|
|
|
|
(delwedd E0410) (tudalen 000)
|
LLWYBRAU
BYWYD
|
|
|
|
|
(delwedd E0411) (tudalen 001)
|
|
|
|
|
|
(delwedd E0412) (tudalen 002)
|
LLWYBRAU BYWYD; NEU, HANER CAN' MLYNEDD O
OES WILLIAM D. DAVIES, "Y CARDOTYN" O HYDE PARK, SCRANTON, PA.
"Gwn, Arglwydd, nad eiddo dyn ei
ffordd; nid ar law gwr a rodio'y mae llywodraethu ei gerddediad."- Jer.
x. 23.
UTICA, N. Y.
T. J. GRIFFITHS, ARGRAFFYDD, 131 GENESEE
ST.
1889.
|
|
|
|
|
(delwedd E0413) (tudalen 003)
|
AT Y CYHOEDD.
Anwyl Gydgenedl:
Gan fod troion Rhagluniaeth wedi fy ngwneyd yn rhyw fath o gymeriad cyhoeddus
am y saith mlynedd diweddaf, ac am fod amryw o honoch wedi fy anog i gyhoeddi
llyfr yn cynwys fy nheithiau; a chan fod ystyriaethau o'r fath wedi awgrymu i
mi y posiblrwydd i'r Arglwydd weled yn dda fendithio cyfrol o'r fath, i fod
yn ddyddorol ac adeiladol i lawer yn eu horiau hamddenol - penderfynais fyned
i'r anturiaeth o gyhoeddi y llyfr hwn. Os tueddir chwi i gefnogi fy
anturiaeth, pob peth yn dda: o'r ochr arall, os bernwch yr awdwr a'i waith yn
annheilwng o'ch cefnogaeth, oblegid diffyg olion gallu ac addysg, ceisiaf
ddal y siomedigaeth yn anrhydeddus, yn yr ymwybyddiaeth o amcanion
gwasanaethu fy oes, a gwneyd ewyllys ein Tad yr hwn sydd yn y nefoedd.
Gan hyny, na fydded i chwi, y llenorion, ymddwyn ataf fel pe bawn yn honi bod
yn llenor, ac yn tybied fod y gyfrol hon yn deilwng i ddal beirniadaeth
lenyddol; yn hytrach, bydded i chwi edrych ar y llyfr hwn fel ffrwyth meddwl
rhyw eithriad anllythyrenog
|
|
|
|
|
(delwedd E0414) (tudalen 004)
|
IV AT Y CYHOEDD.
yn mhlith dynion. Eto, hyderaf ei fod yn cynwys digon o amrywion i'w wneyd yn
ddyddorol a buddiol i'r darllenydd; a chan ei fod yn cynwys ffrwyth fy meddwl
am tua deng mlynedd ar hugain, heb fy mod wedi cael ad-daliad arianol o gwbl
hyd yn hyn, pwy wyr na bydd i'r gyfrol wirio yr adnodau hyny a'u cyffelyb, yn
eu hystyr deublyg, u Bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd, canys ti a'i cei ar ol
llawer o ddyddiau. T bore haua dy had, a phrydnawn nac atal dy law; canys ni
wyddost pa un a ffyna, ai hyn yma ai hyn acw, ai ynte da fyddant ill dau yr
un ffunud?" Preg. 11: 1-6. Gwnelai prynu y llyfr wirio ystyr llythyrenol
y geiriau i mi, ond gwnai ei ddarllen ar ol ei brynu sylweddoli addewid
ysbrydol yr adnodau i mi a'r prynwr.
Yr eiddoch, mewn ewyllys da,
YE AWDWE. Scranton, Pa., Mawrth 1, 1889.
|
|
|
|
|
(delwedd E0415) (tudalen 005)
|
C YN WYSI AD.
CYFNOD I.
TU DAL. Mebyd AC Ieuenctid 9 - 11
CYFNOD II.
DEUDDEG MLYNEDD YN MOEGANWG.
Babddoniaeth: Llais y Meddwyn, Myfyrdod, Tra- . gwyddoldeb. Yr Ysgol Sul,
Gwir Grefydd, Trefn Rhagluniaeth, Bore Nadolig, Peryglon y Byd, Y Cariad
Tragwyddol, Y perygl o esgeuluso y Beibl. Hiraeth am y Nef , Y Ddau Gyfaniod,
Dymi.niad, Deigryn Mam 12 - 27 CYFNOD III
Y CHWE* MLYNEDD CYNTAF YN AMEEICA 28 - 34
CYFNOD IV.
I GYMETJ AC YN OL.
Sylwadatt ae Gymeu: Bwtkyn fy Nhad, Golygfeydd Daearyddol ac Agwedd
Gyindeithasol y Wlad, Cref ydd
a Moesoldeb y Genedl, Cwyn Doethineb 35-52
CYFNOD V.
DETHOLION O'E CYLCHGEONAU HYD 1881.
Babddoniaeth: Derwyddiaeth, Pleidio Sobrwydd, Rhyfedd waith Duw, Y Sabbotb,
Deigryn.
Khyddiaeth: Golygfeydd Moesol, Yr Haul a'i Ddefnyddioldeb, G'win Cymundeb, Y
Cymry a'r Canmlwyddiant, Gorchest yr Ail Ganrif, Breuddwyd Hynod a'i
Ddeongliad, Gofal am y Plant, Peryglon Gweriniaeth, Cymdeithas Genadol y T. C
53 - 11G
|
|
|
|
|
(delwedd E0416) (tudalen 006)
|
VI CYNWYSIAD.
CYFNOD VI.
DEUNAW MIS YN "GABDOTYN."
Yn Oasglu at Gap el Hyde Park yn New York, Pennsylvania, Ohio, Wisconsin,
Minnesota, ae Iowa. 117 - 158
CYFNOD TIL
chwe' blynedd yn obuchwyliwe.
Llith I. - Y terfysg yn Cincinnati, Dychwelyd o'r Ail
Daith yn y Gorllewin trwy Utica, N. Y. 160
Llith II. - Ymweliad a Drifton, Jeddo, Beaver Meadow,
Audenried, Slatington, &c 165
Llith III. - Chwarelau Lehigh a Northampton, Eisteddfod a Chymanfa,
Gwelliantau .... 168
Llith IV. - Ocean Grove, a'i Neillduolion 172
Llith V. -Golygfeydd Delaware Water Gap, Bangor,
South Gibson, Long Pond . , 180
Llith VI. - Yn Luzerne a Lackawanna, Gwaharddiaeth
\n Nghlorian yr Athronwyr 183
Llith VII. - Llythyr o Patagonia. Helyntion Gweith
faol, D. L. M »ody 188
Llith VIII. - Tri Cymeriad Hynod yn Bellevue 191
Llith IX. - Tywysog'on wedi cwympo 196
Llith X. - Dau Arddangosiad niawr 200
Llith XI.- Trydydd Agoriad Capel Hyde Park 204
Llith XII.- Johnstown a'i Chymry 207
Llith XIII. -Yn Pittsburg, Y Nwy Naturiol 209
Llith XIV- Trwy Ohio i Chicago 214
Llith XV.-Cymanfa Gyffredinol Milwaukee 216
Llith XVI.- Yn Anial-barthau Wisconsin 221
Llith XVII. -Caledonia; Dirwest a'r Tobaco 225
|
|
|
|
|
(delwedd E0417) (tudalen 007)
|
CYNWYSIAD. Vll
Llith XVIII. - Cymry La Crosse; yn Minnesota 230
Llith XIX. - Minnesota ac Iowa 236
Llith XX. - Picatonica a Dodgeville 242
Llith XXL- Y Mynydd Glas a'r Tri Bedd . 248
Llith XXII. - Milwaukee a Eacine; Gwaharddiaeth yn
Iowa ... .... 251
Llith XXIII. - Amaethwyr a Glowyr Iowa 258
Llith XXIV.- Yn Kirkville, Des Moines, Eed Oak. &c. 262
Llith XXV.- Sefydliadau Cymreig Missouri 266
Llith XXVI. - O Bevier i Kansas City 269
Llith XXVII. - Sefydliadau Kansas 272
Llith XXVIII. - Llwyddiant y Cymry yn Emporia 275
Lltth XXIX.- Dan Fis yn Colorado, &c % 277
Llith XXX.- Trwy Nebraska i Iowa, &c 290
Llith XXXI. Ffynon Feddygol yn Wisconsin 295
Llith XXXII.- Taith trwy Ohio ac Adref 296
AMRYWIAETHAU.
Dyfodol y Talaethau Unedig; Perthynas Crefydd, Dirwest, a Gwleidyddiaeth;
Haelioni Cristionogol; Gwaharddiaeth 305-340
|
|
|
|
|
(delwedd E0418) (tudalen 009)
|
LLWYBRAU BYWYD.
CYFNOD L
MEBYD AC IEUENCTYD.
Gan fy mod wedi cael fy anog i gyhoeddi cynyrchion fy meddwl i'ni cydgenedl,
nid allan o le i mi roddi darnodiad byr o lianes fy mywyd. Ganwyd fy nliad,
John Daniel Davies, yn Llechryd, ar Ian Teifi^ ger tref Aberteifi, yn y
flwyddyn 1788; a phan tua 18 mlwydd oed, aeth yn y fyddin Brydeinig ttiag
India'r Dwyrain. Ar ol colli ei goes, daeth yn ol i Gj^mru, a thua 1829
priododd Miss Rachel Davies, yr hon oedd ferch i wraig weddw grefyddol yn
Manllegwein, plwyf Fenbojv, Sir Gaerfyrdclin, D. C. Ganwyd iddynt saith o
blant: yr henaf, Ann, sydd yn briod a Mr. John Owen, Brynmawr, Sir
Frycheiniog, D. G; yr ail, Sarah, fn yn briod a Mr. Benjamin Jones, Treorci,
ger Pontypridd, Sir Forganwg, ond a gladdwyd tua thair blynedd ar ddeg yn ol,
gan adael priod a phedwax o blant; y trydydd, Dafydd, a gladdwyd pan yn 19
oed; y pedwerydd, yw yr ysgrifenydd; y pumed, John, sydd yn byw yn Patagonia,
Deheudir America, er 1875, ac yn gwneyd yn dda 9
|
|
|
|
|
(delwedd E0419) (tudalen 010)
|
10 LLWYBBAU BYWYD.
yno, er iddo golli ei briod, sef mam pedwar o blant,- -^yr haf diweddaf bu ef
yn Nghymru, ac aeth ag ail wraig gydag ef; y chweched, Margaret, sydd yn
briod a Mr. John T. Williams, Black Diamond, Washington Territory; a'r
seithfed, James D. Davies, yn byw yn awr yn Pontypwl, Cymru, er iddo fod yn
America am rai blynyddau.
Ganwyd yr ysgrifenydd Mehefin 15, 1838, mewn bwthyn a elwid Llety, ger
Yelindre, Penboyr, Sir Gaerfyrddin, ond ei le nid edwyn mo'r bwthyn er ys
blynyddau. Yn Blaenllain, Bwlchclawdd, plwyf Llangeler, y cawsom ein magu, yn
benaf; ac yr oedd ein mam yn aelod ffyddlawn gyda y T. C. yn Closygraig - He
y magwyd y diweddar Dr. John Harris Jones hefyd. Hen ganiadau Seion, a
chyngorion aelwyd fy mam, yw yr argraffiadau dyfnaf yn fy nghof heddyw, ac
maent wedi bod megys angelion yn fy nghynorthwyo i adnabod fy llwybrau,
filoedd o weithian, yn ystod y deugain mlynedd ag yr wyf wedi bod yn cerdded
llwybran bywyd, er pan adewais dy fy nhad. Yn y fan hon, nodaf un o'r
gweithredoedd drwg cyntaf o'm heiddo: Pan tua phedair neu bum' mlwydd oed, yn
mhlith y plant drwg, cynorthwyais i wneyd llyn o ddwfr oer, rhedegog, ac
aethym iddo, a'r canlyniad fu i mi gael twymyn a brofodd bron yn angeuol i
mi; ac y mae y gosb am droseddu deddf iechyd wedi fy nylyn o'r dydd hwnw hyd
y dydd hwn, mewn llesgedd cyfansoddiadol, corff a meddwl. Ni chefais nemawr o
fanteision addysg, a chan fod
|
|
|
|
|
(delwedd E0420) (tudalen 011)
|
MEBYD AC IEUEXCTYD. 11
y cof wedi ei anniharu yn fawr gau y dwyniyn goeh, trenliais y blynyddan o
cldeg oed hyd bedwar ar bymtheg, yn benaf i wasanaethu gyda'r aniaethwyr. Yn
y cyfnod yna, yr oedd teiinladau crefyddol yn gryf ar fy meddwl. Yn
ychwanegol at addysg, ac esiainpl mam ddnwiol, gwnaethym Feibl bach llogell
yn gyfaill i mi; ac y mae yn sicr genyf, na welsid byth mo'r gyfrol lion oni
bae i'w hawdwr wneyd y Beibl yn gyfaill bore oes. Cefais fy nerbyn yn aelod o
eglwys y T. C. yn Rhydycaeau, ger tref Caerfyrddin, pan tua 15 oed; a phan
oeddwn tna 17 oed, yr oedd awydd i wasanaethu Iesn Grist yn gryf ynwyf. Yn y
maes, ry w ddiwrnod, aeth yn rhyw f ath o gyf amocl rliyngwyf a'm Duw. Yr wyf
fi wedi cadw fy ocbr i o'r cyfamod yn y cof yn hed ddifwlch am 33 o
flynyddan; ac y mae yn sicr mai ochr yr Arglwydd o'r cytundeb, sydd wedi fy
anrhydeddu yn mhlith ei bobl, oddi ar y dydd hwnw hyd y dydd hwn; felly
cadwed y darllenwyr mewn cof, mai yr Arglwydd bia y clod, os bydd rhyw deilyngdod
yn nghynwys y llyfr liwn= Y flwyddyn nesaf, bn farw fy mam; sef yn Ebrill,
1856, a chladdwyd hi dan yr ywen yn mhlith ei henafiaid, yn mynwent eglwys
Penboyr, “mewn gwir ddiogel obaith o adgyfodiad i anllygredigaeth bywyd
tragwyddol." Cawsom fel plant golled fawr ar ei hoi, ond ein tad gafodd
y golled fwyaf, gan ei fod ef yn hen a ffaeledig. Tua diwedd y flwyddyn hono,
penderfynais adael yr amaethwyr, a myned i weithiau Morganwg.
|
|
|
|
|
(delwedd E0421) (tudalen 012)
|
12 LLWYBKAU BYWYD.
CYFNOD II.
DEUDDEG MLYNEDD YN SIR FORGANWG.
Dechkeu y flwyddyn 1857, gwynebais ar y gweithiau (fel y dywedicl) pan yn
bedair ar bymtheg oed. Dechreuais weithio mewn gwaith mwn haiarn, rliwng Hirwaun
ac Aberdar. Aethym oddi }mo i Llwydcoed, he y treuliais ddwy neu dair
blynedd, a'r cyfnod mwyaf pwysig i mi o bosibl, yn lianes fy mywyd. Yr oeddwn
yn aelod yn Moriah, eglwys y T. C. yn Llwydcoed; ond er fy mod yn gyson
gyda'r achos yn allanol, bn y diafol yn agos a'm lladd, yn gorfforol ac
ysbrydol, trwy fy nenu gyda ieuenctyd drwg yr ardal, yn groes i'm cydwybod,
ac yn araf teimlwn fy hun yn llithro i galon-galedwch, ac i amen cysondeb y
Beibl, bodolaeth. Duw, a byd arall, fel yr aeth yn ymdrechfa ofnadwy yn yr
enaid, ac yr ofnwn fod yr Arglwydd wedi fy llwyr adael. Rliyw ddiwrnod, pan
oeddwn wrthyf fy hun yn nyfnder y ddaear, ar roddi fy hnn i fyny mewn
anystyriaeth ac anobaith, daeth y "lief ddystaw fain" i ddatod
rhwymau uffern oddi am danaf , yn y geiriau hyny, “Ni'th roddaf i fyny? ac
ni'th lwyr adawaf chwaith;" ac yn fnan ar ol hyny cefais fy achub rhag
cael fy llethu i farwolaeth gan y graig, megys yn wyrthiol, a byth oddiar
hyny nid wyf wedi bod
|
|
|
|
|
(delwedd E0422) (tudalen 013)
|
DEUDDEG MLYNEuD YN SIR FORGAWG. 13
yn pryderu fawr am ddiogelwcb fy ngbyflwr, gan gredu fod y "Bacbgen a
anwyd erbyn caledi" “yn abl i gadw yr liyn a roddir ato, erbyn y dydd
hwnw." Tua'r adeg lion, pan wedi ymneillduo yn y maes i alw ar enw yr
Arglwydd, daetb dyn a arferai feddwi heibio yn ddamweiniol, ac meddai wrthyf,
“Cofia fi!” Arosodd ei gyfarcliiad gyda mi ac yn yr ystyriaetb o bono,
cyfansoddais y penillion canlynol:
LLAIS Y MEDDWTN.
Llais y meddwyn at y Cristion,
Yw, Cofia fi! Bydd i mi yn gyfaill ffyddlon,
Gwna wrando'm cri: Mae fy iaith yn dorcalonus, Yn mbob modd yn waradw^^ddus,
Am holl fuchedd yn anweddus,
O! cofia fi.
'Rwyf yn difa yn afradlon,
O! cofia fi; Mae fy synwyr ar gyfeiliorn.
O! cofia fi: Gwna'm synwyrau yn gyfeillion I fy nheulu mewn trallodion, Mae
fy ngwraig a'm plant yn noethion,
O! cofia fi.
Hwynt sydd gartref yn newynu,
O! cofia ni; Minau'n feddw mewn trueni,
O! cofia ni: Cofia fi wrth orsedd gweddi. Er llesbad i mi am teulu, Gall dy
Dduw ein llwyr wared u,
O! cofia ni.
|
|
|
|
|
(delwedd E0423) (tudalen 014)
|
14 LLWYBRAU BYWYD.
Os wyt un all garu arall,
! cofia fi; Gerir di dros byth yn ddiball,
O! cofia fi: Os dy draed a ganlyn lesu, Beth a'th atal ataf nesu, Er cyf ranu
gwerthfawr wersi?
O! cofia fi.
Gwna ymwrthod a'r diota,
O! cofia fi; Rhag it' fyn'd heb fara i fwyta,
Fel ydwyf fi: Trwy ddiota daw trallodion, Dillad carpiog ac archollion, A
thebygu i ellyllon,
O cofia fi
Gwnei aberthu man bleserau,
Os cofi fi; Cedwi'n mhell o'r tai tafarnau,
Os cofi fi: Yno meglir myrdd gan Satan, I'r trueni fel fy hunan, Cadw o'r
pydewau aflan,
O! cofia fi.
Enill fi trwy f wyn gyngorion,
O! cofia fi; Tywys fi at ddirwest wiwlon,
O! cofia fi: Fel y profwyf eto fywyd, I fy hun a'm teulu hefyd; Dirwest sydd
yn llwybr gwynfyd,
O! cofia fi.
Gan dy fod yn gyfaill lesu,
O! cofia fi; Pan ag ef yn cymdeithasu,
O! cofia fi:
|
|
|
|
|
(delwedd E0424) (tudalen 015)
|
DEUDDEG MLYNEDD YN SIR FORGANWG. 15
Deffro, Gristion, er fy ugwared, Canlyn Geidwad pechaduriaid, Trwy ei waed y
mae ymwared, O! cofia fi.
Gwybydd hyn yn awr yn ebrwydd,
Mawr wobr sydd, I bob un a drodd bechadur,
At blant y dydd: Cuddia luaws o bechodau, Tyna'n rhydd o ddygyn-rwydau, Gan
waredu o safn angau,
Rai fel fy hun.
Achub un rhag bedd y nieddwyn
Sydd elw mawr; Ar ol caffo ddyf roedd bywyd,
Mawr fydd ei ddawn: Ffrwytha fel y gronyn gwenith, Tyn at ddirwest trwy
athrylith, I gymdeithas bydd yn fendith,
Gwna lawer iawn.
Ac yn mhlith y gwaredigion,
Hardd fydd ei wedd; Gyda'r palmwydd dan ei goron,
Tu draw i'r bedd: Ac yn mhell o dir trueni, Am fod dirwest wedi ei godi Or
pydewau sydd yn boddi,
I'r nefoedd hedd.
Yn y cyfnod yma o'm bywyd, yr oedd rhyw fath o ysfa brydyddol ynwyf, ac mi a
roddaf rai esiamplau o flaenffrwyth fy nghynyrchion:
|
|
|
|
|
(delwedd E0425) (tudalen 016)
|
16 LLWYBBAU BYWYD.
MYPYRDOD.
Mi wn i raddau beth a fu, Nis gwn pa beth a ddaw;
Ond hyn a wn, mai diogel wyf, Tra yn y ddwyfol law.
Am hyny ceisio wnaf bob dydd, Ei hoff gymdeithas rad,
I'm tywys trwy y ddyrys daith O'r byd i'r Ganaan wlad.
TRAGWYDDOLDEB.
Prysuro'i' wyf yn mlaen bob dydd, It tragwyddoldeb maith;
Dy enw sydd yn fawr yn wir, Beth ynot fydd fy ngwaith?
Nesaf at Dduw, tra ar fy nhaith.
I geisio nodded gref, Er hau i'r Ysbryd hadau pur,
I'w medi ar fryniau'r nef.
YR YSGOL SABBOTHOL.
Mor werthfawr yw yr Ysgol hon, Bob Sabboth trwy y wlad,
Er arwain plant yn ol at Dduw Trwy ffydd a chyfiawnhad.
Dewch iddi, i'enctyd hawddgar, lion, Cewch ynddi wir fwynhad,
A dysgu'r ffordd o d'wyllwch du, Yn ol i dy eich Tad.
Rhyw gysgod yw yr Ysgol hon,
A'r Sabboth byr barhad, O'r Ysgol uwch, a'r Sabboth gwell.
Tragwyddol eu parhad.
|
|
|
|
|
(delwedd E0426) (tudalen 017)
|
DEUDDEG MLYNEDD YN SIR
FORGANWG.
CEISIO GWIE GEEFYDD.
Mwtkhap fy amser ar y lJawr,
Mi dreulia'm dyddiau oil, Yn cejsio Duw i'm henaid gwan.
Bhag myned byth ar goll.
Os wyf yn awr yn ddu fy lliw, Pwy wyr na ddof yn wyn,
Trwy haeddiant gwaed yr Oen a fn Yn marw ar y bryn?
TREFN RHAGLUNIAETH.
Teefn Rhagluniaeth sy'n cyfnewid
Ein trigf anau ar y llawr • Cefnu wnes ar fwyn gyfeillion
O! pa le y maent yn awr 1
Ehai yn rhodio gwyneb daear, Rhai yn gorphwys yn y bedd!
A ddaw mantais i mi eto,
Mewn rhyw fodd i wel'd eu gwedd
Cawn, gobeithiaf. bawb o honom, Mewn llawenydd a mwynhad,
Pan na bydd ymadael niwyach O'r gwyn fyd, a thy ein Tad.
Cwrdd a'n gilydd ydym yma, Yn ddamweiniol ar ein taith;
Ond cawn gwrdd heb byth ymadael. Draw ar y dragwyddol daith.
Yno bydd tragwyddol wledda Ar gynyrchion arfaeth wiw,
Sef y “gwin a'r pasgedigion," Sydd i'w cael ar “Fynydd Duw."
|
|
|
|
|
(delwedd E0427) (tudalen 018)
|
18 LLWYBEAU BYWYD.
BORE NADOLIG.
Dyma fore heb ei fath,
Wedi gwawrio, O fawr werth i ddynolryw,
Bore i V gofio; Chwilio am dano tyrfa fu,
Cyn ei weled, Ymhyfrydu ynddo bu V
Patriarchiaid.
Chwant sydd arnaf ddweyd y fath
Fore ydyw, Wrth y rhai na wyr ei werth,
'Nawr yn groy w; Er nas gallaf, yn fy myw,
lawn fynegu, Am y bore bu llu'r Nef
Yn mawrygu.
PERYGLON Y BYD.
Peryglus fyd wyf ynddo'n byw,
Heb wybod beth a ddaw; Heb gyfarwyddyd syrfchio wnaf
Yn aberth dan ei law; Tywyllwch barnol ar bob tu?
A chreigiau geirwon, serth; Ond yn y llewyrch oddi fry,
Mi af o nerth i nerth.
Y CARIAD TRAGWYDDOL.
'Roedd mor o gariad pur, Yn nhragwyddoldeb pell,
Er cario Hong cyfamod gras, Gyda'r newyddion gwell.
|
|
|
|
|
(delwedd E0428) (tudalen 019)
|
DEUDDEG MLYNEDD YN SIB FORGANWG. 19
Tniddangos wnaeth y llong,
Gynt yn Mharadwys wiw, Yn llawn bendithion heb eu hail,
At angen dynolryw.
A sefyll wnaeth y llong,
Ar ben Oalfaria fryn, Ac yno llifo wnaeth y mor,
Er golchi'r brwnt yn wyn.
T lleidr aeth yn Ian,
A thyrfa gydag ef, Er llanw'r llong o berlau heirdd,
I'w nofio tua thref.
Mae'r Capten ar y llong,
A siriol yw ei wedd; Ac ar y bwrdd mae tyrfa fawr
Yn canu hymnau hedd.
Pan el y llong yn ol,
I borthladd gwlad yr hedd, Dechreuir can na dderfydd mwy,
Gan dyrfa ar ei wedd.
Y PEEYGL ESGEULUSO Y BEIBL.
Gwna esgeuluso yn ei bryd,
Efrydu geiriau Duw, Golli y cyfarwyddyd llawn,
Er myn'd i'r nef i fyw.
Mae darllen rharn yn ras bob dydd,
Er treulio bywyd lion; Bydd fel y capten wrth y llyw,
Wrth fyn'd o don i don.
Ond heb eu llewyrch yn y nos, Wrth deithio yn y bla'n,
|
|
|
|
|
(delwedd E0429) (tudalen 020)
|
20 LLWYBRAU BYWYD.
Ni gyfeiliornwn yn y niwl, Os heb y “golofn dan."
Fe gyll fendithion rif y gwlith, Tra yma ar y llawr ,
A dechreu colli fydd o hyd, I dragwyddoldeb mawr.
Cyll y wybodaeth ucha'i gradd, Sydd ar y ddaear lion,
A chyll y nef a ffafr Duw! Pwy brisia'r golled hon?
Gwna esgeuluswr geiriau Duw, Golli y nefoedd wen,
A cholli'r enaid yn y niwl, A melldith ar y pen.
HIKAETH AM Y NEF.
MaeV Nef can belled yn y blaen,
Nes peri i mi wylo, A cheisio cymorth oddi fry,
A nerth i gyraedd yno.
'Rwyf heddyw yn yr anial dir,
Yn wylo ac och'neidio Rhag im' ddiffygio ar y daith,
A methu cyraedd yno.
Ond er holl anhawsderau'r daith,
Na fydded i ni gwyno, Wrth ddysgu gwaredigol gan
Y rhai gyraeddant yno.
'Rwy'n gwel'd trwy ffydd degwch y fro,
O bell 'rwyf iddi'n teithio; Wrth syllu ar ogoniant hon,
Y byd 'rwyf yn anghofio.
|
|
|
|
|
(delwedd E0430) (tudalen 021)
|
DEUDDEG MLYNEDD YN SIR FORGANWG. 21
DYBEN I WAITH DUW,
Mae amcan gan Dduw, yn modolaeth
Yr holl greadigaeth i gyd, O leiaf wrthrychau y ddaear,
Hyd fawredd y nefoedd yn nghyd; O'r lleiaf abwydyn a luniodd,
Hyd fwyaf archangel y nef; Am hyny cydganed y ddaear,
Mewn raoliant a chlod iddo Ef.
Dyweded y ddaear a'r nefoedd,
A'u lluoedd, o galon i gyd. Dyffrynoedd, dolenog afonydd,
Myiryddoedd, cilfachau y byd, Aneirif ymlus^iaid y moroedd,
A chorau asgellog y nen, A dynion, a llu y cerubiaid
Boed Iesa ein Brenin yn ben.
Y DDAU GYFAMOD.
Mi droaf fy ngolwg i Eden
Er gweled erchylldod y dydd, Y dydd y gwnaeth Adda droseddu'r
Cyfamod oedd uniawn a rhydd; Trwy fwyta o'r pren gwaharddedig,
Daeth angeu yn gyflog i ni, A chleddyf oedd rhyngom a'r bywyd,
Ar sail y cyfamod a fu.
Pan oeddym yn erchyll ein cyflwr,
A'n gwyneb ar grwydro yn mhell, Addewid a roddwyd er cadw,
Ar sail y cyfamod sydd well - A wnaed gan y Bachgen a anwyd
Er prynu i ni fywyd rhad, Trwy aberth a chariad tragwyddol,
Caed ffynon o ddwfr a gwaed.
|
|
|
|
|
(delwedd E0431) (tudalen 022)
|
22 LLWYBRAU BYWYD.
DYMUNIAD.
Carwn ddringo'n awr i'r nef, HeibioV haul a'r nefol lu,
At y teulu dedwydd sy'n Canu am yr aberth cu.
Ond gwell yw myned adref, Trwy fyrdd o orthrymderau,
Na chael m vvyniant gwag y byd„ A'i golli yn yr angau.
DEIGKYN MAM.
Deigbyn mam, pa befch yw hwnw
A ganfyddaf ar ei grudd? Byth yn llawn nis gallaf draethu,
Mae yn hwn elf enau cudd; Bhagoriaethau y ddynoliaeth
Yn ei gyfansoddi sydd, Boed i mi ei anrhydeddu
Trwy fy mywyd, nos a dydd.
Megys angel cryf gwarcheidiol,
Yw y deigryn hwn i mi, I fy nghadw rhag pydewau.
A gelynion sydd heb ri'; Dwg i gof y dwys gyngorion,
Gan fy mam a roddwyd im', Nertha fi drwy demtasiynau,
Pwy a draetha nerth ei £ym?
Pan yn llanc, ac yn gwynebu
Ar y byd, o dy fy nhad, Mam ddywedai cyn fy myned,
" Gwel fy ngrudd, fy mhlentyn mad! Yn y deigryn hwn canfyddi
Fy mendithion bob yr un;
|
|
|
|
|
(delwedd E0432) (tudalen 023)
|
DEUDDEG MLYNEDD YN SIR F0RGANWG. 23
Cadw'm deigryn yn dy wyddfod Byfchol er dy fwyn dy hun."
Mam a gollais dan law angeu,
Ond ei deigryn sydd yn fyw, Ac yn sicr o fy nghanlyn
Hyd o flaen gorseddf ainc Duw; Tystio wna y deigryn hwnw,
Fod fy mam yn mhlith y llu Sydd yn awr yn gorfoleddu
Trwy ruddfanau Calfari.
Tua'r flwyddyn 1858, daeth ein tad o Sir Gaerfyrddin i Heolyfelin, Aberdar,
at Sarah fy chwaer a minau. Yn y flwyddyn 1860, llosgwyd fy ngwyneb a'm
dwylaw yn y -gwaith glo, yn hed ddrwg. Ar ol gwella, aethym i weithio i'r gwaith
tan, neu y felin haiarn fel y'i gelwid, yn Abernant. Codais fy llythyr
eglwysig o eglwys Lhvydcoed, a chyflwynais ef i eglwys Nazareth, Aberdar. Yn
1862, synmdais i Gwm Khondda i weithio dan y ddaear, yn y gwaith glo eto; ac
i gydaddoli ag ychydig o'r T. C. mewn ysgoldy yn yr Heol Fach, am ryw bum'
mlynedd, He y cefais lawer o bleser. Yn y blynyddoedd hyn, nid oedd ein
heglwys fechan wedi ei chorffori, a chan ein bod heb swyddogion etholedig, a
bod angen mynychu y Cyfarfod Misol, i ddadleu am Gapel newydd, syrthiodd i'm
rhan i y fraint hono yn benaf; ac yn ddiarwybod megys, daethym yn enwog fel
cynrychiolydd a dadleuydd ar ran Cwm Ehondda, gan fod y Cwrdd Misol yn araf
yn amgyffred angen ein dyffryn.
|
|
|
|
|
(delwedd E0433) (tudalen 024)
|
24 LLWYBRAU BYWYD.
Yn 1865, bti fy nhad farw yn nhy ei ferch Ann, yn Brynmawr, Sir Frycheiniog,
yn 77 mlwydcl oed. Yr oedd ef o gyfansoddiad cryf, a gallasai fyw yn ol pob
tebyg am lawer o flynyddau yn hwy, oni bae effeithiau by wyd caled India y
Dwyrain, a'r anffawd o golli ei goes. Cafodd ef, fel llawer eraill, drinfa
arw gan y fasnach feddwol, filoedd o weithiau, ond trwy ras Duw, a chymorth
fy mam, y mae genym sail i obeithio ei fod wedi cyraedd y wlad he nas gall
Satan, nac arferion drwg y byd, ei demtio i becliu mwy. Heddwch i'w lwch, hyd
oni ddaw ei gorff o'r bedd i etifeddn anllygredigaeth bywyd tragwyddol! Ar yr
adeg hon y cefais fy argyhoeddi o'm dyledswydd fel Cristion i ddegymu fy
enillion at gynal crefydd; ac yn awr, gan fod y gyfrol lion wedi ei bwriadu i
fod yn gymelliad i bobl ieuainc, ac eraill, at ffyddlondeb crefyddol a
duwioldeb, cymeraf hyny yn esgusawd dros son fel liyn am yr hyn ag y mae yr
Arglwydd wedi ei wneuthur i mi. Wele yn canlyn ran o lythyr o fy eiddo at y
Parch. Thomas Phillips, Goruchwyliwr y Feibl Gymdeithas Brydeinig, cyn ei
ymweliad a'r wlad hon yn 1866: *
DEGYMWR GWIRFODDOL.
Baechedio Syr:
Y gorchwyl cyntaf yr ymaflais ynddo y bore hyfryd hwn, sef y bore a gedwir er
coffadwriaeth am adgyf odiad ein Harglwydd o'i f edd, ydy w ysgrifenu nodyn
atoch. Fel yr oeddwn yn myfyrio y dydd cyn Gwener y Groglith ar y modd y mae
dynion yn cadw yr wyl er
|
|
|
|
|
(delwedd E0434) (tudalen 025)
|
DEUDDEO MLYNEBD YN SIR FORGANWG. 25
coffadwriaetk am farwolaeth yr Arglwydd Iesu, a niinau hefyd yn chwenyck
anrhydeddu y dydd, mi a fernais yn oreu groeshoelio y cnawd, trwy fyned i
ogofeydd y cldaear fel arferol, i weithio glo, fel y gallwn trwy hyny offrymu
ffrwyth fy llafur y diwrnod hwnw, sef pedwar swllt, tuag at anfon Gair Duw
i'r rhai sydd yn eistedd meAvn tywyllwch a chysgod angeu, fel y caffont
hwythau wybod yr achos paham y croeshoeliwyd Arglwydd y bywyd Y mae genyf air
yn mhellach i'w fynegu i chwi. Er's mwy na blwyddyn bellach, mi ddarllenais
yn un o'r newyddiaduron am fachgenyn bychan yn y brif ddinas yn degymu yr
ychydig oedd wedi enill; a bu ei esiampl ef yn foddion i'm bargyhoeddi y
dylaswn inau wneyd yr un peth. Wei, mi wnaethym adduned ger bron Duw y
gosodwn o*r neilldu y ddegfed ran o'm cyflog yn fisol, at wasanaeth crefydd.
Yr wyf wedi sefyll at fy adduned am flvvyddyn, ac ar ol bod (yn fy marn i) yn
fwy helaeth na neb o? m cyd-ieuenctyd yn y gymydogaeth, mewn cyfraniadau
crefyddol, fe fydd peth yn weddill ar ol eyflwyno un bunt at y Gymdeithas
Feiblaidd. Y mae hwn yn gynllun gogoneddus. ac yr wyf wedi ei gario yn mlaen
gyda mwynhad 5 a chalon a chydwybod rydd yn ngwyneb Malachi iii. 8, 9, 10.
Nid oes ynof un duedd i fradychu yr egwyddor hon, ond yr wyf yn dymuno ar
Dduw fy llwyddo i'r graddau y gallaf sefyll at fy adduned am fy oes. Brysio
wnelo'r amser y byddo yr egwyddor hon yn cael mwy o'i hefelychu.
Y mae yn dda genyf fy mod wedi cael digon o ras i fod yn ffyddlawn i'r
argyhoeddiad hwnw hyd y dydd hwn; a chyda hyfrydwch yr wyf wedi cyf3
|
|
|
|
|
(delwedd E0435) (tudalen 026)
|
26 LLWYBEAU BYWYD.
rami canoedd o ddoleri, o dan ffug enw, at y Gymdeithas Genadol a'r Feibl
Gymdeithas. Gwnawn felly o wyleidd-dra, gan nas gwyddwn am lawer yn degymu, a
rhag i'm hymddygiad fad yn achlysur i neb bechu. Ond yn awr, gan yr ystyriaf
yn ddyledswydd arnaf gymell pawb at liaelioni crefyddol, rhaid i mi amcanu
bod yn esiampl hefyd, oblegid nid yw yn iawn cymell neb at ddyledswydd na
byddo y cyinellydcl yn ei hymarfer ei hun.
Yn 1866, gwnaethym ymgais i fyned i bregethu, a bum trwy eglwysi y Dosbarth,
ac o dan arholiad yn y Cyfarfod Misol, a chefais anogaeth i fyned rliagwyf er
cymwyso fy hun at y gwaith; ond gan nad oedd fy amgylchiadau yn ffafriol i
gael addysg, a fy mod yn ameus am fy nghymwysderau naturiol i ddod yn
bregethwr teilwng, rhoddais i fyny y syniad o honwyf fy liun, gan benderfynn
gwneyd fy ngoreu i fod yn ddefnyddiol a ffyddlawn mewn cylch is yn ngwinllan
fy Arglwydd. Yn 1867, symudasom fel eglwys o'r ty ysgol i'r Capel newydd,
Jerusalem; a chyflogasom y Parch. William Jones i ddyfod i'n bugeilio. Y mae
ef yno hyd y dydd hwn, ac yn un o weinidogion mwyaf parclius Sir Forganwg.
Gan fod y boblogaeth yn cynyddu, a'n heglwys ninau yn llwyddo, penderfynwyd
cadw moddion crefyddol eto yn y blaen yn yr hen babell, gan fod agos i
filltir oddi yno i Jerusalem, y Capel newydd. Cyn hir, adeiladwyd capel hardd
yn yr hen Bethel; ac erbyn heddyw dywedir fod y ddeadell fechan, y Bethel,
wedi cynyddu o ddeu-
|
|
|
|
|
(delwedd E0436) (tudalen 027)
|
DEUDDEG- MLYNEDD YN SIR FORGANWG. 27
dcleg i bymtkeg o eglwysi mawrion yn y rhan ucIlaf o'r dyffryn.
Yn neclireu 1868, yr oeclcl yn mlilygion Bhagluniaeth i mi gefnu ar wlacl fy
uliaclau am fyd y gorllewin. Y testyn diweddaf y clywais bregethu arno cyn
gadael Cymru, oedd, “Canys nid oes i ni yma ddinas barhaus, eithr tin i
ddyfod yr y'm ni yn ei dysgwyl."
|
|
|
|
|
(delwedd E0437) (tudalen 028)
|
28 LLWYBRAU BYWYD.
C YFNOD III.
O'M DYFODIAD I AMEEICA HYD FY MYNEDIAD AM DEO I GYMEU YN 1874.
Cychwynais o Gymru am America Ionawr 25, 1868, a chefais fordaith ddigon
garw, ar fwrdd y City of Paris , a bu agos iddi hi a ninau gael ein claddu yn
ngwaelod mor y Werydd ar nos Sabboth, ond nid felly y rhyngodd bodd Llywydd y
ddaear a'r mor, a chyraeddasom y byd newydd yn mhen pymtheg niwrnod o
fordaith. Ac i gychwyn yn yr hinsawdd briodol mewn gwlad newydd, y gAvaith
cyntaf a gefais oedd ceibio 'r ia oddi ar y cledrau, er gwneyd ffordd i'r
cerbydau i glndo yr Americaniaid trwy heolydd dinas Scranton. Nid oes angen i
mi ddweyd fod hyny yn waith digon oer a chaled i greenhorn, a hyny yn mis
Chwefror. Aethym wedi hyny i ddyfnder y ddaear, i lanw rhyw bymtheg tunell o
lo; ac yr oedd yn tori fy nwylaw fel cyllill, yn nghanol mwg a thywyllwch.!
bobl anwyl, os oedd ia yr heolydd yn ymhichio i fy wyneb mewn creulondeb, yr
oedd bodau duon y pwll yn rhwygo fy nghnawd fel ellyllon, ar ol cael eu
deffroi o'u cwsg hirfaith yn eu gwely lionydd, he yr oedd en hewinedd wedi
caledu, ac awchlymu fel yr adamant, megys pe yn ymwybodol o'u bod wedi
cymwyso eu hunain i dan mewn
|
|
|
|
|
(delwedd E0438) (tudalen 029)
|
YX AMERICA HYD 1874. 29
cysgadrwydd, a'm bod inau niewn cyngrair er en
hanfon i'r llosgfeydd a haeddent, ar ol eu cysgadrwydd diwaiih yn eu cuddf
eydd tywyll! Ond er caleted oedd, cariais frwydr yraosodol yn y blaen yn
erbyn y black diamonds yn yr amddiffynfeydd oesol hyn hyd y flwyddyn 1881;
ond bum inewn enbydrwydd am fy mywyd yn yr yradrechf a filoedd o weithiau.
Yr oedd yn Hyde Park gapel liardd gan y T. C. bron yn ddiddyled, pan ddaethym
i'r wlad, a'r Parch. M. A. Ellis yn weinidog ynddo; ond yr oedd y capel
newydd a liardd dan sylw wedi dechreu cymeryd taith tua bro y black diamond;
ac yn mhen rhai misoedd ar ol iddo sefyll, costiodd tua $5000 i'w adferu i'w
ddefnycldioldeb cyntefig. Yn mhen rhai misoedd ar ol fy nyfodiad i'r wlad,
cymellwyd fi i uno gyda rhyw 80 o Gyniry i gychwyn Baner America., a
chostiodd yr anturiaeth i mi $100 neu ragor, yn arian. Yr oeddwn yn cyhoeddi
rhai o gynyrehion fy meddwl a'r yssrrifbin yn y Fane? 1 , o dro i dro. TTele
hefyd ysgrif a gyhoeddais dan ffugenw yn y Cyfaill, am Ebrill 1869:
AT Y TBEFNYDDION CALFINAIDD YX A.MEKICA
" Y cynauaf yn ddiau sydd fawr, ond y g^reithwyr yn anaml."
Anwyl Frodyr a Thadau! - Yr wyf finau yn un or cyfryw a symudwyd gan
Raglumiaeth o Gymru uchel ei breintiau i'ch plith chwi yn y wlad gyfoethog
hon; gan hyny yr wyf yn ostyngedig gyflwyno yr ysgrif hon
|
|
|
|
|
(delwedd E0439) (tudalen 030)
|
30 LLWYBKAU BYWYD.
i'eh sylw, Hiewn hycler y bydd i chwi ei phrofi yn nghlorianau cywir
egwyddorion Cristionogaeth. Cymellwyd fi i ysgrifenu yr anerchiad hwn gan yr
egwyddorion a ddysgais o'r Tsgrythyrau yn ngwlad fy nhadau, a chan yr
ymwybyddiaeth nad ydym ni yn y wlad hon yn gwneyd cyfiawnder a'r egwyddorion
a broffeswn, sef ein bod i ymdrechu anfon goleuoi yr ef engyl i bob rhan o'r
byd, &c. Y gorchymyn a roddwyd gan Arglwydd y cynauaf i'w eglwys yw,
"Ewch i'r holl fyd, a phregethwch yr efeneyl i bob creadur." Ac y
mae y gorchymyn yna cyfuwch ei awdurdod heddy w a phan swniodd gyntaf yn
nghlustiau y dysgyblion, “O herwydd y cynauaf yn ddiau sydd fawr, a'r
gweithwyr yn anaml." Er mwyn gogoniant ein crefydd, ynte, bydded i ni
roddi mwy o sylw i'r hyn a ofynir genym gan ein Brenin a'n Ceidwad, sef
Iachawdwr y byd. Na ddyweded neb o honom yn uchel, ein bod yn gwneyd ei
orchymynion ef, tra y byddom heb yr un Gymdeithas Genadol mewn gwlad mor
gyfoethog a hon. “Y mae yn bryd i ni weithian ddeffroi o gysgu," rhag
i'r Arglwydd roddi y winllan i lafurwyr eraill, a ddygo ei ffrwyth. Chwi,
swyddogion eglwysig trwy y Talaethau, goddefwch i mi osod tair dyledswydd
o'ch blaen, a'n dyrchafa fel cyfundeb Cristionogol i anrhydedd a llwyddiant,
os dygwch hwynt i ymarferiad cyson a chyffredinol:
I. - Penodi Trysorydd Cyffredinol i dderbyn tanysgrifiadau at Gymdeithas
Genadol ein henwad yn America.
II. - Yn gymaint a bod cyfarfod gweddi nos Lun cyntaf o bob mis wedi cael ei
neillduo gan bob eglwys
|
|
|
|
|
(delwedd E0440) (tudalen 031)
|
YN AMERICA HYD 1874. 31
i wedclio ar yr Arglwydd anfon yr efengyl i dywyll leoedd y ddaear, &c,
bydded i gasgliad gael ei sefydlu yn y cyfryw gyfarfodydd er rhoddi
cyfleusdra i bob un a alio, os bydd yn ewyllysio, gyfranu o'i arian unwaith
bob mis tuag at gario y newyddion da i'r rhai sydd yn marw o eisieu
gwybodaeth yn ng-hanol y tywyllwch du.
III. - Cysegru rhan o'r Cyfaill yn llwyr at yr aclios cenadol. Y inae
paganiaeth yn hawlio byn ar eich 11a vv, fel y byddo y maes eang hwn yn cael
sylw darllenwyr y Cyfaill yn fisol, &c.
Pa ddylanwad a galfai rhoddi y dyledswyddau uchod mewn ymarferiad cyflawn a
chyson ar ein cyfundeb? Y mae yn bosibl, fe allai, fod rhai yn ein plith a
farnant y byddai hyn yn feichiau trymion, anhawdd eu dwyn, ac y llethent y
gweiniaid i'r llawr, &c. Wei, caniataer i minau, fel un ag sydd yn ceisio
deall yr egwyddorion hyn er ys blynyddau. ac wedi cael ei argyhoeddi yn ngoleuni
Gair Duw o uniondeb y sylwadau canlynol, ysgrifenu gair o'u plaid:
Yr wyf yn credu pe y gwnai pob eglwys o'r eiddom, er fod y rhan f wyaf yn
eglwysi gweiniaid, ond treulio y society o flaen y cyfarfod nos Lun cyntaf
o'r mis nesaf i ymddyddan ar gynwysiad yr adnodau hyn a'u cyffelyb: u Pa fodd
gan hyny y gal want ar yr hwn ni chredasant ynddo? a pha fodd y c redan t yo
yr hwn ni chlywsant am dano? a pha fodd y clywant heb bregethwr? a pha fodd y
pregethant, onis danfonir hwynt? v Khuf. x. 14, 15 - ac yn penderfynu yn
unfrydol o'r galon, na byddai yr un cyfarfod o hyny allan er gweddio ar yr
Arglwydd i anfon yr efengwl i oleuo y cenedloedd, heb
|
|
|
|
|
(delwedd E0441) (tudalen 032)
|
32 LLWYBRAU BYWYD.
gyfleusdra hef yd i bwy by nag a ewyllysio gyfranu yn wirfoddol tuag at anfon
cenadon at y “rhai sydd yn eistedd mewn tywyllwch a chysgod angeu" - y
caem yn wobr adfywiad cyffredinol - mwy o bresenoldeb Ysbryd Duw yn ein
cynulleidfaoedd - canoedd yn cael eu hychwanegu atom o “rai ewyllysgar i
weithredoedd da," - ein gweinidogion yn cael eu cynal yn fwy teilwng -
dyledion ein capeli yn cael eu difodi, a llwyddiant teuluol, a phawb yn
cynyddu mewn ffydd a duwioldeb, a'r Gymdeithas Genadol yn deilwng o gael ei
chydna bod gan y byd Cristionogol, &c.
Fe allai y cyhudda rhai fi o fod yn eithafol fy ngolygiadau; dymunaf ar y cyf
ryw, os oes, am eu treio yn y ■ clorianau eywir, sef geiriau y
digelwyddog Dduw (Mai. iii. 8-13), a manau eraill. O ie, medd rhyw un, wrth
genedl Israel, o dan yr hen oruchwyliaeth, y llefarwyd y geiriau yna, ac o
ganlyniad nid ydynt o bwys i ni. Cofia, gyfaill, i'r graddau ag y mae teyrnas
yr efengyl yn kelaethack na theyrnas Israel, i'r graddau hyny y mae gofynion
y llywodraeth oddiar ddwylaw y deiliaid; ac i'r graddau ag y mae y gwaith yn
bwysieach, i'r graddau hyny y mae y bendithion yn helaethach. Ond nid yw y
dyledswyddau y cyfeiriaf atynt ond ysgeifn, eto byddant yn bwysig a
dylanwadol er llwyddiant, os gosodir yr olwynion i droi gan y rhai ag yr
ymddiriedwyd iddynt ddorau rhyddid yr efengyl; ie, fe ofynir hyn oddiar
ddwylaw y cyfryw, sef rhoddi pob mantais a rhyddid i bwy bynag ewyllysio w T
neuthur daioni, &c.
Yn awr, cymerwn wasanaeth ffigyrau er dangos pwysigrwycld pethau bychain,
gyda ifyddlondeb a
|
|
|
|
|
(delwedd E0442) (tudalen 033)
|
YN AMERICA HYD 1874. 33
chydweithrediad. Cyinerwn yn ganiataol fod ein lioll gynulleidfaoedd yn rhifo
20,000 o bersonau, a phob un o'r cyfry w yn cyfranu un cent bob mis at y
Gymdeithas Genadol, gwna $200 y mis, a $2,400 y flwyddyn. A fyddai hyny yn
faich? Os byddai rhai nad allent roddi un cent, byddai eraill a garent gael
cyfleusdra i gyfranu deg neu ugain, mwy nea lai. A phwy a wyr nad oes rhai yn
ein plith a garent gael ffordd rydd i anfon arian wrth yr ugeiniau o
ddoleri"? Y mae hyn yn ddigon posibl. Beth pe b'ai ambell i wr ieuanc yn
gweled y fath bwysigrwydd mewn lledaeniad yr efengyl, ag yr ystyriai yn rhagorfraint
i ddegymu ei gyflog at yr achos cenadol? Nid ^w hyny yn gyfwerth a
"rhoddi ein cyrff yn ebyrfch byw, yr hyn yw ein rhesymol wasanaetrh
ni."
Yn yr hydref canlynol y cynaliwyd y Gymanfa Gyffredinol gyntaf, ac y
ffurfiwyd Cymdeithas Genadol y Trefnyddion Calfinaidd. Y^n haf 1869, eawsom
streic trwy y gweithiau glo o amgylch Scran on, ac im ystormus ydoedd; ond
nid wyf am helaethn ar j dygwyddiadau yn nglyn a'r cyfry w yma, er fy mod
inau yn y rhyferthwy fel eraill. Oblegid amgylchiadau yn y flwyddyn 1870,
cefais brawi ar gadw ty, er mwyn fy chwaer Margaret, yr lion oedd wedi cael
ei gadael yn weddw, gyda dwy o enethod bychain, am ryw bedair blynedd, hyd
onid aeth hi yn ei hoi i Gymru.
Cawsom streic arall am chwe mis o amser, yn 1870-71, ond er colled
gyffredinol, galhvn feddwl. Gallwn nodi rhai pethau rhamantns ag oedd yn
|
|
|
|
|
(delwedd E0443) (tudalen 034)
|
34 LLWYBRAU BYWYD.
clal perthynas a mi, oni bae foci gwyleidd-dra yn fy ngwahardd; felly y mae
llawer o bethau i'w gadael mewn dystawrwycld, ond y mae pob gweithred i gael
ei dwyn i farn er hyny, yn un o'r ddau fycL Diameu genyf mai mwy dymunol gan
y doeth a'r da, bob amser, yw gwneyd cymaint ag a allant o ewyllys eu Harglwydd,
megys heb yn wybod i'r Haw aswy, oni bae fod weithiau angen gwneyd daioni fel
esiampl ac anogaeth i eraill mewn ystyr gymdeithasol. Tynwn y cyfnod liwn i
derfyn gyda'r ychydig linellau canlynol a osodais wrth eu gilydd tua'r adeg
ag y cefais fy ngwneyd yn ddinesydd Americanaidd:
Y "FOURTH JULY."
Mae “Fourth o July" yn ddydd can a llawenydd?
Trwy wlad y Gorllewin boed hyny ' barhau; Or d3^froedd Tawelog hyd Ian mor y
Werydd,
Boed pawb o'r preswylwyr i gyd-lawenhau.
Y ser sydd yn gwenu uwch bwthyn a phalas.
A'r eryr yn taenu ei edyn uwch ben; Oyhoedder yn eglur, gwirionedd sydd
addas,
A phawb i weinyddu cyfiawnder heb len.
Ardderchog Weriniaeth, tra'n ffyddlawn dy ddeiliaid, Y Cymry a fyddant yn
ffyddlawn o hyd;
Er hyny edmygant hen iaith eu henafiaid, A'u hanwyl ddefodau, hycl ddiwedd y
byd.
Ai da 'ch egwyddorion, chwychwi ddinasyddion, Er dal rhagoriaethau sydd
gymaint eu gwerth?
Dyngarwch a chrefydd a lanwo eich calon,
Ac felly ewch rhagoch mewn mawredd a nerth.
|
|
|
|
|
(delwedd E0444) (tudalen 035)
|
I GYMRU AC YN OL. 35
CYFNOD IV
I GYMRU AC YN OL; A NODIADAU AR Y DAITH YN BANER AMERICA.
Cychwynodd y brawd John T. Evans a minan o Hjcle Park er yinweled a Chymru,
ddiwedd Gorphenaf, 1874; ac yn ol ein bwriad, aethom trwy Philadelphia am y
waith gyntaf yn ein bywyd. Cawsoni yno dipyn o gymdeithas a chyfarwyddyd y
Cymro enwog, gwladgarol, a chenedlgarol, “Dafydd Jones y Gof," fel y'i
gelwir; a gwelsom dipyn o ogoniant arwynebol y ddinas. Hefyd, sylwasom ar
sylfeini adeiladau yr Arddangosfa Ganmlwyddol yn cael eu tori, ar gyfer y
flwyddyn 1876. Ond dyna, i Gymru yr oeddem am fyned, onide? Wei, aethom i'r
agerlong Indiana, ac aeth hono a ni ryw fodd dros a thrwy y mor garw a'i
donau, a Q-adawodd ni yn ddiojon sych yn LlynUeifiad. I ffwrdd a ni am y
gerbydres, gan ein bod am gael Cymanfa y T. C, yr lion oedd i'w chynal yn
Pontrhydfendigaid, Sir Aberteifi; ac aeth y ceffyl tan a ni yn flEyddlawn hyd
Aberystwyth erbyn y nos. Oychwynasom yn fore dydd Mawrth yr wyl i'r Gymanfa;
ac am wyth o'r gloch y bore, caAvsom bregeth dda gan yr Americanwr, y Parch.
H. P. Howell, y pryd hwnw o Milwaukee,
|
|
|
|
|
(delwedd E0445) (tudalen 036)
|
36 LLWYBRAU BYWYD.
Wis., oncl yn awr o Columbus, .Ohio. Ar y maes nm dcleg, pregethwycl yn
rhagorol gan y Parch. Howell Powell, yntau o America, oncl yn y Jerusalem
nefol er ys blynyclclau; ac ar ei ol pregethodcl yr enwog Barch. Edward
Matthews. Yn y prydnawn cawsom y fraint o wrando ar y Parchn. William
Williams, Abertawe, ac Owen Thomas, os iawn y cofiwyf. Felly talodd y ffordd
i ni frysio i gael rhan o'r Gymanfa, heblaw fod gyda ni genaclwri frawdol, a
newydd da o wlad bell, i'r hen Gristion, Miss Phillips, chwaer y Parch. John
Phillips, Bangor gynt, oddiwrth ei brawd William Phillips o Hyde Park, Pa.
Erbyn heddyw, y mae y tebygolrwydd mwyaf fod y tri wedi cyfarfod i beidio
ymaclael mwy, mewn gwell cartref na'r bwthyn y magwyd hwy ynddo yn
Mhontrhydfendigaid.
Oddi yno aethom rhagom trwy Dregaron, Pencader, Llandyssil, ac yn y blaen, i
Llangeler. Yr oeddwn erbyn hyn yn rhodio hen lwybrau fy mebyd a'm hieuenctid,
ac! fel yr oedd yr hen adgofion yn adgyfodi i'm croesaAyu i ail wledda ar
swynion bore oes, ar hyd yr hen lwybrau cysegredig! Oncl, ha! yr oedd dail
surion siomiant yn y wleclcl hon i mi, am foci y golygfeycld wedi newid, rhai
o'r hen fwthynod wedi diflanu, a'r hen wynebau a aclwaenwn gynt, bron oil,
wedi ymfudo i ryw wlad syclcl yn mhell, bell tu draw i for amser, i beidio
dychwelyd mwy, megys ag y daethym i o wlad machlud haul. Yn yr hen
breswylfeydcl nis gwelwn yr hen wynebau gynt; O na, gwynebau
|
|
|
|
|
(delwedd E0446) (tudalen 037)
|
I OYMRU AC YN OL. 37
dyeithr, bron yn mliob ty: oriel yma a thraw, yn anibell i dy, tybiwn fy mod
yn gweled yn wynebau rhai o'r penau teuluoedd, trwy olion amser a gofalon, a
siomedigaethau byd, iinellau o'r gwynebau a adwaenwn gynt, yn mlilith y
cyfoedion fu yn cydchwareu a mi: yna eisteddwn i lawr i gydfyned yn ol i ail
fyw yn ddychymygol, megys, y gwynfyd ag oedd wedi cymeryd ei adenydd, ac
eliedeg ymaith i froydd y byd tragwyddol. Er ein boddhad, delai yr hen
olygfeydd, yr hen gymdeithion, yr hen bleseran gynt i'n presenoldeb gyda
chyflymdra angylion; ond ebrwydd y gadawent ni yn unig, am eu bod hwy wedi
gadael y byd materol er's llawer blwyddyn, a chymeryd eu he yn mhlith
gwrthrychau y byd ysbrydol, gan addaw ein croesawu ninau ryw ddiwrnod i'w
cymdeithas, fel y gallom yn y byd hwnw ail fyw yr amser gynt yn fwy syhveddol
nag erioed.
BWTHYN FY NHAD.
Mi aethyni i'r bwthyn fy magwyd,
I geisio fy mam a fy nhad, A'r saith hyny gawsant eu magu
Yn siriol o gwmpas eu tra'd; Ond, Och! y gwynebau ni welwn,
Gwag ydoedd yr hen aelwyd Ian; Na chwaith y caniadau ni chlywn,
Fel oeddynt o gwmpas y tan.
Wedi myned i fyd yr ysbrydoedd Er's tro y mae pedwar o'r naw,
Ac un sydd yn nhir Patagonia, Ac arall yn Washington draw.
|
|
|
|
|
(delwedd E0447) (tudalen 038)
|
38 LLWYBRAU BYWYD. ■
Un arall yn teithio'r Talaethau, A dau sydd yn Ngwalia yn byw;
A gesglir y gwasgaredigion, I gwmni'r angylion a Duw?
Bum yn gosod cofadail uwch ben bedd yr hon a roddes i mi fronau i sugno; bum
yn myfyrio uwch. beddrod fy nhacl; bum yn y lleoedd y cafodd fy rliieni eu
magu; bum yn y capel y dygent ni iddo yn eu dwylaw i addoli yr Arglwydd; a
bum yn gweled y rhan fwyaf o'r lleoedd ag y treuliaswn y deg mlynedd ar
liugain cyntaf o'm hoes. Yna, cefnais ar Gymru am yr ail waifch, ac ar lawer
o berthynasau a hen gyfeillion, er dychwelyd trwy Lynlleifiad, a thros gefn y
mor garw i Efrog Newydd, prif borthladd fy ngwlad fabwysiedig.
Mewn perthynas i fy sylwadaeth ar sefyllfa gymdeithasol, foesol, a chrefyddol
Cymru, a'r cyfnewidiadau a welwn yno er pan adawswn hi gyntaf, sylwn ar un
cyfnewidiad mawr a difrifol; sef i'r graddau y cynyddodd Cymru mewn ystyr
fasnachol, yn ystod y blynyddoedd hyny o lwyddiant mawr, fod cynydd cyfatebol
wedi cymeryd he mewn yfed diodydd meddwol mewn tref a gwlad, nes yr oedd y
duw Bacchus yn cael ei addoli yn ffyddlonach nag erioed, gan wyr a gwragedd,
meibion a merched. Yn y fan hon rhoddaf y llythyrau a gyhoeddais yn Maner
America y ar ol fy nychweliad o Gymru; ac os oeddent yn werth eu darllen y
pryd hwnw, y maent yn werth eu darllen eto, ar ol bod bedair blynedd ar ddeg
allan o olwg, canys
|
|
|
|
|
(delwedd E0448) (tudalen 039)
|
I GYMSU AC YH OL. 39
y mae pob petk da, o leiaf, yn werth i'w adgyfodi o fedd angof:
I. - GOLYGFEYDD DAEAEYDDOL CYMEU.
Nid oes tin gydmariaeth rhwng golygfeydd anian yn America a Chymrn. Mawredd ei
niynyddoedd, ei hafonydd, helaethrwydd ei mensydd cynyrchiol, yn nghyda'i
hadnoddau niwnyddol, yw gogoniant tir Columbia; ond am wlad Gwalia, yr hyn
sydd yn ei gwneyd yn fwy paradwysaidd na lioll wledydd y ddaear yw ei
hamrywiaeth anghydmarol. Er ei bod yn feclian o faintioli, eto gall ymwelydd
wledda ar olygfeydd newyddion o ddydd i ddydd, am fisoedd yn olynol, heb
flino; canys y mae ei dyffrynoedd yn gyfoethog o brydferthwch. Yno gwelir yr
afonjxld dolenog yn llawn pysgod, y meusydd yn llwythog o flodau amrywiog,
gwartheg a defaid, a gwahanol rywogaethan o anifeiliaid, ymlnsgiaid ac
ehediaid, y bwthynod a'r palasau, gerddi a gwinllanoedd; a'r preswylwyr yn
cael eu cynyrfn gan y rliai liyn oil i ogoneddu en Creawdwr. Pa ryfedd fod y
Cymry yn genedl farddonol, gerddorol a chrefyddol! Pe yr elai yr ymwelydd
drachefn i ben un o'r mynyddoedd, megys yr Wyddfa, gwelai oddi yno ugeiniau o
fynyddoedd a dyffrynoedd, llynoedd ac afonydd, megys o amgylch ei draed; y
mor hefyd a'i longau yn y golwg - y mae yr olygfa yn annesgrifiadwy. Pa
ddyben cydmaru America a lion mewn prydferthwch anianyddol? Yr wyf wedi
hiraethu llawer er
|
|
|
|
|
(delwedd E0449) (tudalen 040)
|
40 LLWYBRAU BYWYD.
pan wyf yn America am weled llygad y dydd> ond yn ofer, eithr dywedir i mi
eu bod yn y wlad, ond os ydynt, geliir teithio miloedd o filldiroedd yma heb
ganfod un. Darllenais amser yn ol, fod y Gydgyngorfa yn bwriadu gwneyd Pare
Cenedlaethol ar un o wastadeddau y Gorllewin, neu ryw le; ond braidd nad
allaf wneyd llw na fydd o fewn ei derfynau yr un blodeuyn o'r fath.
II. - AGWEDD GYMDEITHASOL Y WLAD.
Y mae sefyllfa y gweithwyr wedi gwella llawer yn y gweithfeydd, ac yn mlilith
yr amaethwyr, yn Ngliymru, er pan wyf fi yn cofio. Yr wyf yn credu ei bod yn
well ar y gweithwyr yno nag yn America yn bresenol. Credwyf hefyd fod y
genedl yn ymberffeithio mewn gwybodaeth ac addysg. Nis gallaswn weled fod
rhinweddau crefyddol wedi cynyddu llawer yn mlilith y genedl yn ddiweddar. Y
mae llawer o ymdrech yn eu plith o blaid dirwest a sobrwydd; eto ymddengys
fod diota a meddwi ar gynydd yno. Pa nifer o'n cenedl yn Ngliymru sydd yn
cyfranu cymaint at wasanaeth yr efengyl ag y maent yn gyfranu at ddiodydd
meddwol? Pa ryf edd fod ei Chymanfaoedd a'i Chyrddau Misol yn declireu
ymlioli pa fodd i enyn ysbryd cenadol yn ieuenctyd y genedl? Ond i'w
hathrawon lwyddo i droi llifeiriant yr arian oddiwrth y fasnach feddwol at
achosion cenadol, yna can sicred a bod “Duw yn dyrchafu ei air goruwch ei enw
oil," ceir g weled canoedd o ieuenctyd yn tan-
|
|
|
|
|
(delwedd E0450) (tudalen 041)
|
I GYMRU AC YN OL. 41
io o ysbryd cenadol, ac yn barod i ddodi eu eyrff yn ebyrth byw at y gwaith
gogonecldus. Oni wyddom yr adnod liono a'i chyffelyb, “A hyn yr wyf yn ei
ddywedyd, yr hwn sydd yn hau yn brin, a fed hefyd yn brin; a'r hwn sydd yn
ban yn helaeth, a fed hefyd yn helaeth." Y mae yn dda genyf fod
gweinidogion y gair yn dechreu teimlo y perygl sydd yn bygwth y genedl.
Goddefer i mi draethu y syniadau yr wyf wedi bod flynyddau yn en ffurfio am y
pwlpud Methodistaidd, sef fod y pynciau athrawiaethol - y pechod gwreiddiol,
etholedigaeth, a chyfiawnhad trwy ffydd, <fcc. - yn cael mwy na'u rlian o
sylw. Cawn bregethau bron yn gyson ar y cyffelyb faterion, tra o bosibl na
cliawn bregeth mewn blwyddyn ar ddirwest a'i bendithion, a'r fasnach feddwol
a'i melldithion; nac ar haelioni crefyddol, a helaethrwydd y meusydd cenadol,
&c. Yr wyf wedi clywed gweinidogion yr efengyl cyn liyn, yn anog
swyddogion eglwysig i ddefnyddio yr arian a gasglwyd yn fisol at y genadaeth,
at achosion cartrefol. Yr Avyf yn credu mai ar y blaenoriaid a'r pregethwyr y
mae y bai mwyaf na b'ai miloedd o bunau yn ycliwaneg bob blwyddyn yn cael eu
cyfranu at achosion cenadol yn Nghymru; ac ymddengys i mi, er cymaint o
wehilion pob gwlad sydd yn dyfod i'r America, ei bod yn rhagori ar Gymru a
Lloegr mewn llafurio er sobreiddio ei deiliaid, ac efengylu y byd. Eithr y
mae miloedd o Brotestaniaid yn eiddigeddu at lwyddiant Pabyddiaeth yn
Mhrydain ac America, ac y maent 4
|
|
|
|
|
(delwedd E0451) (tudalen 042)
|
42 LLWYBRLU BYWYD.
hwy yn lianer cy sgu, gan addaw bod yn liaelionus a gweithgar ar ol prynu
ffarm, ac adeiladu ty, a dyfod yn gyfoethog, &c! Yr oedd un ar bymtheg o
ieuenctyd Gwyddelig yn dyfod drosodd yn yr un llestr a mi, i fyned i'r coleg
ar gyfer y meusydd newyddion sydd yn ymagor yn y wlad hon; felly, dywedwn ni
a fynom am ein gilydd ac eraill, "Yr lawn sydd yn gweithio sydd yn
derbyn cyflog," yw hi yn y diwedd. “Am liyny y;; ae yn bryd i ni
weithian ddeffroi o gysgu." “Y nos a gerddodd yn mliell, a'r dydd a
nesaodd; am hyny bwriwn oddi wrthym weithredoedd y ty wyllwch., a gwisgwn
arfau y goleuni."
III. - CREFYUD A M0ES0LDEB Y GENEDL.
Yr wyf yn ymwybodol fy mod yn gbsod fy hun dan gyfrifoldeb neillduol wrth
anturio ysgrifenu i'r wasg ar gymeriad moesol a ckrefyddol un o'r cenedloedd
mwyaf Cristionogol o lioll genedloedd y byd. Yn awr, y mae pob dyn ystyriol
ac ymchwilgar yn deall fod dau olygiad gwalianol yn bodoli am ein cymeriad
moesol a chxefyddol. Y cyntaf yw, ein bod yn genedl wir grefyddol, ac ucliel
ein moesau, cyfiawn, ffyddlawn, a chydwybodol. A'r ail syniad yw, ein bod yn
genedl anwadal, anfoesol, ac anwaraidd. Ond pa beth sydd wirionedd am danom,
sydd o bwys i ni ei wybod. Wei, traethaf fy syniadau mor gywir ag y gallaf .
Yr wyf yn credu fod y syniad cyntaf yn iawn, ac y deil y genedl ymchwiliad
manwl i ystadegau
|
|
|
|
|
(delwedd E0452) (tudalen 043)
|
I GYMRU AC YN OL. 43
crefyddol a gwladol gwahanol wledydd cred am y
ganrif bresenol, ac nad yw yn ol i'r un o honynt,
yn y rhan fwyaf o rinweddau gwareiddiad a Christ
ionogaeth. Am yr ail syniad, sef em bod yn gen
edl anfoesol, anwadal, ac anwaraidd, yr wyf yn
sicr ei fod yn gyfeiliornad, a'i fod wedi ei seilio ar
dysfciolaethau twyllodrus. Haerir fod y Cymry yn
genedl anfoesol, o herwydd eu liarddull plaen a
dirodres; a thebyg en bod yn rliy esgeulus o'r hyn
a elwir yn foesgarwch cymdeithasol; ond tebyg
mai gwell i ni fod heb y lledneisrwydd hwnw na
cliolli ein symlrwydd a'n didwylledd natnriol o dan
orclrndd gweniaethus o foesgarwch. Ystyriant ni
yn genedl anwadal, o herwydd y nodwedd selog a
brwdfrydig sydd yn perthyn i ni - fel ag yr ydym
yn rhy dueddol i goHi hunan-lywodraeth ar ein
tymeran yn awr y brofedigaeth. "Am hjnj gwyl
iwn ar ein hysbrydoedd." Haerir ein bod yn an
waraidd, o herwydd y dosbarth hwnw o'n cenedl
ag sydd yn tyru at eu gilydd i'r lleoedd mwyaf
llygredig yn y rhanbarthau gweithfaol o'r dinas
oedd, trwy Gymrn, Lloegr, ac America, y rhai, dan
ddylanwad y diodydd meddwol, sydd yn arswyd
ac yn ddychryn i bawb o'u cwmpas, nes peri i bobl
ragfarnllyd ac anwybodus gredn fod y cyfryw
gymeriadau yn ddangoseg gywir o gymeriad y
genedl Gymreig; ond y mae hyny yn mhell o fod
yn gywir.
Wei, yn awr, ynte, os yw y dosbarth olaf yn dra lluosog, onid yw yn
ddyledswydd arnom geisio ol-
|
|
|
|
|
(delwedd E0453) (tudalen 044)
|
44 LLWYBEAU BYWYD.
rhain y drwg i'w wreiddiau, a'i ladd yno, rhag iddo ef barhan i ladd plant y
genedl wrth y miloedd o flwyddyn i flwyddyn? Y mae yn wybyddus i'r ymchwilgar
a'r cyfarwydd, mai yn y rhanbarthau gweithfaol o Gymru y mae meddwdod yn
fwyaf ofnadwy a gwaradwyddns, a bod y parthati hyny yn eael en poblogi yn
benaf o'r siroedd amaethyddol, he mae sobrwydd a chrefydd yn ymddysgleirio
mwyaf, a bod y rhan fwyaf o'r ymfudwyr liyn yn gefnogwyr didroi i'r fasnach
feddwoL Gofynwn, ynte, paliam y mae cymaint o'r dyfodiaid hyn yn cael en
cario i ddystryw gan y fasnach feddwol? Y mae yn hawdd ateb ar ol gwybod
arferion preswylwyr y rhanbarthau gwledig - y mae gan arferion ddylanwad bron
anorchfygol, yn neillduol arferion llygredig - felly yma, y mae y trigolion
bron oil yn ddiotwyr cymedrol; trwy fod yr amaethwyr ac eraill yn ami gyrchu
i'r ffeiriau a'r marchnadoedd, edrychant ar y tafarnan fel lleoedd cysurus ac
angenrheidiol, ac ar y tafarnwyr fel pobl barchus ac anrhydeddus - yn gymaiut
felly mewn rhai cymydogaethau, fel ag y mae tafarnwyr yn ddiaconiaid eglwysig
- a rhwng y ffeiriau a'r marchnadoedd, a'r priodasau, a'r neithioran, a'r
gwirodydd cartrefol, y mae y plant yn cael eu magu yn ddiotwyr ymarferol, heb
gydnabod nac ystyried fod ysbrydion uffernol yn ddystaw sicrhau rhaffau
dystryw a cholledigaeth yn y manan mwyaf sicr a diogel; a phan y mae y cyfryw
yn ymfudo i ardaloedd newyddion, a newid y dull
|
|
|
|
|
(delwedd E0454) (tudalen 045)
|
I GYMRU AC YN OL. 45
o fyw, a mwy o arian yn dyfod i'w dwylaw, y maent yn mynychu yr arferiad a
ddysgasant gan eu rhieni a'u hathrawon, sef diota, fel ag y mae miloedd o
lionynt yn colli eu hunain yn nhywyllweh meddwdod; a chadwynau colledigaeth
yn eu llusgo o glogwyni chwantau llygredig i golledigaeth anadferadwy!
0, ddaUineb! 0, ddirgelwch!! 0, drueni!!! fod miloedd yn Nghymru oleu, yn
talu mwy o warogaeth, yn cyfranu mwy o'u harian, ac yn aberthu mwy o'u hamser
i'r fasnach feddwol, nag y maent yn wneuthur at efengyl iachawdwriaeth y
byd!!! O! golled, fod cymaint o'r rhai a broffesant grefydd yr Oen, yn rhoddi
cefnogaeth mwy cyson ac effeithiol i'r duw Bacchus, nag i'r Oen a laddwyd
dros bechodau y byd! O! ynfydrwydd, fod miloedd o dadau a mamau yn Nghymru,
yn arfer eu plant i yfed y gwenwyn sydd yn lladd miloedd o lionynt bob
blwyddyn! O! Avaradwydd, fod cymaint yn myned ar draws rliybuddion Duw ac
efengyl ei Fab, yn ebyrth i'r Juggernaut feddwol i golledigaeth, o wlad y
breintiau mawr yn feunyddiol! Pa bryd y bwrir yr hen ddraig feddwol i gerwyn
fa^vr digofaint y Duw Hollalluog? Pa bryd yr addfeda cangenau gwinwydden y
ddaear? Pa bryd y bwria yr angel ei gryman llym ami, ac y casgl efe hi i
gerwyn fawr dyoddefaint? ci Y mae y dydd yn dyfod." Gwel Dat. 14: 18-20,
a'r 20; 1-3. Beth pe y safai yr angel a'i gryman yn ei law, a chyhoeddi fel y
clywo holl eglwysi y saint
|
|
|
|
|
(delwedd E0455) (tudalen 046)
|
46 LLWYBRAU BYWYD.
y Sabboth cyntaf o'r flwyddyn nesaf, y byddai i'r diodydd meddwol, a phob un
ag a fyddo yn sychedig am danynt, i gael en casglu yn nghyd cyn diwedd y
flwyddyn, ac y bwrid hwynt oil i'r “gerwyn" y tu allan i ddinas Duw! Ond
nid yw yn debyg y rliydd ef rybndd o'i ddyfodiad, “canys y mae ganddynt Moses
a'r proffwydi;" ac iaith miloedd o broffeswyr yn wyneb y cwbl yw: “Ms
gwnawn ymwrthod a'r ddiod, er ei bod yn costio mwy o arian i nina'n crefydd
bob blwyddyn!" "Am liyny y mae eich pechod yn aros," a pha
fodd y diengwch chwi rhag barn Duw? Y mae yr iaith yn gref; ond “onid oes
achos?"
IV. - OES PERYGL l'R ARGLWYDD ADAEL CYMRU?
Y mae arnaf beth arswyd wrth ofyn y fath ofyniad ofnadwy am wlad fy
ngenedigaeth yn gyhoeddus, er fy mod wedi gofyn y gofyniad i mi fy hun lawer
tro. Y mae arnaf beth ofn i'm beiddgarwch demtio rhai o'm cydgenedl i fy
melldithio. Ond fy nghydgenedl a ddygwyddo ddarllen fy sylwadau, na ddigiwch
wrthyf, canys y mae rhesymau a gyfiawnha y rhai fyddont yn caru eu gwlad a'u
cenedl am ofyn y fath ofyniad. Onid yw hanesyddiaeth yn profi i ni fod
gwledydd a chenedloedd cryfion wedi cael eu dymchwelyd o herwydd eu pechodau?
Paham y boddwyd y byd a dwfr y diluw? Paham y llosgwyd dinasoedd y
gwastadedd? Paham y boddwyd yr Aiphtiaid yn y Mor Coch? Paham nad yw Babilon
fawr yn sefyll? Pa beth ddyg-
|
|
|
|
|
(delwedd E0456) (tudalen 047)
|
I GYMEU AC YN OL. 4:7
wyddodd i lawer o genedloedd a allasem enwi? O bosibl, mae canoedd yn barod i
daflu y gofyniadan yn ol i fy wyneb, trwy fy nghoffhau mai cenedloedd
paganaidd oedd y cyfryw; a bod y Cymry yn genedl grefyddol, a bod yn rliaid
i'r Arglwydd wrthi er efengyleiddio y byd. Ymbwyllwn ycliydig, i weled pa
beth a ddywed yr Arglwydd. “Yr holl genedloedd ydynt megys diddim ger ei fron
Ef; yn llai na dim, ac na gwagedd, y cyfrifwyd liwy ganddo." Ac keblaAv
liyn, y mae cenedl Israel wech bod yn anwyl gan yr Arglwydd, ie, galwai hwynt
“Fy mliobl etholedig." Ond, ha! pa le y maent heddyw? Wedi eu gadael -
"Efe a wylodd drosti. Ie, pe gwybuasit tithau, ie, yn dy ddydd hwn, y
pethau a berthynant i'th heddwch; ond yn awr y maent yn guddiedig oddiwrth dy
lygaid! Am hyny, meddaf i chwi, y dygir teyrnas Ddnw oddi arnoch chwi, ac a'i
rhoddir i genedl a ddygo ei ffrwythau. Canys onid arbedodd Duw y cangenau
natnriol, gwylia nad arbedo dithau cliwaith." Felly, amlwg yw fod pechocl
yn cael ei ganlyn a barn yn mhob oes o'r byd; ac yr ydym yn cael yn ngair y
gwirionedd, fod y pechod a gyflawnir yn wyneb goleuni yn cael ei ganlyn a
barn drymach na'r pechod a gyflawnir mewn anwybodaeth. Gofynaf eto, ynte, a
oes perygl fod y genedl Gymreig yn enog o'r pecliodau ag y mae gair Duw yn
bygwth dymchweliad o'u plegid?
Dywedaf en bod yn euog o ddau bechod a fydd yn sicr o ddwyn melldith cyn hir,
onid edifarliant;
|
|
|
|
|
(delwedd E0457) (tudalen 048)
|
48 LLWYBRAU BYWYD.
canys y maent yn bechodau ofnadwy, ac yn cael eu cyflawni gan y genedl gyda
cliysondeb, a liyny o dan lewyrch Haul Cyfiawnder ar liyd y dydd. Y cyntaf
o'r ddau ydyw, yfed yn he diod y gwenwyn sydd yn llygru y genedl trwyddi oil
- y gwenwyn a wanha y gallu sydd yn y natur ddynol i wrthsefyll profedigaeth,
ac i ddylyn rhinwedd - y gwenwyn sydd yn merwino y genedl i gysgadrwydd
moesol - y gwenwyn sydd yn meddwi miloedd o'r genedl i gwsg tragwyddol bob
blwyddyn - y gwenwyn sydd yn costio llawer mwy o arian i'r genedl nag sydd yn
cael en defnyddio er porthi a dilladu en heneidiau a'r bendithion a bery yn
ddigonolrwycld tragwyddol! O! Gymru oleu, a raid i t 1 ddwyn cyflog y f ath
becliod? O! Gymry, a ydych yn mynecl yn fwy caeth i'ch blys o flwyddyn i
flwyddyn? O! “Wlad y breintiau mawr," a oes ynot ddigon o nerth y dydd
hwn i ryddhan dy hun o afael swyngyfareddol y ddraig feddwol? Os nad oes, pa
fodd y medri ymryddbau yn mhen blwyddyn, ar ol yfed miloedd yn rliagor o
alwyni o'i gwenwyn lii? Ac os na fedri beidio eu hyfed, tra y mae genyt
ddigon o fel a llaeth, a ffynonau a ffrydian o ddyfroedd grisialaidd ac
adfywiol, pa fodd y medri fod hebddynt ar ol i'th fel a'th laeth ddarfod, ac
i'th ffynonan a'th afonydd sychu yn ngwres cyfiawn farn Duw?
Yr ail becliod a ofyn yr Arglwydd gyfrif o bono gan y Cymry, ydyw
esgeulusdod. Y mae y Cymry yn genedl Gristionogol, lioll Air Duw yn cael ei
|
|
|
|
|
(delwedd E0458) (tudalen 049)
|
I GYMRU AC YiT OL. 49
ddarlleii yn niliob teulu - oni bydd hyny yn cael ei esgeuluso - ac yn
proffesu eu bod yn credu mai trwy wybodaeth o'r efengyl yn unig y mae clyfod
i feddiant o'r “Iachawdwriaeth a fydd byth, a'r Cyfiawnder na dderfydd;"
ac mai trwy ffyddlondeb a haelioni ei Eglwys y mae yr Arglwydd wedi ordeinio,
a dysgu yr holl genedloedd yn ffordd yr Iachawdwriaeth; ac y maent yn gwybod
fod y cynanaf yn fawr; ac y maent yn gwybod fod yr Arglwydd yn gofyn y
ddegfed ran o enillion crefyddwyr dan yr hen oruchwyliaeth, pan nad oedd
galwad arnynt fyned o'u gwlad eu hunain i ddysgn crefydd. Ac yn awr, pan y
mae yr holl fyd yn agored i bresjethu yr efengyl, y mae y Cymry a broffesant
fod yn weithwyr yn ngwinllan eu Harghyydd Iesu Grist, nid yn unig yn gwrthod
degymu at Ayaith yr Arglwydd, ond y maent yn wyneb-agored yn gwario y cyfryw
am y gwenwyn uffernol sydd yn dihoeni y genedl uwch ben y pydew diwaelod!!
ragrith; ie, gwaeth na rhagrith. Proffesn canlyn yr Oen trwy dylodi ac erlid,
trwy fywyd ac angeu, ac ar yr un pryd yn gwario miloedd o bunau yn rhagor bob
blw r yddyn am dcliodydd meddwol sydd yn dinystrio y byd, nag y maent yn
gyfranu at achub y byd! Yr wyf yn teimlo y carwn gael cyfleustra i draethu y
sylwadau yma yn wyneb pob Cymro a Chj'mraes, yn y fath fodd, nes eu
hargyhoeddi i ymadael am byth a phob dyferyn o ddiodydd meddwol, ac i wneyd
^eu dyledswyddau tuag at ledaenu yr efengyl.
|
|
|
|
|
(delwedd E0459) (tudalen 050)
|
50 LLWYBKAU BYWYD.
Tiia byddai Cymru yn dywysogaeth. offeiriadol, ac* yn goron gogoniant yn Haw
yr Arglwydd o genedlaeth i genedlaeth, heb berygl i'r dydd ddyfod ag y bydd
darllen o'r bedwaredd hyd y bunied benod o Alarnad Jeremiah yn gymwysiadol
uwch ben Cymru.
V. CWYN DOETHINEB.
Galarnad ddirwestol a leinw fy mron,
Fel dyfroedd y ceisia ymdywallt, Maent hwy sydd yn yfed diodydd y fall,,
Yn peri i mi wylo yn ddyf n-hallt; Mae amser i chware a chanu yn lion,
Ac amser i fawr orfoleddu, Ond amser i wylo, a'm calon yn brudd,
I mi yn awr sydd yn gweddu.
Yn fore gadewais drigfanau y wlad,
LleV oeddwn i gynt yn preswylio, Yn cyd-lawenychu ag engyl y Bef,
Mewn gwynfyd nas gaTlaf anghofio; Ond eariad a'm dygodd i gyrchu yn ol,
Y defaid a aeth ar gyfeiliorn, At ffrydiau o ddyfroedd, a phorfa sydd fras r
Daw'r oil a'm canlynant yn union.
Ar blant y ddynoliaeth y galwaf yn fwyn,
I ddyfod ar ol fy nysgeidiaetb, Doethineb wrth fesur, a deall yn hael,
O! deAvch ar ol fy ngwybodaeth: Paham mewn oferedd yr yfwch, heb ball,
Wirodydd a'ch gwna yn ynfydion? Mi wylaf oblegid eich gweled yn mhell,
O'm ffrydiau iacbaol a'm ifynon.
Gwna'r rhai'n ddisychedu y truan a'r llesg,
A'm dwfr barha yn ddiddarfod, Afonydd sydd genyf yn tarddu heb ball,
|
|
|
|
|
(delwedd E0460) (tudalen 051)
|
I GYMRU AC YN OL. 51
Paham na chynierwch o'm diod? O! deuwch yn brydlon, a phrynweh yn rhad,
Heb arian, heb werth 'rwyf yn rhoddi: O! wylaf mewn of n y gwelaf ry w ddydd,
Ddiodydd y pwll yn eich boddi.
Ddynoliaeth wrthnysig,! gwrandaw fy llef r
Dy blant ymgeleddaf yn dirion, O'm llestr tywalltaf laeth, olew, a mel,
I bawb a'm canlynant yn ffyddlon; A gwledd anghydmarol yn mhalas fy Nhad
A roddaf i bawb ewyllysio; Ond hyn, gwnaf i tithau i wylo ryw ddydd,.
Boed miloedd am hyn yn fy ngwawdio.
'Bwyf wedi cyhoeddi trwy oesoedd y byd,
\ Na chwenych y gwin pan gynhyrfo/ Ehag trwy ei effeithiau heb obaith yn Nuw
r
Yn uffern y bydd it' ymdreiglo; Er hyny mae rhai a wenieithiant i mi,
Gan addaw dros byth fy nghofleidio, Yn yfed yn gyson oY gwenwyn ag sydd
Yn boldi mil myrdd gan eu damnio.
O! ddeiltion, a fynwch chwi wario yn ffol
Eich arian a'ch nerth trwy eich bywyd r Am ddrwg ac angeuol ddiodydd y
ddraigv
A'ch gyrant i dir angenoctyd % Pa bethau a fedwch tu arall i'r bedd,
Os heuwch bob dydd lygredigaeth, Ond sylwedd euogrwydd cydwybod o hyd r
Gan ochain mewn gwae ac anobaith %
I wledydd 'rwy'n rhoddi diodydd yn rhad r
A dorant eu syched yn gyflawn, Yn ffrydiau y tarddant dan riniog fy nhy r
Ac ant trwy y ddaear yn ifyddlawn; Ond och! er yn golled o fythol barhad r
Y ddiod losgedig a fynant,
|
|
|
|
|
(delwedd E0461) (tudalen 052)
|
52 LLWYBBAU BYWYD.
Am hyny 'rwy'n wylo o'u plegid fel tad, A hwythau yn ynfyd a chwarddant.
Ond hwytbau a wylant yn chwerw ryw ddydd,
Ac yna yn fore a'm ceisiant, A minau'r pryd hyny yn gwledda yn lion,
Fy wyneb^byth mwy ni chanfyddant; Eu hamser a ddarf a, a hwythau yn ol,
Heb ddwfr i dori eu syched, Dyf eryn i oeri y taf od ni fydd:
O! pwy a ddesgrifia y golled?
Cynygiais eu harwain er garwed eu taith,
A'u llenwi a phob dymunoldeb, A'u gwisgo a dill ad nas gwelir eu hail,
Nes cyraedd i dir anfarwoldeb; Ond hwy a'm gwatwarent yn ynfyd a ffol,
Nes ydoedd eu haf wedi darfod: Am hyny fe bery eu ganaf dros byth,
Mewn gwae yn y pydew heb waelod
Mawr golled yw colli cwpanaid o ddwr,
Pan fyddys yn marw o syched, Ond colled sydd filoedd o weithiau yn fwy
Yw colli doethineb i'w hyfed: Mwy colled y w hyny na cholli y nef!
Mae'n gymaint a cholli yr enaid! A cholli elfenau dedwyddwch yn llwyr,
? Rwyf nawr yn galaru o'i blegid.
Ond er i filiwnau fy ngwrthod yn hyf,
Gan yfed elfenau trueni, Fe'm canlyn dyrfaoedd can amled a r ser,
Yn ddiogel i fro y goleuni: Ac yno cant wledda ar ffrwythau y coed
A dyfant ger afon y bywyd, Oan feddu cyflawnder y Duwdod yn un,
Mewn gwynfyd a bery yn hyfryd.
|
|
|
|
|
(delwedd E0462) (tudalen 053)
|
DETHOLION O'R CYLCHGRONAU. 53
CYFNOD V.
DETHOLION O'R CYLCHGRONAU I FYNY
HYD 1881. O bryd i bryd cawn bleser wrth anfon ysgrifau ar wahanol faterion
i'r Drych, Saner America, Y Cyfaill, Blodaxt yr Oes, a chylchgronau eraill; a
hyderwyf foci rhai o lionynt wech bocl o ryw fendith a dy dolor deb, yn
gymdeithasol a chrefyddol. Ar ol darllen yn y Drych am Tachwedd 22, 1877,
hysbysiad “Un o Offeiriaid Derwyddol America," cynyrchodd fy meddwl y
llinellau canlynol:
Gwnaethym heddyw lawenychu, Am i'r Drych yn fwyn hysbysu Fod mawr rodd o dir
Columbia, Ar ei gyrf a tua Gwalia; Rhodd sydd fwy na'r aur a'r arian, Ac na
holl drysorau anian; Rhodd i Myfyr y Derwyddon, Heb ei mwy gan feibion
dynion.
Gan ei fod yn offeiriadu Hen ddefodau y cromlechi, Mewn mawr sel, fel Saul o
Tarsus, Gyda thywyll bethau dyrys, Rhodder iddo'r trysor penaf, Beibl Duw y
gwerthf awrocaf: A boed iddo ef trwy hyny, “Glywed hef, a gwel'd
goleuni."
Saul erlidiwr yr athrawon, A llabyddiwr Cristionogion,
|
|
|
|
|
(delwedd E0463) (tudalen 054)
|
54 LLWYBRAU BYWYD.
Trwy fawr rodd o dragwyddoldeb, Gaf odd grefydd yn ei phurdeb: Myfyr oedd yn
cyfeiliorni Wrth ryw hen Dderwyddol feini; Bydded iddo mwy i wledda Ar fawr
aberth plant Columbia.
Beibl sydd fel mor o gariad, Gwell i ddyn na haul a lleuad; Pan bo'r nef yn
myned heibio, Pery hwn dros byth i'w nofio: Yn mhen miloedd maith o oesau,
Boed i Myfyr gyda'i ffryndiau, Wel'd o'r arch fu ar Galfaria, Ddyfnion eiriau
y Jehofa.
Pan bo'r rhodd ' gael ei dadlenu, Myrdd a f o'n offrymu gweddi, Am i gynwys
hon yn ffyddlon I gyrhaeddyd at ei galon; Fel bo Myfyr yn ei ddiwedd, Trwy y
Beibl, mewn gorfoledd, Gyda'r seintiau a'r angylion, Yn Nghaersalem dan ei
goron.
" Geiriau Duw sydd eiriau purion," Yn goethedig i'w dirgelion;
Goleu ro'nt am dragwyddoldeb, Am a aned yn y preset); Ac am ryfedd waith y
Duwdod Trwy y greadigaeth isod: Gwledda ynddynt, gan ryfeddu, Gaffo Myfyr heb
ei haeddu.
|
|
|
|
|
(delwedd E0464) (tudalen 055)
|
PLEIDIO SOBBWYDD.
Mae llais ysbrydoliaeth at blant y ddynoliaeth, O^ddechreu yr oesau yn para
yr un;
DETHOLION o'e CYLCHGRONAU. 55
Er syrthio a chodi, a cheisio a cholli, Gwna eto eu galw i'w fynwes ei hun.
herwydd fod niiloedd o rai diymgeledd Tn dyoddef creulondeb ac eto yn fud,
Am hyny adseinia niwyn lais ysbrydoliaetk, O agor dy enau dros rai sydd yn
fud.
Paham y gwnei hepian? paham y gwnei gysgu?
A ydyw dy galon o gareg neu ddur? Paham na wnei wylo, a deffro i weithio 1
Mae bywyd y meddwon yn greulon yn wir.
Pwy gyfrif y gwragedd rhinweddol a lethwyd.
Neu eto a wthir i waelod y bedd? Trwy greulon gyfeddach anwyliaid eu mynwes.
Pa galon na theimla wrth weled eu gwedd?
Pa faint o amddifaid a gweddwon a wnaethpwyd?
Pa faint a gollasant ddysgeidiaeth a dawn? Yn he rhagorfreintiau boreuddydd y
bywyd,
Hwy gawsant gymylau hwyr-ddydd y prydnawn.
Mae miloedd sydd eto heb weled goleuni
Trwy lais ysbrydoliaeth yn gwaeddi yn groch,
Ar bawb sydd a chalon a all gydymdeimlo, Difoder y gwirod a'r gwin sydd yn
goch.
Chwychwi sydd a llygaid a medr i weled
Effeithiau ofnadwy diodydd y fall, A fedrwch chwi dewi a pheidio cyhoeddi
Yn erbyn y gelyn bob dydd yn ddiball?
1 faes yr ymdrechfa rhwng dirwest a meddwdod
Gwahoddir trigolion y ddaear i gyd; Yn erbyn dylanwad y fasnach uffernol, O
agor dy enau yn achos y mud.
|
|
|
|
|
(delwedd E0465) (tudalen 056)
|
56 LLWYBRAU BYWYD.
KHYFEDD WAITH DUW.
Fe welir rhyfeddodau fyrdd Trwy'r greadigaeth faith;
Efe ag sydd tu draw i'r oil, Anf eidrol yw ei waith!
Ei fysedd ef a wnaeth yr holl Wrthrychau yn y byd;
A'r heuliau grogodd ef mewn trefiii Trwy'r nef oedd ar ei hyd.
Pe rhagddo 'r ai dychymyg dyn Trwy'r eangderau inaith,
A phasio myrddiwn myrdd o ser Bob eiliad ar ei daith,
A myn'd heh orphwys nos a dydd,.
Dros oesau rif y dail; Er hyny, welai ddim ond cwr
O waith y Crewr hael!
Ond yn yr iachawdwriaeth wiw
Bydd cyfoeth Duw heb len, Yn y Jerusalem sydd fry
fewn i'r nefoedd wen.
Gwyn fyd y dysglaer deulu fydd
Yn sefyll ger ei fron, Cant yfed byth o'i gariad ef,
A gwel'd ei wyneb lion.
Ni welodd llygad dyn erioed,
Ni ddaeth i'w galon chwaith, Y darpariaethau fydd gan Dduw
1 dragwyddoldeb maith.
Tu draw i oesoedd rif y ser,
A rhif y tywod man, Yn mhlith y gwaredigol lu
Dechreuol fydd y gan.
|
|
|
|
|
(delwedd E0466) (tudalen 057)
|
DETHOLION o'E CYLCHGRONAU. 57
Bydd tragwyddoldeb ar ei hyd,
A'r oil sydd ynddo'n bod, Yn methu ag amlygun llawn
Weithredoedd Duw a'i glod.
Y SABBOTH.
O bob rhyw ddyddiau a fwynheir,
Y Sabboth wyf yn weled
Y mwyaf gwerthfawr er llesad, Khag trallod, poen, a lludded;
Yr ych a'r asyn yn ddiau
Chwenychant ddydd i orphwys; Fr rhai'n yn dirion Duw a wnaeth
Y Sabboth yn baradwys.
Ond dynolryw hyd eitha'r byd Ddylasent werthfawrogi
Y dydd a roddes Brenin pawb, Er mantais i'w addoli;
Mae hwn yn ddydd i bob rhyw radd I orphwys rhag blinderau,
O swn olwynion bycf, mewn hedd, Dan gysgod Craig yr Oesau.
Mae'r Sabboth ddydd yn arlun gwan
O Eden baradwysaidd, Pan oedd y ddaear oil i gyd
Mewn harddwch, heb anwiredd; Pan y blodeuai anian oil
Mewn tegwch a gogoniant, A dyn yn hardd ar ddelw Duw
Yn seinio can a moliant.
A chan i Adda syrthio'n ol
O Eden a'i holl swynion,
Mwy anhebgorol 'nawr i ni
Yw'r Sabboth a'i f endithion; 5
|
|
|
|
|
(delwedd E0467) (tudalen 058)
|
58 LLWYBRAU BYWYD.
I gloffion a lluddedig rai
Mae'n fhoddi meddyginiaeth,
Ac hebddo byddai yr holl fyd Yn gruddfan mewn anobaith.
Sabbothau sydd i berchen ffydd Fel ffrwythau pren y bywyd,
Er nerthu y blinedig rai I deithio tua'r gwynfyd;
A dyfroedd pur yn ffrydiau byw Ar hyd y ffordd i Granaan,
Er disychedu a glanhau
Y rhai oedd gynt yn aflan.
Pellddrychau y'nt o uchel radd
Yn myd y gorthrymderau, Er dangos bro sydd uwch y ser
Yn rhan i blant y dagrau; Cerbydau ydynt i'r holl saint
Pw cludo i'r orphwysfa, O fewn i'r drydedd nef, he bydd
Holl deulu Duw yn gwledda.
Ni welodd llygad dyn erioed,
A'i galon ni ddych'myga, Am filfed ran y cariad-wledd
Y Sabboth ni ddarfydda; Y deml hardd yn ninas Duw,
A'r Oen fydd yn ei chanol, A'r gwaredigion oil o fewn
Y Duwdod anwahanol.
DEIGEYN.
Y deigryn pur, beth ydyw hwn f Beth ydyw ei sylweddau?
Pwy a'i cynyrcha? a pha bryd? A ydyw yn ddiddechreu?
|
|
|
|
|
(delwedd E0468) (tudalen 059)
|
DETHOLION o'r CYLCHGRONAU. 59
Ai brodor yw o'r nefol fyd?
A ydyw yn dragwyddol? Ai deilliaw wnaeth o ddynolryw 1
A ydyw yn anf eidrol?
A ydyw yr angylion g-lan,
Neu hwy sydd wedi eu colli, O fewn i'r nef, neu uffern ddofn,
Tn medru ei gynyrchu? A ydyw beirdd, sydd fawr eu dawn,
A chryfion eu cyneddfau, Yn medru llwyr ddeongli hwn,
A mesur ei derfynau!
Fe ddy wed llais sydd dan fy roron,
Nas gellir byth gyflawni Darnodiad 11a wn ag ysgrifbin,
O'r deigryn crvvn a'i deithi, - Am fod ei swynion fel y gwlith
Tn tynu eu hadnoddau, O'r dyfnder, ac o'r nefoedd fry,
Mae'n for o ryfeddodau!
Dau fath o ddeigryn welaf fi
O fewn y greadigaeth, Sef deigryn anobeithiol ddyn,
Tn ngolwg colledigaeth: A'r ail genedlir dan y fron
Trwy gariad mewn trallodion, Ac ynddo ddelw Duw mewn cnawd,
A'r nefoedd a'i hanfodion.
Un deigryn leinw'r fynwes brudd
O drallod, poen, a dychryn. Am fod anobaith dan y fron
Tn dif a megys gwyfyn; Ond deigryn gobaith, dyna'r perl
Sydd megys ysbail rhyfel; A Duw y duwiau geidw hwn
Fel enaint yn ei gostreJ.
|
|
|
|
|
(delwedd E0469) (tudalen 060)
|
60 LLWYBKAU BYWYD.
Mawr ddyfnder o drueni sydd
Yn cyfansoddi deigryn; Ac hefyd cariad uchel ryw
Sydd eang, a did erf yn; Mae iaith yn pallu, am ei fod
Yn cynwys yr Anfeidrol, Ac hefyd gyfrifoldeb dyn,
Sydd ryfedd a thragwyddol.
Paham y ceisir gan y bardd Ddywedyd beth yw deigryn,
Gan fod ei darddiad draw yn mhell, Mewn byd sydd yn ddiderf yn!
Rhyw fo<d ysbrydol yw ei dad.
fangre anweledig, A sylweddolir ef o fewn
Y fynwes archolledig.
Mae deigryn pur, fel dyn ei hun,
1 bara yn dragwyddol,
A drych a fydd mewn byd a ddaw, I ddangos yr Anfeidrol;
Perl anmhrisiadwy ydyw ef, Yn ngofal Duw y duwiau;
Holl ddagrau'r saint, fe'u ceidw byth Yn bur yn ei gostrelau.
Os gellir traethu cynwys gwae
Plant dynion mewn cystuddiau, Ac hefyd gynyrch cariad Duw,
Sydd ryfedd a diddechreu; Fe ellir hefyd yr un modd,
O fewn yr un terfynau, Egluro'r holl hanfodion sydd
Yn cyfansoddi dagrau.
Ar ddagrau dysglaer fel y ser
Y llygaid a esgorant,
Ac a amlygant rhwng dau fyd, Ddirgelion a gogoniant;
i
|
|
|
|
|
(delwedd E0470) (tudalen 061)
|
DETHOLIOX O'R OYLCHGRONAU. 61
Cynyrchir hwy mewn mynwes friw,
Trwy obaith, ffydd, a chariad, Er gwaredigaeth o bob gwae,
Trwy bryniant trist y Ceidwad,
Er lleied yw y deigryn pur,
Mae ynddo fawrion bethau; Mae ynddo for i'w nofio byth,
Sydd ryfedd ei wrthrychau: Oi fewn argreffir, fel o bell,
Holl blygion colledigaeth, Ac hefyd iachawdwriaeth gras,
A delw Duw mewn arfaeth.
Ehyw gysegredig fyd yw hw T n,
Nas dichon pawb ei weled; Ehy ddwfn i'r angylion yw!
Bhy uchel i gythreuliaid! Ha! Duw mewn enawd a greodd hwn.
Ac nid i'w ddadansoddi; Ond careg wen a'r enw yw,
Gan Iesu a'i ddyweddi.
GOLYGFEYDD MOESOL.
A myfi, yn mhlitb miloedd, yn teithio taith annychweladwj-, daethym at odre
mynydd uchel, ac yr oedd y brif ffordd yn pasio ar ei aswy; ond er ei fod yn
uchel, teimlwn awydd i esgyn i'w gopa, am y tybiwn y cawn oddi yno weled yr
holl ardaloedd ag oeddwn i fyned trwyddynt, yn nghyd a chyrau'r wlad
ddymunol. Ac yn fy awyddfryd gadewais y ffordd ar fy aswy, gan esgyn heibio i
gyflawnder o goed ffrwythau; a thra yr oedd eu ffrwythau maethlon a'u harogl
balmaidd yn adfywio fy natur luddedig, yr oedd swn yr awelon
|
|
|
|
|
(delwedd E0471) (tudalen 062)
|
62 LLWYBRAU BYWYD.
yn sio rhwng y dail, a pheroriaeth y cor asgellog o'm ewmpas, yn cynyrfu fy
enaid i addoli Creawdwr a Chynaliwr y rhai hyn oil. A thra y rhyfeddwn at
brydferthwch y blodau a gusanent fy nhraed, clywwn lais o'm hoi yn dywedyd
wrthyf/ “Ni wisgwyd Solomon yn ei holl ogoniant fel un o'r rhai hyn." A
thybiwn gan fod llwybrau dyn wedi eu palmantu a'r fath brydferthwch, fod yn
rhaid fod ynddo Ef ei hun ogoniant mwy rhyfeddol. Yna daethym i agorfa
fanteisiol i weled yn mhell ar yr ochr aswy, ac yno eisteddais dan gysgod
pren i fwynhau yr olygfa. Ychydig yn mlaen o'r fan y troais i'r mynydd,
gwelwn fod ffordd yn troi i'r de oddiar y brif ffordd, gan ddisgyn i ddyffryn
hardd a swynol, ac yr oedd ei ymddangosiad yn ddeniadol. xlc ar y groesffordd
yr oedd dau fyneg-bost, ac mewn llythyrenau mawrion y geiriau hyny yn
argraffedig ar yr un a gyfeiriai i'r dyffryn, “Gwna yn llawen wr ieuanc yn dy
ieuenctid, a llawenyched dy galon yn nyddiau dy ieiiencticl, a rhodia yn
ffordd dy galon, ac yn ngolwg dy lygaid;" a'r Hall a gyfeiriai ar hyd y
brif ffordd, ac yn argraffedig arno, “Ffordd y bywyd sydd fry i'r synwyrol, i
ochel uffern obry."
Sylwn fod llawer o'r pererinion yn sefyll i ystyried i ba le yr oedd y ddwy
ffordd yn arwain; ond yr anystyriol a gyflyment i waered, gan ddewis mwyniant
pechod dros amser; ond y rhai synwyrol a aent ar hyd y ffordd ag oedd yn
gogwyddo ar i fyny, gan ymwroli fel rhai yn ceisio gwlad, er
|
|
|
|
|
(delwedd E0472) (tudalen 063)
|
DETHOLION o'r CYLCHGROXAU. 63
foci llawer o honynt yn gruddfan a galaru am fod eu cyfeillion a'u
perthynasau yn cefnu ar y ftbrdd dda. Tna pan ddaethyin ataf fy him, yr oedd
cysgodion y nos yn dechreu taenu eu mantell droswyf mewn unigedd tir
anadnabyddus, a'r holl olygfa yn diflanu o'm golwg; a clian fod yr hin yn
ddymunol, tybiais y gallwn orphwys a cliysgu hyd y bore he yr oeddwn yn
ddiberygl; ac wedi i mi gyflwyno fy hun i ofal Tad ein hysbrydoedd, gosodais
fy mhen i orphwys ar fon y pren, a chysgais. Ond yn fuan breuddwydiais fy mod
yn cael fy amgylchu gan fwystfilod; mewn braw deffroais, gan esgyn rhwng y
cangenau a gysgodent droswyf; ac yn awr clywwn ruadau bwystfilod yr anialwch
u yn ceisio eu bwyd gan Dduw." Nid oeddwn yn meddwl am y fath berygl
yehydig amser yn ol, pan yn cyflwyno fy hun i ofal Gwyliedydd yr holl ddaear,
ond diolch, “Wele ni huna ac ni chwsg Ceidwad Israel." Yna cefais fod
Pensaer pob perffeithrwydd wedi darparu diogelfa i mi rhwng cangenau y pren;
ac ar ol i mi blethu y man geinciau yn gylch o'm cwinpas, teimlwn fod fy
ngwely yn im paradwysaidd, canys yr oedd yr awelon yn fy siglo yn yr eangder,
ac uwchben gwelwn fur allanol Palas y Brenin Mawr; ac O! y fath olygfa
ogoneddus - yr oedd megys mor gwyrddlas yn gorchuddio'r eangderau diderfyn,
a'i feini megys miloedd o berlau anmhrisiadwy yn dawnsio ar ei wyneb, gan
adlewyrchu gogoniant ei Adeiladycld, yr hwn sydd yn preswylio o'i fewn,
"yn y goleuni
|
|
|
|
|
(delwedd E0473) (tudalen 064)
|
64 LLWYBEAU BYWYD.
nas gellir ciyfocl ato." A thra y sibrydwn yr ysgrythyrau hyny,
“Gogoniant yr Arglwydd fydd yn dragywydd," "Yr Arglwydd a lawenycha
yn ei weithredoedcl," "Mor ardderchog yw dy weithredoedd,
Arglwydd," cysgais hyd oni ddaeth y wawrddydd, a plieroriaeth y cor
asgellog, i'ni cymell i roesawu brenin y dydd ar ei “ddyfodiad allan o'i
ystafell;" yna disgynais i ddiolch i'r Hwn y perthyn iddo ddiangfaau
rliag marwolaeth, gan ddeisyf ei nawdd ar hyd y dydd. Cyehwynais tua chopa'r
mynydd, a pho uwchaf yr awn, anhawddaf ydoedd ei ddringo; ond erbyn canol
dydd daethym i gysgod craig, ac yn ij lludded eisteddais a'm gwyneb tna'r de,
pryd yr ymagorodd gweledigaeth o'ni blaen nas gwelir yn ami ei chyffelyb. O'r
fan hono gwelwn holl derf ynan y dyffryn swyngyf areddol y cyfeiriais ato o'r
blaen; ac O! y f ath dwyll sydd yn y byd, canys o'r fan hon ymddengys y
dyffryn crybwylledig y mwyaf twyllodrus o holl ddyffrynoedd y byd, a chyn y
dechreuwyf ei ddarlnnio, bydded hysbys nas gallaf ond nodi rhai o'i brif
nodweddion, canys y mae iddo ystyriaethau tragwyddol ac anolrheinadwy, am
hyny ceisiaf gadw o fewn terfynau gwirionedclau eglur a diymwad y byd moesol,
“Canys fe ddygir pob gair a gweithred i farn, pa un bynag a fyddo ai da ai
drwg."
Sefyllfa ddaearyddol y dyffryn. - Rhedai mewn cyfeiriad de-orllewinol, ar
draws y cyfandir mawr hyd ymyl y mor brwmstanaidd y clywsom
|
|
|
|
|
(delwedd E0474) (tudalen 065)
|
DETHOLION o'e CYLCHGRONAU. 65
am dano. Terfynid ef ar y tu deheuol gan greigiau ofnadwy tir cysgod angeu;
ond yn ogleddol gan fynydd-dir hardd a ffrwythlon. Yr oedd ffurf fewnol y dyffryn,
fel y nodais o'r blaen, yn ei gwr deheuol, yn hardd, ffrwythlon, a swynol ei
olygfeydd; ond po bellaf i'r gorllewin yr elai, yr oedd yn dyfnhau, ac felly
yn gyfatebol yr oedd ei lechweddau yn myned yn fwy ofnadwy a pheryglus, ac yr
oedd ei ganolbarth mor ddwfn fel nad oedd y preswylwyr un amser yn gweled
goleuni haul, a gorchuddid hwy bob amser gan gwmwl du o darth a mwg, ac felly
"rhodiant wrth lewyrch eu tan eu hunain, ac ymlenwi yn ol eu cyngorion
eu hun."
Poblooiad y dyffryn. - Poblogid ef yn benaf gan ymfudwyr o wledydd ereill.
Fel y nodais o'r blaen, yr oedd llawer yn myned iddo yn y cwr dwyreiniol; ond
yr oedd llawer yn rhagor yn myned iddo o'r mynydd-dir gogleddol - rhai mewn
cerbydau ardderchog, eraill ar feirch, ac eraill ar draed, ond yr oeddynt oil
yn cyflymu fel ynfydion dros y ffyrdd llydain oedd yn tywys i dywyllwch
tragwyddol; ond sylwn fod miloedd yn myned i waered yn anfwriadol yn y dull a
ganlyn: Yr oedd y terfyn rhwng y mynydd-dir a'r dyffryn yn anmhenderfynol, ac
yr oedd cilfachau o'r olaf yn rhecleg yn mhell i'r blaenaf, ac felly rhedai
ceinciau o'r mynydd-dir rhwng y cyfryw gilfachau; a chan fod miloedd o
breswylwyr y mynydd-dir yn ymbleseru ar y cyfryw glogwyni, yr oedd llawer o
honynt yn syrthio drosodd i'r dyfnder islaw.
|
|
|
|
|
(delwedd E0475) (tudalen 066)
|
66 LLWYBRLU BYWYD.
Byddai rliai feirw yn eu cwympiadau, eraill a dorent aelodau fel nas gallent adfern
eu hunain i ddiogelwch, eraill a syrthient i byllan lleidiog nes difwyno en
hunain mor ddrwg fel y digalonent ddychwelyd yn eu budreddi at eu hen
gydnabod, ond dewisent yn hytrach fyw a marw yn eu cyflwr. Eithr gwelwn lawer
yn dringo i fyny ar eu traed a'u dwylaw dros y creigiau serth; ac O! y fath
olygfa druenus oedd arnynt, rliai yn ddeillion, eraill yn gloffion, eraill
a'u gwynebau mor welw a rliai yn dianc o safn angeu - eu llygaid yn gochion,
a'u geneuau yn gloedig gan syched, eu cnawd yn rhwygedig, a'u dillad yn aflan
a charpiog. Oeh! nis gallaf eu darlunio, canys iaith a balla.
A thra yr oeddwn yn synu uwcliben yr olygfa druenus, nesaodd ataf hen
foneddwr o ymddangosiad anrhydeddus, gan gyfarch gwell i mi; ac wedi iddo
eistedd wrth fy ochr, gofynodd i mi, "" Y cyfaill, o ba le yr ydwyt
yn dyfod, ac i ba le yr ydwyt yn myned, a pha beth a geisi mewn unigedd yn y
mynydd hwn?" Atebais ef, fod fy henafiaid yn ddinasyddion o'r hen
Baradwys, ond iddynt encilio o'u gwlad freiniol i wlad bell, ac oddi yno fy
mod yn dyfod i geisio “gwlad well," yr hon a gollwyd, a chan fy mod wedi
clywed fod Brenin presenol y “wlad ddymunol" yn gyfathrachwr a mi, a'i
fod wedi anfon cenadau at ei holl berthynasau gwrthryfelgar i'w gwahodd
adref, gan addaw adferiad iddjnt o'r holl ragorfreintiau a gollwyd, a hyny yn
rhad - am hyny ar fy mherer-
|
|
|
|
|
(delwedd E0476) (tudalen 067)
|
DETHOLION o'r CYLCHGRONAU. 67
indod yr wyf, mewn gobaith y cyraecldaf y wlad,. ac y derbynir fi i ffafr y
Brenin; ac mi a esgynais y mynydd hwn, gan dybied y gallwn weled oddi yma y
ffordd tuag yno, trwy ardaloedd dyeithr i mi, ae wele fi yn rhyfeddu uwch ben
dyrus ryfeddodau'r byd. Yna sylwai yr ymwelydd, “Y cyfaill, y mae pob peth yn
dda, canys yr wyf fi yn un o weision Brenin y wlad yr wyt ti yn ei cheisio,
wedi fy anfon allan yn wyliwr ac yn gyfarwyddwr i rai fel tydi, ac os cymeri
dy gyfarwyddo genyf, ti a fyddi yno yn sicr yn yr iawn bryd, a rhag i ti ameu
fy ngonestrwydd, wele i ti sel y llywodraeth." Amlygais iddo fy
llawenydd o gyfarfod a'r fath gyfaill ag ef, gan ei fod yn rhoddi y fath
gysur i mi, ddyeithr llnddedig; yna gofynais iddo, a fyddai gwrthwynebiad
ganddo egluro i mi rai o'r golygfeydd ag oedd o flaen ein llygaid. Atebodd
yntau nad oedd, am fod yr holl ardaloedd a welem yn adnabyddus iddo; yna
cymerodd yr ymddyddau a ganlyn le rhyngom: •
Gofynais - Beth y w enw'r dyffryn ofnadwy yna?
Gyfarwyddwr - Y mae mwy nag un enw arno, sef (1.) Anghymedroldeb. (2.)
Meddwdod. (3.) Dystryw, &c.
Gof - I ba deyrnas y perthyn efe?
Cyf - Un o brif dalaethau teyrnas y tywyllwch ydj r w; ac y mae holl
drefnyddiaeth y dyffryn yn cael ei gario yn mlaen wrth gyfarwyddyd Diafol a
Satan.
Gof. - Faint yw oedran y dyffryn?
|
|
|
|
|
(delwedd E0477) (tudalen 068)
|
68 LLWYBRAU BYWYD.
Cyf. - -Y mae yn agos can hyned a'r bycl.
Go/.- A ydyw pawb a fu, y sydd, ac a ddaw i breswylio i'r dyffryn yn eiddo
tragwyddol i Satan?
Cyf. - Ydynt, oddieithr yr ychydig sydd yn llwyddo i ddianc oddi yna;
“oblegid ni chaiff na chyfeddachwyr, na diotwyr, na meddwon, etifeddu teyrnas
nefoedd." Y mae yr holl ddyffryn a'i gyflawnder o dan felldith Duw.
Gof. - Os felly, pa fodd y mae Satan yn llwyddo i gael cymaint i'r f ath
drueni?
Cyf. - Am ei fod yn dduw y byd hwn, ac felly yn meddu cyflawnder o gyfoeth y
byd er darparu pob math o swynion i ddenu yr anystyriol trwy fwyniant
presenol.
Gof. - Paham y caniata Duw i gymaint gael eu dinystrio yn y dyffryn, ac na
orchuddid ef a mor marw tragwyddol, fel y gwnaed a Sodom?
Cyf - Y mae llawer o resymau am hyny, ac wele xai o lionynt: (1.) Y mae pawb
wedi derbyn digon o synwyr i weled mai drwg sydd ynddo. (2.) Y mae pawb wedi
derbyn digon o allu i gadw rliagddo. (3.) Am fod pob dyn wedi ei gynysgaeddu
Sj rhyddid moesol i ddewis da neu ddrwg. (4.) Am fod Duw yn rhybuddio pawb,
trwy ryw foddion, o druenusrwydd y he. (5.) Ni chaniata efe i Satan gadw neb
yna trwy clrais; ond y mae efe mor gyfrwys i dwyllo, fel mai ychydig mewn
cymhariaeth sydd yn dringo allan i oleuni, canys y nos a'u gorchuddia yna. i(
Y rhai a feddwant, y nos y meddwant."
|
|
|
|
|
(delwedd E0478) (tudalen 069)
|
DETHOLION O'r CYLCHGEONAU. 69
Gof. - Gan nacl yw y dyffryn yn cynyrchu ond ychydig neu dclim o
angenrheidiau bywyd, o ba le y maent yn cael eu holl adnoddau cynaliol?
Cyf. - O'r mynydd-dir ardderchog yna.
Gof. - I ba deyrnas y perthyn y mynydd-dir?
Cyf. - I deyrnas y goleuni, a'i enw Tir Cymedroldeb. “Pob peth sydcl
gyfreithlon i mi; ond nid yw pob peth yn llesau," &c.
Gof. - Os mai i deyrnas y goleuni y perthyn ef, pa fodd yr a cymaint o'i
breswylwyr i'r dyffryn ty wyll islaw?
Cyf. - Trwy lawer modd: (1.) Ti a weli fod yr holl fynydd-dir yn gogwyddo i'r
dyffryn, fel y mae yn anhawdd gwybod y terfyn mewn llawer cymydogaeth, ac
oblegid hyny y mae miloedd mewn difaterwch yn myned yn rhy bell, ac oblegid
hyny, “Y mae y goleuni sydd ynddynt yn troi yn dywyllwch," a'r canlyniad
yw, ant rhagddynt o ddrwg i waeth dros y clogwyni dinystriol. (2.) Trwy fod
llawer yn ymhyfrydu mewn chw T areu ar y clogwyni peryglus, er dangos eu
dewrder a'u hunan-lywodraeth gwag-ymffrostgar! Ond och! llithro y mae traed y
rhan fwyaf o honynt uwch ben y dyffryn anadferadwy, gan dreiglo i waradwydd
tragwyddol!!
Gof. - Gan fod cymaint o breswylwyr y mynydddir yn myned i ddinystr meddwol y
dyffryn yn barhaus, paham na ddarparid rhyw w^aredigaeth, megys mur uchel, er
atal pawb rhag myned iddo?
Cyf - (1.) Nid yw y Barnwr cyfiaw T n yn gweled
|
|
|
|
|
(delwedd E0479) (tudalen 070)
|
70 LLWYBKAU BYWYD.
yn dda ddarostwng dyn o'i nrddasolrwydd creadigol, trwy gymeryd ei ryddid
moesol oddi arno fel <3readur cyfrifol. (2.) Y mae y ddarpariaeth
ddiogelaf a'r fwyaf anrhydeddus wedi ei hamlygu, yr hon nad yw yn ymyraeth ag
hawliau personol, ac ond i ni esgyn i ben y mynydd hwn, mi a'i dangosaf i ti,
fel y gweli nad oes ei chyffelyb o ran diogelwch ac anrhydedd gwynfydedig.
Yna dringasom i gopa 'r mynydd, ac O! y fath olygfeydd rhyf eddol a welem yn
awr; yr oedd truenusrwydd y dyffryn meddwol yn fwy amlwg, ac felly yr olygfa
yn fwy ofnadwy. Hefyd, gwelem oddi yno fwy o nodweddion peryglns Tir
Cymedroldeb, yn nghyda'r cyfrifoldeb ofnadwy y mae miloedd o blanfc y goleuni
yn myned dano, trwy broffesu eu bod ar y ffordd uniawn i ddiogelwch moesol a
dedwyddwch, ond ar yr un pryd, trwy eu hesiamplan rhyfygus, yn cyfeirio y
miloedd anystyriol ar hyd llwybrau chwant, dros y llecliweddau sydd yn
naturiol ymollwng i anghymedroldeb a dystryw tragwyddol; ond yn awr y mae
golygfeydd rhagorach. yn hawlio ein sylw. I'r gogledd o'r mynydd-dir
cymedroldeb,. yr oedd gwlad eang ac ardderchog - yr oedd ynddi ei hun yn
cynwys pob angenrheidiau cysur a dedwyddwch; ond er bod yn eangach a
rhagorach yn mhob ystyr na holl wledydd y byd, eto nid oedd ond ychydig o'r
cwr deheuol o honi wedi ei phoblogi, tra yr oedd miloedd o fillltiroedd o
honi yn cynwys ei mynyddoedd a'i brynian, ei flfynonau a'i ffrydiau, ei
|
|
|
|
|
(delwedd E0480) (tudalen 071)
|
DETHOLION O'r CYLCHGRONAU. 71
hafonydd a'i llynoedd, ei choedwigoedd a'i meusydd blodeuog, ei lianifeiliaid
pedwar carnol a'i ohorau asgellog, i harddu a dadseinio'r holl froydd
paradwysaidd a'u peroriaeth gerddgar; ac yr oedd yr lioll amrywion
crybwylledig, megys ag un hef yn gwahodd y teulu dynol yno i fyw allan o
ardaloedd peryglus a nielldithiol. [Yn y fan lion, megys rhwng cromfachau,
gofynaf , yn enw rhagoriaethau y ddynoliaeth, Pa ryfedd fod rhai mewn sel
cariad dros foddion er sobreiddio'r byd? Yr wyf yn cydymdeimlo a hwynt; ond
yr wyf wedi ymdyngedu i fyned yn ol barn (er yn erbyn teimlad) hyd eithaf ij
ngallu, ar ol yr iawn - yr iawn yw y goreu a'r mwyaf sicr.]
Gof. - Beth yw enw'r fath wlad odidog? Cyf. - Ei henw yw Llwyrymwrthodiad.
Gof. - Paliam y gelwir hi ar yr enw yna? Cyf. - Am fod ei sefydlwyr yn
llwyrymwrthodwyr oddiwrth bethau meddwol.
Gof. - Pa faint o amser s^dd er pan y dechreuwyd ymsefydlu yna?
Cyf - Y mae miloedd o flynyddau, ac y mae fy Arglwydd wedi adeiladu y tyrau a
weli er coffadwriaeth am rai enwog a ymsefydlodd yna yn yr . oesoedd gynt.
Dyna y ddau dwr ardderchog yna sydd yn yniyl eu gilydd - adeiladwyd hwy yn
agos yr un amser, o gwmpas tair mil o flynyddau yn ol, er cof am Samson a
Samuel; ac wele ddinas a thwr y Rechabiaid, y rhai sydd i gael eu cynrychioli
yn llys fy Arglwydd Frenin trwy holl oesau'r
|
|
|
|
|
(delwedd E0481) (tudalen 072)
|
72 LLWYBRAU BYWYD.
ddaear, yn wobr am iddynt ymneillduo i'r tir liwn oddiwrth swynion
anghymedroldeb; ac y mae yr holl dyrau a weli yn cynrycliioli rhai o weision
penaf y Goruchaf, trwy wahanol oesau y byd, niegys Daniel a'i gyfeillion,
loan Fedyddiwr, &c.
Gof. - Paliam na b'ai mwy o ymfudo i'r wlad ragorol hon?
Oyf. - Am fod meddylfryd calon dyn wedi myned ar ol oferedd, gan ymgyndynu yn
erbyn elfenan gwir ddedwyddwch; ond cyn cychwyn, dywedaf i ti bethau cysurol:
Hyd yn ddiweddar, edrychai'r bobl ar y wlad hon fel tir alltndiaeth, ac nad
yw gymwys ond i rai neillduedig i ddybenion neillduol; eithr gan fod goleuni
yn cynyddn, a gwybodaeth yn amlhau, y mae pawb yn dyfod i ddeall mai hon yw y
wlad ddedwyddaf dan yr haul, a bod yma ddigon o le i bawb i ymhyfryclii, a
chroesaw i bawb ddyfod i'w hetifeddu, ac wele fel y mae y bobl yn dyfod iddi
o bob cyfeiriad; ac yn y wlad ragorol hon y bycld i Grist a'i saint
gyddeyrnasn dros fil o flynyddoedd, ac y mae yr amser yn agos. “Canys pan
weloch y dail yn tori allan," &c. u Canys byr waith a wna yr
Arglwydd ar y ddaear;" “A'r gair a ddaw allan o'm genan, ni ddychwel
ataf yn wag, eithr efe a wna yr hyn a fynwyf, ac a lwydda yn y peth yr
anfonais ef o'i blegid;" "Gwyn eu byd y rhai sydcl yn gwnenthur ei
orchymynion ef, fel y byddo iddynt frainfc yn mhren y bywyd, ac y gallant
fyned i mewn drwy y pyrth i'r ddinas."
|
|
|
|
|
(delwedd E0482) (tudalen 073)
|
DETHOLION o'r CYLCHGRONAU. 73
YE HAUL A'l DDEFNYDDIOLDEB.
Y mae y gair Haul yn cyflwyno i'r nieddwl un o fodau ardderchocaf y
greadigaeth faterol. Efe yw ffynonell goleuni, a llywodraethydd y dosbarth
heulog. Y mae amryw ansoddau i'r haul, megys dysgleirder, llewyrch, sychder,
poethder, a gwasanaethgarwch, &c.
Ei Greadigaeth, - Cafodd ei fodolaeth trwy nerth y gair Bydded; ond pa bryd y
bu hyny, nis gwyddom, ond y mae un ffaith yn amlwg, sef mai ar y pedwerydd
dydd neu gyfnod o wythnos creadigaeth Duw, y dechreuodd wasanaethu ein daear
ni yn ei drefn bresenol; a clian mai dyddiau Duw ac nid dyu oedd wythnos y
creu, a chan fod un dydd gan yr Arglwydd megys mil o flynyddoedd, a mil o
flynyddoedd fel un dydd, rhesymol yn wyneb Beibl ac awgrymiadau deddfau natur
ydyw y syniad fod yr haul mewn bodolaeth filoedd o flynyddoedd cyn Adda; ac
onid rhesymol fyddai tybied fod yr haul yn un o ser y bore a gydganent pan
osododd Efe sylfeini y ddaear?
Ei Sefyllfa. - Efe ydyw canolbwynt y dosbarth heulog; y mae yn cael ei amgylchynu
(medd rhai) gan 40 o heuliau mawrion, a 29 o rai llai - neu leuadau yn
hytrach - a'r oil o honynt yn cael eu llywodraethu ganddo yn eu holl
gylchdroadau rhyfeddol; a thybir nad yw efe yn symud, ond yn unig yn
cylchdroi ar ei begwn fel globe, yr hyn a gyflawna mewn 25 o ddyddiau a 10
awr; ond pwy 6
|
|
|
|
|
(delwedd E0483) (tudalen 074)
|
74 LLWYBEAU BYWYD.
a all brofi nad yw yr haul a'i holl gyfundraeth yn teithio gyrfa dragwyddol
trwy y gwagle annherfynol? Onid ydyw liyny yn ymddangos yn gydweddol a
phriodoliaethau yr anfeidrol Dduw? Ni wnaf fanylu ar ei sefyllfa
gydmariaethol, ond awgrymu ei fod 95,173,127 o filltiroedd oddiwrth ein daear
ni, yr hon a ystyrir yn ei ymyl mewn cydmariaeth i rai o'r planedau.
EiFaintioli. - Y mae yn aruthrol ei faint; y mae ei dryfesur yn 888,000 o
filltiroedd, a'i arwynebedd yn 2,488,461,360,000 o filltiroedd scwar. Y mae
yn cynwys digon o ddefnydd i gyfansoddi 1,300,000 o fydoedd o faintioli ein
daear ni, a phe buasai yn bosibl gosod cledrffordd i'w amgylchynu, cymerai
dros 30 o flynyddoedd i gerbydres fyned un tro o'i amgylch, ac iddi deithio
90 o filltiroedd y dydd.
Ei Ddefnydd. - Y mae gwahanol farnau am ei ddefnydd. Yr hen syniad oedd, mai
cydgasgliad o ronynau goleuni a gwres, megys mor o hylif tan11yd yn ei gyflwr
puraf ydyw, ac mai efe yw ffynonell golenni a gwres i'r holl greadigaeth; ond
y mae athronwyr y dyddiau hyn yn awgrymu gwahanol farnau - rhai a farnant ei
fod yn sylwedd caled fel ein daear ni, a'i fod yn cael ei breswylio gan
filiwnau o greaduriaid moesol, ac mai gwregys allanol oddiwrth gorff yr haul
ydyw yr hyn sydcl yn llewyrchu i ni. Y mae i'r haul ei ddirgeledigaethau. Pwy
sydd yn ddigon o athronydd i brofi nad oes gwirionecld athronyddol yn cael ei
awgrymu yn yr adnod gyntaf o'r ddeuddegfed benod
|
|
|
|
|
(delwedd E0484) (tudalen 075)
|
DETHOLION o'e CYLCHGKOXAU. 75
o Dadguddiad, sef "Bhyfeddod niawr a welwyd yn y nef, gwraig wedi ei gwisgo
a'r haul, a'r lleuad dan ei thraed, ac ar ei phen goron o ddeuddeg
seren?" Pwy a feiddia osod terfyn ar ddoethineb a galhi y Creawdwr anf
eidrol?
Dylanwadau yr Haul. - Dyna ddigon o waith i'r dosbarth hwnw o athronwyr sydd
yn tybied eu bod hwy yn deall pob dirgelion. Ac ar ol iddynt ddeall holl
ddylanwadau daionus yr haul i berffeithrwydd, bydded iddynt y pryd hwnw
geisio, wedi eu bod hwy yn ddigon o ddynion, bwyso a mesur Creawdwr yr haul,
oddieithr iddynt cyn hyny benderfynu nad oes yr un Creawdwr iddo. (1.)
Ymddengys fod yr haul yn cyflenwi eangder anfesurol a goleuni, trwy yr hwn yn
unig y gallwn fwynhau golygfeydd rhyfeddol y greadigaeth. Anfona oleuni i
wahanol blanedau'r greadigaeth niewn cyflymder o 12 miliwn o filltiroedd y
fynyd. Beth pe diffoddid goleuni yr haul - trueni a orchuddiai y ddaear,
llenwid pob creadur a thrallod ae anobaith, buan y troai pwyll a threfn yn
wallgofrwydd ac annhrefn; ac yn he bywyd masnachol, anifeilaidd, a
chymdeithasol, safai pob olwyn, a marweiddiai pob creadur i gwsg angeu. (2.)
Gwres. - Y mae gwres yr haul hefyd yn un o'r bendithion gwerthfawrocaf. Y mae
athronwyr trwy fanwl chwilio wedi cael allan, fod y gronynau gwres ar wahan
oddiwrth ronynau y goleuni, er agosed eu perthynasau wrth gyd-deithio trwy yr
eangderau, o'r un ffynonell gyfoethog. Y mae
|
|
|
|
|
(delwedd E0485) (tudalen 076)
|
76 LLWYBRAU BYWYD.
gwres yr haul mor angenrlieicliol ag ydyw goleuni. Beth ddelai o lionom pe yr
atelicl gwres yr haul oddiwrth y ddaear? Elai pob peth yn fuan yn ia
tragwyddol. (3.) Lliw. - Bernir mai yr haul yw ffynonell holl liwiau'r byd.
Ac os yw yr haul wrth gadw deddfau ei natur, yn gwisgo gwyneb anian a'r fath
brydferthwch gogoneddus, pa beth am ddoethineb Ordeiniwr y cyfryw ddeddfau '?
Beth pe gorchymynai Llywodraethwr yr holl greadigaeth i'r haul beidio lliwio
ein daear mwyach, yn nghyda difodi pob lliwiau ag y sydd wedi eu heffeithio?
Darfyddai pob tegwch, collid pob mwynhad, a byddai pob edlychiad yn boen, a
syrthiai pob edrychiad i gwsg marwolaeth mewn tristwch torcalonus; canys
byddai yn anmhosibl cario trafnidiaeth by wyd yn mlaen, o herwydd ymddangosai
pob gwrthrych i'r llygaid megys un mor o wydr gloyw; a byddai yn anmhosibl
i'r llygad adnabod ffurf, na chAvaith fesur pellder. Felly pwy a all osod
gwerth ar y dylanwad hwn o eiddo yr haul? (4.) Dylanwad fferyllol yr haul. -
Tmddengys fod dylanwad fferyllol yr haul ar y byd llysieuol yn unig, yn fwy
gwerthfawr na holl aur ac arian y byd; canys y mae dosranu yr elfenau trwy'r
byd llysieuol yn angenrheidiol er meithriniad dyn ac anifail. Onid priodol i
ni addoli yn iaith y proffwyd? “Mor lluosog yw dy weithredoedd 3 O Arglwydd!
llawn yw y ddaear o'th gyfoeth," &c. (5.) Dylanwad cyfundraethol yr
haul. - Eel ag y mae yn llywodraethu y dydd a'r nos a thymorau'r
I
|
|
|
|
|
(delwedd E0486) (tudalen 077)
|
DETHOLIOX o'R CYLCHGEONAU. 77
flwyddyn i ni, felly hefyd y niae yn llywodraethu y gwahanol blanedau yn eu
gwahanol gylclidroadau trwy yr eangderau annherfynol. (6.) Ei barliad. - Y
mae pwysigrwydd arbenig yn nglyn a pharhad yr haul, gan ei fod yn gwasanaethu
a rlieoleiddio cymaint ar y greadigaeth; er hyny nis gwyr neb pa hycl y pery defnyddioldeb
ei fodolaeth; ond y mae ffydd yn ein sicrhau yr erys yn was ffyddlon am
filoedd lawer o flynyddoedd eto. Pa fodcl yr ymdery arno y dydd olaf,
"pan y bydd y nefoedd yn myned heibio gyda thwrf," nis gwyr neb ond
yr hollwybodol.
Wei, pa ryfedd fod yr haul wedi derbyn addoliad gan ddynolryw yn ngwahanol
oesoedd y byd, gan ei fod mor ogoneddus ei wedd, ac mor ddaionus ei
ddylanwad? Ni yw y rhyfeddod yn f awr pan y cofiom eu bod wedi colli eu
hadnabyddiaeth ar ogoniant y byd ysbrydol, ac am nas gallant adnabod Duw, yn
addoli gwaith ei fysedd; ac yn wir, o bob peth gweledig, ymddengys mai yr
haul yw y tebycaf i Dduw mewn llawer o olygiadau. Ond os yw yr haul mor
ogoneddus, beth am ogoniant anfeidrol ei Greawdwr? “Y mae Efe yn trigo yn y
goleuni nas gellir dyfod ato," “ac yn peri i'w haul godi ar y drwg a'r
da, ac yn gwlawio ar y cyfiawn a'r anghyfiawn."
|
|
|
|
|
(delwedd E0487) (tudalen 078)
|
78 LLWYBRAU BYWYD.
GWIN CYMUNDEB.
Teimlaf awydd i alw sylw fy nghyd-grefyddwyr Cymreig yn mhlith gwahanol
enwadau Cristionogol ein cenedl, at yr anmhriodoldeb o arfer gwin meddwol ar
fwrdd cymundeb y saint; ac fe allai y cynyrfa liyny rai galluocach na mi i
ddeffroi yr eglwysi at y pwnc teilwng hwn. Y mae gan bob arferion, drwg neu
dda, ddylanwad neillduol ar y byd, a pho fwyaf urddasol a fydd cylch yr
arferiad,. cryfaf oil yw dylanwad yr esiampl; felly, o angenrheidrwydd, y mae
ymddygiad eglwys Dduw at unrhyw beth, yn myned yn mhell er sefydlu cymeriad y
cyfryw yn ngolwg y byd. Onid ydyw yn wirionedd ofnadwy, ac a gyclnabyddir gan
wledydd paganaidd, ac a gydnabyddir gan Gristionogion, fod y gwledydd
Cristionogol yn fwy meddw nag unrhyw wledydd ag y tywyna haul arnynt. Os
felly, onid priodol ymofyn a mynu gwybod yr achosion o hyn, ac yna symud y
gwarth? Onid oes a fyno gwin y cymun a hyn? Onid y w y ffaith fod yr eglwysi
Cristionogol er's oesoedd yn defnyddio y gwin meddwol yn yr ordinhad fwyaf
cysegredig o'r eiddynt, yn gyfystyr a chyhoeddi ei fod yn dda a rhinweddol?
Ac onid y w yn rhesymol i bawb gredu fod yr hyn ag sydd wedi ei gysegru gan
eglwys Dduw yn dda, er eu bod yn gweled ei effeithiau yn ddrwg? Os bydd i dad
sydd yn arfer myglys, rybuddio ei fab ieuanc o ddrwg defnyddio tybaco, pa un
ai rhybuddion ynte esiampl y tad
|
|
|
|
|
(delwedd E0488) (tudalen 079)
|
DETHOLION O'R CYLCHGRONAU. 79
a fydd debycaf o gario ewyllys y plentyn? Yr esianipl, onide, er cased yr arferiad,
ac er cynddrwg ei effeithiau ar gyfansoddiad y llanc? Felly, pa gysondeb sydd
i rti bregethu a rhybuddio pobl o ddrwg y fasnach feddwol, tra y byddom ar yr
un pryd yn ei chefnogi yn ymarferol gyda chysondeb, trwy brynn ei chynyrch
i'w ddefnyddio yn ein gwleddoedd cysegredig? Tebyg fod y rhan fwyaf o honom,
trwy ryni ymarferiad, yn credu fod y gwin coch a llygredig a ddefnyddir ar f
wrdd yr Arglwydd, gan y rhan fwyaf o eglwysi y saint, o'r un ansawdd a'r gwin
a ddefnyddiodd Ef a'i ddysgyblion ar sefydliad y swper; a bod y cyfryw win
llygredig yn bortread gweddus o'r gwaed dihalog a dywalltwyd er golclii
ymaith bechod y Jbyd, ac i fywhau a disychedu am dragwyddoldeb y rliai oedd
yn marw o syched. Dysgir ni ganddo Ef, “Holl air Duw sydd bur;" “Y nef a'r
ddaear a ant heibio, ond fy ngeiriau i nid ant heibio ddim;" “Ni
ddaethym i dori y gyfraith na'r proffwydi;" ac eto, Efe a dclywed, “Nac
edrych ar y gwin pan fyddo coch, pan ddangoso ei liw yn y cwpan;" Diar.
xxiii. 31. Yn enw Cristionogaeth, pa fodd y gallwn ufuddhau i'r gorcliymyn
hwn wrth yfed y gwin meddwol wrth fwrdd yr hwn sydd yn ei wahardd? Pa
gysondeb sydd mewn peth o'r fath? Pa hyd y gwatwarwn eiriau Duw, trwy eu
gwyrdroi er cefnogi arferion llygredig? Yn enw cysondeb, yn enw crefydd, yn
enw sancteiddrwydd yr Anfeidrol, paham, ie, paham yn yr oes oleu hon,
|
|
|
|
|
(delwedd E0489) (tudalen 080)
|
80 LLWYBRAU BYWYD.
na ddefnyddia holl eglwysi y saint wrth fwrdd en Harglwydd, “loyw-win, ie,
gloyvj winpuredig" ie, gwin nad ymddangoso lliw gwirf arno yn y cwpan
cysegredig? Ai am na ellir ei gael? Nage; canys y mae rhai eglwysi yn ei gael
yn loyw ac yn bur, fel ag y mae gwaelod y cwpan i'w weled trwyddo. Onid
ffrwyth pur y winwydden, o'r fath hyn heb lygrii, sydd weddus i gysgodi yn y
cwpan rinweddan clwyfol waed y Messiah? Oni cldylai fod digon o sel ac o allu
moesol yn eglwysi Duw i symud y rhwystrau sydd ar y ffordd i'r gwin hwn gael
ei ddarparu yn fanteisiol i'w ddefnyddio gan holl eglwysi'r gwledydd?” A hyn,
gan wybod yr amser, ei bod hi weithian yn bryd i ni ddeffroi o gysgu,"
&c. “Y nos a gerddodd yn mhell, a'r dydd a nesaodd," &c. Rhuf.
xiii. 11, 12,:
Am byny deffro, gwisg dy nerth
Yn awr, O forwyn Seion; Darf u y nos, a'r dydd a ddaeth
I weled dy elynioD: Fe'th esgusodwyd yn y nos
Am wyro mewn tywyllwch, I lwybrau gau arferion ffol,
Nes colli dy hawddgarwch.
Ond 'rawr, jy haul sydd uwch dy ben,
Rho heibio esgusodion, Rhaid ymryddhau yn gwbl oil
Oddiwrth dy ddrwg arferion; Glanhau dy wisg, a bod yn hardd,
Nes lloni yr angylion, Am fod yr hon oedd gynt yn frwnt,
Yn awr yn haeddu'r goron.
|
|
|
|
|
(delwedd E0490) (tudalen 081)
|
DETHOLION O'E CYLCHGRONAU. 81
Mae Ef a wnaeth dy ddewis di,
Ar ddeng mil yn rhagori - Santeiddrwydd yw ei wisg erioed,
Teilynga ei addoli; Darparu wnaeth ar fynydd Duw.
Wledd lawn o basgedigion, A gloyw-win i'r hwn a ddaw
I'w wydd mewn dillad gwynion,
Psvy gant eu gwa'dd i'r mynydd hwn.
Ar fore y briodas! Pob milwr dewr yn myddin Crist.
Orchfygo bethau adgas, Gan sathru ffrwythau'r cnawd i gyd,
A byw wrth ffrwythau'r ysbryd. Gant wledda ar y ddehau law,
Gan yfed gwin puredig.
Y CYMEY A'E CANMLAYYDDIAXT, 1876.
Pa beth a ddylai Cymry America wneyd yn y flwyddyn ganmlwyddol, teilwng i'w
groniclo i genedlaethau a ddaw? Dj-wedir nas gall y meddwl dynol fod yn
llonydd, ac oni roddir iddo waith da y gwna ddychymygu drygioni. Yn wyneb y
cyfryw ystyriaethau, traethaf fy syniadau mewn atebiad i'r gofyniad uchod. Y
mae yn wybyddus trwy holl wledydd gwareiddiedig y dclaear fod arbenigrwydd
neillduol ar y flwyddyn hon, mewn perthynas a'r Weriniaeth fawr Americanaidd:
(1.) Am ei bod y ganfed flwyddyn o'i bodolaeth. (2.) Am fod yr Arddangosfa
fawr i fod yn y ddinas he y cyhoeddwyd ei hannibyniaeth gan' mlynedd yn ol,
|
|
|
|
|
(delwedd E0491) (tudalen 082)
|
82 LLWYBRAU BYWYD .
yn enw iawnderau cyfartal pob dyn trwy ordeiniad Duw. (3.) Am y dyddordeb a
ddangosir at y pethau uchod gan wahanol genedloedd, am fod y Weriniaeth wedi
bod yn fath o ddinas noddfa i dlodion y gwledydd ar liyd y can' mlynedd sydd
yn terfynu. (4.) Gan fod pawb sydd yn gwerthfawrogi rliagoriaethau
cyfansoddiadol y Weriniaeth, yn ceisio dyfalu beth a allant bwy wneuthur y
flwyddyn lion er sicrhau dadblygiad bendithion y cyfryw ragoriaethau i'w
holynwyr am genedlaethau i ddyfod, onid priodol ynte, gofyn, pa beth a allwn
ni, Gymry America, wneuthur yn wyneb y ffeithiau crybwylledig? Diau fod i ni
ein rhagoriaethau a'n neillduolion teilwng i'w harddangos a'u hargymell i
genedloedd y byd. Un o'r cyfryw ydyw ein nodwedd eisteddfodol; ac y mae yn
wybyddus fod bwriad i gynal Eisteddfod Genedlaethol yn Philadelphia yn amser
yr Arddangosfa fawr; ond ofnwyf fod rhwystrau ar y ffordd a'i hatalia i fod
yn gyfryw ag a ddylai fod. Ond y mae cynllun yn fy meddwl a fyddai yn sicr
o'i gwneyd yn fwy o ogoniant cenedlaethol i ni nag unrhyw T Eisteddfod a gaf
wyd erioed, ond i ni ei fabwysiadn. Y mae yn ffaith ddiameuol, mai gogoniant
penaf y genedl Gymreig am y ganrif ddiweddaf, ydyw ei moesoldeb a'i chrefydd,
a hyny trwy ddylanwad nniongyrchol y Beibl, mewn canlyniad i lafur diilino yr
anfarwol Charles o'r Bala, yn benaf, i ddysgu y genedl i'w ddarllen, ar ol
llwyddo i sefydln y Gymdeithas Feiblaidd Frykanaidd a Thra-
|
|
|
|
|
(delwedd E0492) (tudalen 083)
|
DETHOLIOX O'R CYLCHGEONAU. 83
mor; ie, cydnabyddir gan haneswyr Seisonig mal eiriolaeth Charles yn Llundain
am Feiblau i dlodion ei genedl a esgorodd ar y drychfeddwl o sefydlu
Cymdeithas er rhoddi “Beibl i bawb o bobl y byd." Dyna ffaith gwerth i
ni ymffrostio ynddi.. a'i hargraffu ar dudalenau hanesol yr oesoedd.
Wei, yn awr, fy nghydgenedl, y mae Rhagluniaeth yn awgrymn i ni gyfleustra i
gymeryd y safle fwyaf anrliydeddus yn lianesiaeth y Weriniaeth Americanaidd.
Pa faint o Gymry sydd yn y Talaethau a all wneyd eu hunain yn aelodau am eu
hoes o'r Feibl Gymdeithas Americanaidd a Thramor, trwy gyfranu 130, a hyny
heb wneyd cam iV hamgylchiadau teuluol, yn yr Wyl Ganmlwyddol - onid oes
3350? Y mae yn sicr fod. Gwnelai hyny drwodd i $100,000. Pa beth a ddywedai y
genedl Americanaidd wrth weled swyddogion y Feibl Gymdeithas yn ein Heisteddf
od Ganmlwyddol yn derbyn can' mil o ddoleri, er anfon Gair y Bywyd i
breswylwyr yr anialwch? Pwy a wyr faint o dda a ddeilliai mewn canlyniad?
1. Trwy hyny delai y byd i wybod am ein perthynas genedlaethol a'r Gymdeithas
fwyaf ogoneddns a fedd y byd.
2. Gwnelem felly brofi ein hanwyldeb at y Llyfr a ddysgodd i ni ffordd
iachawclwriaerii, ag sydd yn cynwys yr un cyflawnder ar gyfer angenion yr
holl fyd.
3. Nid oes ond yr Hollwybodol a wyr faint wnelai y fath weithred er cyflymu y
gwaith o
|
|
|
|
|
(delwedd E0493) (tudalen 084)
|
84 LLWYBRAU BYWYD.
"lenwi y ddaear a gwybodaeth o'r Arglwydd." Ac yn wir, y mae y mae
rliyw gyfatebiaeth cysgodol yn hanes bywyd tad y Feibl Gymdeithas Frytanaidd a
Thramor, i sefyllfa bresenol y Gymdeithas Feiblaidd Americanaidd a Thramor.
Can' mlynedd i'r flwyddyn hon, pan oedd yr anfarwol Charles o'r Bala yn ddyn
ieuanc gobeithiol yn Mhrifysgol Rhydychain, er darparu ei hun ar gyfer y
gwaith oedd yn ei aros mewn Rhagluniaeth, darfyddodd ei arian, cymylwyd ei
obeithion, a phan ar ddychwelyd i Gymru mewn anobaith, gwahoddwyd ef gan
foneddwr haelionns i'w dy i giniawa, ac anrhegodd ef ag ugain punt er gorphen
cymwyso ei hun, er peri clywecl ei lais gan fawrion Lkindain, mewn
blynyddoedd i ddyfod, yn achos efengyleiddio y Pywysogaeth a'r byd, ac efe a
lwyddodd. Ac yn awr, pan y mae bron holl wledydd y byd yn sychedig am ddwfr y
bywyd, y mae y Feibl Gymdeithas Americanaidd a Thramor yn analluog i helaethu
meusydd ei llafur, o ddiffyg arian - yr oedd ei derbyniadan y flwyddyn o'r
blaen tua chan' mil o ddoleri yn llai na'r blynyddoedd blaenorol. A gawn ni,
fel Cymry, yn y cyfyngder presenol, fod yn ddechreu cyfnod o lwyddiant
anghydmarol yn hanes y cyfryw? U Y cynauaf yn ddiau sydd fawr." “Ac y
mae y meusydd yn wynion i'r cynauaf."
4. Fe allai y gwnelai ein hesiampl gymell y genedl Americanaidd yn en
blwyddyn ganmlwyddol i ystyried y gwirionedd, fod gwir lwyddiant a phar-
|
|
|
|
|
(delwedd E0494) (tudalen 085)
|
DETHOLION O'R CYLCHGEONAU. 85
had eu gweriniaeth yn yniddibynu yn benaf ar y gefnogaeth a roddant i Air
Duw, er dysgu eu plant mewn nioesau a chrefydd, ac y gwna eu cefnogaeth
arianol i'w Beibl Gymdeithasau gynyddu ar eu canfed, canys y maent hwy a
ninau yr un nior ddyledus i'r Beibl am ein bendithion cynideithasol a
chrefyddol. Beth pe ychwanegent at eu cefnogaeth i'r Feibl Gymdeithas yr
arian a wariant yn flynyddol ar ffugchwedlau twyllodrus, heb son am y
miliynau ychwanegol a werir ar foethau diangenrhaid eraill.
5. Byddai certificates aelodaeth o'r Feibl Gymdeithas ar barwydydd miloedd o
deuluoedd Cymreig trwy y wlad yn ffynonell o lawenydd a mwynhad i'w
perchenogion am eu hoes, ac yn foddion i blanu ysbryd haelioni a sel yn eu
plant dros ledaeniad y Beibl a'i egwyddorion dros y byd.
Fy nghyfeillion trwy y Talaethau, a gaiff fy sylwadau eich sylw dyladwy? Onid
oes miloedd o honoch a all wneyd hyn, pe yr ewyllysiech? Gwnawn, ynte, ac ni
bydd byth yn achos edifeirwch, ond bydd "megys dyrnaid o yd ar ben y
mynyddoedd, yn ysgwyd fel Libanus," ac yn fwyd i'r rhai newynog, “fel y
caffo y rhai sydd yn hau a'r rhai sydd yn medi gydlawenychu yn nghyd."
Yr wyf fi yn bwriadu gwneyd fy rhan, ond nid wyf am fod yn unig yn y peth
hwn, ond yn mhlith y miloedd. Pwy a wna eilio fy nghynygiad yn yr un ysbryd?
canys nid yw $30 mewn arian yn deilwng i'w gyf erbynu am fynyd awr a'r
aberthau sydd
|
|
|
|
|
(delwedd E0495) (tudalen 086)
|
86 LLWYBRAU BYWYD.
wedi bod drosom ni. "Yr hwn a fedr wnentlmr daioni ac nid yw yn ei
wneuthur, pechod ydyw iddo." “Yn hyn y gogoneddir fy Nhad, ar ddwyn o
honoch ffrwyth lawer." Onicl oes aclios?
GOECHEST YE AIL GANEIF.
Pa beth fydd gorcliestwaith y Talaethau Unedig yn yr ail ganrif? Y mae yn
wirionedd sicr fod dybenion neillduol yn fwriadedig i bob creadur o eiddo
Duw, ac y mae yn wirionedd 11a wn mor sicr mai wrth gyflawni dyben eu
bodolaeth yr amlygant fwyaf o'u gogoniant. Hefyd y mae yn wirionedd profadwy,
fod cyflawni dyledswyddau yn cenodlu dedwyddwch a bendithion gwobrwyedig, ac
o'r tu arall, fod esgeulusdod ac anufudd-dod yn cenedlu annedwyddwch a
melldithion hunan ddinystriol. Onid ydyw y gosodiadau nchod wedi eu gwirio yn
lianes y ganrif gyntaf o fodolaeth y Weriniaeth Americanaidd? Can' mlynedd yn
ol, ni allesid yn briodol ei galw yn genedl, ond trwy ei hymdrech. egniol yn
llwybrau dyledswydd oddiar hyny hyd y dydd hwn, y mae wedi esgyn o fod yn
ychydig diriogaethan gorthrymedig, yn agos i 50 o Dalaethau a Thiriogaethau
cyfoethog; o fod ond 4,000,000 o dlodion a chaethion, i fod yn 40,000,000 o
ddinasyddion rliyddfreiniol; o fod yn ddinod, i fod yn ogoneddus yn mhlith
mawrion lywodraethau y ddaear.
|
|
|
|
|
(delwedd E0496) (tudalen 087)
|
DETHOLION o'e CYLCHGRONAU. 87
Yn ei chanrif gyntaf, bu ei llwyddiant a'i chynydd yn rhyfeddol; gweithiodd
yn rhagorol. (1.) Rhyddhaodd ei hun o law gorthrwm. (2.) Sefydlodd iddi ei
hun lywodraeth ddaionus egwyddorion cyfiawn a rhyddfrydol Cristionogaeth.
(3.) Llwyddianus wrthsafodd bob peryglon allanol. (4c.) Rhyddhaodd 4,000,000
o gaethion o'i mynwes ei hun. Yn wyneb y ffeithiau hyn, onid priodol gofyn,
Beth am dy ddyfodol di, yr hon a esgynaist i'th uchder presenol mewn amser
mor fyr? A oes berygl yn awr i ti gyweirio dy wely yn anamserol, ac yn dy
gwsg dreiglo dros y clogwyn i ddinystr cenedlaethol? A oes berygl i ti
ddywedyd "" Gadarnheais fy ngorseddfa rhwng y moroedd, cyfoethog
wyf, gorphwysaf bellach, bwytaf ac yfaf, a byddaf lawen, canys y mae genyf
ddigon o dda am genedlaethau lawer," ac mewn canlyniad, i ti loddesta a
meddwi i gwsg tragwyddol, heb ddihuno mwy? A oes berygl i ti ymddyrchafu mewn
balchder ac ynfydrwydd i offrymu dy harddwch a'th aierth i dduw rhyfel, ac yn
ebrwydd golli dy degwch, megys y cenedloedd a ddifodwyd trwy arfau xhyf el? A
oes berygl i ti eto wyro oddiwrth dy egwyddorion sylfaenol at yr hen
egwyddorion anifeilaidd a threisiol o ymddwyn at y gwan a'r tlawd fel pe
baent annheilwng o gydnabyddiaeth uwch nag anmharch diystyrllyd mewn caledi
ac angen? A oes berygl i ti yn dy gyflymdra presenol dybied ei bod yn gyfiawn
i'r mwyafrif gwladol wneyd a iynont a'r lleiafrif? A oes berygl i
ddinasyddion
|
|
|
|
|
(delwedd E0497) (tudalen 088)
|
88 LLWYBRAU BYWYD.
gwerinol anghofio mai prif cldyben llywodraeth neillduol ddylai fod amddiffjn
y gwan, a chymedroli y cryf? A oes berygl i'r dinasyddion Americanaidd
ymddiried cymeriad y genedl yn ormodol i'r galluoedd cyfreithiol? A oes
obaith i'r genedl ymddyrchafu cymaint yn ei hail ganrif ag a esgynodd yn y
gyntaf? A ydy w hyny yn bosibl? Am fod hyny yn ddyledswydd, ac yn addaw elw
mawr yn wobr, byclded i bob dinesydd ymofyn am y gwasanaeth a all ef wneyd er
hes ei wlad; felly, fel dinesydd ymofyngar, gofynaf eto, Pa beth a fydd
gorchestwaith yr Unol Dalaethau yn ei hail ganrif?
Nid wyf am fod yn fwy o broffwyd na cheisio canlyn gweithrediadan achosion y
gorphenol i'w heffeithian tebygol yn y dyfodol, a hyny yn gydnnol ag
awgrymiadan prophwydoliaethol y Beibl; er hyny anturiaf i geisio ateb y
gofyniad nchod. Y mae arwyddion yr amseran yn awgrymu i mi mai y fasnach
feddwol ddylai fod maes yr ymdrech f awr nesaf; ac y mae llawer o
debygolrwydd fod y genedl yn darparu ar gyfer ymosod ar y gelyn ofnadwy hwn,
ag sydd yn cyflym yfed gwaed ei chalon; ac yn wir, pa ryfedd ei bod yn
darparu i'r ymdrechfa, gan fod ei bywyd yn y fath berygl. A all y meddwl
ystyriol edrych ar werth arglwyddiaethol, ac effeithiau swynol y fasnach
feddwol, heb lwfrhau a dywedyd nid oes obaith? Ond ffydd a all symnd
mynyddoedd; ac wele fynyddoedd cedyrn yn herio perchenogion ffydd yr Unol
Dal-
|
|
|
|
|
(delwedd E0498) (tudalen 089)
|
DETHOLION O'e CYLCHGROXAU. 89
aethau. Yn ol ystadegau y Llywodraeth am 1870, gwariwyd gan ddinasyddion y
Weriniaeth ar ddiodydd meddwol, $1,000,000,000, neu $40 ar gyfer pob dyn,
dynes a plilentyn o fewn terfynau y wlad. Dyna fwy o arian nag a wariwyd gan
y genedl yn yr un flwyddyn am angenrheidiaii mewn bwyd a dillad; ond y mae y
trneni personol a chymdeithasol a achoswyd gan y fath afon ddinystriol yn
anamgyffredadwy.
Dylid ymladd a'r fasnach feddwol, er ei difodi o'r tir. Y mae liyny o bwys
annhraethol, gan fod y gelyn mor nerthol, canys y mae mil o wyr yn gweithredu
wrth gynllun da, yn fwy effeithiol na deng mil afreolus mewn rhyfel. Ac yn yr
ymgyrch hAvn, y mae yn angenrlieidiol parcliu lioll bawlian rhyfel, yn ol
egwyddorion gwareiddiad. Er mwyn gweled y pwysigrwydd o liyn, meddyliwn fod
awdnrdodau dinas fawr yn awdnrdodi dyn i adeiladn adeilad yn nglianol y
ddinas er cyflensterau y cyhoedd, ac ar ol i'r dyn wario ei lioll eiddo er
gwneyd yr adeilad yn fawr ac ucliel, ac wedi liyny i'r awdnrdodau ddeall fod
yr adeilad yn cael ei gamddefnyddio, ac er gwneyd terfyn buan ar liyny, gosod
timell o bylor dan yr adeilad a'i chwythu i fyny, a thrwy liyny ladd miloedd
o bobl, a gwerth miliynaii o eiddo dinesig! Oni buasai yn fwy dynol a diogel,
yn rliatach ac anrliydeddusach, i'r ddinas dynu yr adeilad i lawr gareg ar ol
careg, a Haw ddynol? Cyffelyb i'r gydmariaeth uchod ydyw perthynas y fasnach
feddwol a'r wladwr7
|
|
|
|
|
(delwedd E0499) (tudalen 090)
|
90 LLWYBBAU BYWYD.
iaeth yn gyffredinol: gwneyd cyfraith i awdurdodi gwerthn diodydd meddwol ar
gais y dinasyddion; ac yn awr y mae yn argylioeddiad cyffredinol fod y
fasnach yn ddrwg. Ac yn awr yr anhawsdra yw, ei difodi yn gyfreithiol ac
anrhydeddus tuag at bob hawliau dinasyddol, heb gynyrfu gwrthdarawiad
peryglus.
Y mae dwy ffordd anrhydeddus, dybygwyf fi, i sychu yr afon feddwol a
brwmstanaidd: Y gyntaf yw y berffaith a'r ddiameuol, ac y mae yn cael ei
chynwys mewn brawddeg fechan pedwar gair, sef, c Pawb i beidio yfed:' ond gan
fod swynion y fasnach feddwol yn gwneyd yr uchod yn anmhosibl, goreu oil po
gyntaf i fabwysiadu yr ail ffordd, sef, Argyhoeddi y dinasyddion i anfon
cynrychiolwyr i'r Congress i basio Gwelliant Cyfansoddiadol, i sychu y
fasnach feddwol yn mhen amser penodol ar ol ei gadarnhau gan y Talaethau yn
ol y Cyfansoddiad; a rhodder amser anrhydeddus i'r rhai sydd yn interested yn
y fasnach i ddirwyn i fyny, dyweder 10 neu 20 mlynedcL Oni ellid gorphen y
gwaith mawr hwn heb fod yn golled i neb, ond yn enill i bawb, ac yn goron
dragwyddol ar ben y "Weriniaeth, a hyny cyn y flwyddyn gyntaf o'r
ugeinfed ganrif o oes Iachawdwr y byd?j ^Ond os na ellir addfedu y genedl i'r
fath ddiwygiad mewn amser mor fyr, byddai ei orphen erbyn y ddauganfed
flwyddyn o oes y "Weriniaeth yn weithred 11awer mwy gogoneddus nag
unrhyw weithred a wnaed gan unrhyw genedl er creadigaeth y byd.
|
|
|
|
|
(delwedd E0500) (tudalen 091)
|
DETHOLIOX O'E CYLCHGRONAU. 91
Y mae y fasnach feddwol yn twj o warth, ac yn fwy peryglus i'r Werinia'eth
nag a fu y gaethfasnach negroaidd erioed: a clian fod canoedd o filoedd o'i
dinasyddion mewn caethiwed nrwy gwaradwyddus ac ofnadwy nag y bu y negro
ynddo erioed, onid ydyw gwaed lladdedigion y ddraig feddwol yn jfgalw arnom i
yniwregysu i'r ymdreclifa, er mwyn bywyd a dedwyddwch y cenedlaethan a ddaw?
Ac onid yw yn eglur, }ti ngolenni y ffeithiau crybwylledig, y gellir trwy
ffyddlondeb a doethineb, ryddhau miliynau o gaethion, a miloedd o filoedd
rliag niyned yn gaethion i gaethiwed tragwyddol, a liyny heb golli yr un
bywyd yn yr ymdreclifa?
Weriniaeth, ti redaist yn dda,
A rhedeg fu yn fuddiol i ti, Heb hyny diffygiai dy nerth,
Cyn gweled dy rwymau yn rhydd; Yn awr mae dy wobr yn fawr,
Mewn llwyddiant, a chyfoeth, a bri, Dros foroedd a gwledydd y mae
Caniadau o f oliant i ti.
Mae'th gareg sylfaenol yn fawr,
A chywir ei naddiad yn wir, A'i defnydd o farmor di-ail,
All bara hyd ddiwedd y byd; A'i pliwys ar gadernid y graig,
A heria ryf erthwy y mor, Sylfaenaisfc dy deml dros byth,
Ond mawredd y gwaith sydd yn ol.
Gwregysa dy lwynau yn awr, A gweithia tra pery dy ddydd;
|
|
|
|
|
(delwedd E0501) (tudalen 092)
|
92 LLWYBEAU BYWYD.
Ac yna cei wobr sydd fwy,
A theilwng o broffes dy ffydd:
Gwna weithio yn deilwng a doeth 'Ddwyn heddwch a mwy o fwynhad,
Ar ol i'r gelynion i gyd,
Orwedd o dan wadnau dy draed.
Gwrthsefaist elynion yn lew,
Ymleddaist nes enill y dydd, Ti doraist gadwynau o bres
Er cael y ddynoliaeth yn rhydd; Gelynion sydd eto yn ol,
Sydd gedyrn, a chyfrwys mewn brad? Y fasnach ddu feddwol sydd un,
A'i dwylaw sydd gyflawn o waed,
* Ie, gwaed rhai a fegaist yn gu,
Mae'n yfed bob dydd yn dy wydd, Dy degwch, dy harddwch, dy nerth,
A'th fywyd mae'n geisio bob pryd; Ai marw mewn dirmyg a gwarth,
A hyny ar ganol ei ddydd, Fydd tynged y wlad sydd yn awr
Yr harddaf o wledydd y byd?
BREUDDWYD HYNOD, A 5 I DDEONGLIAD.
Tea yr oeddwn yn myfyrio, syrthiodd trwmgwsg arnaf, a breuddwydiais fy mod yn
eistedd ar lechwedd mynydd iichel, yr hwn oedd yn esgyn uwch y cymylau. O fy
mlaen, ar y tu dwyreiniol i'r mynydd, yr oedd yr olygfa ardderchocaf a welais
erioed, sef gwlad eang a chyfoethog o bob trysorau. O! mor ogoneddus oedd y
weledigaeth; yr haul yn ymgodi ac u yn ymlawenhau fel cawr i redeg
|
|
|
|
|
(delwedd E0502) (tudalen 093)
|
DETHOLION O'r CYLCHGRONAU. 93
gyrfa," heb yr un cwmwl i guddio ei wyneb oddiwrth breswylwyr y fro: ac o'm
hamgylch yr oedd y goedwig yn adsain gan beroriaeth amiywiol yr adar. Ar y
meusydd meillionog o'm blaen yr oedd miloedd o ddefaid yn pori ac wyn yn
ehware, cefiylau yn prancio ac ebolion yn carlamu, a pliob rhyw o anifeiliaid
dofion heb rifedi dros y gwastadedd: canoedd o balasau a bwthynod heirdd yn
cael eu hamgylchynu a gerddi gwrteithiedig a pherlianau blodenog: boneddigion
a boneddigesan yn cerdded y rhodfeydd, bechgyn a genethod yn chware eu
campiau diniwed heb yr un gelyn yn eu haflonyddu. Tra yr oeddwn yn rhyfeddu
gogoniant yr olygfa, ac yn sibrwd y brawddegau canlynol:
" O! na allwn i bwrcasu Rban o'r fro i'w cLyfaneddu, Fel y gallwn
lawenychu Ganddynt liwy sy'n etifeddu,"
cyffyrddodd gwr a fy ysgwydd o'm tu ol, gan fy
nghyfarch fel hyn: "Nac ofna, heddychol yw fy nyfodiad; nis gelli
feddianu yn y gymydogaeth hon, tyred gyda mi i gopa'r mynydd hwn, ac mi a
cldangosaf i ti etifeddiaeth rydd." Ffwrdd a ni, law yn llaw, i fyny i'r
graig serth; ac ar ol llawer o ymdrech', cyraeddasom ei chopa. Ac os oedd yr
olygfa flaenorol yn ardderchog, yr oedd yr ail yn fwy mawreddog. Yr oedd
miloedd o filltiroedd yn ganfyddadwy, ugeiniau o ddinasoedd yn wasgaredig
trwy y wlad, a'u tyrau ardderchog yn ad-
|
|
|
|
|
(delwedd E0503) (tudalen 094)
|
94 LLWYBKAU BYWYD.
lewyrchu dysgleirdeb yr haul; ond yn y canol, yr harddaf, y fwyaf, a'r
ogoneddusaf o'r oil, sef prif ddinas y wlad, yn cael ei hamgylchu gan furi.au
cedyrn a thyrau dirifedi, y banerau gwynion yn cusanu yr awelon, a'r gwladwyr
yn dylifo trwy ei ffyrdd godidog, rhai ar draed ac eraill ar feirch, a llawer
mewn cerbydau; ac yn ddisymwth gwelwn faner fawr yn cael ei chario trwy brif
borth y ddinas, a byddin gref dan arfau yn canlyn ar feirch gwynion; a hwy a
aethant yn nghyf eiriad yr anialwch, gan ymranu, rhai i'r gogledd a rhai i'r
clehau a mi a droais fy wyneb i'r gorllewin i weled beth oedd yno. Mor oedd
yno; a rhwng y mynydd a'r mor yr oedd gwersyllfa yn 11a wn bywyd, a chyngor
rhyfel yn eistedd ar dy wod y mor; ond pallodd fy llygaid, a syrthiais i
gysgu wrth draed fy arweinydd, a breuddwydiais fod yr haul yn cuddio ei
wyneb, y mellt yn gwau, a'r taranau yn rhuo, a'r gwlaw yn ymdywallt ar y
ddaear. Deffrodd fy nghydymaith fi yn nghanol y rhyferthwy. Ac fel y
breuddwydiais, ac fel yr oeddwn yn ofni yn ymyl y gwr, tawelodd y storm,
cliriodd y cymylau islaw, a chefais olwg 'tra gwahanol ar y baradw r ys gynt:
y meusydd hefyd yn ddiffaethwch, a'r gerddi yn sathrfa creaduriaid gwylltion,
heb yr un bod dynol yn weladwy; ac yr oedd pob ty wedi ei droi wyneb i waered
ac yn llawn o ddwfr; ond yr oedd yr anialwch'yn awr yn ddoldir ac yn llawn o
breswylwyr. Ar ol i mi ddeffroi o gwsg, a gweled y f ath olygfa chwyldroadol
ar yr holl diriogaethau a welais cyn
|
|
|
|
|
(delwedd E0504) (tudalen 095)
|
DETHOLIOX O'R CYLCHGRONAU. 95
cysgii, mi a ofynais i'm harweinydd mewn syndod, Beth yw ystyr hyn oil? “Nid
yw yr oil a welaist ond megys un drem ar ysgogiadau y byd moesol yn y
'dyddiau diweddaf.' Yr olygfa ogoneddus a welaist gyntaf islaw i ti, oedd yr
TJnol Dalaethau yn eu gogoniant; yr anialdiroedd a'u cylcliynent oeddynt
wledydd heb eu gwareiddio." Yna gofynais, beth oedd y f aner fawr liono
a gariwyd allan trwy borth penaf y ddinas odidog, yn cael ei clianlyn gan y
fyddin liono? “Y faner a welaist, Baner Bliyddid yr Efengyl ydoedd, a'r rhai
oedd yn ei chanlyn oeddynt ei gwasanaethwyr ffyddlonaf, yn myned allan i
wareiddio'r byd." Gofynais iddo dracliefn, Paliam y gwna ftyddloniaid y
tir wynebu ar yr anialwch? "Am eu bod yn gwybod fod eu Brenin yn
ewyllysio gwneuthur yr ' anialwch yn ddol-dir'; ac yn awr y maent yn gwybod
fod y tir yna yn gorphwys mewn diogelwch, tra byddo y dinasyddion ar eu
gwyliadwriaeth, ac fe'u delir hwy yn gyfrifol am ogoniant eu gwlad."
Beth oedd amcan y fyddin oedd o'r tu ol i ni, ac i ba deyrnas y perthynai?
“0, Tywysog llywodraeth yr awyr a'i ganlynwyr oeddjTit; ac yr oedd ef newydd
oi^hen un o'i areithiau grymusaf a draddododd erioed i'w ffyddloniaid, fel y
canlyn: i 0, chwi dywysogion a dyngarwyr, yr ydych wedi bod yn ffyddlawn i mi
bob amser; chwi a wyddoch mai yn yr Unol Dalaethau y mae ein gelynion penaf
yn bresenol, oblegid y mae yn agos pob gwlad arall at fy ewyllys, ac oni bydd
i ni lwyddo yn ein
|
|
|
|
|
(delwedd E0505) (tudalen 096)
|
96 LLWYBRAU BYWYD.
hymgyrch lrvvn, y mae arnaf ofn y gwna eu goleuni ymlid ein hegwyddorion
oddiar wyneb y ddaear, ac y bydd yn rhaid i ninau fyned dros y dibyn i'r
mor; ond yn aivr, na ddigalonwch, a mi a'u gosodaf yn watwargerdd i'r lioll
genedloedd. Y mae yn gofus genych i mi er's chwe' mil o flynyddoedd yn ol,
ddymcliwelyd y ddynoliaeth oddiar ei safie ddyrchafedig, trwy gydweithrediad
y wraig gyntaf, Efa; ac yn awr, yr wyf yn dra sicr y dymchwelaf y wlad lion
a'i gwyneb i waered trwy yr mi cynllim eto, sef cydweithrediad y rliyw deg;
ac y mae dwy fantais genyf i gyraedd yr amcan, fel y gwyddoch, sef yn gyntaf,
am fod cymaint yn y wlad lion yn rlioddi parch duwiau i'w gwragedd - y maent
yn ei cliyfrif yn ddarostyngiad ar y gwragedd gyffwrdd ag un math o waith ond
a fyddo yn fwynhad iddynt; gwaherddir iddynt gyffwrdd ag esgiclian wedi bod
yn y baw rhag eu halogi, na chyrchu dwfr rhag i neb eu gweled, na chyrchu un
math o fwydydd i'r tai, na gosod y nodwydd i gyffwrdd a hen ddilledyn, etc.;
ond gwaith y gwyr cyn myned at, ac ar ol dychwelyd ocldiwrth eu gorchwylion,
yw pethau o'r fath; a bod gwisgo dillacl newyddion, ac esgidiau wedi eu
glanhau, ac yfed dwfr pan y byddo syched, a bwyta bwyd yn ol eu chwaeth, a
llywoclraethu eutai wrth eu hewyllys/ac ymweled a'u cyfeillesau, etc., yn
gweddu yn Avell i'r gwragedd! Ni chawn yr un gwrthwynebiad oddiwrth y dosbarth
yna, beth bynag.
" £ Yr ail fantais sydd genyf i orchfygu yw, fod
|
|
|
|
|
(delwedd E0506) (tudalen 097)
|
DETHOLION o'e CYLCHGEOXAU. 97
y dinasyddion yn feddwon ar ryddid, fei y galwant ef; ac yn awr, troched pob un
ei wisg yn y tanau gwynion yna, ac awn allan dros y wlad yn enw plant y
goleuni, gan gyhoeddi rhyddid, rliyddid i bell ac i agos - y negro a
ryddhawyd tra mae eich gwragedd yn gaethion - rhyddhewch y creaduriaid
prydferthaf a fedd y greadigaeth! Ac ar ol gorchfygu hyd y Ddeddfwneutkurfa,
yna rliodder gorchymyn yn ol ewyllys niwyafrif o'r dinasyddion, ar fod i bob
ty trwy y wlad i gael ei osod a'i wyneb i waered ar y nos Sadwrn canlynol, am
y rlieswm eu bod yn rliy wan i ddal yr ystorni ddysgwyliedig, heb osod y to
yn fflat ar y 11a wr. Ac yna bore dranoeth, cawn wledd ar eu gweddillion, os
llwyddwn i'w twyllo hyd hyny, fe fydd y storm yn sicr, tra y byddant yn cysgu
yn eu tai diamddiffyn gyda'r meddwon.'
"Ac yn awr, ti weli ei fod wedi llwyddo yn ei amcan melldigedig, ac yn
gorfoleddu yn y fath fuddugoliaeth," medd fy arweinydd. Yna dywedais
wrthOj nad oeddwn yn meddwl fod neb ond fy liunan yn America wedi breuddwydio
am y fath bethau; ac mai ynfydrwydd fyddai dweyd y weledioaeth i neb, rhag
cael fy llabvddio am y fath
lol, etc.
Yntau a ddywedodd wrthyf, “Y mae yn rhaid i ti gylioeddi y perygl i'th
frodyr, o herwydd y mae yr ysbryd yn gweithio yn llwyddianus: dywed wrth bawb
am brofi yr holl ysbrydion, ai o Dduw y maent? Ie, profer dy freuddwyd yn ngwyneb
|
|
|
|
|
(delwedd E0507) (tudalen 098)
|
98 LLWYBRAU BYWYD.
rheswm ac Ysgrythyr, o herwydd can sicred a'th fod wedi brenddwydio, os
rlioddir yr etholfraint i'r gwragedd, fe dclaw yr oil i ben; ac ni fynegwyd
mo'r haner am y chwyldroad hwn - amser yn unig all ei ddadblygu yn
gyflawn." Yna gofynais iddo i bwy y perthynai ef, rliag fy mod inan yn
cael fy nhwyllo. “Nid oes a fynot a liyny; profaf yr liyn a ddywedais, a dos
i'th ffordd."
PAHAM Y DYLID BOD YN FWY GOFALUS O BLANT NAG O'E TBYSORAU PENAF.
I. - Y mae fod Dnw yn gwneyd hyny, yn profi y dylai pawb wneyd yr un modd.
(2.) Am eu bod yn fodau tyner a hawdd en niweidio. (3.) Am en bod i'w
hyfforddi. (4) Am mai yr hyn a ddysgant pan yn ieuanc fydd yn en llywodraethn
trwy en hoes. (5.) Am mai plant yr oes lion fydd yn arwain yr oes nesaf. (6.)
Am mai yr hyn a ddysgir iddynt, ac a arferir ganddynt, a roddant hwythan i'r
oes a cldaw ar en hoi. (7.) Am fod llawer o waith yn en haros, ac nas gallant
ei wneycl heb en cymwyso ato pan yn ienanc. (8.) Am mai trwy y plant y
sicrheir cysnron a gobeithion dyfodol y byd. (9.) Am en bod hwy i barhan, tra
y mae trysoran y byd i ddarfod. (10.) Am y bydd yr had a hanir yn meddylian y
plant, yn cael en medi byth mewn gwae nen wynfyd yn y byd arall.
II. - Y mae y ffaith fod Dnw yn gwneyd felly, yn
|
|
|
|
|
(delwedd E0508) (tudalen 099)
|
DETHOLIOX O'R CYLCHGRONAU. 99
profi y dylai dynioB wneuthur yr un model. Ac yn awr, gadawer i ni weled a
ellir profi fod Duw yn fwy gofalus am blant nag am drysoran y ddaear. Wei, y
mae y Beibl yn ein dysgn na wnaeth yr Hollalluog, pan aeth i greu y ddaear
a'r mor, goleuni a gwres, llysiau a blodau, mwnau a pherlaru anifeiliaid ac
eliediaid, yn eu lioll liarddwch, ond dywedyd "Bydded," ac felly y
bu. Ond nid felly y mae yr un Llyfr yn ein dysgn am y sylw a'r gofal sydd gan
yr Arghvydd am blant. Ond am na chaniata ein terfynau i ni fod yn fanwl,
nodwn yn unig hanes Samson: Cawn yn yr hanes liwnw, fod "yr Hwn sydd yn
trigo yn y golenni fel nas gellir dyfod ato," oddiar ei orsedd uchel, yn
gorcliymyn i angel fyned ar daith bell, heibio i'r lianl a'r ser, i ryw
fwthyn dinod ar wyneb ein daear ni, at wraig dlawd, i liysbysn iddi y bnasai
iddi esgor ar fab, ac i'w chyfarwyddo pa fodd iddi ymddwyn rhag ei niweidio.
Yr oedd yn rliaid iddi gadw ei hnn yn lan? a llwyr-ymwrthod oddiwrth bob math
o ddiodydd meddwol, hyd yn nod ftrwyth y winwydden yn ei ansawdd bnraf; ac yr
ydym yn cael i'r angel daln ail-ymweliad a'r wraig a'i phriocl, er rhoi
iddynt gyfarwyddiadau neillduol i iawn-fagii y bacligen oedd ar ymddangos.
Darllener Llyfr y Barnwyr, o'r drydedd benod ar ddeg hyd yr unfed ar bymtheg,
er gweled y fath ofal oedd gan yr Arglwydd am Samson nes y daeth i oedran
gwr, yn nghyda'r gwaith anghydmarol a wnaeth mewn canlyniad, <tc. Ond er
yr holl ofal a fu am dano, o'i
|
|
|
|
|
(delwedd E0509) (tudalen 100)
|
100 LLWYBRAU BYWYD.
genedliacl i fyny, gan Nefoedd a daear, cawn mai prin y daeth yn gyniwys, er
y cyfan, at y gwaith oedd gan Dduw ar ei gyfer.
III. - Am en bod yn fodan tyner a liawdd eiiniw
eidio. Ymddengys fod holl wrthrychau'r gread
igaeth, yn eu dechrenad, yn dyner ac egwan, ac yn
agored i dderbyn argraffiadau oddiwrth unrhyw
beth a'u cyffyrddo; ac ymddengys fod dyn yn ei
febyd yn fwy felly na'r mwyafrif o honynt. Nis
gall y baban fwyta ac yfed o liono ei Iran; and
y mae yn rhaid i eraill ei feithrin trwy ei
borthi 3 ei ddyfrhau, a'i ddilladn, onide bnan y bydd
efe farw. Ac er gweinyddu arno angenrheicliau
bywyd, onis gwneir liyny yn iawn, gyda gofal a
cliysondeb, andwyir ei gyfansoddiad corfforol a
meddyliol; aiiffiirfir liarddwch a plirydferthwch ei
aelodau a'i synwyrau corfforol; a gwanheir a thy
wyllir cyneddfau ei enaid, fel ag y bydd ei fodol
aeth ar liyd ei oes yn boen a blinder, trallod, a
thrueni iddo ei liun, ac yn faich a melldith i gym
deithas. Ond os iawn feithrinir ef, trwy ofal a
doetkineb, bydd prydferthwch ei gorff yn liardd,
ei sirioldeb yn adfywiol, ei lais yn gerddgar, ei
ysgogiadau yn heinif, a'i holl alluoedd yn rliagor
ol; a bydd ei bresenoldeb a'i ddefnj^ddioldeb yn y
byd yn elw a bendith, ac yn adlewyrchn gogoniant
ei Greawdwr. Gan hyny, oni ddylai y gofal penaf
fod am y trysorau penaf?” "Wele, plant ydynt
etifeddiaeth yr Arglwydd; ei wobr ef yw ffrwyth
y OToth."
|
|
|
|
|
(delwedd E0510) (tudalen 101)
|
DETHOLION o'r CYLCHGROXAU. 101
IV. - Am en bod i'w hyfforddi raewn nioesgarwch cymdeithasol, mewn gwybodaeth
gyffredinol, ac yn benaf til noethineb y byd ysbrydol. Yniddengys i mi mai y
ddyledswydd bwysicaf, a'r rhagorfraint werthfawroeaf a roddwyd i ddynion,
ydyw. iawn hyfforddi plant eu hoes yn nihob doethineb. Canys yn y He cyntaf,
y mae meddwl plentyn fel carden yr arluniwr^ yn derbyn argraffiadau oddiwrth
bob gwrthrych a ymddangoso o'i flaen. Neu y mae yn gyffeiyb i ystafell eang,
a'r enaid preswyliedig yn derbyn i mewn bob peth a gynygir wrth ddrysau yr
ystafell, gan en lleoli yn ansymudol yn y meddwl. Eto, y mae fel Hong y
marsiandwr, yn cael ei llwytho am y waith gyntaf a darpariaethau at wasanaeth
ei pherchenog, yr hwn a fydd ar ei bwrdd yn fuan, yn cychwyn morwriaeth
bywyd, gan wynebn y stormydd a'r tonau cynyrfus, i geisio gwlad i gartrefu yn
dragwyddol; ac y mae yn sicr y bydd cysuron a diogelwch y daith, yn nghyda
chyraedd gwlad a chartref dymnnol yn y diwedd yn yinddibynu yn benaf ar werth
a chymwysder y darpariaethau cychwynoL Ond y gwir yw, y mae holl
gydmariaethau y byd darfodedig yn rhy ddiffygiol i ddangos dylanwad ac
effeithiau addysg ac esiampl foreuol ar feddwl creadnr anfarwol. T mae he i
ofni fod plant yn cael eu hesgeuhiso yn eu babandod a'u hieuenctid, trwy ryw
hen syniadau cyfeiliornus am gymwysder plant i dderbyn addysg forenol.
Ymddengys i mi fod plant yn dysgu llawer cyn
|
|
|
|
|
(delwedd E0511) (tudalen 102)
|
102 LLWYBRAU BYWYD.
bod eu rhieni yn cydnabod hyny, nac yn ystyried fod eu hymddygiadau hwy eu hunain,
pa un ai da ai drwg fyddont, yn cael en eymeryd i mewn i feddyliau, fel
esiamplan iddynt hwy i'w hefelychu. Fel liyn y mae sylfeini gwybodaeth ac
arferion bywyd yn cael en gosod yn meddylian y plant yn annile&dwy, yn ol
yr liyn a welant ac a glywant. Felly y mae o'r pwys mwyaf i ymddwyn yn iawn
bob amser yn mhresenoldeb y cyfryw, gan roddi iddynt esiampl ac addysg dda. A
dylid cofio bob amser, fod ymddygiadan yn cael niwy o le yn meddyliau plant
na gwersi trwy eiriau, ac y maent yn eu deall yn foreuach; ycliydig iawn a
ddysgir i blentyn trwy eirian yn y flwyddyn gyntaf o'i oes r , ond f e allai
ei fod yn dysgu mwy trwy gyfrwng y llygad yn y flwyddyn liono nag mewn nn
flwyddyn ddylynol. Symuder canwyll o flaen llygad plentyn wythnos oed, a
gwelir ei fod eisoes yn dechreu mwynhau ac athronyddu y byd allanol; ac nid
hir y bydd cyn deall iaith gwen y fam, a gwg y tad. Onid yw y plentyn yn
dysgu canoedd o wersi sylfaenol gwybodaeth. yn yr adeg fore hon o'i oes? - am
gariad a chas; am diriondeb a gwg; am ffurfiau, a lluniau, a lliwiau; am
brydferthwch, harddwch, a holl amrywiaeth y byd o'i gwmpas; ac yn wir, nid
hollol afresymol tybied ei fod, o ran ei fyfyrdodau, yn dechreu cymdeithasu a
bodau anweledig y byd ysbrydol; canys i'r byd hwnw y crewyd ef yn benaf, ac
yno, ar hyd meusydd gogoneddus y byd hwnw y bwriadodd y Creawdwr
|
|
|
|
|
(delwedd E0512) (tudalen 103)
|
DETHOLIOX O'K CYLCHGROXAU. 103
da idclo ymhyfrydu yn ddiddiwedd. A clian fod pechod yn bygwth amddifadu dyn
o'r gogoniant hwnw, a clian fod ei dynged tragwyddol yn ymddibynu llawer ar
arferion ac addysg foreuol, onid rhesyinol y gallwn anog em gilydd i roddi
mwy o'n bryd ar iawn hyfforddi plant ein hoes, nag ar drysorau a mwynderau
darfodedig. Am hyny, "Hyfforddia blentyn yn mlien ei ffordd, a phan
heneiddio nid ymedy a hi."
PEBYGLON GWEBINIAETH.
Anwyl Gyd-ddixasyddiox Cymreig - Onid ydyw y Weriniaeth Americanaidd yn eiddo
i ni? Ac onid oes a wneloni ni a'i llwyddiant presenol a dyfodol? Am hyny,
onid gweddus i ni gyfnewid meddylian a'n gilydd, er egwyddori ein gilydd mewn
egwyddorion gwleidyddiaeth, ac er mantais i ni gefnogi llwyddiant
cyffredinol, ac er adnabod a gwrthweithio elfenau peryglus? Tueddir fi i
sylwi yn ysgafn ar un o beryglon presenol y Weriniaeth; a'r niwyaf, fe allai,
o'r oil ydyw, trosglwyddo y llywodraeth gyffredinol drosodd i'r hen
wrthryfelwyr dehenol a'n cefnogwyr gogleddol, yn nghyd a'r canlyniadau
naturiol a ellir ddysgwyl mewn canlyniad. A chan fod y perygl hwn yn mwyhau
er's amryw flynyddau, goddefer i mi draethu fy syniad am y modd y mae y
perygl yn cael ei feithrin. (1.) Trwy haelfrydedd gormodol. (2.) Trwy
ymraniadan annheilwng.
|
|
|
|
|
(delwedd E0513) (tudalen 104)
|
104 LLWYBEAU BYWYD.
Am yr actios eyntaf, cydnabyddir<*trwy y byd
gwareiddiedig ddarfod i'r Talaethan Deheuol golli
pob hawl i hawliau dinasyddol, trwy godi y cledd
yn erbyn y bleidlais gyfansoddiadol; ac ar ol en
darostwng, i'r llywodraeth gyffredinol drwy liael
frydedd Cristionogol fadden iddynt, a'u hadferyd
i bob liawliau dinasyddol- ac yn hyn rlioddodd
y Weriniaeth esiampl arddercliog i wledydd y
ddaear o egwyddorion gwir wareiddiad; ond daeth
y drwg i fewn trwy fod yn rliy hael wrth ymddir
ied awdnrdod gormodol i rai a brofasant en hnn
ain yn annheilwng o awdnrdod. Ha! yn hyn
gwnaeth y Gogledd feddwi mewn Iiaelfrydedd
maddeuol; ei barn a dywyllwyd i'r fath raddau
am egwyddorion y Talaethan Delienol, fel yr eth
olwyd ei cliariadau yn y Talaethau Gogleddol, er
rhwymo Samson rhyddid; y mae wedi ei rwymo
yn y Congress ', y mae ei wallt wedi ei eillio, ac y
mae ei lygaid mewn perygl; ac oni bydd i'r Gog
ledd yn yr etholiadau agosaol argyhoeddi y Phil
istiaid fod yma allu megys cynt, na ryfedded y
byd os bydd iddynt cyn pen dwy flynedd demfcio y
Weriniaeth ddall i ymaflyd yn ngholofnau teml dnw
trais, er ei dymchweliad i ddinystr anadferadwy.
Awgrymais fod ymraniadan annheilwng a diangenrhaid yn y Talaethau Gogleddol
yn feithrinfa ac yn gymellion i'r hen ysbryd gwrthryfelgar yn y rhai Deheuol;
oblegid, er i'r blaid Werinol arfer y moddion mwyaf effeithiol i ladd
gelyniaeth y Deheuwyr ar ol eu darostwng, sef maddeugarwch a.
|
|
|
|
|
(delwedd E0514) (tudalen 105)
|
DETHOLION o'r CYLCHGRONAU. 105
chariad, eto #s gellir yn rhesymol ddysgwyl i garedigrwydd plaid orchfygol
ladd egwyddorion drwg y gorchfygedig mewn byr amser, os bydd y cyfryw
egwyddorion yn ddrygau cenedlaethol, ac wedi cael eu haraddiffyn a'u cefnogi
er's canrifoedd gan genedloedd y ddaear. Felly y mae yn yr anghydfod rhwng y
Talaethau Deheuol a Gogleddol, am fod trais a gorfchrwm caethwasiaeth wedi
bod yn anrhydeddus, ac yn ffynonau cyfoeth a mawredd i orthrymwyr am oesau.
Nis gellir cyfrif y wlad lion allan o berygl gwrthryfelgar am yr oes hon o
leiaf; gan hyny, nid yn nnig y mae yn ofynol parhau i bentyru marwor tanllyd
caredigrwydd ar benau y Deheuwyr, ond hefyd y mae yn ofynol en cadw dan yr
argyhoeddiad parhaus, fod digon o allu ac nndeb yn y Talaethan Gogleddol i
amddiffyn cyfanrwydd ac anrhydedd y Weriniaeth yn erbyn nnrhyw fradwriaeth a
ddichon godi o'i mewn. Am liyny, er mwyn llesiant y Talaethau Dehenol a
Gogleddol; ie, ac er mwyn cynydd gwareiddiad a dyrchafiad dynolryw yn
gyffredinol, na adawer i'r blaid Werinol farw o wendid oblegid ymraniadan.
Onid ydyw hi yn rhagori mewn egwyddorion a ffyddlondeb ar nnrhyw blaid a
welwyd ar y cyfandir Americanaidd hyd eto? Oni fethodd y Weriniaeth esgor ar
unrhyw blaid yn flaenorol, yn meddu digon o onestrwydd a gwroldeb moesol i
dynu hen gorthrwm caethfasnach oddiar wyneb “The Declaration of Independence"
sef y rhan hon o hono; “We hold these truths to he 8
|
|
|
|
|
(delwedd E0515) (tudalen 106)
|
106 LLWYBRAU BYWYD.
self-evident, that all men are created jWe and equal, that they are endoioed
by their Creator toith certain inalienable rights; that among these are life,
liberty, and the pursuit of happiness" c&c. - gan hyny, oni fyddai
yn warth tragwyddol ar ben y Weriniaeth Americanaidd, yn y cyfwng peryglus
presenol, gymeryd y gallu amddiffynol o ddwylaw ffyddloniaid y tir, a'i
ymddiried i'w gelynion angeuol? Onid ydyw buddion y ddynoliaeth yn nchel
gyhoeddi nwchben y Gwerinwyr trwy y Talaethan, yn enw y cenedlaethan a ddaw,
am iddynt adnewyddu en nerth er amddiffyn y mensydd a feddianwyd, ac er enill
meusydd newyddion ag sydd hyd yn awr yn ochain dan orthrwm gelynion rkycldicl
a iawnderan tlodion y ddaear? Os ydyw rhai o etholedigion en plaid wech en
bradyclm ar hyd y blynyddoedd diweddaf, na fydded i ni ymrann oblegid hyny,
ond etholer en gwell yn en he; ac na fydded i ni gredn enllib gelynion y
blaid er ein harwain ar gyfeiliorn i ddinystr trwy en dichellion, Onid ydyw
yn wybyddns fod cymeriadan dynion goren y wlad yn cael en parddno gan y
cyfryw ddichellwyr llygredig ac nchel-geisiol, er ceisio marchogaeth y werin
i awdnrdod?
Efallai mai yr ail berygl mewn pwysigrwydd ag sydd yn bygwth llwyddiant y
Weriniaeth yn bresenol, ydyw yr ymraniadan sydd rhwng llafnr a chyfalaf, nen
rhwng meistri a gweithwyr. Diau fod y perygl yn fawr yn y cyfeiriad yna,
oblegid j mae nerthoedd ofnadwy yn y ddwy blaid yna pan
|
|
|
|
|
(delwedd E0516) (tudalen 107)
|
DETHOLION o'e CYLCHGRONAU. 107
gynyrfir li^ i ysbryd o dclialgarwch dinystriol. Pe y cynyrfid yr elfenan hyn
hyd eithaf eu cynddaredd yn erbyn en gilydd, byddai wytlmos o amser yn ddigon
i wneyd y Talaethan Unedig yn ail i nffern mewn trnennsrwydd. Er fy mod, fel gweithiwr
tanddaearol, yn brofiadol o effeithian trais a gorcnes, eto nis gallaf weled
y byddai yn dda i ni fel gweithwyr ffnrfio plaid wleidyddol ddigon cref er
cymeryd awenan y llywodraeth i'n meddiant; oblegid y mae ein hymddygiadau at
ein gilydd fel gweithwyr, ac hanesiaeth yr oesoedd yn cyd-dystiolaetlm er
profi y medr gwas pan ddyrchafer ef i awdnrdod, orthrymn cynddrwg a neb
dynion. Ac yn wir, oddiar bwysig ystyriaethau, yr wyf yn argyhoeddedig pe yr
ymgasglem yn blaid, ac megys corwynt ymruthro i awdurdod, y byddai ein
dymcliweliad mor gyflym a'n dyrchafiad, ac y caem brofi er ein trueni nad
oedd ein llwyddiant annaturiol oncl melldith mewn disguise. O'r ochr arall,
ond i'r pleidiau cyferbyniol gyclweithredu ar egwyddorion o gyfiawnder,
cariad, ac ewyllys da y naill tuag at y Hall, fe fyddai y Weriniaeth yn
breswylfa ddedwydd a pharadwysaidd. Am byny, gan mai cydweitbrediad
cyfeillgar a gonest rhwng cyfalaf a llafur ydyw yr elfenau anbebgorol
angenrbeidiol er llwyddiant masnacliol, cymdeithasol, a gwladwriaethol; a
chan fod y blaid Werinol yn sylfaenedig ar y cyfryw egwyddorion, onid y peth
goraf a allem ni fel dosbarth gweithiol wneyd fyddai taflu ein dylanwad o'i
|
|
|
|
|
(delwedd E0517) (tudalen 108)
|
108 LLWYBRAU BYWYD.
phlaicl. Yr ydwyf yn gwbl argyhoeTOiadol rnal hyny fyddai yn fwyaf sicr o
aclferu y wlad i lwyddiant masnachol. Oni fyddai ein nerth a'n dylanwad yn y
blaid Werinol y sicrwydd mwyaf i ni am ein hiawnderau ar feusydd llafur? A
byddai yr elfenau eraill yn y blaid yn mantoli er llesiant cyffredinol. Y mae
gwir lwyddiant cyson, a pharhaus, yn rhwym o fod yn sylfaenedig ar iawnderau
cyffredinol; ac y mae llwyddiant eithafol un dosbarth yn awgrymu y
tebygolrwydd fod iawnderau rliyw rai yn dyoddef , a bod gwrthweithiad i
ddyfod. “Na ofelwch am yr eiddoch eich hunain yn unig; ond pob un am yr eiddo
eraill hef yd." Yr wyf yn credu fod llwyddiant cymedrol a chyson yn fwy
buddiol a bendithiol na llwyddiant mawr, canys “Pan flodeuo y rliai annnwiol
fel y llysieuyn, a blaguro holl weithredwyr anwiredd, liyny sydd i'w
dinystrio byth bythoedd." Am hyny dylid cael y doniau goren er gwylio a
llywodraethn y gwahanol elfenau er cysur a dedwyddwch pob dosbarth.
Y mae y Weriniaeth wedi cyraedd cyfnod peryglus yn hanes ei bywyd. Y mae ei
theulu wedi cynyddn o beclair miliwn i ddeugain mewn un ganrif, ae y mae y
teulu mawr hwn yn amrywio mewn egwyddorion, arferion, ac angenrheidiau, fel y
mae yn rhaid wrth ddoethineb o'r radd flaenaf er cyfaddasu a llywodraethu y
rhai hyn oil dros feusydd eang ac amrywiol yr etifeddiaeth. Er egluro ein
pwnc cydmarwn y Weriniaeth i Railxoay Company, a bod y ffordcl yn croesi y cyfandir
dros
|
|
|
|
|
(delwedd E0518) (tudalen 109)
|
DETHOLIOX O'r CYLCHGRONAU. 109
afonydd a mynyddoedd, a tbrwy gilfacbau troellog, etc. Gan' mlynedd yn ol,
pan oedd y ffordd yn newydd, a tbrafnidiaeth ond niegys decbreu," nid
oedd y perygl yn fawr wrtb redeg trains drosodd; ond yn awr y mae troion y
ffordd yn rby droellog i redeg trains raawrion a cliyflym drosodd, a'r
pontydd yn gofyn am eu badnewyddu i ateb y trains tryniion ac ami sydd yn eu
croesi - yr ugeiniau sydd yn ddyddiol i basio eu gilydd ar amserau penodedig,
er gochelyd gwrtbdarawiadau. Gan byny, onid yw eangder y drafnidiaeth a
pberyglon y ffordd yn bawlio y swyddogion mwyaf cyfarwydd, gofalus, ac
atbrylithgar, i drosglwyddo boll drysorau y Weriniaetb drosodd yn ddiogel.
Clywcb! y mae y train y fynyd yma yn cynwys deugain miliwn o fodau dynol, yn
ngbyda boll feddianau y eyfryw, ar ben un o'r mynyddoedd, yn decbreu disgyn
ar i waered at wastadeddau diderfyn y canrifoedd dyfodol. O! Weriniaetb, a
oes cligon o athrylitb yn dy swyddogion i gadw y train a'i lwytb gwerthfawr
ar y ffordd, rbag dymcbwelyd o bono clros y elogwyni i ddinystr cyn cyraeddyd
i'r gwastadeddau arddercbog islaw? Tn awr, Werinwyr trwy y Talaetbau, y mae y
byd yn sefyll i edrycb a gyraedda y Weriniaetb i'r diogelwcb angenrbeidiol.
Gwelant yn eglur y perygl mawr o newid y peirianydd bob pedair milltir, a'r
is-swyddogion yn amlacb na hyny. Anwyl gyd-ddinasyddion, nid ydyw lhvyddiant
gwerinol yn gofyn am y fath anwadalwcb, ond y mae yn
|
|
|
|
|
(delwedd E0519) (tudalen 110)
|
110 LLWYBKAU BYWYD.
galw arnoch i osod y goreuon o'ch meibion ar y blaen, a'u cadw yno cyhyd ag y
byddont deilwng, • a dim awr yn mhellach, ond gosod yn eu he eu gwell pan
fyddo angen.
Ar y pwnc hwn y mae oes y Weriniaeth yn ymddibynu yn benaf: os gosodir dynion
gonest, pwyllog, a goleuedig, yn arweinwyr a gwylwyr i'r genedl, bydd ei
llwyddiant yn sicr; ac o'r ochr arall, os dyrchefir dynion drwg, anonest,
diegwyddor, anwybodus, a nwydwyllt, i lywodraethu, gwae ac ochain fydd yn
canlyn. Anfoner y dosbarth blaenaf i Washington a mensydd eraill eang y
Llywodraeth, yna llwydda y genedl mor naturiol ag y rlieda yr afonydd i'r mor;
ond os anfoner yr olaf, tywylla yr awyrgylch gan fygdarthiad heintiis, a
chynyrfir y nefoedd gan yr elfenan nes yr ymdywalltant o'r cymylan mewn
ystormydd rhyferthol, gan ysgnbo o'u blaen lioll gysnron cymdeithasol y
Weriniaeth. Er rhagflaenu y fath waradwydd dinystriol, rhaid gofalu cadw y
ifynonau yn bur (sef y cyfarfodydd politicaidd lleol), fel y byddo y ffrydiau
a'r afonydd yn bur. Cyhyd ag y gadawo y dinasyddion goreu i'r dynion mwyaf
llygredig ethol eu gilydd i'r cynaclleddau er penodi peirianau i redeg am
swyddi, ofer fydd dysgwyl gonestrwydd, a ffyddlondeb, a llwyddiant
cenedlaethol. Ms gall unrhyw elfen ddyrchafu yn uwch na'i level ei hun.
"A gasgl rhai raw^nwin oddiar ddrain, nen ffigys oddiar ysgall?"
"Anewidia yr Ethiopiad ei groen, neu j Hew-
|
|
|
|
|
(delwedd E0520) (tudalen 111)
|
DETHOLIOX? R CYLCHGEONAU. Ill
paid ei fryckni?" Felly, a all y blaid Ddemocrataidd wneuthur da, ar ol cynefino
a gwneuthur drwg? Cafodd ei magu ar laeth y gaethfasnach, a dysgwyd hi i garu
gorthrwm, ac i fyw yn foethus. A ellir dysgwyl i'r cyfryw im yn awr, yn ei
henaint a'i phenllwydni, newid ei hegwyddorion? A ydyw yn rliesyniol credu y
blaid hon pan broffesa ei bod yn gefnogol i ddyrchafiad y dosbarth gweithiol
o Befyllfa o dlodi ac angen, i fwynhad o lwyddiant a dedwyddwch, tra y
gwyddys ei bod wedi bod trwy ei hoes yn ceisio sicrhau y gweithwyr tlodion yn
ngraddfa yr anif eiliaid a ddyfethir? Pa fodd y gall'gweithwyr y Talaethau
Unedig gael gwaith er enill bwyd a diod ac angenrheidiau eraill bywyd, eyhyd
ag y llwydda egwj^ddorion Democrataidd i ddifodi y diffyndoll er diwallu y
wlad a chynyrchion rhad plant gorthrwm gwledydd eraill? Yn enw goleuni gwareiddiad,
beth yw y rheffynau swyngyfareddol sydd yn rhwynio miloedd o weithwyr newynog
yn j blaid weniaetlrus hon? Onid ydyw yn ddigon o ddydd i weled ei thwyll, a
deall ei dichellion hi? Ie, dichellion. Eai blynyddoedd yn ol, pan y gwnai y
Llywodraeth arian papyr fel moddion achlysur er achub bywyd y Weriniaeth o
ddwylaw gwaedlyd egwyddorion y blaid Ddemocrataidd, gwnai hithau y pryd hwnw
felldithio y cyfryw arian hyd eithaf ei gallu; ond pan aeth y Llywodraeth i'w
galw i mewn er dychwelyd at yr arian cyntefig, wele y blaid ag oedd yn eu
gwrthwynel3\i mewn cyfyngder ac angen, yn awr yn
|
|
|
|
|
(delwedd E0521) (tudalen 112)
|
112 LLWYBEAU BYWYD.
bloeclclio “Rhagor o arian papyr er talu gofynwyr y Llywodraeth, yn he aur ac
arian!" Dyna egwyddorion, onide? Ha! too thin. Ms gellir profi, er holl
anwadalwch a gweniaeth y blaid Ddemocrataidd, nad yr un yw hi yn awr ag
ydoedd ugain mlynedd yn ol, hyny yw, o ran ei hegwyddorion at feibion llafur.
Am hyny, fy nghydweithwyr trwy y Talaethau, na ddalier ni trwy ddichellion
cyfrwysddrwg y blaid hunan-gondemniol hon. Gwyliwn ei gwahanol stranciau,
canys un diwrnod bloeddia yn nghlustiau y rhai a garant egwyddorion tywysog
heddwch, “Y niae yn rhaid i ni, ddinasyddion y Talaethau Unedig, ddymchwelyd
y blaid Werinol o awdurdod, am ei bod yn blaid ryfelgar; ac hefyd, ni a
ddifodwn y fyddin a'r llynges er prysuro yr amser, ( Ac ni ddysgant ryfel
mwyach." Ddiwrnod arall bloeddia trwy y Talaethau Deheuol, “State
rights! Nid yw y negro yn deilwng o gydraddoliaeth gyda dynion gwynion."
Y diwrnod nesaf bloeddia ar y dosbarth gweithiol, “Y mae yn rhaid i chwi
ymladd dros eich iawnderau, onide llethir chwi yn is i dlodi gan eich meistri
gorthrymus na gweithwyr gwledydd Ewrop." Y r diwrnod nesaf gwaeddant,
“Communist, Communist! rhaid rhwymo y gweithwyr a rheffynau trais, onide
byddant yn sicr o ddinystrio y Weriniaeth." Cyn darfod a'r blaid
lygredig hon, cydnabyddaf fod miloedd o bobl dda a chydwybodol o'i mewn; hyny
yw, y maent mor egwyddorol dda ag y gadawent eu plaid yfory, pe 3^1*
argyhoeddid hwy o
|
|
|
|
|
(delwedd E0522) (tudalen 113)
|
DETHOLION o'ft CYLCHGRONAU. 113
dwyll a llygredigaetk arweinwyr eu plaid. Ond gwaith yw cael y dosbarth dan
sylw i edryck drostynt eu kunain, am eu bod wedi cyuefino a ckymeryd eu
karwain gan swyddogion eu plaid. Y mae yn rliyfedd y fath ddylanwad sydd gan
arferion er dallu cydwybod. - “Barter y Gweiihiwr" Mawrth, 1878.
OYMDEITHAS GENADOL Y T. C.
Ymddanoosodd y sylwadaii canlynol am Gymdeithas Genadol Gyffredinol y T. C,
yn y Cyfaill am Meliefin, 1871: '
Ieuanc yw y Gymdeithas Genadol yn ein plith yn America hyd yn bresenol; hyny
yw, fel cymdeithas o dan nawdd yr enwad yn gyffredinol. Y mae yn hysbys fod
ymdrecbiadan Genadol yn ogoniant i rai dosbarthiadau Methodistaidd yn y wlad
lion, yn neillduol yn Wisconsin. Y mae ganddynt hwy Genadaeth yn ngwir ystyr
y gair er's blynyddau. Yn awr y mae ger fy mroii ystadegau Trysorydd y
Genadaeth Gyffredinol am y blynyddau 1869, 1870, ac y mae yn fy meddiant
hefyd ystadegau Cymanfa Wisconsin am y blynyddau 1868 ac 1869; ac ar ol eu
cyferbynu a'u gilydd, bernais nad annyddorol, ond mai cyfiawnder a'r brodyr
yn Wisconsin fyddai cyferbynu lioll gasgliadau Genadol Wisconsin am y ddwy
fljniedd ucliod a cliasgliadau y Gymdeithas Gyffredinol yn y gwahanol
Dalaethau yn y ddwy flynedd gyntaf, yr
|
|
|
|
|
(delwedd E0523) (tudalen 114)
|
114 LLWYBRAU BYWYD.
lion sydd megys hedyn mwstard yn cleclireu egino, “Na ddiystyrwn ddydd y
pethan by chain." Yr wyf wedi bod yn cyfrif holl aelodan cyflawn pob
Cymanfa ar wahan, a chyfartaledd y casgliadau Cenadol rhwng pob aelod. Cofier
nas gallaf fyned ar ol gweithrediadan y gwahanol Gymanfaoedd yn mhellach nag
y mae yr ystadegan yn myned; ac os wyf wedi deall yn iawn benderfyniad y
Gymanfa Gyffredinol ddiweddaf, bydd holl weithrediadau Cenadol y gwahanol
Dalaethau yn cael eu cyhoeddi yn flynyddol yn y Cyfaill o hyn allan:
Aelodau.
Ar gyfer pob un
Efrog Newydd,
. 1375
$0 23
Pennsylvania,
1061
14
Ohio,
. 2335
14
Wisconsin, .
2692
1 18
Yn ol yr ystadegau uchod, gwelwn fod ein brodyr yn Wisconsin wedi rhedeg yn
dda; byddediddynt gadw eu coron. u Ond eto y mae he" i bawb o honom
ragori mewn gwneuthur daioni; “yn ei iawn bryd y medwn, oni ddiffygiwn."
Y mae yn llawen genyf ddeall fod Cymdeithas Genadol Gyffredinol wedi dyfod yn
ffaith gan y T. C. yn America, ac yn llwyddo yn dda, fel baban newydd eni;
eto mewn enbydrwydd am ei heinioes gan ei bod yn wan. Mi a garwn yn y fan
lion awgrymu yperygl a ymddengys i mi am ei heinioes; a gobeithio na wna neb
gam-ddeall fy nieddwl na chamarfer fy sylw.
Ymddengys i mi mai anicaii sefydliad y Gym-
|
|
|
|
|
(delwedd E0524) (tudalen 115)
|
DETHOLION o'b OYLCHGRONAU. 115
deithas Genadol yn ein plith, oedd er maiitais i bob un o lionom gael tailu i'r
un drysorfa yn ol ein gallu er cynal Cenadaeth niewn lleoedd newyddion, yn
ngliyda'r rhai sydd ar y raaes yn barod, a liyny yn annibynol ar gynal
achosion cartref ol; ac yn ol yr idea yna ffurfiwyd Bwrdd Cenadol er cario
hyny i ymarf eriad. Ond ffurfiwyd cais nen gynygiad gan Gymanfa Pennsylvania,
i'w gyflwyno i Gymanfa Gytfredinol 1870; ac y maent wedi llwyddo. Y canlyniad
ydyw fod y Gymdeithas Genadol Gyffredinol o fewn cylch y Gymanfa yna.. Eto ni
a obeithiwn nad oeddid yn amcanu yn ddrwg i'r Gymdeithas Genadol Gyffredinol;
ond bwriadol neu beidio, y mae y fwyall wedi ei gosod ar wreiddyn y pren;
eithr y mae pethaii felly yn dygwydd yn ami. Nid ar unwaitb y ceir pobl
dduwiol i gefnogi pethau newyddion, er en bod yn dyfod wedi liyny yn edmygwyr
penaf i'r pethau oeddent gynt yn eu lianghjaiieradwyo. Pa fodd bynag, yr ydym
mewn sefyllfa i ddysgwyl gweled lion yn tyfn hes dyfod yn bren mawr, fel y
byddo adar y nefoedd yn dyfod a nythu yn ei gangenau ef; am ei bod yn gyson
ag ordeiniad Arglwydd y cj'nauaf; ac y bydd yn foddion i enyn mwy
oliaelfrydedd yr efengyl ynom oil, fel na byddom yn ol i'r blaenaf o lwythau
Israel mewn ysbryd cenadol yn America; ac y byddom, mewn blynyddoedd, yn
esiampl i genedloedd y ddaear mewn ffyddlondeb i'n hegwyddorioi>, gan ein bod
yn liawlio egwyddorion y Beibl yn eiddo i ni fel Cymry. Y mae un
|
|
|
|
|
(delwedd E0525) (tudalen 116)
|
116 LLWYBBAU BYWYD.
ffaith yn ystadegau Trysorydd y Gymcleithas Gen
adol Gyffredinol hefyd yn peri i ni fod yn ffydd
iog, sef fod mwnwr tlawd wedi cyfranu $40 ati.
Hwyrach y gwena rhai crefyddwyr yn amheus ar y
ffaith uchod. Pa f odd bynag, cymeraf liyn yn aw
grym nad yw yr amser yn mliell pan y gwna pawb
yn ol eu galln yn debyg iddo. Md ydwyf fi yn
gweled mai gwyrthiau yw pethau felly. Yr oil wyf
ii yn welecl yn angenrheidiol i'r Cristion wneutlmr
er dylyn esiampl y mwnwr, mewn mwynliad a
rhwyddineb, yw, (1.) Cofio y ffosy cloddiwyd ef o
lioni; (2.) Meddwl am y gost a'r llafur a'i cododd
i'w sefyllfa bresenol; (3.) Darllen yr Ysgrythyran
sydd yn profi fod Duw yn ymddiried adferiad y
byd i'w bobl, gyda bendith yr Ysbryd ar en liym
drecliion, gan eu cyfarwyddo a'u nerthu i gyf
lawni eu dyledswyddau yn briodol; (4.) Bod yn
gyfarwydd ag addewidion Duw i'r rhai fydd yn
ffyddlon ar ychydig yn y byd liwn, yna bydd yn
debyg o ofyn, “Pa beth a fyni di i mi ei wneuth
ur?" Ac os na fydd yn teimlo fod y cymwysderau
ynddo i fod yn genaclwr i dywyll leoedd y ddaear,
efe a ddywed yn iaith y mwnwr liwnw, Mi a gys
egraf ran o fy llafur - y ddegfed ran, mwy neu lai,
^r anfon y rhai sydd wedi eu cymwyso gan Dduw
at y rhai sydd yn marw o eisiau gwybodaeth. Fe
allai na allwn eu clwyn yr awrhon; ond bydded i
ni gael gweled pethau mwy ar ol hyn. "Deffrown
yn gyfiawn, ac na phechwn."
|
|
|
|
|
(delwedd E0526) (tudalen 117)
|
YX CASGLU AT GAPEL HYDE PARK. 117
CYFNOD VI.
TAITH GASGLYDDOL Y "CARDOTYN" AR RAN CAPEL HYDE PARK.
Adeiladwyd capel hardd o briddfeini gan y T. C. vn Hyde Park yn y flwyddyn
1864; ond yn nechreu 1868, pan oedd yn ddiddyled hyd o fewn $250, eymerodd ei
sylfeini daith tuag at galon y ddaear, am fod y glo wedi ei weithio allan oddi
tano. Ar ol i'r capel sefyll, awd i'w ail-adeiladu, a chan i'r cwmni glo a'r
perchenog gwreiddiol wrthod talu y golled, gwysiodd yr eglwys hwy i'r llys
gwladol am iawn, ond ar ol un mlynedd ar ddeg o gyfreithio, gorfn i ni roddi
i fyny yr ymdreclifa gyfreithiol, pan oedd ein colled arianol wedi cliwyddo i
tua Sl3,000, tra nad oedd aelodau yr eglwys ond tua 200 o weithwyr tlodion, a
11a wer o honynt yn weddwon a plilant. Ond bellach, olrheiniwn berthynas yr
ysgrifenydd a'r baich gorletbol: Y r r oedd rhai o'r eglwys am adael i'r
capel fyned rliwng y gofynwyr; eithr gan na wnai y capel yn Haw y Sirydd dahi
haner y gofynion, dadleuai rhai o honom dros ymdrechu tain pawb yn ol ysbryd
Cristionogaeth, ac os metbu, methu yn anrbydeddus. Daeth yr eglwys oil i'r un
ysbryd, ac awd ati, a chasglasom fel eglwys a chynulleidfa, y flwyddyn
gyntaf, $1,008, ac hefyd penodasom y ddau flaenor, James R.
|
|
|
|
|
(delwedd E0527) (tudalen 118)
|
118 LLWYBRAU BYWYD.
James a Bees Morgan, i gynllunio a chasglu oddi allan, a gwnaethant yn dda,
fel rhwng yr oil, y lleihawyd y ddyled $3,044.07 y flwyddyn gyntaf. Wele yn
canlyn y cyfrif am 1881:
Hyde Park,,. Pa., Mawrth 23, 1882.- Casglodd Mr. Bees Morgan yn Diamond
Shaft, G. Vein, $22.75; eto, E. Vein, $19; Slope No. 2, $31; Payne Shaft,
$21.48; Trip Slope, $18.98; Archibald a Continental, $35.75: Hampton, $24.25;
Sloan Shaft, $30.25; Brigg's Shaft, $70.81; Connells' Mines, Scranton,
$36.45; Mount Pleasant Slope, Hyde Park, $74.45; School Fund, $29.50; Moosic,
$29.93; Wilkesbarre- Bed Ash, $35; Empire, $23.50; Diamond, $12.50; Nanticoke
Shaft, No. 1, $25.45; eto, No. 2, $18; Tunnel, No. 1 a No. 2, Honey Pot,
$13.75; Slope, No. 1, Nanticoke, $13.50; Slope, No. 4, eto, $15.05; Shaft,
No. 2, eto, $10.95; Avondale, Plymouth, $56; Sugar Notch, No, 9, $32.50;
Sugar Notch, No. 10, $14.75; eto, Old Slope, $3; Sugar Notch, $29;
Carbondale, $48.75; man gasgliadau, $53.10; yn gwneyd cyfanswm o $849.40
Casgl odd y tu allan i'r gweithiau, $574.82. Donations oddi wrth y creditors,
$611.55. Casgliad yr eglwys a'r gynulleidfa yn Hyde Park, $1,008.30. Cyfanswm
yr holl gasgliadau a'r rhoddion, $3,044.07.
Tr ydym, ar ran yr eglwys, yn dychwelyd y diolchgarwch gwresocaf i bawb a
gymerasant at ein cynorthwyo i symud y ddyled bwysig sydd yn gorwedd ar j
capel, ac hefyd am ddwyn tystiolaeth i gywirdeb cyfrifon ein casglydd, Mr.
Morgans. Cawsom ein hawdurdodi i edrych dros y cyfrif on gan yr eglwys, ac yr
|
|
|
|
|
(delwedd E0528) (tudalen 119)
|
YN CASGLU AT GAPEL HYDE PARK. 119
ydyni wedi cyflawni y gorchwyl yn fanwl, a chael yr oil yn gywir. Dros yr
eglwys - John Hairris, B. Davies, Olrheinwyr.
Tua diwedd Medi, 1881, rhoddodd y brawd Eees Morgan y gwaith anhyfryd o
gasgln i fyny, felly dyna y gwaith wedi sefyll, a phryder, a chwilio am
gasglwr newydd yn canlyn. Ar ol methu gyda phawb ag y tybiem a wnaent
gasglwyr da, cyn xhoddi i fyny mewn anobaith, tybiodd rhywun y byddai yn well
rhoi cynyg i W. D. Davies i fyned at y gwaith; a rhwng bodd ac anfodd y
swyddogion, <cafodd y cynyg. Ond nid oedd ef yn teimlo fel ymgymeryd a'r
gwaith; yn gyntaf , am mai gartref yr oedd yn hoffi bod, gan fod rhyw fath o
wyleidd•dra slafaidd yn ei natur er yn blentyn; yn ail, am mai cas ganddo
ofyn amroddion oddiwrth ddynion, &c fod yn well ganddo roddi na derbyn;
yn drydy r dd, am ei fod yn enill rhyw dair dolar y dydd yn y gwaith glo, tra
nad oedd y brawd Eees Morgan yn cael ond $2.50 am gardota. Pa fodd bynag,
gwnaeth eydwybod tuag at anrhydedd Cristionogol i mi ddywedyd wrthynt, Er
cased oedd y gwaith yn fy ngolwg, fy mod wedi gwneyd fy meddwl i roddi prawf
ar yr anturiaeth, a hyny am $2.00 y dydd - er yr ystyriwn $5.00 y dydd yn
ddigon bach am y gwaith, yn annibynol ar ddyleclswydd foesol. Ac yn y fan hon
yr wyf am ddweyd nad wyf yn credn y dylasai blaenor fyned ar hyd y wlad i
gasgln am ddim, tra nad oes neb yn dysgwyl i w^einidog wneyd heb gyflog:
“Teilwng i'r gweith-
|
yn 
aith
δ δ