigaeth
politicaidd yn llwyddianus ac anrhydeddus. Y mae Gwaharddiaeth yn fyw eto, ac
y maent yn methu ei lladd yn Iowa, er fod y boss mawr Clarkson wedi dyweyd y
dylid ei lladd yno er mwyn cadw bywyd y G.O.P.! Treuliais y Sabbath, Tachwedd
4Ydd, yn Randolph, Wis., a chefais y fraint o glywed y Parch. Thomas Foulkes
yn pregethu am ddeg y boreu. Yr oedd yn pregethu yn Ngharmel yn yr hwyr, ond
cefais awr neu ddwy o'i gymdeithas ganol dydd. Y mae Mr. Foulkes yn parhau i
bregethu yn gryf; ond dywedai ei fod yn teimlo ei hun yn gwanhau o ran ei
iechyd, ac yn analluog i ddyfod i'r Cyfarfod Dosbarth. Ond yr oeddwn i wedi
gosod fy mryd ar fyned i'r cyfarfod hwnw yn Caledonia; ac er mwyn bod yno yn
brydlon, gadewais Randolph gyda'r trén cyntaf boreu Llun am Portage. Oddiyno
cerddais dros yr afonydd Wisconsin a Baraboo, a'r ty Cymreig cyntaf y troais
iddo oedd eiddo y wraig weddw, Mrs. Jones, No. 4. Er ei bod hi a'i merch yn
prysur ddarpar ar gyfer. derbyn dyeithriaid y Cyfarfod Dosbarth, taer
wahoddai fi i letya yno dros nos; ond gan fy mod wedi bwriadu gorphen fy |
|
|
|
|
|
242 AMERICA, ngwaith yn yr ardal cyn y
cyfarfod, aethum rhagof. Cyn nos, cyfarfyddais å'r Parch. Thomas J. Rice, a
rhaid oedd i mi fyned i aros gydag ef a'i deulu caredig. Tranoeth, aethum rhagof,
gan ymweled yn gyntaf å'm hen arweinydd, Hugh Roberts, a'i deulu croesawus;
ac wedi hyny, aethum heibio i'r cape]. Y n ychwauegol at yr hen gapel Ile yr
addolid pan y båm yno o’r blaen, y mae ganddynt gapel newydd hardd, tua
chymaint ddwywaith a'r hen un; ac felly gwelwn nad yw eglwys Caledonia wedi
bod yn cysgu yn ystod y tair blynedd diweddaf—ac, fel y deallaf, y mae bron a
bod yn ddiddyled. Aethum heibio cartref D. D. Owen, Ile y cawswn gynt fwynhau
Iletygarwch y teulu. Er fod Mr. Owen wedi symud i Portage i fyw, y mae ei fab
eto yn cynrychioli y teulu yno. Cefais anedd-dai Thomas Williams ac ereill
megys cynt. Mae W. R. Evans wedi symud i Portage i fyw, ond mae rhagoriaethau
y teulu yn cael eu cynrychioli yn y ty yn mherson un o’r merched, yr hon sydd
wedi cael cydymaith caredig a hawddgar yn mherson Mr. John Rowlands. Båm can
belled i fyny y dyffryn a thi Mr. Hugh Edwards, ond nid oedd ef mor groesawus
i mi y tro hwn a'r tro o’r blaen, gan i mi ddyweyd wrtho fy mod yn perthyn
i'r blaid Waharddol, ac yntau, ar yr ochr arall, yn credu yn y blaid Werinol.
Dywedai nad yw ein plaid ni yn dda i ddim ond cynorthwyo y blaid
Ddemocrataidd. Oherwydd prinder amser, nis gellais ymweled a thai Mr. Wm.
Owen, Mrs. Phillips, ac ereill. Cliriodd y cymylau, a chawsom dywydd dymunol
yn ystod y cyfarfodydd : ac yr oedd cynrychiolaeth dda wedi dyfod yn nghyd
o’r gwahanol ardaloedd. Nos Fawrth, cafwyd y bregeth agoriadol gan y Parch.
D. Jones, Lake Emily, ar y 24ain o Reolau Dysgyblaethol Cyffes Ffydd y
Trefnyddion Calfinaidd, sef y " Ddyledswydd o ddiwydrwydd personol gyda
dyledswyddau bydol"— |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 243 pregeth led
anogaethol a theilwng o gymeradwyaeth ymarferol pob Cristion. Am wyth boreu
Mercher, agorwyd y Gynadledd, dan lywyddiaeth y llywydd rheolaidd, y Parch.
John R. Jones, Hendref, a chafwyd pedair awr o gyfarfod gwir ddyddorol mewn
ymdrin å gwahanol faterion y dosbarth; ac yn mhlith pethau ereill, cafwyd
adroddiad manwl a boddhaol y cenadon ymweliadol gan y Parch. David Davies,
Oshkosh. Hefyd, btl tipyn o siarad brwdfrydig mewn perthynas i'r drysorfa
gynorthwyol i hen weinidogion, sef pa un a fydd er budd yr holl weinidogion,
ynte y rhai angenus yn unig? Bu sylw byr ar ardystiad dirwestol fel amod
aelodaeth eglwysig; a therfynwyd y pwnc mewn cymeradwyaeth o’r rheol a fodola
eisoes trwy awdurdod y Cyfarfod Dirwestol a'r Gymanfa, sef, bod ardystiad
dirwestol yn amod aelodaeth. Cafwyd sylw ar yr arferiad drwg o ddefnyddio
tobaco; ac anogwyd y plant a'r ieuenctyd i beidio dechreu ymwneyd å'r
arferiad llygredig. Pasiwyd, hefyd, na dderbynir neb i bregethu os na wnant
lwyrymwrthod åg ef. Fel hyn, gwelwn fod y Cyfarfod Dosbarth hwn yn teimlo eu
cyfrifoldeb a'u rhwymau i fod ar y blaen i gondemnio arferion drwg, ac i
gefnogi arferion da. Derbyniwyd Owen Jones, brawd y Parch. J. R. Jones,
Hendref, fel ymgeisydd am y weinidogaeth, ac anogwyd ef i fyned i'r ysgol. Y
n y seiat gyffredinol am ddau, siaradwyd yn dda gan amryw weinidogion ac
ereill ar yr angenrheidrwydd o feithrin cariad brawdol. Cafwyd pregethau da
yn yr hwyr gan y Parchn. J. K. Roberts a David Pugh, yr hwn oedd mewn galar
ar ol claddu ei fab. Am ddeg, dydd lau, pregethwyd gan David Davies a John J.
Roberts; am ddau, gan Daniel Thomas a John R. Daniel; ac am saith, gan John
R. Jones, Hendref, a David Williams. Ystyriaf i ni gael cyfarfodydd rhagorol
o’r dechreu i'r diwedd. |
|
|
|
|
|
PE NOD X X X YI. CHICAGO A RHANAU O
ILLINOIS. YMWELIAD A MILWAUKEE, RACINE, A CHICAGO—Y FFAIR FAWR—TEML HYNOD. WN
rhagom eto, heb aros mewn rhagor o ardaloedd Cymreig, nes cyrhaedd Milwaukee.
Yn ystod fy ymweliad a Milwaukee, Wis., gwelais fod pethau yn myned yn mlaen
yn debyg i arfer—amryw adeiladau newyddion mawrion yn cael eu hadeiladu, ac
eglwys y Tefnyddion Calfinaidd yn Iled lewyrchus dan ofal y Parch. John E.
Jones, ac wedi gwneyd basement eang a chyfleus dan y capel er pan y buaswn
yno ddwy flynedd yn flaenorol. Y n Pike Grove gelwais gyda Mrs. Wynne, a
Joseph Davies, ei mab-yn-nghyfraith, a'i deulu; ac aeth ef a minau mewn
adgofion yn ol tuag Aberdar yr amser gynt. Aethum heibio Thomas Davies, Mrs.
Parry, William Williams, a Mrs. Catherine Williams, a'r plant, gan gyrhaedd
erbyn nos i gael cysgod rhag y 'storm, a bwrw lludded am yr ail waith yn
nghwmni y Iletygar R. E. Rowlands. Tranoeth aethum rhagwyf i weled Cymry
ardal Franksville, megys teuluoedd David Jones, Mrs. Gittens, John M.
Roberts, John P. Howell, &c. Y mae yr Olaf yn curo ei frawd, y Parch. H.
P. HOwe11, D.D., Columbus, 0., mewn cario trwch o gnawd; ac y mae yntau a'i
briod, fel y Dr. a'i briod, yn gyflawn o sirioldeb a natur dda. Troais fy
ngwyneb am Racine am y tro cyntaf er's |
|
|
|
|
|
AMERICA. 245 dros bum' mlynedd, a derbyniwyf
fi yn siriol gan W. P. Jones, goruchwyliwr Ileol y Drych, a'i deulu. Wrth
fyned oddiamgylch gyda'r cymwynaswr J. Lloyd Williams, Ysw., sylwn fod Racine
yn adnewyddu ei nerth y flwyddyn hon yn fasnachol a phob modd arall; llawer o
dai newyddion yn cael eu hadeiladu, ac y mae F'ewythr Sam yn myned i adeiladu
ty newydd hardd at wasanaeth gweision ei blant. Tebyg fod yr elfen Gymreig
mor amlwg ac anrhydeddus, ar gyfartaledd, yn Racine ag yn unrhyw dref yn y
Talaethau. Poblogaeth y ddinas yw 25,000. Y mae eglwys y Trefnyddion
Calfinaidd a golwg lewyrchus a llwyddianus arni, dan weinidogaeth ac
arweiniad y gweinidog ieuanc llwyddianus R. T. Roberts. Rhifa yr eglwys tua
250, ac y mae arwyddion bywyd yn y gwahanol foddion; maent i fyny å'r oes
trwy rbddi gwaith i'r bobl ieuainc a'r plant yn yr Ysgol Sabbathol, a'r
Y.P.S.C.E., &c. Ar y nos Sabbath yr oeddwn yno, y plant yn benaf oedd yn
cynal y moddion; ac yr oedd yn un o’r cyfarfodydd goreu a gefais erioed. Yr
oedd o nodwedd genadol trwyddo, a chasgliad cenadol ar y diwedd. Yr oedd y
Parch. Mr. Roberts yn ei elfen gyda'r plant, a'r canu yn dda dan arweiniad
John H. Jones. Prysuro wnelo yr amser i holl eglwysi y saint roddi mwy o
waith adloniadol, crefyddol, a chenadol o’r fath i'r plant a'r bobl ieuainc
yn Sabbathol, mor aml ag y gellir eu parotoi. Büm hefyd yn gwrandaw y Parch.
Thomas Evans, gweinidog yr Annibynwyr, yn pregethu i eglwys ei ofal, a
chawsom bregeth dda ganddo ar Dat. xix. 12 : " Ac ar ei ben yr oedd
coronau lawer," &c. Da oedd genyf ddeall ei fod yn gwneyd bugail
cymeradwy i'r eglwys, yr hon a rifa tua 125; a da -oedd genyf sylwi fod y
ddau weinidog Cymreig yn gyfeillgar, gan gydweithredu weddus, megys ag y
gweddai i weinidogion Efengyl le*tl Grist. |
|
|
|
|
|
246 AMERICA, YN CHICAGO, DINAS FFAIR Y BYD.
Erbyn cyrhaedd Chicago, dydd Llun, Mehefin 13eg, yr oedd Panorama y nefoedd
yn gordoi y ddinas. Daeth cyclone yn ei rwysg o’r Gorllewin, gan gyrhaedd y
ddinas fawr yn gynar yn y prydnawn, gan dywallt mellt, gwlaw, a chenllysg, yn
gymysgedig å llais yr Hollalluog, nes awgrymu i'r meddwl ystyriol fod ganddo
ryw gWyn yn erbyn y ddinas. Dymchwelwyd adeiladau, lladdwyd personati lawer,
ac anafwyd ugeiniau; a dywedai y papyrau ddydd Mawrth fod yr ystorm wedi bod
yn fwy chwerw wrth Chicago nag wrth unrhyw le arall. Hwyr y 13eg, yn nghapel
y Trefnyddion Calfinaidd, allan o ddialedd yr ystorm, cawsom wledd feddyliol
wrth wrando darlith ragorol y Parch. G. Ellis, M.A., Bootle, ar " Hanes
y Genadaeth Fethodistaidd Gymreig," yn benaf, am y can' mlynedd sydd
wedi myned heibio, a " Llwyddiant yr Enwad yn Mryniau Cassia yn ystod yr
haner canrif diweddaf." Dydd Mawrth, y 14eg, aethum i weled Ile "
Ffair y Byd." Nid wyf am ddangos fy mod yn ddigon dwl i dreio darlunio
esgyrn a gewynau yr amryfal adeiladau eang ac amrywiol. Clywais Joseph Cook
un waith yn dyweyd mai enaid dyn sydd yn adeiladu corff iddo ei hun i
breswylio ynddo; ac yn gyffelyb y mae athrylith y byd yn y misoedd hyn yn adeiladu
corff cyfaddas iddo arddangos ei hun ynddo yn 1893. Mae y syniad yn
fawreddog—athrylith Americanaidd yn bwriadu adeiladu corff mewn dwy flynedd
yn gyfaddas i arddangos cynyrch athrylith y byd gwareiddiedig ac
anwareiddiedig am y chwe' mil o flynyddoedd sydd wedi myned heibio, yn nghyda
deongli gwaith bysedd Creawdwr mawr y bydysawd ar elfenau y greadigaeth am
filiynau o flynyddoedd cyn amser Adda. Amlwg yw, os gellir gorphen y corff
mawreddog hwn yn deilwng, yn ol y bwriad, erbyn Mis Mai, 1893, y bydd yn |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 247 ogoneddus,
tuhwnt i amgyffred neb; a ryfeddwn i ddim na byddai yn policy da i lawer
ohonom ddyfod i weled corff Ffair y Byd tua'r gauaf nesaf, pan y byddo y tywydd
yn oer, a digon o le i ni weled rhyfeddodau y corff, yn bytrach nag anturio
dyfod yma yn ngwres yr haf i weled gogoniant y corff a'r enaid mawr a fydd yn
amlygu eu hunain yn ystod misoedd Ffair y Byd. Gan y dylid cael mis o leiaf i
syllu ar y rhyfeddodau, bydd yn beryglus i'n Ilogellau, a'n hiechyd, a'n
dyogelwch corfforol, ac yn sicr o fod yn beryglus i gyfansoddiad meddyliol
llawer ohonom : gan hyny, bydded i ni dreio bod yn gall, " Canys y rhai
a dybiasant eu bod yn ddoethion, hwy a aethant yn ffyliaid," yw hi yn
am] gyda phethau gweledig. Rhaid gweithio o ddifrif ar y corff ac o gwmpas ei
draed er ei gael yn barod tnewn amser cyfaddas; eto, cynghorwn i awdurdodau y
Ffair i beidio gweithio ar y Sabbathau, na threfnu i gadw y Ffair yn agored
ar y Sabbathau, ar draws gorchymyn pendant Arglwydd mawr y greadigaeth, rhag
iddo ddigio, a gorchymyn i'r elfenau ddymchwelyd y cwbl, megys mewn un awr.
Ai tybed nad oedd y rhuthrwynt ddydd Llun, y 13eg, yr hwn wnaeth filoedd o
ddoleri o niwed i adeiladu yr Arddangosfa, yn awgrym i'r awdurdodau i gofio y
gw• ionedd, fod " yr Hwn sydd yn uwch na'r uchaf yn wylied, a bod Un
sydd uwch na hwynt," ac yn drech na hwy? Ar ol blino cerdded rhwng
rhwydwaith esgyrn sychion a dignawd yr adeiladau dan sylw, aethum i weled
teml y W.C.T.U., ar gongl heolydd La Selle a Monroe, yr hon a sylfaenwyd
Tachwedd raf, 1890, ac a orphenwyd Mai 1 af, 1892. Hyd yr adeilad yw 190
troedfedd, Iled 96, uchder 262, neu 13 0 loriau; a chostiodd 1,200,000 0
ddoleri. Prisir y tir o dano yn werth 1,000,000 0 ddoleri. Gofynir 200,000 0
ddoleri o renti am y gwahanol ystafelloedd. Y n sicr, mae y deml hon yn un
o’r adeiladau harddaf yn Chicago, yn |
|
|
|
|
|
248 AMERICA, anrhydeddu enw un o undebau
Cristionogol mwyaf pur y bed waredd gan rif ar bymtheg, sef y World's
W.C.T.U., yr hwn a ffurfiwyd yn y flwyddyn 1874, yn ei gynadledd flynyddol yn
Cleveland, Ohio; ac yn ol ei adroddiad am 1891, y mae ei aelodaeth yn
200,000, heblaw fod 200,000 0 blant yn perthyn i'r Loyal Temperance Legion.
Blagurodd y Gymdeithas ardderchog hon o’r Temperance Crusade, 1873-4; ond
erbyn heddyw y mae ganddynt 47 0 gymdeithasau talaethol a chwech
tiriogaethol, ac y mae ganddynt gymdeithasau Ileol mewn 10,000 0 fanau yn y
Talaethau Unedig. Maent hefyd wedi ffurfio cymdeithasau yn Canada, Prydain
Fawr, Awstralia, Hawaiian Islands, New Zealand, India, Japan, Madagascar,
South Africa, a bron yn mhob gwlad wareiddiedig ar y ddaear. Ei hamcan yw
sobri y byd, trwy argyhoeddi a goleuo yn bersonol i lwyrymwrthod å diodydd
meddwol, a thrwy wneyd cyfreithiau gwaharddol yn wladwriaethol. A chofier mai
nid cymdeithas mewn enw yn unig yw yr W.C. T.U. Dosbartha ei hun i wahanol
adranau byw ac ymarferol. Y mae ganddi ei hadran lenyddol, a phrif swyddfa y
cyfryw yn ei theml yn Chicago. Anfonodd allan y flwyddyn ddiweddaf tua
130,000,000 o dudalenau o clan diwygiadol trwy yr Union Signal, Young
Crusader, &c. Felly, gorfoledded y ddaear, gan fod Cristionogaeth yn
ffurfio ei byddinoedd ymosodol ar beehod yn ei wahanol ffurfiau; a gwae y
cynghreirwyr a ymffurfiant i ymosod ar y byddinoedd a arweinir gan Dywysog
Mawr Cristionogaeth. 'Dyw hi eto ond dechreu gwawrio, Fe gwyd yr haul yn uwch
i'r lån. Ar ol cael y fraint o ysgwyd llaw å'r Parchn. D. Harris, D. D. , a
Trogwy Evans, ac amryw o lenorion, beirdd, a cherddorion Cytn reig dinas
Ffair y Byd, megys D. R. Williams, Bismark, John M. Jones, Ap Madoc, E. |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 249 M. Evans, D.
Roberts, &c., bernais mai gwell i mi oedd peidio ceisio dyweyd y cwbl am
Eisteddfod Fawr y Byd Cymreig, &c., ond deallwn fod y Pwyllgor yn
gweithio yn hyderus. Aethum i edrych am yr enwog W. E. Powell, bardd Dakota;
ond nid oedd ef yn ei swyddfa. Fodd bynag, gwelais ei is-swyddog, Robert C.
Jones, ond golwg dipyn yn bryderus oedd arno am fod ei feistr wedi myned i
blith Indiaid y Gorllewin. Ofnai y cawsai Gwilym ei scalpio fel na chelai ef
(Bob) weled croen llyfn ei ben bach twt byth mwy. O Chicago cyfeiriais am Big
Rock, Ill., am y waith gyntaf. Y cyntaf o’r Cymry yr ymholais am dano oedd yr
hen gyfaill y Parch. Griffth Roberts a'i briod caredig; ac ar ol mwynhau eu
cymdeithas hwy, dechrettais gerdded o gwmpas i weled fy nghydgenedl. Cefais y
Parch. John Jones, gynt o Columbus, 0., yn edrych yn dda; hefyd, y mae Mr.
James, gweinidog ieuanc eglwys y Bedyddwyr, gynt o ardal Oshkosh, Wis., a'i
briod, yn dyfod yn mlaen yn dda yn eu maes newydd. Nid oedd Mr. Ingram na'i
briod gartref, ond gwelais D. C. Jones a'i briod, y rhai sydd yn rhedeg
fferm. Yr oedd y tywydd yn boeth, y ffyrdd yn ddrwg, a'r tywydd yn rhy
anffafriol i mi ymweled a phawb; ac ni welais chwaith y Parch. G. R. Evans,
gweinidog yr Annibynwyr Cymreig, gan ei fod oddicartref ar y pryd. Ychydig o
Gymry sydd yn Streator. Y mae gan yr Annibynwyr Cymreig gapel yma, a'r Parch.
Timothy Jones yn weinidog ar yr eglwys. Clywais ef yn pregethu yn dda boreu
Sabbath, Mehefin 19eg; ac yn yr hwyr, clywais y Parch. J. Canaid Hughes,
gweinidog y Bedyddwyr Seisonig, yn pregethu ar " Ddyfod Crist lesu i'r
byd i gadw pechaduriaid." Ymddengys Canaid yn bregethwr ieuanc
gobeithiol. Y mae yn feistr eisoes ar areithyddiaeth, a deallaf ei fod yn
llwyddiant yn maes ei lafur. Yr oedd y capel yn llawn, 17 |
|
|
|
|
|
250 AMERICA. ac yr oeddynt yn bedyddio yno y
noson hono. Derbynia 1,200 0 ddoleri y flwyddyn yn gyflog. Y mae Streator yn
cynyddu fel tref. Heblaw y gweithiatl glo, y mae yno amryw weithfeydd gwydr,
Y Cymro cyntaf welais yn Braceville oedd D. J. Hughes. Achwyn yr oedd bron
bawb yno. Golwg isel hefyd oedd ar bethau yn Braidwood mewn ystyr weithfaol;
ond sylwn fod yno luaws mawr o demlau duw Bacchus. Gelwais yn nesafynJ01iet;
dinas fywiog' gynyddol, yn cynwys tua 35,000 0 boblogaeth, heblaw y plant
drwg ac y mae talaeth Illinois yn gasglu yno. Y mae yno amryw law-weithfeydd,
ac yn eu plith waith alcan yn cael ei adeiladu; ac amryw Gymru yn wasgaredig
yn y ddinas—yn eu plith H. W. Morgan, gynt o Brynmawr, D.C., a J. T. Davies,
gynt o Williamsburg, Iowa, yr hwn sydd yn gwneyd masnach eang mewn
sychnwyddau yn Rhif 415, Case Street. Gadewais y Ile hwn am Cincinnati, taith
o tua 300 0 filldiroedd. |
|
|
|
|
|
PEN OD X X X Y 11. JOHNSTOWN, PA. ETH UM o
Youngstown, Ohio, trwy Hubbard a Coalburg, ac arosais noson yn y Ile Olaf i
fwynhau cymdeithas y Ilenor siriol T. J. Powell. Y na aethum i weled Cymry
Sharon, yn nghymdeithas Mr. Williams, goruchwyliwr Ileol y Drych. Erbyn
cyrhaedd Johnstown, Pa., gwelais fod y dref wedi ymadnewyddu llawer er pan
fuaswn yno yn Chwefror, 1890. Y mae y tair eglwys Gymraeg wedi adeiladu capelau
newyddion heirdd, ac yn ymgryfhau dan wasanaeth tri o weinidogion da a
llafurus, sef y Parchn. George Hauge (B.), gynt o Sharon; D. Jewett Davies
(T.C.), gynt o Yan Wert, O.; a T. A. Humphrey (A.). I ddyn dyeithr, nid oes
olion y gyflafan fawr i'w gweled ar y ddinas nac ar y teuluoedd Cymreig.
Tachwedd 4Ydd, aethum yn nghwmni y Parch. J. T. Morris, Belle Yue, a merch
Ebenezer James, i ben mynydd dinas y meirw, ac yno sylweddolid llawer o olion
boddfa fawr Mai 31ain, 1889, pan y darllenem gofgolofnau llawer o deuluoedd
cyfain a foddwyd yn y rhyferthwy, ac ugeiniau o’r cyfryw yn enwau Cymreig.
Trwm oedd sylwi ar lanerch gysegredig beddrodau 771 o bersonau anadnabyddus a
foddwyd yn nymchweliad yr hen Johnstown, heb ddim ond careg o farmor gwyn
uwch eu penau, yn Ilefaru dystawrwydd y bedd uvvchben dirgelwch hanes y
marwolion a gysgant odditanodd hyd foreu y codi mawr. Ar gofgolofn fawr y |
|
|
|
|
|
252 AMERICA, colledigion hyn y mae delw
merch yn cyfeirio å'i bys tua'r nefoedd, er adgoffa i'r rhai byw yr
ymwybyddiaeth fod hanes yr oll mewn cadw ar y llyfrau fry, fel y bydd hanes y
rhai hyn mor gyflawn adnabyddus a hanes neb ohonom pan ddarllenir dirgelion
pawb ar g'oedd y bydysawd! Os daeth y rhyferthwy heb neb yn ei ddysgwyl I
Johnstown i filoedd er braw, 'Roedd llawer ohonynt o gyflwr yn barod, Ac olew
mewn lamp yn y llaw; A'u gwisgoedd yn weddus, a'r drws a agorwyd, A hwythau a
aethant i fewn I ddarllen eu henwau ar lyfr y bywyd, Trwy'r Cyfaill a roddwyd
yn lawn. Horatio oedd y Ile nesaf yr ymwelais ag ef, sef Ile glofaol, tua 60
milldir i'r gogledd o Bellwood ar brif linell y Pennsylvania Railroad; ac y
mae yn y Ile ganoedd o Gymry, a dwy eglwys Gymraeg. Y gyntaf a'r gryfaf, y
mae yn debyg, yw eiddo yr Annibynwyr, yn berchen capel hardd ac wedi talu am
dano, a'r achos yn ei wahanol ranau yn edrych yn Ilewyrchus, ond fod gwir
angen am weinidog da i'w gwasanaethu. Y mae ganddynt yno gantl da, dan
arweiniad y cerddor Thos. Y. Evans, gynt o Morris Run. Mae gan eglwys y
Bedyddwyr gapel newydd tlws, yr hwn a lenwir yn dda å chynulleidfa lewyrchus,
dan weinidogaeth y Parch. D. C. Edwards, yr hwn a fedyddiodd 15 0 bobl
ieuainc y Sabbath yr oeddwn i yno. Mae canu da ganddynt hwythau, dan
arweiniad Wm. Jones. Ymwelais yn nesaf Lindsay, Ile y mae mwy o Gymry nag yn
Horatio. Mae yno hefyd ddwy eglwys Gymraeg, a chapel tlws gan y Bedyddwyr, ac
y maent newydd gael gweinidog da i'w gwasanaethu, sef y Parch. D. C. Edwards,
gan yr hwn felly y mae maes eang i wneyd dak)ni rhwng yma ac Horatio. Y mae |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 253 gan yr
Annibynwyr eglwys addawol yma hefyd, ond heb gael capel hyd yma; ac y mae yr
eglwys, pan mewn undeb ag eglwys Horatio, yn sefyll mewn gwir angen am
weinidog da. Punxsutawney eto sydd ddinas gynyddol, ac yn ganolfan i'r
pentrefydd glofaol, ond nid oes yma lawer o Gymry. Y Cymro cyntaf a gwrddais
yn y dref hon oedd y Parch. Jacob T. Howell; dyn croesawus, cymwynasgar, a chenedlgarol,
ac yn weinidog llwyddianus a phoblogaidd ar ddwy eglwys Bresbyteraidd
Seisonig yn yr ardal er's tua saith mlynedd. Cwrddais hefyd Thomas E. Jones,
gynt o Morris Run, ac y mae yn swyddog mewn ariandy yno, ac yn un o’r dynion
ieuainc mwyaf parchus yn y dref. |
|
|
|
|
|
PEN OD X X X Y 111. NODIADAU AR BRIF
SEFYDLIADAU CYMREIG Y TALAETHAU UNEDIG. ELE ni, ddarllenydd, wedi bod am ryw
bedair blyneddto wibdaith yn mhlith Cymry America, ond y mae llawer o
sefydliadau Cymreig eto nad ydym wedi bod ynddynt, na chymaint a'u henwi, a
llawer o filoedd o Gymry wedi eu colli yn y genedl fawr Americanaidd; gan
hyny, esgusoder fi am beidio manylu gydag unrhyw gangen a ymdrinir arni yn y
gyfrol hon, oblegid elai hyny a ni yn mhell y tudraw i amcan a therfynau y
cyfryw. Felly, bydded i ni roddi ger bron grynodeb byr o nodweddion y prif
sefydliadau yn y gwahanol dalaethau. Dechreuwn gyda NEW YORK. Y mae yn y
dalaeth hon filoedd lawer o Gymry mewn cylchoedd anrhydeddus mewn masnach,
gwladwriaeth, celfyddyd, ac amaethyddiaeth. Y mae miloedd o Cymry o bob gradd
yn ninas New York a'r cylchoedd yn gyfoethogion, masnachwyr, celfyddydwyr o
bob math, a llawer yn swyddogion mewn swyddi gwladol a masnachol. Y mae gan y
Trefnyddion Calfinaidd gapel ac eglwys lewyrchus yno; a'r un fath gan yr
Annibynwyr; ac hefyd gan y Bedyddwyr; ond y blaenaf o’r tri yw y lluosocaf.
UTICA. Y mae Utica yn ganolbwynt i holl Gymry y dalaeth, gan ei bod yn cael
ei hamgylchynu gan ardaloedd amaethyddol Cymreig. Heblaw fod Utica yn enwog |
|
|
|
|
|
AMERICA. 255 fel canolfan Cymry y dalaeth, y
mae yn ganolbwynt Ilenyddol Cymry America, gan mai yno y cyhoeddir
newyddiadur cenedlaethol y genedl, sef y Drych enwog. Y mae gan y pedwar
enwad Cymreig bob un ei gapel yn y ddinas, a'r Trefnyddion Calfinaidd a'r
Annibynwyr sydd luosocaf yno. Cymry o Ogledd Cymru yn benaf sydd yn Utica a'r
cylchoedd. Y mae Cymry ardaloedd amaethyddol y cylchoedd yn gysurus eu
hamgylchiadau; meddant dir cymharol dda, cymhwysach i godi anifeiliaid nag
ydau, efallai. Y mae gan y Trefnyddion Calfinaidd 26 0 eglwysi yn y dalaeth,
ond fod llawer ohonynt yn wan iawn, gan fod yr hen Gymry yn marw, a'r plant
yn Americaneiddio, yn ymfudo, &c. Nid yw holl aelodau cylch y Gymanfa, a
chymeryd wyth eglwys Yermont i fewn, ond 2,050, a chyfranant rhyngddynt at
wahanol achosion crefydd tua 17,200 dol. y flwyddyn. Y mae gan yr enwad
Annibynol 21 0 eglwysi yn y dalaeth. Y Bedyddwyr Cymreig eto yn wanach na'r
Cynulleidfaolwyr yn y dalaeth. Nid wyf yn cofio fod gan y Wesleyaid un eglwys
Gymraeg y tu allan i Utica. YERMONT. Y mae amryw filoedd o Gymry yn y dalaeth
hon, o Ogledd Cymru yn benaf, gan mai chwarelau ceryg tai a gwenithfaen, yn
benaf, sydd wedi eu tynu yno. Y n Fair Haven, Middle Granville, Granville,
Poultney, West Pawlet, Blissville, Farnhamsville a'r cylchoedd, y mae bron
holl Gymry y dalaeth hon; ac, wrth gwrs' y mae llawer ohonynt dros y terfyn
yn Efrog Newydd. Fel y nodwyd yn barod, mewn ystyr grefyddol, y mae Cymry
Yermont yn nghylcll Cymanfaol New York. PENNSYLYANIA. Tebyg fod mwy o Cymry
yn y dalaeth hon nag unrhyw dalaeth arall yn yr Undeb, a rhenir hwy yn dri
dosbarth, sef y dosbarth mwnyddol, a weithiant y |
|
|
|
|
|
256 AMERICA, glo careg, a'r chwarelau ceryg
yn nwyreinbarth y dalaeth, a'r glo tyner yn y rhan orllewinol; yn ail, y
dosbarth masnachol a chelfyddydol yn nhrefydd y llawweithfeydd, megys
Philadelphia a Pittsburg, &c.; ac yn drydydd, y dosbarth amaethyddol yn
ngwahanol barthau o’r dalaeth. Mae Cymry y dalaeth hon yn amrywio llawer yn
eu hamgylchiadau, rhai yn gyfoethog, ereill yn dlawd, ac yn wasgaredig trwy
holl gylchoedd cymdeithas. Am yr enwadau crefyddol Cymreig yn y dalaeth hon,
tybiaf nad oes llawer o wahaniaeth nerth rhwng y tri prif enwad; ond tebyg
mai y Cynulleidfaolwyr yw y lluosocaf. Nid oes ond ychydig o’r Wesleyaid
Cymreig yn y dalaeth. Rhifa eglwysi yr Annibynwyr yn Pa. 50, ond fod rhai
ohonynt wedi eu troi yn Saesoneg; y Trefnyddion Calfinaidd, 35; a'r
Bedyddwyr, efallai, tua yr un nifer. OHIO. Saif Ohio yn ail o’r talaethau am
rif ei Chymry. Rhenir Cymry y dalaeth hon eto rhwng holl ddosbarthiadau y
bobl. o’r tri prif dosbarth a enwais yn Pa., credaf mai yr amaethwyr yw y
mwyaf yn Ohio. Dyna ardaloedd Palmyra a Paris yn rhai eang; Newark, Granville,
Radnor, Troedrhiwdalar, Gomer, Sugar Creek, ac eiddo Yan Wert yn sefydliadau
helaeth; a dyna sefydliadau Jackson a Gallia eto, sef sir Aberteifi America.
Y mae amrywiaeth, hefyd, yn nodweddu tir yr ardaloedd amaethyddol hyn. Y mae
tir o’r fath oreu tua Gomer, Yan Wert, Radnor, &c.; ac mae sefydliadau
Jackson a Gallia yn " W lad yr asgwrn," fel ei gelwir, oblegid
gwaeledd ei daear anwastad. Mae amaethwyr yr holl sefydliadau a enwyd mewn
amgylchiadau cysurus; a Chymry y trefydd yn gymhariaethol dda eu
hamgylchiadau. Mewn ystyr grefyddol, y Trefnyddion Calfinaidd sydd luosocaf
yn y dalaeth hon; y mae gan yr enwad 42 0 gapelau ynddi; gan y
Cynulleidfaolwyr 0 35 i 40—mae rhai ohonynt wedi troi |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 257 yn Saesoneg, fel
ag y mae yn anhawdd i mi gofio y manylion. Gwan yw y Bedyddwyr Cymreig yn
Ohio; efallai fod yno tua 10 0 eglwysi yn cynal moddion Cymreig yn rhanol.
WISCONSIN yw y nesaf o ran rhif ei- Chymry, efallai. Amaethyddol yw nodwedd y
dalaeth hon; felly, amaethwyr yw mwyafrif mawr ei Chymry, a gallaf enwi tua
15 0 sefydliadau Cymreig, a rhai ohonynt yn fawrion, megys cylchoedd Racine,
sefydliad mawr Waukesha, sefydliad mawr Welsh Prairie, ardal Oshkosh, ardal y
Coed, Berlin, ardal Wild Rose, Caledonia, ardal Columbus, Watertown, Ixonia,
Barnesville, Spring Green, DodgeYille, Picatonica, blaen dyffryn La Crosse,
Fish Creek, a Bangor, La Crosse. Tir amaethu canolig, at ei gilydd, sydd yn
Wis., a'r Cymry mewn amgylchiadau da. Mewn ystyr grefyddol, y Trefnyddion
Calfinaidd yw y lluosocaf yma eto, gyda 42 0 eglwysi; y Cynulleidfaolwyr yn
nesaf, thua 26 0 eglwysi; y Bedyddwyr, gyda _phrin 10 0 eglwysi yn cael pregethu
Cymraeg ynddynt; a'r Wesleyaid ag un capel Cymraeg, a hwnw yn ardal Oshkosh.
IOWA. Y mae llawer o Gymry yn y dalaeth hon hefyd. Amaethyddol dda yw nodwedd
y dalaeth hon, er fod ynddi gryn lawer o weithiau glo, a'r Cymry, wrth gwrs,
yn rhanu eu nerth rhwng y ddwy gangen uchod, fel arfer; ond yn ffodus, y mae
mwyafrif ein cydgenedl yn y dalaeth hon yn amaethu y tir ar eu heiddo eu
hunain, yn hytrach na gweithio i ereill tan y ddaear, &c. Y mae yn Iowa
bump o sefydliadau Cymreig mawrion a chyfoethog, sef Long Creek, Old Man's
Creek, Williamsburgh, Red Oak, Clay Co., ac amryw o rai llai. Y mae Cymry y
dalaeth hon hefyd o nodwedd grefyddol. Tebyg mai yr Annibynwyr sydd luosocaf
yma; y mae ganddynt yn y dalaeth tua |
|
|
|
|
|
258 AMERICA, deg o eglwysi, a'r Trefnyddion
Calfinaidd tua deg. Prin y gellir dyweyd fod gan y Bedyddwyr eglwysi Cymraeg
yn y dalaeth hon, na chwaith y Wesleyaid, ond medda y Bedyddwyr un go
lewyrchus yn Clay Co. MINNESOTA. Talaeth amaethyddol yw hon eto, a rhyw
bedwar o sefydliadau Cymreig ynddi, sef Blue Earth Co., ardal Coed Mawr, La
Sewer Co., ardal Bristol Grove, ac ardal Tracy, ac y mae y blaenaf yn un o’r.
sefydliadau Cymreig mwyaf a harddaf yn America; y mae agwedd lwyddianus ar
holl amaethwyr Cymreig y dalaeth, ac y mae llawer o Gymry yn Minneapolis a
St. Paul, &c. Y mae gan y Trefnyddion Calfinaidd ddeuddeg o eglwysi yn y
dalaeth, a phedair gan yr Annibynwyr Cymreig, yr wyf yn meddwl. Nid wyf yn
cofio am yr un eglwys Gymraeg gan y Bedyddwyr na'r Wesleyaid yn y dalaeth
hon. SOUTH DAKOTA. Talaeth newydd, fawr, amaethyddol, o ddaear dda, yw hon, a
Ile i lawer yn rhagor o Gymry i sefydlu ynddi (gwel hanes fy nhaith trwyddi,
tudalen 210). Y mae ynddi amryw sefydliadau Cymreig addawol, yn Plankinton,
Lake, Miner, Edmunds, Brown, Marshal Counties, &c. Y mae gan y
Trefnyddion Calfinaidd chwech o eglwysi bychain yno, a'r Annibynwyr till, os
wyfyn cofio yn iawn. NEBRASKA. Talaeth newydd eto, o dir corn da, rhwng yr
afon Missouri a'r Mynyddoedd Creigiog, ac amryw sefydliadau Cymreig
llwyddianus ynddi eisoes, megys sefydliadau Wayne Co., Platt Center Co., Blue
Springs, Nordan, Trentoll, &c. Cofiaf am chwech o eglwysi gan y
Trefnyddion Calfinaidd, dwy gan yr Annibynwyr, un gan y Bedyddwyr, a rhyw
ddwy undebol. |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. KANSAS. 259 Talaeth
y Prairie eto i'r dehau o Nebraska, a dau neu dri o sefydliadau Cymreig go
lwyddianus, sef Emporia, Arvonia, Bala, &c. Y mae Cymry yn gweithio ar y
glo tua Osage a Peterton, &c. Y mae gan y Trefnyddion Calfinaidd bedair
eglwys yn y dalaeth; yr Annibynwyr saith, os wyf yn cofio yn iawn; a'r Bedyddwyr
rhyw dair. MISSOURI. Y mae y Cymry yn cael eu teimlo yma hefyd, gan fod yn y
dalaeth filoedd ohonynt, mewn gwahanol gylchoedd, ond mewn gweithiau glo y
mae mwyaf, sef yn Bevier a Huntsville, a'r cylchoedd, &c. Y mae dau
sefydliad amaethyddol Iled fawr yn y dalaeth, sef New Cambria a Down; ac y
mae gan y tri enwad Cymreig eglwysi yn y gwahanol ardaloedd hyne Perthyn i
Dalaethau y Dehau y mae Missouri, ac nid yw pethau yn edrych mor Ilewyrchus
ynddi ag yn y Talaethau Gogleddol. Y mae miloedd o Cymry yn wasgaredig trwy
yr holl Dalaethau Deheuol, ond yn Missouri, West Yirginia, Kentucky,
Tennessee, Maryland, a Georgia, efallai, y mae mwyaf o Gymry, i'r dehau o
Mason & Dickson Line. Ni charwn gymhell Cymry i .ymfudo i'r Talaethau
Deheuol, oblegid hinsawdd boeth a dirlethol sydd yno. Gwlad y nigger yw yn
naturiol. Y Talaethau Gogleddol yw y Ile goreu i Gymry, yn ol fy marn i, ac y
mae digon o le ac amrywiaeth gwaith yn y Talaethau hyn i'r holl Gymry a
ddymunai ddyfod drosodd am ugeiniau o flynyddau. Y mae bron yr oll eglwysi
Cymraeg yn y Talaethau Gogleddol. o’r 195 0 eglwysi sydd gan y Trefnyddion
Calfinaidd yn y Talaethau Unedig, nid wyf yn cofio ond am chwech yn Missouri,
i'r dehau o Mason & Dixon Line; ac o’r 170 sydd gan yr Annibynwyr, nid
wyf yn gwybod ond am saith i'r dehau o’r un Ilinell; |
|
|
|
|
|
260 AMERICA, ac o’r 62 sydd gan y Bedyddwyr,
nid wyf yn cofio ond am dair yn y Talaethau Deheuol. Ond priodol yw nodi y
ffaith fod canoedd o weinidogion Cymreig yn Ilenwi pwlpudau y gwahanol
enwadau Seisonig Gogleddol a Deheuol, yr hyn sydd brawf fod y genedl
Americanaidd yn gweled rhagoriaethau crefyddol ein cenedl. Felly bydded i'n
cenedl ddal yr hyn sydd ganddi, fel na ddygo neb ei choron. Nid wyf ychwaith
am fod yn gyfrifol am gymhell Cymry y fam-wlad i dd'od i America, oblegid y
mae siomedigaethau yn y Talaethau Uliedig, fel pob gwlad arall. Y mae yn
rhesymol i ddarllenwyr y gyfrol hon ddysgwyl i mi ddyweyd pa dalaethau yw y
rhai goreu i ymfudo iddynt, faint o gyflogau delir mewn gwahanol dalaethau,
&c. Wel, y mae yn fwy anhawdd i mi wneyd hyn nag y meddyliai dyn ar yr
olwg gyntaf, oblegid, YN GYNTAF, am fod cyutaint o amrywiaeth yn chwaeth ac
amgylchiadau yr ymfudwyr eu hunain, fel mai nid yr un Ile, na chwaith yr un
gwaith, a fydd yn ateb pawb. YN AIL, credaf fod mwy o anwadalwch yn y
Talaethau Unedig na Chymru; felly, pe bawn i yn canmol Ile arbenig yn y
gyfrol hon, am ei bod yn myned yn dda yno pan y gwelais i ef, a'r bobl yn
cael rhyw ddwy, neu dair, neu bedair, neu bump, neu chwech, neu saith o
ddoleri y dydd, yn ol y gwahanol oruchwylion, ac i rai o’r darIlenwyr daflu
eu hunain o amgylchiadau cysurus yn Nghymru er myned i'r Ile da dan sylw; ac
wedi cyrhaedd yno, efallai y byddai y cwbl wedi sefyll, a miloedd o’r bobl yn
segur, ac heb wybod b'le i fyned. Neu, pe y dywedwn am ranbarth y gellid cael
160 o erwau o dir da am ddim ond myned yno i'w feddianu a'i amaethu, ac i rai
o amaethwyr Cymru fyned |
|
|
|
|
|
A GWELEDIGAETHAU BYWYD. 261 yno yn ol fy
nghymhelliad am daith o ryw bedair, neu bump, neu chwe' mil o filldiroedd, ac
erbyn cyrhaedd yno ddeall fod yr holl dir wedi ei feddianu cyn iddynt hwy
gyrhaedd. Felly, yr wyf ar fy ngwyliadwriaeth rhag fod yn euog o gamarwain
neb. Fy nyben yn y gyfrol hon yw rhoddi rhyw fras ddarluniad cyffredinol o
bethau fel yr wyf fi wedi eu gweled ar hyd a Iled y Talaethau Unedig, yn yr
ymwybyddiaeth fod miloedd o Gymry Gwlad y Gån yn teimlo dyddordeb yn mhethau
neu wrthddrychau Ilomon y llyfr hwn. Y mae yn dra sicr genyf fod y Talaethau
Unedig yn meddu mwy o gymhellion cydnaws åg ysbryd ac amgylchiadau y Cymry
ymfudol nag unrhyw wlad arall ar wyneb y ddaear. Rhy gyfyng yw Cymru i ddal
ei thrigolion, A phrin yw ei chynyrch i gynal y rhai'n, Ond gwrol ei phlant
yn ngwyneb cyfyngder, A cheisiant eangder estronol yn rhan. Ac yn y
Gorllewin, a chanol y moroedd, Agorwyd dihangfa i dlodion y byd; A miloedd a
fegir rhwng bryniau Gwyllt Walia A gyrchant yn gyson i' w meddu mewn pryd.
Gwna'r Unol Dalaethau eu siriol roesawu I ganol ei mynwes heb ddichell na
brad; Mae ganddi ei meusydd, a llawer o ddyfroedd, I' w rhanu rhwng llawer, a
hyny yn rhad. |
|
|
|
|
|
RHA N 11. YN CYNWYS DARNAU NEILL-DUOL O
WAITH YR AWDWR, MEWN RHYDDIAITH A BARDDONIAETH, AR DESTYNAU CREFYDDOL,
MOESOL, ETC. HEFYD HANES MANWL O FFAIR Y BYD YN CHICAGO YN 1893. CANYS PWY A
DDIYSTYRODD DDYDD Y PETHAU BYCHAIN? OFYNA Ysbrydoliaeth y gofyniad uchod yn
yr ymwybyddiaeth ei bod yn ofnadwy o wrthun ac afresymol i neb yn meddu ar
synwyr cyffredin ddiystyru dim am ei fod yn fach; gan mor amlwg yw dylanwad
pethau bychain ar y byd, a chan mor amlwg yw y gwirionedd fod y rhan fwyaf
(os nad yr oll) o bethau mawrion y byd |
|
|
|
|
|
AMERICA. 263 wedi bod yn fychain rhyw dro.
Bu y dderwen unwaith yn y fesen fach; a gydag ymofyniad gwylaidd y gweddai i
ni ofyn, Pa mor fechan oedd y germ ag y ffurfiodd y Creawdwr y dderwen, neu y
fesen gyntaf ohono? Ni charem ddiystyru yr hen syniad, sef fod y Creawdwr
wedi creu y ddaear ar y chwech diwrnod cyntaf, a'r dyddiau o bedair awr ar
hugain yr un, ac iddo greu y ddaear i'w maintioli presenol o fewn yr amser
byr hyny; ond esgusoder fi am ddyweyd fod y tebygolrwydd mwyaf fod dyddiau y
greadigaeth yn gyfnodau meithion, yn rhy hir i ddyn allu eu mesur, gan mai
dyddiau gwaith Duw oeddent, ac nid dyddiau dyn, a bod mil O'n blynyddoedd ni
megys un dydd iddo Ef. Y mae yn amlwg i'r daearegwr fod y sand stone ag sydd
yn ganoedd o filldiroedd o hyd ac o led, ac yn ugeiniatl o droedfeddi o
drwch, wedi bod yn filiynau dirifedi o dywod man yn ngwaelod y mor, cyn i
haenau o ddefnyddiau gwahanol i gael eu ffurfio ar ei chefn, er eu gwasgu yn
nghyd i fod yn un graig. Gwybyddir drachefn fod y gair " Bydded "
wedi gorchymyn i filiynau afrifed o’r coralod bychain adeiladu y graig galch
yn ngwaelod y moroedd, i fod yn sylfeini i'r mynyddoedd mawrion ar y sychdir
mewn cyfnodau dilynol. A phwy a fedr ddywedyd pa faint o filiynau o flynyddau
fyddai yn rhaid i ddyn fyned yn 01, er gweled Pen Saer y greadigaeth yn gosod
ei linyn mesur ar gyfaneddle y ddaear, ac i'w weled yn gosod ei cholofnfaen
hi (efallai mewn gronyn bywydol, yn rhy fychan o faintioli i'r llygad dynol
allu ei weled), " Pan y cydganodd ser y boreu, ac y gorfoleddodd holl
feibion Duw "? a " A wyddit ti yna y genid tydi? ac y byddai
rhifedi dy ddyddiau yn fawr? " Felly, po fwyaf y sylwn, amlycaf oll fydd
y gwirionedd, mae araf ac hamddenol y mae Duw yn gwneyd ei waith, ac nad
doeth i ddyn ddyweyd am ddim a welir, " Wele wrthddrych nad yw wedi tyfu
dim er pan .y cafodd |
|
|
|
|
|
264 AMERICA, fodolaeth," gan mai amlwg
yw fod Duw yn mwynhatt rhoddi cynydd i'w fodatl créedigol ar ol eu creu a'u
ffurfio yn ddirgel yn y germ bychan. Eto, chwerw yr ymwybyddiaeth fod y rhan
fwyaf o’r teulu dynol y n mynu ymarfer ag arferion, neu ddrygau bychain, ag
sydd yn cynyddu fel cadwyn ar gadwyn am yddfau preswylwyr y byd, er eu suddo
i waelod mör o wastraff a thrueni personol a chymdeithasol. Enwn un neu ddatl
o arferion, er eu bod yn cael eu cyflawni a'tt cychwyn fel pethau bychain a
dibwys gan grefyddwyr fel annuwiolion gwledydd Cristionogol y byd; er hyny, y
maent gyda'u gilydd yn ffurfio mynyddoedd mawrion o wastraff, a moroedd o
drueni, yn ddigon llydan a dwfn i lyncu o’r golwg y mynyddoedd mawrion
crybwylledig, y rhai a gladdant yn fyw filiynau o fodau dynol dan eu gwadnau
yn ngwaelod moroedd o drueni anobeithiol. Enwn yn gyntaf yr arferiad ac y mae
miliynau o’r teulu dynol yn ymarfer hi bob dydd, sef rhoddi 5 sent am lasaid
o ddiod feddwol er ei yfed. Dyna beth dibwys yn ngolwg y byd yw rhoddi 5 sent
(neu, yn iaith Cymru, tair ceiniog), am lasaid o ddiod, onide? Ond ai dibwys
hyny? Onid yw y glasaid yn arwain i'r ail, a'r trydydd, a'r pedwerydd,
&c.? A'r ffrwyth fydd meddwi ac ymladd, a myned gartref i labyddio y
wraig a'r plant; ac, mewn canlyniad, llawer o ofidiau„ a thlodi, ac angen, a
thrueni yn y byd hwn a'r byd a ddaw. Eto, dangoswn fel y mae y 5 sentiau
bychain am y ddiod feddwol yn chwyddo pan ddeuant at eu gilydd. Y mae yn yr
Unol Dalaethau Gristionogol dros 60 miliwn o bobl, ac y maent gyda'u gilydd
yn yfed yn flynyddol werth tua mil o filiynau o ddoleri (1,000,000,000 dol.),
yr hyn sydd tua 17 dol. ar gyfer pob dyn, dynes, a phlentyn yn y wlad, neu
dros dair punt y pen am y ddiod feddwol ddiangenrhaid a dinystriol. A chyda
sobrwydd rhaid cyfaddef fod |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 265 Prydain Fawr, a gwledydd
Cristionogol ereill y byd, yn Ilawn mor ddwfn yn ffosydd diota a meddwdod ag
yw yr Unol Dalaethau! A bydded i ni ofyn mewn tristwch galarus, Pa faith o
rai a ystyriant eu hunain yn Gristionogion a gyfranant fwy bob blwyddyn ar
allorau duw Bacchus nag at grefydd lesu Grist, er proffesu bod yn ganlynwyr
i'r Olaf? Dyna y tobaco gwenwynig eto, er cased yw, y mae Ile i ofni fod
mwyafrif mawr o’r rhyw wrywaidd yn y byd Cristionogol, mewn man symiau, yn
offrymu yn wirfoddol bob blwyddyn fwy ar allorau blys y ddalen werdd nag a
gyfranant ar allorau crefydd, er gwella eu hunain a'r byd. Cyrrana pobl yr
Unol Dalaethatl bob blwyddyn ar dobaco tua 600,000,000 0 ddoleri; gwna hyny
dros ddeg doler, neu ddwy bunt y pen, ar gyfer y plant a'r ,oll! Beth pe cai
arian y ddiod feddwol a'r tobaco eu troi at achosion cenadol, er dwyn y byd
i'w le? Buan y cyflawnid yr addewidion, pan y bydd anialwch moesol y byd yn
blodeuo fel rhosyn, a'r diffeithwch fel gardd yr Arglwydd, &c. Ond er
llawenydd i'r holl ddaear, y mae Cristionogion y byd yn dechreu credu yn
ymarferol mai cydweithrediad pethau bychain yn benaf sydd yn symud y byd. Ac
o fewn y ganrif hon, yn y goleuni hwn, y mae miloedd o gymdeithasau cenadol,
cartrefol a thramor, wedi eu ffurfio, er gwella y byd; ac y mae y man gyf•
raniadau arianol o eiddo unigolion yr eglwysi at y gwahanol gymdeithasau yn chwyddo
trysorfeydd y cyfryw yn afonydd, a llynoedd mawrion, er cario Ilongau
bendithion yr Efengyl, er iachawdwriaeth preswylwyr y ddaeår. Nac anghofiwn
mai yr hyn a eilw y byd y drygau bychain (yn benaf), .sydd wedi, ac yn
dinystrio y byd; ac "tnai cydweithrediad llawer o weithredoedd bychain
da a ddaw a'r byd i'w le eto. IS |
|
|
|
|
|
266 DETHOLION. Dyferynau man y cwmwl Sydd yn
ffurfio'r nentydd oll, Ac yn yr afonydd mawrion Nid ä gronyn bach ar goll;
A'r holl foroedd mawrion llydain, Man ronynau yw eu nerth, Nid di-bwys y
pethau bychain, Medd Preswylydd Mawr y Berth. Mån laseidiau y diotwyr
Chwyddant yn afonydd trais; M wy o yfed ac o feddwi Glywir beunydd trwy eu
llais; Ac os yw yr aur a'r arian I'r tafarnwyr oll yn troi, o’r Ile dylai fod
dedwyddwch, Pob cysuron sydd yn ffoi. Mån offrymau y ffyddloniaid At achosion
crefydd Crist, Trwy eu rhoddi mewli cysondeb, Lonant lawer ca1oll drist;
Ffrydiau mawrion, byw, rhedegog, Ydyw cyfraniadau'r saint, Er adfywio byd
colledig, Mwy a ddaw garu'r fraint. Nid YW blychau bach cenadol Llawer mil o
blant y saint, Ond rhagflaenu mwy o lwyddiant, Ae offrymau mwy eu maint;
Ewyllysgar fydd tylodion, Hefyd cyfoethogion fyrdd, I gyfranu aur ac arian,
Er cael mwy i'r nefol ff_vrdd. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. FY NHAITH TRWY Y BYD. CYCHWYNAIS
yn eiddil a gwan, Heb allu i sefyll yn syth, Nis gall'swn gyflenwi fy rhaid O
holl ddarpariadau y byd; Ond ereill, trwy gariad a greddf, Y n llwybrau
amynedd a ffydd, A wnaethant gyfeirio fy nhraed, Nes teimlwn fy nwylaw yn
rhydd. Ac yna pan ddaethum yn llanc, Gwynebais anialwch y byd, Heb wybod
terfynau y daith, Mewn Iled, na faint fyddai o hyd; Ond clywais ar aelwyd fy
nhad, Trwy adsain caniadau fy mam, Fod Brawd a'm harweiniai'n ddi •goll,
Uwchlaw y pa fodd a'r paham. Ac yna fe'm gwelwyd fy hun Y n cloddio a chwilio
fy ffawd, Yn nghanol anialwch y byd, Fel un heb na chyfaill na brawd; Ac eto
mi welwn fy mod Yn symud bob dydd yn y blaen, Ar brydiau mewn dyfroedd a
llaid, Ac weithiau mewn mamau o dån. o’r dyfroedd fe'm codwyd i'r lätr, A'm
gwisgoedd a olchwyd yn Ian, Trwy'r Gwr a osodwyd yn lawn, Fe'm cadwodd yn
nghanol y tan; A nertha fi tra ar fy nhaith, Rhag Ilithro a cholli fy nhra'd,
Fe drefna fy llwybrau o hyd, Rhag tori ewyllys ein Tad. 267 |
|
|
|
|
|
268 DETHOLION. Cyfamod a wnaeth Ef cyn byd,
Er cadw fy mywyd yn fyw, Fy angel gwarcheidiol yw Ef, A'i lusern a rydd yn fy
llaw; A'r Cariad tragywyddol yw sail Y bywyd ddarparwyd i mi; Ni'm collir, er
gwaeled fy ngwedd, O afael y Duwdod yn Dri. Wrth nesu at derfyn fy nydd, Nid
ofnaf dywyllwch y nos, Na chwaith rhag rhuadau y Ili', Troir dychryn marwolaeth
yn 01; Ac yna äf trwodd yn iach I'r WIad o ddedwyddwch i fyw, Mwynhaf
ddarpariadau y wledd Y n ninas a phalas fy Nuw. ARFERION YN FFURFIO CYMERIADe
COFIA, ddyn, yn mhob symudiad O dy eiddo tra yn rhydd, Mai arferion sydd yn
ffurfio Cymeriadau nos a dydd; Arferiadau mån niweidiol Sydd yn gwneyd
pechadur mawr, A fo'n felldith i gymdeithas, Gyda'r nos a chyda'r wawr. Ac
mai man rinweddau bywyd, Pan yn ieuanc ac yn wan, Wnant gyd-ffurfio hardd
gymeriad, I ddysgleirio yn y man; Gwneyd yn dda o bur egwyddor, Gwyd y dyn yn
uwch i'r län, I eisteddfa'r tywysogion, Ac sydd ganddynt Dduw yn rhan. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Paid a bod yn anystyriol O'th
arferion yn y byd, Gan mai hwy a wnant dy lunio I'th gymeriad ar bob pryd :
Ac os drwg ac anystyriol, Cyflog pechod fydd dy ran; Ond os da fydd dy
arferion, Fe'th goronir ddydd y farn. PLESER IEUENCTYD. IEUENCTYD Ilon a
hawddgar, Gwrandäwch ar fy nghån, Tra'n son am hanfod pleser Ddwg heddwch yn
y bla'n; Mae pleser gwag'r annuwiol Fel machiad tan o ddrain, A diffodd yn
siomedig Y n ebrwydd wna y rhai'n. Gwae'r ceisio yn y dafarn Ddedwyddwch Ile
nid yw, Neu ynte mewn chwareufa— Lle'r ffol i geisio byw; Afradlawn yw
bucheddau Mynychwyr Ileoedd cudd, A chant yn Ile'u hynfydrwydd Law wag a
chalon brudd. Edrychwch mewn difrifwch Mewn pryd cyn myn'd ar goll, Er gwel'd
mai ffug-bleserau, Ynfydrwydd, yw yr oll; Ac nad yw nöd eu pleser Y n uwch na
chwant y cnawd, 269 |
|
|
|
|
|
270 DETHOLION. A'r gyflog ydyw gwagter, A
myned yn dylawd. Os cant bleserau ffugiol I'w nwyd am fynyd awr, Ar lwybrau i
dylodi, Tra yma ar y llawr,— Beth am y byd trag'wyddol, A bod o hyd yn gaeth,
A'r enaid heb bleserau Tra'n myn'd o ddrwg i waeth Ond O! ieuenctyd hawddgar,
Mae ochr well i'w chael, Sef ochr y pleserau Sydd fel goleuni haul, Y n
adlewyrchu pleser I fynwes dyn ei hun, Wrth dywallt gwir oleuni I galon
llawer un. Y n llwybrau defnyddioldeb Ceir pleser i barhau, A heddwch yn y
fynwes Heb dralJod, poen, na bai; Ceir harddwch a sirioldeb Mewn ewyllysgar
blant, Ac hardd yr holl ieuenctyd Na charant felus chwant. Cånt bleser a
hyfrydwch Wrth arfer ufuddhau Y n nghymdeithasau buddiol Y duwiolfrydig rai;
Mewn gwaith fo dda ceir pleser Sylweddol yn ddilai, Ceir ynddo heddwch nefol,
Fel mar heb län na thrai. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. O! credwch fi, ieuenctyd, Fod
pleser a boddhad I'w gael yn y presenol Y n brydlon ac yn rhad, I bawb a
rodiant lwybrau Doethineb ar eu hyd, Ac yna yn nedwyddwch Y nefoedd, gwyn eu
byd. 271 1 GYMRU AC YN 014; A NODIADAU AR Y DAITH YN BANER AMERICA.
CYCHWYNODD y brawd John T. Evans a minau o Hyde Park er ymweled å Chymru,
ddiwedd Gorphenaf, 1874; ac yn ol ein bwriad, aethom trwy Philadelphia am y
waith gyntaf yn ein bywyd. Cawsom yno dipyn o gymdeithas a chyfarwyddyd y
Cymro enwog, gwladgarol, a chenedlgarol, Dafydd Jones y Gof, fel ei gelwir a
gwelsom dipyn o arwynebedd y ddinas. Hefyd, sylwasom ar sylfeini adeiladau yr
Arddangosfa Ganmlwyddol yn cael eu tori ar gyfer y flwyddyn 1876. Ond dyna, i
Gymru yr oeddem am fyned, onide? Wel, aethom i'r agerlong Indiana, ac aeth
hono a ni rywfodd dros a thrwy y mar garw ei dönau, a gadawodd ni yn ddigon
sych yn Llynlleifiad. I ffwrdd a ni am y gerbydres, gan ein bod am gael
Cymanfa y Trefnyddion Calfinaidd, yr hon oedd i'w chynal yn
Mhontrhydfendigaid, sir Aberteifi; ac aeth y ceffyl tan ni yn ffyddlawn hyd
Aberystwyth erbyn y nos. Cychwynasom yn foreu ddydd mawr yr wyl i'r Gymanfa;
ac am wyth o’r gloch y boreu, cawsom bregeth dda gan yr Americanwr, y Parch.
H. P. Howell, y pryd hwnw o Milwaukee, Wis., ond yn awr o Columbus, Ohio. Ar
y maes, am ddeg, pregethwyd yn rhagorol gan |
|
|
|
|
|
272 DETHOLION. y Parch. Howell Powell, yntau
o America, ond yn y Jerusalem nefol er's blynyddau; ac ar ei 01, pregethodd
yr enwog Barch. Edward Matthews. Y n y prydnawn, cawsom y fraint o wrando ar
y Parchn. William Williams, Abertawe, ac Owen Thomas, os iawn y cofiwyf.
Felly, talodd y ffordd i ni frysio i gael rhan o’r Gymanfa, heblaw fod gyda
ni genadwri frawdol, a newydd da o wlad bell, i'r hen Gristion, Miss
Phillips, chwaer y Parch. John Phillips, Bangor gynt, oddiwrth ei brawd,
William Phillips, o Hyde Park, Pa. Erbyn heddyw, y mae y tebygolrwydd mwyaf
fod y tri wedi cyfarfod i beidio ymadael mwy mewn gwell cartref na'r bwthyn y
magwyd hwy ynddo yn Mhontrhydfendigaid. Oddiyno aethom rhagom trwy Dregaron,
Pencader, Llandysul, ac yn y blaen i Langeler. Yr oeddwn erbyn hyn yn rhodio
hen lwybrau fy mebyd a'm hieuenctid : ac O! fel yr oedd yr hen adgofion yn
adgyfodi i'm croesawu i ail-wledda ar swynion boreu oes ar hyd yr hen lwybrau
cysegredig! Ond, ha! yr oedd dail surion siomiant yn y wledd hon i mi, am fod
y golygfeydd wedi newid, rhai o’r hen fythynod wedi diflanu, a'r hen wynebau
a adwaenwn gynt, bron oll, wedi ynlfudo i ryw wlad sydd yn mhell, bell tu
draw i för amser, i beidio dychwelyd mwy, megys ag y daethum i o wlad machlud
haul. Y n yr hen breswylfeydd nis gwelwn yr hen wynebau gynt; O na, gwynebau
dyeithr bron yn mhob ty; ond yma a thraw, yn ambell i dj, tybiwn fy mod yn
gweled yn ngwynebau rhai o’r penau teuluoedd, trwy olion amser a gofalon, a
siomedigaethau byd, linellau o’r gwynebau a adwaenwn gynt yn mhlith y
cyfoedion fu yn cydchwareu å mi; yna eisteddem i lawr i gydfyned yn ol i
ail-fyw yn ddychymygol, megys, y gwynfyd ag oedd wedi cymeryd ei adenydd ac
ehedeg ymaith i froydd y byd tragywyddol. Er ein boddhad, delai yr hen
olygfeydd, |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 273 yr hen gymdeithion, yr hen
bleserau gynt i'n presenoldeb gyda chyflymdra angylion; ond ebrwydd y
gadawent ni yn unig, am eu bod hwy wedi gadael y byd materol er's llawer
blwyddyn, a chymeryd eu Ile yn mhlith gwrthddrychau y byd ysbrydol, gan addaw
ein croesawu ninau ryw ddiwrnod i'w cymdeithas, fel y gallom yn y byd hwnw ail-fyw
yr amser gynt yn fwy sylweddol nag erioed. BWTHYN FY NHAD. Ml aethum i'r
bwthyn fy magwyd, I geisio fy mam a fy nhad, A'r saith hyny gawsant eu magu Y
n siriol o gwmpas eti tra'd; Ond, Och! y gwynebau ni welwn, Gwag ydoedd yr
hen aelwyd lån; Na chwaith y caniadau ni chlywn Fel oeddynt o gwmpas y tan.
Wedi myned i fyd yr ysbrydoedd Er's tro y mae pedwar o’r naw, Ac un sydd yn
nhir Patagonia, Ac arall yn Washington draw; Un arall yn teithio'r Talaethau,
A dati sydd yn Ngwalia yn byw; A gesglir y gwasgaredigion I gwmni'r angylion
a Duw? Båm yn gosod cofadail uwch ben bedd yr hon a T0ddes i mi fronau i
sugno : båm yn myfyrio uwch beddrod fy nhad; båm yn y Ileoedd y cafodd fy
rhieni eu magu; båm yn y capel y dygent ni iddo yn eu dwylaw i addoli yr
Arglwydd; a båm yn gweled y rhan fwyaf o’r Ileoedd ag y treuliais y deng
mlynedd |
|
|
|
|
|
274 DETHOLION. ar hugain cyntaf o'm hoes. Y
na cefnais ar Gymru am yr ail-waith, ac ar lawer o berthynasau a hen
gyfeilliod, er dychwelyd trwy Lynlleifiad, a thros y mar garw i Efrog Newydd,
prif borthladd fy ngwlad fabwysiedig. CWYN GALARNAD ddirwestol a leinw fy
mron, Fel dyfroedd y ceisia ymdywallt; Maent hwy sydd yn yfed diodydd y fall
Y n peri i mi wylo yn ddyfn-hallt; Mae amser i chwareu a chanu yn Ilon, Ac
amser i fawr orfoleddu; Ond amser i wylo, å'm calon yn brudd, I mi yn awr
sydd yn gweddu. Y n foreu gadewais drigfanau y Tvvlad, Lle'r oeddwn i gynt yn
preswylio, Y n cyd-lawenychu ag engyl y nef, Mewn gwynfyd nas gallaf
anghofio; Ond Cariad a'm dygodd i gyrchu yn ol Y defaid a aeth ar gyfeiliorn;
At ffrydiau o ddyfroedd, a phorfa sydd fras, Daw'r oll a'm canlynant yn
tlnion. Ar blant y ddynoliaeth y galwaf yn fwyn I ddyfod ar ol fy
nysgeidiaeth; Doethineb wrth fesur, a deall yn hael, O! de'wch ar ol fy
ngwybodaeth; Paham mewn oferedd yr yfwch heb ball Wirodydd a'ch gwna yn
ynfydion? Mi wylaf oblegid eich gweled yn mhell O'm ffrydiatl iachaol a' m
ffynon. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 275 Gwna'r rhai'n ddisychedu y
truan a'r Ilesg, A'm dwfr barha yn ddiddarfod; Afonydd sydd genyf yn tarddu
heb ball, Paham na chymerwch o'm diod? O! deuwch yn brydlon, a phrynwch yn
rhad, Heb arian, heb werth 'rwyf yn rhoddi : O! wylaf mewn ofn y gwelaf ryw
ddydd Ddiodydd y pwll yn eich boddi. Dynoliaeth wrthnysig, O! gwrandaw fy
lief, Dy blant ymgeleddaf yn•dirion; O'm Ilestr tywalltaf laeth, olew, a mél,
I bawb a'm canlynant yn ffyddlon; A gwledd anghymharol yn mhalas fy N had A
roddaf i bawb ewyllysio; Ond, eto, ceir gweled yn wylo ryw ddydd Laweroedd yn
awr sydd yn gwawdio. 'Rwyf wedi cyhoeddi trwy oesoedd y byd, " Na
chwenych y gwin pan gynhyrfo," Rhag trwy ei effeithiau, heb obaith yn
Nuw,. Y n uffern y bydd it' ymdreiglo; Er hyny, mae rhai a wenieithiant i mi,
Gan addaw dros byth fy nghofleidio, Y n yfed yn gyson o’r gwenwyn ag sydd Y n
boddi mil myrdd gan eu damnio. O! ddeillion, a fynwch chwi wario yn ffol Eich
arian a'ch nerth trwy eich bywyd, Am ddrwg ac angeuol ddiodydd y ddraig, A'ch
gyrant i dir angenoctyd? Pa bethatl a fedwch tu arall i'r bedd, Os heuwch bob
dydd lygredigaeth, Ond sylwedd euogrwydd cydwybod o hyd> Gan ochain mewn
gwae ac anobaith? |
|
|
|
|
|
076 DETHOLION. I wledydd rwy'n rhoddi
diodydd yn rhad, A dorant eu syched yn gyflawn. Y n ffrydiau y tarddant dan
riniog fy nhj, Ac änt trwy y ddaeafyn ffyddlawn; Ond och! er yn golled o
fythol barhad, Y ddiod losgedig a fynant, Am hyny 'rwy'n wylo o'u plegid fel
tad, A hwythau yn ynfyd a chwarddant. Ond hwythau a wylant yn chwerw ryw
ddydd, Ac yna yn foreu a'm ceisiant, A minau'r pryd hyny yn gwledda yn Ilon,
Fy ngwyneb byth mwy ni. chanfyddant; Eu hamser a ddarfu, a hwythau yn 01, Heb
ddwfr i dori eu syched; Dyferyn i oeri y tafod ni fydd : O! pwy a ddesgrifia
y golled? Cynygiais eti harwain, er garwed eu taith, A'u Ilenwi phob
dymunoldeb, A'u gwisgo a dillad nas gwelir eu hail, Nes cyrhaedd i dir
anfarwoldeb; Ond hwy a'm gwatwarant yn ynfyd a ffol, Nes ydoedd eu hafwedi
dårfod : Am hyny fe bery ett gauaf dros byth Mewn gwae yn y pydew heb waelod.
Ond er i filiynau fy ngwrthod yn hyf, Gan yfed elfenau trueni, Fe'm canlyn
dyrfaoedd can amled a'r ser, Yn ddyogel i fro y goleuni; Ac yno cant wledda
ar ffrwythau y coed A dyfant ger afon y bywyd, Gan feddu cyflawnder y Duwdod
yn un, Mewn gwynfyd a bery yn hyfryd. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. PLEIDIO SOBRWYDD. 277 MAE llais
Ysbrydoliaeth at blant y ddynoliaeth O ddechreu yr oesau yn para yr un; Er
syrthio a chodi, a cheisio a cholli, Gwna eto eu galw i'w mynwes ei hun.
Oherwydd fod miloedd o rai diymgeledd Y n dyoddef ereulondeb ynfydion y byd,
Am hyny adseinia mwyn lais Ysbrydoliaeth, O agor dy enau dros rai sydd yn
fud! Paham y gwnei hepian? paham y gwnei gysgu? A ydyw dy galon o gareg neu
ddur? Paham na wnei wylo, a deffro i weithio? Mae bywyd y meddwon yn greulon
yn wir. Pwy gyfrif y gwragedd rhinweddol a lethwyd, Neu eto a wthir i waelod
y bedd? Trwy greulon gyfeddach anwyliaid eu mynwes, Pa galon na theimla wrth
weled eu gwedd? Pa faint o amddifaid a gweddwon a wnaethpwyd? Pa faint a
gollasant ddysgeidiaeth a dawn? Y n Ile rhagorfreintiau boreuddydd y bywyd,
Hwy gawsant gymylau hwyr-ddydd y prydnawnMae miloedd sydd eto heb weled
goleuni, Trwy lais Ysbrydoliaeth, yn gwaeddi yn groch Ar bawb sydd chalon a
all gydymdeimlo, Difoder y gwirod a'r gwin sydd yn goch. Chwychwi sydd
llygaid a medr i weled Effeithiau ofnadwy diodydd y fall, A fedrwch chwi dewi
a pheidio cyhoeddi Y n erbyn y gelyn bob dydd yn ddiball? |
|
|
|
|
|
278 DETHOLION. I faes yr ymdrechfa rhwng
dirwest a meddwdod, Gwahoddir trigolion y ddaear i gyd; Y n erbyn dylanwad y
fasnach uffernol, O agor dy enau yn achos y mud! RHYFEDD WAITH DUW. FE welir
rhyfeddodau fyrdd Trwy'r greadigaeth faith; Efe ag sydd tu draw i'r oll,
Anfeidrol yw ei waith! Ei fysedd Ef a wnaeth yr holl Wrthddrychau yn y byd;
A'r heuliau grogodd Ef mewn trefn Trwy'r nefoedd ar ei hyd. Pe rhagddo'r äi
dychymyg dyn Trwy'r eangderau maith, A phasio myrddiwn myrdd o ser Bob eiliad
ar ei daith. A myn'd heb orphwys nos a dydd Dros oesau rif y dail; Er hyn, ni
welaf ddim ond cwr O waith y Créwr hael! Ond yn yr iachawdwriaeth wiw Bydd
cyfoeth Duw heb len, Y n y Jerusalem sydd fry O fewn i'r nefoedd wen. Gwyn
fyd y dysglaer deulu fydd Yn sefyll ger ei fron; cant yfed byth o'i gariad
Ef, A gwel'd ei wyneb Ilon. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Ni welodd llygad dyn erioed, Ni
ddaeth i'w galon chwaith, Y darpariaethau fydd gan Dduw I drag'wyddoldeb
maith. Tu draw i oesoedd rif y Ser, A rhif y tywod man, Y n mhlith y
gwaredigol lu, Dechreuol fydd y gån. Bydd trag'wyddoldeb ar ei hyd, A'r oll
sydd ynddo'n bod, Y n methu ag amlygu'n llawn Weithredoedd Duw a'i glod. Y
SABBATH. O BOB rhyw ddyddiau a fwynheir, Y Sabbath wyf yn weled Y mwyaf gwerthfawr
er Ileshad, Rhag trallod, poen, a lludded; Yr jch a'r asyn, yn ddiau,
Chwenychant ddydd i orphwys; I'r rhai'n yn dirion Duw a wnaeth Y Sabbath yn
baradwys. Ond dynolryw hyd eitha'r byd Ddylasent werthfawrogi Y dydd a roddes
Brenin pawb, Er mantais i'w addoli; Mae hwn yn ddydd i bob rhyw radd I
orphwys rhag blinderau, O swn olwynion byd, mewn hedd, Dan gysgod Craig yr
Oesau. 279 |
|
|
|
|
|
280 DETHOLION. Mae'r Sabbath ddydd yn arlun
gwan O Eden Baradwysaidd, Pan oedd y ddaear oll i gyd Mewn harddwch heb
anwiredd; Pan y blodeuai anian oll Mewn tegwch a gogoniant, A dyn yn hardd ar
ddelw Duw Y n seinio can a moliant. A chan i Adda syrthio'n ol O Eden a'i
holl swynion, Mwy anhebgorol 'nawr i ni Yw'r Sabbath a'i fendithion; I glomon
a lluddedig rai Mae'n rhoddi meddyginiaeth, Ac hebddo byddai yr holl fyd Y n
gruddfan mewn anobaith. Sabbathau sydd i berchen ffydd Fel ffrwythau pren y
bywyd, Er nerthu y blinedig rai I deithio tua'r gwynfyd; A dyfroedd pur yn
ffrydiau byw Ar hyd y ffordd i Ganaan, Er disychedu a glanhau Y rhai oedd
gynt yn aflan. Pellddrychau y'nt o uchel radd myd y gorthrymderau, Er dangos
bro sydd uwch y ser„ Y n rhan i blant y dagrau; Cerbydau ydynt i'r holl
saint, I'w cludo i'r orphwysfa, O fewn i'r drydedd nef, Ile bydd Holl deulu
Duw yn gwledda. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Ni welodd llygad dyn erioed, A'i
galon ni ddych'myga, Am filfed ran y cariad-wledd, Y Sabbath ni ddarfydda; Y
deml hardd yn ninas Duw, A'r Oen fydd yn ei chanol, A'r gwaredigion oll 0
fewn Y Duwdod anwahanol. DEIGRYN. Y DEIGRYN pur, beth ydyw hwn? Beth ydyw ei
sylweddau? Pwy a'i cynyrcha? a pha bryd? A ydyw yn ddiddechreu? Ai brodor yw
o’r nefol fyd? A ydyw yn dragywyddol? Ai deilliaw wnaeth o ddynolryw? A ydyw
yn anfeidrol? A ydyw yr angylion glan, Neu hwy sydd wedi eu colli, O fewn i'r
nef, neu uffern ddofn, Y n medru ei gynyrchu? Aydyw beirdd sydd fawreu dawn,
A chryfion eu cyneddfau, Y n medru llwyr ddeongli hwn, A mesur ei derfynau?
Fe ddywed llais sydd dan fy mron Nas gellir byth gyflawni Darnodiad llawn ag
ysgrifbin o’r deigryn crwn a'i deithi,— Am fod ei swynion fel y gwlith Y n
tynu eu hadnoddau 19 281 |
|
|
|
|
|
282 DETHOLION. o’r dyfnder, ac o’r nefoedd
fry, Mae'n för o ryfeddodau! Dau fath o ddeigryn welaf fi O fewn y
greadigaeth, Sef deigryn anobeithiol ddyn Yn ngolwg colledigaeth; A'r ail
genedlir dan y fron Trwy gariad mewn trallodion, Ac ynddo ddelw Duw mewn
cnawd, A'r nefoedd a'i hanfodion. Un deigryn leinw'r fynwes brudd O drallod,
poen, a dychryn, Am fod anobaith dan y fron Y n difa megys gwyfyn; Ond
deigryn gobaith, dyna'r perl Sydd megys y.sbail rhyfel; A Duw y duwiau geidw
hwn Fel enaint yn ei grostrel. Mawr ddyfnder o drueni sydd Y n cyfansoddi
deigryn; Ac hefyd cariad uchel ryw Sydd eang a diderfyn; Mae iaith yn pallu,
am ei fod Y n cynwys yr Anfeidrol, Ac hefyd gyfrifoldeb dyn Sydd ryfedd a
thragywyddol. Paham y ceisir gan y bardd Ddywedyd beth yw deigryn, Gan fod ei
darddiad draw yn mhell, Mewn byd sydd yn ddiderfyn? Rhyw föd ysbrydol ei dad,
O fangre anweledig, A sylweddolir ef o fewn Y fynwes archölledig. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Mae deigryn pur, fel dyn ei hun,
I bara yn drag'wyddol, A drych a fydd mewn byd a ddaw I ddangos yr Anfeidrol;
Perl anmhrisiadwy ydyw ef Y n ngofal Duw y duwiau; Holl ddagrau'r saint, fe'u
ceidw byth Y n burayn ei gostrelau. Os gellir traethu cynwys gwae Plant
dynion mewn cystuddiau, Ac hefyd gynyrch cariad Duw, Sydd ryfedd a
diddechreu; Fe ellir hefyd yr un modd, O fewn yr un terfynau, Egluro'r holl
hanfodion sydd Y n cyfansoddi dagrau. Ar ddagrau dysglaer fel y ser Y llygaid
a esgorant, Ac a amlygant rhwng dau fyd Ddirgelion a gogoniant; Cynyrchir hwy
mewn mynwes friw, Trwy obaith, ffydd, a chariad, Er gwaredigaeth o bob gwae
Trwy bryniant trist y Ceidwad. Er Ileied yw y deigryn pur, Mae ynddo fawrion
bethau; Mae ynddo för i'w nofio byth, Sydd ryfedd ei wrthddrychau; O'i fewn
argreffr, fel o bell, Holl blygion colledigaeth, Ac hefyd iachawdwriaeth
gras, A delw Duw mewn arfaeth. 283 |
|
|
|
|
|
284 DETHOLION. Rhyw gysegredig fyd yw hwn,
Nas dichon pawb ei weled , Rhy ddwfn i'r angylion yw! Rhy uchel i
gythreuliaid! Ha! Duw mewn cnawd a greodd hwn, Ac nid i'w ddadansoddi; Ond
careg wen a' r enw yw Gan lesu a'i Ddyweddi. GOLYGFEYDD MOESOL. A MYFI, yn
mhlith miloedd, yn teithio taith annychweladwy, daethum at Odre mynydd uchel,
ac yr oedd y brif ffordd yn pasio ar ei aswy; ond er ei fod yn uchel, teimlwn
awydd i esgyn i'w gopa, am y tybiwn y cawn oddiyno weled yr holl ardaloedd ag
oeddwn i fyned trwyddynt, yn nghyda chyrau'r wlad ddymunol* Ac yn fy
awyddfryd gadewais y ffordd ar fy aswy, gan esgyn heibio i gyflawnder o goed
ffrwythau; a thra yr oedd eu ffrwythau maethlon a'u harogl balmaidd yn
adfywio fy natur luddedig, yr oedd swn yr awelon yn Sio rhwng y dail, a
pheroriaeth y car asgellog o' m cwmpas yn cynhyrfu fy enaid i addoli Creawdwr
a Chynaliwr y rhai hyn oll. A thra y rhyfeddwn at brydferthwch y blodau a
gusanent fy nhraed, clywn lais o'm hol yn dywedyd wrthyf: " Ni wisgwyd
Solomon yn ei holl ogoniant fel un o’r rhai hyn." Tybiwn, gan fod
llwybrau dyn wedi eu palmantu å'r fath brydferthwch, fod yn rhaid fod ynddo
Ef ei Hun ogoniant mwy rhyfeddol. Y na daethum i agorfa fanteisiol i weled yn
mhell ar yr ochr aswy, ac yno eisteddais dan gysgod pren i fwynhau yr olygfa.
Ychydig yn mlaen o’r fan y troais i'r mynydd, gwelwn fod ffordd yn troi i'r
dde oddiar y brif-ffordd, gan ddisgyn i ddyffryn hardd a swynol, ac yr oedd
ei |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 285 ymddangosiad yn ddeniadol. Ar
y groesffordd, yr oedd dau fynegbost, ac mewn llythyrenau mawrion y geiriau
hyny yn argraffedig ar yr un gyfeiriai i'r •dyffryn : " Gwna yn llawen
Wr ieuanc yn dy ieuenctid, a llawenyched dy galon yn nyddiau dy ieuenctid, a
rhodia yn ffordd dy galon, ac yn ngolwg dy lygaid;" a'r llall a
gyfeiriai ar hyd y brif-ffordd, ac yn argraffedig arno : 's Ffordd y bywyd
sydd fry i'r synwyrol, i ochel uffern obry." Sylwn fod llawer o’r
pererinion yn sefyll i ystyried •i ba le yr oedd y ddwy ffordd yn arwain; ond
yr anystyriol a gyflyment i waered, gan ddewis mwyniant pechod dros amser;
ond y rhai synwyrol a äent ar hyd y ffordd ag oedd yn gogwyddo ar i fyny, gan
ymwroli fel rhai yn ceisio gwlad, er fod llawer ohonynt yn gruddfan a galaru
am fod eu cyfeillion a'tl perthynasau yn cefnu ar y ffordd dda. Yna, pan
ddaethum ataf fy hun, yr oedd cysgodion y nos yn dechreu taenu eu mantell
droswyf mewn unigedd tir anadnabyddus, a'r holl olygfa yn diflanu o'm golwg;
a chan fod yr hin yn ddymunol, tybiais y gallwn orphwys a chysgu hyd y boreu
Ile yr oeddwn yn ddiberygl; ac wedi i mi gyflwyno fy hun i ofal Tad ein
hysbrydoedd, gosodais fy mhen i orphwys ar fön y pren, a chysgais. Ond yn
fuan breuddwydiais fy mod yn cael fy amgylchu gan fwystfilod. Mewn braw
deffroais, gan esgyn rhwng y cangenau a gysgodent droswyf; ac yn awr clywn
ruadau bwystfilod yr anialwch " yn ceisio eu bwyd gan Dduw." Nid
oeddwn yn meddwl am y fath berygl ychydig amser yn 01, pan yn cyflwyno fy hun
i ofal Gwyliedydd yr holl ddaear; ond diolch, " Wele ni huna ac ni chwsg
Ceidwad Israel." Yna cefais fod Pensaer pob perffeithrwydd wedi darparu
dyogelfa i mi rhwng cangenau y pren; ac ar ol i mi blethu y man geinciau yn
gylch o'm cwmpas, teimlwn fod fy ngwely yn un paradwysaidd, canys yr oedd yr
awelon |
|
|
|
|
|
286 DETHOLION. yn fy siglo yn yr eangder, ac
uwchben gwelwn fur allanol Palas y Brenin Mawr; ac O! y fath olygfa
ogoneddus—yr oedd megys mar gwyrddlas yn gorchuddio'r eangderau diderfyn, a'i
feini megys miloedd o berlau anmhrisiadwy yn dawnsio ar ei wyneb, gan adlewyrchu
gogoniant ei Adeiladydd, yr Hwn sydd yn preswylio o'i fewn, " yn y
goleuni nas gellir dyfod ato." Tra y sibrydwn yr Ysgrythyrau hyn :
" Gogoniant yr Arglwydd fydd yn dragywydd glwydd a lawenycha yn ei
weithredoedd; " Mor ardderchog YW Dy weithredoedd, O Arglwydd; cysgais
hyd oni ddaeth y wawrddydd, a pheroriaeth y car asgellog i'm cymhell i
groesawu brenin y dydd ar ei " ddyfodiad allan o'i ystafell; " yna
disgynais i ddiolch i'r Hwn y perthyn iddo ddiangfåau rhag marwolaeth, gan
ddeisyf Ei nawdd ar hyd y dydd. Cychwynais tua chopa'r mynydd; a pho uchaf yr
awn, anhawddaf ydoedd ei ddringo; ond erbyn canol dydd, daethum i gysgod
craig, ac yn fy lludded eisteddais å'm gwyneb tua'r de, pryd yr ymagorodd
gweledigaeth o'm blaen nas gwelir yn aml ei chyffelyb. o’r fan hono gwelwn
holl derfynau y dyffryn swyngyfareddol y cyfeiriais ato o’r blaen; ac O! y
fath dwyll sydd yn y byd, canys o’r fan hon ymddengys y dyffryn crybwylledig
y mwyaf twyllodrus o holl ddyffrynoedd y byd. Cyn y dechreuwyf ei ddarlunio,
bydded hysbys nas gallaf ond nodi rhai o'i brif nodweddion, canys y mae iddo
ystyriaethau tragywyddol ac anolrheiniadwy, am hyny ceisiaf gadw o fewn
terfynau gwirioneddau eglur a diymwad y byd moesol : " Canys fe ddygir
pob gair a gweithred i farn, pa un bynag a fyddo ai da ai drwg."
SEFYLLFA DDAEARYDDOL Y DYFFRYN.—Rhedai mewn cyfeiriad de-orllewinol, ar draws
y cyfandir mawr hyd ymyl y mar brwmstanaidd y clywsom am dano. Terfynid ef ar
y tu deheuol gan greigiatt |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 287 ofnadwy tir cysgod angeu; ond
yn ogleddol gan fynydddir hardd a ffrwythlon. Yr oedd ffurf fewnol y dyffryn,
fel y nodais o’r blaen, yn ei gWr dwyreiniol, yn hardd, ffrwythlon, a swynol
ei olygfeydd; ond po bellaf i'r gorllewin yr elai, yr oedd yn dyfnhau, ac
felly, yn gyfatebol, yr oedd ei lechweddau yn myned yn fwy ofnadwy a
pheryglus; ac yr oedd ei ganolbarth mor ddwfn fel nad oedd y preswylwyr un
amser yn gweled goleuni haul, a gorchuddid hwy bob amser gan gwmwl du o darth
a mwg, ac felly " rhodient wrth lewyrch eu tan eu hunain, ac ymlenwent
yn ol eu cynghorion eu hun." POBLOGIAD Y DYFFRYN.—Pob10gid ef, yn benaf,
gan ymfudwyr o wledydd ereill. Fel y nodais o’r blaen, yr oedd llawer yn
myned iddo yn y cirr dwyreiniol; ond yr oedd llawer yn rhagor yn myned iddo
o’r mynydd-dir gogleddol—rhai mewn cerbydau ardderchog, ereill ar feirch, ac
ereill ar draed, ond yr oeddynt oll yn cyflymu fel ynfydion dros y ffyrdd
llydain oedd yn tywys i dywyllwch tragywyddol; ond sylwn fod miloedd yn myned
i waered yn anfwriadol yn y dull a ganlyn : Yr oedd y terfyn rhwng y
mynydddir a'r dyffryn yn anmhenderfynol, ac yr oedd cilfachau o’r Olaf yn
rhedeg yn mhell i'r blaenaf; ac felly, rhedai ceinciau o’r mynydd-dir rhwng y
cyfryw gilfachau; a chan fod miloedd o breswylwyr y mynydd-dir yn ymbleseru
ar y cyfryw glogwyni, yr oedd llawer ohonynt yn syrthio drosodd i'r dyfnder
islaw. Byddai rhai feirw yn eu cwympiadau, ereill a dorent aelodau fel nas gallent
adfertl eu hunain i ddyogelwch, ereill a syrthient i byllau Ileidiog nes
difwyno eu hunain mor ddrwg fel y digalonent ddychwelyd yn eu budreddi at eu
hen gydnabod, ond dewisent yn hytrach fyw a marw yn eu cyflwr. Eithr gwelwn
lawer yn dringo i fyny ar eu traed a'u dwylaw dros y creigiau serth; ac O! y
fath olygfa druenus oedd arnynt, rhai yn ddeill |
|
|
|
|
|
288 DETHOLION. ion, ereill yn glomon, ereill
å'u gwynebau mor welw a rhai yn dianc o safn angeu—eu llygaid yn gochion, a'u
geneuau yn glöedig gan syched, eu cnawd yn rhwygedig, a'u dillad yn aflan a
charpiog. Och! nis gallaf eu darlunio, canys iaith a balla. Tra yr oeddwn yn
synu uwchben yr olygfa druenus, nesaodd ataf hen foneddwr o ymddangosiad
anrhydeddus, gan gyfarch gwell i mi; ac wedi iddo eistedd wrth fy ochr,
gofynodd i mi : " Y cyfaill, o ba le yr ydwyt yn dyfod? ac i ba le yr
ydwyt yn myned? a pha beth a geisi mewn unigedd yn y mynydd hwn? "
Atebais ef, fod fy hynafiaid yn ddinasyddion o’r hen Baradwys, ond iddynt
encilio o'u gwlad freiniol i wlad bell, ac oddiyno fy mod yn dyfod i geisio
" gwlad well," yr hon a gollwyd; a chan fy mod wedi clywed fod
Brenin presenol y " wlad ddymunol " yn gyfathrachwr mi, a'i fod
wedi anfon cenadau at ei holl berthynasau gwrthryfelgar i' w gwahodd adref,
gan addaw adferiad iddynt o’r holl ragorfreintiau a gollwyd, a hyny yn rhad;
am hyny, ar fy mhererindod yr wyf, mewn gobaith y cyrhaeddaf y wlad, ac y
derbynir fi i ffafr y Brenin. Esgynais y mynydd hwn gan dybied y gallwn weled
oddiyma y ffordd tuag yno, trwy ardaloedd dyeithr i mi, ac wele fi yn
rhyfeddu uwchben dyrys ryfeddodau'r byd. Y na sylwai yr ymwelydd : " Y
cyfaill, y mae pob peth yn dda, canys yr wyf fi yn un o weision Brenin y wlad
yr wyt ti yn ei cheisio, wedi fy anfon allan yn wyliwr ac yn gyfarwyddwr i
rai fel tydi; ac os cymeri dy gyfarwyddo genyf, ti a fyddi yno yn sicr yn yr
iawn bryd; a rhag i ti amheu fy ngonestrwydd, wele i ti sél y
llywodraeth." Amlygais iddo fy llawenydd o gyfarfod å'r fath gyfaill ag
ef, gan ei fod yn rhoddi y fath gysur i mi, ddyeithr lluddedig; yna gofynais
iddo a fyddai gwrthwynebiad ganddo egluro i mi rai o’r golygfeydd ag oedd o
flaen ein llygaid. Atebodd yntau nad oedd, am fod yr holl |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 289 ardaloedd a welem yn
adnabyddus iddo. Y na cymerodd yr ymddyddan a ganlyn le rhyngom
Gofynais.—Beth yw enw'r dyffryn ofnadwy yna? Cyfarwyddwr.—Y mae mwy nag un
enw arno, sef (1) Anghymedroldeb. (2) Meddwdod. (3) Dystryw. Gof.—l ba
deyrnas y perthyna efe? Cf.—Un o brif dalaethau teyrnas y tywyllwch ydyw; ac
y mae holl drefnyddiaeth y dyffryn yn cael ei gario yn mlaen wrth gyfarwyddyd
diafol a Satan. Gof.—Faint yw oedran y dyffryn? Cyf.-—Y mae yn agos can hyned
a'r byd. GM.—A ydyw pawb a fu, y sydd, ac a ddaw i breswylio i'r dyffryn yn
eiddo tragywyddol i Satan? Cf.—Ydynt, oddieithr yr ychydig sydd yn llwyddo i
ddianc oddiyna. " Oblegid ni chaiff na chyfeddachwyr, diotwyr, na
meddwon etifeddu Teyrnas Nefoedd." Y mae yr holl ddyffryn a'i gyflawnder
o dan felldith Duw. Gof.—Os felly, pa fodd y mae Satan yn llwyddo i gael
cymaint i'r fath drueni? Cf.—Am ei fod yn dduw y byd hwn, ac felly yn -meddu
cyflawnder o gyfoeth y byd er darparu pob math o swynion i ddenu yr
anystyriol trwy fwyniant presenol. Gof.—Gan nad yw y dyffryn yn cynyrchu ond
ychydig neu ddim o angenrheidiau bywyd, o ba le y maent yn cael eu holl
adnoddau cynaliol? Cf.—o’r mynydd-dir a elwir Tir Cymedroldeb. " Pob
peth sydd gyfreithlon i mi; ond nid yw pob peth yn Ileshau," &c.
Gof.—Pa fodd yr ä cymaint o'i breswylwyr i'r ,dyffryn tywyll islaw? Cf.—Trwy
lawer modd : (1) Ti a weli fod yr holl fynydd-dir yn gogwyddo i'r dyffryn,
fel y mae yn anhawdd gwybod y terfyn mewn llawer cymydogaeth, ac, oblegid
hyny, y mae miloedd mewn difaterwch yn |
|
|
|
|
|
290 DETHOLION. myned yn rhy bell, oherwydd
" Y mae y goleuni sydd ynddynt yn troi yn dywyllwch; " a'r
canlyniad yw, änt rhagddynt o ddrwg i waeth dros y clogwyni dinystriol. (2)
Trwy fod llawer yn ymhyfrydu mewn chwareu ar y clogwyni peryglus, er dangos
eu dewrder a'u hunan-lywodraeth gwag-ymffrostgar! Ond Och! Ilithro y mae
traed y rhan fwyaf ohonynt uwch ben y dyffryn anadferadwy, gan dreiglo i
waradwydd tragywyddol! Gof.—Gan fod cymaint o breswylwyr y mynydddir yn myned
i ddinystr meddwol y dyffryn yn barhaus, paham na ddarperid rhyw waredigaeth,
megys mur uchel, er atal pawb rhag myned iddo? Cyf.—(l) Nid yw y Barnwr
cyfiawn yn gweled yn dda ddarostwng dyn o'i urddasolrwydd creadigol, trwy
gymeryd ei ryddid moesol oddiarno fel creadur cyfrif01E (2) Y mae y
ddarpariaeth ddyogelaf a'r fwyaf anrhydeddus wedi ei hamlygu; ac, ond i ni
esgyn i ben y mynydd hwn, mi a'i dangosaf i ti, fel y gweli nad oes ei
chyffelyb o ran dyogelwch ac anrhydedd gwynfydedig. Y na dringasom i gopa'r
mynydd, ac O! y fath olygfeydd rhyfeddol a welem yn awr; yr oedd truenusrwydd
y dyffryn meddwol yn fwy amlwg, ac felly yr olygfa yn fwy ofnadwy. Hefyd, gwelem
oddiyno fwy o nodweddion peryglus Tir Cymedroldeb, yn nghyda'r cyfrifoldeb
ofnadwy y mae miloedd o blant y goleuni yn myned dano, trwy broffesu eu bod
ar y ffordd uniawn i ddyogelwch moesol a dedwyddwch, ond ar yr un pryd, trwy
eu hesiamplau rhyfygus, yn cyfeirio y miloedd anystyriol ar hyd llwybrau
chwant, dros y Ilechweddau sydd yn naturiol ymollwng i anghymedroldeb a
dystryw tragywyddol; ond yn awr y mae golygfeydd rhagorach yn hawlio ein
sylw. I'r gogledd o’r Mynydd-dir Cymedroldeb, yr oedd gwlad eang ac
ardderchog—yr oedd ynddi ei hun yn cynwys pob angenrheidiau cysur a
dedwyddwch; ond er bod yn |
|
|
|
|
|
DETHOLION. 291 eangach a rhagorach yn mhob
ystyr na holl wledydd y byd, eto nid oedd ond ychydig o’r cirr deheuol ohoni
wedi ei phoblogi, tra yr oedd miloedd o filldiroedd ohoni yn cynwys ei
mynyddoedd a'i bryniau, ei ffynonau a'i ffrydiau, ei hafonydd a'i llynoedd,
ei choedwigoedd a'i meusydd blodeuog, ei hanifeiliaid pedwar carnol a'i
chorau asgellog, i harddu a dadseinio'r holl fröydd paradwysaidd å'u peroriaeth
cerddgar; ac yr oedd yr holl amrywion crybwylledig megys ag un Ilef yn
gwahodd y teulu dynol yno i fyw, allan o ardaloedd peryglus a melldithiol.
Gof.—Beth yw enw'r fath wlad odidog? Cf.—Ei henw yw Llwyrymwrthodiad.
Gof.—Paham y gelwir hi ar yr enw yna? Cf.—Am fod ei sefydlwyr yn
llwyrymwrthodwyr oddiwrth bethau meddwol. Gof.—Pa faint o amser sydd er pan
ddechreuwyd ymsefydlu yna? Cf.—Y mae miloedd o flynyddau, ac y mae fy
Arglwydd wedi adeiladu y tyratl a weli er coffadwriaeth am rai enwog a ymsefydlodd
yna yn yr oesoedd gynt. Dyna y ddau dWr ardderchog yna sydd yn ymyl eu
gilydd; adeiladwyd hwy yn agos yr un amser, o gwmpas tair mil o flynyddau yn
01, er cof am Samson a Samuel; ac wele ddinas a thWr y Rechabiaid, y rhai
sydd i gael eu cynrychioli yn llys fy Arglwydd Frenin trwy holl oesau'r
ddaear, yn wobr am iddynt ymneillduo i'r tir hwn oddiwrth swynion
anghymedroldeb; ac y mae yr holl dyrau a weli yn cynrychioli rhai o weision
penaf y Goruchaf, trwy wahanol oesau y byd, megys Daniel a'i gyfeillion, loan
Fedyddiwr, &c. Gof.—Paham na bai mwy o ymfudo i'r wlad ragorol hon?
Cf.—Am fod meddylfryd calon dyn wedi myned ar ol oferedd, gan ymgyndynu yn
erbyn elfenau gwir ddedwyddwch; ond cyn cychwyn dywedaf i ti bethau |
|
|
|
|
|
292 DETHOLION. cysurol : Hyd yn ddiweddar,
edrychai'r bobl ar y wlad hon fel tir alltudiaeth, ac nad yw gymhwys ond i
rai neillduedig i ddybenion neillduol; eithr gan fod goleuni yn cynyddu, a
gwybodaeth yn amlhau, y mae pawb yn dyfod i ddeall mai hon yw y wlad
ddedwyddaf dan yr haul, a bod yma ddigon o le i bawb i ymhyfrydu, a chroesaw
i bawb ddyfod i'w hetifeddu, ac wele fel y mae y bobl yn dyfod iddi o bob
cyfeiriad; ac yn y wlad ragorol hon y bydd i Grist a'i saint gyd-deyrnasu
dros fil o flynyddoedd, ac y mae yr amser yn agos. "' Canys pan weloch y
dail yn tori allan," &c. " Canys byr waith a wna yr Arglwydd ar
y ddaear." " A'r gair a ddaw allan o'm genau, ni ddychwel ataf yn
wag; eithr efe a wna yr hyn a fynwyf, ac a lwydda yn y peth yr anfonais ef
o'i blegid; " " Gwyn eu byd y rhai sydd yn gwneuthur ei orchymynion
Ef, fel y byddo iddynt fraint yn mhren y bywyd, ac y gallant fyned i mewn
drwy y pyrth i'r ddinas." LLAIS Y MEDDWYN. LLAIS y meddwyn at y Cristion
Y w, Cofia fi! Bydd i mi yn gyfaill ffyddlon, Gwna wrando'm cri : Mae fy
iaith yn dorcalonus, Yn mhob modd yn waradwyddus, A'm holl fuchedd yn
anweddus; O! cofia fi. 'Rwyf yn difa yn afradlon, O! cofia fi; Mae fy synwyr
ar gyfeiliorn, O! cofia fi : |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Gwna'm synwyrau yn gyfeillion I
fy nheulu mewn trallodion, Mae fy ngwraig a'm plant yn noethion O! cofia ni.
Hwynt sydd gartref yn newynu, O! cofia ni; Minau'n feddw mewn trueni, O!
cofia ni! Cofia fi wrth orsedd gweddi, Er Ileshad i mi a'm teulu, Gall dy
Dduw ein llwyr waredu; O! cofia ni. Os wyt un all garu arall, O! cofia fi;
Cerir di dros byth yn ddiball, O! cofia fi: Os dy draed a •ganlyn lesu, Beth
a'th atal ataf nesu, Er cyfranu gwerthfawr wersi? O! cofia fi. Gwna ymwrthod
å'r diota, O! cofia fi: Rhag it' fyn'd heb fara i fwyta, Fel ydwyf fi : Trwy
ddiota daw trallodion, Dillad carpiog ac archollion, A thebygu i ellyllon; O!
cofia fi. Gwnei aberthu man bleserau, Os cofi fi; Cedwi'n mhell o’r tai
tafarnau, Os cofi fi : 293 |
|
|
|
|
|
294 DETHOLION. Y no meglir myrdd gan Satan,
I'r trueni, fel fy hunan; Cadw o’r pydewau aflan; O! cofia fi. Enill fi trwy
fwyn gynghorion, O! cofia fi; Tywys fi at Ddirwest wiwlon, O! cofia fi : Fel
y profwyf eto fywyd I fy hun a'm teulu hefyd; Dirwest sydd yn llwybr gwynfyd;
O! cofia fi. Gan dy fod yn gyfaill lesu, O! cofia fi; Pan ag Ef yn
cymdeithasu, O! cofia fi : Deffro, Gristion, er fy ngwared, Canlyn Geidwad
pechaduriaid, Trwy Ei waed y mae ymwared; O! cofia fi. Gwybydd hyn yn awr yn
ebrwydd, Mawr wobr sydd I bob un a drodd bechadur At blant y dydd; Cuddia
luaws o bechodau, Tyna'n rhydd o ddygyn-rwydau, Gan waredu o safn angeu— Rai
fel fy hun. Achub un rhag bedd y meddwyn Sydd elw mawr; Ar ol caffo ddyfroedd
bywyd, Mawr fydd ei ddawn : |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Ffrwytha fel y gronyn gwenith,
Tyn at Ddirwest trwy athrylitfr, I gymdeithas bydd yn fendith; Gwna lawer
iawn. Ac yn mhlith y gwaredigion Hardd fydd ei wedd; Gyda'r palmwydd dan ei
goron Tu draw i'r bedd; Ac yn mhell o dir trueni, Am fod Dirwest wedi ei godi
o’r pydewau sydd yn boddi, I'r nefol hedd. MYFYRDOD. Ml wn i raddau beth a
fu, Nis gwn pa beth a ddaw; Ond hyn a wn, mai dyogel wyf, Tra yn y Ddwyfol
law. Am hyny ceisio wnaf bob dydd Ei hoff gymdeithas rad, I'm tywys trwy y
ddyrys daith o’r byd i'r Ganaan wlad. TRAGYWYDDOLDEB. PRYSURO 'rwyf yn mlaen
bob dydd I'r trag'wyddoldeb maith; Dy enw sydd yn fawr yn wir, Beth ynot fydd
fy ngwaith? Nesåf at Dduw, tra ar fy nhaith, I geisio nodded gref, Er hau i'r
Ysbryd hadau pur, I'w medi ar fryniäu'r nef. 295 |
|
|
|
|
|
996 DETHOLION. YR YSGOL SABBATHOL. MOR
werthfawr yw yr Ysgol hon Bob Sabbath trwy y wlad, Er arwain plant yn ol at
Dduw Trwy ffydd a chyfiawnhad. De'wch iddi, i'enctyd hawddgar, Ilon, Cewch
ynddi wir fwynhad, A dysgu'r fordd o d'wyllwch du Y n ol i dj eich Tad. Rhyw
gysgod yw yr Ysgol hon, A'r Sabbath a'i mwynhad, o’r Ysgol uwch, a'r Sabbath
gwell, Tragywyddol eu parhad. CEISIO GWIR GREFYDD. MWYNHAF fy amser ar y
llawr, Mi dreulia'm dyddiau oll, Y n ceisio Duw i'm henaid gwan, Rhag myned
byth ar goll. Os wyf yn awr yn ddu fy Iliw, Pwy Wyr na ddof yn wyn, Trwy
haeddiant gwaed yr Oen a fu Y n marw ar y bryn. TREFN RHAGLUNIAETH. TREFN
Rhagluniaeth sy'n cyfnewid Ein trigfanau ar y llawr; Cefnu wnes ar fwyn
gyfeillion— O! pa le y maent yn awr? Rhai yn rhodio gwyneb daear, Rhai yn
gorphwys yn y bedd! |
|
|
|
|
|
DETHOLION. A ddaw mantais i mi eto Mewn rhyw
fodd i wel'd eu gwedd? Cawn, gobeithio, bawb ohonom, Mewn llawenydd a
mwynhad, Pan na bydd ymadael mwyach o’r gwyn fyd, a thj ein Tad. Cwrdd å'n
gilydd ydym yma Y n ddamweiniol ar ein taith; Ond cawn gwrdd heb byth ymadael
Draw ar y drag'wyddol daith. Y no bydd trag'wyddol wledda Ar gynyrchion
arfaeth wiw, Sefy " gwin a'r pasgedigion " Sydd i'w cael ar "
Fynydd Duw." BOREU NADOLIG. DYMA foreu heb ei fath Wedi gwawrio, O fawr
werth i ddynolryw, Boreu i'w gofio; Chwilio am dano tyrfa fu, Cyn ei weled,
Ymhyfrydu ynddo bu'r Patriarchiaid. Chwant sydd arnaf ddyweyd y fath Foreu
ydyw, Wrth y rhai na Wyr ei werth, 'Nawr yn groew; Er nas gallaf, yn fy myw,
lawn fynegi Am y boreu bu llu'r nef Y n mawrygu. 297 |
|
|
|
|
|
298 DETHOLION. PERYGLON Y BYD. PERYGLUS fyd
wyf ynddo'n byw, Heb wybod beth a ddaw; Heb gyfarwyddyd syrthio wnaf Wrth
Wyro yma thraw; T rwy d'wyllwch barnol ar bob tu, A chreigiau geirwon, serth;
Ond yn y Ilewyrch oddi fry Mi äf o nerth i nerth. Y CARIAD TRAGYWYDDOL.
'ROEDD mar o gariad pur Y n nhrag'wyddoldeb pell, Er cario Ilong cyfamod gras
Gyda'r newyddion gwell. Y niddangos wnaeth y Ilong Gynt yn mharadwys wiw, Y n
llawn bendithion heb eu hail At angen dynolryw. A sefyll wnaeth y Ilong Ar
ben Calfaria fryn, Ac yno Ilifo wnaeth y mar, Er golchi'r brwnt yn wyn. Y
Ileidr aeth yn lån, A thyrfa gydag ef, Er llanw'r Ilong o berlau heirdd, I'w
nofio tua thref. Mae'r Cadben ar y Ilong, A siriol yw ei wedd; Ac ar y bwrdd
mae tyrfa fawr Y n canu hymnau hedd. |
|
|
|
|
|
DETHOLION. Pan él y Ilong yn ol I borthladd
gwlad yr hedd, Dechreuir can na dderfydd mwy Gan dyrfa ar Ei wedd. Y PERYGL O
ESGEULUSO Y BEIBL. GWNA esgeuluso yn ei bryd Efrydu Geiriau Duw, Golli y
cyfarwyddyd llawn, Er myn'd i'r nef i fyw. Mae darllen rhai'n yn ras bob
dydd, treulio bywyd Ilon; Bydd fel y cadben wrth y llyw, Wrth fyn'd o dön i
dön. Ond heb eu Ilewyrch yn y nos, Wrth deithio yn y bla'n, Fe,'gyfeiliornir
yn y niwl, Os heb y " golofn dån." Collir bendithion rify gwlith
Tra yma ar y llawr; A!dechreu colli fyddys byth I drag'wyddoldeb mawr. Collir
gwybodaeth ucha'i gradd Sydd ar y ddaear hon, -Atchollir nef a ffafr Duw! Pwy
brisia'r golled hon? Gwna esgeuluswr geiriau Duw Golli y nefo-dd wen, A
chollir enaid yn y niwl, A melldith ar y pen. 299 |
..
Sumbolau:
a A / æ Æ / e
E / ɛ Ɛ / i I / o O / u U / w W / y Y /
ā Ā / ǣ Ǣ / ē Ē /
ɛ̄ Ɛ̄ / ī
Ī / ō Ō /
ū Ū / w̄ W̄ / ȳ Ȳ /
ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ /
ˡ ɑ ɑˑ aˑ a: / æ æ: / e eˑe: / ɛ ɛ: / ɪ
iˑ i: / ɔ oˑ o: / ʊ uˑ u: / ə / ʌ
/
ẅ Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ / ŵ Ŵ /
ŷ Ŷ / ỳ Ỳ / ý Ý / ɥ
ˡ ð ɬ
ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ
əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ / £
ә ʌ ẃ ă ĕ ĭ ŏ ŭ ẅ ẃ ẁ Ẁ ŵ ŷ ỳ Ỳ
g
yn 
aith
δ δ
wikipedia, scriptsource. org
Y TUDALEN HWN /THIS PAGE
/ AQUESTA PÀGINA:
www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_231_america-gweledigaethau_davies_1894-1897_3_2070k.htm
Ffynhonnell / Font
/ Source: llyfr a brynwyd trwy’r post am $35 gan lyfrwerthwr yn UDA, Awst 2018
Creuwyd / Creada / Created: 19-09-2018
Adolygiadau diweddaraf / Darreres actualitzacions / Latest updates: 21-09-2018, 19-09-2018
Delweddau / Imatges / Images:
|
Freefind: |
Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (=
Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (=
Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait