kimkat3796k Wil Penpartin. Tarian y Gweithiwr 1908. Cymraeg safonol,
a’r ychydig ddeialog yn y Wenhwyseg.
02-03-2023
.....
Gweler hefyd / Vegeu també / See also:
.....
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia |
|
(Cymraeg,
català, English, euskara, Gàidhlig, Gaeilge, Frysk, Deutsch, Nederlands,
français, galego, etc)
...
llythrennau duon = testun wedi ei gywiro
llythrennau gwyrddion = testun
heb ei gywiro
…..
22 Chwefror 1908
27
Chwefror diddelwedd
03 Mawrth
1908 diddelwedd
12 Mawrth
1908 diddelwedd
19 Mawrth
1908 diddelwedd
Pennod V
26 Mawrth 1908 diddelwedd
Pennod V
(parhad) 02 Ebrill 1908
07-05-1908
diddelwedd Pennod 7
18
Mehefin 1908 diddelwedd
25
Mehefin 1908 diddelwedd
16 Gorffennaf
1908 diddelwedd
6 Awst
1908 diddelwedd
13 Awst
1908 diddelwedd
27-08-1908 diddelwedd
03-09-1908 diddelwedd
17-09-1908 diddelwedd
....
|
|
|
|
(delwedd 7618a) (22
Chwefror 1908) |
Tarian y Gweithiwr. 22 Chwefror 1908. Wil Pen Partin, Ie, ddarllenydd, wrth yr enw uchod y bydd y rhan fwyaf o'm
cyd-weithwyr yn fy adnabod yn awr, er mai enw arall a gefais gan fy nhad a'm
mam fel y cei di wybod rhyw dro eto. Cymro ydwyf, o ochr fy mam a'm tad ac yn
arfer yr iaith Gymraeg fel y mae ar lafar gwlad, ac nis gwn rhyw lawer am un iaith na chenedl arall, gan fy mod wedi'm geni a'm magu o
fewn ergyd careg i'r le yr wyf yn byw yn awr, a'r oll a wn am genedloedd
ereill yw yr ychydig wyf wedi weled o dro i dro wrth ddarllen llyfrau, a'r
ychydig wyf wedi weled yn yr ardal hon. Glowr ydwyf wrth fy ngalwedigaeth, ac fel pawb glowyr. yr wyf yn
gwybod rhywbeth am fwyta fy mara trwy chwys fy ngwyneb, a waeth i mi gyfaddef
yn awr mai tlawd ydwyf o ran pethau y byd hwn. Y mae genyf wraig a dau o blant, a thy bach cysurus i fyw ynddo tra gallwyf
dalu y rhent a dweyd y Ilelaf, ac er ein bod o ran amgylchiadau yn gyffelyb
i'r rhan luosocaf o lowyr, yr wyf yn credu fod cymaint o wir ddedwyddwch o
fewn y gronglwyd hon ag sydd o fewn i furiau trwchus, ac ystafelloedd gorwych
y brenin ei hun. Er cymaint ddywedir am environments y dyddiau hyn, y mae yr hil ddynol
yn mhob gwlad, a than bob oes yn dystion byw fod rhywbeth mwy nag
environments yn eisieu i wneud dyn yn ddedwydd. Rhywbeth yn cael ei gynyrchu o fewn i'r dyn yw dedwyddwch, a lle byddo
y rhywbeth hwnw yn y dyn, y mae yn ddedwydd lle bynag y byddo, a pha beth
bynag fydd yr environments. Profiad y brenin gynt, onide, oedd ‘Gwell yw
tamaid sych a llonyddwch gydag ef, na thy yn llawn o aberthau gydag ymryson.'
‘Gwell yw pryd o ddail lle byddo cariad, nag ych pasgedig a chas gydag
ef.' Mor belled ag wyf fi wedi sylwi, y mae y glowr mor ddedwydd ag unrhyw
ddyn ar y ddaear; yn enwedig os bydd yn medru cael pen y llinynon i gwrdd,
fel y dywedir, a dyna fel y mae yn ein ty bach ni fynychaf. Eto, fe syrthia y glowr ar adegau yn mhell below zero. Y mae ambell
dalcen gwael, ag ambell i Sadwrn pai yn ei dynu i lawr yn isel, ac y mae
ambell i ddydd o lafur caled yn effeithio cymaint arno, fel ag i'w wneud yn
oer a diflas hyd yn nod o flaen y tan cynes ac aelwyd lawen a glan. Felly yn
gywir y teimlwn i y noson hono, pan feddyliais gyntaf am ysgrifenu y pethau
hyn i ‘Darian y Gweithiwr,' a chredaf mai IIawn cystal i mi yn awr yw ceisio
dweyd yn dawel ychydig o'r hanes oes genit ti ddarllenydd hamdden i wrando. Rhyw noson yn yr wythnos oedd hono, yn nhymor y gauaf, bron tua diwedd
blwyddyn hefyd. Yr oeddwn wedi bod wrthi ar hyd y dydd yn llafurio yn galed i
ddanfon fy rhan o'r ‘perl du’ i'r Ian o ddyfnderoedd y ddaear, i gynhesu
aelwydydd fy nghyd-wladwyr; ac ar ol hyny, wedi llafurio yn galed drachefn i
gerdded gartref (a'm crys yn wlyb o chwys) trwy ganol ystorm o eira ag oedd
yn cael ei chwythu yn gryf i'm gwyneb du. Nis gallwa lai na chofio geiriau y
bardd Seiseig mawr hwnw a ddywedodd — "Blow, blow, ye winter winds,' 'Thou'rt not so unkind as man's
ingratitude.' |
|
|
|
|
(delwedd 7618b) (22
Chwefror 1908) |
o blegid yr oeddwn yn ofni mai llafur caled am ychydig o bres, oedd
gwaith y dydd hwnw. Ofnwn hyny, am fod hyny yn digwydd yn fynych yn hanes y
glowr. Weithiau i fyny ac weithiau i lawr, yw ei hanes ef yn awr fel cynt.
Ond dyna, daethum gartréf o'r diwedd a da oedd genyf weled tanllwyth mawr o
dan yn y gegin, y bwyd yn barod, a gwenau tyner yr un a garwn yn fy
nghroesawu gartref. Wedi i mi ysgwyd ymaith yr eira oddi ar fy nillad, a thwymo; gwnes
gyfiawnder a mi fy hun o'r hyn oedd ar y bwrdd. Cefais ar ddeall fod y ddau
blentyn yn chwareu yn un o dai y cymydogion, ac fed pobpeth yn dda gartref;
felly, ar ol bwyta, ymeflais yn y bibell a'r blwch tybaco a dechreuais ‘Dyna mygin o'r cetin cwta,' i geisio gwneud ‘Un oes fer yn ddwy oes dda.' Ac er i mi geisio fy ngoreu i fod yn ddedwydd, nis gallwn mewn un modd
yn y byd. I lawr, lawr yr elai fy ysbryd pruddaidd ar fy ngwaetbaf. Dyna
lle'r oeddwn yn syllu ar y tan yn gwreichioni yn fywiog trwy y cwmwl niwl a
esgynai o’r cetin cwta. Yr oedd y wraig yn brysur gyda gorchwylion arferol y
gegin fel arfer; felly, syllu yn mlaen yr oeddwn, rhyw wag-syllu, tra'r
meddwl, fel march a’r ffrwyn ar ei war yn carlamu i bob cyfeiriad. Ond gyda sydynrwydd mellten bron, wele'r plant yn dod i fewn yn llawn
bywyd a nwyfiant, a chyn iddynt gyrhaedd hyd ataf, clywais yr eneth yn
bloeddio allan rhyw eiriau fel y canlyn -
‘I'd like to live in a caravan, With a horse to drive like a pedlar-man.' A phan y daeth hyd ataf, terfynodd y Seisneg, ac ebe hi, ‘Dadi, beth
yw pedlar? a beth yw caravan? Ond cyn i mi gael amser i geisio ateb, weIe’r
fam yn gorchymyn i'r eneth symud ffwrdd hya nes yr ymolchwn a newid fy
nillad, ac yna y cawsai ofyn faint a fynai o ofyniadau i mi. Felly, wrth reswm, rhaid oedd iddi hi ufuddhau, ac i minau gymeryd yr
hint I fel pe tae. Nid hir y bu'r plant cyn dod o hyd i rywbeth i'w dyddori.
ac nid hir y bu'm i cyn dechreu ar fy ngorchwyl inau. Rhyfedd fel y mae plant yn gallu newid pethau yn y ty, ac allan o
hono, ar rai adegau. Aeth fy meddwl yn syth at y ddau ofyniad, o herwydd
gwyddwn yn dda y byddai'n rhaid i mi gynyg eu hateb beth bynag, cyn y cawswn
lonydd gan yr eneth. Parodd hyny i'r meddwl ddod yn ol o'i grwydriadau ftol,
daeth yr ysbryd isel gryn raddau i fyny. Meddyliais am y llinellau a adroddodd
yr eneth a chododd awydd neu flys ynwyf am gael clywed rhagor. Felly
ymroddais ati o ddifrif i ymolchi ac ymdrwsio, a dychwelyd yn ol at y tan
drachefn, ond nid i wag-syllu y tro yma, ond i dreulio yr ychydig hamdden
oedd genyf i wrando ar yr eneth yn adrodd y poetry newydd fel y dywedai hi.
Wedi gwrando yr adroddiad, gwelais mai darlun geiriol prydferth oedd o fywyd
ac arferion y Pedlar. Bu hyn yn foddion i yru fy ngwaed yn gyflymach trwy fy
ngwythienau. Beth all fod y rheswm fod bywyd ac arferion pawb bron, yn cael
sylw mewn papurau, a llyfrau o bob math, a nemawr ddim yn cael ei ddweyd am y
glowr. Cawn sylwi ar y gofyniadau rhyw dro eto. |
|
|
|
|
|
27-02-1908 Wil Fenpartio. I Penned II. Fel
y dywedais 7 ttO o'r blsen, darlun prydferth oedd y darn a adroddai yr eneth
o'r Pedlar a'i fywyd, ei waith, &'i gartref symudol. Ar ol i'r eneth fach
orphen adrodd yr ail waith bon, ac i minau wrando yn sstud, ni cheftis fawr
seib'art cyn iddi ail ofyn y gofyriiidau, Pa fath ddyn cedd y Pedlar' ? a
reth cedd y caravan. Er hyny, nid oedd terfyn ar yr boliadau, ar ol y ddau
uchod. Yr oedd eis=eu rhyw I esbc: iad pahem na fuas&i efe yn cymeryd ty
mewn rhjw bentref ¡,en giiydd, ac agor si op yno, a gwel thu ei nwyddau iel y
gwna mssoachwyr yn gytlredin, &c. Dwy linell alat yr adran oedd— All the
people would read my bock. Just like the travels of Captain Cook.' A bu y
llinellau uchod yn faes toreithiog i'r plant ddod o hyd i holiadau megis- Pwy
oedd Captain Cook ? Paha,m y gelwid ef yn Captain ? Pa ranau o'r byd yr oedd
ef wedi deithio ? &c., &c. 0 fel yr ynsdrecba plant ddod o hyd i
wybodaeth Trosir pobpeth, a gosodant dreth ar I bawb nes cael yr hyn a
geisiant, ac yn ami iawn bydd y dreth yn ormod hyd yn nod i amynedd y tad a'r
fam allu ei chario. Felly y bu y coscn bono. Gorfodwyd ni i atal y gofyniadau
trwy addaw eu cymeryd ar rhyw biyci awn Sadwrn teg yn y gwanwvn, a myned i ch
vililo am y Pedler's I Caravan. W edi i ni oil gyfrarogi o'r Te bach am raw,*
j S dy" ed y bardd, aeth y plant i ciphwys am y ros, Gallesid gweled yn
dda i ad oeddem wedi cael bacer eu boddJoni gan atebion y tad, ond ni fu hyny
yn un ri wystr iodyut gysgu, oblegid yr oedd eu cwsg mor esmwyth a chwsg
baban cyn pen f't:m' mycud ar ol iddynt mwtdd. Teimlem braidd yn eiddigeddus
tuag atynt, eu bod yn gallu gwthio y byd a'i ofalon i ffwrdd mor rhwydd a
rhydd ag y diosgant eu dillad. O cad allem fyyv bywyd syml y plant, a dweyd o
galon Digon i'r diwrnod ei ddrwg ei bun.' Ond, rywfbdd, nid yw bosibl gwneud
hyn bellach, y mae gofalon yr hen fyd yma yn glynu wrthym fel icrwg wrth
dderwen. Ar ol colli y p'ant o'r gegin, cydiais eto yn y 'cetin cwta,' er
cael un chwiff arall cyn myned i orphwys. Nid oedd llawer o flys darlien y
noson hono, ac felly cafodd y meddwl lonydd i fyned at yr hyn a fynai, a
thyna He bu'm am dipyn yn trcsi y gofyniad, Pabam nad oedd bywyd y glowr yn
fwy amlwg i'r byd. Y mae hares y morwr yn beth cyffredin, ac y mae pawb yn
gyfaiwydd o hanes ac helyntion y milwr. Fe wyr plant yr ysgol yr oil a ellir
ei wybod am y saer coed, y saer maen, yr adeiladydd, a phawb sydd yn ymwceud
a chodi palasau a phentrefi. Gwyddant am wrhydri y milwr ar faes y gad; am
bervglon y morwr yn yr ystormydd. Y mae banes yr aDturiaethwyr sydd yn mentro
eu bywydau i wahanol ranau o'r belen ddaeaiol yma, yn cael ei daenu fel
gwlith ar hyd a lled y wlad, ond faint o bob! wyr am anturiaetbau y glowr
druan. Os di gwydd i'r diver ddod am dro i ganol gwlad i chwilio gwaeTod rhyw
Ivn neu afon, bydd y dyrfa yn rhuthro i'r fan fel pe baert yn disgwyl i'r gwr
hwnw gyflawni gwyrthiau, ond ca y glowr fyned i berfeddion daear, dydd ar ol
dydd, heb fod neb yn meddwl am dano, oddigerth ei deulu, y rhai sydd yn
ymddibynu arno am eu bywoliaeth ac yn ami y mae y rhai hyn yn j dod mor
gyfarwydd a'i weled yn myn'd yn y boreuau, ac yn dychwelyd yn yr hwyr, fel
nad ydynt yn meddwl fawr am y peth. Er mor gyfarwydd y mae y teulu o weled y
glowr yn myned y borea at ei waitn. y 1 blwch sydd yn dal y bara a'r caws o
dan ei gesail, a'r llestri te yn ei Jaw, a'i wyneb yo welw-gwyp, a'i weled yn
dychwelyd dra chefn yn yr hwyr, a'i wyneb mor ddu a'r nas, a'r blwch a'r
Uestr te yn wag etc i wyr nemor un o honynt fath amgylchiadau y bu y gwr
trwyddynt yn ystod y dydd. Fe ellir dweyd heb ofni cyfeiliornu llawer, fod y
teulu mor anghyfarwydd a bywyd a gwaith y glowr a neb. Pethau felly oedd yn
cael sylw y meddwl pan ddaeth fy ngwraig yn mlaen gan ofyn,— 4 Wel, William,
beth sydd yn eich poem heno ? Yr ydych yn neillduol o lud, a I phe buasech yn
cael eich tabi am ysroocio, ¡ yr wyf yn sicr na allech wneud mwy o fwg. Beth
sydd yn bod ? Dywedwch.' 4 Wei,' ebe fioau yn ol, 4 meddwl yr oeddwn am
adroddiad newydd Gwenni fach, oblegyd Gwenni fyddwn ni yn galw yr eneth, er
mai Gwenllian sydd ar y Register- t Caton pawb,' ebe hi, beth sydd yn hwnw yn
tynu eich meddwl? Onid ydych wedi gweled digon o'r taclau hyny ag y gelwir
Pedlars arnynt yn pasio yma o ddydd i ddydd? Maent hwy a'r Shipshwns bron mor
ami a dail tafoi ar hyd y ffyrdd yma, 4 Eithaf gw^ir,' ebe finau, 4 ond synu
yr wyf i fod haues pawb yn caei ei ddysgu i'n piaot, ond banes y glowr.' 4
Wei, ddylech chi ddim synu at hyny, William,' ebe hi, 4 oblegyd dywed neb
hanes y glowr, os na ddechreua ef ei bun ddweyd. Yr wyf wedi sylwi jlgon
beliach i weled yn eglur nad yw y glowr yn foddlon i neb wybod gormod o'i
hanes, nea tebyg y buasent yn dweyd peth o hono wrth eu ieuiuoedd. Edrychwch
ar y gwahaniaeth sydd rhyngoch chwi a'r dynion sydd yn dyfod gartref o'r mor,
neu odd;wrth y milwyr. Dyna fab Hugh Thomas, y crydd, yr hwn fu gartref yr
wythnos ddiweddaf yma, yr oedd holl blant y lle o'i gwmpas, ac yntau fel
Breohin yn eu canoi, yn adrodd wrthynt hanes ei fordaith ddiweddaf. Dyna
fachgen Mrs Jones hefyd yr hwn s; dd yn y siop yn LluodaiD, aros wch hyd y
Pasg nesaf, i'w weled yn dyfod gartref. Gofynwch iddo roddi i chwi y
gwahaniaeth rhwng siopau dill ad Llundain a'r rhai sydd genym ni yn y wlad
yma, a bydd hyny yn ddigon o destyn darlith iddo. Cewch ganddo,-yn dai am
roddi testynj—hanes bollsiopau drapery y brif ddinas. Wrth rheswm, nis gwa i
a ydynt yTi dweyd y gw-ir ai peiciio. or!d hyn a hwn I i, eu bod with Gfiweyd
pethau feily yn tynu sylw at y pethau a ddywedart. 0«d, os rad yw y coiiars
erefii* in wahanol i chwi, 7ani ni cheir y gwir ra'r acwirc edd o haces y
giowr gan y glowr ei hun, a beth gweil i chwi o feio ereill, a grwgcach
wedy'n Vj-r a'r td fefa's i ed-aT]jlen-,de, gan yr hon a garaf am fedcv-i a
meddwl a'm traed *r y fender ys dywedai bi. Yr unig atebiad a roccais iddi
oecd, ei fod yc holiol ddiangeoihaid i aros hyd y p. sg sreyn cael darlitb,
oblegyd fy mod wedi cael darlith y noson horo, ond dywedais hefyd fy mod yn
gcbeithio y buasai yr gosod mwy o ystoriau bach, a ibyr bethau witty yn ei
darlith nesaf.' 0 desr,' ebe hi, 'pethau tlawd i fyw arnynt yw ystoriau a
wits, y machgen i.' Felly, wedi iddi, fel ?rfpr, gael y ga.;r olaf, difedd^yd
y goleu, clowyd y drysau, ac aethom i orphwys mewn heddweh. |
|
|
|
|
|
03-03-1908 Newyddion Dyfynnu Rhannu r Wil Peapartln. Penned III.
Boreu dianoeth, wedi huno a bwrwymaith y blinder trwy y cwsg f s "uwyti
a gefais, teitnlem lawer yn ysgafnach fy meddwl, ond nis gallwn yn fy rnyw eg
annghofio yr ymddiddan y toson fixenoroi. Yr oeddwn yn tybio ar brydiau fod
yna gryn wirionedd yn sylwadau miniog y wraig, a gallai fod mwy ynddo nag
oeddwn yn feddwl ar y pryd. Yr oedd yn foreu teg, er fod yr eira man ag oedd
wedi disgyn ar hyd y nos yu gorchuddio pob dyffryn a bryn. Yr oedd pobpeth yn
edrych mor wyn a glan nes creu tuedd ynom i fyned allan, ac wrth reswm allan
yr oedd yn rh^id i mi fyned, neu golli diwrnod o waith. Yr oeddwn yn gweithio
yr adeg hono mewn glofa a elwid Bwich y Graig,' a'r pellder i fyned at y
gwaith o'n ty ci tua milldir a haner. Yr oedd dau bwll yn perthyn i'r cw^ini,
sef yr Up a'r Down Cast. Yr oedd y Bwlch yn hen Jofa, a gweithid y gwythienau
isaf yr adeg hono. Nis gwn yn y byd paham y gelwid y He ar yr enw Bw'ch y
Grais. Yr oedd yno graig nid yn mhell o'r pwll-cra-g fawr serth, fel mur
uchel yn cysylltu dau fryn oedd bob oehr iddi. Edrycbai y lle yn rhamantus
iawn, a rhedai y bryniau o bob tu i fyny yn lled serth, opd nid yn rhy serth
i ddefaid bori yno chwaith. Brithid ochrau y bryniau a defaid, a chlywid swn
y bugail yno yn ami yn y bo, eu bach. Yr oedd y ddau bwll wedi eu suddo ar y
gwastad-dir a orweddai rhwng y ddau fryn, ac yn nghys god yr hen graig. FeHy,
yr Ot dd yn rhy<? r fath o fwlch njewn gwirionedd. a'r bwlch hwnw yn agos
2 graig, ac ya ddiddadl bu yn fwlch cyfyng i lawer 0 ddvnion 0 dro i dro.
Cafodd llawer un brofi mai yn y bwlch hwn y dechreuodd eu haflwyddiant yn y
byd yma. ac or ochr arall teimlai llawer mai dyma y bwlch fu yn drobwynt i'w
bywyd. Bu yn fwlch yr angeu i lawer, ac yn fwlch argyhoeddiad i lawer on
arall. J Cafodd Uawer i hogyn gwyllt ei lwyr argyhoeddi yn y Bwlch hwn o'i
ffolineb yn peidio aros yn yr ysgol a gwrteithio ei hun ar gyfer rhyw waith
mwy sicr a diogel nag oedd ganddo yn y Bwlch, tra y gwelodd ambell i hogyn
mwy llogadgraff na'r lleill fod llwybr-hyd yn nod o'r Bwlch hwn-i safleoedd
ereill. Mi adwaenwn i un fu yn gweithio yn y Bwlch, ac a gododd oddiyno i
safle y Civil Engineer wedi hyny, yn enill ei ganoedd y flwyddyn. Os collodd
rhai gwiagedd eu gwyr yn y Bwlch, a cholli 4 fion eu bara,' bu ereill yn fwy
ffortunus trwy ddoi o hyd i ffortiwn weddol yno. Felly, yr oedd y Bwlch yn f
wleh' cyfyng i rai, ac yn borth llydan i ereill, Yr oedd y lofa yn cael ei
pherchenogi yr adeg hono gan gwmni cyfyngedig, ond bu adeg pan berchenogid ef
gan berson neillduol fel y rhelyw o'r pyllau glo, ac nid wyf yn sicr pa un ai
mantais ynte anfantais i weithwyr yw y cwmoiau cyfyngedig yma. Ond beth byoag
am byny, gweitbio oedd rhaid dan y naill a'r Hall. Nid gwaith hawdd oedd
cerdded i'r Bwlch y boreu hwnw, pan oedd yr eira yn rhmtian, rhinc, rhinc o
dan draed. Cyrnaeddais ben y pwll, ac we ii cael llusern (oblegid 'lamps tan
oedd gan bawb yn y Bwlch), ni fum yn hir yn disgyn obry i'r pwll, gsn
deimloyn rhyw haner diolchgar fod genyf Ie mwy cynhes i fyned iddo nag oedd
geayf ar ben y pwll Cylarfyddais yno a llawer oeddent o'r un farn a mi
parthed yr oerfel Y maeyn arferiad gan ba" b gweithwyi bron i aros —neu
yn hytrach i eistedd—ychydig o dan y pwll, er mwyn dyfod i weled yn well, neu
er mwyn i'r llygaid gynefino a'r goleuni llachar (?) oedd yn dod o'r llusern-
') rhyw un rhan o cair o oieu canwyll; ond j ni pliasiodd dim yno ond yn unig
son am ) y tywydd, a cheisio dyfalu sut y buasid yn gwneud a'r eira ar y
cledrau allan. Dyma un o'r pethau neVi ydd sydd wedi dyfod i fewn ar ol i'r
cwmniau cyfyngedig bryna y gweithfeydd. Yn yr hen amser, mae'n debyg fod
cawod dda o eira'n penderfynu tynged y dydd canlynol yn fynych. Byddai y
diwrnod yn caei ei golli yn fynych yn herwydd yr eira, ond yn awr mae y
cwmniaw oltyn penderfynu nad oes dim i fod yn rhwystr. i weithio y gwaith, os
gellir rhywfodd ei symud. Y maent yn fwy anturiaethus na'r hen feis-tri, ac
nid ydynt 10 yn edrych cymaint i lygad y geiniog; neu yn wir feaJlal mai
edrych mwy ar lygad y gemiog y maent, a gweled ei bod yn well talu oyiiion am
glirio yr eira na thaiu am fwyd i geffylau segur, a thalu am gadw yr ager i
fyny, &C. Wedi aros ychydig yno, aethpwyd yn ndaen at ein lleoedd
gweithio. Yr oedd genyf fi waith cerdded yn mlaen am tua cbwarter awr i ddod
I'm lle bach i, yr hwn oedd yn digwydd bod yn dalcen wedi ei gwchwyn o ben yr
heol ddwbl, sef y man agosaf i'r pwll lle y mae y ceffylau yn tynu y cerbydau
gio Y mae yn y rhan hon o'r gwaith saith o leoedd, ac os byddwn oil yn
breseaol, yr ydym tua phedwar ar ddeg o weithwyr, a dau holier. Felly, yr
ydym tua naw o ddynion mewn oad a saith o grots Bydd rhaid i ni aros ychydig
yn y boreu cyn cael cerbydati, am eu bod yn cael eu dwyu atom o waelod y pwll
trwy rym ager yn yr hauling engine sydd ar ben y pwd, ac mae y siwrnai o
gerbydau ddaw atom m yn ddigon am rai oriau felty, fe Toddir cychwyniad i bob
rhan o'r gwaith cyn dod atom ni yn gyffiedin. Bydd yr uchod yn ddigon o
esboniad am y cwrdd bach sydd genym bob boreu ar y partin dwbl, sef yr heol
ddwbi y sonir am dani. Yr ydym yn cael pob matli o grfarfodydd yno, yn 01
tuedd gwahanolygweithwjr. Wel, y boreu hwn, dechteuais i y cyfarfod trwy
adrodd ychydig o hanes adroddiad yr eneth fach, a'r gofyniad oedd ^edi dyfod
i'r meddwl, sef-Paham oedd ihaid i hanes pawb a phobpeth gael ei roddi ar gof
a chadw ond hanes y glowr, druan ? Cafwyd toraeth o atebion o wahanol fathau,
ond y mae y lhth hwn wedi myned yn rhy faith yn awr i feddwl dechreu eu
hadrodd. Cewch hwynt ryw dro eto. |
|
|
|
|
(delwedd 7663a) (12 Mawrth
1908) |
Tarian y Gweithiwr. 12 Mawrth 1908. Wil Penpartin. Pennod VI. Yr oedd y chwech gwr a weithiai yn fy ymyl yn y rhanbarth yma o'r gwaith
yn ddynion profiadol; yn eithaf cyfarwryddd a'r wythien lo, a phobpeth arall cysylltiedig a'r
gwaith. Cymry oeddent bob un, a'r rhan fwyaf o honynt heb gael llawer o fanteision addysg i
ddiwyllio y meddwl o gwbl. Dynion
caredig a chymwyrsasgar, yn byw, ac yn gweithio yn ymyl ein gilydd mewa
beddwch. Elai ambell i ffrwgwd rhyngom am dro y drams ar adegau, pan fyddai
yr halier yn ets-eu a rliy-n wr dioitor yn ceisio dwyn y gwadb yc mlaen, ond
ni welais yno un cweryl cas erioel, er fod hyny yn digwydd yn fynych mewn
rhai manau eredi. Gweithid y prif Ie, sef yr heading gan un o'r enw Evan Jones (neu Ifan
o'r Allt). Gwr cadarn o gorff a lled benderfynol o feddwl. Dyn sobr, a'i holl
ymddygiadau yn foesol. Credai yn
gryf yn ngbyfr?i.ith Moses, yn enwedig y rhan hono a ddywedai 'Llygad am
lygad, a dant am ddant.' Genedigol o sîr Aberteifi oedd Ifan, ac yr oedd yn
csdw idiom y tafodiaith yno yn dda hefyd. Yn neqaf ato gweitbiai hen wr
pen-wyn oeddern yo ei adnabod wrth yr enw yr hen Wil o'r Owm,' neu V Cwm.'
Nis gwn yn y byd beth oedd ei enw priodol, feallai ei fod fel y dynion y
sooir am danynt yn y Beibl, yn meddu dim oud ua eow fel Adda. Noah, Samuel,
neu Elias, &c, ond gwn o'r goreu fod ei fywyd mor anhebyg ag oedd modd.
i'r cymenadau Beiblaidd uchod. Yr oedd ei brofiad tanddaearol braidd yn ddihysbydd. Gwyddai hanes yr
holl lofeydd yn y cwm hwnw, a llawer o gymoedd ereill. Yr oedd wedi gweithio
yn mhob gwythien o lo a arferid weithio, o'r glo bach ugain modfedd i fyny
i'r glo mawr naw troedfedd. Yr oedd hefyd wedi teithio llawer. Efe oedd ein
Captain Cook ni, gan ei fod wedi teithio amryw wledydd heb gyfrif Cymru fach
dylawd, fel y dywedem; eto yr oedd yna un peth yn tynu y gwr hwn i lawr yn
ein golwg. Nid oedd coel i roi ar yr hyn a ddywedai. Nid oeddem yn sicr pa
bryd y dywedai y gwr hwnw y gwir, na pha bryd y dywedai gelwydd, a gallai
gusanu y Beibl o flaen y ddau. Yr oedd yn hynod anhebyg i'r sawl a weithiai
yn ei ymyl, sef Johnny
Thomas. Dyn ieuanc, tua 23 oed, oedd Johnny Thomas, neu y scholar bach fel y
gelwid ef yn gyffredin. Yr oedd ef yn ddarllenwr mawr, ac yn gwneud ei oreu i
ddiwyllio ei feddwl, ac yr oeddem oil yn credu fod dybdol disglaer o fiaen
Johnny. Yr ochr isaf i Johnny yr oedd talcen Daniel Lewis, neu y gwr bach fel
y gelwid ef genym. Gwr yr un llyfr oedd Daniel, a hwnw y llyfr goreu-y Beibl.
Yr oedd ef yn ceisio byw yn sobr, yn gyfiawn ac yn dduwiol yn y byd sydd yr
awr hon. Er nad oedd mor hen a Wil o'r Cwm, eto, efe a ystyrid fel ein
cynghorwr galluocaf ni. Efe osodai daw ar ein holl ddadleuon, ac nid gwiw i
neb geisio ei wrthwynebu gan fod ei air fel deddf, a'r cymeriad a feddai fel
y graig gadarn. |
|
|
|
|
(delwedd 7663b) (12 Mawrth
1908) |
‘Beware the man of one book,' oedd ein harwyddair pan yn cyfarch y gwr
bach. Yr oedd Dafydd Rowlands, y gwr oedd nesaf ato, yn un selog iawn yn y cwrdd
hefyd, ond nid oedd efe yn enill dim parch oblegid ei grefydd, rhyw ddyn
diddrwg di-dda oedd y Dafydd hwn, ddim yn ddigon drwg i fod fel Pat heb un
cymeriad, a dim yn ddigon da i enill iddo ei hun air da ei gydweithwyr. Nid oedd efe yn hoff 0 gwbl 0
aros ar y partin I yn y boreu, am ei fod yn neillduol o ddi wyd tra byddai yn
y gwaith. Yr oedd ganddo ddigon o bobpeth at waith, ond nid oedd ganddo ddim
1 roi nwrdo bytil. Cawsech fenthyg unrhyw beth ganddo, oiiibae ei fod yn ei
ddefayddio ei hue. ‘Mishdir y band' yn y rhan hon o'r gwaith oedd y
gwr weithiai rhyngof fi a Dafydd Rowlands, sef Gruff Shan. Gwr tal, teneu, a
gwg wedi cymeryd meddiant o'i wynebpryd, oedd Gruff. Eto, dyma y mwyaf doniol
o'r cwmni. Ni byddai rhaid iddo ond agor ei enau cyn y clywech fonllefau o chwerthin.
Madrai Gruff wneud i
Dafydd Rowlands chwerthm, a dweyd, Vn wir, un doniol i Jhwi Grnffvdd,' ond
nid w?f yn cofio gwe'ed gwen ar wyneb Uruii enoea ry aiumi* vjrarw ac isel
oedd ei fywyd druan, ond nis gallem lai na'i hoffi, am ei iod yn gweled rhyw
lwyly goleu beuuydd v" oedd yn eithaf diniwed yn y gwairu, pared i wneud
tro da i bawb ond Dafydd Row lands, ond tebyg ei fod yn lled gas pan wedi
cael ychydig o'r three IKI. Yr oedd ganddo atebiad i bob gofymad, ond nid wyf
ya sicr fod ei ate bio-1 yn werth eu croniclo bob amser. Dyna fraslun o'r elfenau oedd yn gwneud I fyny y cwmni llawen yr
eisteddwn yn eu plith y boreu a nodais. I’r cwmni hwn ynte y taflwyd gofyniad
a nodais droion o'r blaen, ac y cefais doraeth go dda o atebion. ‘Gwpod hanes
y collier wetest ti Wil!' ‘Ar fencos i, der di lawr at mam am dro nos Satwrn
pay nesa, ag mi ddangosiff hi i ti beth yw collier, a'i waith o hefyd. Mae hi
yn gwpod am bob cogin w i yn sefyll a phob dramed o lo w yn I lanw, ac os dim
posib i cheto hi unffordd yn y byd. Pe cymerwn y lwyall y bora ma a 8crapin ban or gini mas o'r p^pur
bach, íydde, Shan fawr 0 dro cyn i isha. fa. i'r oedd yr hen score weai rytag
Iall dipy;) arno i yn y Full mo,.il y ;.sdywetbat. ■\vci, ac rn. es 1 scwaror count bob ba.d pay dywetha
ti wel, s to ofy nws gwiaig y tafarn i h wrth newid y sofrin, oso'anrn moyn
ne^id man iawn, ac d jet.. rhowch nhw mor fan a galloon cm, cai gweid os
galla i cheto yr hen S'T-.n, ?c yn wir mi ccso n.hw|yn bishes taira 'do-b un,
ond aros di, pan gas Shan i: ches 1 ddim amser i glapo'n llygad dair gwaith,
cyn bod hi'u troi round a dweyd fod racor i fod. Faint sy na mam ? ebe fi, os |
|
|
|
|
(delwedd 7663c) (12 Mawrth
1908) |
dim dicon ma i ateb y glo wyt ti wedi lanw wrth y papur yma Gruff, a
nawr gwed ti ble ma nhw? Ti weld, Wil, blooming nonsense yw yr hen bapura bach ma i gyd. Pam na alia pob un fyn'd i'r
office a derbyn i ariaa yn i ddwrn ar unwaith, ebe Gruff. Cyn iddo ddweyd
rbagor yr oedd y gwr bic yn cyfarch Gruff gydag, Eh, Gruff, cadw di v geiriau
Saesoe yna mas oddi yma, rdd v'ynt o ua gwerth i n: wel di,' ac ebe Gruff, 1
R-cas i ddim nawr Daniel, beth si matar arno chi, i chi moyn mynd at y llewod
fel y bu y'ch hen dad ys llawar dydd. 1 liewn i wel'd yr hen Daniel, yn cal i
dowli lawr i'r hen bwll hyny o'ch chi'ji son am dano.' 1 Pe ba*. [I;, Gruff,
yn cael r»y dailu at y llewod, m f nas 11 (iod allan yn bosibl 1 ti. Paid a
chellwair y machgen 1,' ebe Daniel. Fe fysa gofyn foi gan y llewod hyny well
danadd na danadd doti Dafydd Rowlands, w i yn siwr, achos all e ddim cnoi
c.fwstin ar ol i cai nhw, ebe Gruff. Wir,' ebe Dafydd Rowlands. un doniol i
chwi G ru -T, dd.' Roswch chi nawr: ebe Gruff drachelr?,' ma pwee Wu y; eitlh
e Johnny, beth si gyda ti i weid ar y pwnc hwn, i ti yn diem 0 scholar, ag ;e
geld i weid yn yn lle i. ac fe gaiff Daniel fod yn chairman a'r Honourable
William o'r Cwm fod yn reffyri i chi'n gwel'd, a fyddwn i iawi 0 amsar cyn
sefclo'r pwnc. Wel,' ebe Johnny, 4 y mae llawer o wir yn y peth ddywed Gruff,
y mae y pwnc yn un teg, ac yn un priodol iawn i n; feddwl am ciano. Gweithwyr
ydym ni oil, ac nid oes dim yn peuliyn i'n gwaitii nad allai wneud lles i'r
byd ei wybod. Ychydig amser yn ol yr oeddwn yn darllea hanes taith
ymchwiliadol Dr Nansen yn y pegwn gogleddol. Yr oedd efe yn adrodd yr helynt
yn fanwl iawn. Nid wyf yo credu iddo saethu un creadur, bach na mawr, heb
gofnodi y ffdith. Yr oedd yn dweyd am yr holl ddigwyddiadau a'r holl
arbrawfiadau 0 wnaeth ef a'i gyd-ddynion, a thrwy hyny, y mae y byd beddyw yn
gwybod rhai pethau na wyddent o'r blaen, pe dim ond y ffaith mai y cadnaw
oedd y creadur olaf a welsaut yn yr uchelfeydd gogleddol. Felly, dichon y
byddai ychydig mwy o hanes y glowr sydd yn llafurio yn y dyfnderoedd hyn, 0
fendith i lawer sydd yn dueddol i edrych lawr arnom yn fynych.' 4 Hear,
hear,' ebe Gruff.. Y mae cryn ysgrifenu y dyddiau hyn,' ebe Johnny drachefn,
Ar y fasaach lo, ac yn neillduol am y fasnach yn South Wales, ond nid oes dim
son am y collier. Y fasnach, y nwy, quality y glo o'i gydmaru a glofevdd ereill,
Itc. (beth i chi'n feddwl am y geira Sysnag yna gwr bach ?) ebe Gruff, Taw, a
dy lol/ ebe Daniel, dos yn dy fiaen, Tohnny.' Wel.' ebe johnny, 4 dyna oeddwn
yn feddwl dweyd, mai testynau felly oedd yn cael sylw yr ysgrifenwyr ac nid y
glowr ag oedd yn dechreu y fasnach, v glowr ag oedd yn gorfod ymladd a'r nwy,
y glowr ag oedd bob dydd a'i fywyd yn ei law megis wrth j geisio y glo yma
a'i yru i fyny i wyneb y ddaear er lles a bendith i'r byd.' Ar hyn,
wele y siwrna yn dod, ac felly bu rhaid i ninau dori i fyny yr ymddiddan yn
gwta trwy i Gruff ddweyd, ‘Thus endeth the first chapter.' |
|
|
|
|
|
19-03-1908 1 Wil Penpartin. Pennod V.
Aeth rhai v/ythnosau heibio cyn i'r cwm. ni Hawen, oedd yn y cyfarfod ar bso
y partin, ad ymaflyd yn y pwnc oedd genym yr wythnos ddiweddaf. Y mae yn
ffaith ddoÐîoJ iawn nad yn ami y clywir yr un pwnc yn cael ei drin
ganygwetthwyr ar ddau foreu yn olynol. Yr ydytn wedi g^rando llawer ymgom
hspus ar beri y partin yma o dro i dio, ac wedi gwrando ambell ddadl boeth
iawn yii cael ei chychwyn yn y boreu, ac yn cael ei gadael yn sydyn ar
ddyfodied y drams, ac ni chiywid son byth am dial wed'yn. Fel y nodais,
dechreuodd Johnny Thomas ar y pwnc trwy osod sylfaen fawr i lawr ar ba un y
bwriadai a.deiladu twr, o ben yr hwn y gaJ!ai edrych ar y pwnco wahanol
safleoedd ond daeth y drams, a gorfu i I Johnny a'i wrandawyr astud godi er
myned at eu gorchwy'ion fel arfer. Ac yn wir, aeth amryw wythnosau heibio cyn
i neb son am y pwnc wed'yn. Yr oedd y Nadolig, a diwedd blwyddyn wedi canu yn
iach Mi'r cwmni yn y eyfamser, a llawer o bethau wedi digwydd heblaw hyny. Bu
Gruff, j druan, yn stepo'r wheel,' ac yn byw ar un o fyrddau'i Brenin am
bedwar diwrnod ar ddeg, yo herwydd iddo aaehan tipyn fod j brif ffordd yn
lled gul iddo gerdded ami ryw noson. Clywodd yr heddgeidwad aeth hwnw ar ol
Gruff, ac oid hir y hu cyn canfod fod y bai yn gorwedd oddifewn i Grufif.
Ceisiodd yr heddgeidwad ei berswadio o hyny, ond ni fynai Gruff greau. Aeth
yn gweryl rhwng y ddau, a bu rhaid i Gruff orphwys y nos hono mewn ystafell
fach, ac oer ddigon. BoreTi tranoeth bu rhaid i Gruff setyll o flaen ei well,
ac wedi ychydig siaiad, pea derfynwyd gosod Gruff y tufewn i garchar y sir am
bjthefnos, modd y gallai ddysyli siarad ag heddgeidwad. Peth arall ddysgodd
Gruff, serch hyny. Parodd yr uchod i Gruff golli ei ran o'r wydd dew a'r
'cwrw gwyla ag oedd ei gyfeillion yn ei fwynhau yn y Full Moon. Pan oeddent hwy
vn canu y byrdwn hwnw,- Cered y byd i'r sawl a'i caro, a minau'n Uawen iach,
Llymaid bach 'nawr ac yn y man o'r cwrw melin bach,' yr Oedd Gruff yn gorfod
byw ar rywbeth ag a alwai yn skilly. Dyma ei fwyd a'l ddiod ef. Ond yn
herwydd y cwrw melin bach y bu yr oil hefyd. Yn yr adeg y bu Gruff yn y
carchar, bu un arall o'r cwmni mewn carchar hefyd, sef Daniel Lewis, y gwr
bach. Eto, nid yr un carchar-carchar afiechyd oedd bwn., Yr oedd ganddo ef
well gwely i orphwys arno na Gruff, mwy o gynesrwydd yn y ty, a gwenau siriol
yr hen wraig iw gynorthwyo. Nid oedd y gwr bach yn cael llawer o ym borth
ychwaith, fel y dywedodd Gruff pan gyfarfuasent ar ol hyn; rhyw fwyd ferrets
oedd gan y ddau. Yr oedd gan Gruff ddigon o ajchwaeth, ond dim i'w ddiwallu,
tra yr oedd y gwr bach yn amddifad o archwaeth, ond y bwrdd wedi ei hulio yn
dda. Nid yr un fath yw rheolau pob carchar. Parodd y ddau amgylchiad uchod i
ni annghofio y pwnc oedd genym daa sylw, a threuliwyd yr ychydig hamdden oedd
genym y dyddiau hyny i siarad ar y gwahanol fathau o garcharau oeddent yn dal
dynion yn gaeth. Yr oeddern yn cael hanes y gwr bach bob boreu, ond nid oedd
mwy o son am Gruff na phe bai heb ei em. Teimlem yn ddwys hefyd ei fod yn y
carchar, a'i fam weddw yn unig gartref, wedi colli yr vchydig oedd ganddi at
ei chynal yn ystod y pythefnos hwnw. Y mae carchatau ein gwlad yn euog o
gosbi a gofidio llawer un na fu o fewn y muriau erioed. (Ymddengys gweddill y
llith hwn yn ein n esaf.) |
|
|
|
|
|
26-03-1908 Wil Penpartin. Penned V.
(Parhad). Er y cyfan, fe duaetii y cwmoi yn gyiaa wed'y» g'da tr-.road y
iiwyddya 'pend^rfyoodd Gruff beidio gwneud cyfaiil o John Barleycorn ragor
eithr pobpelh o'r goreu, ond nid hir y daliodd y penderfyniad. penderfynodd
hef^d n?. fyddai iddo earych &r heddgeidwa:d mwyach, oblegid y celwyddau
yr oeddent yn euog o honynt o flaen yr ynadon, a daliodd i gadw y
peaderfyniad am gr vn amser hefyd. Wrth reswm, ein gofyniad cyntifi Gruff
oedd, Sut le gaiodd yn nw'r y mof ?' ac i hwn yr oedd yr ateb yn barod,- lle
halit, ar fences i Wir, Gruffydd,' ebe Dafydd Rowlands, gun doniol y' chwî.'
'B'le mae:r gwr bach, boys?' ebe Gruff. Os dim o fe yn gwitho 'nawr ?' Ydyw,'
ebe un o'r cwmni, ond mae yn dost iawn y dyddiau hyn nid yw eie wedi bod yma
er pan est ti i ffvrrdd.' 'O; ebe -Gruff, 'o'wn i j meddwl fella fod yr hen
chap wedi newid i ie, wir, a charwn i ddim i golli fa-hen fachaa net yw e'.
O'wn ni'n cofio y petha odda wedi weyd wrtho i pan ow'n i yn y College, boys,
a os dim dowt na fvddai yn well lawar i ni neyd fel y gwr bach, sef gryndo
mwy ar Solomon a Paul, a liii ar wyr y tafarnau yma.' Bu agos i ni oil gredu
fod Graff wedi cael tro yn y Coleg (fel y gal wai ef y carchar) ond cyn pen
yr wythnos deallasom nad oedd I y llewpart wedi newid ei groen na'i frychni
ychwaith—yr un oedd Gruff o hyd. Ni wnaeth yr olwyn fawr ond peri i Gruff
drot fel yr olwyn, yo yr un cylch ag o'r blaeo, ac ni wnaeth y bwyd
teneu—bwyd tlawd, hyd yn nod i fiferets, ys dywedai-ond ei wneud yn fwy
gwancus (os oedd moad) nag o'r blaen. Trueni mawr fod cymaint o welthwvr
campus, a bechgyn egwyddorol, yn berchen ar natur ddynol dda, yn rhoddi eu
hunain i fyny fel hyn i flysiau y cnawd, ac i borthi yn ormodol eu tueddiadau
anifeilaidd, onide ? Yn mhen tuag wythnos ar ol dychweliad Gruff, dychwelodd
y gwr bach hefyd, ac ni chollodd efe fynud o amser cyn codi y Uusera dan i
oleuo ar wyneb Gruff, ac yna gosod y llusern i orphwys ar y llawr, ac eistedd
ei hunan, ac anerch GrsfE mewn geiriau cryfion, ond gyda llais llawn o
dynerwch. Ceisiai ddangos iddo ei ffolineb, ei ddifaterwch, a'i
galon.galedwch tuag at ei fam, nes o'r diwedd i Gruff dori allan,- 'Hold on,
hold on, Daniel; w i yn gwpod y mod i yn ddrwg, ond w i yn ffrynd i mam yr un
pryd-w i yn true blue man man hyny, allwch fentro.' Ffrynd i dy fam ebe
Daniel. Taw, er mwyn pobpeth, Gruff, taw.' A dyma Daniel yn dechreu yr ail
waith ar Gruff. Yr oedd yn hyrddio adnodau ato o'r Beibl y naill ar ol y
llall gyda'r fath efiaith, nes i Gruff waeddi allan,— Gan bwyll, Daniel,
rhowch fair-play 'nawr. W i yn ddicon boddlon i chi weyd beta fynoch chi, ond
catwch chi Solomon, Dafydd, a Paul a'r chaps yna yn ol 'nawr, achos chaf fi
ddim siawns i atab nhw.' Chwarddodd yr oil o'r cwmni ar hyn, a throwyd y
siarad at bethau ereill y boreu hwnw wed'yn. Aeth pob un o honom at ein gwaith,
ac yr aeddwn i wrthi yn brysur iawn, pan yn sydyn dyma Gruff yn dod a'i anadl
yn ei wddf, ac yn gofyn i mi fyned gydag ef at Dafydd Rowlands. Gofynais
iddo, Beth sy mater, Gruff ?' Wn i ddim,' ebe fe, ond ma rhwpath arno-all a
ddim sefyll ar i drad Q gwbl, a os dim gair o'i ben a. Dewch Ian.' Ac i fyny
yr aetbpwyd, a deallais fod .Gruff wedi galw ejeill yno cyn dyfod i'm cyrchu
i, oblegid yr oedd pawb o'r gweithI wyr yno pan gyrhaeddais i y fan. Ha
olygfa erch, dyna He yr oedd Dafydd, druan, ar ei hyd ar lawr, a'i ben yn
pwyso ar goesau Johnny Thomas, tra yr oedd un o'r bechgyn bach yn ceisio
awyru ei wyneb gwelw a'i gap du. Nid oedd modd cael ei sylw at ddim, ac nid
oedd a'i gyffroai. Penderfynwyd ei gario allan o'r talcen i awyr mwy oer, a
bu hyny yn foddion effeithiol i'w ddwyn i'w le. Teimlai y cryd yn ymaflyd
ynddo. Gwisgwyd ei ddiliad am dano, ac wedi ei osod ar gliniau Gruff mewn
dram oedd yno, aethpwyd ag ef allan mor dyner ag oedd modd. Nid unwaith nx.
dwywaith ychwaiUl y gwclais ddeigryn gloaw yn rhedeg dros ruddiau Grutt pan
yn gwthio y ddram hono allan. Yr oedd ei natur oreu wedi cael y trecha ?rno y
dydd hwnw, ac yr oedd yn teimlo o galon hyd yn bod at drueni Dafydd Rowlacds.
Wedi gorweithio ei hun yr oedd Dafydd y dydd hwnw, ac yntau heb foiyn gryf
iawn ar y gorec, a pharodd y g A eithio hwnw i Dafydd absenoli ei hun am wyth
nosau y'r gwaith. Bu yr amgylcliiad uchod, wrth reswm, yn destyn siarad i ni
foreu tranoeth, ac yn ei gysgod ryw fod d ymsaethodd y p«rnc aosodais o n
blaen y ilynedd i'r golwg. Fe ail- ymaflodd Gruff yn y gorchwyt o drefnu y
swyddion, sef y cadeirydd, y referee, &c.. ac ail ddechreuodd Johnny
Thomas 3X ei j araeth fel o'r blaeo, Cewch yr araetb, mor agos ag y gallaf 11
gofio, yn ein nes if, oblegid ni adatth y siwrnai i rwystro Johnny y boreu
hwnw, a gobeithio na ddaw rhwystr behach i groniclo yr araeth hono—araeth ag
y credem ni fel gweithwyr a ddylai gael sylw gwlad gyfan ac yn wir, fe
ddywedodd Gruff yn eglur y dylai johnny gael ei I ethol yn M-P. dros y
gweithwyr. |
|
|
|
|
|
02-04-1908 I Wil Penpartin. Penned VI.
Araeth Johnny Thomas. Fel yr a wgrymais y tro diweddaf, dechreuodd Johnny ei araeth
feI y tro cyntaf, felly nid yw yn angenrheidiol ail-ysgrifenu hyny, eithr
dechreuwn y man lle y gorphenodd yr adeg hono- Pel y dywedais o'r blaers,'
ebe Jonny, y mae digon o ysgrifenu ar y fasnach 10, &c., ond dim gair ar
y glowr sydd yn llafurio yn y lofa. Meddyliwch am funyd neu ddwy am yr aberth
mawr y mae y glowr yn ei ddangos wrth gychwyn i lawr i'r pwll glo. Gadael
haul y boreu i ereill ei fwynhau. Yr haul sydd yn dwyn bywyd dan ei esgyll i
bawb dynioa Yr haul sydd yn prydferthu y blodau, yn lliwio y meusydd. Yr haul
sydd yn goleuo a cbryfhau y llygaid, yr haul sydd yn sychu ami i ffos afiach
er mwyn iachau y byd, yr haul sydd yn disgleirio yn llachar ar y cardotyo ac
ar y Brenin, ac yn cynhesu y byd trwyddo i gyd. Gorcbwyl cyntaf y glowr yw dysgu
byw heb wenau hwna. Gwen na welodd y byd ei thebyg ond ar wyneb y fam
gariadlawn." (; Hear, J ear,' ebe uu o'r cwmni). Nid oes neb ond y
gweithiwr tanddaearol yn gwvbod trwy brofiad beth yw byw trwy y gauaf oer heb
weled gwyneb yr haul und ar y Sal, ac arubcll brydoawu Sadwru. Ni wyr neb
cbwaith faint o golled yw hwnw iddo ef y glowr.' Campus, Johoy,' ebe Grvff,
mi ofyna i am Iwance diwrnod mesur Desaf am atal i'r Mishdir gal yr haul, a
byw hebddo fy hunan.' Wei,' ebe Johnny drachefn, Iwance neu beidio, y mae yn
ffaith eglur fod vhoi 1 fyay oleu yr hau^ aoi 7 iipyn goleu teneu a phwl sydd
yn y lamp yma yn goleu teneu a phwl sydd yn y lamp yma yn golygu aberth mawr.
Dyna i chwi wedy'n, I awyr iach y mor a'r mynydd. Yr awyr yma sydd yn chwythu
rhwng y dail, ac yn suo dros grug y mynydd. Yr awyr sydd yn gyiu archwaeth i
galon dyn am foreufwyd, yn lloni ei ysbryd ac yn puro ei waed yn ystafelloedd
ei ysgyfaint. Pal y mae yr awyr yn gyru y Hong sydd a'i hwyliau ar led o'i
flaen, felly y mae yn gyru camrau y dyn sydd vn agor ystafeltoedd man ei
ysgyfaint o'i flaen. Oni ddywed y meddygon fod haul ac awyr iach yn certain
cure i'r darfodedigaeth, ac yn llawer gwell moddion na Chod Liver Oil,
Quinine | Bitters, na Pills, &c.' A ma'r moddion a wetas di, Johnny, yn
well i gynaeryd hefyd i ti'n gwei'd,' ebe < Gruff, I hi fydda it un man
gen i fynd ar y booz wrth if ad dwr canel (canal) a ifad Cod Liver Oil. Odd
yn well da fi y bwyd fferrets o'n i yn gal tu fiwn i'r wai fawr.' Meddwl di
am lai o Joozf Gruff, a mwy am wrando ar Johnny,' ebe'r gwr bach, neu fe
fyddi di yn byw ar scili eto cyn bo hir.' 1 Bydd barotach i wrando nag i roi
aberth ffyliaid fachgen.1 0 Go on, johnay.1 ebe Gruff, I *chos ma'r brenin
Solomon yn dy glywad nawr,' ac yn mlaen yr aeth Jonny i sylwi ar yr awyr anI
mhur oeddem yn anadlu o dan y ddaear, I ac fel yr oedd hwnw yn achosi llawer
o afiechyd yn ein plith fel glowyr na fuasem yn brohadol o hono pe yn byw o
hyd ar I wyneb y ddaear. Arweiniod j hyn i ychydig annealldwriaeth yn ein
plith, oblegyd rhwystrwyd Johnny yma gan yr hen Wil o'r Cwm, yr hwn a daerai
fod yr awyr oedd yn y Bwlch, I lawer yn fwy iachus na'r awyr oedd ef yn arfer
ei anadlu yn ambell i ran o'r America. Yno,' ebe Wil, xui deimlais i yr awyr
yn fj llanw i I fyny rywfodd ag afiechyd. Yr oedd yr awyr bron bod yn ddigon
tew i ddyn ei weled yn y dydd. Etc yr oedd yn ddigon oer yn y nos yno 1 sythu
Gipsy bro Yr w i yn cretu y referee, boys,' ebe Gruff, mae e wedi gweld
tywydd garw os dim dowt, ne fysa fa byth wedi byw cyd a mae a. Go on, Johnny,
ma'r mater yna wedi setlo yn dda iawn.' We! ebe Johnny, cymerwch eto y
drafferth y mae Y gtowr yn ei gael i fyned at ei waith, ac i weithio trwy y
dydd. Y peth cyntaf yw trio dod i weld o dan y pwll. Wedi hyny, cerdded yn
mlaen gan fwrw ei ben y fan hono, taro ei dmed: wrth gareg fan draw, newid
climate yn nes yn mlaen a cherdded trwy drwch o lo man wedi hyny, a'r Uwch yn
codi yn gymylau duon i gau I fyny ei ffroenau a rhwystro ei lygaid i weled.
(Ie, myn cebyst i, ebe I Ianto'r Adt.) Meddyliwch eto am dano yn trio gw;tho
tipyn yn y face. Y mae y Inmp ar ben yr he'w!J a lamp y crotyn yn y cwt, tra
mae y crotyn a'i feistr ar eu goreu y n ceisio y g10 a'i wahanu o wrth y ys
pwriel trwy deimlad yn fwy na thrwy weled. Onid yw yn ffaith (ag y mae glowr
profiadol yn hysbys vr) fod y glo yn synhesach na'r gareg. Cauwch eich
llygaid fechgyn a phrofwch yr experiment, cydiwch mewn talp o rywbeth a'r Haw
dde a gwnewch yr un fath a'r Haw chwith, a bydd yn waith rhwydd ddigon i
wahaniaethu rhwng y glo a r ceryg trwy deimiadyn unig.' < Gan bwyll,
Johnny,' ebe Hnn, Jiawst i fach, paid a dweyd hyna yn uchel ne fe ofyna'r
boss i ni weithio heb un lamp y mis nesa. 'Rwy'n cofio yn brion,' ebe fe, fod
mishdir Penyraltt, Aberteifi, yn gwrthod gole i ni fynd i'r gwely, am y rheswm,
medde fe, os oeddem ni wedi gweitho yn ddigon caled yn y dydd, y bydde ni yn
debyg o ffeindio y gwely trwy ei deimto yn y nos ia wir,' ebe Gruff, honour
bright, Johnny, gad i mi gal catw y one fifth of a candle power ta beth, ne
fe stiff arian yr undeb i brynu llygaid llygod i n;, wel di.' Chwarddwyd yn
Hawen gan yr oil o'r cwmoí am hyn, a chyme' Hd Johnny y chwerthin yn arwemydd
i'r rhan arall o'i araeth. Wel, fechgyn,' ebe fe, I allwn i ddim ilai na
chwe^thifi At syl"^ Gruff, eto, nid chwerthm ddyte ot (nage wir, ebe y
gwr bach), obiegyd ineddy^wch am funyd y peryglou y rhs t -vu iddynt o
ddiffyg gole sydd genym i'w Ce-ofod. Cydmarweh o!eu y lamp dan POi; c'ea
canwyli. Pa le byn'ig y goso canwytt i oleuo fe deifl ei goleu i fyny I,ua'r
nen yn ogystal ag i lawr, a thrwy hyny yr ydym yn canfod agoriadau yn y
nenfwd ac yn cael Itawer mwy o adlewyrchiadau (re, flections) gin fod y
nenfwd fel rheol yn disgleirio. Ond y mae y lamp dan, gyda'r bwgan yma sydd
yn cae! ei osod ar y gole, yn rhwystr mawr i gael dim goleu i fyny, ac wrth
ei hongian bydd gwaelod y lamp yn cysgodi y goleu o dani am bellder o lalhed
oddiwrthi bron. Y mae fel goleuo canwyll a'i gosod dan leser, onid yw Daniel
?' ebe Johnny Ydyw, wir,' ebe y gwr bach, feily y bydd hi fynychaf. Nid yw yn
bosibl ryw. fodd gael y da heb y drwg yn glvnu wrtho rywle rywfodd. Y mae y
lamp dan yn dda neilldubl i'n barbed rhag y nwy tanliyd sydd yn teithio o'n
cwmpas yn yr awyr yn ami, ond y mae y drwg 0 ddiffyg goleu yn ei ddilyn yn
dyn fel y gwelwn. Nid yw y gwyn yn bosibl yma heb y du, y me!us heb y chwerw,
y dyS* yn heb y mynydd, y pleser heb y gofid. By i cyrn ysg yw y byd hwn, ac
Old gwiw 1 ni geisio y naill o'r pethau uchod heb orfod cydaabod y Hall. Y
mae dwy elfen yn ein natur. Pan y byddom ar ein goreu yn hau y da, y mae yr
efrau hefyd yn myned i'r un maes. Yr wyt ti, Johnny, wedi dweyd yn dda y
boreu yma, ond y mae Gruff hefyd wedi bod wrthi yn dweyd, ac y mae y pethau
ddywedodd weii peri t'th bethau di gael llai o le nag a ddylasent gael yn ein
meddyliau yn herwydd hyr.y. Y mae yn rhaid i'r efrau wrth le fel y gwenith,
ac y maent yn tynu ei nodd o'r un daear a'r gwenith ac felly yn ilwmhau y
maes. Diolch i ti, Johnny, am dy araeth.' 4 la, wir, dio'ch:' ebe Gruff, Clyw
ma, Johnny, pe bysat ti yn gystal Sais a fl, fe alla'n ni neid Member o
Parlament o honot ti. Diolch i chitha hefyd y gwr bach am y scwibs i fi, ond
os i chi yn meddwl i fi llyncu nhw fel Ilyncu Pills, dotwch nhw mwn jam y tro
nesa.' 'Ha! ha! ha!' ebe ninau, « ffwrdi 4 ni bob un at ei waith. |
|
|
|
|
|
07-05-1908 Wil Pen partin. Pennod VII.
Wedi yr araeth odidog a gafwyd gan Johnny Thomas y boreu Sadwrn a nodaig,
aeth pob un o'r gweithwyr at eu gwaith, a minau yn eu plith, Er fod pawb yn
can- mol yrlaraeth hono, ac hyd yn nod y gwr bach,' eto yr oeddwn i yn teimlo
yn bur siomedig. Yr oedd yr oil a ddywedodd Johony yn bethau ag y gwyddem in
oil am daayat. Gwyddem yn iawn mai ffeithiau 0 haoes y g'owyr oeddeat, ac er
na allem ni eu dweyd mor drefaus ac effeithiol a Johnny, gwyddem mai gwir
oeddent, ac io;I gwir eisteu en dweyd htfyd. Feallai mai dyna oedd yr, cyfrif
am boblogrwydd yr araeth, sef ein bod oil yn gwybod y pethau, ac yn gallu
dwya tystiolaeth i'w cywrdeb. Old yr oeddwa i, rywfodd, yn wir siomedig,
oblegid yr oeddwa yn teitnia fod Johnny, er ei holl allu, wedi gadael y pwnc
o'r neilldu yn tioliol, EG >yed"i rhedeg ar ol peth arall. Ya awr, y
pwac oedi— neu feallai mii gweil yw dweyd mai y gofyniad osodais i Inwr
oedd—Paham y mae banes bywyd y glowyr mor guddiedig i'r byd ? Beth sydd yn cyfrif
fod hanes a byw/d y glowr yn cael ei amgylchu a rhYN dywyllwch dudew ?
Gweiir, wrth ail ddarllea araeth Johaay, na chyfEyrddwyd a'r gofyoiad o gwbl,
ond 0 t, yn hytrach rhnthro yn mlaen i ddweyd yr hanes mewa hwyl a bias, a
hyny wrth gyf- eiiiion a wyddeat yr holl haoes lawll cr/stal ag yntan. Dyna
sydd ya cyfrif am y siom- edigaeth a deimlwn i. Dywed llawer an fod rhywbeth
o'r natur yma yn perthya i arferion y Cymrf. Os gofyair i Gymro ryw ofyniad,
ei arfer yn dra chyfFredia yw ateb gyda rhyw ofyniad araU. Er eagh- raifft,
pe gofynem, Pa bryd y daeth y rhifyrs cyataf o Darian y Gweithiwr aliaa o'r
wasg ? byddai llawer ya ateb trwy ddweyd mai nid y Darian gyhoeddwyd gyntaf
yn Aberdar, a dilynid hyny gan haoes mor fanwl ag y b/ddai yn bosibl o'r papyr
a elwid Y Gwladgarwr, &c. Fellv y bu yma, ya lie ateb y gofyiiad paham yr
oedd haaes y glowr ya guddisd ig, cawsom yn araeth Johnny atebiad cryaa a
chynes o'r gofyaiad, Beth yw hanes y glowr ?' Crwn yn awr na syna y
darileaydd fy mod yn teimlo fod fy tnhrioi we it tuo'r pwnc yn well o lawer
na Johnny, ac felly fy mod yn hoffi ei haraeth hi ya fsvy nag II eiddo'r h-va
a fyaai Gruff ei waeud ya M.P. Daeta yn amser gadael, ac aeth pawb o honom
ga.rtref. Yr oedd yr hin yn braf iawa—diwrnod teg ya y gwanwyn, a aiaau -am
ein bod yn gadael yn gy--xar-ya ei gael yn anterth ei nerth, Yr haul mawr yn
disgleirio yn ei danbeidrwydd, a'r bri- alli bqch yn edrych mor lion a
serehog i'w wyueb-cystal a dweyd, Beth bynag yw dy ogoniant, y mae i miaau fy
lie.' Proffwyd bach y gwaawya yn adgyfodi, gan herio ystormydd gauafol i'w
ladd, os ya bosibl. Wei, wedi cyrhaedd gartref, a myned trwy y seremoai
arferol, sef bwyta, ymolch, a thrwsio mewn newid dillad, adgofiwyd & gan
y ddau blentyu o fy addewid iddynt, sef eu cymeryd am daith ar ryw brydnawn
teg i chwilio am y pedlar's caravan-real pedlnr a. real caravan, fel y
dywedeat hwy, ac nid y poetry a ddysgent am dano ya yr ysgol. Rhyfedd y gallu
sydd gan blant i gofio addewidioa, oaide ? Gallwa beader- fynu, ar 01 addaw
rhywbeth i bleatyn, fod y frawddeg hono, Tal dy adduaedau,' yn grogedig uwch
eijj peoau hyd nes cyflawiaii ohonom yr addewid, a da hyn hefyd. Y mae plant,
fel iheol, yn pwysoa tmstir dyoion wrth y modi y cyflawaaat eu haddewidioa,
ac mae yn drmeai mawr na fuasem oil ya rneidwi cawy am hya. Arol addaw, dylid
ymdrechu cyflawnu yr addew- id. Byddai hyny yn gosod grym ar ein geiriau, a
chymeriad i'n holl weitbradoedi, a'n gwneud yn fwy gwyliaiwrus i beidio addaw
heb weled ein ffordd ya glir i gyf- lawnu yr addewid. Pa sawl pient/a sydd
wedi ei dd.istr/wio Wltb. fod ei dad yo addaw iddo geiniog, a pheidio
cyflawau ? Addaw myned a5 ef am dro i'r wlad n9u'r mor, ac er hyny ei gadw
gartref; addaw iddo'r wialea, ac anaghofio ei rhoddi wedy'h, & Dyma'r
pethau sydd ya gwneud i'r mab ddechreu peidio ymidiried yn ei dad—jechreu
addaw ei hun, a pheid- io cyflawau; dechreu dweyd un peth, a gwneud path
aicall. Peaderfyaais i, felly, beidio siomi fy mhlant y dydd hwaw, am fy mod
i wedi fy siomi, ac am fy mod ya gwyOod y byddai iddyat gael digoa o
sioiaadigieta ya y hid —os eawsent fyw-heb i mi ea sioaai, as gallwa beidio.
Felly, cymerais y ddau blentyn ya f/ Haw, ac i fyay yr aethoia dros yr heol
oedd ya arwaia allan o'r peatref yr oeddwa yn byw ynddo. Yr oeddem ya hÿw ar
gwr y peatref, ac yr oeidem yn t-eithio a'a gwyneb broa. a bod at gVfciriad
michlud haul. Wedi gadael y tai o'r tu ol i ni, a^orodd y wlad 010 blaen, yn
cael ei fritho yma ac acw gan ambell fwthyn wedi ei wyngilcha. El- rychai y
meusydd ya rhagorol—lliw y gauaf bron gadael ya llwyr, a'r g,vvrdi golea
gwaawyaoi yn cymeryd ei is. Yr haul yntau ya dechreu gwanhau ya ei belydrau,
ac yn cyflym fel/au. Telorai yr adar, ac ymbraaciau yr wJn ar y ddol
oilitaaom, tra'r plaat i'el pa wedi gwylltu yn rhedeg yn ol a feiaea, gan
gasglu pobpeth ar laa blodeuya. Weithiau byddent ferya bell- der o fy mlaen;
brydiau eieid o'r tu 01 i mi, ond yn syaya wele hwynt yu rhedeg yn ol rm
cyfarfod, a'u haaadl ya eu gwddfl gan ddweyd, Daddy, daddy, y mae gipsies yn
byw Ian yma. Mi welais i y hi a ar y llawr 'nawr.' Lionodd fy nghaloa,
oblegid gwyddwa bellach y gaUaswn ddangos iddynt yr hyn a geisieat, set cael
gweiei y real pedlar a. real caravan, ac ni s:ocawyd hwynt ych- waith, fel y
cewch wi bod etc. |
|
|
|
|
|
18-06-1908 Wil Penpartin. Halo, Wil,'
ebai rhyw Mis yn fy ymyl, pwy yw hwna sy gen ti, gwed ?' 0, dyn diarth yw
hwn, Gruff,' ebe fin- au. ac efallai y byddai yn llawn cystal i ni symud yn
mlaen bellaeh.' Right awayebe Gruff, ac wrth gwrs, fe gododd y dyn diarth ar
ei draed yr un plvd a minau, tra yr cedd Gruff yn aros i ni ei basio, fel y
gallai gael un trem ar y dyn diarth wrth basio. Erbyn i ni basio Gruff,
dechreuodd hwnw siarad a'r dyn diarth trwy ddweyd,— Wel, wir, ddyn diarth, i
chi'n trysto'ch hunan i fachan bras, os i chi'n meddwl trysto Wil.'
"Nawr, Gruff,' ebe fi, 'gad dy lol, oblegid nid yw y dyn hwn wedi bod o
dan y dywarcben erioed o'r blaen felly, aros bellacti heb ddweyd rhagor hyd
nes y deuwn at y partin dwbl—fe gawn gyfle yno i siarad y cwbl, ti wel.' I'
ebe Gruff, 'os yw e wedi in- suro'i hunan, all well and good' 1 1 Faint o
ffordd sydd geaym i deithio J cyn cyrhaedd y lie yr ydych yn arfer gweithio,'
ebe'r dyn. 0, mi fyddwo yno cyn nos, gobeithio/ ebe Gruff. Oti chi wedi
blino," 0 nac ydwyf,' ebe'r gwr. .L Fe fyddwch yn go debyg i ddyn blin-
edig evn y cewch chi fyn'd yn rhydd o afal Wil, gedwch fentro, ys dywetodd
lanto'r Allt,' ebe Gruff. Clebran feily y buwyd hyd nes i mi gyrhaedd y
partin y soniwyd am dano eisoes. Pan ddaethom i'r lie, bloeddiodd Gruff,
'Make room for the new comer, boys. Dotwch eich hunan i lawr yn yr I easy
chair yma, ddyn diarth,' ebe Gruff, gan bwyntio a'i fys at slipper ddigwyddai
orweid ar yr ochr hono, ac yn wir, nid hir y bu y dyn cyn ufuddhau i orchymyn
Gruff. Mi gefais inau gyfle felly i hys- bysu y gweithwyr pwy oedd y dyn
diarth, a beth oedd ei amcan yno, sef mai dyfod i weled y lie, a gweled yr
oil ag oedd i'w weled o fywyd y glowr. Ha,' ebe Daniel (neu'r gwr bach), beth
bynag ydych wedi glywed am danom, a pha beth bynag ydych wedi ei weled,
credaf mai eich proflad fydd, Ni fyneg- wyd mo'r haner.' 'Hym, Solomon, iefa
?' ebe Gruff. Clyw yma, Gruff,' ebe'r gwr bach, pe bai ti yn gwrando mwy a
chlebran llai, ni fyddai pawb yn gwybod mai ffol wyt ti. Cofia'r adnod fach
hono, Y ffol a gyfrifir yn gall tra tawo.' 4 Ha, ha, ha,' ebe Gruff, dyna i
chi batrwn o'r Walking Bible, ddyn diarth.' A ydych chwi yn arfer cyfarfod
a'ch gilydd fel yma bob boreu ?' ebe'r dyn. Ydym, y rhan fynycbaf,' ebe S.
Chwi welwch fod y ffordd ydym wedi ei theithio dipyn yn galed, ac mae ychydig
fynudau o seibiant fel yma yn dderbyniol. Heblaw byny, dyma'r cyfle ydym yn
ei gael i gyf- arch gwell i'n gilydd, ac i y Ægomio ar brif byociau'r dydd,
chwi welwch. Mi fyddwn yn eistedd yma am gryn amser rai adegau, tra ond
ychydig fynudau brydiau ereill. Y mae ein harosiad yma yn ymddibynu llawer
iawn ar sefyllfa ein gweithleoedd yn gyffredin. Ond jeofiweh hyn. nid wyf yn
credu fod y gyfraith yn caniatau i ni y fraint hon ychwaith. Y mae llawer o
hono yn rym arferiad, onid ydyw, Daniel ?' ebe fi. Ydyw,' ebe'r gwr bach, yr
wyf fi yn cofio tua deugain neu haner can' mlynedd yn ol, ei bod yn arferiad
cyffredin genvm i gyfarfod a'n gilydd fel yma bob boreu, yn enwedig ar
ddechreu'r mis, i hel ys- traeon a thrin a thrafod pob pwnc ond y pynciau a wnelai
les i ni o'u trafod, ac felly y byddai eto pe bai pawb fel Gruff yma. Ond
trwy drugaredd, y mae pethau wedi newid cryn dipyn oddiar hyny. Y mae yr
oriau ydym yn gweithio yn llai; felly mae'r gwaith yn fwy cyson. Y-r oedd
dechreu pob mis yn cael ei dreulio heb fawr gwaith yr adeg hono, tra yr oedd
pawb wdhi yn foreu a hwyr tua diwedd y mis—dod i fewn yr un pryd a'r fireman,
a gweithio yn galed hyd saith ac wyth o'r gloch. Bywyd fel eiddo yr anifail
oedd bywyd y rhan fwyaf o lowyr yr adeg hono,' ebe'r gwr bach. Civilization
yn gwella'r byd, i chi'n gwel'd,' e e Gruff. II Nage, nage, Gruff,' ebe'r gwr
bach, y mae gofyn cael rhyw beth cryfach na I civilization i dy wella di,
Gruff, ac yr oedd llawer o dy fath di yn gweithio y pryd I hwnw, a'u liafur
yn cael ei wario oil mewn bwyta ac yfed. Ofid diolch i'r Creawdwr, y mae yr
Efengvl yn codi yr hen lowr, I arua. i weieu a triexmio rod ganaao enaid yn
ogystal a chorph, ac fod eisieu diwallu I angen hwnw hefyd, ac nis gellir
gwneud hyny yn y Rising Sun Da'r Full Moon, I ychwaith, Gruff.' 1 Wei, ddyn
diarth, wn i ddim beth yw eich enw chwi, ond nid oes gwahaniaeth j am hyny.
Gaf fi ofyn, Beth feddyliwch chwi am y lie hwn ? Garech chwi dreul- | io'cb.
oes yma ?' ebe Johnny Rowlands, ¡ Wn i ddim yn iawn beth i'w ddweyd, yn wir,'
ebe fe. Yr wyf ti mewn rhyw- fath o syndod o'r c chwyn, ac nis gwn yn yn
wir,' ebe fe. Yr wyf ti mewn rhyw- fath o syndod o'r c chwyn, ac nis gwo yn
iawn am beth ychwaith. A yw y lie yma yn un diogel i eistedd, wys ? Y mae y
nen sydd uwch fy mhea yn ymddaogos i mi fel gwaelod craig fawr. Yr oeddwn i
yn arfer credu mai coed oedd yo cal y nen i fyny uwch eb penau, oad nid wyf
fi yn ga'ilu gwoled dim da) hwn i fyny. B'le m&e'r gas ag j mae eymaint o
son am dano? A oes beth, William?' ebai efe, gan drot at-sr fl. 1 Na, na, y
mae y lie hwn yn hollolr/dd o5r gelyr» hwnw s' ( b- fi. Gwelaf eich bod yn
paibr.u v i v.L. • .-»a -> h .rd,' *;be C etc.. drachefn- ■i dwyf, yr: WiT.' ebai efe, yr Tvy f yu teimio ar
daa, ac yr wyf yn synu nad oes neb o honoch chwi yn achwvu dim. Teim- Jaf
rhyw syched e^oyd. ond t; ^y drugar- edd fe ofalodd William yma f> mod 1
ddod a dw'r genyf yn v jar yma; felly, iechyd da i chwi bob un,' ebai efe, a
chyda'r gair dechreuodd yfed yn heiaeth o'r dw'r oedd ganddo. Hymebe Gruff' gan
bwyll, old fellaa, fe ddaw fwy o eisieu hwna arnoch cyn nos.' Ar hyn, cododd
pawb, gan chwerthin, ac aefchom at ein gwaith Daeth y dyn diarth gyda fi,
wrth gwrs, a chewch ragor o'i lianes y tro resaf." < |
|
|
|
|
|
25-06-1908 Wil Penpartin. Wyau yw wyau,
ond y mae rhai ym bwdr; a disgwyliadaa yw II ond hndoiiaethau yw llawer o
hoayift/ ebe John Ploughman er's llawer dydd, I Dyna yn hollol oedd profiad y
gwr I diarth y soniais am daao ar ol y sp3l ar y partin y boreu hwaw. Yr oedd
wedi dechreu meddwl fod bywyd brarar y gweithiwr, yn cael siarad fel y myaai
a chael gwrando ar bob math o ystraeoa bob boreu, ond pan ddaeth yn mlaen at
y lie y gweithiwn i ynddo a'i weled, gwel- odd bethau lied wahanol yno.
Digwycidai fod y nenfwd yn y rhan. hono o'r gwaith yn lied fratiog a
thoredig. ac yr oedd yno gymaint o g>ei fe! yr aeth i synfyfyrio sut i wau
rnyngidyat I heb son am weithio yuo. Yr oadi y non bwdr hyny wedi peri
traffarth i mi, a gofid i'r swyddogion obliag-id yr oaidf co t! wedi syrthio
n iiarjw than heb !)th fJ'r ffordd awyr. Bti rhaid i'r Svyy-dtiogloci I ddwyn
canvas a'l OSJd i fyny ar ocar y ffordd arweioiai j'm lie bch i, moid y
gallai yr awyr ddod yn mlaen ao ya ol dros yr un ffordd, hyd nes y byddai y
ffordd awyr eto ya rhydd. Ni Ye IdylioM fy nghyfaiU fod eisieu traffartau
felly cln cael awyr i'r gweithleoedd. Yr oedd efe wedi arfer aaadlu digoa o
awyr iachy coynydd a chael bspnw ya rhydd a rhad trwy'r dyd.1 a'r nos ar hyd
ei oss. Os y teimlai yr awyr yn bria ya y ty ar brydiau, nid oedd eisieu oad
agor y drws a ctuwsai ddigan o hona, ieliy, pan welodd y caavas yn haagian ar
hyd ochr y ffordd o'r nell i'r ilawr g,3,fyn.3..Il. yn naturiol diigon beth
oedd amcan gosoi y caovas i fyay, dywaiais wrt-ux gorea y meirwn foi yr awyr
ya dyfod yn mlaen trwy y gwagle oedd rhag y canvas ag ymyl y mur neu ochr y
ffordd, dyna i chi engraiSt ebe fi o ddyn yn cael awyr o'r tu hwnt i'r Hen.
Hi, ebe vatiu, felly y mae awyr yn m/aei yn 01 trwy y ffordd hon mie n debyg.
Ydyw siwr, j ebs fiaau drachefn. Wedi cyrhaeid hyd at y glo, gwelais fod
ychydig o'r nea wedi cwympo yn ystod y nos o'r blaen. Nid oeid fy nghyfaill
yn sylwi. ar ddim oad y rhestri cosd ag oedd o'i ttaeti a rh/w bren bach
croes ar be a pJb na o hoaynt. Y peth a'i synai yn awr oedd fod coai r mor
deneu yn gwneui y tro i dial i fyay yr holl ddaear oedd uwch ein perta-,I,
Wedi aros ychydig m-3atrodd i teia o dan y top at y glo, ond yn anfFoduss
wrthei fod yn edrych o'i gwmpas taravoii ei ben yn erbyn un o'r coed
croasÎOra a alwem ni yn lids nes cryou ychydig o'r nen bwdr oedd ar y past
hyny, a'r eaa- iyoiad fu i ychydig o fan rwbel syrthio ar j ei war, a
neidiodd uatau ya ol yn wyllt | gan godi ei bea nes taro yn erbyn prea arall
o'r tu ol iddo, ac i ychydig ofr neu syrthio aroo wedya. Ya wir, credaf 12,6
heddyw y buasai vn galed arno ooi bai i { mi ei ddal a daagos iddo mai pwyl]
YrrJ I unig oedd eisieu, ac foi y effan yn iawa ac yn ddiogel. Druan o hoao,
yr osdd. bron syrthio gan ofn, ac yn cryau I drwyddo. Cyn hir daeth i'w Ie
drachefn, ac yn wir cyffesodd yn hollol ddidrafferth ei fod yn ddiolchgar mai
aid giowr oedd ofe, wrth ei alwedigaeth. Dangosais iddo y pervgloa gorea y
medrwo, ac mi roddais ar ddeali iddo nad I oedd y nen mor watel a hyny bob
amser. Ar hyn, clywodd fy nghyfaill rhyw smt- rhyfedd fel swn t"eiglia.d
dyfroedd o bell. Bath yn enw pawb vw'r swn yna? ebe la. 0, y gyrwr sydd yn
dyfod a'r drams yn ¡ mlaen, ebe finau, clywem swn caaifa Canai y gyrwr tra'r
swn yr olwynioa yo I cymeryd lie yr accompaniment. Y oedd Dyddiau dyn sydd
fel glasweUtya.* Ond yn sydyn, dyna'r gan yn tori fyny, gan ysgrech oerllyd y
gyrwr yn gwaedii ar i'r ceff) 1 aros. Yr oedd y drams weii myned dros y
cledrau, ac yntau yn doob-, reu tyngu a rhegi fel y byddai yn arfer gwneud.
Parodd hyn i fy nghyfaill syou. yn fawr iawn. Clywed dyn ag oodd yn. cael ei
amgyichu yn ol a blaen, i fyny ag- i lawr a pheryglou. yn tyngn a rhegi ar yn
ail a chanu gmnau difrifoi y SaimycB 4 Dyddiau dyn,' &c. Oynghorais ef i
beidio rhoddi barm fyrbwyll ar y gyrwr am hyny, o herwyddl fod ynddo lawer o
bethau canmoiadw^f y caivsai webd cyn nos, oad ai fod weai hen arfer ag iaith
anweddus fel awer ereill o feehgyn ag sydd yn e^itl em bywolraeth 8 daa y
ddaear. Nid yw d/a II w farnn bob aniser hyd yn oed wrth ei iaith, ond tnieni
mawr fod cymainto'r gyrwyr yn arfer a thyngu a rhegi a gatw Duw yn ofer, tra
ar yr un adeg ya cario eu bywydau megis yn eu dwylaw. |
|
|
|
|
|
16
Gorffennaf 1908 Wil Penpartin. -{f Cyn i ni
orphen a'n ciniaw digwyddodd anffawd i'r ihaff oedd yn tynu y gI0 yn ol at y
pwll, yr hyn a fu yn achos i ni fod am gryn amser heb waith y dydd hwnw. Bu
hyay yn achlysnr i ni gael ham. dden i ymddiddan ar y partin. Y gwaith cyntaf
wrth gwrs oedd argyhoeddi y dyn diarth nad oedd neb wedi cael drwg; yr oedd
ef druan yo prydeni yn fawr iawn am ddiogelwch ein bywydau. Yr oedd y
peryglon ag oedd efa wedi eu canfod y dydd hwnw wedi cael eymaint o argraff
arno fel mai dim ond peryglon y glowr oedd ar ei feddwl, Dywedai yn hyawdl
iawn am beryglon y glowr y dydd hwnw. Peryglon o dan draed, perygl uwch ei
ben, a pherygl o'i, gwmpas i gyd; mewn gair, ebe fe, yr ydych chwi gyfeillion
yn anadlu angau yn yr awyr. Right you are, hefyd, ebe Gruff, fysa gant gwaith
gwell gen i anadlu halen gyda air y mor, nag anadlu lluwch glo a gas gyta'r air
hyn, a fysa well gen i gitshio mwn dolan pei!lt yn y Full Moon 'nawr na un oV
ddoi" beth i chi'n feddwl ddyn diarth ? Meddwl y buasai'n well i ti gau
dy geg wrth reswm,' ebe Dan y gwr bach. Cofia Gruff, Y ffol a gpfrifir yn
ddoeth tra tawo.' Eh ebe Gruff, dyna ergyd arail o wrth Paul ne Solomon fi
gynta. Wel, wir, ebe'r dyn diarth, y mae yn sy idod genyf fi fod glowyryn
gallu cellwair fel y maent hefyd, oblegid y mae y He yr ydych yn byw eich
bywyd mor llawn 0 beryglon, fel ag y mae e,ch bywyd yn fwy aasicr na neb y
gwn i am dano. Meddyliwch wedyn fod rhpwbeth yn digwydd i un o honom, sut y
byddai i ni wneud? Nid oes m)dd cael doctOI yma na moddion i roi i neb. Yr
wyf wedi sylwi lawer gwaith fod y clwyfeiig- ion yn cael eu cario gartref ar
ysgwyddau digon tyuer, ond sut yr ydych yn dwyn eich gilydd yn y fath le a
hwn ? Nid oes yma uchder i godi neb ar eich hysgwydd- au, ac nid oes digon o
lei yn y fforad i'w dwyn yn gysurus ar eich breichiau, pa fodd y gwnewch ?'
le wir,' ebe Dan, Did peryglon yn unig sydd yn y lie hwn gyfaill, y mae yma
gryn lawer o ddioddefaint yn cym- eryd lie 0 bryd i bryd. Yr wyf yo cofio yn
dda er ys blynyddau yn ol i ddyn dori ei goes lawr yn de-ep Cerdin druan, ac
fe fuom tua awr a haner cyn gallu cael y truan hwnw i fyny i wyneb y ddaear.
Nid oedd bosibl ei gael yn rhydd oddi rhwng y coed, ac ar ol ei gael nid oedd
1 modd cael heol glir i ddod a'r truan allan. Ond fel mae gore'r modd y mae
pethau lawer yo wellyn ein dyddiau ni. Nid oes cymaint o, ddynion yn
cyfarfoda drwg yn awr ag oedd, ac y mae pethau yn cael eu gosod yn fwy
cyfleus, Ein har- feriad ni yma yw gosod y trueiniaid fyddo'n digwydd ag
anfiawd mewn tram, eu gosod i orphwya ar liniau un o'r. gweithwyr gore y
gailwn, ond. y mae yr heol yn dolcog iawn mewn llawer man, ond y mae pawb 0
honom ar ein goreu i ddwyn y gwaith. mor esmwyth ag sydd bosibl. Ha ebe'r dyn
diarth, mi fyddai yn well ganwaith genyf fi fod yn forwr na bod yn lowr
gailwn feddwl. Y mae gan hwnw awyr iach i anadlu ynddo. Top diogel uwch ei
ben, ac nid yn ami yr a Hong i'r gwaelod heb rywfaint o rybudd a dweyd y
lleiaf. Oad yma gail dyn- gyfarfod a'i ddiwedd mewn amracttiad, a hyny mewn
llawer ff jrdd, Fe ail y top syithio arno, neu fe all y gas dauio, neu fe all
y drams fyaed drosto unrhyw adeg. Diolch nad wyf fi yo lowr beth bynag- 'Ie,
ie,' ebe Johnny Rowlands, 4 ond cofiwch chwi y mae genym ni le diogel a
chysurus i gysgu bob nos, ac yr ydym yn gallu mwynhau diwedd pob dydd mewn
lie diogel, a chael y fraint i fynei i'r man y mynwn. Darlithiau,
cyngherddaa, cyfarfodydd gweddi, a chyfarfodydd politicaidd a mil myrdd o
bethau ereilV Jiawst i Jack, ebe Ianto'r AUt, ti gymeraist ti ddigon 0 ofal i
beidio dweyd dy fod yn cael hamdden i garu y ferch fach a'r llygaid gleision
yna weles i yo dwad dan dy fraich neithiwr hefyd.'1 Wel na wir 'nawr, ebe
Johnny, er tloted yw hi arnom ni credaf ein bod yn well na'r morwr am gysuron
byd a I breictiau gwlad. Os yw eÏJ bywyd mewn pervgl bob mynud tra fyddom i
lawr yma, yr ydym yn cael hedd "ch bob i nos, ac yn gallu bod yn lied ddiofal,
ac os ydym yn gorfod ymadael a'n teuiu- I oeo i yn b >tru, yr ydym ):n
cael myned yn ol atyr.t yn yr hwyr odd:gerth i ryw anffawd ddigwydd. Oad am y
morwr druan, rhaid iddo ef adael ei deulu am fisoedd bwygilydd, a byw a bod
yn y peryglon nos a dydd tra ar fwrdd y Hong. Bob tro. yr a i'r mor y mae yn
ymadsei a'r byd nes y cyrhaedda rhyw lan, nis gall wybod pa un ai byw a'i
rnarw yw ei deulu am fisoedd. na beth yw banes y pentref [ He y ganwyd ac y
magwyd ef. Yn wir, mi allwn ni feddwl fod genym ddigon o gysuron i fod ar y
blaen i'r morwr.' Dyna fel y bu ar y partin hyd Des y daeth y rhaff a'r drams
i'r iddo, dadieu pa un ai bywyd y glowr neu y morwr oedd ) r un goreu.
Dywedwyd 'lDO lawer nag sydd wedi ei gronielo yma. 0 afwyd banes llawer i he"
gymeriad doniol ag oedd wedi cyfar- fod a damwain. ac fe so'Ïwyd am luaws 0
ddamweiuiau o wahanol natur. Bu y dyn diarth yn iied ddistaw ar ol ei araeth
gvntaf ar beryglon y glowr, tebyg fod fcyny i'w briodoli i'r Sa>th fod Daa
wedi sol am ddioddefaint y gbwr4 ond nid I gwiw i ni d deefueu ar hyny y tro
hwn. |
|
|
|
|
|
06-08-1908 Wil Penpartin. Wei, \ViiEam,'
ebe'r dyn diarth, wedi } ni fyi. ed yn ol at ein gwaith, Os yr af fi i fyny
yn dciegel o'r lofa heddyw, rtid yw yn debyg y gweiir fi i lawr yma byth
rnwy' Meddyliais lawer gwaith pan oeddwn yn iever gaeh nad wyf heddyw, fod fy
rhieni yn reilldiiel o ftol, i fy nghadw i weithio ar yr hen dyddyn bach atw,
i | gelded o gwmpss yn hamddenol i ednch hyi, t y defaid a gofalu Dad elai y
gwaitheg 1 r-epe gwair ac yn y blaen. Meddyliwu yr adeg hono y gallaswn j
enill tua wyth neu naw swilt yr wythnos pe cawn fyn'd i'r Bwlch i weithio. be
fe .I fyddai hyny yn gryn gynorthwy i fy ¡ rhieni. Ond. yn wir, y mae petbau
wedi I newid erbyn heddyw. Nid oeddwn yr adeg hono, yn meddwl dim fod gan fy
I rhieni doigon o'r neilldu i'w cadw rhag aogen, oblegyd tyn iawn y gwelwn i
beth- I au Er fod yr ieir yn dodwy, nid oedd un o honom yn cael wy i
frecwast, ac nid oedd bosibl cael ond ychydig geiniogau pan elem gyda'm tad
i'r ffair neu gyda mam i'r farchnad. Aethum i yo naturiol i fewn i'w Hafur
hwv, ac er i mi symud oddiyma, yr oeddwn yn cofio yn dda heddyw am y ddlmwain
y soniai Dan am dani. Gvelais y gwr hwnw yn cael ei gario gartief, ac mi
gefais araetb gan fy nhad y noson hono ag sydd beddyw yn fwy byw o fy mlaen
na dim bron Yr oedd efe yn adnabod y gwr ac yn gwybod am ei amgylchiadau
teuluol. Bu yr araeth hono yn ddigon i mi beidio son byth wedyn am fyned i
weithio yn y lofa. Erbyn heddyw, mor faich o gynghor fy nhad. Yr wyf wedi gweled
digon eisoes i ddanges fod gweithio ar y lfara. yn llawer gwell na phoeni byw
yn yr awyr afiach yma a cheisio gweithio wrth oleo yr edlychyn yma o lusern.
Y mae yn ymddangos i mi hefyd William fod gwaith y glowr yn un caled oblegyd
sil-rals fod crj s y Gruff yna cedd yn eistedd gerllaw i mi, mor wlyb a phe
byddai wedi ei godi o'r afon, A ydych chwi yn ystyried Gruff yn weithiwr da?
0 ydyw, y mae yn weithiwr rhagorol tra yn y gwaith, ac y mae yn un o'r dynion
mwyaf parod i wneud tro da a neb ddarfu i mi gyfarfod erioed. Y mae ef yn
sicr 0 fod yn lied ddig i'r ben wr Dan yna,' ebe'r dyn drachefn. 0 na, ebe
finau, y mae Gruff yn meddwl yn uchel iawn 0 Dan. Fe gymerai Gruff ei grogi
braidd er mwyn cadw Dan, y mae Dan a Gruff. yn iawn pan na fo neb yn siarad a
neb yn ymyr- aeth. At Dan yr a Gruff yn gyntaf pan mewn dim trallod neu
drueni. Y mae Gruff yn yfwr ac yn ihegwr mawr, ond ni feiddia fyned i'j
dafbrn, na rhoddi llw pan mae Dan yn y golwg. Nid yw Gruff wifcho ei hun yn y
peth hwn chwaith Y mae gan ddyn da (ae yr wyf yn meddwl fed Dan yn Gristion
gwiricneddd) ddylanwad neillduol ar fechgyn fel hyn. Y mae ei garedigrwydd
tuag atynt yn toddi calonau y dyoion dIWg yma ac yn peri iddynt ddistewi ger
eu bron, a gofalu arer gei ria u au gweith- redoedd hefyd. Fe fyddai Gruff
VI. erli gorfod -ymadael a'r gwaith hwn er ys llawer dydd oni bai fod Dan
with law i eiriol ar ei ran. Ar ol i Giuff fed ar y booze, am wjthnus neu
fwy, fe ddaw hea wraig ei fam i fyny at Dan, ac yna fe a Dan at swyddogion y
lofa, ac fe ddaw Gruff yn ol at ei waitb, ac er nad yw yn dangos dim ei fod
yn ddiolchgar i Dan. fe wvr pawb o lonom ei fed yu teimlo felly, ac y mae yn
gweithio ar ei eithaf am dipyn wedyn. Holi ac ateb fel hyn fuom tra parhaodd
y dydd hwnw wedyn. Dywedasom Dinau yr oil a allem er mwyn dangos y bywyd
tanddaearol i'r dyn diaith. Daeth yn amser gadael, ond nid cynt nag y
disgwyliai y dyn diarth. Yr oedd efe yn gweled y dydd hwnw fel wythnos ebe fe
Yr cedd hefyd yn gwybod tiwy I brofiad am y tro cyntaf yn ei fywyd beth oedd bod
yn sychedig. Yr oedd wedi yfed yr ychydig ddwfr oedd ganddo yn j ei lestr yn
gynar, ac wedi yfed yr oil oedd genyf finau hefyd, a'i brofiad yn y di- wedd
oedd fod ei dafod fel tapin esgid yn yr haf, yn gwichian am rywbeth i'w
ireiddio. Credai fod y dwfr wedi cilio yn llwyr o'i enau. Wedi gwisgo ein
dillad a galw argy --wmni, casom ar ddeall fod Gruff wedi gofalu am gadw
dv;fr i'r dyn diaith, ac Did hir y bu cyn ei adgofio o'r dwfr a goilodd pan
yn gwylltio rhag y lygoden fach. 41'ch chi'n gwel'd dyn diarth,' ebe Gruff,
ar ol i'r Syuon sychu ma g«ei'd i gwerth hi.' Treni hefyd na fysa hwna ya Bus
ten on Trent yn lie bod yn De China, on te fa ? Diolchodd y dyn am y dwfr, a
gwelodd ddailun o rywbeth gvA ell, yn Gruff: a chieadur fifol, esgeulus, ac
anystyriol, ond yr oedd rhagor o rinweddau da Gruff o'r golwg eto, y .rhai a
velodd y dyn diaith yn mhell cyn cyrhaedd gwyneb y ddaear, Dechreuasom ein
gyrfa allan y noson hono gyda'n gilydd fel teulu llawen. |
|
|
|
|
|
13-08-1908 Wil Penpartin. Wedi i'r
gweithwyr a'r dyn diarth gyr- liseod at y pwil y nosoii OliO, Ci^sant ar
udeall nad oedd modd irfyned i fyny trwy y pwll hwnw amraioriau a dv>evd
vlleiaf. I Yr oedd un o'r guides, a jocai gyda'r cerbyd, Deu yn bytrsch a
alwejniai j i cerbyd trwy'r pwil v/edi tori, felly byddai, I yn rby berygius
rceddwi am fyuad i fyny Er hyn, nid < enc angen am 1 I gweith- wyr aros
yt;o trwy'r nos: oblegid yr oedd yno ITordd arall i fyced allao, set trwy yr
up cast fel y dywedli, teu y pwll arail. Yr oedd pwll yr up cast o fewn
ychydig latheni i'r down cast, ond yroed < y pell- der i gerdded o'r naili
ilr liali o dan y ddaear tua dwy filldir o hyd. Yn awr, nid oedd dim i'w
wneud ond gwjnebu y aaith os am fyned i fyny, a goreu po gyntaf. Yr oedd yn
bresenol dau y pwll tidiAz{l'n o 2. ^17? ] del! V fÏr!TNd yn ddajifel nad
oedd uu perygl i neb fyned ar goll, ond Did oedd yno neb yn awydd us iawn i
gerdded y ffordd ar ol ilafur a 11 dded y dydd. Ffordd anbawdd. Weithiau
byddai yn I arwain tuag i fyny-i fyny, fel pe bai I dvn yn dringo llethiau y
mynydd bryd- iau ereill 1 lawr-lawr fel pe yn pender- fynu 118 chai neb fyned
i'r wyneb byth mwvach. Ffordd enbyd. Yr oedd rhan o'r ffordd wedi ei
hesgeuluso yn fawr, ac yno yr oedd y cced wedi tori ac amryw o gwympiadau
yno, yn cghyd a cherig mawrion yn hongian fel darnau o greig- iau uwchben. ac
yr oedd yo rhaid i bawb ofalu na chjffyrddai ag un gaieg na phren os yn
bosibl. Yr oedd digon 0 uchder yno i gerdded, I er y byddai rhaid i bawb
blygu ar bryd- iau, ond yr oedd y ffordd yn ami yn dwm- pathog iawn. Yr oedd
yro hefyd ddigon o awyr ond ei fod >n dwym, ac yn afiach ¡ gan ei fod yn
cynwys anadl y glowyr a'r I ceffylau oedd yn gweithio yn y iofa hoBO a sicr
yw nad oes gan neb ond y profiad- 01 un dirnadaeth am ansawdd yr awyr -mewn
returns o'r fath yn y glofeydd. Ðyna'r ffordd yr oedd vn rhaid i'r dyn diarth
ei throedio cyn y buasai yn cael y cyfle o weled goleu dydd rawyach Yr oedd
rhai cacoedd 0 ddynion dan y pwll erbyn hyn, ac wele hwynt yn cych- wyn yr
yrfa, rhai yn llawn grwgnach a chrintach i gyd; ereill yn tyngu a rhegi am na
fuasai yr awdurdodau yn gwneud ffordd union 0 un pwll i'r Hall fel oedd ar y
wyneb. Rhai yn rcelldithio yr awdur- dodau, ac ereill yn meildithio eu
planed- au eu bod yn lo-wyr, yn gorfod t,eithio trwy dyllau enbyd o'r fath
fel lluaws 0 lygod ffrengig; ond yr oedd yno ereill (a diolch am y rhai hyny)
yn edrych ar ochr oJeu y cwmwl, ac yn teimlo yn falch fod ganddynt rbyw
ffordd i fyned allan pan cedd y ffordd atferol yn cael ei chau i'w herbyu. Yn
gyffredin yr oedd y bechgyn bach, neu y crots ys dywedir, yn llawen iawn am
fod y daith yn beth newydd iddynt hwy gan mwyaf, a hwythau yn anwybod- us ac
anystyriol o beryglon y ffordd a'r anhawsder i'w cherdded. Byddai yno rai
hefyd yn llawen iawn, yn cofio gyda phleser am v tro diweddaf y buont yn
teithio y ffordd hono, ac un o'r rhai hyny oedd o flaen y dyn diarth y noson
hono, sef Gruff. Dyweder a fyner y mae cwirni IIawen yn gryn gymorth i
gerdded ac i wneud y ffordd yn fyrach i'r golwg. Wei, Gruff oedd arweinydd v
dyn diaith tra y cerddwn ninau ar ei ol, gan ofalu goreu y medrwn am dano.
Tara wyd y dyn diarth a syndod ar adechreu'r daith gan y lluaws goleuadau a
welai yn dilyn eu gilydd o'i flaen ac o'i ol ef, ac v, rth gwrs, dywedodd
hyny wrth Gruff. 0, otyn,' meddai GtuS, mo'r lamps yn etrych yn bert pan bydd
pobpeth arall pert o'r golwg,' ma nhw fel lot o mother 0 pearls yn dilyn i
gilydd.' Le ma Daniel boys,' ebe Gruff; Paid ti myn'd yB rhy rhwydd 'nawr,
Gruff, neu fe fydda i yn gorfod dy adael cofia,' ebe Daniel o'r tu ol yno.
'Good job, y gwr bach, fod siawns i'ch maeddu chi rhyw ffordd. B'le mae
Solomom 'nawr wys ?' ebe Gruff, ond ni chawd ateb i'r gofyniad y tro hwnw.
"Nawr, dyn diartb,' ebe Gruff, I look. sut, dyma ni yn dechreu ar y carriage
drive sy'n ledo i dy'r manager.' Ergyd fach sarcastic (chwedl Gruii) oedd hon
i ddangos ein bod yn cychwyn ar y return, neu yn dechreu teithio trwy yr hen
waith. Mi allwa i weyd Ilawer wrthoch chi ddyn diarth am yr hen heading hyn.
Wyt ti Wil yn cofio gweithio yn yr heading hyn?' ebe'r leader eto. Otw, otw,
ebe hyn?' ebe'r leader eto. Otw, otw, ebe fina. Yr oedd y ceffyla pryd. hyny
i, ebi 'ii gwel'd, dyn diarth, yn gwitho mewn I chains i gyd, ac yr oedd yr
he heading by a yn ddangarus itwn. Byddejut yi1 sp- ago y drams yn llawn yma
ac yn gosod shoe 0 ganfas o flaen y wheel flaena wedyn i cbfn gwel'd, a dyna
lie bysa. yr I hen grotyn bach y dryswr yn gorffod myn'd o fian y ceffyl gan
gan grafn y lluwch a'i drod i ben y leilau fef bysa'r shoe yn dala yn dda i
chi'n. gwel'd, ag w i )n cofio fod Ilawer i ddryswr wedi cael cwis hearty i
lawr dros yr hen heading hwn. Lie grand oedd hwn i gwmni raswrs.y raswrs.y
Dyna un o'r areithiau gafodd y dyn I diarth gan y guide newydd, sef Gruff, ac
felly y bu Gruff yn areithio hyd nes i lhywun waeddi o'r tu ol i ni Go on
boys, ne fyddwn i ddim mas cyn y bora,' 0,' ebe Gruff, Pass on ye walkers, ma
rhaid I' i ci gario y rare guard heno. B'le ma I Daniel?' 'Eitbaf da,' ebe
Daniel, 'vr I wyt ti'n weddol resvmol heno.' Ar hyn yr oedd Ilawer o lowyr yn
pasio beibio i ni, ac yn herwydd culdra y ffordd, bu un o honynt bron taro y
dyn diarth i lawr. Safodd Gruff, ac erbyn edrych, gwelodd fod y dyn yn Hawn
chwys ac yn chwythu fel megin. 'Jiawst i, ddyn diaith, os gwetws lanto'r Allt,
ma'r dwr yn dod mas,' ebe Gruff. I Ydyw, wir,' ebe hwnw, ac mi garwn i yn
fawr gael I 1 rhywbeth yn ei le hefyd.' I Halt, boys,, ebe Gruff, "Nawr
ta canon, dyma ddwr, i wetas i ddicon amser cino y bysa isba fa arnocti chi
cyn ros.' 'i' r atnod sy g\ta fi ar o] y ston byn yw, 1 Ye that wilfully
waste shall woefully want_' Shwn ma hooa yn swno y gwr bach, ebe Gruff 0, ebe
Dan, yr atLod ddyweda i wrtho ti yw Y meddyg iacha dy bun.' Ond rhaid peidio
dweyd gormod heno ychwaith, ob)egid yr wjt yn diugaiog at yr hen a'r dieitbr
yn awr.' Ar d yr ychydig seib- jart hyn cychwynwyd drschefn, adaethom hi Je
arjhawdd a pheiyglus iawn i gerdded. I 'Nawr ta, odyn diaith, y password
'nawr yw Guard. Welvch chi'r coed hyp, gof- alwch beidio a chwrdd y rhai'n,
ce falla taw Ropin dan gwacar fydd i arjocn ui f, d Ma ihaid i ni fyn'd tJw'r
level ii} D fel trw feuseum i chi'n gwel'd ma Please dodt touch ar bobpeth
yma. Felly yr aethom dan chwerthin a chwythu dan y cced a thrcs y cwjmpiadau
hyd nes i Li o'i diveod ddod all&n i level yr up cast ac i waelod y pwll
hwnw j |
|
|
|
|
|
27-08-1908 L Wil Penpartin. J Boieu
tranoetk ddaeth, ac i'r gwaith yr aethom fel arfer, ac wedi cvrhaedd pen y
pwil, ac edrych o gwmpas, er gweled a oedd y dyn diarth yno iai peidio,
gwelais •Gruff, ac yn wir canfyddwn ar ei wedd ei fod wedi cael gormod o
ddiod y nos o'r blaen, ond cyn i mi gael amser i'w gyfarch, dywedodd Gruff
mai eithaf trwmpyn oedd y dyn diarth, ond fod ei garedigrwvdd yn rgadael pen
tost ar ol. Gvcelodd Gruff a minau nad oedd y dyn diarth yno felly, iieb
ymdroi yn hwy, aethom i lawr i'r lofa. Yr oedd pobpeth wedi ei osod yn iawn
arbyn i ni gyrbaedd, a phob glowr yn myned i lawr heb gymaict a gofyn a oedd
pobpeth wedi ei wneud yn ddiogel ai ipeidio. Y mae yn syn genyf rai prydiau
sut mae'r glowr mor ffyddiog yn y gaffer. Dyweder a fyner am danom, y mae yr
iifudd- dod y mae y glowr yn talu i'r awdur- dodau yn deilwng o sylw yn
fynych I Y nos o'r blaen, md oedd modd dod i fyny trwy'r pwll, ond erbyn y
boreu, dacw ganoedd o'r gweithwvr yn disgyn heb air I o'u genau, ar orchyrnyn
y gwr a ddywed- ai, Right, go on, boys.' I Gydan bod ni'n taro'r gwaelod,
gwaedd- odd Gruff, druan, Gan bwyll, mi dylledes i di mas Beithiwr, wetyn ma
rhaid i titha'n ledo i y bora ma.' f Allright, Gruff,' ebe finau, oMegid
gwyddwn fod Gruff wedi gweled mwy lawer gwaith nag a welsai y boreu hwnw dan
y pwll. Nid hir y bu Gruff a minau cyn cyrhaedd y Partin, a chawsom ar ddeali
fod pawb o'r cwmni yno fel arfer, a'r ymddiddan wedi dechreu ar y testyn, 8
Gruff a'r dyn diarth.' c Wei, myn cebyst i,' ebe Ianto'r Allt, pan fo dyn yn
siarad am y gwr drwg, y mae yn debyg o fod gerllaw.' 6Fiywhwnw, spo,' ebe
Gruff. Cofia di, Ian to, nag yw pob creatur sy yn yr allt ddim yn dda i gyd
hefyd, ti wel. .Dyna He gweli di y wincis, y cenddoid, a'r nad rodd yn byw yn
fynych iawn. A mi glyvres i rywun yn gweid mai neidir odd y d-l cynta ag ma
twyllo merched odd i gwaith i' f.Ha, ha, ha ebe ninau oil. Jiawst i, Gruff,
cernod tost odd hona, Gruff,' ebe uu o'r haliers. Gosododd Gruff ei hun yn
daclus iawn ar lawr yno, a chuddiodd ei lygaid a'i gap -yr oedd llewyrch y
one eight of a candle power yn ormod iddo y boreu hwnw. A dyma Dan, y gwr
bach, yn dechreu arno o ddifrif. Wel, Gruff,' ebe fe, os dim peth cyw- ilydd
arnot ti. Dyn ifanc cryf fel ti yn methu symud bron ar ol dyffolineb neith-
iwr. Son am dwyllo merch beta, tybed, yw dy ymddygiad di tuag at hen wraig dy
fam, yr hon sydd wedi gofalu yn dyner am I danat pan oeddet yn rhy wan ac
eiddil i ,ofalu am danat dy hun, yr hon sydd wedi gweithio yn galed mewn
talcen glo fel fin- ■ au er mwyn ceisio cael rhywbeth i ddi- wallu dy
angen di, a gosod rhywbeth am danat i guddio dy noethni; yr hon sydd a'i
chariad tuag atat fel y fflam ddo. Ond y ti yn methu pasio y Full Moon er
mwyn ei gweled hi. Yr oedd yn well genyt ti adael i'r blasusfwyd a barotoid
cariad dy fam i ddistrywio na gwrthod peint o ddiod yn Y i Full Moon. Bu
cadnaw o'r allt erioed mor ddiddiolch ? Gwelaist ti winci erioed mor ddwl ?
Ha, Grnff bach, fe ddaw tal i ti am hyn oil, os na chei di laddeuant y Gwr
waedodd er dy fwyn. ( Yn wir y dywedaf i chwi, Y maent yn derbyn eu gwobr.'
Son am wella'r glowr, wir, y mae gwaith gwella arno hefyd. Dyna esiampl dda i
roi gerbron dyn dy- eifchr. Myned i'r dafaro i yfed gymaint ,ag a elli, a
chlebran tan stop tap, a medd- wl dy hun yn gallach na phawb. Yroedd dy waith
yn cadw diferyn o de i ddiwailu syched y gwr hwnw yn weitbred ragorol, ond y
mae y weithred heddyw yn edrych yn betb arall hollol; gallem feddwl mai dy
amcaa oedd cael diod yn gyfnewid am dy de di.' Mi dorais i ar ystori Dan y
fan hon trwy gymeryd plaid Gruff, a gwaeddi,- Hold on, Daniel, chwareu teg i
Gruff liefyd-ar y dyn diarth oedd y bai. Gwy- ddoch o'r goreu ei bod yn hen
arferiad i j roi diferyn o ddiod ar amgyichiad fel neithiwr, ac mi glywais i
y dyn diarth yn < gofyn i Gruff am ddod gydag e', ac fe ofynodd i minau
hefyd, ond mi a gefais Tas neu rywbeth i wrthod. Tebyg fod syched angeiddol
ar y dyn diarth, boys, waeth yi cedd y lie yn ddiarth iddo, ac yntau yn
chwysu gan ofn. Welais i ddim llawer o ddynion mwy ofnus yn 1y mfwyd, ac nid
wyf yn credu y gwelir ef bythmwy yn y Bwlch.' O, ie, ie,' ebe lanto'r Allt,
chware teg I i Gruff hefyd. 'Does dim o ni'n lladd mochyn bob dydd, Daniel;
felly, pan fo Ei yn lladd, teg yw cael diferyn o dablen fach hefyd. Wir, odd
eitha blwc yn y dyn diaith hefyd, Mi welas i ambell i hen geffyl da tua'r
wlad yco yn shyo man fydde ni yn mynd ag e' i heol ddyeithr. Gweithiai yn y
rhych neu yn y cart ar y fierm gartre, ond doedd bosib ei gael i gyffro ar heol
ddyeithr. Ond am y dyn diarth, yr oeld e yn eitha foy, myn brain -yr oedd yn
eerdded yr hen Return gystal a ninau bob tipjn. Beth wedi di, Gruff ?' Ni
chafwyd gair o enau Gruff. Yr oedd y gwi bach wedi cyffwrdd a'i fan gwan y
boreu hwnw, a gwyddai y gwr bach hyny hefyd, ac felly ail ymaflodd y gwr bach
yn y yaalen, gan guro ar Gruff, druan, nes ein bod oil yn teimlo ei fod yn
cael mwy na'i haeddiant. Ond o'r diwedd, dyna Dan yn tynuei flwch 0 faim
aiian i osod ar y ciwyf- au oedd wedi eu rhoddi i Gruff, ac ebai efe, I chwi,
fechgyr:, yn dweid chVareu tbg i Gruff. 'Does neb yn y p 11 hwn yn fwy parod
i ioi chwareu teg i G; uff na fi. Yr wyfi fi wedi profi lawer gwaith fod gan
Gruff gaion fawr gare<1ig ac hacifrycig, a dj na fy thcswm i dros üi
geryddu heddyw. Teimlo yr wyf fi ei bed yn ormod o beth i edrych ar natur
ddynol mor dda ag eiddo Gruff yr myned yn grynswth i'r diafol. "Ooid yw
yr Ysgrythyrau yn ein dys-u ni fod Duw yn ceryddu y sawl y mae yn ei garu? ac
y mae yn ddiogel i ninau i ddi- l>n Duw, ond gwneud hyny trwy gariad, a
gresyn na chiedai Gruff fy mod yn ei garu, ac foi ei fam yn ei garu, a gresyn
mwy na chredai yntau mai caru ei fam sydd yn oreu iddo, ac nid caru y cwrw
a'r gyfedd- ach. Bywyd o gariad yw'r bywyd sydd i wneud lies i ni ein hunain,
ac i'r byd.' Ymadawsom a'n gilydd ar hyn. |
|
|
|
|
|
03-09-1908 Wil Penpartin. Ni fu Gruff,
druan, yn y gwaith am amser maitb ar 01 y boreu a nodwyd genym yn ein Hith
diweddaf. Gwnaeth ei oreu i gynyg gweithio, ond allan y bu raid iddo fyned,
oblegyd fod ei ben ar hoiits, ebe fe, a'i gorff mor wan a cborff cath. Y gwir
am dani oedd fod un arall .heblaw •,Y ( gwr bach TO ei geryddu y tro hwn, sef
awdwr iechyd. Yr oedd Gruff, felllawer •o'i gyfoedion, wedi bod yn byf ipwn,
sic wedi cellwair Ilawer a deddfau iechyd, ond yr oedd y gosb yn dod bellach.
Y mae natur yn sicr o gosbi pawb sydd yn tori ei deddfau, hwyr neu hwyrach a
dyma dro Gruff, druan, i fod dan y ddyrnod. Yr oedd Ilafur caled y dydd, awyr
afiach y return, y cwrw, y diliad gwlyb gan chwys, yn nghyd a chysgu ar y
llawr, wedi profi yn ormod i'w gorff; ac er iddo wella, bu ei glefyd bron bod
yn angeu iddo. Bu yr amgylchiad yn destyn siarad Ilawer ar y partin dwbl.
Dechreuodd I an to trwy -ddweyd wrth Daniel bsch ei fod ef yn rhanol wedi
achosi ei glefyd, yn herwydd y cerydd II yrn gafodd gan y gwr hwow y boreu
olaf v bu eenym ar y partin. boreu olaf v bu eenym ar y partin. Ha f ebe Dan
bach, ha Dyna dy farn di, ai e, lanto?' (Ie, myn cebyst i,' ebe lanto. Yr
oeddech yn ei daro ar y dde a'r aswy yn ddidrugaredd, res gwneud i mi feddwi
mai dyrnu a ffyst oeddech chi, fel y byddem ni yn arfer taro gwenith ys
Ilawer dydd ar y Hawr dyrnu. Y mae yr hen Gruff yn ddrwg am dipyn o dablen,
mi gyfaddefaf, ond brain,y mae yn v Bwlch yma gmoedd fyddant yn mheliach yn ol
nag efe yn nydd y farn, gceHa i, dyna i chwi.' 'We!/ ebe Daniel, synwn i ddim
nad oes liawer o wir yn yrhyn a ddywedi; a chofia di, nid oes yn y Bwlch yma
hefyd neb sy'n caru Gruff yn fwy na fl. fel y dy- wedais y ddoe, a dyna y
rheswm oedd genyf dros rhoi gair neu ddau i bwyso arno, A gallaf dy sicrhau,
Evan, fy mod yn fa!ch heddyw i mi wnend hyny. Pan y daeth cvfie, neidiais
ato, ac, efillai, gyia cbym rth-yr afiechyd, y gwna les iddo am amser a
thragwyddoldeb." Y mae yn drueni o'r mwyaf fod gweith- wyr da fel Gruff
a'i fath yn « gwario eu harian am yr hyn nid yw fara, a'u iiafur am yr hyn
nid yw yn digoni.' Dyna Gruff, ■mae ganddo gystai mantais i enill ei fara a chwi a
minau, ac y mae yn gwneud hyny ond ei gaei i'r gwaith Ond faint gwell ydyw,
gan ei fod yn gwario y cyfan ar cferedd, a chadw ei hunan a'i fam oedran
us-hen wraig sydd wedi gweithio mer ei besgyrn allan ar hyd ei hoes, a hono
yn oes faith—ie, dywedaf, :cadw ei hunan a'i fam yn brin o fwyd, a phrinach o
ddillad. Nid oes neb o honoch chwi yn gwybod yr hyn a wn i ana ei
amgylchiadau. Dyma te yn awr ar wely cystudd, heb ie diogel i droi am damaid
o fara. Heb un gobaith am arian o unile ond yr ychydig ddaw ojiind fach y
Bwlch; a beth yw hyny at gadw dau, :a un o'r rhai hyny yn glaf ? Bydd raid i rywun
eu cynorthwyo yn awr, neu edrych ar y ddau yn marw o newyn. Mi fam i yno
neithiwr, ac yr oedd gweled yr hen wraig, a'i chlywed yn adrodd ei chwyn yn
ddigon i dori calon bwm-beili, am wn i. Chwi wyddoch chwi, fechgyn, fod Gruff
yn fachgen caredig, ac yn foddlon rhanu'r tamaid a phawb, ac nid ffol fyddai
i ninau feddw! rywbeth am ei gynorthwyo yntau yn awr, a phe gwnelem hyny, mi
fyddem yn pentyru marwor tanllyd ar bechod Gtuff, oblegyd y mae efe yn ddigon
call i wybod nlai arno ei hun y mae y bai. Os yw Gruff yn bechadur mawr, ac y
mae heryd, eto, yr wyfyn hotiol or an farn a thi, Evan, fod yna lawer yn
gwe,thio yn y Bwlch yn waeth nag ef. Nid wyf yn cofio gweled Gruff erioed yn
cynyg am gymeryd dram neb o honom, ac nid yw yn f euog chwaith-trwy wybod i
mi—o ddweyd anwireddau lawer, na chario clecs am neb. Dyn a'i becbod yn
hysbys í bawb yw Gruff, ac nid yw yn ceisio ei gelu chwaith. Os yw yn rhodio
yn I ffordd yr annuwiolion,' nid yw wedi deehreu eistedd yn eisteddfa
gwatwarwyr eto. Y rrae gan Gruff dipyn o barch i Gris- tion, os y gall weled
fod ei fywyd yn wedd- 01 gyson a'i broffes. Fe gariodd lawer i fiocyrs tua
thre yn ystod y gauaf diweddaf, gan ei daflu dros y wal i ardd yr hen wein-
idog sew sydd genym ni; ond nid oes neb yn gwybod ond Gruff a minau Y mae
arnaf fi ddyled i Gruff am ei garedigrwydd ztaf, a thebyg fod gan ereill
hefyd; ac yr wyf yn tra hyderu na chaiff >ntiu yn awr ddioddef eisiau dim
daioni er ei holl ddrwg. Rhywbeth tebyg i hynyna arweiniodd y gweithwyr yn
ein dosbartn ni i benderfynu cynorthwyo Gruff druan; ac ns chafodd weled
eisiau. Yn ol ein harfer yr amser hyny fe gytunwyd ein bod yn ilanw pobo I
ddram i Gruff, sc yr oedd hyny yn cadw tro Gruff yn y gwatth am amryw
ddyddiau. Fe gymerodd Ianto'r Allt, Johnny, a minau at y gorchwyi hefyd o
anog eraill i wneud yr un modd, fel erbyn y daeth y Sadwrn pay yr oedd genym
swm go dda i fyned i Gruff. Trosglwyddwyd yr arian drosodd i Dan y gwr bach,
ac fe gafodd Johnny ac yntau fyned a hwy i Gruff a'i faIT. Wrth basio, teg yw
nodi yma agwedd arall ar fywyd giowr. Yn gyffredin, y mae yn fywyd llavvn o
gydyrndeimlad. Yr wyf wedi bod wrth y gorchwyllawer gwaith o fyned o gwmpps y
gwaith i ofyn ewyiiys dr" ein cydweithwyr at un a'r Hall sydd yn glaf
neu wedi cy far fod a damwain yn y lefa, ac anaml iawn y cyf»rfyddwn ag un na
fydda; yn taflu ei hatiing i'r drysorfa Y mae mwy o dosturi yn cael ei
ddangos yn Hew yrch y lamp dan yn am! nag sydd me" palasdai, a hyny heb
i neb udganu o'u blaen na chyhoeddi rhestr o enwau y tanysgrif. wyr i'r byd.
Gwn am lawer sydd wed, gallu cadw'r biaidd i ffwrdd trwy y cym- horth
sylweddoi y maent wedi e» dderbyn oddiar law eu cydweithwyr yn mherfeddion y
ddaear yma. Gobeithio hefyd nas gwelir y dydd pun y bydd calonau y glowyr yn
caledi i heidio cynorthwyo eu giiydd, o herwydd credaf fod hon yn elfeo gref
sydd yn tWO y gweith- wyr wrth eu giiydd, acyntuedd-oent-t tV dwyn yn nesat
wirionead yr adnod hono- Pei-chweh bawb, cerwch y frawdoliaeth, ofnwch Dduw,
ac anrhydeddwch y Bren bin.' Yn ol Dan, y gwas bach, dyna beth .)"w
crefydd scwar. |
|
|
|
|
(delwedd J7780a) (17 Medi
1908) |
17 Medi 1908 Wil Penpartin. Yn mhen tuag wythnos wedi i Gruff fyned yn glaf, yr oeddem wedi
eistedd ar yr hen bartin yma yn y boreu. a'r cyntaf i dori ar y distawrwydd
oedd Ianto'r Allt. Ebe Ianto, - ‘Jawst i fach, fechgyn. mi fum i am dro bach neithiwr yn edrych hynt
yr hen Gruff, druan, ac ni feddyliais i y gallasai un dyn dori cymaint mewn
cyn lleied o amser ag y mae efe wedi bod yn dost. Yr oedd yn edrych yn ddigon
llipa pan y daeth yn ol o'r carchar er's talm, ond dei anwyl, y mae yn saith
gwaith yn awr’ ‘0,' ebe Daniel, ‘mi glywais dy fod di, lanto, wedi bod yno, a phe bai
pawb sydd yn galw yn gwneud yr un fath ag y gwnest ti, mi fyddai i Gruff wella
yn gynt, mi gredaf. Yr oedd yr hen wraig yn wylo'r dagrau yn hidl wrth weled
y cydymdeimlad a ddangosodd y dyn o'r wlad — (dyna'r enw osododd hi arnat ti)
- at ei bachgen hi.' ‘Wel,' ebe lanto, pe bai gen i ragor, mi gawsai yr hen Gruff a'i fam
ran o hono, oblegid hen fachgen ffamws y gweles i e pan ddaethum i yma gynta.
Gwir ei fod yn lled hoff o'i lased, ac fod ei dafod fel tafod cath, dipyn yn
arw; ond y mae yn eitha dyn, ond ei drin o dde, greda i. Ac a dweyd y gwir
wrtho chi, fechgyn, ag wrtho chwithau, Daniel hefyd, yr w i yn credu i chi
fod yn rhy galed ar ei bechod yn yfed ffwtyn y dyn diarth hyny. Y mae rheswm
i fod wrth ddefnyddio'r fflangell hefyd, ond os a, boys?' ‘Oes, oes,' ebe Johnny Rowlands, 'y mae perygl chwipio gormod fel
chwipio rhy fach. Fe ddigwyddodd yn hynod i mi neithiwr, pan ar fy ffordd i'r
ysgol gan — cwrddais a'r dyn diarth hyny oedd genyt ti, Wil, yma pwy ddydd
yma. Dywedais wrtho am Gruff, ac yr oedd yn synu yn fawr fod Gruff yn dost,
ac wrth gwrs, fe ddechreuodd efe ar unwaith adrodd yr hyn oedd Gruff yn ei
ddweyd wrtho y noson hono yn y return. A'm barn i yw hyn - i Gruff ddweyd
llawer o bethau wrth y dyn diarth ag a fydd yn siwr o wneud lles i achos y
glowr gan ddynion sydd yn byw a bod ar
y wyneb, a byth yn pipan dan y dywarchen. Un o'r pethau cyntaf ofynodd y dyn
i mi ar ol enwi Gruff oedd, ‘A oedd Gruff yn dweyd y gwir am yr holl
ddigwyddiadau oedd wedi cymeryd lle yn y returns hyn pan oeddynt yn cael eu
gweithio?' |
|
|
|
|
(delwedd J7780b) (17 Medi
1908) |
‘Ie, wir, bachan,' ebe yr hen Dan, ‘dyna ti wedi doti dy droed ynddi
nawr, Johnny. Yr wyf wedi cael gafael ynot ti a Ianto, bellach, ag ni chewch
fyned yn rhydd yn rhwydd iawn, mi wnaf fy llw. Wyddoch chwi beth, fechgyn, yr
wyf fi wedi cael byw yn ddigon hir i wybod fod bywyd pob un o honom yn
effeithio mwy ar yr hyn a ddywedwn nag yr ydym erioed wedi feddwl Y mae y ffaith fod dyn yn ddrwg yn peri i
ddynion betruso yn fawr a yw ein dywediadau yn wir ai peidio. Y mae y dyn
sydd yn arfer iaith ddrwg a bywyd drwg yn dirymu ei dafod; ond y mae bywyd y
da yn creu nerth yn yr oll a ddywedir yn gyffredin. 'Nawr, nid gwiw celu drwg
Gruff - nid yw efe yn celu dim arno ei hun, a pham y rhaid i ni wneud hyny?
Dyna sydd yn lladd fy amynedd i yw gweled dynion yn byw yn ddrwg pan y mae
ereill yn edrych arnynt.’ ‘Y rhai a feddwant, medd y gair, y nos y meddwant.'
Yn y nos y mae pob drwg yn cael ei wneud, ac y mae y dyn drwg yn gwneud nos o
lawer o bethau er mwyn cael cyfle i wneud hyny. Y mae rhai yn gwisgo eu
gweithrededd aflan a thwyll, a beth yw hyny ond nos i guddio eu gweithredoedd
anfad? Bleiddiaid rheibus mewn crwyn defaid ydynt. Ond y mae genym rai nad ydynt yn ofni
gwneud drwg ganol dydd — y mae eu calonau wedi caledu fel clai dan wres yr
haul, ac felly yr oeddwn i yn Gruff y noson hono. Ac erbyn heddyw dyma ti,
Johnny, yn dwyn yr effaiih i'r golwg. Paham y gofynai y dyn diarth os oedd
Gruff yn dweyd y gwir? Yr oedd y dyn yn foddlon dy gredu di, ond nid oedd yn
gallu credu Gruff heb betruso. Yr oedd wedi gweled a chlywed gormod gan Gruff
y diwrnod hwnw i allu rhoi coel ar yr oll a ddywedai. Dyna yn hollol yw
effaith ein geiriau ni. Dangos di, Johnny, ddyn drwg i mi, ac mi ddangosa
inau i tithau ddyn na chaiff ei goelio gan y byd. Dyma un o'r pethau mwyaf
sydd yn ein cadw ni'r glowyr ar lawr - fod yn ein plith gymaint o ddynion
sydd yn arwain bywyd drwg. Tori'r Sabbathau, tyngu a rhegu, yfed a bod yn y
gyfeddach nes serio pob cydymdeimlad tuag atynt. Yr wyt ti, Wil, yn holi
paham nad yw'r byd yn cael hanes y glowr. Dyma i ti un rheswm da. Dynion fel
Gruff sydd yn |
|
|
|
|
(delwedd J7780c) (17 Medi
1908) |
dweyd yr hanes yn gyffredin, a thi weli nad oes gan y rhai hyny fawr
ddylanwad ar ddynion pan yn dweyd. Cyn y cred y byd sut y mae arnom ni o dan
y dywarcnen yma, y mae yn rhaid cael dynion cymhwys i ddweyd yr hanes -
dynion sobr, yn gallu dweyd yn ddifrifol - dynion o gymeriad sydd wedi profi
eu hunain yn ddynion geirwir, ac y mae y rhai hyny yn fwy prin nag a feddylia
dyn yn gyffredin. Yr oeddwn i yn berwi gan eiddigedd y nos hono wrth feddwl
fod dyn diarth yn ein plith, a hwnw’n dod yn bwrpasol i weled y lle yr oeddem
yn gweithio. ar amgylchiadau yr oeddem yn byw danynt, a Gruff ar ei eithaf yn
cellwair a sportan y gwaith a'r peryglon i ffwrdd.' "Jawst I fach, beth oedd hwna, fechgyn?’ ebe Ianto gan neidio ar
ei draed yn wyllt iawn; ‘chi ellwch benderfynu fod yr hen goed yna ar waelod
y partin yn tori lawr. Ust!’ ebe fe drachefn, ‘clywch chi'r coed yn crecian!’ ‘Way,’ ebe un o'r gyrwyr, ‘beth yw'r mater arnot ti, geffyl?’ Ar hyn, dyma'r cwmni bach i gyd ar eu traed, ac i lawr a ni i gael
gweled beth oedd yn bod. Yr oedd y lle fel pa yn cael ei wasgu gan ryw allu cryf, a'r coed mawr
oedd ar y partin yn hollti fel coed matches. ‘Aroswch yn ol, boys,' ebe un o'r gyrwyr, ‘lawr bydd rhaid iddo ddod;
edrychwch ar y par coed acw yn tori ac yn myned at eu gilydd. Cric arall neu
ddau, a dyna'r ffordd yn cael ei chau gan gwymp anferth. Rhowch le iddo ddod,
boys - y mae digon o le i rwbish ar y tip yna.' I lawr y daeth y nen am ryw 10 neu 15 llath - y coed, y ceryg, yn
gymysg trwyddi draw. Danfonwyd am y swyddogion ar unwaith. Daethant mor
gynted ag oedd bosibl, ac er ein syndod, pwy oedd gyda'r gaffer ond y dyn
diarth. Cewch yr hanes genym eto. |
|
|
|
Sumbolau:
a A / æ Æ / e E / ɛ Ɛ /
i I / o O / u U / w W / y Y /
MACRONː ā Ā / ǣ Ǣ / ē
Ē / ɛ̄ Ɛ̄ / ī Ī / ō Ō / ū Ū / w̄
W̄ / ȳ Ȳ /
MACRON
+ ACEN DDYRCHAFEDIGː Ā̀ ā̀ , Ḗ ḗ,
Ī́ ī́ , Ṓ ṓ , Ū́ ū́, (w), Ȳ́
ȳ́
MACRON + ACEN DDISGYNEDIGː Ǟ ǟ , Ḕ ḕ, Ī̀
ī̀, Ṑ ṑ, Ū̀ ū̀, (w), Ȳ̀ ȳ̀
MACRON ISODː A̱ a̱ , E̱ e̱ , I̱ i̱ , O̱
o̱, U̱ u̱, (w), Y̱ y̱
BREFː
ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ /
B5236ː 
B5237ː 
BREF
GWRTHDRO ISODː i̯, u̯
CROMFACHAUː ⟨ ⟩ deiamwnt
A’I PHEN I LAWRː ∀, ә, ɐ (u+0250) httpsː
//text-symbols.com/upside-down/
Y WENHWYSWEG: ɛ̄
ǣ æ
ˈ ɑ ɑˑ aˑ aː / æ æː / e eˑeː / ɛ
ɛː / ɪ iˑ iː ɪ / ɔ oˑ oː / ʊ
uˑ uː ʊ / ə / ʌ /
ẅ
Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ / ŵ Ŵ /
ŷ
Ŷ / ỳ Ỳ / ý Ý / ɥ
ˈ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ
/ aɪ ɔɪ əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ ɔʊ
əʊ / £
ә ʌ ẃ ă ĕ ĭ ŏ
ŭ ẅ ẃ ẁ Ẁ ŵ ŷ ỳ Ỳ
Hungarumlautː A̋ a̋
U+1EA0 Ạ U+1EA1 ạ
U+1EB8 Ẹ U+1EB9 ẹ
U+1ECA Ị U+1ECB ị
U+1ECC Ọ U+1ECD ọ
U+1EE4 Ụ U+1EE5 ụ
U+1E88 Ẉ U+1E89 ẉ
U+1EF4 Ỵ U+1EF5 ỵ
g
yn 
aith
δ δ £ g
yn 
aith
δ δ £ U+2020 †
« »
DAGGER
wikipedia, scriptsource. org
httpsː []//en.wiktionary.org/wiki/ǣ
Hwngarwmlawtː A̋ a̋
g
yn 
aith
δ δ
…..
…..
ʌ ag acen ddyrchafedig / ʌ with acute accentː
ʌ́
|
Shwa ag acen ddyrchafedig / Schwa with acute |
…..
…..
wikipedia,
scriptsource.[]org
httpsː//[ ]en.wiktionary.org/wiki/ǣ
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN: www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_355_wil-penpartin_1908_3796k.htm
---------------------------------------
Creuwyd: 18-04-2017
Adolygiad diweddaraf : 27-12-2017
Delweddau:
Ffynhonell: Llyfrgell Genedlaethol
Cymru. Newyddiaduron Arlein.
---------------------------------------
|
Freefind. |
Ble'r wyf
i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu
visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (= Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (=
Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait
Adran
y Wenhwyseg / Secció del dialecte de Gwent / Gwentian Welsh
Edrychiadau
ar y tudalennau / Vistes de les pàgines / Page Views
Edrychwch ar ein Hystadegau
/ Mireu les nostres Estadístiques / View Our Stats