|
|
|
|
(delwedd F3522) (tudalen 01)
|
LLAIS AWEN
GWENT A MORGANWG
SEF, CASGLIAD
O GANIADAU NEWYDDION
AR DESTYNAU MOESOL A DIFYR.
Llais hywiw yw Llais Awen, — fwyn barod,
Fo’n beraidd ei hacen;
E rŷdd ei mâd wiwfad wên,
"Lais Eos i Lysowen."
BRYCHAN.
“Heb AWEN baich yw bywyd,
A'i rhôdd yw rhyngu bôdd bŷd."
G. OWAIN.
YR AIL ARGRAFFIAD.
A GYHOEDDWYD GAN I. BRYCHAN.
MERTHYR-TYDFIL:
ARGRAFFWYD, DROS Y CYHOEDDWR, GAN B. MORGAN.
1829.
|
|
|
|
|
(delwedd F3523) (tudalen 02)
|
ENTERED
AT STATIONERS' HALL.
|
|
|
|
|
(delwedd F3524) (tudalen 03)
|
FEIRDD
A CHANTORION AWENAWL
GWLAD Y GAN.
Garedigion Awenyddawl,
FEIRDD A CHANTORION AWENAWL GWLAD Y GAN.
GAREDIGION AWENYDDAWL,
GYDA
gwir barch i chwi oll, dyma fi yn cyflwyno idd eich nodded ail argraffiad tra
gwych o LAIS AWEN, gyda llawn hyder y bydd iddo gyfarfod â derbyniad
groesawus yn eich plith, fel y cafodd ef y tro cyntaf. I'r dyben o wneuthur y
cyhoeddiad presennawl mor deilwng o'ch cefnogaeth ag y medrai fy nawn byr,
ymdrechais ei ddiwygio o amrai wallau ag a ymlusgodd i mewn i'r argraffiad
o'r blaen; hefyd, ychwanegais atto amrai Gathlau newyddion, o waith Beirdd
tra chlodadwy; ac yr ydwyf yn gwybod y bydd yn hoff iawn gan lawer o honoch dderbyn
y Llyfr yn ei wisg wladaidd y waith hon.
Nid ydwyf heb wybod na chaiff y Llyfr hwn, fwy nag y cafes ereill o'i fath,
fyned idd ei ffordd yn ddiragfarn, ac heb godi bysedd ar ei ol gan lawer
coegyn syberw, a gwybodus lawn yn ei frŷd geubwyll ei hun. Ynfyd, yn
wir, a fyddai i mi addaw i mi fy hun, y medra efe ymgadw rhag saethau sen a
gogan y fath feirniaid pendwpa a chenfigenus, y rhai dan rith ac esgus o
ddyhidlo y gwyfynion lleiaf, a fedrant, mewn conglau tywyllion, cofiwch,
lyncu y camelod mwyaf. Ond bydded hyny fal ag y bo, ni'm dawr i, canys nid
wyf i yn ymosod i gyhoeddi i'r byd lyfrau o'r fath hyn i'r dyben o foddiaw
nac anfoddiaw neb ag y sydd wedi ymrestru yn myddin ystrywgar enllib ac
hunandyb. Hyderaf mai ychydig iawn a ddichon eu baldorddach drelaidd hwy
wneuthur o niwed i gylch-rediad LLAIS AWEN y tro hwn, fwy na'r tro blaen y
cyhoeddais i ef. Cyn dybenu ar y pen hyn, osyd mai nid anweddus a fyddai
dywedyd wrth ambell i ddrelyn hunanddoeth ac anwybodus, ag y sydd yn rhy
barod i gablu a choll-farnu yn ol rheol ei fympwy gŵyrgam ei hun,
gyfansoddiadau beirdd athrylithgar, am iddo yn gyntaf brofi ei ddawn a'i
athrylith ei hun, yna caiff wybod od oes ynddo ef gynneddfau addasion i
farddoni, neu at gyfansoddi rhyw beth arall teilwng o dderbyniad. Caiff wedi
hyny wybod y draul a'r drafferth ag y sydd yn cyd-ganlyn y gorchwyl o
gyhoeddi llyfrau i foddloni darllenyddion yn gyffredin. Cyn y dichon iddo fod
yn farnwr addas ar bethau o'r natur hyn, rhaid iddo fyned trwy y graddiadau a
nodwyd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3525) (tudalen 04)
|
IV RHAGDRAETH.
Ond am danoch chwi gyfeillion mynwesawl yr Awen, nid oes achos i mi grefu
arnoch am fod yn dirion wrth y cyfrai ffaeleddau ac anestluseiddrwydd, ag y
sydd hawdd i chwi ganfod yn rhy aml yn y Llyfr hwn, ynghyd ag ereill o'i fath
a ddanfonais i'ch plith. Yr ydwyf wedi cael digon o brawf o'ch tynerwch tuag
attaf o'r blaen, gan hyny nid llawer gwell na rhyfyg a fyddai i mi ammeu eich
hynawsedd yn y mesur lleiaf. Nid oes gennyf ond ei gyflwyno idd eich nodded
fel ag y mae, gan ddychwelyd fy niolchgarwch i chwi oll "For past favors
and your generous support." Os damweinia i chwi, ambell dro, glywed
ambell gecryn bostfawr ac hunanawl yn dynoethi ei ddannedd cenfigenus yn rhy
enllibus a goganus yn erbyn y cyhoeddwr a'i gyhoeddiadau prydyddawl, byddwch
mor garedig a dywedyd wrtho, droswyf "Am iddo chwynu ei ardd ei hun, cyn
myned i chwynu gerddi a maesydd ei gymydogion." Yna ond osyd y bydd iddo
gael digon o orchwyl i'w gyflawni.
Gyda phob dymuniad daionus i bawb o awenyddion a chantorion fy nghenedl
Gymreig, ynghyd ag i bob dŷn diragfarn, terfynaf fy rhagdraeth y waith
hon, fel y waith olaf ag wyf yn bwriadu anfon i'ch plith, trwy yr
argraffwasg, unrhyw lyfr o ganiadau yr oes. Gadawaf y gorchwyl hyny i ryw rai
addasach i ymdrin ag ef o hyn allan.
Ydwyf, heb fwyseiriaw,
Eich gwas gostyngedig a'ch ewyllysiwr da,
J.
BRYCHAN.
Tredegar, Ebrill 20, 1829.
LLAIS AWEN burwen i'r bŷd — wy'n anfon,
Yn fwynaidd, mae'n llawnbryd;
Gwŷr ein bro, hoywfro hyfryd,
Gâr ei sain wiw gain i gŷd.
LLAIS AWEN a'i gwên wiw gu — y leni
A lonant bob teulu;
Ei gwrês a fo'n cynhesu
Ein cantorion llon yn llu.
LLAIS bywiog, rhywiog yr AWEN — wiwdeg,
Sydd odiaeth îs haulwen,
Swyn gwŷch yw, da syw, di sen,
I fogi pob cynfigen.
|
|
|
|
|
(delwedd F3526) (tudalen 05)
|
Llais
Awen, &c.
ENGLYNION,
I Deulu BRYCHAN BRYCHEINIAWG, y diweddaf o'r Tri Sanctaidd Linus Ynys Prydain
— Llinus Brân ab Llyr, Llinus Cunedda Wledig, a Llinus Brychan Brycheiniawg.
BRYCHAN hoff anian, trwy ffydd, — a lynodd,
Yn lanwych at grefydd;
Gwir ydyw, fal gwaredydd,
Dangosai, dysgai bob dydd.
Bob dydd, ŵr dedwydd a dŵys, — gwâr union,
Gwirionedd, heb orphwys,
A difrad ddeddf Paradwys,
Yn ei glau arferion glŵys.
Glŵys grefydd beunydd i’r bŷd — a ddysgodd
Yn ddwysgail trwy'i fywyd;
Hafaidd ei gyngor hefyd,
Fal athraw di fraw, da'i frŷd.
Da ei frŷd, diau o fròn — lân fanol, Lòn fwynaidd a chyfion;
Er mawrles, medd hanesion,
Oedd lywydd i'r ffydd, a ffòn.
Yn fedrus, hoenus, mewn hedd, — ŵr odiaeth,
Priododd, trwy rinwedd,
Yn ddinag, dair o wragedd
Goleuwych, tra gwych eu gwedd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3527) (tudalen 06)
|
6
LLAIS AWEN
Eurbrawst a Phrawst dda'i phrŷd, — wâr ebrwydd,
A Rhybrawst fwyn hyfryd;
Bywiog trwy gylch eu bywyd,
Doeth îs nèn, yn bèn y bŷd.
Duw Ner yn dyner i'r doeth — ŵr hyfwyn,
A rifodd wiw gyfoeth:
Meib llesol, gweddol, gwiwddoeth,
A werched gwŷch, ceinwych, coeth.
Gweddaidd athrawon gwiwddwys, — hoff eurddysg,
Hyfforddwyr i'r eglwys;
Pur odiaeth blant Paradwys,
Llyma'i feibion doethion dŵys.
(1) Clydog a (2) Chynog wŷch anwy1, — (3) Neffei,
Iawn hoffodd ei orchwyl,
(4) Ceinbryd ar wisg heb ddisgwyl,
(5) Mathaiarn hyfarn dda'i hwyl.
(6) Rhain, (7) Rhawin, (8) Cynin, wr canaid, - difraw,
A (9) Dyfryg wych danbaid,
(10) Pasgen, wr dewr ei enaid,
(11) Rhun da'i swydd, yn rhwydd wrth raid.
(12) Cledwyn a (13) Gerwyn doeth gwrol - ceidwad
Oedd (14) Cadog synhWyrol;
(15) Arthen gûn, ŵr dymunol,
Daw (16) Dingad a’i rad ar ol.
(17) Cynfran, a (18) Dyfnan, da'u defnydd, — câf loyw-wedd
(19) Cyflewyr, a (20) Nefydd,
|
|
|
|
|
(delwedd F3528) (tudalen 07)
|
GWENT
A MORGANWG. 7
(21) Doewan, y gwych ddiddanydd,
A (22) Llecheu lòn, ffòn y ffydd.
(23) Pabiali dêg, ddifregedd, - a (24) Huchan
Gwr awchus diduedd: -
Rhifais feib doethwych rhyfedd
Hên Frychan wiwlan ei wedd.
Yn ddiddan y gân o’r gêd – a roddaf,
Mewn
rhwyddiaith amgyffred,
Enwaf, trwy serch, ei ferched
Clodfawr hoyw, yn groyw i grêd.
Tirion o garon, heb gelu, - awchus
Oedd (1) Mechell mewn teulu:
Ag (2) Enfail wèn yn gwenu,
(3) Gwladus lòn, a (4) Gwrgon gu.
(5) Ceinwen, a (6) Dwynwen, rhai dawnwych, (7) Lleian
Gall hoenus, (8) Corth, (9) Ceindrych,
(10) Eluned, (11) Hawystl lonwych,
(12) Arianwen, a (13) Gwèn, rhai gwych.
Un
dduwiol, fwyn, yn ddiau, - (14) Eleri,
Hael orwych oedd (15) Tydiau,
Mewn bri yr oedd (16) Tybïau,
(17) Nefyn fâd i'n gwlad oedd glau.
(18)
Gwawrddydd lwys fu'n –gynnwysfawr - o ddeall,
Un ddiwyd gariadfawr,
Cannaid, fal goleu'r ceinwawr,
(19) Goleuddydd, (20) Gwenddydd, a (21) Gwawr.
(22)
Clydai, merch ddifaii o ddawn, — dywedir,
Da ydoedd, a ffyddlawn;
|
|
|
|
|
(delwedd F3529) (tudalen 08)
|
8 LLAIS AWEN
(23) Tudful oedd fun hardd uniawn,
A'i chlôd rhwydd, er llwydd, yn llawn.
(24)
Tanglwst gain gywrain, un gall, — cawn adlais
(25) Cenedlon synhwyrgall,
(26) Rhieingar, glwys ferch arall,
Hyfrydlon wiwlon heb wall.
Gwnaeth Brychan ei ran yn rhwydd — i'w harwain,
Yn orwych ac ebrwydd,
I eurglod lwybrau'r Arglwydd,
Mewn cariad, er llâd a llwydd.
AB IOLO.
Mae Adysgrif, oddiwrth hen Ysgrif-lyfr o Achau Saint Ynys Prydain, ym
meddiant Awdwr yr Englynion uchod, yn cynnwys dwy hanes, anghytunol, mewn
mesur, am Deulu Brychan Brycheiniawg. Y cyntaf, yn ol pa un y mae yr
Englynion, yn rhoddi yr enwau Prawst, Rhybrawst, ac Eurbrawst, idd ei
wragedd; ac yn rhifo ei blant yn 24 o feibion, a 26 o ferched: - yr ail, yn
enwi ei wragedd fal hyn, Prosori, Eurbrawst, a Rhybrawst; ac yn rhoddi iddo
25 o feibion, a 26 o ferched. Yn mhellach, nid yw y ddwy hanes yn hollawl
gytuno yn enwau'r plant; rhai o honynt a lythyrenir yn wahanol, fal hyn,
Rhain — Rhaint; Doewan — Dogfan; Tydiau — Tydeu, &c. Nid yw yr hanes a
welir yn y Myfyrian Archaiology yn cytuno yn gwbl ag un o’r ddwy hanes a
grybwyllwyd. Eglur yw, beth bynag, oddi-wrth enwau llefydd a thraddodiadau
gwlad, fod hanes y Teulu wedi dyfod, ar hir hwyliad, gydag Afon hên Amser, yn
lled gywir i'r oes hon.
|
|
|
|
|
(delwedd F3530) (tudalen 09)
|
GWENT
A MORGANWG. 9
HEDDWCH.
Cyfansoddwyd y Gân hon gan G. MORGANWG, ac a ddatganwyd yn Ngorsedd Morganwg,
ar y Maen Chwyf, ar yr ail Gyfadgyrch yn yr Alban Hefin, yn y flwyddyn 1814.
Mesur — “Calon Derwen."
1.
CYD-UNWCH Omeriaid yn unblaid yn awr,
Trwy'r deiliog ardaloedd, a lluoedd y llawr,
I ganu'n dêg unol wrth reol yr oes,
Trwy ganfod Ewropia heb laddfa na loes;
Arswydus fu'r sôn, didaw oedd y dôn,
Ymrwyfo am ryfel i ymraf'el ymrôn;
Och! cymmaint y cûr, orfod awyn arfau dûr,
Yn awr daeth tawelwch,
Cewch, frodyr, hyfrydwch,
Dedwyddwch, a heddwch, o byddwch yn bûr.
2.
Blynyddau anniddan yn gyfan a gaed,
Ac amryw sychedent, neu waeddent am waed
Eu cyd-greaduriaid, — mor ddiriaid, oer yw,
Ymladdent, dilydent, ni arbedent y byw;
Bu Ffrainc arw ffrwyth, yn meithrin pob mwyth,
Rho'ent lawer o feusydd, da wledydd dan lwyth: —
Cyfnewid a ddaeth, er cysur i'r caeth,
Cawn heddwch hyfrydol,
Gobeithiaf byth bythol,
Dymunol, ragorol hoff reol wiw ffraeth.
3.
O! mor ddymunol, naturiol, on'te?
Yw Heddwch hyfrydlon, wŷr llòn yn mhob lle;
Heb Son am ryfeloedd, galluoedd, gwell yw,
Tawelwch, llonyddwch, hyfrydwch pob rhyw:
I'r wlâd hyfryd wledd, yw claddiad y clêdd,
Yn nyffryn Brawdgarwch, canfyddwch ei fedd;
|
|
|
|
|
(delwedd F3531) (tudalen 10)
|
10 LLAIS AWEN
Oddiyno ni ddaw, rhwng lluoedd rhagllaw,
Os byddwn un fwriad,
Ni chaiff adgyfodiad,
Adferiad, ail driniad, oer brofiad er braw.
4.
Boed Heddwch y' Nghymru, gwnawn benu bawb oll
Boed Heddwch yn Mrydain dêg gywrain heb goll;
Am Heddwch Ewropia, mawr wledda fu'r wlad,
Cyd-unwn mewn Heddwch, hyfrydwch difrâd;
Am Heddwch o hŷd, boed bwriad y bŷd, —
O felys ffrwyth Heddwch, O! profwch mewn pryd;
Mewn Heddwch, mwyn yw,y byddom bawb byw, —
Ond Heddwch cydwybod,
Fo beunydd yn bennod,
Cawn gymmod da hynod, gain ddefod gan Dduw.
ENGLYN AR YR UN TESTUN.
Gorphenwyd, dygwyd trwy degwch — Ewrop
Yn oror diddanwch;
Er blinion droion yn drwch,
Cyrhaeddwyd hawddgar Heddwch.
ETTO, gan BRYCHAN BACH.
Daeth Heddwch glân diddanol — i Frydain,
Hên frodeg ddymunol;
Llid anferth — llaw Duw nefol
Gadwo'i nerth i gŷd yn ol.
ARALL AR YR UN TESTYN.
A gyfansoddwyd gan EVAN CIWL, ac a ddatganwyd ar y Maen Chwyf, ar yr un
amser.
Mesur — “Calon Derwen.”
1.
CYD-NESWCH Brydyddion, rai mawrion a mân,
Mewn geiriau’n dêg araf, amcanaf roi cân;
|
|
|
|
|
(delwedd F3532) (tudalen 11)
|
GWENT A MORGANWG.
Ar destun da'i ystyr, fe'i gwelir mai gwiw,
11
Roi'r clod yn wirfoddol, yn ddoniol i Dduw;
Am Heddwch i'n gwlad, lle gwqr golli'u gwa'd,
Gobeithio na welir fyth, frodyr, fath frâd:
Ein dyled ni sydd, heb daw, nosa dydd,
Ymgynnyg trwy ganu,
Fal hyn i'w foliannu,
Am iddo'n gwaredu, a'n rhoddi mor rhydd.
2.
Dau ddeg o flynyddau, mewn lladdfa a llid,
Dan ormes y F francod yn bod oedd y bfd;
Boni oedd benna' a'r llyma'n mhob lle, —
Or diwedd alltudiwyd, — anfonwyd efe,
I Elba, hwn aeth, i' w gynnal yn gaeth,
Cyn hir fe'i symudir, mewn gwir le gwaeth:
Mae gwaed llawer in, oedd Ionwych ei Iün,
Yn gwaeddÜn mhob ardal,
Boed etto beb attal,
Ryw ddial, a gofal, tra dyfal i'r dŷn.
3.
Blin oedd y blynyddoedd, yn gyhoedd fe ga'dd,
Rhyw foliant 1 filoedd — a lluoedd eu lladd;
Doed Heddwch hyfrydlon i galon pob gŵr, —
Darfydded Rhyferoedd, ar diroedd, a dwr;
Teyrnasoedd fu'n hir, dan eu gwae, dyna'r gwir,
E Ianwodd gelynion, rai taerion, eu tir:
Daeth Heddwch, doeth yw, 'nol ein dawn foli Du w,
Air delyn, a'n dwylo,
I ganu beb gŵyno,
Clod iddo, heb flino, tra byddo' ni byw,
4.
Gan inni gyfarfod, wŷr hynod, fal hyn,
Rai didwyll, fal d'wedir, neu frodyr ar fryn,
I gynnyg anrhegion 'n un galon i gŷd,
Am gael diogelwch, iawn Heddwch o hŷd;
Yr holl waywffyn, filiynau, fal hyn,
A droir yn bladuriau, rai gloywa'n y glyn;
|
|
|
|
|
(delwedd F3533) (tudalen 12)
|
12
LLAIS AWEN
Cael Heddwch Duw trwy ei Fab, ni bu fwy, —
Am hyny cyd-unwn,
Bob ardal mewn Byrdwn,
Ymroddwn, clodforwn, a molwn EF mwy.
D. S. Y Gân uchod a gopiwyd, pan adroddwyd hi ar y Maen Chwyf, yn y flwyddyn
I814. Ac od oes rhai gwallau
wedi ymlusgo i mewn idd y cyfansoddiad godidog, maddeued yr Awdwr teilwng idd
y Cyhoeddwr.
MOLAWD I'R URDDASOL J. EDWARDS, Yswain,
RHIW-OLAU, MORGANWG.
Mesur, — "Calon Derwen.“
1.
HOLL Feirddion gwlâd Forgan, wŷr diddan a dwys,
Rhowch fwynaidd gynghynedd, fo'n llonwedd a llwys;
O iawn glôd i'n Gwladwr, hyfforddwr heb ffael,
Tu fewn i Forganwg mewn golwg mae i'w gael
Seneddwr hardd yw, wrth reol ddoeth ryw,
Derhyniodd lawn roddiad, yn ddiwad gan Dduw:
Dŷn mwyn a dawn maith, nid llwfr na llaith —
A 'i eiriau cariadus,
lawn dreiddiad 'madroddus,
Gwych drefnus, ddeallus, Wr gweddus i'r gwaith.
2.
Dêwch chwithau Fon'ddigion, mwyn llôn yn mhob lle,
A phawb o’r Rhydd-ddeiliaid yn ddibaid o dde';
Mawrhêwch eich blaenorwr, digynnwr 'da'i gais,
Ri rediad cariadlon heb droion o drais;
Gwna'n llonwedd wellhâd, er gloywder i'n gwlad;
Gŵr ydyw caredig, heb gynnyg naccâd; —
Daw llwyddiant yn llawn, i ddynion trwyddawn
Yr ethol areithydd,
Da gwrol, digerydd —
O'i herwydd trwy'r gwledydd gwiw gynnydd a gawn.
|
|
|
|
|
(delwedd F3534) (tudalen 13)
|
GWENT A MORGANWG. 13
3.
Mae'n ûn o hil Gomer, iawn dyner ei dôn,
Nid gwrandaw gormeswyr disynwyr, na son,
Ond troi at ddynoldeb ei wyneb, heb wâd,
A baeddu Pabyddiaeth, gelyuiaeth O'n gwlad
Da wladwr di lid, heb w'radwydd, na'i wrid,
Ond cynnes amcanion yn gyson i gŷd;
Gw.ŷch siriol i'r swydd, er llawnder n llfrydd,
Gael mewn hawddgarwch,
rhwydd.;
Gwir addas gar'eiddwch,
Cân heddwch cydseiniwch, iaWn rod wch yn
4.
I EDWARDS boed mawrlwydd, yr hylwydd •r hael,
Sy'n gwrandaw achwynion y gweinion a'r gwael;
Heb drachwyrn edrychiad, oer doriad ar dir,
E chwilia i'r gwaelod, gael gwybod y gwir:
Gwna gyfiawn farn gall, yn bwyllig heb bill,
A'i lygad yo wastad, yn gwyliad rhag gwâll:
Dymuna'i iddo ef, trwy g'ruaidd ffydd grêf,
'Nol darfod ei yrfa,
A'i ammod wiw yma,
Orphwysfa, iach digfa, a noddfa'n y nef.
G. HARRI, Penderyn.
MYFYRDOD AR Y DYDD BYRAF.
y tir."
I NID cyfrif un neges,
A wnelwyf yu ormes,
Ond datgan banes yn gynnes a gaf,
Fe wna'r holl brydyddion,
Sy'n ymddwyn yn union,
Ryw droion fo burion Ddydd Byrâf.
2 'Rwyf innau'n bwriadn,
W yr cynnil, roi canu, —
Mae ambell gerdd fwyn-gu yu tyfu ar lân Taf;
|
|
|
|
|
(delwedd F3535) (tudalen 14)
|
14
LLAIS AWEN
Gwell hyny ’rwy'n gweled —
Tra byddo'i'n ddigolled,
Nâ'i bharbed or bared Ddydd byraf.
3 Os bir yw'r diwrnod„
Gwell cynnal y ddefod, —
'Does yma na thrallod, na syndod a sâf,
Rhwng brodyr caruaidd,
Pob un a'i reolaidd
Gerdd fwynaidd, dda beraidd, Ddydd byraf.
4 Os digwydd bod prydydd,
Yn curio mewn cerydd, —
Neu ryw un annedwydd rhwng glenydd yn glâf,
Bydd da ganddo'u ddiau,
Yn nghanol cystuddiau,
A'i boenau, wel'd borau'r Dydd byraf.
5 Bydd da gan bob glanddyn
Gael cainc gan aderyn,
A'r dydd ar ei estyn — arofyn mae'r Hâf;
A da gan was hoyw
Gael darn o gig berw,
A chwrw 'rwy'n bwrw'r Dydd byraf.
6 ’Rwyf innau er hyny,
Yn cael lletty,
Dan gronglwyd y gwestŷ'n bur hŷ mi barhâf,
Gwell gennyf na rhewi,
Ar Dâf, nag ar Deifi,
Ymborthi heb oeri'r Dydd byraf.
7 Os eira sy beunydd
Yn glynu ar y glenydd,
Er cynnal llawenydd, cerdd newydd a wnaf;
Er bod, fe w`yr digon,
Berlleni fu'n llawnion,
Yn llymion heb aeron Ddydd byraf.
|
|
|
|
|
(delwedd F3536) (tudalen 15)
|
GWENT A MORGANWG. 15
8 Er hyny, wŷr mwynions
I ganu pennillion,
Yn mhlith y prydyddion, pûr hoywon, parhâf;
Da gennyf yw disgwyl
Wrth bob cyfaill anwyl,
Mae'n orchwyl, da berwyl, Dydd byraf.
9 Os cadw t! dedwydd,
Rhaid enwiThyw danwydd, —
I ymdrin ar feusydd, oer dywydd nid if;
Gwell gennyfo ddifni,
Nâ dringo?r Eryrij-
Y w. pobi a berwi'r Dydd byraf. G. MORGANWG.
-
Gyda ghwyll didwyll grynllyd,
Neu n groenllwm os byddaf,
Geiri8Q chwerwun geirwon gif,
"Heb arian.y Dydd byraf."
BRYCHAN.
CROESAWIAD I G. MORGANWG,
Pan ddaeth i Goed-y-cymmar, yn y flwyddyn 1816.
y Drain."
DE'WCH blant yr Awen burwen beraidd,
Mwyn a llariaidd, yma'n llôn,
At Gwilym medrus ywiwj
Heb frâd na briw n un brôu:
I Goed-y-cymmar 'nawr cyd-gamwch,
Mewn prydferthwch, heddwch hardd,
At aill mwyn di rts.
ariadus fedrus Fardd;
Cewch yoo bob groesawiad,
Trwy gariad difrad
Da lais dilôn., yn büro'i
Or Awenlawen lwys:
|
|
|
|
|
(delwedd F3537) (tudalen 16)
|
16
LLAIS AWEN
Barddoniaeth bûr, a gawn heb gûr,
Fo'n gadarn fûr i Fardd,
I'n mysg pob dysg a dawn,
Doethineb llawn a dardd;
Pob llonddysg oddysg wiwddoeth,
Synwyrgoeth lwyrgoeth lawn,
Yn ddiwahardd, mewn urddas hardd,
Gan Gwilym Fardd a gawn: -
Tra haulwen glir, uwch Brydain dir,
E g'lymir iddo glô'!
Yn hardd, y gwiwfardd gwŷch,
Mewn llunwych nwyfwych nôd.
BRYCHAN.
YR IAITH GYMRAEG.
Mesur – “Calon Derwen."
1.
CYD-GENWCH brydyddion, wŷr mwynion a maith,
Mewn geiriau hawddgaraf, llòn eithaf i'n Hiaith,
Sy'n haeddn canmoliaeth diweniaeth, da'n wir,
Gan Gymry awyddus, wŷr dawnus ar dir;
Iaith hyglod yw hòn, wŷr breiniol, o’r bròn,
O dreiddiad synwyrol, iawn llesol, a llòn;
Iaith loyw-wedd, Iaith lw^ys, Iaith benaf o bw^ys;
Iaith weddus rinweddol,
Iaith byth, ’wy'n obeithiol,
Iaith freiniol, ragorol, ddiddanol dda ddw^ys.
2.
Iaith Beirdd, a Chantorion, da gwychion i gŷd,
Iaith Cymru fro eirian, wiw hoywlan o hŷd;
Iaith doethion clodadwy, o Fynwy i Fôn,
Iaith ein tad Gomer, iawn dyner ei dôn;
Iaith gynnes, Iaith gâll, Iaith bwyllog heb bâll,
Iaith AWEN ddiniwed, ond gwylied rhag gwâll;
|
|
|
|
|
(delwedd F3538) (tudalen 17)
|
GWENT A MORGANWG. 17
Iaith loyw-wedd, Iaith lw^ys, Iaith benaf o btys;
Iaith weddus rinweddol,
Iaith byth, 'rwy'n obeithiol,
Iaith freiniol, ragorol, ddiddanol dda ddŵys.
LEWIS MORGANWG.
ENGLYNION IDD YR IAITH GYMRAEG.
Unodl Union.
Serchiadawl ddoniawl ddynion — a garant
Ein gorwych arferion;
Coledd a wnant o'u calon,
Hen Iaith Gomer lwysber Iôn.
Dau Broest cadwynawg.
Iaith Wiw lân i'r gân beb gôII,
Iaith yr A WEN
gymen gill;
Iaith gref-eiriog, gaerog oll,
Ynddi'n wir nis gwehr gwâll.
Iaith y Brython (gwychion gâd)
Yw'n Hiaith gywrain gain i gŷd;
Iaith Prydyddion mwynion mad,
Iaith bêr yw, Iaith bir o hjd.
Er annoeth gignoeth goegni — galanas,
Gelynion a'u banfri;
Ar ei thaith mae'n bên Iaith ni
Yn rhedeg mewn mawrhydi.
Dau Driban Morganwg.
Tra 11bn ffurfafen wiwfad,
A llew rch haul a llenad,
Bydd i n mamiaith Iwyrfaith lawn,
Gael addas iawn goleddiad.
Tra dyfroedd moroedd mawrion,
Yo golchi'n gwlâd o gylchon;
Tra bo daear Iiwgar Iaith,
E bery Iaith y Brython.
c
|
|
|
|
|
(delwedd F3539) (tudalen 18)
|
18 LLAIS AWEN
Pob coegfalch crasfalch croesfaith — -a wadodd
Ei wiwdeg orheniaith;
’Nawr cofied am ei famiaith,
Gyda phwyll a mawrhwyll maith.
ENGLYN 1 DDIC SHON DAFYDD.
'Nawr gwelaf Ddic Shon Dafydd — a'i dylwyth,
Yn delwi gan g'wilydd;
A 'i hên gJytiaith, saliaith, sydd
Yn wàn a diawenydd.
BRYCHAN.
CERDD O GOFIANT
Am Ddau Löwr, a laddwyd yn ngwaith glô Tredegar, ar y 22ain o Ionawr, yn y
flwyddyn 1822; sef,
WILLIAM SIENCYN, a WILLIAM WILLIAMS.
Mesur — “Gwêl yr adeilad."
1.
YR Anfeidrawl gogoneddus,
Iehofa mawr daionus, yw dy enw;
A Thâd y greadigaeth,
Trwy deilwng lawn dystiolaeth, cai'th helaeth alw:
Tydi — ein IOR a’n creaist ni,
Ac ar ein cyfer, gosodaist amser,
Ac hefyd cofier, dàn sêr mai dyna sŷ,
I'n aros yma'n wrawl, yn ein daearawl dŷ;
Diâu, — fal hyn, ti briddyn brau,
I lawr falurir, nea a ddattodir,
Medd gair ION geirwir, nid wyt i hir barhau,
Mal gwelir yn ein golwg, yn amlwg ddiŵg ddau.
2. Sef WILLIAM SIENCYN mwynfaith,
A WILLIAM WILLIAMS eilwaith, daliwn sylw;
Yn Nhredegar (irad agwedd)
Y ddau a ddeuai i ddiwedd, oerwedd arw;
A'r trô, er gloes yn ngwaith y glô,
Ddaeth i'w cyfarfod, ar fỳr o arfod,
|
|
|
|
|
(delwedd F3540) (tudalen 19)
|
GWENT A MORGANWG. 19
Ni allent orfod, y gafod hon dan go',
Mae'n ddolur i feddyliau, a bronau pawb o'n bro:
Tro trwm, — y *blawr fal darnau o blwm,
Yn swrth a syrthiodd, yn llwyth, nes llethodd,
Eu gwêdd a guddiodd, fe'u lladdodd mewn modd llwm,
Daeth arnynt yn druenus, ryw faith arswydus swm.
3.
Ar
y ddeufed dydd ar hugain
O Ionawr y bu'r ddamwain, yn ddiammau;
O'r flwyddyn un mil, wythcant,
A dwy ar hugain meddant, dyma'r moddau:
Braw, braw — i'r lluaws oedd gerllaw,
Oedd clywed wed'yn, fod y ddau gorffyn,
A'r garnedd arnyn', pa enau dŷn a daw?
Er cymmaint oedd yn gweithio i'w threiglo yma thraw:
Prudd, prudd — oer doriad oedd y dydd,
I'w gwragedd gweddwon, a’u plant cariadlon,
A’u ceraint ffyddlon, un galon yn ddigudd,
Dros hir amseroedd etto, myfyrio am hyn a fydd.
4.
Trwy
fod yn bûr gywreinddoeth,
Caed un y boreu dranoeth, yn bur druenus;
Ond William Siencyn, druan,
Oedd etto tan y geulan, mae'n gyfan gofus;
Sỳn, sỳn, tra hyuod fu'r tro hỳn,
Bu bedwar d'wrnod, ar welwaidd waelod,
’N y ddaear isod, rhwng glô a'r tywod tỳn,
A chreigiau chwerw eu hagwedd —
Gwael annedd yn y glỳn:
O'i ràn — fe gaed rhyw gysur gwàn,
Un a **freuddwydiai, mewn golwg gwelai, —
A phan ddihunai, cyfeiriai at y fàn,
Trwy wir ryfeddol freuddwyd,
Ddarluniwyd iddo o’r làn.
*The
Roof, or the Top.
**William
Haughton, an Englishman.
|
|
|
|
|
(delwedd F3541) (tudalen 20)
|
20
LLAIS AWEN
5.
Mae'r angau, ’nol ei alwad,
Yn frenin, a'i osodiad, yn arswydus;
Ei ymweliad sy'n ddiogel,
I'r isel ac i'r uchel, yn o frawychus:
Pan ddaw — ei ddydd fe rŷdd ei fraw,
Ar feibion dynion, drwy giliaa'r galon,
A'i saethau sythion, sy lymion o’i ddwy law,
I daro'r gwân a'r dewrwych,
A'r gwŷch i rŷch y rhaw:
’Mhob lle — mae'i sỳn awdurdod e',
Pan gaffo gennad, yn ddia^u i ddŵad,
Yn ddiarbediad, trwy'r wlâd fe gymmer le,
Pwy edrydd ei Iywodraeth,
Tan freninoliaeth Ne'?
6.
Nid am fod eu pechodau,
Yn waeth nâ'r eiddom ninnau, yn wahanol,
Daeth angan mor ddisymwyth,
Yno i fwrw ei adwyth, yn fwriadol;
Rhowch glust — i'r geiriau dâ sy'n dyst,
Am ddeunaw o ddynion, yn ngwlâd ’r Iuddewon,
Nid gwaeth eu troion, medd croywon eiriau Crist,
A laddodd Tŵr Siloam,
A hỳn mewn dryglam drist:
Ni gawn — oni edifarhawn,
Mai yr un moddau, dyfethir ninnau,
Ar fỳr o oriau, mae'r geiriau'n olau iawn,
Daw arnom megys hwythau,
Yn llwythau, oni wellhawn.
7.
Sant Paul sydd yn ein dysgu
’N garedig i iawn gredu, gan lynu'n lanwaith,
Am beidio tristhâu'n ormod,
Mal rhai sydd heb wybod, fod i bawb obaith;
Daw'r dŷdd — y rhoddir hwythau'n rhŷdd,
O law marwolaeth, a llygredigaeth,
|
|
|
|
|
(delwedd F3542) (tudalen 21)
|
GWENT A MORGANWG. 21
Cânt fuddygoliaeth, can's sicrwydd helaeth sydd,
Eu gwisgo â sirioldeb,
Ac anfarwoldeb fydd:
Pob rhyw — pan ddêl arch-angel DUW,
I roddi'r alwad, cânt adgyfodiad,
O'u beddau cauad, dydd eu hymweliad yw,
Lle *dwyra'r llû daearol,
Oedd
farwol i ail fyw.
*adgyfoda.
Er
cwympo, llithro i'r llwch — mae bywyd
(Heb wywo gwybyddwch,
Nag un arwydd tramgwydd trwch,)
Da diddan a dedwyddwch.
WILLIAM DAVIS, Coed-y-cymmar.
Er llonfawr, heddfawr hawddfyd, — er eithaf
Hir aethus galedfyd;
Wŷr anwyl, ar fyr enyd,
Awn i'r bedd, o seiniau'r bŷd.
BRYCHAN.
BREINIAU
DYN.
Ar y mesur — “Duw gadwo'r Brenin.”
Or am I to the pole exil'd,
To glooms where nature neyer smil'd,
Since heayen or earth began;
Warm'd by thy flame, bright Liberty;
With fervent soul I'll sing to thee,
And sing the Rights of Man.--Newgate Stanzas..
1 RHOWCH orfoleddus lêf,
Orthrymwyr gwlâd a thrêf,
Mewn eitha' gwŷn;
Cyhoeddwch lawn ryddhâd„
I ormes, tŵyll, a brâd, —
A chenwch farwnâd
I Freiniau Dŷn.
2 Deddf Rhyddid sydd yn awr
Oll gwedi’ thori 'lawr —
Mae'n wael ei llûn
|
|
|
|
|
(delwedd F3543) (tudalen 22)
|
22
LLAIS AWEN
Cyd-orfoleddwch gân
Fod uffern fawr o•ch rhân, —
Gormeswch y'mhob mâD,
Ar Freiniau DSn.
3 Er maint yw'r Wylo sjdd,
Gan weiniaid nos a djdd,
Mewn brjn a bro;
Ymdrechwch yn ddio•rŷn,
Yn erhyn Breiniau jn,
A Rhyddid sydd yn ngljn,
Rhbwch hwy dan glô.
4 Chwi feilchion uchel frfd,
Rhowch bawb eich penau 'nghjd,
'Nawr YD gyttün;
Daw'ch llywydd mawr wrth raid,
A'i fyddin fawr o'ch plaid,
Cewch sathru yn y llaid
Holl Freiniau Dŷn.
5 Sefydlwch yn mhob gwlâd,
Ddeddf gormes, twyll, a brad,
A thrais y'ng1ŷn;
Arferwch fin y êlêdd,
Ar bawb a garant hêdd,
A chleddwch yn y bêdd
Holl Freimau Dŷn.
6 O! sethrwch dan eich traed,
Rai gwirion yn eu gwaed,
Mewn llid a gwyn;
Daw'ch cadben dewr y'mlg'p,
Ni wŷr, a'i arfau tan,
Gjr ef o’r bŷd yn 'An,
Holl Freiniau Djn.
O! llethwch hŷd y llawr,
Dan iau caethiwed mawr,
Gyfiawnder par;
|
|
|
|
|
(delwedd F3544) (tudalen 23)
|
GWENT A MORGANWG.
Rhowch din, a Phelan plWm,
I 'r tlawd anghenus llwm, —
A llwythwch ef yn drwrn,
Er maint ei gar.
8 Rhowch farwol ergyd briw,
I Gwirionedd gwiw,
A lleddwch ef;
Hên elyn atgas yw,
I'ch cyfraith chwi, a'ch llyw,
Ni ddylai hwn gael byw,
Na *chodi llêf.
9 Mewn rhyfyg ewch y'mla'n,
Mal tonnau mawr o dân,
I ddifa'r bfd;
Ardrethwch — codwch dbll,
Degymwch yn ddigôll, —
Eich defaid cneifiwch oll,
Mae'n eitha' prŷd.
10 Mae genych bleidwyr llym,
A chyfraith — mawr ei grymy
Mewn rhwysg digrŷn!
Daw gw•ŷr y dagell dew,
I ruo megys llew,
Os clywant hanner mew,
Am Freiniau Dŷn.
11 Swyddogion trais o’r brôn,
Sy'n hom•r yyfraith hôn,
Ac wrthi ng1ŷn;
Dodasant Lew ar faine,
I wisgo coron Ffrainc,
Fel na b'ai yno gainc
Am Freiniau Dŷn.
12 Os dercha neb ei lais
Yn erhyn coron trais,
Caiff daliad prŷn;
23
|
|
|
|
|
(delwedd F3545) (tudalen 24)
|
24
LLAIS A WEN
Caiff garchar mwll difrêg,
Neu gordyn am ei gêg,
Am gynnyg chwareu tog
I Freiniau Djn.
13 'Does neb ddadleua 'nawr
Dros Ryddid hardd ei gwawr.
O! nag oes an;
Fe losgwyd hên Dwm Paine,
A 'i lyfrau ro'w'd i'r brain,
Ni chlywir mwyach sain
Am *Freiniau Djn.
14 Hir safodd rhai difrâd,
I ymbil am ryddhâd,
O'u gormes blin;
Chwi roisoch farwol glwy',
O'r diwedd iddynt hwy, —
Ni soniant un-gair mwy,
Am Freiniau DSO.
15 Chwi drawsion, bellach dewch,
Crechwenwch — llawenhêwch,
Tra ynoch mn;
Cêwch fyn'd o’r bŷd yn glau,
I'r hên uffernol ffau, —
Ac yno cewch eich cau
'Ddiwrth Freiniau Djn.
SHON CHWAREU TEC.
DBYCH
Mesur — cc Y Tri Tharawiad."
Hi, ni wna ddâ ddera ddall,
Ni erys a wna arall,--
Gwynfydu bydd ganfod bai,
Llwyddiant didrwc a'i lladdai.
G. OWAIN.
1 MAL 'ro'wn i ar ddiwrnoâ,
Y'nghanol trybestod,
Mewn mawrddwys fyfyrdod, dWys hynod
|
|
|
|
|
(delwedd F3546) (tudalen 25)
|
GWENT A MORGANWg
Mi glywais ryw Gymro
Yn dweyd, gan och'neidio,
Gwae iddo a fago Gynfigen."
2 Ei 'madrodd pan glywais,
Dros enyd mi synais —
O'r golwg mi giliais — ymwthiais fy
Rhag anian boeth wynias,
Gynddeiriog ffrom ddiras,
Ac atgas nwyf hygas Cynfigeu.
3 Mae bon er y cynfyd,
Yn hyllfarn trwy'r hollfyd,
25
Nid hdWddgar mewn adfyd na gwynfyd mo'i gwên;
Brawdgarwch mwyn gwiwfodd,
O'r golwg a giliodd, —
Diflanodd, pan fagodd Cynfigen.
4 Hi luniodd, er syndod,
Rhwng brodyr anghydfod,
Mae'r boenus wir bennod, dra hynod yn hên;
Cain hyllig anmhwyllodd, —
Ei frawd a lofruddiodd,
O'i wirfodd, pan fagodd Gynfigen.
5 'Roedd Joseph rinweddol
Yn fachgen synwyroâ,
Doeth, diwyd, aduwiol, da siriol, di;
Ca'dd erwin dost driniad,
Gin hyllion WSzr anllad, —
Oer brofiad o fagiad Cynfigen!
6 Mewn trachwant, a rhodres,
Brâd dirfawr, a gormes,
Ow! goffa'r fath gyffes, mae'r baunes yn
Pob hudawl wag hwdwg,
O allu'r tywyllwg,
Wnaeth fawrddrwg yn nhewfwg Cyn6gen.
|
|
|
|
|
(delwedd F3547) (tudalen 26)
|
26
LLAIS AWEN
7 0 achos pob ffalster,
Trais, ymchwydd, a balchder,
Yn awr mae cyfiawnder dan lawer o;
Mi wela'r cribddeilwyr,
A'r atgas ragrithwyr,
Clywch, hawyr, yn fagwyr Cynfigen.
8 Pob rhagrith c'wilyddus,
Pob anian gynnenus,
Pob bwriad drwg barus, anafus is nên,
Pob gwjn, a phob gweniaeth- —
Pob diles hudoliaeth,
Ga'dd lawn-faeth, gan fagiaith Cynfigen.
9 Lle bo gWr synwyrol,
Yn byw yn heddychol,
Wrth ryyuog ddoeth reol, yn siriol heb
Ac onest ei fwriad,
Yn mhob ymarweddiad, —
Bydd syniad gân fagad, Gynfigen.
10 'Roedd Haman ddrygionus,
Tin frenin 'Hasferus,
Yn swyddog eiddigus, traws barns tros bêc•,
Fe ga'dd y gWr hyny,
Yn deilwng ei dalu,
Ri dagu, am fagu Cynfigen.
11 Cynfigen •uffernol,
Ddig warthus anferthol,
Roes IESU grasusol 'n IOR breiniol ar brôn;
Ac yno croeshoeliai
Hi'r Dwyfol Oen difai,
Pwy hoffai, neu fagai Gynfigen?
12 Pob cyfaill cywirddoeth,
Mewn urddas synwyrddoeth,
Sy'n hom dawn niawrddoeth, nwyf wirddoeth nef
Hyd fedd boed ei weddi,
Dad anwyl dod inni,
Lawn egni i fogi Cynfigen."
|
|
|
|
|
(delwedd F3548) (tudalen 27)
|
GWENT A MORGANWG.
B Rhag i mi ddweyd gormod,
I'ch dodi mewn syndod,
Yn gyson rhaid gosod cerdd barod ar bôn;
Boed i chW1 ddiddanwch,
Mwyn addas mewn heddwch,
27
Ond, cofiwch, na fagwch Gynfigen.
BRYCHAN.
Aed Cynfigen a'i gwên gas,
Wenwynig, ddieflig ddiflas,
At y gethern uffernawl,
Lle mae gweision duon diawl;
Na foed gwaith unwaith enwi,
Bod ei nôd yn ein bŷd ni.
Gyrwn a bwriwn o’r bfd — wên fygawl
Cynfigen geintachlyd;
Y na daw, er cwynaw c'yd,
I 'n bro wawr rhwyddfawr hawddfyd.
TRIOEDD Y ,CVBYDDIOM.
Morgantcg.
1 CHW1'r hyddysg fawrddysg Feirddion,
Trwy Fynwy, Mon, ae Arfôn,
Derhyniwch hyn o g'lymiad clir,
Er addysg i'r Cybyddion.
2 Tri pheth sy'n gas gan Brydydd;
Bost bawddyn dWl anghelfydd,
Crechwen ynfyd surllyd sawr,
A thrachwant mawr y Cybydd.
3 Tri pheth sy'n groes i grefydd;
Gwenieithwr brwnt dig'wilydd,
Dŷn bunanol llawn o nag,
A gobaith gwag y Cybydd.
4 Tri pheth ni thrig yn llonydd;
Athrodwr ffalst tafQdrydd,
|
|
|
|
|
(delwedd F3549) (tudalen 28)
|
28 LLAIS AWEN
Ednogyn bâch ar wyneb dôl,
A chalon ffôl y Cybydd.
5 Tri pheth sy'n boen i'r gwledydd;
Gwel'd taiog balch yn llywydd,
Dyfais trawsion creulon crâs,
A bawddyn câs o Gybydd.
6 Tri pheth sy'n llwyr ddiddefnydd;
Troi moch i drin y meusydd,
Balch dirinwedd dan y rhôd,
Ac aur yn nghôd y Cybydd.
7 Tri pheth ni châr lawenydd,
Hên wrâch fo'n boenus beunydd,
Y tlawd anghenus tan fawr loes,
Ac anian groes y Cybydd.
8 Tri pheth a ddyly Prydydd;
Heddychu rhwng carenydd,
Parchu'r gwir, a'i wneud yn bên,
A chanu i'r Cybydd.
9 Tri pheth ni châr un cristion;
Addoli delwau mudion,
Bariaeth afiach djn di bwyll,
A bawaidd dwyll Cybyddion.
10 Tri pheth a wnant ymryson;
Eiddigedd rhwng swyddogiou,
Hyll gynfigen front ddirâ8,
A golud câs Cybyddiou.
ll Tri pheth sy'n dra anghyfion;
Gorthrymu'r tlawd, a'r gwirion,
'Stŵr rhodreswyr yn ddidrai,
A chyfoeth rhai Cybyddion.
12 Tri pheth sy'n debyg ddigon;
Cr6ch leisiau haid o feddwon,
Hunan ymffrost sarrug Sais,
A gwichlyd lais Cybyddicn.
|
|
|
|
|
(delwedd F3550) (tudalen 29)
|
GWENT A MORGANWG.
13 Tri pheth sy'n llawn o gloion;
Hên ddorau carchar creulon,
Celloedd lle mae llyfrau llên,
A choffrau hên Gybyddion.
14 Tri pheth a ddw^g flinderon;
Hir ddilyn drwg arferion,
Merched anllad, egwael, di ddysg,
A byw yn mysg Cybyddion.
15 Tri pheth wy'n wel'd yn gyfion;
Addoli Duw o’r galon,
Gwrando cw^yn y gwàn heb goll,
A baeddu'r holl Gybyddion.
16 Ymdrechwch, Gymry mwynion,
Am fuchedd onest union;
Chwi gewch heddwch Duw a’i wên,
Heb eiddo'r hên Gybyddion.
17 •Er •caou ambell droion,
Pan allwyf, rai pennillion,
_Ni changf ddigon yn fy oes,
Am drachwant croes Cybyddion.
29
rob rhagrith, melldith, a malldQdHiIwydd,
Sy'n dilyn Cybydd-dod;
Suro a wna pob sorod
Gwaeledd, yn niwedd y nod.
BRYCHAN.
----
AR SOBRWYDD.
Mesur — “Calon Derwen.”
1. YN gyntaf, mae Sobrwydd, mor rhwydd y'mhob rhith,
Yn fendith i ddynion, wŷr lewion fel gwlith,
Er cynnal hir iechyd, heb glefyd, na gloes,
Mi'i galwa’n ymgeledd hyd ddiwedd ein hoes;
|
|
|
|
|
(delwedd F3551) (tudalen 30)
|
30
LLAIS AWEN
Ow! gwelwn fod rhai, sy'n byw yn eu bai,
Yn cludaw clefydon, ar droion heb drai;
O'i achos ei hun, mae'n dâl llawer djn,
Rhyw flinder corfforol,
Mewn iasau mynwesol,
Trwy fyw'n anghymhedrol, nid gweddol eu gwŷn.
2. Yn ail, lle bo Sobrwydd, wir hylwydd, wawr hael,
Fe 'mddengys yn gymmwys, nôd gwiwlwys, nid
gwael;
Pa fir fwy golygus, neu drefnus ar dr6,
Na'r sobyr ddjn dinag b'le bynag y bô;
Boed gwjch, neu boed gwael, wir ffyniant heb ffael
Fe gaiffgym'radwyaeth, dd An helaeth, ddawn hael;
A 'i barchu tra'n bôd, Wr anwedd ei glOd,
O flaen yr aflonydd,
Gwâg obaith, neu'r cybydd,
Na'r meddwyn dig'wilydd, annedwydd ei nôd.
3. Yn drydydd, mae Sobrwydd, iawn sadrwydd,
'rwy'n siwr,
Heblaw bod yn burlao, naws diddan heb 'stwr,
Yn cadw!r synwyrau mewn graddau'n ei grym,
Fe'u collir trwy fedd'dod, hylt ammod yn 1:1ym;
Y sobyr glin sydd, Wr diddan bob dydd,
Yn haeddu cymmeriad, trwy rodiad tra rhydd;
A'r medd'dod, wjr mwyn, 'rwy'n synio yw'r swyn,
Sy'n boddi'r talentau,
Sain oer, a'r synwyrau,
Dro gwân, mewn drwg wyniau, deganäu digŵyn.
4. Mi wela'n bedwerydd, mai Sobrwydd heb sên,
All gynnal syberwyd mewn bywyd sydd bh;
A gwell erhyn marw, mwy croyw, mae'm orêd, —
'R hwn hauo gyfiuwnder, addfwynder a fêd;
Y sobyr un 8ŷ, 'n wr tawel mewn tŷ,
Gamp hynod, gwmpeini, mae'n llonni pob llu;
|
|
|
|
|
(delwedd F3552) (tudalen 31)
|
GWENT A MORGANWG.
Canlyniad dilh, dawn hynod dan nên„
Pe caem ni fyw'n ddedwydd,
Wjr eurglod i'r Arglwydd,
31
Wjch arwydd mewn Sobrwydd. er mawrlwydd,
Amen.
T. AB GWILYM, Eglwys Elian.
Mewn Sobrwydd mwyn is wybren — y byddom,
W yr boddus yn llawen;
Heb oerddig, na chynfigen,
Na grwgnachlyd surllyd
Syber, medd pawb yw Sobrwydd — i ddynion
O ddoniau lledneisrwydd;
A d'wedant mai gWr dedwydd,
A rodia'n ei redfa'n rhwydd.
Sobrwydd sy'n arwydd wrol — o iachus
Wuw fuchedd rinweddol;
Hynod yw'r dull gwabanol,
Sydd ar feddwon ffeilstion m.
Gwir Sobrwydd yn rhwydd a fawrhâf — Sobrwydd
Glân syber ddymunaf;
Yn gybydd, un djdd nid âf,
Neu'n feddwyn byth ni fyddaf. BRYCHAN.
CYMMRODORION GWENT.
A gyfansoddwyd gan W. DAVIES, Coed-y-cymar, erbyn
Eisteddfod fawr Aberhonddu, yn 1823.
Mesur — “Duw gadwo'r Brenin, yr hen ddull."
1 PRYDYDDION prydweddol„
Cyd-unwn wŷr doniol,
I ganmol Duw nefol yn awr,
Am undeb iawn duedd,
A chariad iach eurwedd,
O Ifs nefol orsedd ddaeth 'lawr;
lawn welwch yn helaeth,
Yr elw o eiriolaeth,
O Arch-offeiriadaeth, hôff ras;
|
|
|
|
|
(delwedd F3553) (tudalen 32)
|
32
LLAIS AWEN
A'i dawn i blant dynion,
Ddangosodd yn gyson,
Fal auraidd fêl aeron o flâs;
Bryd gwiwrad, brawdgarwch,
Yn foddus, canfyddwch,
A duwiol dawelwch, diâu,
Gwel'd Gwent a gwlad Gwynedd,
Mewn cwlwm tangnefedd,
A'u Bonedd yn gydwedd yn gwau.
2 Daeth dyddiau dedwyddwch,
Cyrhaeddwyd gwir heddwch,
Dyddanwch, cyd-ganwch, ca'wd gWyl;
W Sr doniol dihunwch,
Yn gynnes cyd-genwch,
Cordeddwch, mwyn eiliwch mewn htyl;
Trigolion tir Gwalia,
Bryd hyn, a Brytania.
(Yr uchafi'r isaf, gwir YW;
Y leni'n haelionns,
Yn nghWyn yr anghenus,
W na i'r rheidus yn foddus iawn fyw;
Molianwn ar liniau,
Dduw Nef amei ddoniau,
A'n genau, a'n tannau'n gyttün;
Rho'wn lew Haleliwia,
A seiniwn Hosanna,
I'r Goruchaf yn benafbob On.
3 Dangoswyd rhagoriaeth,
A hynod wahaniaeth,
Dysg ar anwybodaeth i'r bjd:
A thriuiwyd maith ranau,
Peroriaeth ar eiriau,
Ac odlau'n ganghenau yughyd;
Gerhron y gwjr breiniol,
Llu addwyn llywyddol,
Rhiuweddol, a gwychol ,eu.gwedd;
|
|
|
|
|
(delwedd F3554) (tudalen 33)
|
GWENT A MORGANWG.
Am hyn mae 'nymuniad,
Rhoed dynion ad-daeniad
O'u cariad, da fwriad hŷd fedd:
Hir einioes i'n Brenin,
A'i fuddiol wiw fyddin,
Nr werin gyffredin hor rad,
A'r dirfawr wŷr mawrion,
Yn gwlwm un Halon,
Yn ffyddlon i r goron yo gad.
CARIAD DRAWDOL,
y Melinydd."
1 GWELWCM ragoroldeb,
Cywirdeb undeb yw,
Cariad brawdol yn buredig,
I radd nodedig ryw;
Nid Cariad ydyw cyrhaedd
Dull llygredd diwellhâd;
Na digofaint nad YW gyfion,
Rhwng dynion glewion gwlâd;
Cynfigen filen fawr,
Geintachlyd wywllyd wawr,
Sy'n d'rysu rhai•teyrnasoedd,
I ymrafael am ryfeloedd,
Rhwng pobloedd lluoedd llawr;
A diffyg Cariad yw,
Ymramad dynol-ryw,
Mewn opiniynau anianol,
Go hynod, a gwahanol,
Nid cludolyn ein clyw.
2 0'r ysgrythyrau Dwyfol,
Gmr reol deddfol Duw,
Gwnant ymddadlau, chwedlau chwydl'd,
Anhyfryd enbyd yw;
33
|
|
|
|
|
(delwedd F3555) (tudalen 34)
|
34
LLAIS AWEN
Newidiant yr adnodau,
A'r geiriau oll i gŷd,
Mae hyny'n wreiddyn anwireddau,
Trwy'n llanau yn troi'n [lid;
Y brawdol Gariad brâf,
Och! .yno byth ni ehâf;
Ond ed11W, a dwyn dadlau,
A thaeru o’r 'sgrythyrau,
Resymau sâl ni sâf;
Ac felly dyna fydd
Eu daliad nos a dydd,
Heb brofi Cariad brawdol,
A'i ddoniau mwyn diddanol,
Trwy bur effeithiol ffydd!
3 Pe baem yn cyrhaedd Cariad,
Ni byddai bwriad byth,
I ymchwyddo, a'r balch ymffrostio,
A'r pleidio sy'n ein plith;
Ein galw i garu'n gilydd,
O r newydd fynwn i,
A chael tawelwch, a llonyddwch,
Gwjch heddwch gydâ chwi:
Bob mynyd enyd awr,
Mae f' anian wiwlan wawr,
Am feddu yn wir-foddol,
Buredig Gariad brawdol,
Fo'n llesiol ar y llawr:
Gwaith buddiol unol yw,
Medd doeth wirionedd Daw,
Y w dangos iawn ufudd-dod,
Heb dynnu mwy, na dannod,
Trwy bechod tra fo'm byw.
4 Cariad brawdol prydferth,
P wy Wyr ei werth yn wir,
Ond sawl ga'dd ddifrad, gywir •brofiad,
O'i dyniad, c'lymiad clir:
|
|
|
|
|
(delwedd F3556) (tudalen 35)
|
GWENT A MORGANWG.
'Does na thrwst, na thristwch,
Gwybyddwch, ynddo'n bbd,
Mae ei raddau o ddeddf wreiddiol,
Anghyfnewidiol nôd:
O! ceisiwn heb nacäu,
Mewn heddwch ei fwynhâu,
Ei ffrwythau sy'n effeithlol,
lach odiaeth a serchiadol,
Tra gweddol rhag pob gwae:
Y bonedd sydd yn bên,
Mewn nwyfiant is y nên;
Fo'n ei gyrhaedd yn mhob goror,
Heb rwygaw am ryfel ragor,
Ar dir na môr, Amen.
GWILYM HUGH, Llanfair.
BRAWDGARWCH Y
Meeur — cc Gobaith mtoynhGu."
D. S. Dylid canu y gerdd hon wyneb, gwrthwyneb.
I CHWI Frytaniaid, iach frodyr tynion,
Hil Gomeriaid, hael Gymry mwynion;
Hael Gymry mwynion,
Llawn yw byrddau, llôn y Beirddion,
lawn o noddau, awenyddion,
lachus eiriau, a chysuron,
Ar destynau, rai dwys tynion,
Ganddynt hwythau, cawn ddanteithion;
Cawn ddanteithion, &c.
2 Bryd o gariad yw Brawdgarwch,
Mwyn gyrhaeddiad, mewn gwir heddwch;
Mewn gwir heddwch, &c.
Mewn acen odiaeth, gwnant ganiadauy
A barddoniaeth, o bur ddoniau,
Hoyw-wawr helaeth, a rheolau,
Da wasanaeth, ydyw seiniau,
Awenyddiaeth, mewn anneddau:
Mewn anneddau,
35
|
|
|
|
|
(delwedd F3557) (tudalen 36)
|
36
LLAIS AWEN
3 E gyfranwyd o'u cyfrinach,
Yr hyn a allwyd o'u rhin holliach;
O'u rhin holliach,
Dysg a roddwyd, dwys gu raddau,
Goreu medrwyd, geiriau mydrau;
011 a thriniwyd, y llyth'renau,
Hoff arddodwyd, hyfforddiadau,
A mawr ddoniwyd rhai myrddiynau;
Rhai myrddiynau, &c.
G. HUGH, Llanfair.
Dewch Feirddion gwiwlon a gwelweh — mor dda
Y w mawr ddoeth Frawdgarwch;
Mewn pob cyfnod trallod trwch,
O frodyr! mae'n hyfrydwch.
Canfyddir mai gwir Frawdgarwch — ceinwych,
Sysn eynnal gwir heddwch,
Da diddan, a dedwyddwch,
Yn mhob blinfyd, tristyd trwch.
Da, gwiriaf, Drawdgarwch — mwyn ethol,
Mae'n euthaf diddanwch;
O hono tardd pdb harddwch,
A phob dawn rnâd muywfad mwch.
BRYCHAN.
ENGLYNION AR ONESTRWYDD;
A ganwyd yn Nghyfeillach y Beirdd, yn Nhredegar, ar y
9fed o Fawrth, 1822.
GYFEILLION heirddion o
Ac anian gyweithas;
Heb gynfigen, a'i gwên gas,
Y daethum i'ch cymdeithas.
Ein hamcan cyfan, cofiwch, — yw canu,
Er cynnal Brawdgarwch;
A phur addysg, moywddysg mwch,
Buddiol i bawb, gwybyddwch.
|
|
|
|
|
(delwedd F3558) (tudalen 37)
|
GWENT MORGANWG.
Onestrwydd glân, diddanawl, — wy'n tystio,
YW n testun dewisawl;
Heddyw, on'd yw e'n haeddawl,
I gael syber fwynber fawl?
Y onest a gar rinwedd — gwiwddoeth,
A gweddus Iin fuchedd:
Bydd iddo ef dangnefedd,
A llawnfyd mewn hyfryd hêdd.
Ni arfer sôn, na gweniaith, — na mawlairj
Am olud twyll diffaith;
Ar unrhyw ofer anrhaith
Ni edrych — ni chwenych chwaith.
37
lawn barchwn bawb, heb orchest — hynaws-drefn
Onestrwydd, a dirwest;
Hwyr a boreu goreu gwest,
Y w purlan anian onest.
BRYCHAN.
Mae PASTEIAU GWAHAWDD yn mblith h6n arferion neu dde-
fodau Blaeneu Morganwg, ac yn cyrraedd o amgylch, i'r
siroedd cymmydogaethoI. — Diben cynnal y Bastal cym-
morthi y teulu a fyddo yn ei pharotoi, trwy i bob un dalu
rhyw bris enwedig, neu, weithiau, yr hyn a welo fod yn dda.
Rhoddir cwrw hefyd gyda'r Bastal, ond ni cheisir un tal am
hwnw. Y drefn gyffredin yw danfon Gwahoddwr trwy y
gymmydogaeth, i Ofyn gwesteiwyr i'r wledd. Mae gan hwn
araith bennodol idd ei dywedyd mhob lle y galWO. Y m.
gorpholwyd ei sylwedd yn y Gan ganlynol:
GWAHODDIAD 1 BASTEI-WLEDD.
Mesur — C'Daear.fochyn."
1. RHWYDD helynt i'r teulu, — 'rwy'n dyfod wir difai,
Os rhoddwch bawb osteg, i'ch gofyn i Bastai
Menywod, gwrrywod, gwych parod, 'rwy'n peri,
I bawb yn y lletty sy'n cysgu a chodi,
Yn fawr ac yn fychan, rhinweddol o fuchedd,
Gym 'dogion cyfeillgar a hygar eich bagwedd,
I gychwyn, heb ddyfais, 'nol arfer wiw ddifyr,
At Morgan a Martha sy'n byw yn mhlwyf Merthyre
|
|
|
|
|
(delwedd F3559) (tudalen 38)
|
38
LLAIS AWEN
2. Yn nhŷ y rhai mwynwych, dan ymyl y mynydd,
Cewch ran o wych driniaeth, os deuwch nos drenydd;
Gwaith yno, heb fethu, darperir gwledd foethus,
Gan fenyw go siriol, ac oll yn gysurus:
Yng nghyntaf daw'r Bastai, 'nol hyny cêwch ostwng
At lawer o seigiau, i'r cyllau i'w gollwng;
Daw ei caled, 'rwy'n coelio,
O honno cewch gyfran, a photten hoff etto.
3.
Ag amryw ddanteithion, Ian ddynion o ddoniau,
A darfod yn felus yn mhlith cnau a 'falau:
Cewch gwrw da nerthol, rhagorol, 'rwy'n gwirio,
Ac yfed a llanw nes byddoch yn blino;
Fe'ch ceidw rhag hudwaith, mewn digon o hyder,
Yn wresog a bywiog, a llewaidd gwna llawer:
Y cwrw, 'rwy'n coelio, allwedd y Falon,
Fe ddengys yn ddifrad os didwyll yw r ddwyfron.
4.
Mewn oedran mae'n edrych, a gwin yw i'r genau;
O'i brofi'n rhy fynych, mi feddWais — gwae finnau!
Bydd yno, heb ryfyg,-er cynnal digritwch,
Yn mysg y da ddymon, holl gampau diddanwch;
Y Cantor a'i oslef, Or parod meluslais,
A glywir yn Odli i'r delyn fal adlais;
Cewch arwest arhenig gan Dwm y Tribanwr.
A hwnw, mae'n debyg, yn maeddu Wil Tabwr.
5.
'Nol byn rhaid anadlu, ac yna daw'r chwedlau,
A phawb yn llawn cysur yn mysg y llangcesau;
Rhoi'r hanes, yn brydferth, am erchyll ysbrydion,
Sy'n ofni'r hen wra edd, a chrochlals echryslon!
Ac hefyd nhwy fydäant yn gorfod cyfaddef
Am ysbryd Pontmorlais, a son am yr oerlef
A roddodd, pan gipiodd y wrth ei goppa,
Trwy'r awyr a'r oerfel, yn fuan ei yrfa.
6.
Ac yna braw dirfawr a syrth ar y dyrfa,
Rhag ofn i fwbach, neu dolach, eu dala;
A dechreu, mewn dychryn, ymguddio rhag goddef,
A chrwydro, Och! hurtwaith, wrth fyned tua chartref:
Y braw 'nol ei ddattod, ac edrych o ddeutu,
A'r ie'ngctyd hynawsedd i ddechreu cynhesu,
Y bechgyn da»u geiriau yn siarad am garu,
A •r merched o'u gwiw.nwyf mor siriol yn gwenu.
|
|
|
|
|
(delwedd F3560) (tudalen 39)
|
GWENT A MORGANWG. 39
7.
Cewch weithiau gusanu'r genethod gwiw swynwedd,
Hen arfer, ’rwy'n deall, a bâr hŷd y diwedd:
Cewch
wynfyd yn ddidwyll, ŵyr gwiwbwyll, ’rwy’n gwybod
Mi a'i barnaf yn warthus y gŵr all ei wrthod;
A
finnau gâf, f' allai, le dan y gyfeillach,
Fe haeddar'r Gwahoddwr gael rhan o’r gyfeddach:
Cawn gynnal llawenydd, gorawydd goreuwyr,
Yn ddyfal, trwy'r gwyliau, ym mharthau plwyf Merthyr.
AB IOLO.
HANES PASTAI TWYN-YR-ODYN.
Mesur
– “Daear-fochyn.”
1.
ADRODDAF, wir diwair, heb gellwair, os gallaf,
A geirwir ymadrodd, y goreu 'g y medraf,
Os nad 'dych yn blino, am Bastai, ys blwyddyn,
A
wnaethpwyd yn wiwdeg gerllaw Twyn-yr-Odyn,
Yn
nhŷ Gruffudd Gronwy a Gwen ei wraig union,
Bu'n dynn ar y dannedd er cymmorth i'r dynion:
’Roedd yno Sais melyn, a'i ddannedd yn malu,
Hên lengcyn blonhegog, yn wastad yn llyngcu, —
2.
Annhebyg i lanwych was mawlwych ysmala,
Ond aflan ei dafod, a mawr oedd e'n difa;
Y rheibwr oedranus, er cymmaint a driniwyd,
A yrrodd trwy'i gegfa dros hanner y cigfwyd;
’Nol hyny, mor ddiflin, a gerwin y gyrrodd,
Y botten, hoff luniaeth, o’i flaen a ddiflanodd:
Hên ’nifail anafus, ei bechod nid bychan,
Yn ddiau caiff atteb am hollti'i hên ffettan.
3.
Er maint oedd y glythyn o’r loddest yn llwythog,
Am ragor, y diras, fe waeddai'n gynddeiriog: -
Medd Gwen, pan agorodd am olwyth ychwaneg,
“Pe gweiddit dros wythnos, ’dwy'n deall dim Saesneg;”
Mewn geiriau tra geirwon, medd hwnw, er hyny,
“I'm tired of bawling, I've not fill'd my belly;
A piece more of pasty, - I’ve paid you impostor;"
Ac eilwaith yn tyngu a rhegu am ragor.
|
|
|
|
|
(delwedd F3561) (tudalen 40)
|
LLAIS AWEN
4. Oddieithr y mochyn mor aflan ei fuchedd,
'R oedd pawb yn ymosod i 'madael a maswedd,
I gynnal, mewn heddwch, diddanwch rhwydd hoenus,
Yn Gymry dymunol, da hollol, deallus:
'N ol yfed y ddiod, hen ddefod, yn ddiflin,
Heb neb yn ei gwrthod, a'r ie'ngctyd yn chwerthin,
Medd Wil y Taplaswr, ei syched heb laesu,
Mi ddalms y ceispwl fu'n hir yn ein cospi:
5. “'R wyf yma'n wr diddan, heb gwynfan, mewn gwynfyd,
c' Heb adwyth na gofal, mi rwydais y gofid;
Mor oer oedd fy mhlaned, bu'n hir yn fy mlino,
" Mae'r moddion mor hynod, mi a'i maeddais ef heno;
'R wyf am ei gyhuddo mewn IIS'S yn gyhoeddus,
s' A cholli'r hen wylliad, — na fyddwch yn wallus,"
Yn foddlon i'r eithaf, ymunodd y doethwyr,
J gospi'r gfrr aethus, ac enwyd y rheithwyr
6. Yng nghyntaf, Dai lawen, a Dicy melinydd,
GWIr difrad ei orchwyl, llaw anwyl llawenydd,
A Lewys Or difyr, a Lleison da'i dafod,
A Morus Or mwynaidd, {'i beraidd gan barod,
A Morgan ddifyrgar, a Meurig y morwr,
Y goreu o gwmpas, a Harri y campwr,
A Thwm y teul'eiddyn, a Rhys y telynwr,
A Robin o’r Aber, a Hwlyn yr holwr.
7. Ac ecchwyd i'r deuddeg lawn osteg yn wastad,
A Wil y tafarnwr a roddwyd yn feirniad:
Ond rhag bod yn fanol, a blino'ch amynedd,
Adroddaf yn dowel fel gwnaethpwyd o’r diyyedd;
'Nol clywed y tystion, gwjr union, gwâr enwog,
Heb wyrni, do yno, fe'i barnwyd yn euog;
A'r ddedryd a roddwyd, y cenau fu cynddrwg,
Oedd boddi y gelyn, a'i gladdu o’r golwg
8. Ar hyn dyma'r haelwyr, yn llanw eu pliiolau,
Yn ge'nllif i'r Gofid, a'i yfed i angau;
'Nol boddi'r gfrr diflas, de gafodd ei daflu,
Yn gelain o’r golwg, a mawr oedd y gweiddi —
Y ddamwain ragorol yn 1101101 fu felly
Heb ochain dan iac!l i'r hen Gymry;
Cyfranyyeh o draserch i'r t:otlion o'cii trysor,
'Nol myn'd oddiyma bidd chwi ammor. AB 101.0.
|
|
|
|
|
(delwedd F3562) (tudalen 41)
|
GWENT A MORGANWG.
41
CAN IDD YR HYNOD GYMDEITHION,
(ODD FELLOWS.)
Muur — C' Calon Derwen."
1.
CVDNESWCH trwy'r gwledydd ar gynnydd i gŷd,
Cewch weled yn Merthyr iawn Frodyr un frSd;
Eu cynnes amcanion, dybenion di boen,
Y w cytual eu defod, trwy hynod wiw hoen;
Mewn bwriad diball, er llwydd naill y llall,
Nid suraidd wael soriant, oer fwyniant i'r fâll,
Ymdrechant bob gŵr, mwyn sinol, mae'n siwr,
I gadw gonestrwy dd,
Mewn geiriau ac arwydd,
Trwy helynt tra hylwydd, distawrwydd heb •stwr.
2.
Mae dethol Gymdeithas, wir addas ei rhyw,
O fawr gynnorthwyon, neu foddion i fyw;
Heb gelu i'w gilydd, maent beunydd yn bod,
O fwyniant yn fy-n\Ch, w.ŷr clauwych eu clod;
P wy fedr heb fai, n un lle ammeu llai,
Heb ddeall eu cynghor, wiw drysor didrai,
Dirgelwch yw'r gwaith, rhyfeddod rhy faith,
I neb ond eu bunain,
lawn haelradd ei olrhain,
O Ddeheudir Brydain i'r Dwyrain fawr daith.
3.
Mae pawb a adwaenant y llwyddiant a'r llês,
Aelodau goludog, mwyn gwridiog mewn gwrês,
I ddâl at yrunrhyw, tFont byw yn y bjd,
I lunio'n haelionus, a hoenus o hjd:
Er cymmaint dan nên, hyll hynod en llôn,
Sy'n rhestr fel rhwystr, disynwyr a'i sên;
Cyfeillach yw hôn, ddibryder o’r brôn,
Sy'n para'n dra chyson,
Mor rhwyddaidd eu rhoddion,
Fel cydgyfranogionj wŷr dewrion ar dôn.
|
|
|
|
|
(delwedd F3563) (tudalen 42)
|
LLAIS AWEN
4. Mae'r Hynod Gymdeithion yn ddynion o ddysg,
A thyner iaith union, yyjr mwynion i'w mysg;
Mwyn h ddawn mown heddwch, gwybyddwch eu
bo
Fel darnau trwy'r deyrnas, iawn addas eu n6d:
Mae taerion ein tir, pawb siriol, pob sir,
Yn hoffr anrhydedd wjch loywedd a chiir;
Aed beunydd yn ddwys siriolyddi QD,
Ewch rhaffoch, mawrygaf,
A'r ddethoel ffordd ddoethaf,
Hedd geraint hawddgaraf, dymunaf, Amen.
T. AB GWILYM, Eglwys Elian.
MOLAWD 1 WEITHYDD GLO ENWOG.
Mesur4CMynediad Rodney."
l. CLYWCH hanes Glöwr hynod,
A dewrglod yma ar dir,
Am dorri glô, Wr glewaf,
A'r gwyohaf, dyma'r gwir;
W jr hylwydd na wnewch holi,
Na synnu yma'n siwr,
SHON, hyfab Thomas Ifan,
Dewr gwiwlan ydyw'r gŵr;
Try allan 1b dynelli,
Ni dorri ar bob dydd,
Fwy nifer yn Mlaenafon,
Nâ'r goreu o’r Saison sydd
Beunydd yn ymboeni
Am ei orchfyyu'n faith;
Madn gystudd i r Hengistiaid
Ei weled wrth ei waith;
Mae megis larll Caerloyw,
A'i gledd hoyw ar ei glin,
Hil bradwŷr chwar'wyr chwerw
Gant farw ar ei fig:
|
|
|
|
|
(delwedd F3564) (tudalen 43)
|
GWENT A MORGANWG.
Pob gelyn Wyneb galed;
A drinied am ei drais• —
Fal hyn ca'dd SHON ei wynfyd.
Arhob rhyw surllyd Sais.
2 Nid ef am orchfygUy
Na baeddu neb o’r byd,
Ond y Saison, wŷr erchylli0D,.
Nu drwg ddichellion drud;
Mewn awydd y mae IOAN
Am dorri'u hamcan hwy,
Ni chânt trwy wlâd y Cymry»
Gan neb mo'u moli mwy:
Er eu bod mor uchelfrydim
Ac eiddig ffreingig ffroen,
Hwy gawsant eu gorchfygu,
'Rwy'n am eu poen;
Nid da hoen mo'r gwyr dihir,
Yn glir i dorri glô,
SHON a yrrai'r Saison,
Rai ceiinion, oll 0'u co':
A'i bigau, llafnau llyfni0D,
A 'i gunion meithron mawr,
Ac eitha' gordd i'w gweithio„
Gwna luchio glô i lawr;
Wr dirfawr yn ddiderfyn,
Fal hyn gwna'n syn bob Saw
A fyddo yn ei erhyn, —
Un cethin yw, os cais.
3 Pan bo'n ei qwt yn Cytô;
Neu'n hob ar ei hynt,
E fydd ei draed a'i ddwylo
Yn gweithio fal y gwynt;
Os digwydd cymmysgiadau,
Neu g'lymiau yn y glô,
hr gwaetha' pob cyfôewid,
Wr drud, fe geidw'i dr6;
43
|
|
|
|
|
(delwedd F3565) (tudalen 44)
|
44
LLAIS AWEN
Gwna hyn tra byddo'r Saison
W yr gwaelion, wrth eu gwaith,
Yp methu cadw eu troion,
Rai gweinion, llyfrion llaith;
Mewn araeth, O! mor oeraidd,
Yn gwnead eu dannedd dig;
SHON cu lwyr 'r ydwy'n coelio,
Wrth weithio plago a'u plŷg;
O nwydaa yr bên neldyr,
Mal Wyn ar dir fe'u dwg,
I adael eu dichellion,
A'a hyllion droion drwg;
Heb gilwg ar dir golau
Fe u gwna yn fryndiau ffraeth,
Ni soniant byth am weithio
'Nol treio Cymro caeth.
4 Wrth goffa Hors a Hengist,
Dau •r di dryst a drwg;
Mae natur Cymro'n 'nynu,
Fel tan yn magu;
Ac hefyd wledd Caer G radog,
A'r•cyltytl miniocr mawr,
Fu'n lladd goreuon Cymru.
Ondun if nodi 'nawr;
Sef Eidiol farll Caerloyw,
Wr gloyw, ni cha'dd glwy',
Trwy ddeall eu dichellion,
A u troion byllion hwy;
Fe ga'dd gynnorthwy nerthol,
Trwy droÊol oedd dan draed,
Ag ef gwnai ddeg a thr'ugain
YD gelain yn eu gwaed:
Dihangai'n •r dihangol,
O'u canol me is cawr,
'Nol dodi gwjr Sermania • Germany.
Yn llorfa ar y llawr:
|
|
|
|
|
(delwedd F3566) (tudalen 45)
|
GWENT A MORGANWG. 45.
Wr
clodfawr er caledfyd,
A'r drygfyd hyll oer drais:
Mae ambell Gymro a wna etto
Fal hwn arswydo Sais.
GWILYM HUGH, Llanfair.
Y gorwych Gymro gwrol — a faeddodd
Y fyddin estronol;
Darfu eu bost ymffrostiol,
A 'u gwâg hyder ffalster ffôl. BRYCHAN.
-----
CROESAWIAD MORGAN SHON RHYS I SYRHYWY, yn y fl. 1820.
Mesur
– “Arglwyddes trwy'r Coed."
I CHWI Lowyr,-a Mwyngloddwyr
Syrhywy, weithwyr oll,
Clywch hanes gweithiwr hynod
Sef MORGAN RHYS a'i osod,
Wr difai ’nol sy'n dyfod,
I’w ganfod yn ddi goll;
Yma i waith Syrhywy'n wir,
O! mor glir, a mawr glod,
I' w hên gym'dogaeth degaidd,
Wr haelaidd is y rhôd:
Groesawyd y gŵr, sywaf
Gan Meistyr Jones cysonaf;
A gwaith i’w law, yn ddwys a ddaw,
Un difraw hylaw haelaf:
Er bod oddiyno amser,
Wr digoll, yn Nhredeger,
A'r gofid ar ei gyfer,
Gw^yr llawer yn y lle,
Daeth fel y mab afradlon,
O’i droion pell i dre',
2. O fewn i waith Syrhywy,
D'weda ,hyny f.' hun,
|
|
|
|
|
(delwedd F3567) (tudalen 46)
|
46
LLAIS A WEN
Y magaifi blant anwyla',
Sef, Mari, Biliy Sarah,
Ratshel, Shoo. a Martha„
i'anga' un:
lach en lliw, gwycha'u llun,
Medd pawb oll, yw pob un,
'Does a gwraig yn unwlad
A'u tyniad mwy cytün:
Mae MORGAN RHYS yn brysio,
Mor faith am weithio,
A gwaith a gawn, i'n lloni'n llawn,
Pan ddelo'n iawn i'w ddwylo:
A lle i enqill arian,
Er mawrged gyda MORGAN,
Gwr onest yw o anian,
Dda wiylan, fwyn ddi will,
Gwna'r enwog •r mor union
Yn llôn, rr naill llall'
3 Didwyll heb ammhwyll pa,
Yw'r g*r, hawddgara i gŷd,
Fu'n wrol iawn fluenorwr,
AE eithaf feistyr gweithiwr,
A u boyw-wyqh gynnorthwywr
lawn hwyliwr hardd o hyd:
Gwnawn godi'n gwaedd gydag efi
Bob dŷn ymawr dan y nef
wrol rho'wn
Lôn orfoleddup lef;
Ni cha'dd dŷ0,fu d@np,
Un hop, shop na'i,6topo,
Fel gwna rhai crech,byllifeistri bach,
Crib-ddeilach afiach
Sy'n fynyoh yo, anfwyniopy
Fal bradwyrj treiswyr trayysiop;
A'u geiriau'n eithe' geirwon,
Afradlon sarion s dd,
Am fel MORGAN,
Was diddan nos a dydd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3568) (tudalen 47)
|
GWENT A MORGANWG.
4 Gan MORGAN RHYS cawn reswm,
Mewn eitha' cwlwm eâll,
Yn fanwl i'n gofyniad,
O iawn bwyll rhŷdd attebiad
Fo'n eglur, ac amlygiad,
Was gwiwfad, in' os gall:
Hoenus •r, hynaws yw,
Llawn o barch, lle mae'n byw •
A thuedd gynnorthwyol,
Rinweddol, siriol, syw:
Er gweled print, a sgrifen,
Yn llŵyr ni fedra'u darllen —
Mae'n gawr maithi Gomer Iaith.
A siriol waith ei * Sereu;
Yn .bânaf fe dderhyniodd,
Wr cu dwys, 'ddiar pan cododd,
Yn addas rai blynyddoedd,
Fe gynnorthwyodd hôn;
Boed Iddo fyth beb fethiant,
Bob ffyniant, llwyddiant llôn.
47
GWILYM Huw.
MORGAN RÊYS, mwynlan a maith — un
Sy'n hoffr Omeriaith;
Ei yrfa fyddo'n hirfaith,
Gyda ni godi!n hiaith.
Poed bŷd ei fêdd wir heddWchZi MORGAN
RHYS mawrgu, heb dri8tweh,
A phob syber NoywdOr Nwch,:
Llown addu newn llonyHwch.
BRYCHAN.
Seren Gomer, idd yr hon y hae M. 'R. yn gynnorth.
wywrffy@dlqn, pAdi" hypddangosiad cyntaf.
Y CYHOEDDWR.
|
|
|
|
|
(delwedd F3569) (tudalen 48)
|
48
LLAIS AWEN
MOLAWD IDD YR IAITH GYMRAEG.
Belen. 'W
S. Canwyd y pennill cyntaf o’r Gan hon ar furfiad y
Gymdeithas Gymreig yn Aberhonddu, Gorphenaf y 7fed, yn
y fl. 1823, gan HYWEL AB IOAN: a chan fod y Bardd clod-
wiw hwnw yn un o Feirdd Gwent, tybia y Cyhoeddwr na
thramgwydda efe wrtho am gyhoeddi ea bennill pereiddwych
yn ei gasgliad, gan ychwanegu atto dri phennill arall O'i
eiddo el hun. Da fuasai gan y Cyhoeddwr pebuasai canddo
ychwaneg o waith yr Awdwr teilwng uchod, i'w osoæ yma.
1 DB' WOK gyfeillion o un galon,
Chwi Frython union O!1,
I ddâl, a chodi ein Hiaith o ddifri',
Rhag iddi fyn'd ar goll;
Rhyw llfo draha ddaeth o Loegria,
I gyrrau Gwalia go;
Gan fygwth 'sgubo'n Hiaith, a'i chuddio
Mewn dwfn angau di!
Hên Nef Iaith grêf ddi grŷd
Ein tadan, a phenau'n tâd, —
Hên Iaith doethion, Iaith T'wysogion
A boreu ddewrion bSd:
A gaiffy Saison dd'od i fysg Brython,'
A'u hestron glytiaith hwy?
Ac a gaiff gwiwgu Famiaith Cymru„
Ddiflanu, a methumwy
Na, na, ymunwn ni,
Heb gêl, i'w harddel hi,
Er colli'n tiroedd„ a'n hiawnderau,
A 'n breiotiau gynt, a'n bri;
Ein Nêr a folwn — ein Hiaith a gadwn
A gwaeddwn oll i gŷd,
"Cymraeg ymdaeno, ac enw Cymro,
A baro tra bo byd.?
H. AB Dyfynog.
|
|
|
|
|
(delwedd F3570) (tudalen 49)
|
GWENT A MORGANWG.
2 Ni all dichellion rhai penweinion,
Taiogion beilchion bfd,
Na dych'mygion, gw r anfwynion,
A 'u boll afradlon rjd;
Er eu coeglyd swn ceintachlyd,
A'u hynfyd surllyd sên,
Hên Iaith Gomer, lân oreuber,
Bob amser fydd .yn bên:
Er maint yw'r swmo sfdd
ei herhyn nos a dŷdd,
Ein Hiaith wiwfad gaiff dderchafiad,
Trwy'n gwlâd, a rhediad rhydd:
Mae Bon'ddigion, Llêuyddion,
A glewion Feirdd ein gwlâd,
Gyda'u ilydd o un galon,
Dros on, wŷr mwynion mâd;
A'r Cymdeithasau llôn,
Sy'n awr trwy'r deyrnas hôn,
Sy'n gwneud eu rhan mewn anian unol>
W jr breiniol olk o’r brôn;
Clywai'r rhei'ny ä'u holl egni,
Yo gwaeddi oll i gŷd,
"Cymraeg ymdaeno, ac enw Cymro,.
A baro tra bo bŷd."
3 Ni Iwydda llymder un offeryn,.
A wneir YD erhyn hôn,
Gan duchaowyr, HOI disynwynj
A bradwyr dig brôn;
Nis gall balchder, llid,a ffalstor»
Na digter chwerwder chwith,
Fwrw ymaith ein gorheniaith,
Na baeddu'n mamiaith byth:
'Deill Dic Sbon Dafydd d*n.,
Na mil o eppil hWn,
Faeddu'n doniog Iaith gref-eiriog,
Odidog, gefnog, gWn;
'Does uu Iaith ddynol, wjch ragorol,
Mwy buddiol nâ bi'n bod;
49
|
|
|
|
|
(delwedd F3571) (tudalen 50)
|
50
LLAIS
Na man}'ltch Iaith bereiddiach,
Na'i rhwyddach dan y rh&d:
Iaith Comer •Seinber syw,
Iaith gaerog enwog yw;
Rhwng brodorion Cymru dirion,
Y u burion hi fydd byw:
Rhoed pob Brython floedd hyfrydlon
Gref Eon yn ddi grŷd,
Cymraeg ymdaeno, ac enw Cymro,
A baro tra bo bjd."
4 Tra bo dyfnion ddyfroedd mawrion,
A thirion hinon ha',
Ein Hiaith ryfedd, fwyn gyfrodedd,
Bêr hoyw-wedd a barhâ;
A thra bohaulwen IWys oleuwen,
Yn y ffurfafen faith,
A llu breiniol y nef wybrenol,
E bery'n hethol Iaith:
Tra byddo Bardd yn bod,
Yn medru c'lymu clod,
Ein Hiaith lawn rymus, fydd yn barchus,
Mewn hoenus nwyfus nôd;
Hi gaiff yn llonwedd bob anrhydedd,
Ymgeledd gloyw-wedd glwysy
Gan bob Brython onest union,
O'i galon, ddwyfron ddwys
Ymunwn ninnau 'nawr,
O anian wiwlan Wawr,
011 ar unwaith, i barchu'n mamiaith,
Y faith Omeriaith fawr;
Rhown dair nerthol floedd gydseiniôl
O unolfrawdol frjd,
Cymraeg ymdaeno, ac enw Cymro,
A baro tra bo bŷd."
Gymmrodorion llôn yn llu — ymunwch,
Mewn anian fwyneiddgu;
Cynnes, on'te? yw canu,
Mawli'n mamiaith geinfaith gu. BRYCHAN.
|
|
|
|
|
(delwedd F3572) (tudalen 51)
|
GWENT A MQRGANWG.
51
CANZADAU
ANERCHIAD PERCH IEUANC.
Dydd Liun."
1.
I 'TH annerch Gw&n fwyn,
Ar fy'm cwyn os gwrandewi, lliw'r lili, lloer lip,
Cei 'madrodd dirodresj yn gynnes ar gân;
Dy hom a wnes,
Y ddynes wiw ddoniol» dda siriol ei sain,
A mwynaidd ei mynwes, hardd gynnes gu gain;
Lloer haelwychs lliw'r haulwen,
W iw raddol ireiddwen,
Ni rodiodd daearen un seren mwy syw;
Un harddap is wybren,
Ei nun yw'r feillionen,
A'i thegwch fal Eden, oleuwen o Iiw,
Mae'n siriol fal Sarah, mi'i mola'n fy myw;
O'i thraed mae lliw'r ewyn»
Wŷch iraidd i'w choryn,
I'm golwg fal perlyn, neu rosyn;
Neu'r man 6d dymunol,
Gwôn addfwyn gynneddfol,
A'i 'gnadrodd cymhedrol, man •ddoniol; mae'n dda,
Rhoes hôD, a'i rhinweddau, dan glwyfau•ffn gla'.
2.
Daeth Ciwpit i'r lle,
A'i saethau mor sythion, raillymion en•llaisj
A'r galon fe glwyfodd, fe'i t'rawodd mewn trais;
Wrth edrych ar lân
Y fwynaidd fün fanol„ hoff freiniol a ffraeth,
Lliw lili'r dyffrynoedds a'm gwthiodd i'n gaeth;
Waith i mi roi'm ffansi,
Mor.bell ar.liw'r,lili,
Fy nghariad sydd atti, heb oeri.bobawr
Prŷd oybtaf ei gwelais,
Ei glendid a:hoffaisj
|
|
|
|
|
(delwedd F3573) (tudalen 52)
|
52
LLAIS AWEN
Er hyny'r fin gynnes, ni fwriais i fawr,
'Gwnaeth arwain fy einio's, fal llinos i'r llawr;
Am hyny 'man ddifrad,
lawn ystyr yn oestad,
A dere trwy gariad,i'r c'lymiad mwyn clir;
Clyw'r Siriol wiw seren,
Fy agwedd sy'n egwan,
O'th gariad fy'm ceingen, 'rwy'n gera'n dan gar,
Er cymmaiut yw'm penyd, rhaid gwedyd y gwir.
3.
Ti ydwyt, lliw•r 6d,
Yn auraidd glod AP-re', fal duwies ar dwyn,
A finnau'n ddiofal lanc meddal a mwyn;
Tydi sydd o hŷd,
F' anwylyd 'rwYn ofni, 'n hyderu am y dâ;
Os caru di rhei'ny dy gwmp'ni nis ca';
Y sawl a hydera,
Yn y golud, fe gilia,
Mal eryr dyrchafa, eheda ar ei bynt;
A'r cyfoeth diddeunydd,
Mor ddirfawr a dderfydd,
Pan darffo'r llawenydd, â'u gwenydd fal gwynt,
Ond cariad dirodres fydd cynnes fal cynt:
Am hyny Gwôn dirion,
G well 'chydig o foddion,
Na llawnder taiogion, rai digllon eu dawn;
'R ol cael rhagorfreintiau
Mawr yn eu meddiannau,
I'r galoo mae ciliau. a'r lle ni bydd llawn,
Boddlonrwydd i'r meddwl yw'r cwbwl, os cawn.
4.
Er oymmaint yw'm clwy'.
Mae mwy o lysieuau'n dy ruddiau da'u rhyw,
A'u trws10 trwy draserch, y swynaidd ferch syw;
Rhinwedd y rhai,
Eill iachau boll archollion, y ddwyfron ddifrâd,
Heb wario mo'th arian, cei Rhian hwy'n rhad:
|
|
|
|
|
(delwedd F3574) (tudalen 53)
|
GWENT A MORGANWG.
Cais lysiau gwir tansi,
Dail tiriOn tostun,
A rhosyn serch gwedi aeddfedu o wir fodd;
Gwyaidd cariad, a phurdeb,
Hâd iawn dwys ffyddlondeb,
A blodau cywirdeb, iawn undeb eu nodd,
Ac iwsa ffrwyth nawsaidd, amynedd 'r un modd,
Cais winwydd pereiddiai,
Mün burwych, a berwa,
Mewn gwlith o fwyneidd-dra, 'rhai yma bob uu•,
A dere, lliw'r manod,
Er cysur, a gosod,
Yn ddiau i mfr ddiod dda hynod dy hun,
Gwna hwnw fi'a hoenwych a llonwych fy lluri.
LEWYS, Coedmeirig.
MORWYNIG LAN MEIRIONYDD.
Calon drojn."
I MEWN gwlad ddyeithr, eiddil wrOyych,
F' anwyl Feinir 'rwyf yo fynych,
Am dy weled yr wy'n waeledd,
Yma'n gul, heb fawr ymgeledd;
Ond pan gwelw.y'r Hydref gwiwlon,
Fe ddaw nytur
Ptto'nddifyr at y ddwyfrony
I gael myned dros y mynydd,.
At 'r un serchog,
Sydd moy enwog yn Meirionydd.
2 Mewn gwiw. fwriad mi gyfeiriaf,
At fy lodes etto lediaf;
Tramwy i'w golwg, trom yw'r galon,
Ei*ißu, tueddnf, iwso-moddi on,
Mwyn puredig, mewn priodas,
'Stâd yw hôno,
Mae Duw'n addo ei bod yn addag;
Er mwyn cariad *rwSf mewn cerydd,
A mawr hir'eth,
Am yr Eneth sy'n Meirjonydd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3575) (tudalen 54)
|
LLAIS AWEN
3 O! fYn geneth, cofra 'nghwynion,
W.ycita' golud, iacha galon,
I)fn o•th herwydd, sy•n dwyn hiraeth,
Gwna•ll ddigynnwr {eddyginioeth;
Yma'n fynych, fi chwennychwn
Gael ay gwmp'ni,
Yn faith 'leni, fi th ddilynwn;
Pe cawn i'tn perchen wjch adenydd,
Mynwn symud
Ar fyr enn.ya i Fcirionydd.
4 Arf o lwyddiant orfoleddus,
Gu oedd Sarah, 'r fun gysurus
Gynt i Abra'm ddinam ddoniau
Eurglod feinir, erglyw finnau;
Ni gawn helaeth lawn gynnaliad,
Byddwn foddlon,
Dduw'n fwynion, a'i ddanfoniad;
Erfyn wnâf yn benaf beunydd,
Heb un nwrloes,
Am hir einioes yn Meirionydd.
5 Y mae 'nymnniad, O fy meinwen,
Auraidd siriol, oreu seren,
Y ceir ein gweled gyda'n gilydd,
Mewn rhwymyn cariad, heb ddim cerydd,
Yn ddwys gadarn trwy ddysgeidiaeth
Heb dorri rhwymau
'N cywir eiriau, na'n carwriaeth;
I gael gorphen mewn llawenydd,
Ein gyrfa'n gryno,
A marw yno, yn Meirionydd.
WM. DAVIS, Coed-y-cymmar.
CLYWCH hiraethlon gwynion genn'i,
Djn WY' sy beunydd yn ymboeui,
Am y goreu 'riced agerais,
Fwyn rinweddol, ddoniol dd)nes,
|
|
|
|
|
(delwedd F3576) (tudalen 55)
|
GWENT MORGANWG.
Pe cawn i'n wirfwyn, huffgyfarfod,
Tua'm -Vansi,
J ddewr oesi or ddaear isod,
Ni bu•n llôn unwaith fwy llawenydd,
Na hyn o be•rwyl,
O! mor anwyl, yn Meirionydd.
7 Mae merched cynnes yn Morganwg,
llardd a diddan, wiwlan olwg;
Ond nid oes gypnyg yma genn'i,
Mewn un gamp unwaith i'w cwmpeini'
Nansi Puw, tro'i byw'n dra buddiol,
Leuad win Iwys,
Sydd yn gymmwys i mi ganmol;
Hon dderchafa i'n benna' beânydd,
Mae'i chlod allan,
Mewn mawr anian yn Meirionydd.
8 Mae pob rhinweddau doniau dynol,
Yn f meinwen, seren siriol,
Mae n fwyn dda hollol fün ddeallus,
Wir serchoglan gyfan gofus;
Pe cawn hi'n deilwng rhwng fy'm dwylo,
Gwnawn yn gynnes,
Wychaf lodes, ei chofleidio
Byth mi'i caraf er pob cerydd,
O flaen pob el"',
A mawr enw yn Meirionydd.
9 Mi âfo Ferthyr Gyfarthaf,
O Goed-y-cymmar, Inr y camaf,
Dros y mynydd mewn amynedd,
I daer gynnyg am dir Gwynedd;
I gwrdd â'm Nansi yn fy'm unswydd,
Brysia'i dramwy,
Am y wobrwy hyn yn ebrwydd;
I gadw'n gwlwm gyda'n gilydd,
Mewn cariad perffaith,
A marw ar unwaith yn Meirionydd.-
55
|
|
|
|
|
(delwedd F3577) (tudalen 56)
|
56
LLAIS AWEN
10 Hyn o gysur WY' n ei geisio,
Tra b'wyfar y tir yo tario;
Os na cha'i'm dynes wycha'i doniau,
Colla'i f' einioes, Ow! gwae finnau;
Ni cheir fy ngweled gan fywiolioh,
Mewn gwely hirnos,
Câf gyd-ymaros gyda meirwon,
Mor anaddas fe ddaw'r newydd,
I mi farw,
Am ryw fenyw o Feirionydd.
WM. WALLTER.
11 OND 'rwy'n gobeithio'etto heb atta}'
Y câf heb gWyno gyd-ymgynnal;
Gydâ• meib*en mae 'nymuniad;
Cyn fy marw, os ca'i mwriad;
felug, pup orfoledd,
Fydd cael MO'n fawrhri€,
Wedi?i dêWiÊ'liyNd y diweddt:
Mal seren oleu ar forêdddydd,
Mae hon yti edtych,
O! mor iawnwych', yd Meirionydd.
12 0 gariad hôn, fy'm calon, coeliwch,
Aeth heb gysuron gwiwlom gwelwch;
Ond ei serchogrwydd hylwydd belaeth,
Sy'n ddigonol feddyginiapth;
A chael y g'lomen\ i wŷ0b g'lYüiidd,
Mi dde?wwhebârhthtn,
Ar fyr o’r goi•titi OWY fawr•gäiiud
Heb fêth/ niWêd), newydd,
A ddodäii'nghä10h
I mor union yn Meirionydd.
13 O! mor gywrain:yw mawr gariad,
Mwyn hyfrydoli raddol wreiddiad,
Dyma drysor m wyn didroseddr
Bâr yo dawel hjd y diwedd;
|
|
|
|
|
(delwedd F3578) (tudalen 57)
|
GWENT A MORGANWG.
par rhagorol, fuddiol feddiant,
Ydyw mawrhwyll,
Nodau didwyll, da dywedant;
57
Dyna harddwych ffraethwych ffr-wythydd,
Sydd fal eurfrig,
Uwch morwynig lach Meirionydd.
14 Yn nes at hôno mewn naws tynaf,
Dros y meusydd, cwmydd, camaf,
I'r lle hynod mewn llawenydd,
Heb ymboeni yma beunydd,
Mae un dydd yno mewn diddanwch,
Yn well yn ddiau.
Na blynyddau heb Ionyddwch;
Yn awrmae 'newis, âf inewn ayyydd,_
'Chaiff Gwen ddiddig•,
Fod mor unig yn Meirionydd.
15 O! mor anwyl fydd Meirionydd,
A 110n lliw'rT)inon llawn llawenydd,
Hon a gara'i'n benna' beunydd,
O forwynion sir Feirionydd;
I sir Fetrionydd ddedwydd ddidwyll,
Af yn llawen,
A digynnen, at y ganw.yll:
Yn iach Morganwg oer ddigynydd,
Af i edrych
Fy morwynwych i Feirionydd.
G, MORGANWG.
CWYNFAN LLANC GWEDI COLLI El GARIÂD.
Mesur — — “Gadde/ y tir."
1 GWRANDEWCH arna'i'n cwynfan.
Mewn gofid yn gyfanj
Gwaith colli merch. wiwlauj
Rhoi f' bunan'rwyf fi,
I boenau anfwynaidd,
Rai -geirwon ac oeraidd,
Afluniaidd, erchyllaidd uh cholli.
|
|
|
|
|
(delwedd F3579) (tudalen 58)
|
58
LLAIS AWES
2 Nid ydwyf i'n 'nabod
Un Feimr mor fawro•lod,
Mor ddifai i ddyfod
Mewn ammod mi,
Ond troes ei gwrth'nebiad,
Yn chwerwaidd i'w chariad,
Oedd ddifrad — Och hylled ei eholll.
3 Er achwyn mewn nychdod,
A hithau'n fy ngwrthod,
Yn gyson rfiaid gosod,
N'TÆi hynod yw hi;
Yn ddidwyll mi dd'wedaf,
Hyd angau mi dyngaf,
Mai'r lanaf a'r gallaf WY •n golli.
4 Gwell ymswyn mewn amser,
Nâ blasu ar bleser,
Can's dilyn gwaith Ofer,
W na brudd-der beb ri';
Er 'mod i ar droion,
Yn laesu dan loesion,
A dyfnion archollion o'i cholii.
5 Meddyliais, Min Ian wedd,
Dy gael yn ymgeledd,
I'th gadw mewn mawredd,
Hoff rinwedd yn ffri,
Ond troest yn wrth'nebol,
l%th gariad serchiadol,
Anfoddol, dêg bollol, dy golli.
6 Er maint yw fy ngalar,
Awn atti'n 'wyllysgar,
Pe byddai Gwôn hawddgar
Yn fwyngar i fi;
'R un Iiwdeg gofeidiwn,
A boddus iawn byddwn,
Pe gwypwn y gallwn heb golli..
7 Er maint yw'r blinderon,
Sy'n nghiliau fy nghalon,
|
|
|
|
|
(delwedd F3580) (tudalen 59)
|
GWENT A MORGANWO.
(Yi hachos lliw'r hinôn,
Hyfrydlon o fri;
'Rwy'n pennu ar un-gair,
Mai dynes ddianair,
59
Fwyn ddiwair, heb gellwair. wy•n golli.
L. MORGANWG.
Tra hynod yw'm.trueni, — a'r galon
O'r gwaelod yn Ochi;
I oer fedd•, ar- fyr âffi,
I 'w gelloedd, waith dy golli.
CAN ARALL AR YR UN TESTYN.
I CLYW'r Feinir lân fwynaidd,
Ar gfrynion dŷn gwanaidd,
O'th gariad, Slün g'ruaidd,
Wy'n bruddaidd fy'm brôn;
O achos dy hoffi,
Lliw'r hinon, lloer heini,
'Rwy'n poeni, ti weli, fan wiwlon.
2 Gan ofid a blinder,
Ansiriol bob amser,
'Does mynyd esmwythder,
Na mwynderi mi;
Mewn eitha' caethiwed,
Heb un ferch ag aned,
I'm gwhred, na 'styried fy 'stori.
3 'Does d.ŷn ar y ddaear,
W yr faint yw•fy ngalar,
O'th herwydd Gwôn hawddgar,
Fwyn liwgar, fain Ibo;
Daeth Ciwpit â'i saethuu,
Rhoes irad frathiadau,
A chlwyfau yn nghiliau fy nghalon.
4 Yn rhwyddgu, loer hawddgar,
Gwna'm cyrehu o'm carchar,
|
|
|
|
|
(delwedd F3581) (tudalen 60)
|
60
LLAIS AWEN
Na ddil fi tnewn galur,
I Cir \ dar Inor drist;
'I'rom Llaned a'm blinodd,
llon hefyd o•rn hanfodd.
A 'm clwyfodd pan ruthrodd mor athrist.
5 Gwen hawddgar bydd barod,
I'm tynu o'm uychUod;
Rho i"nui Ollyngaod,
Rhag briwt:od a brag;
Na ad im' och'neidioy
Yn waelaidd, nag wylo.
Gofidio, na chŵyno ychwaneg.
6 'Does un ond dy hunau,
Y lili oleulan,
Yn nghanol pob ffwdan»
Wr:a llan yn inch;
Tyr'd bellacKheb ballu,
Yn glau i ymg'lymu,
Gwpa hyny itn' dy garu'n rhagorach•
Am danat ti fy'm dynes — wiw ddoniol,
Lwys ddinam fon'ddigeg•,
Fy nghalon, clyw, f' angyleg,
Sy'n fhrwol, beb
Ow! achos mawr i ochain — a gefais,
A gofid i'w olrhain
Clyw f' angyles gynnes gain,
O gariad 'rwyf i'n geraiu.
Fy meinwen gu! gwra.do
•N gywreindeg a de
Mae fy natur bir heb ball,
Yn dirwyn mewn uôd oerli all.
Os mynni, gelli, heb golled — roddi
Gwir addas ymwored,
I un eiddil di nodded,
O'i flinderon creulon, crêd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3582) (tudalen 61)
|
GWENT • A MORGANWG.
O! dere, meinir laesu
Fy loesau tra chwerwon;
Dy wên di, y lili Jôn,
-61
A wellai'm holl archollion.
ENGLYN PERCH BRYDFERTH.
Llawn o rin a challineb — yw menrir,
Fo mwynaidd ei hatteb;
Oes rhai'n bod? — 'dwy'n 'nabod neb,
NW wêna yn ei hwyneb.
MAWR SERCH LLANC AT El ANWYLYD.
I 'RWYP gwedi rhoi fr mr d,
Ar Feinir hordd ei
O achos hôn, daeth brrw i"mbrôti
Archollion, droion drud;
Fy'm gweddi faith gy 'Wyddtitr ddith,
Gan effaith synwaith serch,
Dan gar wy'nr gau, bron llwfrhââ,
Am gael mwynbâu y g'lomen g*läu,
fwynaidd orau ferch.
2 Fy'm gwylly%d am-gael
'R un dinon hy on hael;
Am dêgei phrŷd, 'rwyfi Khjd,
Mewn trist d gwywl d gwael:
Pe cawni bn, 'r un iwus lônr
Cawn wella 'ngwallon oll,
'Does meddyg dâ, na swyn a wnâ
Fy nwyn o'm trä, a'm bhnfawr blâ,
Ond Gwh a'm gwella heb gôll.
3 Mae cariad megis CäWt,
Try'r ucha'i bên i lawr,
Gwna'r cryf yn wân, far gwnaethi ei rân,
Ar Alecsander fawr:
Am Cleopatria Iona' Ian,
Bu'n dyoddef gerwin gar;
|
|
|
|
|
(delwedd F3583) (tudalen 62)
|
G2
LLAIS AWEN
'R un fodd wyf i, mewn uchel gri,
Am dani fawr ei bri,
Y beraidd lili bür.
4 Mae trachwant mawr a gwjn,
Yn denu llawer djn,
I fyh'd dan iau,i ymg'lymu'n glau
Meddiannau'r ddau yn un;
Pan gilio'r cyfoeth, derfydd perch,
Bydd dygyn anerch dig;
rrwy ddinam ddawn, os uno wnawn,
Nid cyfoeth gawn, ond cariad llawn,
Sydd drysor iawn a drig.
5 Geill r un wiwlon wjch,
Heb Noi, hardd droi fy'm drfch,
Os gwna hi 'sgoi,ni waeth fy nghloi
Ar frys, a'mrhoi'n y rhŷch;
Os gwycha'i gwedd baid eddo hedd,
Cai?rn gostwng i fedd gist;
Os gwna lliw cir), yrnroi o'm rhâny
A dod i'r llân, bi'rn dwg o_dân
FSd truan, trwstan trist.
D. IAG0y Argoede
NOLA WD IEUANC.
Cobain."
I DRWCÆ addas Brydyddion,
W jr dethol a doethion,
Cydunwch yn union,
Rai mawrion a mân;
I ganu•n bur gynnes,
O fanol wir fynwes,
I'r ddoniol hardd ddynes,
lach lodes fach Iin:
Mae'n deilwng trwy'r dalaeth,
Er hwyliad gwir helaeth,
Roi melus guumoliaeth,
|
|
|
|
|
(delwedd F3584) (tudalen 63)
|
GWENT A MORGANWG.
Heb weniaeth yn wir;
I 'r siriol n iw seren,
Fwyn liyyus. fain lawen,
Un loyw-wych oleuwen,
Yw'r g'lomen wên glir;
Y ddinam FOn •ddoniol,
Mae f' 'wyllys yn 1101101,
Ei chael yn briodol,
Ammodol i rni;
Mi fyddwn yn foddlon,
Wir uno â lliw'r hinon,
Dog onest ac union,
ffraethlon a ffri.
6.3
BRYCIIAN.
2 Ei burddas a'i harddwch,
Sy'n addas gar'eiddiwch,
A diddan ddedwyddwch,
O! gwelwch gŷd;
Mae synwyr cysonol,
Y Feinir lân fanol,
Yn gymmwys i'w ganmol
I n haeddol o hjd;
Gwynebpryd o’r harddaf,
Dau Iygad o’r duaf,
Sydd gan y Fin fwynaf,
Wiw lanaf o Ion;
Hardd Coesol wefusau,
A graenus ei gruddiau,
A 'i dannedd yn ddiau,
Fal perlau bob On;
A thafod doeth hefyd,
Sydd gan fy anwylyd,
A hnnw bob enyd,
Yn hyfryd mewn hedd;
Ni welais yn unman,
Un feinlais mor fwynlan,
A'r Eoeth aur anian,
Lbn wiwlan o wedd. L. MORGAN wc.
|
|
|
|
|
(delwedd F3585) (tudalen 64)
|
64
.LLAIS AWEN
CYFFES. awn Iny ANC.
Mesur — C' Cteynfgn Brydain."
I DEWCH Brydyddion, manwl mwynion,
A chyfeillion hoywon 611,
Clywch annerchiad o fron ddifrad,
Ar dda ganiad yn ddigôll,
D'wedai'n llawen, am fy meinwen,
Mewn iach Awen wrthych chwi,
Lwys gariadlon, olwg hylon,
Aeth 'nghalon union i.
2 Bum heb amman, rai blynyddau,
'Mysg merchedau yn mhob min,
Yn chwilio'n fynych am ryw wrthdßrych,
'Dd'od yn rhwyddwych i fy rhân;
Canu iddynt bob acenion,
Mewn penilli0D ffraethlon ffri,
Heb gael serch un feinir dirion
At fy nghalon union i.
3 Rhodiwn beunydd, dros y gwleêydd,
Fel ymdeithydd celfydd cain,
Lle b'ai mwyndeg ferched llondeg,
Awn ar redeg at y rhai'n
Gwrando'n siomgar ar eu moes;ar
Beraidd lafar, seino•ar si,
Er hyny gwirion, gan flinderon,
Oedd fy nghalon union i;
4 Ond daeth o’r diwedd im' orfoledd,
A thangnefedd gloyw-wedd glwys,
Troes ar d'rawiad, fy holl oernad,
Yn bêr seiniad diwad dwys;
Rhyw Fan siriol, fwyn rinweddol,
Mewn serchiadol freiniol fri,
Wasgai'n ffyddlon bob arehollion
O fy nghalon union i.
|
|
|
|
|
(delwedd F3586) (tudalen 65)
|
GWENT A MORGANWG.
5 Er bod yn nychlyd dan oer benyd,
Hebddedwyddyd llonfyd ilawn;
Câf fyd diball gyda'm dwysgall
Fân synw r all, ddiwall ddawn;
Derfydd nyciiod hyll a thrallod,
Os ca'i'n briod mawr ei bri,
'Does ond hon yn Nghymru dirion,
Foddia• 'nghalon union i.
6 1 brydyddwas 11bn diurddas,
El chymdeithas adda9 yw;
Heb y Jonaf Feinir fwynaf,
Yma'n glaf ni byddaf byw
Os daw'r boenus Fân gariadus
Yn wirfoddus gyda E,
Yn lle'r byd a golud gwiwlon,
Caiff fy nghalon union i.
7 'Rwy'n hyderu daw f' anwylyd,
Er pob ynfyd surtlyd sainy
I fy mynwes, angyles,
Yn gydmares gynoes gain;
Ni all dichellion rhai penweini0D,
Na'u hafradlon greulon gri,
Fyn'd â'r leuad ddifrad ddwyfron
Byth .0 'nghalon onion i'
8 Adfywia'r Aweneâo'n llawen,
Gyda'r geinwen seren syw„
Ei gweuau siriol, mwynaidd manol,
Bar i. farwol anian fyw;
I fardd egwan, bywyd buan,
Rydd ei phurlan anian hi,
Ei 'madroddion, ar bob troion,
Lona 'nghalon union i.
9 Os daw blinder gwael un amser,
Neu oer brudd-der i fyirn brôn,
Câf ddiddanwch a cha/eiddwch,
Mewn gwir heddwch gyda hôn;
65
|
|
|
|
|
(delwedd F3587) (tudalen 66)
|
LLAIS AWEN
Pe doi arnaf unrhyw oernych,
Ei gwên Ionwych ffraethwych ffri,
Roi gysuron fwy na digon,
I fy nghalon union i.
O! gwrando Sbân Iân y 'leni — arnaf,
O wir-naws, heb ffromi;
Câf archoll, os ea'i•th golli,
Djr fy nghalon union i.
O! gwna 0ŷth fodd ymroddi — y Feinir,
Lân fwynaidd, fy lloni;
Yn foddus, gwn na fyddi,
Heb fy nghalon union i.
BRYCHAN.
MOLAWD 1 PERCH GAN El CHARIAD.
Brydain."
1 CLYWCH ar banes Meinir hynod,
P ên rhianod, pwy na ro'
Glod i'r feinwen seren sirioJ,
Trwy'n hyfrydol freiniol frô?
Hardd serchoglan wiwlan oleu,
Hwyr a boreu, araul bêr;
Fwyn synwyrol, ddoniol ddawnue,
A chysurus dan y sêr;
Hoff ymddygiad, ddwyfron ddifrad,
Ysgafn rodiad, leuad Iôn;
Ei chân addfwyn, a'i chynneddfau,
Roddes briwiau dan fy'm brôn;
O'i thraed i'w choryn, mae'n wŷch iraidd,
Lonwych, luniaidd, hoyw-wedd hynt,
Rhoed êwên ddynol ffarwel hollol,
I bob mab gweddol gwrol gynt.
2 Pan ddelo Meinir gywir gariad,
Ar olygiad i ryw le,
Y bo llancesi hemi iawnwedd,
Glew doeth rhyfedd, gwlâd a thre';
|
|
|
|
|
(delwedd F3588) (tudalen 67)
|
GWENT A MORGANWG.
Ar y rhei'ny mae mor bynOd,
G7
Yn dwyn y gwirglod, mawrglod maith,
O flaen y delyn lân budolaidd,
T rwy gysonaidd weddaidd waith
Wrth blethiadau'r taunau tynion,
Mae lliw'r hinon mewn lityr hwyl„
Ar wir reol oreu rian,
Cywreinia'i rhân, corona•r Wyl;
Mor boff genn'i ei chwmpeini,
Mae'n fy lloni yn mhob llârw
Gobeithio daw hi yo y diwedd,
Fwya'i rhinweddi fy rhân.
3 Mawr gyflymdra'i dealldwriaeth,
A'i dysgeidiaeth belaeth hi;
Parodrwydd purion ei hattebi0Dr
Gynnesai 'n«rhalon union i;
Mae n iach radol a charedig,
Bêr hwyrfrydig ddiddig ddawn;
Rhwng ei dwylo, blodau'r dolydd,
Wycha' beunydd, Och! na bawn:
Trwy hyfrydlon ddifrad ddwyfron,
Fal gwas union, ar gais honj
Os Gwên fwynwych hoffai 'ngwrthddrychr
Cai fyd haelwych llawnwych llôn;
Doed Gwen ddawnus, fuddiol foddusy
rrwy gygarus hoenus hedd;
Parch a chariad iddi'n wastad,
Y w 'nymuoiad hyd fy medd.
G. MOR@ANWGE
CAN ARALL AR YR UN TESTYN,
trecy'r Coed."
I DE'WCH ie'nctyd doeth synwyrlawn,
Sy'n llawn o swyn iawn serch,
I ganu yn dêg unol,
Mewn odlau, a geiriau gwrol„
Mae'n pmmwys ini ganmol»-
|
|
|
|
|
(delwedd F3589) (tudalen 68)
|
68
LLAIS AWEN
Hynaws yw'r hoenus un,
Hardd.ei llün, bêr ei llais,
Am dani, meinir dirion,
Mae f' union gyson gais;
Y fenws Ian ddianaf,
Yw'r gywrain un a garaf,
Os daw'r un grôn, Wir dêg ar dôn,
Ar f' einioes hôn a fynaf:
Os mentra hi lliw'r hinon,
I'r ddefod barod burion,
Trwy gariad difrad dwyfron,
Hyfrydlon ffraethlon ffri;
Yn rhadol caiff anrhydedd,
Gwôn fwynaidd, geuyf
2 Mae'n wir yn feinir fwynaidd,
Serchogaidd lariaidd IWys;
Ei geiriau gwiw rhagorol,
Sy'n araf a synwyrol,
A 'i hagwedd yn rhinweddol,
'R •un siriol ddoniol dd@ys;
Oeraidd wyf! herwydd hôn,
Daeth i'm brôn eitha' briw,
O'i chariad, dyfiad dofaidd,
'Rwy'n llwydaidd iawn fy lliw:
Heb gellwair 'nawr pe gallwn
Ei chael,yn wirni chelwn, — -
Er llaesu m car, heb fod YD hir,
A 'r *lomen Clir ymg'lymwn;
Rho'wn iddi bob dyddanwch,
Llawn addas, a llonyddwch,
Heb frâd, a fai'n hyfrydwch,
Hawddgarwch, harddwch hedd,
A dyddan Ian ddedwyddyd,
Nes myn'd o’r byd i'r bedd.
BET MORGAN fwynlan yw'r feroh — odidog,
A'm dododd mewn traserch;
Anfon wnat o swyddfa serch,
At hôn wiw union anerch.
BRYCHAN.
|
|
|
|
|
(delwedd F3590) (tudalen 69)
|
GWENT A MORGANWG.
69
DAU BENNILL O FAWL 1 FERCH.
1'.
F WYN seren fain syw, hôn ydyw'r hynodâl,
Lan feinir Iôn fanol, a gwrol ei gwedd;
'Hi gerai8 i gynt, mewn helynt par hwylus,
A siarad cysurus; mwyn hoenus mewn hedd;
'Rwy'n ffurf iawn fy ffydd, am dani bob dydd,
Hoffeiddlwys fin ffyddlon, iach,grhn,goch ei grudd:
Amgenach ar gynnydd, ni bydd, ac ni bD'y
Oreuferch arafaidd, Iân gânaidd wh go,
Y lili wiw Iôn, wnaeth brudd-der i'm brôn,
A churiais o'i chariad, wŷr difrad, ar dôn;
O giliau'r wiw galon yn gyson i gŷd,
'Does imi ddedwyddwch, gwybyddwch mewn bjd.
2.2
Heb feddu'r un fWyn, gain addfwyn gynneâdfau,
Anniddan• 'nyddiau, tin boenau t.ŷn bwys; .
Yn briod ger bron, drwy union arweiniad,
Hoff eurwych offeiriad, difrad, air dwys:
r r cwlwm os cat, lliw'r binon yr bâf',
Canlyn fy mhriod wen hynod a wnaf,
Ni cheisiaf iachusol un fanol iawn ferch,
Ond man dêg a'itnwynder;u dra syber drwy serch::
A hôn fydd o hŷd, yn gysur i gyd,
Byth imi'n ddiommedd, yn burwedd mewn bŷd:
A gwynfyd digwynfan .tra buan i'r Bardd,
Buredig briodi'r heinifain hardd.
G. HUW, Llanfair.
GALARNAD LLANC IEUANC AR OL El GARIAD.
Mesur — cc Cwynfan Brydain."
D. S. V Pennillion canlynol ydynt y cyfansoddiad prydyddawl
eyntafo waith yr awdwr hwn. Hefyd, mai Marwnad Perch ieu-
anc ac oedd ef yn cyfeillachu a hi, ac yn gu ganddo yn ei bywyd,
YW y Gan alarus bon.
CYHOEDDWR.
1 DE'WCH Brydyddion doethion dethawlr
Awenyddawl is y nef;
|
|
|
|
|
(delwedd F3591) (tudalen 70)
|
70
LLAIS AWEN
A'rrhianod hynod hoenus,
Clywch fy oer wylofus lef,
Och! sy'n d'od o giliau'r galon,
Am Iiw'r hinon, blodau'r oes„
Waith ei cholli, 'r feinir fwyna'
Nid oes dim a laesa'm loes.
2 Mün fedruswych„ loyw drwsiad,
Oedd fy nghariad, ddifrad, dd@ys;
Gwoma welwyd ar y ddae'ren
ail i'r seren lawen, Iwys;
Ond er hyny,: clyweh yr hanes,
Oer anghynes yw fy nghâD,
Rhpddes angeu farwol ergyd
I f' anwylyd lonbryd lân.
3 Pan b'ai blinderon, gynt, ar droion,
Yn fy nghalon union i,
Yn fy ngalar, awn, gan drydar,
Idd ei chwmp'ni hawddgar hi;
Hon, â'i thafod, aelod hwylus,
Doeth, soniarus, medrus mad,
A 'i 'madroddion, manol, mwyni0D,
Ro'ent yn llôn i gli wellhâd.
4 Ond, mae'r tafod hyuod hwnw,
Gwedi marw! ni chif mwy,
Air o enau'r feinirfwynaidd,
Dan fy mhruddaidd glafaidd glwys«
Gwae fi 'nawr! yn nghiliau 'ngha10D,
Mae saethyddion creulon lu;
Mi gâf drydar dan fy ngalar,
Tra b'wyf ar y ddaear ddu.
5 Er rhodio'r meusydd, dolydd deiliog,
Er eistedd dan bob brigog ban,
Er clywed seinber byneiau peraidd
'R adar mwynaidd uwch fy mhôn;
Er pob swynion, clâfyw 'nghalon,
Gan archollion dyfnion, dŵys,
Am y loyw-wedd feiDir IonWedd,
'Nawr sy'n gorwedddau y g@ys.
|
|
|
|
|
(delwedd F3592) (tudalen 71)
|
GWENT •A •MOROANWG.
6 Fe ddaw'r haulwen trwy bob cwmwl,
Y tarth, a'r Diwl, a gwawl i,;
Ood ni ddaw'r cofion an Iiw'c binon,
Byth o 'nghalon union i:
Pe cawn yma berlau'r India,
A 'r cyfoeth rhwydda' rhodd,
Byth ni fyddwn ar y ddae'ren,
Heb fy meinwen, wrth fy môdd.
m M0RR18, Tredegar.
CAN O YMDDIDDAN RHWNG MAB A MERCH.
Hyfrydwch mab ieuanc.”
I M. FY meinwen lawen liwus,
Gariadus foddus ferch,
Clyw'n gynnes hŷn o ganiad,
O iawn osodiad serch;
Gan fab sydd yn dy garu,
Er methu, a ffaelu'n ffol,
Dy ennill di, fy'm dynes,
Lan olwg, Ibn angyles,
I'm siriol fanol fynwes,
A'm llawnwres gynnes gôl.
2 Y F. Nid yw dy ganiad geinwedd
I mi, ond sylwedd sâl
A'th gywrain swu am garn,
I'm denu, •bethâ dâl?
Anfuddiol dy weniaith,
A'th aratth, ddiffaith ddŷn
Wr ifanc, cymmer ofal,
Dy nwydau sy'n anwadal,
Gwell iti, rhag gwall, attul
Dy ddyfal war-pal wSn.
3 M. Pa fodd, y feinir.siriol,
Serchiadol, freioiol frôn,
Y gelli fod mor drawêaidd,
I lencyn llariaidd llôn;
|
|
|
|
|
(delwedd F3593) (tudalen 72)
|
72
LLAIS AVEN
Sy'n awr dan gar o'th gari&d,
Heb wâd, y leuad IWys?
Ti weli fod fy natur,
Yn gwywo oll yn brysur;
O! dyro air o gysur,
Rhag engur, dolur dwys.
4 Y F. Lle byddo cariad ffyddlon;
'N y ddwyfron yn ddi frâd,
Canfyddir rhyw arwyddion
O’i swynion mwynion mâd:
Fe Sr ei saethau sythion,
Trwy'r galon yn ddi gôll;
Ac yna llâ yn fuan,
O'i nodau trist anniddanj
Yo hollol a djr allan,
Trwy'r wiwlan anian oll;
5 M. Nid ar y drŷch allanol,
Y ddoniol, fanol ferch,
Y welir pob argoeli0D,
ffyddlon swynion serch;
Gall car fod achos cariad,
Oer dyniad yma ar dôn;
Heb neb yn gallael 'nabod,
Y Falon fach o’r gwaelod,
Fo n boenus dan ryw bennod,
O drallod, briwnod brôna
6 Y F. Mae llawer llencyn nwyfus,
Golygus, medrus, mwyn,
Yn llawn o dwyll a gweniaithy
Hudol-iaith, synfaith swyn;
Er dweyd ei goeglyd chwedlau,
Ei fod dan boenau'ü byw;
Ei 'wyllys fydd yn bollol,
Yn taro mor naturiol,
I ddenu meinir ddoniol,
Rinweddol, siriol eyw.
|
|
|
|
|
(delwedd F3594) (tudalen 73)
|
GWENT A MORGANWG.
7 M. Nid felly'r feinir fwynaidd,
Lin, luniaidd, weddaidd wawr,
Nid trechu wyf o drachwant,
Mewn nwyfiant yma'n awr:
Ond cariad difrad dwyfron,
(Gwôn dirion, ffraethlon ffri,)
Yw'r achos 'mod i'n cwynfan,
Mor eiddil ac anniddan;
Fan ethol, dere weithian,
Yn fuan gyda fi.
8 Y F. Dy weddus eiriau treiddiol,
Synwyrol, doniol di,
A gafodd afael gyfion
O 'nghalon union i;
O'm bodd yn awr 'rwy'n rhoddi
Fy llaw i ti, fab llôn;
Pan fynot, byddaf barod,
I ymrwymo mewn par ammod,
Er nnmharch, clod. ao anglod,
Trwy'r ddefod hynod hon.
BRYCRAN.
ACHWYNIAD LLANC IEUANC.
I DYN wyf YS dyddiau, dan flinderau,
Sŷn, waith yrhoddi'm seroh,
Ar nnweddol seren siriol,
Lau ddoniol, fanol ferch;
Yr wyf bob enyd dan law Ciwpyd
Yn ymrwyfo mewn mawr ofid,
Chwith fy nolur, waith f' anwylyd,
Ac anwadal, gwn, i 'wedyd,
Hytl yw'r poenau, oll a'r penyd,
•sy o hŷd i'm dylyd i:
Gan flinderon ar fy nghalon,
I'm cyrhaeddyd daeth ceryddon,
Gallai'g• hynod lli w'r hinon,
73
|
|
|
|
|
(delwedd F3595) (tudalen 74)
|
74
LLAtS AWEN
DêR ymddygiad, bawddgar ddigon,
lachâu'n hollawl, yr archollion,
Sydd drymion, greulon gri.
2 Hyn sy beuhydd i mi'n gystudd,
Trwm yw cerydd car,
Gormail truan, bod lliw'r Wylan,
Yn troi arna'i'n soren sor;
Hoywferch hafaidd, Ionwych, luniaidd,
Oedd hi'r feinir wiwdda fwynaidd,
Yn awr mae'n chwareu arna'i'n chwerwaidd,
'Rwy'n arofyn, fân arafaidd,
I garu arall, gywir, iraidd,
Lan weddaiäd, g'ruaidd grôn:
Nid âf etto byth i flino,
Unrhyw degan bawdd ei digio,
Coegen hj, ni châf gan honno
Roi i mi gusan, er ei geisio,
Mewn gair prysur nid wy'n prisio,
Er 'mado heno hon.
D. S. Cafwyd Pennill arall o’r Gin uchod; ond gan fod y cyf —
ansoddiad mor annealladwy, barnwyd mai gwell oedd ei adael
allan o’r llyfr hwn. Nid ydys yn eithaf hysbys pwy oedd yr
awdwr, ond tybir mai J. Turherville ydoedd.
ANERCHIAD DIFRIFOL 1 FERCH IEUANC.
Dderhi."
I F' Anwylyd lôn addas rinweddol,
Serchiadol a doniol ar dir,
Clyw'm cyffes yn gynnes ar ganiad,
Trwy gariad, mewn c'lymiad mwyn clir;
'Rwy'n chwennych dy anerch yn union,
Yn dirion o’r galon, heb gêl,
Am unwaith yo buraidd fy'm bwriad,
A deued yn ddiwad a ddêl;
Rhyw gwynfan, a geran, dan gerydd,•
Wy'i beunydd, annedwydd yw'r nôd,
'N ymboeni, •ti weli, yn waelaidd,
O'th achos, lloer weddaidd, lliw'r bd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3596) (tudalen 75)
|
GWENT A MORGANWG.
2 0 herwydd dy harddwch a'th urddasj
Fün addas, gyweithas o wedd,
75
Daeth Ciwpyd mewn rhyfyg, yn rhywfodd,
O'm hanfodd, fe'm clwyfodd fel cledd;
Hir duchan, yn gyfan a gefais,
Clafychais, och'neidiais mewn nwyf;
A 'nghalon wân dirion yn oeri,
Heb egni, bron gloesi tan glwyf;
Fy 'ngwella 'does neb all yn hollol,
Ond ti, y fân siriol, fain syw;
Gwen ddifig dy olwg mwyneiddlan,
Yn fuan wnai f' anian yn fyw.
3 Ti elli, os myni, lliw'r manod,
Fy'm gollwng o'm nychdod yo awr,
Trwy'th serchog. wir enwocr wâr anian,
'R un ddiddan, 100, wiwtan o wawr;
Dy wenan iach odiaeth serchiadol,
A'th 'madrodd doeth, manol, a mwyn,
Sy'n ddigon o foddion, Gyan foddae,
I'm gwneud yn Wr dawnus ar dwyn,
O! symud fy'm penyd a'm poenau,
Fy loesau, a'm briwiau o’r brôn •
Rho arwydd di gerydd o'th gariad,
Fo'n ddifrad, y leuad wiw Iôn.
BRYCHAN.
CYNGHOR 1 VAB IEUANC.
Iyerddom"
FY mrawd, os yn bwriadu
Yr wyt ti 'leni'n lân,
I gym'ryd ar dy enw,
Ryw fenyw groyw ei grâD,
Gwna wrando'n ddiesgeulus,
Yr byn sy'n weddus waith,
Ar un rŷdd it' gynghorion,
Yn dirion ar dy daith.
|
|
|
|
|
(delwedd F3597) (tudalen 76)
|
76
LLAIS AWEN
2 Rhoi buddiol ddwys rybuddion,
I ddynion hjn sydd ddoeth,
Er gochel ffwrdd o lwybrau
Anwydau eu penau poeth;
Ac ymdrech oll mewn sobrwydd
Da beunydd a di ball,
I'w 'styried megis doethion,
Hyfrydlon, cyfion, call.
3 Cyn myn'd dan g'lwm priodas,
Yn awr mewn addas n6d,
Dy boll gynneddfau bywiol
Yn fuddiol ddylai fod,
I farnu'n dra arafaidd,
A ydyw'r fwynaidd ferch,
Yn wrthddrych gwiw haeddiannol,
Da siriol o dy serch.
4 Os berni'r feinir fwynaidd,
Arafaidd, wŷch o r:-w,
Yn gymmwys dd'od yn gynnes
l'th fynwes dêg i fyw;
Gwna'i charu yn iach wrol,
Hyfrydol iawn o frjd,
Fel gallot fyw n
5 1 hon dan bob belbulon,
Trallodion trymion trâ,
Dw hollawl dêg ewyllys,
-y;n ddilys hyn sydd dda;
A gwybydd, tr gwrolwych„
Mar cariad llonwych llawn,
Bair iawn-deg bererindod,
O'i 'nabod ef yn iawn.
6 Os rhyngoch y bydd cariaâ,
Heb dyfiad profiad braw,
Gwir faith gysuron hyfryd,
Yn ddiwyd i chwi ddaw,
|
|
|
|
|
(delwedd F3598) (tudalen 77)
|
GWENT A MORGANWG.
Dan y trallodion chWerwa',
Rai mwya' garwa'u gwedd,
Bydd cariad i chwi'n llesiol,
A buddiol hyd y bedd.
77
Cariad mwyn difrad mewn dwyfron — gyrraedd
Ragoriaeth i ddynion;
Dafydd derydd, glyd wron,
Ganodd fawl y gynneddf hôn.
GWILYM MYRDDIN.
DARLUN O FERCH IEUANC.
Meaur- — C'Mwyneidd-drg,"
I GLAN yw 'nghariad ddifrad ddwys,
Edn wiwlwys, gymbwys gamau;
Ei llôn wynebpryd hyfryd hi,
A'm rhoddes dan friwiau;
Nwydau Bardd yw nodi'n bâl,
lawn fesur ei gwefusau.
2 Glän ei thrwyn, 'r nn fwynwych fid,
(Boed iddl gariad gwrol;)
Glan ei llygaid, euraid y'nt,
Mewnmnyynaidd helynt mauol;
Glân ei haelau, golau gwiw,
Ei gên, a'i ffnw dêg unol.
3 Glin ei dannedd, ry(edd I
Mae'm i fyw'n d igono;
Hefyd, gruddiau tog ei gran,
A lleisiau diddan llesol;
Am •eiddo boddus, medd y Bardd,
lach hynod, hardd ei chanol.
4 Glân y w ei thraed, a glan ei thro,
A glân ei dwylo dilys;
Glân YW ei choesau, mqddau mid,
Y Ionfad leuad liwus:
Ac yn ddi au mai gliniau glân,
Sy i'r rhian, anian hoenus.
|
|
|
|
|
(delwedd F3599) (tudalen 78)
|
78
LLAIS AWEN
5 Glân yw o bjd ei phrjd a'i ffriw,
lli wnaeth yn fyw Awen;
A glin i minnau roddi m serch,
I foli'r ferch ben-felen;
Glân yw ei synwyr, hylawn sail,
Mün araul, ail i Elen.
G Glân ei bronau, glân o brjd,
A glin ei golud, gwelwch;
Glän ei mwynder, llonder llawn,
A buddiol iawn, gwybyddwch;
(Yi thraed i'w phen, fy seren syw,
Hardd hollol yw, deallwch.
DEw1 AB Dewr.
PENNILLION DIDDANUS.
Galan."
I DACW 'nghariad yn y berllan,
Gwyn fy mfd pe cawn ei chusan;
Er bod ei thylwyth yn fy erhyn,
Mi a'i mynaf,cyn pen blwyddyn.
2 Dacw dderwen w ch ganghenog,
Golwg arni syd dra serchog;
Mi arosaf dau ei chysgod,
Nes daw 'nghariad i 'nghyfarfod.
3 Hardd a siriol ydyw'm.seren,
Mewn modd diwad, gwnawn ei dewis.
4 Melys ydyw ffrwythau'r gwinwydd,
Melys iawn YW par Awenydd i'
Ond melusach a mwy hyfryd,
Ydyw cwmp'ni fy anwylyd.
|
|
|
|
|
(delwedd F3600) (tudalen 79)
|
GWENT A MORGANWG.
5 Ceinwych lais y ffôg• yn canu,
Sy'n sain ddonioti'n diddanu
Ond lle bo cariad mewn pur anian,
Mwynach cysur ydyw cusan.
6 Beth a dâl llong fawr heb hwylbren?
Beth a dâl swn Bardd heb A wen?
Beth i neb fod tanwydd ganddynt?
Heb ddim tan i'w roddi ynddynt?
7 Mae rhai manau ar y mynydd,
Ag sy'n llawer gwell na'u gilydd;
A Itefydd nas gall neb eu 'nabod,
Felly hwythatry genethocl
8 Dacw'r delyn, dacw'r tannau,
Beth wyfgwell, heb neb i'w chwarau!
Dacw'r feinwen hoenus fanwl,
Beth wyf nes heb gael ei meddwl?
9 F' anwyl gariad ydwy'i'n geisio,
Gwyn fy mfd pe cawn i bonno;
Heb ei chael, nid yw ond Ofer,.
I mi geisio llywio llawer.
10 Gwynfy mfd pe bawn i heno
Y ny min ag wy'n ddymuno;
Bod yn Nghymru YW 'nymuniad,
Yn cusanu f' anwyl gariad.
ll O! pe gallwn 'nawr ehedeg,
Mi ehedwn ar fjr adeg;
Dyna'r fân, mi wn, disgynwn,
YW yn mreichiau'r fwya' garwn.
12 Dacw fab yn myned heibio,
A geneth fwyndeg gydag efo;
Beth wyf gwell o’r eneth fwynlan,
Heb ei chael i mi fy hunan.
13 Rhoes fy mrŷd ar eneth dirion,
Hyn fu bron a thorri 'nghalon;
A bu'n achos iddi hithau
Wylo peth am danaf finnau.
79
|
|
|
|
|
(delwedd F3601) (tudalen 80)
|
80
LLAIS AWEN
14 Rhyw ddrwg anffawd oedd yn peri
I mi fyned bant oddiwrthi;
Dyna'r modd, 'rwy'n Wylo'n fynych,
Waith 'mado'n dau, heb un yn chwennych.
15 Glin yw'r siriol fanol feinir,
Glan yw'm cynnes aeres eirwir;
Nid oes i'm golwg ar y ddae'ren,
Ail i'r fân gariadus lawen.
DEWI AB DEWI.
PENNILLION,
DROS RYDDID 1 BOB UN BRYDYDDU A CHAN" GOBEU GALLO.
Meeur- — cc Triban Morgantog."
CHWI fwynaidd wir Brydyddion,
Llawn dysg, a doniau cryfion;
Nid gwiw cymmeryd clêdd mewn llaw,
I hela taw ar ddymon.
2 Mae canu mor naturiol,
l'r dinerth ac i'r doniol,
Rhy greulon gwneud im' dewi'n lân,
Os medraf gân gymbedrol.
3 Nid ydyw'r êos fwynlan,
Er seimo megis organ,
Yn gwaeddi, 'r fran, cau di dy ên,
A thithau'r hên ddylluan.
4 Rho'wch chwithau 'rwan gennad,
I bob un ddweyd ei ganiad,
Addysgwch ni, pan ddygwydd gwall,
Os byddwch gâll i ddirnad.
5 Os ydym yn oael rhybudd,
I beid10 canu'n ddifudd,
Lle clywô'r glew Brydyddion glân,
Ni ganwri gyda'n gilydd.
AB SIENCYN.
|
|
|
|
|
(delwedd F3602) (tudalen 81)
|
GWENT A MORGARWG.
Vchbanegiab.
ANEncn
81
1 AELOPAV BUDD-GYMDEITIIAS DERWEN
-Y-GROES„
AR EU CYLOHWYL BLYNYDDOL.
Calon Derwen."
1.
I'CH anerch fy mrodyr, tra difyr eu dawn,
Boeâi chwi bob mwyniant a llwyddiant yn llawn;
I'n meddiant bob amser, trwy fwyder heb fêth,
Tra byddom byw yma yn bena' y mhob peth,
Gael hawddfyd a hêdd,
I gynnal ein Gwlêdd,
L6n addas flynyddol* wiw fuddiQl, hyd fêdd;
A chofiwo i gŷd,
Tra fo'm byw yn y bjd,
lawn gadw'n wastadol, wir gariad rhagorol„
DeddeunyAd dyddaool, fo,'p haeddol bjd.
2.
Boed rhyngom wir gariad mewp tynipd cytün,
Wrth gerdded ein gyrfa, bawb yma, bob fin;
I gynnal Cymdeithas iawn addas dan
Gwawr addien gareiddi.wch, gwybyddWch, sy bun;
A byddwn i gŷd,
Hardd frodyr un frŷd,
Bydd felly'n cyfeillach yn harddach o hyd
A chadwn bob rhai
Yn ein câf heb nacâu,
Wir gariad i'n gilydd, fo'n, glodfawr trwyPr
gwledydd,
Têg iawnwych ei gynnydd, fo beunydd beb fai.
T. AB GWILYM, Aber.
|
|
|
|
|
(delwedd F3603) (tudalen 82)
|
82
LLAIS
AWEN
CAN Y CYMBEIGYDDION.
Mesur — “Glân meddwdod mwyn."
1.
WEL dyma lawenydd o’r newydd i ni,
Gymdeithas fwyn fanol, ar frawdol wir fri;
Cael gwledda'n gysurus sy'n w.eddus iawn waith,
Ar ffrwythau anianol hynodol hên iaith:
Ei geiriau a garwn, ni'i •cadwn mewn co',
O'i phlaid cyd-gyfodwn, ymdrechwn am dro,
Yn ngwyneb goganwyr a bradwyr ein bro:
Er fod Hiaith enwog llidiog gerllawy
Yn Nghymru wlad siriol, dda freiniol ddi fraw,
Cawn bennill ac englyn, a'i thelyn ni thaw.
2.
Yn ymyl 'r estroniaith mae'r famiaith yn fyw,
A 'i chân ar ei chynnydd, dywenydd da yw;
Traethodau rhyfeddol synwyrol iawu sydd,
Oddiwrth ei myfyrio yn deillio bob dydd:
Cyd-brofwn fwynderau rhinweddau'r hen iaith,
Mid gwadu bon gwed'yn yn llibyn a llaith,
Fel hil Dic Shôn Dafydd,mae'n g'wilydd y gwaith:
Er fod i'n Hiaith enwog wjr llidiog gerllaw,
Yn Nghymru wlad siriol dda freiniol ddi fray,
Cawn bennill ac englyn, a'i thelyn ni thaw.
3.
Dewch haelion uchelwyr, arlwywyry wledd,
Y Beirdd a'r Ofyddion yn wiwlon 'r un wedd;
Ein doniau cyd•unwn a rhoddwn yn rhwydd,
At achos neillduol, gorseddol yw'r swyddô
Coleddwn yr A WEN
yn llawen ein llef,
A hoffwn ei heffaith, a grym ein Hiaith grêf,
Ymdrechwn ei chynnal dan ofal Duw nef:
Er fod i'n Hiaith enwog wŷr llidiog gerllaw,
Yn Nghymru wlad siriol dda freiniol ddi fraw,
Cawp bennillac englyn, a'i thelyn ni thaw.
IEUAN AB HYWEL, Llanymddyfri.
|
|
|
|
|
(delwedd F3604) (tudalen 83)
|
GWENT A MORGANWG.
GONIDIAU Y NOS.
hyd y nos."
I PAN ro'i 'mhen ar fy ngobenydd,
Daw rhyw hynod d9b i'm 'm•enydd,
Am y b9d a'l holl deganau,
Fel mae'n poeni ein calonau,
Ab yn tafla djn â'i donnau.
2 Clywais dd'wedyd nad yw brenin
Well ei gerdd na'r gWr a 'i gwdyn;
A bod 'r offeiriaid a'r esgobion,
Hwythau hefyd y bon'ddigion,
Mor gwynfanus a'u meddygon.
3 Credais ganwaith pan yn blentyn,
Os gwnawn i gwnnu yn fachgenyn,
Cawn bob cyfle i gofleidio,
P 'un ai gwenai'r bjd ai peidio,
Y pleserau f'ai'n fy moddio.
4 Ond 'nawr mae gennyf dasg i'w dysgu,
'R hon na âd un ffôl i gysgu;
Gorfod uno wyfâ'r hehaeth,
Sy drwy'r byd, ac nid yw'r'sglyfaeth
Ond rhyw brjf a grêodd rheibiaeth.
5 Nid oes goppa moel na gwalltog,
A ogwydda glust ar glustog,
Nad yw'n dechreu codi'n bybyr
Anferth gestyll yn yr awyr,
Heb ysgal nag ysgol synwyr.
6 Crêa'r brenin ffug fyddinoedd,
A phob breuddwyd fwrw'i gannoedd;
Ond er berwi a breuddwyd10,
Nes boh 'menydd wedi moedro,
Pell o hjd yw'r hyn mae'n frydio.
83
|
|
|
|
|
(delwedd F3605) (tudalen 84)
|
84
LLALS AWEN
7 Yntau'r 'ffeiriad mwyn ei olwg,
Yn ei gelloedd a wna'i gilwg
Er rhoi iawn gynghorion gynnau,
Ag oedd werth Peryw a'i bryniau,
Ni anghofia mo'i ddegymau.
8 Trom .yw calon glâf y cybyddj
Pan for gwynt yn rhoi iddo rybudd;
Crynu a chwynfan, bydd, a chwysu,.
Er y cr9g mae gwedi gagglu,
A chysurol bwys i Besi.
9 Arall ni fydd awr yn ddiddig,
Am na b'ai yo baun boneddjg;
Creda iddo gael ei eni
I fjd dâ, ond pid eleni,
Herwydd byn nis gall e wenu.
10 Gwelaf arall yn galaru,
Am y wreigan all'sai gara;
Ond fe fu rhyw anghof diffaitb,
Tra gwnai un y 11411 yn 'sglyfâetb@
Nad yw djn i fYw ond ünwaith.
11 Mi wn am lencyn sydd yn wylo,
Am ryw ferch nad all mo'i goelio;
Ond pe credai hi ei IW,on,
Fe sangasai'r ci ei gynffon,
Ac a ddigiai am ei ddigon.
12 Nid oes dau ar wyneb dqear,
Na ro'nt eu bryd ar feitbrin galar;.
Ni chair gwr a gwraig ymblethu,
Efo'u gilydd yn y gwely,
Heb i'r.gofid eu dychrynu.
13 Y mae'r gofid .yn cycwalltu,
Fwy no'! bremg Siarls 4'i deulu;
A rhwng gWr a gwraig yu FYdyn,
Ac fe'u llusga wrth eu cydyn,
Nes bo'r Ciwpyd palphyn glwtyn.
|
|
|
|
|
(delwedd F3606) (tudalen 85)
|
GWENT A MORGANWG.
14 pe cawn wrando Wrth bob gwely,
Clywwo fwy nag allwn gelu;
Ond rhag digio fy nghym'dogion,
Hynaws da, a'u gweinidogion,
85
rawaf'nawr, ond heb ddweyd digon.
15 Wrth ddybenu mi ro'f gynghor,
I bob enaid fydd yn anghor;
Sawl a fyno fyw a phasga,
Paid i'r gofid âg ymwasgu,
Pan bo'i'n br9d i bob dyn gysgu.
JOHN THOMAS.
Pn10DAS AYNOD.
Sh6n Dafydd.
DEWCH yn nes, mi ro'i i. chwi hangs,
Yn ddyfyras iawn ar gan,
Am briodas Gweno gynnes,
A Ianto gnap O'r Eitbin•mân.
I'to adrodd.J O bob cwrro'r plwyf, ceir gweled y llanc-
iau gwridyoch a'r merched gwen?5
geffyl a phanel gwellt, yn siglo eu hên esgyrn, ac yn siarad
wyllt cofau, ac ar rolli eu gwynt. Dacw bithau, hên
Fari y Nyddwraig, fel fetan, yn pecian ac yn pesychu, a'i•
phais wedl myn'd yn rhydd. Holo! 'rhoswch bobol! gwel-
wch fel y mae y d...l..d yna yn gyru heibio. Cerdd gefil'
bach i satan, a thi gyda nhwy. Dyma'r briodas yn myn'd i
8turto; yn ayrten fe'n chwythir gyda'tl zwynt nhw. 'ROS•
wch i mi gym'ryd pin" o snwt8h. ôw Huw! dyna fe
wedi cwympo, i gyd i'r baw a'r llaca. Hannerpinah etto!
fielldith fo gyda nhw tra dalio nhrwyn i.
Pan yr oedd Mari yn ymdrechu
I roi pinshaid yn ei ffroen,
Gorfu aroi, druao, bechu,
Yn dost, ond tostach oedd ei phoen.
|
|
|
|
|
(delwedd F3607) (tudalen 86)
|
86
LLAIS AWEN
Yn yr hewl 'r oedd buwch Twm Ifan,
Mn hela'i phryd ar fol y clawdd
Fel ddaeth chwiban
Hyll i'w chlust, â braw fe'i t'raw'dd.
r to adrodd.J 1101O! dacw "'Yr y 'eek out wedi cario'r
dydd; a thacw Gtyeno fel pioden binc yn myn'd i wneyd ei
nyth. Wele nn o'i pherth'nasau yn nesu atti. 'Nawr, fech-
gyn, codwch i fynu. Hwra! ffarwel gloddiaua pherthi; y
mae gen i geffyl a neidia dros safn uffern. Whip away,
Siorsyn, a Chadw gyda fi. Dyma hi, myn d ...I, y mae'r
hewl fel brethyn pann. Ow filen! dacw yr- bên Fali y
Nyddwraig yn neidio'i• fuwch!
E fu tro helbulus, credwch,
Rhwng Mal •a'r fuwch, a hwchy bf,
A d'rawsai ynghyd, ac Ow'r fath Iiwäwch,
Ddychryn'sai'r 'nifail mwyaf dôf.
'R oedd gwich yr bwch, a
'sgrechau Mari,
A bloedd y fuwch yn ddigon byth,
Medd pnwb a'u clywsant, i lwyr darfu
Hên Liwsiffer oddiar ei nyth!
I' w adrodd.] Ond er hyny fe
aeth Mari a'r fuwch, a'r
hwch, i weddi mewn llwyn o ddrysni, a'r ceffyl bach i anafu
ej wyneb wrth hela clêr. ' Dewch fechgyn, y cyntaf tryyy yr
afon afydd cyntaf yn sych, os na wna ofn iddo biso yn ei
frit&hea. Lofiwch ferched am y bara ceirch, a pheidiwch a
boddi yn eich 'sanau newyddion. Huw'n gwaredo ni, dacw
Dic y Gweydd wêu sidan ar wyneb y d@r; ie, fe
dyn, a Deioy ai wr yn hongian yn ei warthol fel.edefyn
banner ei dodi mewn nodwydd! Fe neidiodd SamtCH mawr
i, boced ŷh6n I an Hai weithian, hên ac ifeincs
"Off
â ni trwy'r dŵr a'r tân,
Priodas Ianto O'r Eithin-mân."
Dyma ni 'nawr wrth yr eglwys. Hai fechgyn a merched, pawb â'i geffyl
i'r stabaI, a ninnau i'r eglwys, i roddi Ianto. a Gweno law yn llaw, a gweddi
fer, a bant â ni.
JOHN THOMAS.
|
|
|
|
|
(delwedd F3608) (tudalen 87)
|
Y
Ddangoseg.
l.
ENGLYNION, Hanes Teulu Brychan — Ab Iolo.....5
2. Cân ar Heddwch — G. Morgänwg.....9
3. Dau Englyn ar yr un testyn.....10
4. Cân ar yr un testyn — lfan Ciwl.....[]
5. Molawd J. Edwards, Ysa. – G. Harri.....12
6. Myfydod ar y Dydd Byrraf. — G. Morganwg.....13
7. Croesawiad i G. Morganwg — Brychan.....15
8. Yr Iaith Gymraeg — L. Morganwg.....16
9. Englynion testyn — Brychan.....17
10. Englyn i Ddic Shôn Dafydd — yr un.....18
11. Cofiant am Ddau Löwr, a laddwyd yn Ngwaith
Tredegar - W. Davies.....[]
12. Dau englyn ar yr un testyn.....21
13. Breiniau Dŷn – Shôn Chwarae Têg.....[]
14. Drych Cynfigen — Brychan....24.
15. Trioedd y Cybyddion – yr un.....27
16. Sobrwydd — T. ab Gwilym.....29
17. Englynion ar yr ur testyn —Brychan.....31
18. Cymomdorion Gwent — W. Davies.....[]
19. Cariad Brawdol – G.Huw.....33
20.
Brawdgarweh y Beirdd — yr un.....35
21. Englynion ar yr an testyn — Brychan....36.
22. Ar Onestrwydd — yr un.....[]
23. Gwahoddiad i Bastei-wledd — Ab Iolo.....37
24. Hanes Pastai Twyn-yr-Odyn — Yr un.....39
25. Yr Hynod Gymdeithion — T. ab Gwilym.....41
26. Molawd J. T. Evans — G. Huw.....42
27. [Molawd] Morgan Shôn Rhys — yr un.....45
28. Englynion — Brychan.....47
29. Yr Iaith Gymraeg — yr un......48
|
|
|
|
|
(delwedd F3609) (tudalen 88)
|
88
Y DDANGOSEG.
CANIADAU
CARWRIAETH.
30.
Annerchiad i Ferch ieuanc — L. Coedmeirig.....51
31. Morwynig Meirionydd – W. Davies, W. Walters, a G. Morganwg.....53
32. Cwynfan llanc wedi colli ei gariad — L. Morganwg.....57
33. Arall ar yr un testyn — Brychan.....59
34. Englynion — yr un.....60
35. Mawr serch llanc ieuanc — D. ab Iago.....61
36. Molawd Merch — Brychan a L. Morganwg.....62
37. Cyffes gwr ieuanc — Brychan.....64
38. Molawd Merch — G. Morganwg.....66
39. Ar yr un testyn — Brychan.....67
40. Ar yr un testyn — G. Huw.....69
41. Galarnad Llanc — D. Morris.....[]
42. Ymddiddan rhwng Mab a Merch - Byrchan.....71
43. Achwyniad Llanc ieuanc — J. Turberville....73.
44. Anerchiad i Ferch ieuanc — Brychan.....74
45. Cynghor i Fab ieuanc — G. Myrddin.....75
46. Darluniad o Ferch — D. ab Dewi.....77
47. Pennillion Diddanus — yr un.....78
48. Tribanau — Ab Siencyn.....80
49. Anerch i aelodau budd-gymdeithas Derwen-y-groes
. — T. ab Gwilym.....81
50. Cân y Cymreigyddion — Ieuan ab Hywel.....82
51. Gofidiau y nos — John Thomas.....83
52. Priodas hynod — yr un.....85
MORGAN,
ARGRAFFYDD, MERTHYR TYDVIL
|
B5237: 
yn 
aith δ δ 
yn 
aith δ δ 