0988k Gwefan Cymru-Catalonia. Llith o’r Drysorfa, 1880. Adgofion ac
Adroddiadau Addysgiadol - Dechreuad a Chynnydd Achos Crefydd yn Soar, Sir Fôn.
Gan Mr. Richard Williams,
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_006_soar_sir_fon_0998k.htm
0001z Y Tudalen
Blaen
..........1863c Y Porth Cymraeg
....................0009k Y Barthlen
..............................0960k Y
Gyfeirddalen i Gywaith Siôn Prys (testunau Cymraeg yn y wefan hon)
........................................y tudalen hwn / aquesta pàgina
|
0860k y llyfr
ymwelwyr |
Gwefan Cymru-Catalonia
|
(delw 0322) |
Ein
sylwadau ni mewn teip oren
(ORGRAFF WREIDDIOL)
1880 Y Drysorfa - Adgofion ac Adroddiadau Addysgiadol
Dechreuad a Chynnydd Achos Crefydd yn
Soar, Sir Fôn
Gan Mr. Richard Williams, Birkenhead
Tudalennau 339-341
Y mae ardal ym mhlwyf Aberffraw, Môn, a adnabyddid, tua deng mlynedd a
thri-ugain yn ôl, wrth yr enw Rhosydd, o herwydd fod ynddi rai ugeiniau o erwau
o dir dan eithin mân. Ac ar ffarm o’r enw Fferamdryfol, yn yr ardal, y mae
craig, a elwir Dinas, tua deugain llath o uchder; ac i ben hon yr ymdyrai holl
ieuenctyd y gymydogaeth, ar Sabbothau teg yr haf, i chware a chellwair â’u
gilydd. Yr oedd hyn cyn i fy nhad, William Rowlands, ddyfod i fyw i’r ffarm;
ond daeth iddi tua’r amser y dechreuodd yr Ysgol Sabbathol yn yr ardal; a bu ef
a’i deulu yn gymhorth mawr i’w chynnal. Yr oedd hyn tua Mai, 1814, pryd y darfu
i wr o’r enw Hugh Roberts, a fy nhad, gyttuno â’u gilydd i roddi cais ar gadw
Ysgol Sabbothol yn yr ardal, er mwyn, os gellid, rhoddi attalfa ar ieuenctyd i
fyned i ben Craig-y-ddinas i halogi y Sabbothau.
Agorodd Hugh Roberts ei ysgubor i’w chadw; a gwnaed yn hysbys drwy y
gymydogaeth y Sabboth yr oedd i ddechre. Ac er nad oedd neb ohonom yn proffesu
crefydd ar y pryd, eto ni a gawsom gyfarfod addawol iawn y tro cyntaf, a’r ail
yn fwy; ac ar gynnydd yr aeth nes llenwi yr hen ysgubor. Pan oerodd yr hin,
symudwyd hi i dy Owen Hughes - ty o fewn rhyw ddau can’ llath i’r man ei
cychwynwyd. Bu yno am tua blwyddyn. Symudwyd hi oddiyno i dy fy nhad, y
Fferamdryfol uchod. Yr oedd fy mam yn aelod eglwysig gyda’r Methodistiaid
Calfinaidd, ac ar y pryd yn perthyn i eglwys Gwalchnmai. Llwyddodd hi gyda’r
cyfeillion yno i gymeryd achos yr Ysgol hon o dan eu nawdd eu hunain; a chan
fod Mr. Williams, Cefndu, yn nês at yr ysgol na neb arall o’r brodyr, gosodwyd
ef ganddynt i arolygu yr achos yn y Rhosydd. Cyn ei ddyfod ef atom, ni bu neb i
weddïo ar ddechre na diwedd yr Ysgol - dim ond darllen pennod o’r Bibl a chanu
pennill; ac ni byddai dim holwyddori arni. Ond gwnaeth ei ddyfodiad ef atom ein
mân ddiffygion i fyny. Yr oedd Mr. H. Williams yn ŵr duwiol a gweithgar,
yn ddyn synwyrol a doeth, yn meddu pob cymhwysder rheidiol i gychwyn a meithrin
achos bychan fel oedd genym y pryd hwnw. Byddai efe yn ein holwyddori a’n
hannog i foddion gras, yn enwedig ar y Sabbothau; ac arferai ddyfod â
chyfeillion gydag ef o Walchmai i’w helpio i gadw cyfarfodydd gweddi yn hwyr y
Sabbothau. Bu hyn yn dra bendithiol i’r ardal; gwareiddiodd y trigolion
gymaint, fel y byddai ofn a chywilydd arnynt chware ar y Sabbothau fel cynt.
Wedi i’r Ysgol fod am tua chwe’ blynedd yn Fferamdryfol, symudwyd hi i dy gôf,
Careg Onen, er mwyn iddi fod yn fwy canolog i’r ardal. Ni bu yno ond ychydig wythnosau.
Symudwyd hi drachefn i dy mwy cyfleus - Penybryn, ty am y ffordd â’r man lle
mae y capel yn bresennol. Tra fu yn y ty hwn, lliosogodd yn ei nifer yn enfawr.
Yr oedd Penybryn yn fwy canolog, ac yn nês i gylch
Ond i fyned ymlaen gyda’r hanes. Yn ddamweiniol daeth dyn o’r enw Richard
Roberts, yn perthyn i eglwys Bethel, i fyw i’r gymdogaeth. Brawd duwiol a
gweithgar oedd yntau; ac er na fyddai ym mhob ystyr y cymhwysderau a feddai y
brawd H. Williams, eto yr oedd yn wr gwir dda a gonest yn ei amcanion, a
gwnaeth les mawr i achos crefydd yn yr ardal.
Yn gynnar yny flwyddyn 1822, daeth diwygiad grymus iawn i Bethel, yr hwn a
gariodd ei effeithiau i bob cymdogaeth o amgylch; a dychwelyd lliaws at grefydd
yn ardal Soar, fel na bu dim diffyg mwyach am frodyr i gynnal yr Ysgol a’r
cyfarfodydd gweddi. Achosodd y diwygiad hwn i’r man lle cynnelid yr Ysgol ar
cyfarfodydd gweddi fyned yn rhy gyfyng, gan mor awyddus oedd y trigolion am
foddion gras; a’u cwyn gwastadol bellach oedd am le helaethach i gynnal yr
achos ynddo. Yn rhagluniaethol, daeth tyddyn o’r enw Tyn’rhôs {sic} ar werth; a phrynwyd ef gan Mr. Robert
Evans, brawd crefyddol yn aelod o eglwys Bethel, a rhoes i ni y gongl o’r cae y
saif y capel yn bresennol arni. Tynwyd allan y gweithred (deed) gan Mr.
Thomas Lewis, Treddafyddfawr, ar ddymuniad Mr. Thomas Jones, Bodwrdin; ac
anfonwyd gair at Mr. R. Evans i n {sic}
cyfarfod ni ein tri yng nghapel Bethel i lawnodi y weithred. Gwnaed hyn yn y
capel wedi i oedfa ddyddgwaith fyned drosodd, tua dechre y flwyddyn 1823. Nid
oedd neb ond nyni ein pedwar yn y capel ar y pryd, sef Mr. Thomas Jones, Mr.
Thomas Lewis, a minnau, yn dystion dros y Cyfarfod Misol, a Mr. R. Evans, y
gwerthydd. Llawnododd Mr. R. Evans y weithred yn ein gwydd. Wedi cael tir, aed
ymlaen mor ddioed ag y gellid gyda’r adeiladu. Gosodwyd y gwaith codi cerrig
i’r brawd Richard Roberts, am yr hwn crybyllwyd eisoes; a chludwyd hwynt at yr
adeilad gan ffermwyr y gymdogaeth; a gosodwyd y gwaith adeiladu i Richard
Jones, Cefngwynt. Gosodwyd y sylfaen Mehefin 9fed (1823),
a gorphenwyd y muriau yn gynnar fis Awst. Ond daeth yn wlaw trwm am rai
dyddiau, a niweidiodd hyn gymaint ar y talfur gogleddol fel y bu raid ei ail
godi. Cafwyd coed a llechi ato o Gaernarfon; ac aed ymlaen gyda brys i’w
orphen, fel y cawsom ef yn barod i gadw ein cyfarfodydd crefyddol ynddo tua
chanol mis Medi (1823). Ni bu arno agoriad
ffurfiol - dim ond symud iddo mor fuan ag y gorphenwyd. Galwyd ef wrth yr enw
SOAR; a dileodd yr enw hwn yr enw Rhosydd oddiar yr ardal. Yma bellach y
cynnelid ein Hysgol Sabothol, ein cyfarfodydd gweddi, ac ambell bregeth a geid.
Nid oedd ar y cyntaf ond ysgoldŷ lled fychan; ond cynnyddodd yr achos
gymaint yn fuan fel y bu raid ei helaethu. A dywed cyfaill i mi, diacon y lle,
ei fod wedi ei helaethu y drydedd waith yn haf 1872. Mesura yn bresennol 13
llath wrth 9 llath; a chynnwysa 49 o eisteddleoedd - digon i 200 o bobl eistedd
yn gysurus. Mae yn perthyn iddo dŷ a marchdy, a’r cwbl wedi eu gwneuthur
yn hynod ddestlus a chyfleus. Costiodd yr adgyweiriad hwn tua £325; ac y mae yr
holl ddyled agos wedi ei thalu. Dywed hefyd fod y weithred gyfreithiol wedi ei
chael, a’i bod yn bresennol mewn cist haiarn gyda gweithredoedd capelau eraill
yn perthyn i’r Corff yn Llangefni. Elai fy nghyfaill ymlaen i roddi golwg ar
achos crefydd yn Soar yn bresennol. Dywed fod yr eglwys yno yn cynnwys 52 o
aelodau, a thua 26 o blant, dan ofal pedwar o ddiaconiaid. A gwn innau
eu bod yn frodyr ffyddlawn a gweithgar.
Nid teg fyddai diweddu yr hanesyn hwn heb wneyd ychydig goffa am y brodyr a
fuont yn gofalu am yr achos uchod, o’i symudiad i Soar hyd ryw ychydig
flynyddau yn ôl. Trefnodd yr Arglwydd i breswylfod dau o ddiaconiaid Bethel fod
yn nghymdogaeth Soar, sef Mr. Thomas Jones, Bodwrdin, a Mr. John Rowlands,
Fferam. Yr oedd Mr. Jones wedi cael ysgol dda pan yn ieuanc, ac yn meddu
gwybodaeth gyffredinol lled helaeth, yn gallu defnyddio y ddwy iaith. Cyfrifid
ef yn gristion duwiol a diffuant, ac yn wirhtiwr fifefl. Beth bynag a gymerai
mewn llaw, byddai yn benderfynol o’i orphen. Yr oedd yn ŵr pwyllog a synwyrol,
ac yn swyddog eglwysig yn Bethel rai blynyddoedd cyn i John Rowlands gael ei
wneyd yno yn swyddog. Bu Mr. Jones yn gefn mawr i’r achos yn Soar, yn enwedig
yn ei waith yn sicrhâu a diogelu y tir, a cheisio y defnyddiau ato, a chyfryngu
rhyngom â’r Cwrdd Misol pryd y byddai anghen. Bu y saethyddion yn chwerw wrtho
cyn diwedd ei yrfa; ond arhôdd ei fwa ef yn gryf, a’i freichiau yn rymus, trwy
ymnerthu yn yr Arglwydd ei Dduw. Bu farw mewn tangnefeddd.
Am fy mrawd, John Rowlands, ychydig iawn o fanteision ysgol a gafodd ef, rhy
brin i allu deall llyfr Seisonig; ond yr oedd yntau, trwy lafur a diwydrwydd,
wedi cyrhaedd mesur lled helaeth o wybodaeth gyffredinol o lyfrau Cymreig, er
nad cymaint a Mr. Jones. Dychwelwyd ef at grefydd tua chwe’ mis cyn i ddiwygiad
dori allan yn
(DIWEDD YR ERTHYGL AR GOLL; LLUNGOPI ANGHYFLAWN
GENNYF)
___________________________________________________________
Adolygiad diweddaraf: Adolygiadau diweddaraf: 06 07 2000 -
2004-02-24
Sumbolau arbennig: ŷ ŵ
Ble’r wyf i? Yr ych chi’n
ymwéld ag un o dudalennau’r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web “CYMRU-CATALONIA” (=
Gal·les-Catalunya)
Weø(r) àm ai? Yùu àa(r) vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (=
Weilz-Katølóuniø) Wéb-sait
Where am I? You are visiting a page
from the “CYMRU-CATALONIA” (= Wales-Catalonia) Website
CYMRU-CATALONIA
Edrychwch ar fy Ystadegau / Mireu
les estadístiques / View My Stats