1486k
Gwefan Cymru-Catalonia. Hanes pregethwr o Fethodist a anwyd ym mhentref
Llaneirwg, Sir Fynwy, yn y flwyddyn 1836. Cofiant a Phregethau y Diweddar Barch. David James, Llaneurwg. 1896.”Magwyd glewion yn Llaneurwg o flaen David James, ond nid oedd eu poblogrwydd
yn gyfryw ag i allu dwyn enw eu lle genedigol uwchlaw enwau cymydogaethau
eraill.”
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_061_david_james_llaneurwg_1896_1_1486k.htm
Yr Hafan
..........1863k Y Fynedfa yn Gymraeg
....................0009k Y Gwegynllun
..............................0960k
Cywaith Siôn Prys (Testunau yn Gymraeg) - Mynegai
........................................y tudalen hwn
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia
COFIANT A
PHREGETHAU (ganwyd 24 Hydref 1836, bu
farw 30 Tachwedd 1889, yn 53 oed) |
(delwedd
6671) Adolygiad diweddaraf: 02 200318 :: 02 12
2002 |
Ein sylwadau mewn teip oren.
(Testun electronig yw hwn wedi ei godi o lyfr y cefais
hÿd iddo yn Aberystwyth yn y flwyddyn 1980 – yn sicr iawn yn Siop y Pethau. Ar
y tudalen gweili ceir label ag enw cyn-berchennog y llyfr – “L. R. Richards /
Chirk” (hynny ÿw, Y Waun yn Sir Wrecsam). O’i ddal i fyny yn erbyn y ffenest,
dyma’r golau dydd yn datguddio enw’r pechennog cyntaf, sef “Evan Jones /
.....
.....
I
fynd at dudalen neilltuol rhowch x o flaen rhif y tudalen - x10, x25, ayyb - a
defnyddiwch eich archwiliwr tudalen
Yr
ydym wedi cadw’r orgraff wreiddiol.
|
(x1) |
(x2) GWAG
|
(x3) |
|
(x5) |
·····
|
(x7) |
(x8) GWAG
(x9)
Y COFIANT.
PENOD I.
El RIENI.
Mewn bwthyn tô gwellt ar lechwedd bryn bychan yn Neheubarth Sir Fynwy, mewn
pentref o’r enw Llaneurwg, yr hwn sydd tua phedair milldir i’r Gogledd-Ddwyrain
o Gaerdydd, y trigianai teulu cysurus driugain mlynedd yn ol. Enw y gwr oedd John Rees, ac enw y wraig oedd
Yr ieuengaf o’r naw plentyn a anwyd iddynt oedd gwrthddrych y Cofiant hwn, sef
y Parch. David James, Llaneurwg, fel yr adnabyddid ef drwy Gymru yn
gyffredinol. Cyn myned yn mhellach, cyfyd cwestiwn sydd yn gofyn am atebiad,
mewn trefn i wneyd pethau yn eglur; a’r gofyniad hwnw ydyw, Sut y gelwid ef yn
David James, pan mai John Rees oedd enw ei dad? Gwelir oddiwrth hyn mai David
James Rees ddylasai fod, ac nid David James, oblegid David James Rees y
bedyddiwyd ef. Beth, gan hyny, sydd i gyfrif am iddo gael
ei alw yn David James? Wel, gan mai David James Rees oedd ei enw, gelwid ef yn
David James gan blant a phobl y pentref, a gadawent Rees allan; adnabyddent ef,
o ganlyniad, fel David James. Mae yn dygwydd yn aml, os bydd tri enw gan un, y
gadewir un allan, ac nid ydym yn meddwl fod dim arall i gyfrif am gyfnewidiad
enw Mr. James, neu yn hytrach ei gwtogiad, ond yr arferiad hon, a diffyg gofal
o’i du yntau i gadw yn dyn at Rees. Pan ddechreuodd bregethu, parhai y bobl i
siarad am dano fel David James. Cyfarfyddai blaenoriaid â’u gilydd tua
Chaerdydd a manau eraill, a gofynai y naill i’r llall,
“Pwy oedd yn pregethu gyda chwi y Sabboth diweddaf?”
“David James, dyn ieuanc o Laneurwg,” oedd yr atebiad.
“Fath bregethwr yw e’ yn argoeli bod?” gofynai’r (x11)
cwestiynwr drachefn.
“O! rhagorol,” meddai y llall.
“Wel, mae yn rhaid i ni gael cyhoeddiad ganddo,” meddai y cyntaf. “David James
yw ei enw, onide?”
“ Ie,” oedd yr ateb.
Danfonid at Mr. James am Sabboth, ac os buasai yn gallu dyfod cyhoeddid ef fel
David James, ac nid David James Rees. O ganlyniad, daeth i gael ei adnabod yn
gyffredinol fel David James, ac o’r diwedd ymsefydlodd ei enw felly. Nid
cywilydd arddel enw ei dad sydd i gyfrif am na fuasai Mr. James yn cadw at Rees
yn lle James, ond rhoddi ffordd a wnaeth i arferiad oedd y pryd hwnw yn gryfach
nag y mae yn bosibl i ni sylweddoli yn bresenol. Bydd llawer bachgen, ysywaeth,
ar ol codi i safle, parch, a bri, yn barod i newid ei enw os bydd ei rieni yn
dlodion a dinod; ond nid felly “ James Llaneurwg.” Yr oedd coffadwriaeth ei dad
a’i fam yn fendigedig iddo ef hyd ei fedd.
Ond i ddychwelyd at ei rieni. Fel y darfu i ni sylwi yn barod, yr oedd John
Rees, tad Mr. James, yn wr gofalus am ei deulu, yn weithiwr difefl, ac yn gynil
a diwastraff. Nodweddid ef hefyd gan addfwynder; yr oedd yn wr heddychol â’i
gymydogion, ac yn un a berchid yn fawr gan bawb a’i hadwaenai ar gyfrif ei
gymeriad rhagorol. Eto, er ei fod yn ddyn tra rinweddol, nid oedd yn grefyddol
yn moreu ei oes, ac ni ddaeth yn aelod am rai blynyddau wedi i’w fab ieuengaf
ddechreu pregethu. Mor bell ag yr ydym wedi cael ar ddeall, yn y Diwygiad yn y
flwyddyn 1859 yr ymunodd gyntaf â’r frawdoliaeth yn Llaneurwg. Nid dim yn ei
fuchedd a’i ymarweddiad oedd yn ei gadw yn ol, ond rhyw ofn slafaidd, yr hwn a
gollodd pan ddaeth llanw y Diwygiad i mewn. Gweddïodd Mr. James lawer drosto yn
gyhoeddus, a hyny yn ei glywedigaeth, oblegid yr oedd John Rees yn ffyddlawn
i’r oll o’r moddion ond y gyfeillach mynyddoedd cyn dyfod yn grefyddol. Teimlai
pobl y capel fod ei achos yn gwasgu yn drwm ar ei fab bob tro y buasai yn
anerch yr Orsedd yn y cyfarfodydd, ac yn ddiddadl atebwyd ei weddiau, a chafodd
y mwynhad o weled ei dad yn aelod ffyddlawn a gweithgar yn mlynyddoedd olaf ei
fywyd. Nid oedd John Rees yn ddyn talentog iawn, nac ychwaith yn hynod oleuedig
yn ei Feibl; ond yr oedd yn ddyn o synwyr cyffredin cryf, ac yn meddu ar y
ddynoliaeth oreu. Awyddai yn fawr hefyd am roddi yr addysg uchaf oedd yn bosibl
i’w blant; addysg grefyddol yn gystal a chyffredinol; a llwyddodd i gyrhaedd ei
(x12) amcan i fesur helaeth, oblegid cawsant
addysg mor berffaith ag oedd o fewn cyrhaedd yn Llaneurwg ar hyny o bryd.
Yr oedd Mrs. Rees yn llawer mwy dysglaer ei thalentau na’i phriod, ar uwchlaw y
cyffredin o ddigon mewn galluoedd meddyliol. Dywedai un o wragedd mwyaf craff
Llaneurwg wrthym yr edrychid ar Elizabeth Rees, mam Mr. James, fel un o’r rhai
cryfaf ei deall a chliriaf ei barn yn y gymydogaeth. Dysgai lawer o’r Cyffes Ffydd
ac Hyfforddiwr Mr. Charles ar ei chof, ac yn ychwanegol at hyn medrai feddwl yn
ddwfn a deheuig arnynt. Ei hoff waith oedd addysgu ei phlant yn y llyfrau
uchod, yn nghyd â’r Beibl, ac amryw emynau; a, chymaint yr awyddai am hyn fel,
yn ol tystiolaeth Mr. Daniel James Rees (ei mab, yr hwn oedd yn fyw pan
ysgrifenwyd y tudalenau yma, ond sydd erbyn hyn wedi dianc i’r byd arall), yr
oedd wedi dysgu llawer iawn o benodau a phenillion i David, ei frawd ieuengaf,
sef gwrthddrych ein sylwadau, pan rhwng pedair a phum’ mlwydd oed, a phan yn
bump llawn gallai David bach ddarllen Saesneg yn bur ddidaro.
Gwelwn oddiwrth y sylwadau uchod nad oedd Mr. James. yn hanu o deulu cyfoethog
yn berchen tai a thiroedd; nid oedd ychwaith yn dysgyn o linach yn glodfawr am
ei hathrylith a’i dawn, nac yn enwog am ei chewri mewn gwahanol ganghenau
gwybodaeth. Ond os na chafodd hyny o fraint, cafodd ei fendithio a mam dduwiol
odiaeth, wedi ei chodi erioed yn grefyddol, ac na wyddai beth oedd bod allan
o’r seiat; mam yn llawn asbri am weled ei phlant yn ngafael yr etifeddiaeth lân
deg; y cyfoeth anchwiliadwy; y trysor na lygra’r bedd ac na heneiddia
tragwyddoldeb mo hono. Ac, fel y sylwyd, cafodd dad synwyrgall, yn meddu ar
ddynoliaeth ardderchog, a chydrhwng y ddau cafodd ei freintio â pheth llawer
mwy gwerthfawr nag unrhyw gyflawnder o dda y byd hwn, sef awyrgylch foesol iach
pan yn dechreu ffurfio cymeriad. Tystiolaeth y rhai a adwaenai ei rieni ac
yntau ydyw, fod pob peth da y tad a’r fam wedi cydgyfarfod yn David James.
Pa un a ydyw athrawiaeth trosglwyddiad tueddiadau, teimladau, ac arferion (doctrine
of heredity) yn gyfryw a ellir ei phrofi ai peidio sydd gwestiwn nag yw a
fynom yn y fan yma; ond hyn sydd sicr, fod Mr. James wedi etifeddu holl
nodweddion ei fam. Gofynai un wrthym, pan yn holi pa fath un ydoedd hi, “A
welsoch chwi Mr. James?” “Do, rhai ugeiniau o weithiau,” meddwn inau. “ “Wel,
dyna,” meddai yntau, (x13) “nid oes eisieu i
chwi ofyn am ei fam; yr oedd yn mhob peth yr un ag ef. O ran ffurf eu gwynebau
a’u cyrff, yn eu cerddediad, ac hefyd yn eu llais, yr oeddynt yn hollol yr un.
Os oedd yn bosibl, yr oeddynt yn fwy tebyg fyth yn eu meddyliau a’u
hysbrydoedd. Un dyner, lednais, lawn caredigrwydd ydoedd Mrs. Rees, fel Mr.
James yn union; yn wir, nid wyf yn cofio gweled mab a mam mor debyg yn fy
mywyd.”
Mae y tad fu yn gweithio yn hwyr ac yn foreu i enill bwyd a dillad i’w blant,
ac i roddi cymaint fedrai o addysg iddynt, a’r fam fu ar ei goreu yn ei
gynorthwyo, yn eu bedd. Mae wyth o’r plant hefyd wedi eu canlyn i arall fyd, ac
nid oes yn awr ond un yn fyw, sef Mrs. Rebecca Lewis, Cathays, Caerdydd.
PENOD II.
DECHREUAD METHODISTIAETH YN LLANEURWG. YN NGHYD A’R PREGETHWYR SYDD WEDI CYFODI
YNO.
Cyn ymdrin â genedigaeth a mebyd Mr. James, nid annyddorol fydd dyweyd gair am
gychwyniad Methodistiaeth yn Llaneurwg, yn nghyd â’r pregethwyr sydd wedi
cyfodi yno. Mae dechreuad yr achos yn y lle hwn yn anwahanol gysylltiedig âg
enw un o’r dynion goreu ac hynotaf a fagwyd yn Sir Fynwy erioed, set Edward
Coslet o Gasbach. Ganwyd Edward Coslet yn Machen, lle tua chwech i saith
milldir i’r Gogledd-Orllewin o Laneurwg, yn y flwyddyn 1750. Pan yn bur ieuanc,
prentisiwyd ef yn of yn y pentref, a chyn iddo orphen dysgu denwyd ef rywfodd
neu gilydd i wrandaw naill ai hen bregethwr da a duwiol oedd gyda’r Annibynwyr
yn Nghroeswen, ger Caerphili, neu rai o’r pregethwyr Methodistaidd oedd yn
dyfod heibio ar eu tro. Tueddir ni i gredu mai gwrandaw yr olaf fu yn foddion
argyhoeddiad iddo, gan iddo adael yr Annibynwyr ar fyr ac ymuno a’r Methodistiaid.
Beth bynag, cawn Coslet yn aelod yn Nghroeswen pan yn bedair-ar-bymtheg oed, ac
aelod o’r iawn ryw ydoedd; un llawn nwyf (x14) a
gweithgarwch, yn ffyddlawn i’r holl gyfarfodydd, ac yn teimlo mawr ddyddordeb
ynddynt. Yn nghymydogaeth ugain oed ymbriododd, a chafodd ei fendithio â
chydmares grefyddol a llawn o synwyr cyffredin, yr hon fu yn foddion i nerthu
ei gwr yn y ffydd. Cymaint oedd awydd y ddau am bethau crefydd fel y gwahoddent
y cynghorwyr Methodistaidd oedd yn dyfod yn fynych drwy y wlad i bregethu, a
hyny ar eu traul eu hunain.
Yn fuan wedi en huniad priodasol darfu iddynt symud o Machen i Gasbach, lle tua
dwy filldir i’r Gogledd o Laneurwg. Ar ol cael pethau i’w trefn, dechreuodd
Edward Coslet a’i wraig feddwl am ffordd i gael rhyw fath o foddion crefyddol;
a phenderfynasant chwilio y lle er mwyn gweled a oedd yn bosibl dyfod o hyd i
rywun neu rywrai fuasai yn uno â hwynt. Enillasant gydweithrediad un Miss B.
Evans, yr hon oedd wedi cael y fraint o wrandaw Jones Llangan a Dafydd Morris;
a denasant ddau ereill hefyd, nad yw eu henwau yn wybyddus, ac o ganlyniad
cychwynwyd ar unwaith i gadw cyfarfod yn nhŷ Coslet. Clywodd meistr y tŷ
am y cyfarfodydd a gynhelid yma, a chan nad oedd hyny yn unol â’i deimladau,
dechreuodd ddwrdio yn ofnadwy; a rhybuddiodd Coslet, os na fuasai yn rhoddi i
fyny, y cawsai ei droi allan o’r tŷ a’r efail ar unwaith. Nid oedd yntau
am golli ei fywoliaeth, os gallai; a chan mai newydd ymsefydlu yno yr oedd,
meddyliodd mai gwell fuasai iddo chwilio am le arall i addoli. Aeth i Laneurwg
i edrych a oedd yn bosibl cael lle i’r Arch yno, oblegid yr oedd yn penderfynu
cael lle i addoli yn rhywle. Ni chaniatai crefydd Edward Coslet iddo fod yn
llonydd, am fod y tân Dwyfol yn llosgi yn ei galon. Gafodd le yn Llaneurwg, a
chyn hir cychwynwyd achos yno. Bychan iawn oedd ar y dechreu - dim ond rhyw
bump neu chwech; ond yn fuan tyfodd yn achos digon cryf i adeiladu capel hardd.
Nid oedd Llaneurwg yn ddigon i Edward Coslet, ychwaith. Sefydlodd achos mewn
blynyddau i ddod yn Nghas-bach, ac un arall yn y Morfa. Gweithiwr di-ildio
ydoedd yn hyn, fel wrth ei alwedigaeth. Gan ei fod yn ddyn mawr o gorffolaeth,
a deheuig yn ei waith, anhawdd oedd cael gôf yn yr holl wlad i ddod i fyny ag
ef. Un felly hefyd ydoedd gyda chrefydd. Cerddai ddeg ac ugain milldir foreu
Suliau i bregethu; pregethai deirgwaith, ac weithiau bump, a dychwelai gartref
nos Sul, gan nad oedd ei alwedigaeth yn caniatau iddo aros hyd foreu tranoeth.
Dyn rhyfedd oedd Coslet yn mhob ystyr - cymeriad ar ei ben ei hun, yn llawn gwreiddioldeb
a (x15) ffraethineb, a thrueni mawr na
fuasai mwy o’i hanes a’i ddywediadau ar gael. Efe oedd y pregethwr cyntaf yn
Sir Fynwy gyda’r Methodistiaid wedi i’r ail gyfnod ddechreu. Bu rhai hen
gynghorwyr o’i flaen yn y cyfnod cyntaf yn cynorthwyo Howel Harris, megys
Morgan Jones, Abraham Williams, ac ereill; ond llithrodd yr aelodau a’r
cynghorwyr at enwadau ereill rhwng
Bu farw Coslet yn 1828, wedi cyrhaedd yr oedran teg o 78ain mlwydd, ac ar ol
bod yn gweinidogaethu am 56 o flynyddau, yn ystod y rhai y gwnaeth waith dros
ei Arglwydd nad oes ond tragywyddoldeb a’i datguddia.
Ein hamcan wrth olrhain hanes Edward Coslet ydyw dangos i’r darllenydd mai efe
oedd cychwynydd yr achos yn Llaneurwg; o ran hyny, gellir edrych
Cyfododd chwech o bregethwyr yn Llaneurwg gyda’r Methodistiaid wedi dechreuad
yr achos gan Edward Coslet, a’r cyntaf o honynt ydoedd Harri Jones, yr hwn a
ddechreuodd bregethu yn 1801; felly cafodd Edward Coslet weled un o’i (x16) blant yn y ffydd yn pregethu saith mlynedd
ar hugain cyn iddo farw. Ni ddaeth Harri Jones yn boblogaidd fel pregethwr, ond
yr oedd yn un a hoffid yn fawr ar gyfrif ei gymeriad da a’i ffyddlondeb. Credai
mewn cadw i’r llythyren at ei air yn mhob peth, a dywedir na thorodd gyhoeddiad
erioed! Mynychai y Cyfarfod Misol hefyd gyda chysondeb mawr, a byddai yn
deyrngarol tuhwnt i holl reolau a sefydliadau y Cyfundeb. Bu yn llafurus iawn
gyda’r achos yn mhob gwedd hyd ei farwolaeth yn 1843, yn 71 mlwydd oed, wedi
bod yn pregethu am 42 o flynyddoedd.
Yr ail ydoedd William Lewis. Nid oedd yntau yn neillduol am ei dalentau; eto yr
oedd, fel Harri Jones, yn ddyn da ei gymeriad, ac yn llawn sel a ffyddlondeb.
Ar ol William Lewis daeth Daniel Roberts oddiwrth yr Annibynwyr at y
frawdoliaeth Fethodistaidd i Laneurwg. Bu yntau yn gweinidogaethu yn llafurus
iawn yma am flynyddau lawer. Dyn gweithgar gyda’r Ysgol Sul oedd Daniel
Roberts, a gwelir ol yr adrodd pwnc mynych fyddai yno yn ei amser ef hyd y dydd
hwn yn Llaneurwg. Diau i’w lafur gyda phobl yr ardal mewn holwyddori a dysgu
Gair Duw fod yn foddion symbyliad i’r tri nesaf a nodir i gyfeirio eu meddyliau
i’r weinidogaeth.
Yn adeg gweinidogaeth Daniel Roberts y dechreuodd Edward Edmunds bregethu yn
Llaneurwg. Cyrhaeddodd Mr. Edmunds gryn boblogrwydd ar gyfrif ei fywiogrwydd ac
arabedd ei bregethau, ac yr oedd yn adnabyddus iawn fel darlithiwr. Priododd â
Miss Cross, chwaer i wraig y Parch. David James (gwrthddrych y Cofiant hwn).
Yn mhen ychydig ar ol hyn, dechreuodd Abraham Edmunds (brawd Edward Edmunds)
bregethu, a’r Parch. David James hefyd tua’r un adeg. Ni chyrhaeddodd Mr.
Abraham Edmunds i gymaint poblogrwydd, fe ddichon, a’i frawd, ond yr oedd yn
bregethwr sylweddol iawn a chymeradwy yn mhob man.
Yn Mr. David James, yr olaf o’r chwech, y cyrhaeddodd y don bregethwrol ei
heithafbwynt, er fod llawer o elfenau rhagorol yn y lleill, ac elfenau tra
phoblogaidd yn rhai o honynt; eto ynddo ef yr oedd mwyaf o elfenau pregethwr
poblogaidd ac effeithiol wedi cydgyfarfod. Nid poblogrwydd lle na sir oedd yr
eiddo ef, ond un cyfled a’r enwad, ac fel y cawn weled mewn penod arall
poblogrwydd eangach na’r enwad hefyd. (x17) Er
mai pentref bychan yw Llaneurwg, a’r wlad oddiamgylch heb fod yn lluosog ei
phoblogaeth, eto anhawdd dysgyn ar lawer o fanau ag y mae mwy o ddynion
cyhoeddus wedi cyfodi ynddynt nag yn yr ardal hon. Tua milldir i fyny o’r pentref
i gyfeiriad Casbach, mewn fferm o’r enw Wernfawr, y ganwyd Dr. Thomas Davies,
yr hwn a fu farw ychydig fisoedd yn ol. Bu Dr. Davies yn athraw am amryw
flynyddoedd yn Ngholeg y Bedyddwyr yn Hwlffordd, a chydnabyddid ef fel un o’r
athrawon a’r pregethwyr mwyaf galluog. Yn uwch i fyny, o gwmpas haner milldir
arall, mewn ffermdy a elwir Maesycrochan, y ganwyd ac y magwyd un arall o
enwogion y Bedyddwyr, sef y Parch. John Rhys Morgan, D.D. (Lleurwg), sydd yn
fyw yn awr, ac yn weinidog yn Llanelli, Sir Gaerfyrddin. Nid oes nemawr wedi
bod yn fwy poblogaidd fel darlithiwr a phregethwr na Lleurwg o fewn i’w enwad,
heblaw ei fod yn fardd o radd uchel. Yr hyn sydd i gyfrif yn ddiau am fod
cynifer o ddynion enwog wedi eu magu yma ydyw, fod yr Ysgol Sul wedi bod mor
uchel ac yn cael y fath le yn nghymydogaethau Llaneurwg a Chasbach er yn foreu.
Hi sydd wedi bod yn hen athrofa i’r Cymry, ac iddi hi y gall llawer lle ddiolch
am ei henwogion. Yn yr adeg y cyfodwyd Dr. Davies a Dr. Morgan, Edward ac
Abraham Edmunds, yn nghyd â’r Parch. David James, yr oedd son am Ysgolion Sul y
lleoedd hyn, a hyny nid heb achos, fel y gwelir oddiwrth y ffrwyth a
gynyrchasant.
PENOD III.
EI ENEDIGAETH A’I FEBYD.
Yn y bwthyn y soniwyd am dano yn y benod gyntaf, ar 24ain o Hydref, 1836, y ganwyd
David James, neu David James Rees, fel y dylasai fod. Mae muriau yr hen dy fel
yr oeddynt driugain a phedwar ugain mlynedd yn ol; ond y mae ben wedi newid. Yn
lle tô gwellt gwisga dô llechau yn awr, yr hyn sydd wedi cyfnewid llawer ar ei
ymddangosiad henafol, a’i wneyd i edrych yn llawer mwy ieuanc. Gwell o lawer
fuasai genym ei weled yn ei hen ddiwyg, a’i benwisg (x18)
wellt
“Fod Natur o amgylch y bwthyn
Yn gwisgo prydferthwch diail.”
Dyma yr olygfa arddunol yr agorodd David James ei lygaid arni gyntaf, ac yn
ddiddadl
Y mae yn dra sicr fod gan olygfeydd natur ran fawr yn nadblygiad galluoedd
meddyliol - hyny yw, yn ffurf dadblygiad cyneddfau. Y creigiau ysgythrog,
daneddog y cymoedd a’r mynyddoedd mwyaf rhamantus - i ddadblygu yr elfen
farddonol neu i ddadblygu y bardd, fel y dywedir; lle yn llawn peirianau a
gweithfeydd i dynu allan y meddwl sydd â thuedd at beirianwaith. Os am dynu
allan yr athronydd, gosodwch y dyn yn ymyl y mor mawreddog, lle y mae deddfau a
galluoedd mawrion y greadigaeth yn dyfod i’r golwg; yr haul a’r planedau, natur
gweithrediadau deddfau a pherthynas meddyliau a’u gilydd, ydyw y pethau sydd yn
gydnaws a thueddfryd ei feddwl ef, a’r pethau mwyaf manteisiol i’w ddadblygiad.
Ond i ddadblygu y prydferth a’r tlws, gosodwch y dyn mewn lle tebyg i Laneurwg.
Ysmotyn hardd, yn llawn coed afalau a ffrwythau o bob math; y golygfeydd mwyaf
ysblenydd, (x19) a’r rhai hyny yn amrywio
bob yn ail fel yr edrychir i’r cyfeiriad yma a’r cyfeiriad arall. Mewn gair,
lle ydyw Llaneurwg ag y mae Natur i’w gweled yn ei gogoniant. Anmhosibl ydoedd
i’r golygfeydd yma beidio dylanwadu yn nerthol yn ffurf dadblygiad meddwl David
James, yr hwn oedd mor fyw i harddwch a phrydferthwch Natur drwy ei holl fywyd.
Cofus gan y rhai a’i clywodd mor dlws a phrydferth oedd ei syniadau. Byddai
amryw o honynt wedi eu gwisgo mewn dull barddonol, ac ereill yn ymylu ar yr
athronyddol; eto, nis gallesid dweyd ei fod na bardd nac athronydd, nac
ychwaith yn dduwinydd dwfndreiddiol yn ei bregethau, fel y gwel y darllenydd
oddiwrth y rhai sydd i fewn yn y gyfrol hon; ac eto yr oedd duwinyddiaeth iach
yn ei bregethau bob amser. Yn wir, yr oedd ei bregethau yn debyg iawn i
Laneurwg - yn llawn o dlysni a phrydferthwch - heb fod na barddonol,
athronyddol, na duwinyddol yn hollol, ond yn gyfuniad o’r naill a’r llall o
honynt. Lle ydyw Llaneurwg i ddadblygu gallu amrywiol, ac nid gallu yn rhedeg
oll i un cyfeiriad. Llaneurwg am roddi mantais i ddadblygu gallu rhwng y bardd
a’r athronydd a’r duwinydd. Gallu fel yma oedd eiddo Mr. James, a gofalodd Duw
am iddo gael ei eni mewn man ffafriol i’w ddadblygiad.
Ond er mor hardd ydyw cymydogaeth Llaneurwg, ac er mor ardderchog ac amrywiol
yw ei golygfeydd, fel y desgrifiwyd, buasai mor anwybyddus i Gymru ag unrhyw
gymydogaeth arall, oni bae am i’r anfarwol David James gael ei eni a’i fagu a
threulio ei oes yma. Yn rhinwedd y ffaith hon, y mae cymydogaeth Llaneurwg wedi
dyfod yn adnabyddus i Gymru drwyddi oll, a phob tref yn Lloegr lle y mae Cymry
Methodistaidd yn trigo. Magwyd glewion yn Llaneurwg o flaen David James, ond
nid oedd eu poblogrwydd yn gyfryw ag i allu dwyn enw eu lle genedigol uwchlaw
enwau cymydogaethau eraill. Bu enwogion yn byw yn Methlehem Judea, megys Dafydd
Frenin ac ereill; ond genedigaeth Iesu yn y preseb tufewn i furiau y ddinas
fechan hono sydd wedi ei chodi mor anwyl yn meddyliau cenhedloedd y ddaear, ac
wedi anfarwoli ei henw byth mwy yn mhlith holl ddinasoedd y byd. Felly am
Laneurwg. Mae hithau erbyn heddyw wedi dyfod i enwogrwydd mawr, yn enwedig yn
Nghyfundeb y Methodistiaid, am fod tywysog o bregethwr i Grist Iesu wedi dod
allan o honi. (x20) Diau, fel y cyfeiriwyd,
fod gan y lle y genir dyn ynddo ran fawr yn nadblygiad ei feddwl; oblegid
cadarnheir hyn gan ffeithiau yn barhaus. Y mae rhai o feirdd ac athronwyr mwyaf
y byd wedi cyfodi mewn lleoedd tebyg i’r rhai a nodwyd uchod. Ond eto,
Heblaw y golygfeydd arddunol y buom yn son am danynt, bu galluoedd cryfach yn
chwareu rhan yn nhyfiant ei feddwl, a’r cryfaf o’r rhai hyn oedd ei fam. Hi fu
yn canu emynau Williams, Pantycelyn, Ann Griffiths, ac ereill uwch ei gryd pan
yn faban gwan; ac nis gŵyr neb pa faint yw dylanwad mam ar blentyn pan mor
ieuanc a hyn. Gosodir hyn allan yn eglur yn y ddiareb hono, “Yr hon sydd yn
siglo y cryd sydd yn llywodraethu y byd;” yr hyn a olygir wrth y ddiareb yw,
fod cyfeiriad y byd yn cael ei ffurfio gan famau da a rhinweddol y byd. Cerddores
ardderchog oedd Elizabeth Rees, a gwnaeth ddefnydd da o hyny, mae’n debyg, wrth
fagu ei phlant, ac yn enwediggyda gwrthddrych y Gofiant hwn, yr hyu yn ddiddadl
sydd i gyfrif mewn rhan am ei fod mor hoff o gerddoriaeth ar hyd ei oes.
Wedi iddo ddyfod i ddechreu siarad, ni chollodd ei fam ddim amser cyn dechreu
dodrefnu ei feddwl tyner ag adnodau, penillion, â darnau o’r Hyfforddwr.
Gosodid ef i adrodd y rhai hyn o flaen dyeithriaid, y rhai a roisent
ganmoliaeth fawr iddo. Ymfalchiai yntau, ac awyddai am ddysgu rhagor; ac fel yr
awgrymwyd o’r blaen, pan yn bum’ mlwydd oed, nid oedd iaith ei fam yn ddigon
iddo, a dechreuodd ddysgu Saesneg. Gan fod ei fam yn medru yr iaith hono yn
dda, ni bu David James yn hir cyn dod i ddarllen Saesneg. (x21) Dywedai Dr. Samuel Johnson mai i’w fam yr
oedd ef yn priodoli y syniadau cyntaf a gafodd am nefoedd ac uffern. “Un
grefyddol iawn oedd fy mam,” meddai y gwr galluog; “ a chofus genyf pan yn
blentyn bach gyda hi yn y gwely un boreu, ei bod yn ymdrechu desgrifio i mi
fath le oedd y nefoedd – lle gogoneddus a hyfryd, ac yno y mae dynion da oll yn
cael myned; ond uffern sydd le ofnadwy, yn cael ei drigianu gan y diafol a’i
angylion; lle ydyw uffern yn llosgi o dân a brwmstan; ac i argraffu y
desgrifiad a roddodd o’r ddau le yn ddyfnach ar fy meddwl,” meddai Dr. Johnson,
“gwnaeth i mi adrodd yr oll wrth Thomas Jackson, bachgen oedd yn ein
gwasanaeth. Oddiar hyny hyd yn awr, meddaf yr un syniadau am y ddau le ag a fabwysiedais
am danynt y boreu hwnw; ac os yw fy syniadau yn gywir, mam bia’r clod.” Gellir
dweyd yr un modd am y gwr poblogaidd o Laneurwg. Ar ol cyrhaedd pump i chwe’
mlwydd oed, yr oedd wedi tynu sylw llawer fel plentyn eithriadol am ddysgu ac
adrodd, ac fel un yn meddu ar gof tu hwnt i’r cyffredin.. Yn yr adeg hono
cynaliai Bedyddwyr Llaneurwg eu Hysgol Sul yn y boreu, ac yr oedd ganddynt un
dyn ieuanc o athraw medrus, set y Parch. J. Rhys Morgan, D.D. (Lleurwg), sydd
yn weinidog gyda’r Bedyddwyr yn Llanelli, fel y cyfeiriasom yn y benod
flaenorol. Cymaint oedd awydd mam Mr. James am drysori y Beibl yn ei feddwl fel
y danfonasai ef a’i ddau frawd hynaf i’r ysgol at Lleurwg, yr athraw poblogaidd
a galluog, yn y boreu, ac i’w capel eu hun, sef y Methodistiaid, yn y prydnawn.
Cyn hir daeth Dafydd bach i gael edrycb arno fel prif ddarllenwr ac adroddwr yr
Ysgol, a dylid cofio fod Ysgol Sul Llaneurwg yn flodeuog iawn ar y pryd. Yr
oedd Daniel Roberts yno yn weinidog, ac Edward ac Abraham Edmunds yn ddynion
ieuainc llafurus ynddi; adroddid yr Hyfforddwr a’r Cyffes Ffydd yn
gyson yno, ac yn mhlith ei gyfoedion nid oedd neb yn rhagori ar David James. (x22)
PENOD IV.
YN MYNED I’R YSGOL DDYDDIOL A’l BRENTISIO YN GRYDD.
Yr oedd un o’r enw David James yn cadw ysgol yn Llaneurwg
ar hyn o bryd, dyn gwahanol i lawer o’r hen ysgolfeistri. Nid ei gymhwysderau
ef i’r swydd oedd ei fod wedi colli un goes, llygad, neu fraich mewn rhyfel neu
drwy anffawd. Yr adeg hono buasai aml un yn ymgymeryd â’r gwaith o gadw ysgol
wedi methu gwneyd yr un gorchwyl arall. Ni pherthynai David James i’r dosbarth
hwnw; cadwai ef ysgol nid am ei fod yn anghymwys i enill ei fywoliaeth mewn
unrhyw ffordd heblaw hyny, ond am ei fod yn meddu cymhwysder neillduol i’r
gwaith. Anhawdd fuasai cyfarfod â dyn mwy synwyrgall nag ef, ac yn ychwanegol
at hyny meddai wybodaeth dra helaeth o amryw ganghenau addysg. Gan hyny byddai
llawer o blant y pentref a’r gymydogaeth yn cael eu danfon ato, ac yn eu plith
un boreu, pan oddeutu saith i wyth mlwydd oed, wele David James Rees yn dyfod
yn llaw ei fam. Ychydig feddyliai ei fam na’r ysgolfeistr mai efe oedd i fod y
David James, Llaneurwg, un o brif bregethwyr uchel-wyliau y Methodistiaid. Na;
ni ddychymygodd ei fam, er cymaint ei golwg arno, ei bod yn arwain mab i’r ysgol
y boreu hwnw oedd i deithio o Gaergybi i Gaerdydd, ac hefyd holl drefydd Lloegr
lle y trigai Methodistiaid. Cyn hir dysgynodd llygad yr ysgolfeistr ar y
dysgybl ieuanc; gwelai fod rhywbeth eithriadol ynddo, oblegid mynai fod ar ben
y rhes yn ei ddosbarth braidd yn mhob peth; ac mewn amser cymharol fyr edrychid
arno fel prif ysgolhaig yr ysgol. Wedi hyny daeth Samuel James, pregethwr
gyda’r Methodistiaid, a brodor o Lanon, Sir Aberteifi, i gadw ysgol i Laneurwg.
Meddai Samuel James ar alluoedd i weled talent, yn nghyd â llawer o
gymhwysderau i dynu y dalent hono allan. Yr oedd yn ysgolor pur gyfiawn, yn
deall gramadeg a rhifyddiaeth yn dda, a meddai wybodaeth bur eang o’r iaith
Saesoneg. Tynodd David James ei sylw mewn ychydig ddyddiau, yn ol yr hanes, a
dechreuodd gymeryd dyddordeb mawr ynddo, oblegid credai fod dyfodol gwych o’i
flaen os cawsai chwareu teg i ddadblygu y galluoedd oedd ynddo. Proffwydai
bethau mawrion am dano, fe ddywedir, o’r adeg gyntaf y daeth i gyffyrddiad ag
ef. Ni fu ei broffwydoliaeth, ychwaith, yn ofer; ac yn mhen blynyddau teimlai
gryn falchder ei fod wedi rhagfynegu y fath bethau, ac (x23)
hefyd ei fod wedi cael yr anrhydedd o fod yn athraw i’r poblogaidd
“James Llaneurwg.” Ymddygodd ei hen athraw ato yn wahanol i lawer: nid oedd yn
anfoddlawn gweled ei ddysgybl yn dyfod i enwogrwydd; yn hytrach llawenhai
Samuel James yn ei lwyddiant, a gwnai bob peth yn ei allu i’w gynorthwyo i
ddringo yn uwch.
Pan gyrhaeddodd David James tua phedair-ar-ddeg i bymtheg oed efe oedd hero
yr ysgol mewn dysgu a chwareu. Dysgai bob peth a ddeuai yn agos ato, a chan fod
ei gof mor gryf ychydig o amser a fyddai yn gymeryd i fyned drwy ei wersi. Mewn
chwareu cydnabyddid ef yn mhlith y plant fel y blaenaf yn y gymydogaeth i redeg
gyrfa, chwareu pêl, a thaflu careg mewn sling; yr oedd wedi tyfu yn bur
dàl pan ond ieuanc iawn, fel mai anhawdd oedd cael neb i dd’od i fyny âg ef yn
y pethau hyn. Ond er cymaint ydoedd ei awydd am chwareu, nid oedd yr awydd hwnw
yn cael lladd ei awydd am ddysgu; yn hytrach yr awydd am ddysgu oedd yn graddol
ladd yr awydd i chwareu, a phan wedi cyrhaedd pymtheg oed yr oedd wedi dianc ar
bawb o’i gyfoedion yn yr ysgol. Fel Saul mab Cis, yr oedd o’i ysgwyddau yn
dalach na neb mewn gwybodaeth o’r gwahanol ganghenau a ddysgid gan Samuel
James.
Erbyn hyn yr oedd cerddoriaeth wedi cymeryd gafael anarferol ynddo, ac fel y
cawn weled yn y benod nesaf cyrhaeddodd wybodaeth eang o’r gangen hono. Penderfynai
feistroli egwyddorion cerddoriaeth os oedd modd. Ond yn nghanol ei awyddfryd am
ddysgu, a phan yn dechreu ymagor a dyfod i agwedd meddwl i dderbyn gwybodaeth i
fewn - pan oedd ei gyneddfau wedi dadblygu digon i fanteisio ar yr addysg a
gyfrenid yn yr ysgol - dyma David James, fel llawer o blant gweithwyr, yn
gorfod myned i enill ei fywioliaeth. O! drueni, onide? Gorfod gadael yr ysgol
pan oedd ei enaid yn llosgi am wybodaeth! Beth bynag, felly y bu. Yn awr,
cwestiwn ei dad a’i fam ydoedd, beth i wneyd o David; pa un ai ei adael i fyned
fel gwas fferm neu roddi crefft iddo? Arferai David James fynychu gweithdy y
crydd yn y pentref, lle y buasai llawer o ddadleu ar wahanol bynciau yn myned
yn y blaen; a chan yr awyddai am wybodaeth, diau i’r wedd yma ar gymdeithas yn
ngweithdy y crydd dueddu ei feddwl i ddymuno cael myned yno i ddysgu ei grefft.
Prentisiwyd ef gyda David Evans (yr hwn oedd yn byw yn ymyl ei dad) pan rhwng
pymtheg a (x24) dwy-ar-bymtheg oed, ac yn
ngoleuni amodau y brentisiaeth, gwelwn ar unwaith nad crydd oedd David James yn
meddwl bod. Dywedai Garfield pan yn fachgen yn tori
coed, “I shall be something better than a wood chopper;” felly dywedai
gwrthddrych ein sylwadau, mi goeliaf. “Mi fynaf wneyd rhywbeth gwell dros Fab
Duw ac i ddynion na gwneyd esgidiau.”
Yr amod y cyfeiriwyd ati yn y brentisiaeth ydoedd cael mis o wyliau yn yr haf.
I ba beth, tybed? Ai er mwyn cael myned i lan y môr neu i’r “ffynhonau,” fel y
bydd dynion yn gyffredin? O! nage, er yn sicr fod cymaint o eisieu hyny ar y
bachgen eiddil o Laneurwg a neb. Meddienid David James. erbyn hyn âg awydd
angherddol am lyfrau, ac ni welai un ffordd i’w cael ond drwy wneyd y defnydd
goreu o’r mis yma i enill arian; a phan ddaeth yr amser cymerodd prentis David
Evans y mis gwyliau ac aeth allan i fedi, er mwyn casglu ychydig arian i gael
llyfrau. Medelwr ardderchog oedd; ni chawsid neb i dd’od yn agos ato yn y
gymydogaeth. Mynai fod ar y blaen yn hyn fel yn yr ysgol. Cofus gan rai o hen
bobl Llaneurwg am dano pan tua deunaw oed yn trechu prif fedelwyr y lle, rhai
oedd eu clod wedi eu sefydlu fel meistriaid mewn trin y cryman. Ond waeth hyny
na pheidio, y crydd ieuanc o’r pentref oedd y blaenaf o ddigon.
Wedi darfod y mis o fedi caled a chael ei arian, aeth gydag awch i brynu
llyfrau; a dywedai Mr. Joseph Evans wrthym (mab David Evans, hen feistr Mr.
James) y buasai yn treulio ei oriau hamddenol yn Esboniadau James Hughes ac
Albert Barnes. Darllenai lawer hefyd ar Eiriadur Mr. Charles; “ac yr wyf yn
credu,” meddai Mr. Joseph Evans, “y gwyddai yr Hyfforddwr a’r Cyffes
Ffydd bron ar ei gof erbyn hyn.” Gall y darllenydd weled oddiwrth yr uchod
gyfeiriad meddwl Mr. James pan o bymtheg i ddeunaw mlwydd oed. Yr ydym bellach
wedi cael ar ddeall ei fod yn ddarllenwr mawr ac yn fedelwr nodedig. Pa fath
grydd ydoedd? Pan yn gofyn hyn i Mr. Joseph Evans (yr hwn oedd yn dysgu ei
grefft yr un adeg ag ef), dywedai ei fod yn medru. gwneyd esgid cystal a neb.
“O! crydd da iawn ydoedd,” meddai yn mhellach, “ond gellid adnabod wrth ei
weled uwch ben yr esgid nad crydd yr amcanai fod drwy ei fywyd; wrth sylwi
PENOD V.
EI YMRODDIAD I GERDDORIAETH.
Fel y cyfeiriwyd yn barod, yr oedd Mr. James yn dra awyddus i ddeall cerddoriaeth
cyn gadael yr ysgol. Clywid ei lais yn mhlith yr altos yn yr ysgol gân
a’r cyfarfodydd ereill gyda chysondeb. Byddai ei lais uwchlaw y lleisiau ereill
- llais dir, cryf, a chymesur - ac yn fuan iawn daeth yr oll o’i gyfoedion i
ddibynu
Yn fuan iawn daeth Mr. James i fedru darllen cerddoriaeth yn rhwydd a rhydd, a
chydnabyddid ef ar hyny o bryd fel y blaenaf yn y gymydogaeth yn y ganghen hon.
Myned yn ei flaen a bod yn orchfygwr oedd arwyddair ei fywyd; mynai fod yn
feistr ar y gwaith yr ymaflai ynddo, beth bynag fuasai yr anhawsderau. Cymaint
oedd ei awydd am fyned yn mlaen fel y teimlodd yn fuan nad oedd yr ysgol gân ac
arweinyddiaeth y capel yn rhoi digon o le iddo i goethi ei hun yn y gelfyddyd
gerddorol. Rhyw ddiwrnod gwelodd fod eisteddfod i’w chynal yn Maenllwyd, lle yn
ymyl Caerphili. Edrychid ar hon yn eisteddfod o gryn bwys, oblegid byddai corau
da, yn cael eu harwain gan ddynion galluog, yn dyfod iddi i gystadlu. Ehedodd y
syniad i feddwl arweinydd ieuanc Llaneurwg y buasai myned a chôr i gystadlu i
Maenllwyd yn rhoi cyfle nodedig iddo i arfer ei ddawn gerddorol. Cyn yr hwyr,
gwnaeth ei feddwl i fyny ar y mater, a dacw ef yn myned o dŷ i dŷ,
gan roddi camrau breision, i ymdrechu cael côr yn nghyd. Gosodai y peth i lawr
yn ei ddull mwynaidd a dengar, gan ddangos y fath fantais fyddai treio, beth
bynag, er mwyn tynu y bobl ieuainc allan i arfer eu lleisiau, ac felly yn y
blaen. Pur siomedig y dychwelai o’i ymchwiliad, am na chawsai nemawr yn
foddlawn i gydsynio â’i gais, a hyny am ddau reswm. Yn gyntaf, nid oedd digon o
ymddiried gan y bobl ynddo am ei fod mor ieuanc. Ofnent, er cymaint ydoedd ei
gymhwysderau fel arweinydd, mai ffolineb fuasai myned gydag ef i eisteddfod i
gystadlu â hen arweinwyr galluog, corau y rhai oeddynt wedi bod yn
fuddugoliaethus lawer tro. “Na, na,” meddai ambell i hen frawd a hen chwaer
wrtho, “paid a bod mor ddwl, Dafydd bach; byddai yr un man i ti geisio symud y
Ar ol bod yn ymarfer am rai wythnosau, daeth dydd yr Eisteddfod, ac wele David
James gyda’r wawr yn galw ei wŷr yn nghyd i gychwyn tua’r frwydr. Yn ei
amser daeth adeg y corau i. gystadlu, ac wele yr arweinydd ieuanc o Lanenrwg yn
esgyn i’r llwyfan heb ond ychydig o arwydd ofn a chryndod arno. Gosododd ei gôr
yn ei le mewn modd destlus a boneddigaidd. Yr oedd y boneddwr a’r destlus ynddo
yn llawn yr adeg hono, ac mewn gwirionedd ni bu un amser yn amddifad o hyn - born
gentleman ydoedd David James. Aeth drwy y dadganiad o’r dernyn yn rhagorol
- mor rhagorol nes y synodd pawb oedd yn bresenol; a phan ddaeth y
feirniadaeth, er fod amryw gorau yn cystadlu, côr y bachgen un-ar-bymtheg oed o
Laneurwg oedd un o’r ddau oreu; ac oni bae iddo golli ychydig mewn un rhan o’r
darn, buasai, yn ol y feirniadaeth, wedi canu yn berflfith a chipio y wobr oll.
Ond yr oedd y dadganiad mor dda, er colli mewn un man, fel y cafodd haner y
wobr y (x28) tro cyntaf iddo ef a’i gôr
gystadlu, a hyny pan oedd corau gwych yn cymeryd rhan yn y gystadleuaeth.
Rhoddodd Mr. Cosslett, y beirniad, ganmoliaeth uchel iawn iddo, a dywedai os y
dalidi ati y deuai yn un o brif arweinwyr y wlad. Peth lled eithriadol yw
gweled côr yn cael ei arwain mewn eisteddfod gan lanc mor ieuanc ag oedd Mr.
James y pryd hwn, ac yn enwedig ei weled yn myned â haner y wobr ar
y prif ddarn. Felly y bu yn hanes gwrthddrych ein sylwadau yn Maenllwyd,
beth bynag, yr hyn sydd ar unwaith yn profi fod ei dalentau cerddorol yn llawer
tuhwnt i’r cyffredin.
Ar ol y fuddugoliaeth hon llanwyd ef nid ag hunanoldeb balch, ond ag awydd
angherddol i gyrhaedd gwybodaeth eangach o egwyddorion cerddoriaeth. Dyma
ddylanwad llwyddiant yn wastad ar ddynion gwir fawr - eu hysbrydoli i geisio
ymberffeithio a chymhwyso eu hunain i wasanaeth uwch yn y byd. Y cwestiwn yn
awr ydoedd pa fodd y gallasai wella ei hun yn y cyfeiriad yma, oblegid yr oedd
wedi hen ddianc ar gerddorion Llaneurwg. Yn mhen ychydig ddyddiau symudwyd yr
anhawsder hwn eto o’i ffordd. Glywodd fod Mr. Rosser Beynon, cerddor medrus
oedd yn byw yn Merthyr Tydfil, yn mynychu Caerdydd unwaith bob wythnos i roddi
gwersi i luaws mawr o ddysgyblion. Gan y cydnabyddid Mr. Beynon fel un o brif
athrawon cerddorol y Deheudir y pryd hwnw, tyrai rhai awyddus am ddysgu
cerddoriaeth ato o bob cyfeiriad. Nid llawer o ddyddiau ar ol buddugoliaeth
Maenllwyd y bu David James cyn gwneyd ei ffordd yn rhydd i fyned i gyfarfod â
Mr. Beynon i Gaerdydd. Er fod ganddo bedair milldir o ffordd i gerdded, äi gyda
chysondeb am fisoedd ar bob tywydd i’w gyfarfod; ac yn ol tystiolaeth yr
athraw, ni fu yn mhlith ei ddysgyblion neb mwy gobeithiol na bachgen Llaneurwg.
Yfai wybodaeth i fewn, ac eithriad oedd fod camsyniad yn y wers a gawsai i’w
gweithio gartref. Diau pe bae yn dal ati y buasai yn dyfod yn un o gerddorion
dysgleiriaf Cymru. Yr oedd ganddo lais ardderchog o ran ansawdd - llais odiaeth
o lawn a swynol, digon o gydymdeimlad a cherddoriaetih, a phenderfyniad i
feistroli ei hegwyddorion.
Ond er cymaint ei gymhwysderau at gerddoriaeth, gorweddai ynddo gymhwysderau at
waith uwch a gwasanaeth gwerthfawrocach i Fab Duw hyd yn nod na chaniadaeth y
cysegr, ac y mae yn bur debyg i’r ymwneyd yma â cherddoriaeth fod yn foddion
i’w ddwyn i ymwybyddiaeth o’r galluoedd (x29) defnyddiol
oedd ynddo at y gwasanaeth hwnw. Ceir fod amryw o bregethwyr hyawdl a
phoblogaidd ein gwlad yn neillduol hoff o gerddoriaeth a barddoniaeth pan yn
ieuanc: mae y serch at y pethau hyn fel rhyw risiau i’w dwyn i adnabyddiaeth o
alluoedd uchaf eu natur, ac yn gynorthwy iddynt i adlewyrchu ar y cymhellion
mewnol sydd ynddynt at waith mawr eu bywyd, ac i ufuddhau i’r cyfryw
gymhellion. Fel yma y bu yn hanes David James. Nid arweinydd canu oedd efe i
fod, ond pregethwr; a buan iawn yr aeth yr awydd am bregethu yn gryfach na’r
awydd am ganu. Rhaid oedd i’r cyntaf gynyddu ac i’r olaf leihau. Parhaodd yn
neillduol o hoff o gerddoriaeth ar hyd ei oes, ond gorfod i’r awydd a’r serch
tuag ati fod yn ail i bregethu. Wedi iddo adnabod pa rai oedd ei alluoedd a’i
gymhwysderau penaf, gwrteithio y rhai hyny fu ei waith ar hyd y blynyddoedd.
PENOD VI.
EI DDYFODIAD AT GREFYDD.
Nid oes sicrwydd beth ydoedd oedran Mr. James pan y derbyniwyd ef yn gyflawn
aelod, oblegid yr oedd wedi ei fagu yn y seiat. Tuedda y rhai hyny sydd yn
cofio yr adeg yn dda i gredu ei fod tuag un-ar-bymtheg oed. Aeth i’r gyfeillach
y noson gyntaf gyda Mr. Philip Jones, Penypil, amaethwr cyfrifol heb fod yn
mhell o bentref Llaneurwg, a’r hwn sydd yn flaenor parchus gyda’r Methodistiaid
yn y lle yn bresenol. Iddo ef yr ydym yn ddyledus am lawer o’r hanes sydd yn y
tudaleuau hyn. Yn ol ei dystiolaeth ef ni fu unrhyw droedigaeth amlwg yn Mr.
James pan ddaeth at grefydd; “Oblegid,” meddai Mr. Jones, “yn mha beth yr oedd
yn myn’d i droi? Yr oedd yn bob peth a ellid ddymuno cyn
hyny. Byddai yn mhob cyfarfod; efe oedd yn arwain y canu; yn yr Ysgol Sul efe
oedd y blaenaf; ac mewn adrodd pwnc (x30) byddai
yn wastad yn ddiguro. “Bachgen difai,” ychwanegai, “oedd James, heb un ysmotyn
ar ei gymeriad cyn dyfod yn grefyddol, a chadwodd felly hyd y diwedd. Gan hyny,
nid oedd ei ddyfodiad i’r seiat yn ddim ond canlyniad naturiol i’w ymarweddiad
er yn blentyn.”
Wedi cael ei dderbyn yn gyflawn aelod, ni fu ond ychydig iawn cyn ymgymeryd â
holl waith cyhoeddus crefydd. Tynodd sylw neillduol yn fuan iawn drwy ei
weddïau. Yr oedd rhyw newydd-deb eithriadol yn ei ffurf o ofyn am faddeuant
wrth agor ei weddi, a phan y dadleuai dros achubiaeth pechaduriaid yr oedd yn
anorchfygol. Ni fuasai yn terfynu un amser heb ofyn yn daer am achubiaeth ei
dad, yr hwn nad oedd yn grefyddol (fel y cyfeiriwyd o’r blaen) am rai blynyddau
wedi i Mr. James ddechreu pregethu. Yr oedd ei ddull o ymwneyd â Duw mwn [sic] gweddi yn gyfryw nes peri i’r bobl gredu ei
fod ef a’r Arglwydd yn siarad wyneb yn wyneb; ac nid oedd neb yn amheu
bodolaeth byd ysbrydol pan fyddai David James ar ei ddeulin, oblegid
sylweddolent ei bresenoldeb mor berffaith.
Un nos Sabboth, tua’r adeg y dechreuodd Abraham Edmunds a David James bregethu,
daeth yr hen frawd parchus William Thomas, o Gaerdydd, i Laneurwg i bregethu, a
gosodwyd y ddau ddyn ieuanc i ddechreu y cyfarfod o’i flaen. Gafodd Mr. Edmunds
afael neillduol wrth yr Orsedd, a theimlid awelon Calfaria yn chwythu yn
esmwyth ar y cyfarfod. Dilynwyd ef gan David James, a chododd yr hwyl at
folianu; gwaeddid “Amen” a “Diolch Iddo byth” dros yr holl le. Erbyn i’r hen frawd
ddechreu pregethu
Ond nid wrth weddï’o yn unig yr oedd David James yn tynu sylw. Mae llawer yn
weddïwyr da a doniol, a gellir dyweyd nad oes eu bath ar eu gliniau; ond
gwyliwch graffu (x31) arnynt ar eu traed,
oblegid nid yr un dynion ydynt. Yr un ydoedd Mr. James yn y ddau le - yr un ar
y Sabboth ac ar hyd yr wythnos, yn y capel ac yn y gweithdy, ar ei ddeulin ac
ar ei draed. Gan hyny, tynodd llawnder neu gymesuredd ei gymeriad sylw
cyffredinol ato fel un o’r bechgyn mwyaf gweddaidd a boneddigaidd yn y
gymydogaeth. Tyfodd felly yn raddol, heb, fel y dywedwyd, un cyfnewidiad amlwg
o gwbl.
Nid mellt a tharanau Sinai fu yr oruchwyliaeth gan Dduw i’w achub, oblegid yr
oedd yn ddiamheuol wedi ei gyfnewid er yn blentyn, a thyfodd yn Gristion
talgryf heb allu cyfeirio at unrhyw adeg pan y cafodd droedigaeth. Mewn
Cyfarfod Misol unwaith, pan oedd y gweinidogion yn dal yn gryf y dylasai pob dyn
allu cyfeirio at ryw gyfnewidiad amlwg yn ei fywyd fel prawf ei fod wedi ei
achub, gofynwyd i’r ffraethbert Griffith Jones, Tregarth, ddyweyd gair. “Wel,”
ebe fe, “crydd oedd fy nhad, a bu llawer o brentisiaid yn dysgu y grefft gydag
ef; gwyddai y rhai hyny y dydd, a braidd yr awr, y dechreuasant ar eu
prentisiaeth. Crydd hefyd ydw inau, ond
Cyflym iawn oedd dadblygiad David James yn mhob cyfeiriad. Fel y dangoswyd o’r
blaen, dysgai felly yn yr Ysgolion Sul a dyddiol; dysgodd hefyd ei grefft mewn
byr amser, a chyfrif ei fod mor hoff o ddarllen; gyda’r canu eto daw yr un
ffaith i’r golwg ynddo. Rheda yr un nodwedd i fewn i wedd grefyddol ei fywyd,
ac yn mhen o ddeunaw mis i ddwy flynedd wedi ei dderbyn yn aelod cyflawn yr
oedd wedi dadblygu i gryn addfedrwydd yn mhob cylch. Yn ei weddïau yr oedd
rhywbeth mwy na dawn a geiriau coeth a brawddegau destlus; felly y gellir
dyweyd am ei gynghorion yn y gyfeillach a’i atebion yn yr Ysgol Sul; a’r
rhywbeth hwnw ydoedd y bywyd ysbrydol yn gweithio ei hun allan drwy bob meddwl,
teimlad, (x32) ac ysgogiad. Canlyniad y
dadblygiad cyflawn, cyflym yma ar eglwys Llaneurwg fu ei llwyr argyhoeddi nad
oedd ond un lle yn gymhwys i’r bachgen gobeithiol hwn; a darfu i’w cymhellion
hwy a’r Ysbryd Glan ei berswadio ar fyr i fyned i’w le ei hun, fel y cawn weled
yn y benod nesaf.
PENOD VII.
YN CYCHWYN PREGETHU.
Fel y crybwyllwyd yn y benod o’r blaen, gweithiodd gweddïau hynod David James,
a’i lafur gyda phobpeth perthynol i’r achos, argyhoeddiad mor ddwfn yn
meddyliau pobl Llaneurwg fel na welent yr un man yn gymhwys iddo ond y pwlpud,
Dechreuodd y naill a’r llall ei anog i bregethu, ac yn eu plith y Parch. Daniel
Roberts, y gweinidog oedd yn byw yn y lle. Tueddu i fod yn ofnus ydoedd ar y
cychwyn, er fod yr holl gymhellion a gawsai yn berffaith gydnaws â chymhellion
ei fynwes ei hun. Cyfodai mynyddoedd o anhawsderau o’i flaen o lawer cyfeiriad.
Ofnai nad oedd wedi ei alw i’r gwaith, ac mai twyll ydoedd ei awyddfryd am
siarad dros Grist. Gwelai anhawsder mawr arall yn ei ffordd, yr hwn nad oedd
ganddo ronyn o obaith i’w orchfygu, sef diffyg addysg. Erbyn hyn rhoddid lle
mawr i addysg y rhai fuasai yn myned i’r weinidogaeth, ac mewn trefn i gael yr
addysg ofynol rhaid oedd cael arian. Beth oedd i’w wneyd, ynte? Bachgen tlawd
ydoedd David James, ac heb ddyfod i enill dim wrth ei grefft eto; gan hyny,
edrychai yn dywyll anobeithiol
Wedi myned dros ei bregeth o flaen ei gyfaill, traddododd hi un o’r nosweithiau
cyntaf ar ol hyny yn y capel. Cafodd pawb eu llwyr foddloni; ac os oeddynt yn
ei berswadio i bregethu cyn hyny, mwy o lawer felly yn awr. Ni thalai iddo sôn
am beidio myned yn ei flaen, oblegid yr oedd yr eglwys oll yn daer am iddo ddal
ati. Traddododd ei ail bregeth (yr hon am y rheswm hyn a gynwysir yn y gyfrol)
yn Nghasbach, oddiar y geiriau yn Ephesiaid iii. 8, “I mi, y llai na’r lleiaf
o’r holl saint, y rhoddwyd y gras hwn, i efengylu yn mysg y cenhedloedd
anchwiliadwy olud Crist.” Cafodd oedfa ragorol, a theimlai pobl Casbach, yn
ogystal a Llaneurwg, mai yn y pwlpud yr oedd ei le. Wedi iddo orphen yr oedfa,
dywedodd hen flaenor wrtho, a adnabyddid wrth yr enw Shon French –
“Gwnewch eich goreu, machgen i, i wneyd esgidiau a gwneyd pregethau.”
“Mi wnaf fy ngoreu i wneyd pregethau, beth bynag,” oedd atebiad Mr. James.
Siglodd Shon French ei ben (x34) mewn
anghymeradwyaeth, oblegid ofnai fod y gŵr ieuane yn dechreu porthi
balchder a hunanoldeb cyn ei fod yn fis oed fel pregethwr. Syniad Shon oedd,
fel y gwelir oddiwrth ei gynghor, y dylasai y bachgen o Laneurwg osod gwneyd
esgidiau yn amcan penaf a gwneyd pregethau yn ail; ond syniad David James
ydoedd, a’r syniad iawn hefyd, mai gwneyd pregethau oedd i fod yn amcan penaf
ei fywyd, a gwneyd esgidiau yn is-wasanaethgar i enill bwyd i’r pregethwr.
“Beth yw dy waith di pan gartref, ‘y machgen i?”
Atebodd yntau, dan grynu ac ofni,
“Golier wyf fi, syr, wrth fy ngwaith.”
“Wel, mi ro’i gynghor i ti, gan obeithio y gwnai wrandaw arno,” ebe y
cwestiynwr, “a hwnw yw - paid a gwerthu dy fandrel a’r rhan arall o’r tools sydd
genyt am flwyddyn o leiaf, rhag ofn y bydd arnat eu heisieu.”
Un tra chraffus i weled cymhwysderau mewn dyn ieuanc ydoedd yr hen frawd yma, a
gwir ddywedodd y tro hwn, o herwydd gorfu i wrthddrych ei gynghor ddychwelyd at
ei fandrel cyn pen haner blwyddyn; a thrwy offerynoliaeth y mandrel yr enilla
ei fara o hyny hyd yn awr. Tybed mai dyna ydoedd syniad blaenor parchus Casbach
am David James. Os mai, gwnaeth gamsyniad truenus.
Wedi iddo fyned ar brawf drwy y dosbarth, a hyny gyda chymeradwyaeth y
mwyafrif, dygwyd ei achos i’r Cyfarfod Misol er mwyn cadarnhau barn y dosbarth
a dewis cenhadau i’w arholi yn ei wybodaeth gyffredinol o’r Beibl, ac hefyd ei
ddirnadaeth am bynciau sylfaenol crefydd. Penodwyd y diweddar Barch. David
Edwards, Casnewydd, i gyflawni y gorchwyl hwn. Daeth y noson apwyntiedig i
David James fyned drwy ei arholiad. Dechreuodd Mr. Edwards ofyn cwestiynau ar y
Bod o Dduw - cwestiynau anarferol o galed; a chymaint y daliodd ar y rhai hyn,
gan holi a chroesholi, nes i Mr. James bron colli ei dymer. Wedi dal yn hir a
manwl ar y Bod o Dduw, aeth Mr. Edwards yn mlaen i ofyn pethau hawddach, ac erbyn
hyn yr oedd yr atebwr ac yntau yn dechrau deall eu gilydd. Wedi cyrhaedd y
terfyn, cafodd yr holwr foddhad neillduol yn yr atebion ar y cyfan, a dadganai (x35) hyny yn gryf ger bron yr eglwys ar y diwedd.
Gymerwyd pleidlais rhai oedd yn bresenol, a chafwyd hwy yn unfrydol dros iddo
fyned yn ei flaen. Cydunai Mr. Edwards yn hollol â hwy, ac yn y Cyfarfod Misol
dilynol rhoddodd adroddiad ffafriol iawn, gan ychwanegu ei fod yn hollol
argyhoeddedig fod David James yn fachgen tra gobeithiol. Wedi clywed yr
adroddiad, rhoddodd y Gyfarfod Misol ryddid calonog iddo i fyned yn ei flaen i
bregethu.
Daeth ar unwaith yn bregethwr cymeradwy. Ni bu ond tua chwech mis cyn bod
eglwysi y cylch yn danfon am dano; a pha le bynag yr ai, byddai yn sicr o adael
argraff dda ar ei ol. Pan ddaeth cymaint o alw
“Nid wyf yn cofio ei weled,” meddai, “yn defnyddio gwialen un amser, oblegid yr
oedd edrychiad o’i eiddo yn ddigon i beri i ni oll fod yn dawel.”
Tua’r adeg yma dechreuodd ei boblogrwydd gynyddu yn gyflym, a daeth galwadau am
dano i eglwysi o bwys yn y Sir a thuallan iddi, ac yn fuan iawn daeth yn
bregethwr cyfarfodydd (x36) mawrion. O
ganlyniad rhaid oedd gwneyd un o ddau beth yn awr - naill ai rhoddi i fyny yr
ysgol neu wrthod y galwadau mynych a. gawsai i fyned i leoedd nad oedd bosibl
dychwelyd o honynt erbyn boreu Llun; oblegid pan yn pregethu y Sul a’r Llun
byddai yn hwyr prydnawn dydd Mawrth
nerthol, a chyda’r fath ofal am ei frawddegau a chywirdeb gramadegol ei iaith.
Fel y cyfeiriwyd yn barod, yr oedd wedi dysgu y Cyffes Ffydd ac Hyfforddiwr
Mr. Charles pan yn ieuanc iawn, ac wedi ymgyfarwyddo llawer ag esboniadau James
Hughes a Barnes pan ar ei brentisiaeth. Dadleuid llawer yn ngweithdy y crydd ar
adnodau a phynciau, a’r safon i benderfynu pob dadl oedd Barnes, James Hughes,
neu Thomas Boston ar Bedwar Cyflwr Dyn. Yn fuan wedi i Mr. James
ddechreu pregethu, cafodd ryddid i wneyd defnydd o lyfrgell boneddwr oedd yn
byw yn Llaneurwg o’r enw Mr. Long. Gwnaed y llyfrgell hon i fyny o amryw o’r
llyfrau goreu yn y ddwy iaith; megys Geiriadur Mr. Charles, Charnock ar Y
Priodoleddau Dwyfol, Cyfatebiaeth Butler, Dr. Owen, Thomas Goodwin, Taith
y Pererin, Gurnal ar Y Cristion yn ei Gyflawn Arfogaeth, yn nghyd a
nifer mawr o lyfrau da ereill. Cymerai Daniel Roberts, y gweinidog, ddyddordeb
mawr ynddo, a’r un modd Samuel James, ei hen ysgolfeistr, fel yr oedd pob llyfr
o’u heiddo hwythau at ei wasanaeth. Gwnaeth yntau ddefnydd da o’r oll, a
chyfoethogodd ei feddwl â gwybodaeth a fu o’r buddioldeb mwyaf iddo ar hyd ei
oes. (x37)
PENOD VIII.
CYNYDD EITHRIADOI. EI BOBLOGRWYDD.
Wedi gadael yr ysgol, a chael ei holl
amser iddo ei hun, a’i gysegru at wasanaeth pregethu, hawdd dychymygu ei fod yn
ymroddi o ddifrif at y gwaith yr ymhyfrydai ei enaid ynddo. Darllenai y pethau
goreu y deuai o hyd iddynt, ac ymdrechai droi yr oll yn eiddo iddo ei hun ac yn
is-wasanaethgar i’r Efengyl. Tua’r adeg hon daeth i gyffyrddiad â Thomas Rees,
Cendl, gweinidog gyda’r Annibynwyr, sef Dr. Rees, Aberfcawe, wedi hyny. Efe
ydoedd cyfieithydd Esboniad Barnes i’r Gymraeg; a chan fod Mr. James wedi
darllen llawer ar Barnes, a derbyn cynorthwy mawr o hono, diau ei fod yn awyddu
am gael ffurfio cyfeillgarwch â’r cyfieithydd mewn trefn i ddiwyllio ei hun yn
mhob modd oedd yn bosibl. Cafodd gyfleusdra i ddyfod i adnabyddiaeth o Mr.
Rees, ac aethant ar fyr o dro yn gyfeillion mynwesol iawn. Credai Dr. Rees fod
dyfodol gwych o flaen Mr. James fel pregethwr; ac mewn trefn i ddangos ei fod
yn dymuno ei lwydd, dywedodd wrtho fod pob llyfr o’i eiddo at ei wasanaeth.
Rhoddodd gyfarwyddyd iddo hefyd gyda golwg ar y gweithiau goreu i’w darllen, yr
hyn oedd o werth mawr i ddyn ieuanc. Mabwysiadodd yntau y syniadau uchaf a
pharchusaf am Dr. Rees, a theimlai yn anwyl ato ar hyd ei oes am y cynorthwy
mawr gafodd ganddo, ac nid llai oedd edmygedd Dr. Rees o hono ef.
Yn fuan iawn wedi hyn dechreuodd ei boblogrwydd gynyddu gyda chyflymdra
eithriadol. Gelwid y dyn ieuanc o Laneurwg gan eglwysi pwysig i’w prif wyliau;
efe fyddai ffafrddyn cyfarfodydd y Nadolig, y Pasc, a’r Sulgwyn. Tyfodd nid yn
unig yn fwy na Llaneurwg a’r cymydogaethau cylchynol, ond aeth y Sir yn rhy
fychan iddo; ac yn fuan aeth yn fwy na Chymru, a mynych y gwelid ef yn
nghapelau Llundain, Lerpwl, a Manceinion.
Ond cyn myned yn mlaen yn mhellach yn y cyfeiriad hwn, rhaid i ni droi am ychydig
i sylwi ar ddau beth cysylltiedig â’r cyfnod hwn. Wrth weled cynydd mawr ei
boblogrwydd, a’r dyfodol dysglaer ymddangosai fod yn ei aros, teimlai pobl oreu
a mwyaf craffus Sir Fynwy mai trueni - a cham ag ef hefyd - fuasai iddo beidio
myned i’r Coleg, mewn trefn i wrteithio cymaint ag oedd yn bosibl ar y talentau
gwerthfawr (x38) oedd yoddo i’r
weinidogaeth. Cymhellai personau unigol ef i feddwl am hyny, ac ymbarotoi ar
gyter myned i Athrofa. Trefecca. O’r diwedd, danfonodd Cyfarfod Misol Mynwy
gais pendant ato i’r perwyl hwnw, gan ddymuno yn daer
Er mwyn rhoddi syniad i’r darllenydd am y poblogrwydd eithriadol a gyrhaeddodd,
gosodwn y ddwy engraifft ganlynol i lawr - un yn y flwyddyn 1860 (pan nad oedd
ond 24ain oed), a’r llall yn 1861. Yn 1860, gwasanaethai mewn cyfarfod pregethu
yn Dowlais; ac yn un o’r oedfaon pregethai oddiar 1 Cor. ii. 9, “Eithr fel y
mae yn ysgrifenedig, ni welodd llygad, ac ni chlywodd clust,” &c. Yr oedd
yn bresenol yn yr oedfa un o weinidogion blaenaf Sir Forganwg heddyw. Dyn
ieuanc heb ddechreu pregethu ydoedd yr adeg hono. Mor anorchfygol oedd y
dylanwad fel y cododd y gynulleidfa braidd oll ar eu traed, ac o flaen y pwlpud
safai y dyn ieuanc uchod yn gwaeddi allan “Amen!” ac yn wylo yn ddilywodraeth.
Yr oedd yr hwn a adroddai yr hanes yma wrthym yn y capel hefyd, yn. fachgen tua
deng mlwydd oed; a chymaint oedd yr ofn gafodd wrth weled y fath gynhwrf fel y
dymunai gael lle i redeg allan. Mae yntau yn weinidog erbyn hyn, a thystia, er
cymaint o bregethu y mae wedi glywed wedi hyny, nad ydyw yn cofio y fath olygfa
mewn oedfa a’r tro hwnw. Darluniai Mr. James mor fyw ogoniant y pethau mawrion
y mae y duwiol yn brofiadol o honynt, ac hefyd odidowgrwydd yr hyn sydd yn ei
aros tudraw i angeu a’r bedd, nes peri i’r gynulleidfa anferth oedd yn bresenol
lwyr anghofio y ddaear, fel Pedr gynt ar y mynydd.
Yn y flwyddyn 1861 siomwyd pobl Casbach yn un o’r brodyr oedd i wasanaethu yn
eu cyfarfod blynyddol. Nid oeddynt wedi cael manteision lawer i wrandaw Mr.
James wedi iddo orphen pregethu ar brawf; ond yr oedd ei boblogrwydd mawr mewn
manau ereill yn hysbys iddynt, a darfu iddynt geisio ganddo lanw lle y brawd
oedd wedi eu siomi, gyda’r diweddar Dr. Harris Jones, Athraw Trefecca. Yn yr (x40) oedfa ddau o’r gloch ddydd Sul, cododd David
James o flaen y Dr. parchedig, a rhoddodd y penill hwnw allan mewn modd mor
effeithiol nes tynu dagrau o lygaid amryw -
.....................Pa Dduw yn mhlith y duwiau
.............................Sydd debyg i’n Duw ni?
.....................Mae’n. hoffi maddeu’n beiau,
.............................Mae’n hoffi gwrandaw’n cri.
Yna cododd ei destyn yn Deut. iii. 24, “Oblegid pa Dduw sydd yn y nefoedd, neu
ar y ddaear, yr hwn a weithreda yn ol dy weithredoedd a’th nerthoedd di?”
Gyrodd bawb i syndod wrth ei wrandaw yn darlunio Duw yn ei weithredoedd yn y
greadigaeth a rhagluniaeth, a dechreuodd y tân dwyfol ddysgyn ar y gynulleidfa,
fel pan ddaeth at Dduw fel maddeuwr anwiredd a phechod yr oedd y dylanwad yn
anorchfygol. Methodd rhai o’r hen frodyr a dal heb waeddi, “Diolch iddo!” Mor
llwyr yr oedd wedi cael gafael ar y gynulleidfa fel y teimlai Dr. Jones gryn
anhawsder i bregethu ar ei ol; a dywedai ar ddiwedd yr oedfa fod David James yn
sicr o fod yn un o’r rhai mwyaf gobeithiol feddai Cymru. “Mae wedi cael gafael
ar y ffordd fyraf at galonau cynulleidfa,” meddai y Dr., “ac os ceidw yn mlaen,
daw yn un o’r pregethwyr mwyaf poblogaidd.” Gallem ychwanegu nifer luosog o
engreifftiau cyffelyb yn ei hanes yn yr adeg hon, ond caiff y ddwy uchod
wasanaethu fel esiamplau o’i boblogrwydd pan rhwng pedair a phump-ar-hugain
oed. Parhau i fyned rhagddo a wnai yn gyson, a phan ordeiniwyd ef yn 1866 yn
Nghymdeithasfa Maesteg, er nad oedd y pryd hwnw ond 30ain oed, diau ei fod yn
un o bregethwyr blaenaf y Deheudir. Ordeiniwyd amryw o frodyr gydag ef yn y
Gymdeithasfa hon sydd wedi cyrhaedd cryn boblogrwydd - megys y diweddar Barch.
J. Wyndham Lewis, Gaerfyrddin; W. Mydrim Jones, Llanelli; a David Jones, M.A.,
Brynsadler. (x41)
PENOD IX.
YN ORCHFYGWR ANHAWSDERAU.
UNn o nodweddion mwyaf amlwg Mr. James ydoedd ei benderfyniad i orchfygu yr
anhawsderau hyny oeddynt ar ei ffordd yn nglyn â’i fywyd cyhoeddus. Yn gyntaf,
anfantais fawr - yn ymddangosiadol, beth bynag - ydoedd ei amgylchiadau bydol.
Fel y cyfeiriwyd yn y benod gyntaf, gweithiwr cyffredin oedd ei dad, ac wedi
codi teulu lluosog; gan hyny,
Wrth ddarllen tudalenau hanesyddiaeth, cawn fod ereill heblaw Mr. James wedi
cerdded ar hyd yr un llwybr i boblogrwydd. Diau na fuasai Wordsworth, yr hwn a
gydnabyddir fel cychwynydd cyfnod newydd mewn barddoniaeth athronyddol, wedi
dadblygu ei alluoedd i’r fath raddau oni bae fod yn rhaid iddo (yn enwedig yn mlynyddoedd
cyntaf ei fywyd) weithio neu newynu. Trodd ei lyfrau cyntaf yn fethiant hollol,
am fod y wlad yn amddifad o chwaeth at ei farddoniaeth aruchel; ond er hyny,
dal ati a wnaeth; ymwrolodd yn erbyn y methiant mwyaf digalon. Both fu y
canlyniad? Cyn diwedd ei oes cyrhaeddodd i fod yn fardd brenhinol (poet
laureate) a rhestrir ei gyfansoddiadau gyda phrif weithiau barddonol y byd.
Gellir dyweyd yr un modd am Coleridge. Ysgrifenodd yntau rai o’i bethau goreu
pan mewn angen am ychydig arian er cadw corff ac enaid wrth eu gilydd. Yn
ddiddadl, y mae y byd ar ei enill fod dynion fel yma wedi eu gosod mewn
amgylchiadau o’r natur hyn, .oblegid dyna i (x43) raddau
helaeth iawn sydd wedi bod yn foddion i dynu allan a dadblygu eu hathrylith
ddysglaer.
Pell ydym o ddyweyd nad oedd elfenau pregethwr poblogaidd iawn yn
gorwedd yn gynhenid yn Mr. James, Llaneurwg; ond beiddiwn ddyweyd na fuasai
wedi cyrhaedd mor uchel ar wahan i’r amgylchiadau a nodwyd. Dywedai wrth
gyfaill ei fod yn cerdded o Laneurwg i Gaerdydd ar brydnawn Sadwrn mewn
penbleth gyda golwg ar adael ei waith - pa un ai gadael y grefft ai ymroddi i
bregethu oedd oreu iddo. Methai yn lân a gweled goleuni clir ar y mater; ond yn
sydyn fflachiodd y penill hwnw i’w feddwl-
.................... “Rhagluniaeth fawr y Nef o’m plaid
.............................Ei holl olwynion try;
.....................Agora’r môr pe byddai raid -
.............................Mae’r afael sicraf fry.”
Bu y penill yn foddion i dori y ddadl ar unwaith. Gadawodd ei alwedigaeth yr
wythnos ganlynol, ac ni bu angen am iddo ddychwelyd.
Ond yr oedd ganddo anhawsder mawr arall, un llawer mwy sylweddol na’r cyntaf, a
rhaid ydoedd cael gwron o’r iawn ryw i orchfygu hwn. Er yn fachgen nid oedd ei
gyfansoddiad ond gwanaidd. Pan o ddeunaw i ugain oed, ac am flynyddoedd wedi
hyny, ni welai neb lawer o arwyddion afiechyd ynddo, mae yn wir; er hyny, yr
oedd yn ddyoddefydd parhaus oddi wrth anhwylderau corfforol oedd yn ei raddol
wanhau. Pan gyrhaeddodd yn uchel mewn poblogrwydd, a dechreu teithio drwy
wahanol ranau y De a’r Gogledd, Llundain, a lleoedd ereill, gwelid arwyddion
amlwg fod rhywbeth yn gweithio yn ddystaw dan sylfaen ei gyfansoddiad. Ar hyd y
blynyddau bu dan driniaeth meddygon, a braidd y dychwelai o un daith
bregethwrol heb physigwriaeth o ryw natur ganddo. Mynych y deuai gartref ar ol
pregethu y Sul a’r Llun, ac yr äi i’w wely ar ei union; yno y byddai am
ddyddiau ambell dro, ac weithiau hyd foreu dydd Sadwrn, pryd y cyfodai i fyned
at ei gyhoeddiad. Gymaint oedd ei awydd am bregethu fel yr ydoedd yn anmhosibl
ei gadw gartref, er ei fod yn aml bron yn rhy wael i fyned i gyfarfod y train.
Tystiai ei fod yn cael rhyw adgyfnerthiad wrth bregethu oedd yn talu y ffordd
iddo i ymladd er ei fwyn. Chwarddodd yn ngwyneb yr afiechyd oedd fel cancr yn
ei ddifa drwy y blynyddau; ac er ei waethaf, daeth yn un o bregethwyr mwyaf
effeithiol ei enwad. O, ïe, (x43) gwron oedd
efe; medrai droi clust fyddar hyd yn nod i lais afiechyd er mwyn ymdrechu hardd
deg ymdrech y ffydd, a mynu dyfod i’r man mwyaf manteisiol i wneyd gwaith dros
Iesu Grist.
Anhawsder arall oedd ganddo i’w orchfygu ydoedd diffyg addysg. Sylwasom o’r
blaen na fu mewn Athrofa na Phrifysgol; ac er ei fod wedi cael gwell addysg
gyffredin na’r mwyafrif o blant gweithwyr y dyddiau hyny, ac iddo goethi llawer
Yn ychwanegol at yr anhawsderau a nodwyd, cyfarfyddodd a phrofedigaethau
dwysion yn y teulu. Rhwng pedair a phum’ mlynedd ar ol iddo briodi, cymerodd
angeu ei fab hynaf, John, i ffwrdd yn sydyn pan yn dair biwydd oed, llawdd yw
dychymygu pa mor galed fu yr oruchwyliaeth hon (x44)
i un mor dyner ac anwyl a Mr. James; ei golli pan oedd mewn oedran i
dynu cymaint o sylw a serchiadau y tad a’r fam. Yr oedd yn blentyn hynod o
ddeallgar a henaidd ei ffordd, yn ol yr hanes; ac o ganlyniad, ffurfiai ei
rieni lawer o gynlluniau gyda golwg arno. Ond yn nghanol eu cynlluniau,
dywedodd yr Arglwydd wrthynt, “Nid fy meddyliau i yw eich meddyliau chwi;” a
dygwyd John bach i fyd sydd well i fyw. Yn mhen deng mlynedd wedi hyny (sef yn
1874), ymwelodd y diphtheria a’r teulu, a bu farw dri o’r plant yn ystod
pump wythnos o amser - Mary yn 9 oed, David yn
“fod marwolaeth yn y teulu yn gynorthwy i gynyrchu cydymdeimlad, ac hefyd i
sylweddoli ysbrydolrwydd pethau crefydd.”
Flynyddoedd ar ol claddu ei blant, mewn pregeth sydd yn fyw yn ein cof yn awr,
dywedai Mr. James fod colli ei dri phlentyn mewn ysbaid pump wythnos o amser
wedi ei ddwyn i deimlo y byd tragywyddol yn ei ymyl, ac i benderfynu bod yn fwy
difrifol nag erioed i rybuddio pechaduriaid i ffoi rhag y llid a. fydd. Rhyw
Fynydd Gweddnewidiad oedd yr amgylchiad hwn iddo; daeth rhyw ysbrydolrwydd neillduol
i’r golwg ynddo wedi hyny; a gellid meddwl weithiau wrth edrych
Gorchfygu pob anhawsder fu ei hanes, a throdd yr anfanteision oll, i raddau mwy
neu lai, yn foddion dadblygiad iddo ei hun. Un o’r dynion hunan-wneuthuredig (self-made
men) ydoedd David James, ond yn mhell o fod yn debyg i’r dyn hwnw
gyflwynwyd i sylw Arglwydd Beaconsfield. “Dyma ddyn wedi gwneuthur ei hun,”
meddai yr hwn a’i cyflwynai. Edrychodd Beaconsfield yn graff
PENOD X.
EI GYMERIAD FEL DYN A CHRISTION.
Wrth ysgrifenu cofiant un o enwogion y byd, dywedai bywgraffydd unwaith fod
holl linellau dynoliaeth a chymeriad gwrfchddrych y cofiant yn ei wyneb.
“Pwy bynag a’i gwelodd,” meddai, “nid oedd eisieu iddo ddyfalu dim y fath ddyn
ydoedd, ond iddo edrych yn graff yn ei lygaid a phrif linellau ei wynebpryd;
oblegid ond gwneyd hyny, anmhosibl fyddai ei gamsynied, am y deuai cymaint o’r
dyn oddimewn i’r golwg yno.”
Un felly oedd gwrthddrych y cofiant hwn. Wrth edrych
“ O! ‘r fath gyfnewidiad yn y pwlpud ac yn y tŷ, onide?”
Na; ni allai ef fforddio amser i roddi ei feddwl ar bethau mor wag a
di-sylwedd. Ni chlywsom neb yn dyweyd erioed ei fod wedi newid ei syniad am
David James ar ol bod yn ei gwmni, ond clywsom lawer yn tystio fod eu syniad
wedi myned yn llawer uwch am dano wedi cael awr neu ddwy gydag ef yn y tŷ.
Dywedai un wrthym, y dydd o’r blaen, ei fod wedi ei glywed yn pregethu pan yn
fachgen bach, ac iddo ffurfio barn uchel am dano y pryd hwnw.
“Cefais gyfleusderau lawer wedi hyny,” ychwanegai, “i gyd-deithio a
chyd-bregethu ag ef, ac ni chefais ronyn o le i newid fy marn am dano; yn wir,
llawer uwch oedd yn myned yn fy ngolwg yn barhaus.”
Mewn pregeth nodedig o eiddo Dr. Stalker, “The Four Men,” ceisia y gwr
parchedig brofi y posiblrwydd i ddyn fod yn dra gwahanol yn ngolwg ei deulu i’r
hyn yw yn ngolwg cymdeithas; ac eto yn wahanol iawn yn ngolwg cymdeithas i’r
hyn a ymddengys iddo ei hun; ac, yn mhellach, y gall fod yn bur wahanol yn
ngolwg Duw i’r hyn a ymddengys yn y naill a’r llall o’r cylchoedd a nodwyd.
Diau fod hyn yn wir am aml un, ond nid yw yn gymhwysiadol at wrthddrych y
sylwadau yma. Yr un oedd ef yn ngolwg ei deulu ac yn y cylch cymdeithasol; un
oedd efe a gerid yn ddwfn gan bob dosbarth o gymdeithas; ac anhawdd credu
ychwaith yr ymddangosai yn wahanol iawn yn ngolwg Duw i’r hyn a ymddangosai
iddo ei hun. Esiampl o ddyn unplyg yn ei ffurf fwyaf perffaith ydoedd, tuhwnt i
ddadl.
Fel priod a thad, ni bu erioed ei anwylach. Fel yr awgrymwyd, gall dyn.
ymddangos i gymdeithas yn bur wahanol i’r hyn yw yn ei deulu. Ymddengys aml un
yn bur ddiniwed yn y cyhoedd, ond yn ei dŷ bydd yn bobpeth annymunol, yn
anhawdd i’w foddio, ac yn dwrdio rhyw aelod o’r teulu o foreu (x47) hyd hwyr, Un hollol wahanol i hyn ydoedd
David James; deuai ef gartref yn ddieithriad a gwên ar ei wyneb, a mawr fuasai
dysgwyliad y fam a’r plant ei weled yn dychwelyd; derbynient ef fel brenin, gan
lawenhau wrth glywed swn ei draed yn agoshau at y tŷ.
Meddai ar elfenau a nodweddion y cyfaill mwyaf cywir, a diau nad oes dim yn
dyweyd yn uwch am ddynoliaeth un na hyn. Cyfaill cywir, yn ngwir ystyr y gair,
yn ddiddadl, yw y peth prinaf sydd yn bod. Beth sydd i feddwl wrth gyfaill,
ynte? Dywed Cicero, yn ei draethawd nodedig, mai ail-hunan (second-self) ydyw
ffrynd neu wir gyfaill; un y medra dyn ymddiried ynddo yn ei absenoldeb fel pe
byddai yno ei hun; ar y gall adrodd ei ddirgelion iddo yn ddigêl. Un felly oedd
Mr. James, cyfaill calon i bawb a ddeuai i gyffyrddiad âg ef. Dywedai un aelod
parchus o Laneurwg wrthym, “Yr oedd Mr. James yn gyfaill o’r iawn ryw. Llawer
gwaith y dywedais fy nhrafferthion a’m gofidiau wrtho - ïe, ac arllwys fy holl
feddwl o’i flaen - ac ni chlywais air am hyny gan neb yn ol llaw.”
“Cyfaill didwyll i ni oedd ef,” dywedai un arall, “a phan gollasom ef, collodd
pawb drwy’r lle gyfaill o’r fath oreu.”
Medrai gydymdeimlo â phawb fyddai mewn adfyd a blinder, tylodi a chystudd, a bu
yn esmwythâd mawr i lawer brawd a chwaer i gael dyweyd eu helynt wrtho.
Un o’r dynion mwyaf heddychol, diniwed, a difeddwl-ddrwg a esgynodd i bwlpud
erioed ydoedd, tuhwnt i bob amheuaeth. Ni bu gair o anghydfod rhyngddo â neb yn
ystod. yr un-flynedd-ar-ddeg a deugain y bu yn byw yn Llaneurwg. Ei gas beth
oedd cweryla; oblegid yr oedd yn byw mewn awyrgylch uwch o lawer. Aml i air
croes sydd wedi bod rhwng brodyr yn y weinidogaeth yn awr ac yn y man, oblegid
dynion ydynt hwythau fel ereill; end ni chlywsom i air croes gymeryd lle erioed
rhwng Mr. James ag unrhyw weinidog na blaenor ar hyd ei oes. Y rheswm am hyny,
yn ddiau, oedd ei fod mor ddiniwed a difeddwl-ddrwg. Ni fynai gredu pethau
gwael am neb; rhaid oedd iddo gael prawf digonol, terfynol, cyn y buasai yn
ffurfio ei farn am berson fel un drwg, a ffolineb oedd ceisio ei borthi â
gwrachïaidd chwedlau, oblegid ni dderbyniai hwy. Dywedai un o aelodau hynaf
Llaneurwg wrthym - dyn da a duwiol ac yn llawn o synwyr –
“Dywedwch bob peth da am Mr. James; nid oes berygl i chwi ddyweyd gormod.
Cefais i y fantais oreu i’w adnabod ar hyd y blynyddau, ac
Pa fath un ydoedd fel Cristion? Y rheswm y gofynwn hyn yw, am fod gwahaniaeth
mawr rhwng llawer dyn yn y cylch crefyddol ac yn nghylchoedd ereill bywyd. Ond
yma nid oes gwahaniaeth o gwbl. Mae David James yn hollol yr un yn mhob cylch.
Dyn o’r fath oreu ydoedd, fel y sylwyd; Cristion o’r fath oreu ydoedd hefyd -
Cristion mor debyg ag y gall dyn anmherffaith fod i’r Esiampl perffaith ei
“Wyddoch chwi beth? Fe fuasai James yn fwy o Gristion heb ras na chanoedd â
gras.”
Mor uchel oedd y syniad am dano fel Cristion fel y goddefid ef i ddyweyd y
pethau mwyaf heilltion yn ei bregethau ac yn y cyfarfodydd wythnosol; a pha
beth bynag a ddywedai nid oedd neb yn digio wrtho.
“Dau beth sydd wedi fy synu lawer gwaith yn ei berthynas â Mr. James,” meddai
un o’r aelodau a’i hedmygai yn fawr; “yn gyntaf, fod un mor fwyn a llariaidd yn
medru dyweyd gwirioneddau mor llymion os buasai rhywbeth o le yn yr eglwys; ac
hefyd fod y personau oedd yn euog yn dyoddef yn dawel - nid yn unig ni
ddigient, ond elent i gredu yn uwch am dano.”
Er enghraifft o’i sêl dros anrhydedd yr achos, rhoddwn ei eiriau un noson yn y
seiat pan oedd rhyw frawd wedi llithro gyda’r diodydd meddwol: -
“Y mae yn rhyfedd,” meddai, “fod dynion yn medru treulio oriau lawer mewn tafarndai
o amgylch y lle yma ar nos Sadwrn, ac yn myned adref yn feddw; ond y mae yn
rhyfeddach fyth i we’led y rhai hyny yn cymuno foreu Sul ar ol hyny heb ronyn o
gywilydd nac edifeirwch. Wyddoch chwi beth! Y mae hyn yn rhyfyg o’r fath fwyaf
erchyll, ac y mae yn ofnadwy i feddwl fod dynion yn gallu myned i’r fath
eithafoedd mewn pechu.”
Ond er siarad mor llym, efe, yn ol tystiolaeth y brawd uchod, oedd ffrynd goreu
yr hwn a geryddid yn y diwedd, a hyny yn ddiddadl am fod ei gymeriad fel
Cristion mor ddiargyhoedd.
PENOD XI.
El NODWEDDION MEDDYLIOL, A’I DDULL O ASTUDIO A GHYFANSODDI PREGETHAU.
Mae rhyw nodweddion neillduol yn perthyn i feddwl pob dyn ag sydd yn
ei wahaniaethu oddiwrth bawb ereill. Nid oes y fath beth yn bod a dau ddyn yn
hollol yr un o ran nodweddion eu meddyliau, mwy nag o ran ffurf eu cyrff. Gellir
cael llawer yn debyg, ond nid yr un fath; a pha faint bynag fydd y (x50) tebygolrwydd, bydd yn wastad ddigon o
annhebygolrwydd i allu eu gwahaniaethu. Felly am David James. Perthynai
neillduolion i’w feddwl ag oedd yn ei wneyd yn annhebyg i bawb, er fod llawer
ynddo hefyd oedd yn debyg i ereill. Ni nodweddid ei feddwl gan allu duwinyddol
cryf i ddarganfod bydoedd yn nghyfundrefnau duwinyddiaeth - gallu dwfn-dreiddiol
i ymgodymu a’r gwirioneddau dyfnaf a’u meistroli. Nid gallu dadansoddol (analytic),
ychwaith, ydoedd dirgelwch ei nerth. Bydd rhai yn medru synu cynulleidfaoedd
drwy eu gallu i ddadansoddi pob gwirionedd i’w elfenau symlaf, nes byddo holl
ranau y pwnc yn noeth ac agored. Cymer y rhai hyn at y bydoedd sydd yn cael eu
darganfod mewn duwinyddiaeth ac athroniaefch, a holltant hwy i fyny nes cael
gafael yn yr oll o’u cynwys. Nerth ereill ydyw gallu i esbonio yn fanwl y
testyn a’i gysylltiadau, a dwyn allan yn eglur rediad ac amcan yr ymresyniad.
Nid oedd yr un o’r neillduolion uchod yn amlwg nodweddu meddwl Mr. James; eto,
meddai rai llawn mor werthfawr, ac nid oedd un gronyn llai o bregethwr am nad
oedd yn perthyn i un o’r dosbarthiadau a enwyd. Na; llawer mwy ydoedd wrth fod
yn “James Llaneurwg,” ac nid neb arall. Yn ddiddadl, yr oedd ynddo ddefnyddiau
duwinydd cryf, dwfn, yn ogystal ag esboniwr manwl, pe buasai wedi cael mantais
foreuol i ddadblygu ei alluoedd. Hawdd casglu hyny oddiwrth ei hoffder i bregethu
ar Offeiriadaeth Crist a phynciau cyffelyb, yn nghyd â’i arfer o esbonio
cysylltiadau y testyn; ond ni chafodd fanteision priodol i fod yn feistr yn y
cyfeiriad hwn. Nid mewn egluro pynciau dyrys duwinyddol ac athronyddol y
gorweddai ei nerth, ond yn ei allu di-ail i weled y prydferth, y tlws a’r
gogoneddus. Medr i weled y beautiful oedd nodwedd arbenig meddwl David
James. Gellir ei debygoli i ddyn yn cerdded drwy ardd flodau, ac yn crynhoi pob
blodeuyn prydferth ar ei ffordd. Coronau o flodau wedi eu hongian ar benau
duwinyddol oedd ei bregethau, os mai duwinyddol fuasai ei fater; neu os mai
ymarferol, byddai y cymhariaethau fel sun flowers mawrion yn britho ei
sylwadau. Beth bynag a ddarllenai, byddai bob amser yn gweled y cymhariaethau
mwyaf tlws, a meddai allu i wneyd y defnydd goreu o honynt, Nodwedd arall
berthynol i’w feddwl ydoedd gallu desgrifiadol. Cadwai gynulleidfa wrth ei
wefus, pob llygad yn syllu arno, pan yn darlunio trueni yr annuwiol a
dedwyddwch gogoneddus y saint, neu pan yn adrodd rhyw (x51)
hanesyn neu amgylchiad a gofnodir yn y Beibl. Portreadai y peth mor fyw
a phe buasai o flaen llygaid y gynulleidfa. Yn ychwanegol at hyn, meddai
gydymdeimlad dwfn a chyflwr ar amgylchiadau y bobl fuasai yn eu hanerch, nes ei
alluogi i fyned i’r agosrwydd mwyaf atynt. Caffai y gwirioneddau y fath afael
Nid oedd ei feddwl, ychwaith, heb gael ei nodweddu gan i drefn a destlusrwydd;
a phe buasai wedi cael gwrteithiad; mewn Coleg, buasai yn un o’r rhai mwyaf
trefnus a esgynodd i bwlpud erioed. Ni chlywid ef ar unrhyw bwnc yn pregethu yn
annhrefnus; byddai ei drefn yn hynod ddymunol yn ddieithriad, os nad y goreu a’r
mwyaf cywir yn ol perthynas sylfaenol gwirioneddau.
Wrth edrych ar y nodweddion uchod, gwelir fod rhywbeth ynddynt ag oedd yn ei
wneyd yn ddyn cyffredinol; nid nodweddion meddyliol yn perthyn i ddosbarth
neillduol, ond pob dosbarth. Mae ynddynt elfen uwchraddol, yr hyn oedd yn ei
wneyd yn gymeradwy gan ddynion mwyaf deallgar y cynulleidfaoedd; ar yr un pryd,
nid ydynt yn nodweddion ag oedd yn peri iddo hedfan uwchlaw y dosbarth mwyaf
anwybodus. Mewn gair, nid yn fynych y gellid cyfarfod â meddwl wedi ei
gynysgaeddu ag elfenau mwy poblogaidd.
Cafodd ei ddysgu gan amgylchiadau i fod yn efrydydd caled yn nechreu ei yrfa
bregethwrol, fel y sylwyd o’r blaen. Dechreuodd bregethu cyn ei fod wedi gallu
arbed dim arian; a chyda ei fod yn eangu ei gylch, a chael galwadau i eglwysi
mawrion, priododd. Mynych y dychwelai o’i gyhoeddiadau heb ond chwech i wyth
swllt ar ol pregethu ddwy a thair gwaith ar y Sabbath, am nad oedd eto yn cael
galwadau cyson i eglwysi cryfion. Yn ngwyneb yr oll penderfynodd lynu wrth ei hoff
waith, deued a ddelai; ac nid llai oedd penderfyniad ei briod. Ni ymdrechodd
gwraig erioed yn fwy na hi i gynorthwyo ei phriod i fyned yn ei flaen, ac ni
fyddai yn iawn â’i chofladwriaeth i beidio dyweyd hyn wrth fyned heibio. Drwy
fod Mrs. James yn cymeryd pob gofal arni ei hun, cafodd ef lonyddwch perffaith
i barotoi ei bregethau; ac ychydig flynyddoedd wedi priodi ffurfiodd arferiad
ag y cadwodd ati tra parhaodd ei iechyd. Wedi cymeryd ei foreufwyd, äi i’w
fyfyrgell ar ei union, ac yno y byddai fel rheol drwy y dydd, (x52) oddigerth awr ar ol ciniaw. Treuliai yr awr
yma gyda’i deulu yn hamddenol, ac yna dychwelai drachefn at ei lyfrau. Gasglai
flodau pob llyfr a ddarllenai mewn trefn i’w gwau i fewn i’w bregethau. Mae
canoedd o nodiadau ar ei ol ag sydd yn cynwys perlau y byddai yn werth eu
cyhoeddi yn llyfryn; a phan yn edrych dros yr oll, gellir gweled na fu na segur
na diffrwyth gyda’r alwedigaeth uchel a ddilynai.
Nid oedd yn cyfansoddi ei bregethau yn gyflym iawn, fel y byddai yn gwneyd
llawer o bethau ereill; treuliai wythnosau i gyfansoddi ambell un. Ar ol
darllen yn helaeth ar destyn, dechreuai grynhoi y defnyddiau i ryw fath o
drefn, ac yna äi allan i’r cae wrth gefn y tŷ, gan gerdded yn ol a blaen
yn dra chyflym. Pregethai ambell ddarn yn uchel a hyglyw; safai i feddwl
ychydig wedi hyny; ail gychwynai gerdded dan siarad drachefn, ac felly y byddai
am awr neu ddwy, fel rheol. Yna dychwelai i’r tŷ i ysgrifenu yr hyn oedd
wedi feddwl a threfnu allan. Byddai bob amser yn pregethu lawer gwaith drosodd
y darn a ysgrifenai cyn ei osod i lawr, er mwyn clywed a barnu a oedd yn werth
ei osod i mewn yn ei bregeth ai peidio. Gan fod myned allan i’r cae fel yma yn
arferiad ganddo, yr oedd pobl y lle wedi dyfod i ddeall pan fuasai pregeth
newydd ar waith; ac o ganlyniad, edrychent yn mlaen at y Sabbath y byddai Mr.
James gartref nesaf er mwyn ei chlywed, ac fel rheol byddai eu dysgwyliadau yn
cael eu llenwi. Ysgrifenai ei holl bregethau bob gair fel y traddodai hwynt, ac
nid ydym yn meddwl ei fod yn ormod dyweyd iddo adael ar ei ol ugeiniau o
honynt, heblaw amryw bregethau Seisnig. Gallwn weled oddiwrth hyn ei fod wedi
gwneyd gwaith y pwlpud yn brif nod ei fywyd.
PENOD XII.
ELFENAU EI BOBLOGRWYDD.
Pan yn anturio esbonio poblogrwydd un mor anwyl a hoff gan bawb a Mr. James,
nid ydym heb deimlo mesur o ofn rhag. (x53) i
mewn un modd wneyd cam âg ef; ond gan ei fod, yn ein tyb ni, yn meddu ar
elfenau mor rhagorol, yr ydym yn hyderus gredu na fydd i ddim a ddywedwn dynu
oddiwrth syniad uchel y wlad am dano. Yr oedd amryw elfenau yn gwneyd i fyny ei
boblogrwydd mawr, ac nid rhyw un neu ddwy amlwg; a dichon y bydd sylwadau byr
ar y rhai hyn yn gymhorth i ddeall ei ddylanwad dwfn a chyson ar y wlad.
..........(1) Ei ymddangosiad. - Hwyrach yr ymddengys hyn yn. rhyfedd ar
yr olwg gyntaf, oblegid gellir gofyn, Beth sydd gan ymddangosiad corfforol i
wneyd â phoblogrwydd? Gellir ateb fod gan ymddangosiad ran neillduol mewn
dylanwad, a phrofir hyny gan y cyfeiriadau mynych a wneir at y diweddar Barchn.
Henry Rees, John Elias, Daniel Rowlands, ac ereill. Yr oedd edrychiad ac
ysgogiadau y dynion hyny yn tynu sylw, ac yn gynorthwy iddynt wrth bregethu.
Felly yr ydoedd gyda gwrthddrych ein cofiant. Yr oedd yn ddyn tal, teneu, tua
phump troedfedd a deg modfedd o hyd, gyda breichiau hirion, gwyneb teg heb ond
ychydig o farf na chnawd arno, llygaid llwyd-leision, byw, treiddgar, a gwallt
mor ddu â phlu y fran. Byddai ei holl ysgogiadau, fel efe ei hun, yn llawn
boneddigeiddrwydd. Dacw ef yn cerdded yn araf i fyny i’r pwlpud, yn cydio yn y
llyfr hymnau, ac yn rhoddi rhif yr emyn allan mewn llais dwfn a lled isel -
braidd y clywid ef yn mhen draw y capelos byddai yn un mawr. Gwelsom ambell un
yn wylo fel plentyn wrth ei weled yn esgyn i’r pwlpud, cyn y byddai wedi agor
ei enau; a’r cof cyntaf sydd genym am dano ydyw, clywed rhai yn siarad wrth
fyned o gyfarfod pregethu ugain mlynedd yn ol wedi iddo bregethu gyda nerth
anarferol yn yr oedfa ddeg y boreu.
“Wel,” meddai un, “mae James Llaneurwg yn peri i mi feddwl am angel mawr mor
gynted ag y gwelaf ef yn codi yn y sêt fawr i fyned i fyny i’r pwlpud.”
“Felly finnau,” meddai y llall; a’r nesaf yr un modd.
Mor ddwys oedd yr ymddyddan wedi ei argraffu arnaf fel y gwnaethum ymdrech i
fyned i’r cyfarfodydd dilynol er mwyn cael cyflawn olwg ar un dybiwn i oedd yn
rhyw fod uwchlaw dyn cyffredin; a chofus genyf iddo basio heibio i mi yn agos
iawn noson olaf y cyfarfodydd pan yn myned i fewn i’r capel, ac O! y fath
deimladau ddaeth droswyf pan y cefais fod yr angel-bregethwr yn fy ymyl! Pa ryfedd,
gan hyny, fod ei ddylanwad mor anorchfygol pan y byddai pawb yn meddwl am
angylion wrth ei weled? Hawdd iawn oedd iddo dynu y (x54)
nefoedd i lawr at y bobl pan oedd ei ymddangosiad ef wedi codi eu
meddyliau hwy i fyny at y llu angylaidd. Byddai Saeson uniaith yn cael eu llanw
â’r un syniadau yn ei bresenoldeb; a dyna ddywedai boneddwr a’i wraig ar ol ei
weled a’i wrandaw yn pregethu, er na ddeallent hwy yr un gai –
“That man from Llaneurwg is exactly like an angel.”
..........(2) Ei lais.- Llais ardderchog oedd gan Mr. James; ond
oherwydd ei wendid corfforol byddai yn gorfod dechreu siarad yn isel; codai yn
araf, ac fel yr oedd yn codi byddai ei lais yn dyfod yn fwy treiddgar a swynol.
Ar ddiwedd ei ragymadrodd, byddai wedi esgyn o’r dyfnder yn yr hwn y dechreuai
siarad nes y clywid ef gan bawb drwy y capel. Esgynai yn raddol eto; ac yn
fuan, byddai treiddgarwch ei lais yn dechreu gwefreiddio y gynulleidfa, a’r
dylanwad yn anorchfygol. Cariai yr oll fel llifeiriant o’i flaen yn awr, gan
mor nerthol, treiddgar, a swynol oedd ei draddodiad; a chan fod ganddo
lywodraeth berffaith ar ei lais, llefarai gyda nerth hyd ddiwedd y bregeth.
..........(3) Ei hyawdledd. - Y mae yn bosibl i un feddu llais da,
melodaidd, ac eto heb fod yn hyawdl, a hyny am na fydd y geiriau yn dilyn eu
gilydd yn rhydd ac yn rhwydd. Ni wyddai Mr.
James ddim am unrhyw atalfa felly; siaradai mor naturiol ag y rhed yr afon i’r
môr. Byrlymai y geiriau allan o’i enau fel pe am y cyntaf, heb unrhyw anhawsder
i roddi llawn swn i bob gair a lefarai. Yn ychwanegol at hyn, yr oedd yn ofalus
iawn am goethder ei iaith yn wastad. Addurnai ei feddyliau â’r wisg oreu oedd
yn bosibl. Gwisg meddyliau ydyw iaith, ac mewn trefn i’r meddyliau gael yr
effaith oreu, rhaid i’r wisg fod yn dda. Ni fedrai neb wisgo syniadau yn fwy
ardderchog na gwrthddrych ein sylwadau; byddai dillad ei feddyliau mor grand
nes peri i’r bobl orfoleddu yn yr olwg arnynt.
..........(4) Tlysni ac eglurder ei syniadau. - Elfen anarferol o
boblogaidd yn ei weinidogaeth oedd hon. Fel y sylwyd yn barod, un o brif
nodweddion ei feddwl ydoedd gallu i weled y tlws. Gellid yn gywir ddesgrifio ei
bregethau fel blodau meusydd athrylith. Gwelir hyn pan feddyliom am ei
gymhariaethau. Detholai y cymhariaethau mwyaf prydferth ag a ellid ddychymygu
am danynt, ac yr oeddynt mor newydd a byw fel ag i beri i’r cynulleidfaoedd yn
fynych i lwyr anghofio eu hunain wrth eu gwrandaw. Rhagoriaeth fawr arall yn ei
bregethau a’i syniadau oedd eglurder. Ni fyddai tywyllwch o (x55) amgylch y cysylltiadau rhwng y naill syniad
a’r llall, nac o amgylch y syniadau eu hunain ychwaith; ond byddai yr oll fel y
dwfr gloew: nid oedd eisieu i neb ddyfalu beth oedd y pregethwr am osod allan,
gan ei fod yn gallu gwneyd ei hun yn eglur i’r mwyaf anwybodus. Bydd llawer un yn
medru gwneyd pregeth dda, ond dinystria hi wrth ei thraddodi, a thywylla y
syniadau yn hytrach na’u hegluro. Ar y llaw arall, chwyddai gwirioneddau yr
efengyl dan law Mr. James, a gwnai hwy i edrych yn fwy ardderchog a gogoneddus
nag y dychymygodd neb eu bod.
..........(5) Ei ddifrifoldeb. - Nid un i siarad ffolineb a phethau
difyr i beri i ddynion chwerthin oedd ef; i’r gwrthwyneb, nodweddid ei
weinidogaeth yn ddieithriad gan y difrifwch mwyaf. Teimlai fod mater enaid
anfarwol yn beth rhy bwysig i gellwair yn ei gylch. Clywsom ef yn dyweyd fwy
nag unwaith o’r pwlpud, os na fuasai dynion yn credu yr efengyl heb ddyweyd
ystoriau gwag a disylwedd, y buasai yn well ganddo ef beidio eu gweled yn credu
o gwbl, oblegid nad oedd efe yn deall fod Duw wedi amcanu i ddynion gredu trwy
y fath foddion. Ychwanegai ei ddifrifoldeb yn fawr at ddyfnder ei ddylanwad, ac
argraffai ar bawb a’i gwrandawai fod iachawdwriaeth dynion yn agos at ei galon;
a’r syniad cyffredinol am dano oedd, ei fod yn credu i ddyfnderoedd ei fodolaeth
yr hyn a bregethai.
..........(6) Ei gydymdeimlad ar bobl gyffredin. - Gellir dyweyd na
esgynodd neb i bwlpud yn medru enill sylw y dosbarth hwn yn well nag ef.
Priodol iawn fyddai dyweyd am dano, fel am Grist,
“And the common people heard him gladly.”
Llawer i hen frawd tlawd, anwybodus, a’i canlynodd am ddegau o filldiroedd i’w
wrando. Tyrai y bobl gyffredin ar ei ol i bob man, a theimlent ei fod yn siarad
â hwy yn uniongyrchol; ond er mor agos y medrai fyned atynt, llwyddai i
wneuthur hyny heb ddarostwng dim ar safon a chwaeth y pwlpud. Gallwn ddychymygu
am dano fel yn sefyll yn y canol rhwng y rhai dysgedig a’r rhai annysgedig, ac
yn hoelio y ddau ddosbarth wrth ei wefus. Yn yr ystyr eangaf, yr oedd yn “un
o’r bobl; “ medrai fyned i mewn i’w teimladau a’u hamgylchiadau yn drwyadl.
Mewn canlyniad, cafodd le dwfn yn eu serch, ac yr oedd ei ddylanwad gyda hwynt
yn fawr iawn.
..........(7) Ei fywiogrwydd a’i yni. - Er ei fod yn dechreu yn araf 60
yn isel ei lais, eto nid oedd yn parhau yn hir yn y cywair (x56) hwnw; fel yr äi yn mlaen, byddai yn bywiogi,
a chodai y gynulleidfa gydag ef. Yr oedd hefyd yn llawn yni; ni byddai yn
sefyll yn llonydd, ond pregethai â phob ysgogiad o’i eiddo yn ogystal ag â’i
enau. Nid ydym yn credu iddo flino cynulleidfa erioed â meithder, a llawer
gwaith y gwaeddwyd allan yn y cynulleidfaoedd pan y dywedai,
“Ni chadwaf chwi yn hwy,”
“Ewch yn mlaen ychydig, yn wir!”
Yn ychwanegol at hyn, byddai yn ddestlus dros ben yn ei raniadau o’r bregeth,
fel yr oedd cymesuredd perffaith yn rhedeg drwy yr oll.
..........(8) Y lle mawr a roddai i Grist yn ei weinidogaeth. - Crist
croeshoeliedig oedd baich ei bregethau ar hyd ei oes. Os byddai yn pregethu ar
“ddyfnder calon dyn trnenus,” byddai yn sicr o ddwyn i mewn “anfeidrol olud
gras” cyn y diwedd. Dyrchafu Crist a’i ddangos yn ddigonol Geidwad i bechadur,
fu ei ymdrech penaf, ac oblegid hyny bendithiwyd ei weinidogaeth gyda
llwyddiant mawr. Nis gall un weinidogaeth ddal yn boblogaidd heb yr elfen hon
ynddi; a’r anniygrwydd a gafodd gan Mr. James sydd i gyfrif i fesur mawr am ei
boblogrwydd neillduol.
PENOD XIII.
ADGOFION AM DANO YN ANTERTH EI BOBLOGRWYDD.
Y mae cynydd eithriadol Mr. James mewn poblogrwydd pan yn ieuanc, yn nghyd â’i
nodweddion meddyliol ac elfenau ei boblogrwydd, eisoes wedi cael ein sylw, ond
pe gadawem y darllenydd ar hyny yn unig ni chaffai ond syniad pur anghyflawn am
eangder ei ddylanwad. Fel y cyfeiriwyd yn barod, daeth galwad am dano drwy yr
oll o Gymru, yn nghyd â Llundain, Lerpwl, Manchester, a manau eraill, pan nad
oedd ond cymharol ieuanc fel pregethwr. Pan oddeutu deg-ar-hugain oed,
gweinyddai gyda phrif bregethwyr yr enwad mewn cyfarfodydd mawrion, a dilynai y
bobl ef yn llu y pryd hwnw.’ Tua’r cyfnod yma daeth i sylw mawr yn Lerpwl, a
hyny dan (x57) amgylchiadau neillduol. Yr
oedd wedi myned i fyny i Gymanfa Lerpwl, ond nid ar wahoddiad i bregethu yno.
Rywfodd neu gilydd, cafodd y cyfeillion eu siomi mewn pregethwr, ac yn eu
helbul aethant at y diweddar Barch. Henry Rees, gweinidog Prince’s Road, i ofyn
beth i wneyd dan yr amgylchiadau.
“O!” meddai Mr. Rees, “peidiwch a gofidio dim. Mae yma ŵr ieuanc o’r De
acw yn y Gymanfa, o’r enw David James, Llaneurwg. Gosodwch ef i bregethu; mae o
yn un o’r rhai mwyaf gwydn ag a welais i erioed.”
Derbyniwyd cynghor Mr. Rees yn llawen, gosodwyd y gŵr ieuanc “gwydn” i
bregethu, a chafwyd prawf digonol fod yr hyn a ddywedai yr angel-bregethwr o
Lerpwl yn wir. Mor ddwfn oedd yr argraff a wnaeth y pryd hwn fel y bu yn un o
hoff bregethwyr y dref cyhyd ag y bu fyw. Gwasanaetha hyn nid yn unig i egluro
sut y daeth yn adnabyddus yn Lerpwl, ond hefyd dengys feddwl uchel y Parch.
Henry Rees am dano pan nad oedd ond cymharol ieuanc. Rhaid fod Mr. Rees yn
gweled yn y pregethwr o Laneurwg alluoedd dysglaer cyn y buasai yn rhoddi barn
mor ffafriol arno; ac nid heb brofiad digonol y darfu iddo siarad, oblegid yr
oedd David James wedi cael yr anrhydedd o gydbregethu ag ef amryw weithiau.
Ychydig wedi hyn pregethai yn Abertillery, yn Sir Fynwy, gydag un o brif
bregethwyr y cyfundeb, yr hwn oedd hefyd yn ysgolor gwych. Ond er hyny, David
James oedd yn myn’d â’r bobl, oblegid medrai fyned yn unionsyth at galon y bobl
gyffredin. Myned drwy y galon at y pen y byddai ef bob amser, ac nid drwy y pen
at y galon. Dylanwad cryf, iach, a pharhaol ydyw yr un sydd yn myned drwy y pen
at y galon, ond ambell un sydd yn llwyddo i wneyd hyny; aros gyda’r pen, heb
gyffwrdd y galon, fel rheol, y bydd y dosbarth sydd yn ymwneyd â’r deall. Yr
oedd Mr. James wedi darganfod os gellid enill y galon yn llwyr y buasai y pen
yn siwr o’i ddilyn; gan hyny, gwneyd ei ffordd at y galon y byddai ef y peth
cyntaf. Yn Abertillery torodd allan yn folianu fwy nag unwaith pan y pregothai,
ac aeth son am dano trwy yr holl wlad oddiamgylch. Dywedai un tra galluog pan
yn siarad am y ddau bregethwr wrth fyned o’r cyfarfod y noson olaf,
“Wel, a thaflu yr oll at eu gilydd, bachgen Llaneurwg yw y pregethwr; fe fydd
hwna, chwi gewch wel’d, yn foddion i achub miloedd, os caiff fyw.”
Pan rhwng pymtheg-ar-hugain a deugain oed, nid oedd nemawr Sabbath yn myned
heibio na fuasai Mr. James yn (x58) gweinyddu
mewn rhyw wyl bregethu neu gilydd. Byddai yn treulio wythnosau weithiau heb
allu dychwelyd gartref, oblegid pregethai ar hyd yr wythnos mewn manau gwledig,
lle y cedwid y cyfarfodydd blynyddol ar ddyddiau gwaith, er mwyn sicrhau
pregethwyr na allent gael ar y Sul. Yr oedd galwad mawr am dano i gymydogaethau
felly, a byddai yn hynod ffodus i ddewis testynau, a gwneyd sylwadau arnynt,
fyddai yn cyfateb i’r dosbarth a anerchai. Gan ei fod wedi ei ddwyn i fyny mewn
cymydogaeth amaethyddol, gwyddai holl arferion ac amgylchiadau y ffermwyr, a
defnyddiai y wybodaeth hon, fel rheol, gydag effaith neillduol.
Tuag ugain mlynedd yn ol, yr oedd ef a’r diweddar Barch. Richard Owen, y Diwygiwr,
yn cynal cyfarfod pregethu yn un o ranau amaethyddol Dwyrain Morganwg.
Dygwyddai fod dau o ddynion blaenaf yr eglwys yno wedi cweryla yn ddrwg iawn
rai misoedd cyn hyny, ac un, os nad y ddau, wedi gwrthgilio mewn canlyniad. Pan
glywsant y dysgwylid James Llaneurwg i’r cyfarfod pregethu, aeth yn rhy galed
arnynt i aros gartref, a daeth y ddau i’r oedfa ddeg o’r gloch boreu Sul.
Testyn pregeth Mr. James ydoedd, Pedr yn tori ymaith glust gwas yr
archoffeiriad, a dechreuodd ddarlunio yr hanes, a dangos sut y dylai dynion
gadw eu tymer mewn amgylchiadau cynhyrfus, a maddeu i’w gilydd, a cheisio
gwella hen glwyfau fyddent wedi roddi i’w gilydd, fel y gwnaeth Crist â chlust
Malchus wedi i Pedr ei dori i ffwrdd. Fel yr ai yn mlaen, gwelai y gynulleidfa
y ddau frawd oedd wedi cweryla yn toddi dan y dylanwad; ac o’r diwedd, dyma un
o honynt yn gwaeddi,
“I fi y mae y bregeth hon bob gair; ond ni ddaru i fi ei daro ef, wir; naddo,
ac yr wyf yn maddeu yr oll iddo.”
Syrthiodd i’r llawr dan wylo; ac yna, tynodd bwrs allan o’i logell, a dywedodd,
“Dim ond wyth punt sydd genyf, ar yr wyf yn eu rhoddi bob dimai yn y casgliad.”
Erbyn hyn, yr oedd y llall wedi codi ar ei draed, yn wylo fel plentyn, ac yn
dywedyd ei fod yn foddlon maddeu a chuddio yr oll. Yr oedd yn eistedd yn y set
fawr hen ddiacon gyda’r Annibynwyr, o Mountain Ash, o’r enw William Bevan, yr
hwn a haner addolai Mr. James. Yn nghanol y cyffro mawr, dywedodd Mr. James,
“Wel, rhaid i mi dynu tua’r terfyn, rhag eich blino â meithder,” ond dyma yr
hen frawd, Mr. Bevan, yn neidio ar ei draed, ac yn gwaeddi,
“Na, cerdd yn mlaen am dipyn, da machgen i. Y mae y nefoedd led y pen, a Duw yn
(x59) danfon angylion i lawr i dy wrandaw.
Dyma y lle y bu y nefoedd a’r ddaear nesaf i’w gilydd erioed; maent wedi d’od
yn un; yn mlaen, Llaneurwg anwyl.”
Wedi i Mr. James orphen yn nghanol y molianu mawr, daeth yr hen frawd o
Mountain Ash ato, gan wasgu ei law a dyweyd,
“Ti fyddi yn y nefoedd ar dy hyd. Ti fyddi fel goleuad mawr yno, ac os caf fi
dd’od i’th ymyl, bydd hyny yn ddigon o nefoedd i mi. Pe buaset yn dal ati
ychydig yn mhellach, fe fuasai holl angylion a seraphiaid y nefoedd wedi d’od i
lawr i dy wrando. Fan hon,” ychwanegai, gan gerdded yn ol a blaen yn y set
fawr, “y bu y nefoedd a’r ddaear agosaf erioed.”
Nid oes neb yn cofio y fath oedfa yn y lle hwn; yr oedd ei dylanwad yn
anorchfygol.
Mewn lle arall, ar agoriad festri newydd, pregethai ar ddyrchafiad Crist; a
thua diwedd y bregeth gofynai,
“Pa mor uchel y caf ei ddodi? A ydyw yn deilwng o fod cyfuwch a hwn a hwn?”
“O, na,” atebai rhywun o’r gynulleidfa, “Up with him much higher than that.”
Desgrifiai y pregethwr yr Iesu yn esgyn heibio i’r angylion, ac yn dyrchafu
eto’n uwch; ac erbyn hyn dyma wraig a gydnabyddid yn un o’r rhai mwyaf galluog
a chryf ei chyneddfau, yn methu dal, ac yn gwaeddi allan,
“I’r lan âg ef i’r man uchaf yn y drydedd nef!”
a chyn pen mynyd, yr oedd y gynulleidfa braidd fel un gwr yn uno â hi i lefain,
“I fyny ag ef!”
Fel rheol, yr oedd rhyw un neu ddau hwynt yn ei bregeth fuasent yn fynych yn
peri i’r cynulleidfaoedd i lwyr anghofio eu hunain, ac ar ol eu cyfodi i’r fan
hono, dygai ei sylwadau i ben; ond byddai y teimlad mor angerddol fel y
gwaeddai rhai am iddo fyned yn ei flaen. Ond gwaeddi ai peidio, gwyddai ef y fan
i dori i fyny, a byddai yn ddieithriad yn gwneyd hyny. Yr ydym yn sicr na
theimlodd neb dan ei weinidogaeth ef fel y teimlodd y brawd hwnw mewn angladd
ar ddiwrnod oer yn y gauaf. Gweinyddid gan hen weinidog parchus; ac wedi
cyrhaedd y capel, darllenodd “benod yr adgyfodiad” drwyddi, a gweddïodd am lawn
haner awr. Wedi codi ei destyn, bu yn traethu yn agos i awr am rinweddau yr
ymadawedig tra yr ochr yma i’r bedd.
“Wel,” ebe fe, ar ben yr awr, “dyna ni wedi darfod âg ef yma. Ni awn yn awr am
ychydig gydag ef i’r ochr draw. Pa le y dodwn ni ef
yno? A wna lle Abraham y tro iddo? O! na wna ddim. A wna lle Gabriel y tro? Na;
nid yw hwnw yn ei suito ’chwaith.”
Yr oedd y brawd wrth y (x60) drws yn mron
rhewi, a’i ddannedd yn curo yn nghyd; ac wrth glywed yr hen weinidog yn chwilio
a methu cael lle i osod y dyn da oedd wedi dianc, gwaeddodd allan,
“Wel, os na chewch ch’i le iddo cyn hir fe gaiff fy lle i!”
Nid felly y byddai dynion wrth wrandaw Mr. James, ond yn dyheu am iddo barhau,
ac yn sychedu am ei glywed drachefn.
PENOD XIV.
ADGOFION AM DANO YN ANTERTH EI BOBLOGRWYDD (PARHAD).
Nid yw yr adgofion geir yn y benod flaenorol yn amgen nag ychydig enghreifftiau
i ddangos ei ddylanwad cyffredinol. Gellid ychwanegu ugeiniau o oedfaon
cyffelyb pe caniatai gofod. Anaml y buasai Mr. James yn cael oedfa farwaidd;
eithriadau oedd y rhai hyn yn ei hanes, ac nid y rheol. Byddai ei lais, ei yni,
a’i ddesgrifiadau byw yn deffro teimladau y gynulleidfa yn fuan wedi iddo
ddechreu siarad; ac yn ychwanegol at hyn, fel y cyfeiriwyd yn barod, yr oedd ei
allu i gymhwyso ei sylwadau i gyfateb y bobl y pregethai iddynt ar unwaith yn
cynyrchu dyddordeb. Er mwyn dangos hyn yn mhellach, rhoddwn gynwys llythyr a
dderbyniasom yn desgrifio nifer o oedfaon pan yr oedd Mr. James ar ei
uchelfanau: -
“Un tro, yr oedd yn pregethu mewn tref ar lan y môr yn Sir Forganwg, ac oedfa
fythgofiadwy i mi oedd hon,” meddai yr ysgrifenydd. “Cododd ei destyn yn Heb.
vi. 29, ‘Yr hwn sydd genym megys angor yr enaid.’ Desgrifiodd yr angorau, eu
defnyddioldeb, yn nghyd â’r dull Dwyreiniol o’u gosod yn ddyogel ac yn sicr; yr
arferiad o ddwyn yr angor i’r porthladd, &c., fel pe buasai wedi bod yn
forwr ei hun; a chan fod nifer fawr o’r gynulleidfa yn forwyr, gellir deall fod
y pregethwr yn cael eu sylw mwyaf astud. Gweithiodd yn mlaen, a dadblygodd y
ffigiwr, a chyn y diwedd aeth y dylanwad yn anorchfygol, nes y torodd allan yn
folianu drwy y capel. Boddwyd llais Mr.
James gan lefau y bobl, a gorfu iddo dori i fyny cyn gorphen ei bregeth. (x61) “Dro arall, mewn man lle yr oedd amryw o
aelodau’r eglwys wedi eu claddu yn ddiweddar, pregethai oddiar y geiriau,
‘Buddiol yw i chwi fy myned i ymaith.’ Desgrifiai deimladau drylliedig y
dysgyblion wrth glywed yr Iesu yn dywedyd ei fod yn myned i’w gadael; dygai esiamplau
o’r tristwch yma, megys tristwch plant o amgylch clafwely eu mam, a hithau yn
dywedyd wrthynt ei bod yn ymadael; cadben da a charedig yn dywedyd felly wrth
ei gydforwyr, nes eu llanw â thristwch wrth feddwl am yr ysgariad; a chadfridog
yn hysbysu ei filwyr o’i ymadawiad. Cymhwysai Mr. James y pethau hyn oll at y
tristwch a gynyrchir wrth golli dynion duwiol, a dangosai fod yr oll er
buddioldeb i’r rhai sydd yn caru Duw. Yn yr oedfa hon cododd y teimlad i rhyw
naws nefolaidd fel nas gallasai neb waeddi, ond wylo yr oedd pawb yn ddystaw
drwy y capel.
“Oedfa neillduol arall wyf yn gofio i Mr. James gael pan yn pregethu gyda’r
Parch. W. Mydrim Jones. Pregethodd Mr. Jones yn anarferol o afaelgar oddiar y
geiriau, ‘A dyweded yr holl bobl Amen.’ Cyfodwyd y gynulleidfa fawr oedd yn
bresenol i.hwyl neillduol dan bregeth Mr. Jones. Ar ei ol, wele Mr. James yn
sefyll i fyny, ac wedi codi ei destyn dywedodd,
‘Nid wyf fi yn meddwl gadael pwno fy mrawd a myned at rywbeth arall. O na! yn
wir, mhobl i, rhoddwch Amen i Fab y Brenin; y mae wedi gadael mynwes ei Dad er
eich mwyn chwi a minau. Rhoddwch Amen iddo; na hidiwch y ffasiwn; na hidiwch
nad yw yn arferiad y dyddiau hyn; ar lan ac ar lawr, rhowch cheers i Fab
y Brenin.’ Aeth yn ei flaen fel yma am ychydig fynydau nes yr oedd pawb, yn hen
ac yn ieuanc, yn canmawl Mab Duw. Oedfa na aiff o gof neb oedd yn bresenol
ydoedd hon.”
Gellir dyweyd mai dyma hanes Mr. James o tua’r flwyddyn 1870 hyd nes i’w iechyd
ballu. Ni chafodd nemawr oedfaon mwy nerthol nag ef, yn ddiddadl, yn ystod y
chwarter canrif diweddaf; a hyny nid ar ambell dro, ond yn gyson. Pan ar binacl
ei hwyl, yr oedd yn medru dyweyd ambell frawddeg a fuasai yn foddion i beri i’r
gynulleidfa golli pobpeth ond y pregethwr a Iesu Grist. Cofus genym ei glywed yn
dyweyd mewn capel bychan, ddeunaw mlynedd yn ol, frawddegau fel y canlyn –
“Os wyt ti, bechadur, yn meddwl myned i uffern, rhaid i ti fyned yno dros ben
Mab Duw; ac mi ddyweda’ ragor wrthyt, ti gei weled gwrid y gwaed ar flaenau y
fflamau pan y (x62) byddi yn dysgyn i lawr
i’r trueni.”
Aeth y brawddegau fel tân drwy y dorf; a’r nos Iau canlynol, daeth un o fechgyn
mwyaf annuwiol y gymydogaeth i’r seiat mewn.dwys edifeirwch; a dywedai dan wylo
mai y brawddegau uchod oedd wedi bod yn foddion i’w ddwyn i ystyried ei
ddiwedd. Y mae y bachgen hwnw hyd y dydd heddyw yn un o’r rhai mwyaf crefyddol
a gweithgar yn yr eglwys hono.
Nid oes angen ychwanegu engreifftiau; y mae pawb a’i clywodd yn meddu adgofion
llawn mor ddyddorol, a rhai, fe allai, fwy felly. Daeth i sylw yn sydyn, fel
seren ddysglaer; ac fel yr haul, yr oedd yn llewyrchu fwy-fwy hyd ganol dydd. Canol
dydd goleu oedd hi arno pan fu farw. Yn ei ddyddlyfr nid oedd ond ychydig
Sabbothau am bum’ mlynedd yn mlaen nad oedd i fod mewn cyfarfodydd pregethu
arnynt, a rhai degau o gyfarfodydd pregethu ar ddyddiau o’r wythnos; ac wrth
gymharu hyn â’i ddyddlyfrau blaenorol, gwelwn na fu erioed yn fwy poblogaidd
nag ar derfyn ei yrfa. Yn y lleoedd gweithfaol mwyaf poblog, megys Gwm Rhondda
a manau ereill, yr oedd galwad parhaus am dano; byddai ddwy a thair blynedd yn
olynol yn cynal cyfarfodydd pregethu yn yr un lleoedd. Tyrai pobl o bob enwad
i’w wrandaw; ac ar ol ei glywed, byddai aml un yn dyweyd,
“Trueni na fuasai y dyn yna gyda ni.”
Yr oedd yn gymaint o foneddwr Cristionogol fel na roddodd deimlad i neb fuasai
yn ei wrandaw, er ei fod yn Fethodist selog. Defnyddiai gymhariaeth dlos gyda
golwg ar y gwahanol enwadau. Cyffelybai y Methodistiaid, yr Annibynwyr, y
Bedyddwyr, y Wesleyaid, yr Eglwys Sefydledig, &c., i lynoedd bychain - neu
byllau yn hytrach - yn yr afon pan fyddai yn sych.
“Mae pysgod yn mhob un o’r pyllau,” meddai, “ond y maent ar wahan hyd nes y
cwyd yr afon, ac y llifa dros ei gwely; yna nofia y pysgod o’r gwahanol lynoedd
at eu gilydd. Felly am yr enwadau. Y maent ar wahan yn awr, ond pysgod o’r un
rhyw ydynt; a phan ddaw llanw tragwyddoldeb i mewn, hwy nofiant mewn cariad
anfeidrol i’r un lle oll.”
Enill mewn parch a phoblogrwydd y byddai yn ei gartref hefyd yn barhaus, yn
ogystal ag oddi cartref. Nid oedd neb yn dyfod i bregethu i Laneurwg a allai
dynu cystal cynulleidfa ag ef; a chyrchai pobl o bump a chwech milldir o ffordd
i wrandaw arno. Pregethai yn fynych yn nghyfarfodydd diolchgarwch y Bedyddwyr
a’r Annibynwyr yn Llaneurwg, ac (x63) hefyd
yn eu cyfarfodydd pregethu yn achlysurol, ac nid oedd neb yn cael gwrandawiad
gwell. Efe hefyd fyddai hoff bregethwr uchel wyliau Sir Fynwy yn y blynyddoedd
olaf; cymaint oedd eu hawydd am dano fel braidd na fyddent yn rhyw haner
cweryla am ei wasanaeth.
Yn y deng mlynedd olaf bu fyw, penderfynodd ymroddi i bregethu yn Saesoneg; ac
yn hyn, fel mewn pethau ereill, llwyddodd i gyrhaedd ei amcan. O’r flwyddyn
1880 yn mlaen cyfansoddodd amryw bregethau Seisnig, a byddai yn gwneyd
amlinelliad Seisnig o’i bregethau Cymreig oll yn ystod y cyfnod hwn, rhag ofn y
buasai galwad arno i bregethu yn Saesoneg yn ddirybudd.
Wel, pa fath bregethwr Seisnig ydoedd? Llawn cystal ag yn y Gymraeg, meddai
pobl Llaneurwg. Y nos Sabboth diweddaf y pregethodd yno, cafodd gystal hwyl ag
a gafodd yn y boreu yn iaith ei fam. Pregethodd lawer yn eglwysi Seisnig Sir
Fynwy yn y blynyddoedd olaf, ac nid yn unig ar Suliau cyffredin, ond mewn
cyfarfodydd mawrion, ac yn ddiau pe cawsai fyw ddeng mlynedd arall, buasai yn
ffafr-ddyn yr eglwysi Seisnig. Felly gwelwn mai parhau i eangu, cynyddu, a
dyfnhau oedd ei boblogrwydd hyd y diwedd.
PENOD XV.
EI SYMUDIAD I GAERDYDD, YN NGHYD A’I GYSTUDD A’I FARWOLAETH.
Tua chanol haf 1888 penderfynodd symud i fyw i Gaerdydd. Parodd hyn syndod a
gofid nid bychan i bobl Llaneurwg; oblegid ni ddychymygent am ei ymadawiad o’u
plith, gan ei fod wedi aros yno y rhan oreu o’i fywyd, a hyny yn ngwyneb taer
gymhellion i fyned yn fugail i rai o eglwysi blaenaf Sir Forganwg a Sir Fynwy.
Wrth edrych drwy ei lythyrau, gwelwn ei fod wedi derbyn galwadau ffurfiol o
saith o eglwysi cryfion yn y Siroedd uchod, sef Caerphili, Mountain Ash,
Blaenafon, Clifton Street (Gaerdydd), Taibach, Treforis, yn nghyd â gwahoddiad
i wasanaethu yn Nghapel Arglwyddes (x64) Llanofer.
Cafodd alwad hefyd o eglwys bwysig yn y Gogledd, yr hon nad ydym wedi gallu
dyfod o hyd i’w henw. Ond er cymaint y dymunai yr eglwysi uchod - ac amryw
ereill, yn ol pob tebyg - arno ddyfod atynt, glynu yn Llaneurwg wnaeth hyd o
fewn y deunaw mis olaf y bu byw. Er nad ydoedd yn fugail ar yr eglwys yno, nac
ychwaith yn derbyn tâl am ei waith gyda gwahanol weddau yr achos, eto teimlai
ef a’i briod eu hymlyniad tuag at y lle yn rhy gryf i ymadael, er cael cynyg
cyflog sylweddol mewn manau ereill. Gan ei fod yn un o ysbryd mor llednais a
chariadlawn, yr oedd caredigrwydd ei hen gyfeillion a’i gymydogion yn ei glymu
wrth y lle rywfodd drwy y blynyddau. Dilynent ef ar nos Sabbothau pan yn
pregethu yn Nghaerdydd (neu rywle arall o fewn deng milldir), er mwyn ei glywed
a bod yn gwmni iddo i ddychwelyd gartref. Un hynod ydoedd am lynu wrth ei hen
gyfoedion; byddai hyd yn nod y rhai hyny oeddynt wedi ymadael â Llaneurwg, ac
yn dilyn llwybrau y Mab Afradlon, yn tyru i’w glywed, os buasai yn bosibl; ac
ni chawsai yr un o honynt ddianc sylw Mr. James. Gwnai ei ffordd atynt ar
ddiwedd yr oedfa, ac estynai ei law yn serchog iddynt bob amser. Credent
hwythau nad oedd dyn tebyg iddo ar y ddaear. Os oedd ei ymlyniad mor fawr tuag
at rai felly, am y rheswm eu bod yn hen gyfoedion, hawdd deall fod ei serch at
aelodau a blaenoriaid yr eglwys yn Llaneurwg yr un mor gryf. Beth bynag, o
herwydd rhesymau neillduol, gwnaeth ei feddwl i fyny, yn ngwyneb y cwbl, i
symud i Gaerdydd. Un rheswm oedd, fod ei iechyd yn dechreu rhoddi ffordd, ac o
ganlyniad nid oedd yn teimlo yn alluog i gerdded i Gaerdydd neu Marshfield i
gyfarfod y train, a hyny ar bob tywydd, Rheswm arall oedd fod y mab yn
yr ysgol yn Nghaerdydd; a chan ei bod yn rhy bell iddo ddyfod adref y nos,
rhaid oedd iddo letya yno, yr hyn oedd yn anghydweddol iawn â theimlad Mr. a
Mrs. James. Trodd y ddau reswm yma y glorian; a chan adael mangre anwyl eu
genedigaeth, daethant i fyw i 63, Talbot Street, Canton, Caerdydd.
Llanwyd Eglwys Salem, Canton, â llawenydd pan ddaeth Mr. James a’r teulu a’u
tocynau aelodaeth, gan amlygu mai yno yr oeddynt yn meddwl gwneyd eu cartref; a
derbyniwyd hwy gyda chalonau agored. Ni bu ef ond ychydig amser cyn enill serch
pawb o bob gradd ac oedran yn yr eglwys; a phe buasai yn cael iechyd am ychydig
fisoedd yn mhellach, (x65) diau y buasent
wedi rhoddi galwad iddo i’w bugeilio. Ond cyn pen chwech mis dechreuodd waelu a
gwanychu, a gwelid fod ei gyfansoddiad gwanaidd yn cyflym roddi ffordd. Tua
dechreu y flwyddyn 1889, wedi bod yn pregethu yn Nhrefforest, dychwelodd adref
yn glaf; a dyma y tro diweddaf y pregethodd yn gyhoeddus. Er hyny pregethodd
lawer yn ei ystafell ac hefyd yn y gwely. Gweddïo, gwneyd pregethau newyddion,
a phregethu y rhai hyny, fu ei waith ar hyd yr un-mis-ar-ddeg y bu yn glaf. Yr
oedd hyn yn brawf fod pregethu wedi myned yn ail natur iddo. Pregethu oedd y ruling
passion gydag ef ar hyd ei fywyd, a pharhaodd yn ruling passion
ynddo hyd angeu. Yr oedd yn dyheu am gael pregethu un bregeth arall cyn marw ar
y testyn, “Da i mi yw fy nghystuddio,” &c. Beth fuasai nerth a dylanwad y
bregeth hono, tybed, pe cawsai adferiad iechyd i’w thraddodi? Diau y buasai yn
anorchfygol. Ni fu yn cadw ei wely yn gyfangwbl ond ychydig ddyddiau cyn iddo
farw; cyfodai bob dydd, a siaradai yn obeithiol a’r teulu am y dyfodol, gan
ddysgwyl yn gryf cael gwella - a gwella i bregethu neu ddim. Nid oedd gwerth
mewn gwella yn.ei olwg ef os na cha’i ddychwelyd i’r pwlpud. Ond yr oedd ei hen
elyn, sef y darfodedigaeth, wedi cymeryd gafael rhy gryf ynddo; ac er i angeu
ddyfod braidd yn annysgwyliadwy iddo ef ei hun, nid oedd felly i’r meddygon a’r
rhai oedd o’i amgylch; gwelent hwy ef yn graddol suddo o ddydd i ddydd.
Yn yr wythnosau diweddaf y bu fyw cychwynwyd tysteb iddo gan y frawdoliaeth yn
Salem, yr hyn sydd yn dangos cariad mawr y cyfeillion yno ato, yn ogystal a
phrofi eu haelioni a’u cydymdeimlad âg ef a’r teulu. Ymledodd yr hanes fod
Canton yn gwneyd tysteb drwy yr eglwysi mewn ychydig amser, ac yn fuan cyfododd
y syniad o wneyd y dysteb yn un gyffredinol. Darfu i Mr. David Morgan, Canton,
blaenor parchus a’r hynaf yn eglwys Salem, gydymgynghori â’r diweddar Barch.
David Edwards, Casnewydd, gyda golwg ar y ffordd oreu i fyned yn mlaen gyda’r
dysteb yn ei ffurf gyffredinol; ac wedi ystyried y mater yn mhellach, apwyntiwyd
y Parch. J. M. Jones, Caerdydd, a Mr. David Evans, Docks, yn ysgrifenyddion, yn
nghyd a Mr. David Morgan, Sunny Bank, Canton, yn drysorydd y gronfa. Cyn pen
ychydig wythnosau, yr oedd dros dri chant o bunau wedi dyfod i law. Deuai yr
arian nid yn unig oddi wrth eglwysi, ond oddi wrth ddegau o bersonau unigol o
wahanol ranau y Dywysogaeth. Anfonai (x66) eglwysi
gweiniaid symiau anrhydeddus i fewn, a theimlent ei bod yn fraint i gael gwneyd
hyny. Tystiai ugeiniau yr adeg hono mai Mr. James oedd wedi bod yn foddion
achubiaeth iddynt, ac ni fuasai llawer o’r rhai hyn yn ymfoddloni ar gyfranu
i’r casgliad a wneid yn eu heglwysi; rhaid oedd iddynt gael dangos eu cariad
tuag ato drwy ddanfon yn bersonol symiau mawr i’r trysorydd, a llythyr o
gydymdeimlad gyda hyny. Gwyddom am rai ddanfonasant yn agos y geiniog olaf oedd
ganddynt yn y tŷ ar y pryd, gan ddyweyd â’r dagrau ar eu gruddiau,
“Gwell genym ddyoddef eisieu, pe bae raid, er mwyn cynorthwyo ‘James
Llaneurwg,’ oblegid fe fu, yn llaw Duw, yn foddion troedigaeth i ni.”
Hawdd iawn oedd gwneyd tysteb i ddyn fel yma, fel y gwelir, oblegid nid oedd
nemawr i eglwys yn y cyfundeb nad ydoedd rhai o blant Mr. James yn y ffydd
ynddi. Byddai ei ddifrifoldeb yn galw y rhai mwyaf cellweirus ac anystyriol i
feddwl am eu cyflwr ac ystyried eu diwedd; ac mewn canoedd o enghreifftiau,
profodd y cyfryw ystyriaethau yn gadwedigaeth i’r personau hyny. Perchid ef yn
fawr gan bawb, yn hen ac yn ieuanc, cyfoethog a thlawd; ac nid yn unig yr oedd
yn barchus gan bawb, ond cerid ef o eigion calon gan y rhai hyny feddent
adnabyddiaeth agos o hono. Pan ddaeth y newydd am ei farwolaeth, taflwyd yr
eglwysi i dristwch dwfn; ond ni chafodd y dysteb ei hesgeuluso mewn un modd, ac
yn y diwedd cyrhaeddodd y swm anrhydeddus a. fynegwyd uchod. Nid oedd dim yn
rhoddi mwy o foddhad i lawer na chael dangos eu teimlad yn y ffordd yma tuag
ato; yn wir, braidd na edrychent ar hyny fel moddion gras yn gystal a mwynhad.
Llonwyd ei ysbryd yn fawr gan y llythyrau caredig ddylifent i mewn y diwrnodau olaf.
Wylai weithiau wrth wrandaw arnynt; gwenai yn siriol bryd arall wrth feddwl am
y cariad mawr a’r cydymdeimlad a ddangosid tuag ato.
Fel yr awgrymwyd o’r blaen, nid oedd yn meddwl llai na gwella drwy y misoedd y
bu yn glaf. Gobeithiai gael adferiad hyd y ddau ddiwrnod olaf y bu fyw; ond
boreu dydd Gwener cafodd le i gasglu fod y diwedd yn agos. Er hyny ni
lwfrhaodd, ond gwynebodd y glyn yn ddedwydd a digyffro; ac nid yw hyn yn
rhyfedd, ychwaith, oblegid yr oedd pobpeth wedi ei drefnu rhyngddo a’i Geidwad
er’s amser maith, a chredai ei fod Ef “yn abl i gadw yr hyn a roddir ato erbyn
y dydd hwnw.” Nos Wener clywid ef yn ddystaw ganu y penill,
(x67)
..................
“Yn mreichiau fy Ngwaredwr
........................’Rwy’n ddyogel yn mhob man,” &c.
Iaith un cryf ydoedd hon, onide? Un â’r glyn yn oleu claerwyn iddo. Boreu dydd
Sadwrn, daeth cyfnewidiad amlwg drosto, a gwelid ei fod yn prysur deithio i fyd
arall. Gwaethygu a wnaeth drwy y dydd; y poenau yn cynyddu, a’r corff yn
gwanychu hyd yr hwyr. Gyda’r post prydnawn dydd Sadwrn derbyniodd lythyr
oddi wrth foneddiges o Laneurwg o’r enw Mrs. Cope - llythyr o gydymdeimlad ag
ef yn ei gystudd; ond nid cydymdeimlad mewn geiriau yn unig, oblegid yn
amgauedig gyda’r llythyr yr oedd cheque am £5. Pan ddaeth y llythyr hwn
yr oedd poenau Mr. James yn ormod iddo gael gwybod ei gynwys; ond yn mhen
oddeutu awr, esmwythaodd y poenau, a gofynodd yn fywiog i’w ferch hynaf am
gyrchu llythyr Mrs. Cope iddo gael ei glywed. Wedi darllen y llythyr, siriolodd
ei lygaid wrth glywed y geiriau caredig a gynwysai; yna llanwodd ei lygaid o
ddagrau wrth feddwl fod y fath garedigrwydd yn cael ei ddangos tuag ato. Trodd
yn gryf yn y gwely a’i wyneb tua’r pared - yr hyn nad oedd wedi medru gwneyd er
ys dyddiau - a llefodd allan bump o weithiau - “Arglwydd Iesu! derbyn fy
ysbryd!” fel pe buasai yn dymuno arno ddyfod i’w gyfarfod; a chyda fod y
frawddeg yn dysgyn dros ei wefusau y tro diweddaf, daeth yr Iesu, a chipiodd ei
enaid ato Ef ei hun nos Sadwrn, Tachwedd 30ain, 1889.
_____________________________________
Dyna ni wedi ei ddesgrifio goreu a fedrom (ond digon anmherffaith) hyd at ei
fynediad i arall fyd; a gallwn ddyweyd fan yma, yn ngeiriau Tennyson, gydag
arall-eirio ychydig ar y llinellau olaf -
................ “So passed the strong heroic soul away!
..................And when they buried him the town of Cardiff
..................Had seldom seen a more princely funeral.”
Y dydd Iau canlynol, Rhagfyr 5ed, daeth lluaws mawr yn nghyd o wahanol siroedd
y Deheudir i hebrwng i Laneurwg weddillian marwol un a garent mor gynes.
Gynaliwyd gwasanaeth am 12 o’r gloch yn Nghapel Salem, Canton, yr hwn a drefnid
gan Mr. D. Morgan, un o flaenoriaid y lle. Dechreuwyd drwy ddarllen a gweddïo
gan y Parch. H. P. James, (x68) Caerphili;
yna cymerwyd rhan gan y Parchn. David Jones, M.A., Blaenavon, a David Young,
gweinidog gyda’r Wesleyaid yn Nghaerdydd ar y pryd. Siaradwyd hefyd gan Alfred
Thomas, Yswain, A.S., un o hen gyfoedion Mr. James; y diweddar Mr. David Evans,
U.H., Bodringallt; a Mr. E. Davies, U.H., Taibach. Braidd y gallai Mr. Davies,
Taibach, ddal heb dori i lawr gan ei deimladau wrth siarad, gan mai Mr. James
oedd wedi bod yn foddion troedigaeth i’w fab flynyddoedd cyn hyny. Dywedodd Mr.
David Morgan, Canton, bethau nodedig hefyd am gysylltiadau Mr. James âg eglwys
Salem yn yr ychydig fisoedd y bu yn eu plith. Wedi cael ychydig eiriau gan Dr.
Davies, Caerdydd, terfynwyd y cyfarfod trwy ganu, “Ar lan Iorddonen ddofn,” a
ffurfiwyd yr orymdaith i 63, Talbot Street. Yno yr oedd llu mawr wedi dyfod yn
nghyd - gweinidogion a blaenoriaid o bob rhan o Fynwy a Morganwg, ac amryw
gyfeillion o Sir .Gaerfyrddin, Sir Aberteifi, a Sir Frycheiniog. Ffurfiwyd yn
orymdaith fawr; a phan gyrhaeddodd yr angladd Queen Street ac i fyny i Newport
Road, yr oedd yn anarferol o dywysogaidd yr olwg arni; hawdd oedd canfod fod
gwr mawr yn Israel wedi syrthio. Y dystiolaeth gyffredinol ydoedd na fu nemawr
angladd mwy boneddigaidd a thywysogaidd yn nhref Caerdydd. Perchid ef fel angel
Duw pan yn fyw; felly hefyd yn ei farwolaeth. Cafodd angladd tywysog,
claddedigaeth deilwng o un o brif broffwydi yr Arglwydd. Cyrhaeddwyd Llaneurwg
tua thri o’r gloch, a chludwyd y corff i’r capel lle y bu yn pregethu a
chydaddoli â’r frawdoliaeth oedd mor anwyl ganddo. Agorwyd y gwasanaeth yma gan
y Parch. E. Rees (Dyfed), Caerdydd, ac yna cafwyd areithiau pwrpasol gan y
diweddar Barch. David Edwards, Casnewydd; y Parchn. R. Lloyd, Casbach; J. M.
Jones, Caerdydd; W. Lewis, Cwmpark; a T. Davies, Treorky; Mri. David Evans,
Docks, a W. Morgan, Pant, Dowlais. Ar lan y bedd, siaradwyd gan y Parch. W.
Lewis, Pontypridd; ac wedi canu “Bydd myrdd o ryfeddodau,” offrymwyd gweddi gan
y Parch. W. Lewis, Cwmpark, ac yna rhaid oedd gadael yr anwyl bregethwr i
orphwys yn esmwyth
.................. “Hyd nes byddo dorau beddau’r byd
....................Ar un gair yn agoryd.”
Caled iawn oedd gwneuthur hyn, ac nid oedd braidd neb yn bresenol yn gallu dal
heb golli dagrau yn hidl. (x69) Ond er mor
galed oedd i bobl Llaneurwg ac ereill i’w weled yn cael ei roddi i orwedd yn y
ddaear oer, yr oedd yno bedwar dan wasgfa annesgrifiadwy, sef Mrs. James a’i
thri phlentyn. Hwynthwy oedd yn nghanol y cwmwl du pan yn gorfod gadael priod
mor hoff a thad mor anwyl, a dychwelyd gartref i beidio gweled ei wyneb byth
mwy. Cymaint fu yr archoll i Mrs. James fel na ddarfu fod yr un peth byth wedi
hyny. Bu yn gweini nos a dydd ar ei hanwyl briod am yn agos i flwyddyn; a phan
y collodd ef, torodd ei chalon yn lân ar ei ol. Mynych y dywedai nas gallasai
byth gael gwared o’i hiraeth am dano; a gwir a ddywedodd, oblegid yr oedd ei
hiraeth yn llawn cymaint yr wythnosau diweddaf y bu fyw, ac am dano ef y
siaradai ychydig oriau cyn i’w henaid ehedeg i fyny ato ar y 27ain o Ebrill,
1895.
Felly gwelir fod y plant erbyn hyn wedi colli eu tad a’u mam. Ond gofalodd Tad
yr Amddifaid na chawsant fod yn ddiymgeledd; a chyda’r ferch hynaf (yr hon sydd
yn briod) y mae ganddynt eto gartref cysurus, yr hyn sydd yn dra ffodus gyda
golwg ar y ferch ieuengaf, yr hon nad yw ond pedair-ar-ddeg oed ac o iechyd
gwanaidd.
D.M.P.
_____________________________________________________
PENOD XVI.
LLYTHYRAU ODDIWRTH GYFEILLION, A PHENILLION GOFFADWRIAETHOL.
Derbyniwiyd y llythyrau canlynol oddiwrth y Parchn. John Morgan Jones,
Caerdydd, ac E. Lloyd, Casbach:-
ANWYL GYFAILL,
Da genyf fod yn eich bryd ddwyn allan gyfrol fechan o Gofiant a Phregethau y
Parch. David James. Y mae genyf gof byw am y tro cyntaf y gwelais ac y clywais
ef. Daeth ar daith trwy Sir Aberteifi rywbryd yn haf 1863, fel cyfaill i’r
diweddar Barch. Thomas Evans, Rock; a rhyw nos Sul, yr oedd eu cyhoeddiad yn
Nhregaron, lle yr oeddwn i yn preswylio ar y pryd. Nid oedd enw y naill na’r
llall yn (x70) adnabyddus; ni wyddai y bodau
gwybodus, y rhai a gymerent arnynt fod yn gyfarwydd â phrif bregethwyr y
cyfundeb, ddim am danynt; felly ychydig o asbri a dysgwyliad oedd yn nglyn â’u
dyfodiad - dim ond y chwilfrydedd naturiol a deimlid wrth fod dau wr dyeithr yn
dyfod trwy y wlad. Am Mr. James yr oedd braidd yn sicr nad oedd efe yn neb,
oblegid erbyn ymgynghori â’r dyddiadur, gwelid nad oedd wedi ei ordeinio; a
phrofai ei safle isel ar restr pregethwyr Mynwy nad oedd fawr amser er pan
gawsai ei dderbyn yn aelod o’r Gyfarfod Misol. Modd bynag, pan gododd ar ei
draed i roddi emyn allan i’w chanu, gwnaeth argraff ffafriol ar y gynulleidfa.
Ei wedd oedd dra difrifol; tueddai ei wynebpryd llwyd a theneu i gynyrchu
cydymdeimlad; ac yr oedd ganddo lais dwfn treiddgar, yn cyrhaedd conglau pellaf
y capel eang. Darfu i’r eneiniad oedd yn cydfyned â rhanau dechreuol y
gwasanaeth barotoi y dorf i ddysgwyl rhywbeth arbenig yn y bregeth. Ac ni chawsant eu siomi. Ei destyn ydoedd, “Duw, cariad yw.” Cafodd oedfa
rymus. Nid oedd y syniadau yn dangos meddylgarwch dwfn; ni cheisiai y pregethwr
blymio i’r dyfnderoedd er dwyn i’r golwg berlau nad oedd neb wedi eu darganfod
yn flaenorol; ni wisgai ei feddyliau ychwaith mewn barddoniaeth swynol; ond yr
oedd y meddylddrychau mor efengylaidd, agwedd y pregethwr mor ddifrifddwys, ei
ysbryd mor wresog, a’i draddodiad mor gyson, ac yn ychwanegol yr oedd yr
eneiniad oddiwrth y Sanctaidd Hwnw mor amlwg, fel y darfu iddo yn fuan godi y
gwrandawyr i hwyl hyfryd, a chadwodd hwy wrth eu bodd hyd ddiwedd y bregeth. Yr
oedd ei ddawn hefyd yn hollol newydd i Sir Aberteifi. Nid dawn bloeddio ydoedd
- yr oedd amryw yn y sir yn medru dyrchafu eu llais fel udgorn; nid dawn canu
ydoedd, ychwaith - yr oeddym yn gydnabyddus ag amryw a feddent ffidl o’r fath
oreu; ond rhyw ddawn lifeiriol ydoedd eiddo Mr. James, megys ffynon yn bwrlymu
ei chynwys allan yn ddibaid. Ychydig o argraff a wnaeth y bregeth arall ar fy
meddwl, nac ar feddwl neb, er fod y pregethwr, yn ol dim wyf yn gofio, yn
llefaru yn gyson ac yn dda; yr oedd ardderchowgrwydd y bregeth gyntaf wedi
llyncu bryd pawb. Y peth cyntaf wedi myned allan oedd eistedd mewn barn ar y
gwyr dyeithr. Dywedai un a arferai fod yn bur gynil gyda ei ganmoliaeth fod y
gwr ieuanc a bregethodd gyntaf yn un tra addawol. Digiais trwyddof wrth ei glywed.
Ymddangosai y term “addawol” fel desgrifiad llawer rhy (x71)
eiddil o’r pregethwr. I’m bryd i, yr oedd yn debyg i’r hyn a eilw y
Saeson “damming with faint praise,” a mynwn ei fod, nid yn dringo yr
ysgol i fyny, ond agos a chyrhaedd y ffon uchaf. Erbyn y gauaf canlynol yr
oeddwn wedi symud i fyw i Dowlais; ac un o’r Suliau cyntaf i mi yno yr oedd Mr.
James yn pregethu yn Hermon. Am ddau o’r gloch arferai y capel eang gael ei
orlenwi, ac nid oedd yn eithriad y Sul hwnw. Pregethodd yntau yn rymus, a chydag
awdurdod amlwg. Ni ddaeth cwsg yn agos at amrantau neb, er ei bod yn adeg
drymaidd ar y dydd; a sefydlodd ei hun ar unwaith yn mysg y pregethwyr mwyaf
cymeradwy a esgynent i’r pwlpud. Clywais ef ddegau o weithiau wedi hyn, a
chefais y fraint o gyd-bregethu ag ef lawer tro; ond cadwodd ei le yn sefydlog
yn fy meddwl fel un o’r pregethwyr mwyaf cyfaddas i gyhoeddi yr efengyl i werin
Gymru.
Nid wyf am gynyg un math o feirniadaeth arno fel pregethwr, nac am geisio ei
osod yn y glorian. Ond priodol dyweyd ddarfod iddo daflu ei holl enaid i’r
weinidogaeth. Gwnaeth bregethu yn unig amcan ei fywyd. Megys y dywedai
Hiraethog am ei frawd enwog, yr Hybarch Henry Rees, ar ol un pryf yr ymlidiai
Mr. James; ni throai o’r neilldu i erlyn rhyw aderyn arall allai godi y fan
hyn, nac i ganlyn rhyw sawr a allai groesi ei lwybr fan arall; ond yr oedd ei
fryd yn sefydlog ar un peth, sef pregethu. Nid oedd yn gwastraffu ei nerth trwy
ymwneyd â masnach a helyntion y byd; nid oedd na darlithydd doniol ar wahanol
destynau nac yn ysgrifenydd medrus i’r wasg. I bregethu yr oedd Duw wedi ei
alw, ac i hyn, a hyn yn unig, yr ymroddodd yntau. Nis gall neb wadu ddarfod
iddo lwyddo i fesur helaeth yn y gwaith a pha un yr ymgymerodd; y mae y
poblogrwydd dirfawr a enillodd yn Nghymru, ac a gadwodd am yr ysbaid maith o
ddeng mlynedd ar hugain, yn sail digonol o’i apostoliaeth. Cyfarfyddais âg
amryw yn nghymydogaeth Caerdydd a briodolent eu hargyhoeddiad iddo ef fel
offeryn, ac a edrychent arno fel eu tad ysbrydol. Y mae arnaf hiraeth mawr ar ei
ol, ac y mae gofid yr eglwysi yn ddwfn oblegid ei golli.
Gan ddymuno i’ch llyfr werthiant helaeth,
Ydwyf, &c.,
JOHN MORGAN JONES
CAERDYDD, Medi 23ain, 1895. (x72)
ANWYL FRAWD,
Daethum i gffyrddiad â’r anwyl ddiweddar frawd David James yn fuan wedi fy
sefydliad yn Nghasbach yn y flwyddyn 1862; ac o hyny allan bu ein cyfeillgarwch
yn gynes a didor. Buom fyw am ddwy neu dair blynedd o fewn llai nag ergyd careg
i’n gilydd, ac yn ein horiau hamddenol arferem ymweled â’n gilydd yn nhŷ y
naill neu y llall, fel y dygwyddai, pryd y cafwyd llawer ymgom felus a dyddorol
am lyfrau a phregethau. Yr oedd Mr. James wedi dechreu pregethu cyn i mi ei
adnabod, ac yn cyflym dyfu mewn poblogrwydd yn yr enwad parchus i ba un y
perthynai. Yr oedd o ran y dyn oddiallan yn dàl a theneu, ond o ymddangosiad
boneddigaidd; yn wastad yn drwsiadus, ac yn mhob modd yn deilwng o’r pwlpud
Gristionogol. Yr oedd yn naturiol ddetholedig a choeth o
ran chwaeth feddyliol. Nid byth yr ymostyngai at yr isel a’r dirmygus. Yr oedd
yn dra hoff o hanesyn mewn ffordd o egluro neu wasgu ei bwnc adref, ond yr oedd
yn wastad yn chwaethus a chymeradwy. Hysbys i’w gyfeillion yw na chafodd y
fraint o fwynhau addysg athrofaol. Ar bwy y bu y bai, tybed? Sicr genym mai nid
ar ei enwad. Ar bwy, tybed? Ai arno ef ei hun? Yn hyn nid ydym yn sicr. Tybiwn
fod y bai yn gorwedd yn rhywle rhwng dau - ef ei hun, a’r feinwen dlos, yr hon
a ddaeth wedi hyny yn wraig ffyddlon ac ymgeledd gymhwys iddo. Tebyg fod
llinynau eu serch wedi ymglymu mor dyn am eu gilydd fel mai anmhosibl oedd i’r
dyn ieuanc ymadael er myned trwy gwrs o addysg athrofaol. Nis gwyddom pa un ai
colled ai enill fu hyn. Pa un bynag am hyny, hysbys i bawb a’i hadwaenai yw y
medrai fel pregethwr beri cywilydd i lawer un fu yn yr athrofa, ac a ddaeth oddi
yno â B.A. neu M.A. yn gynffon i’w enw. Pan yn dechreu pregethu, clywais i Mr.
Edward Coslet, Gôf Gasbach, ddyweyd ei fod yn gobeithio nad oedd wedi ei eni
a’i ddanedd yn ei ben (mab y Parch. E. Coslet roddodd enw a nôd i’r teulu byth
wedi hyny ydoedd yr uchod). Ond nid felly yr oedd gyda Mr. James, eithr tyfodd
o fod yn blentyn i fod yn ddyn o bregethwr ac â danedd ganddo i gnoi ei gil ar
wirioneddau y Gair, a dwylaw hefyd i arlwyo bwrdd llawn o ddanteithion Efengyl
i’w wrandawyr.
Anffawd, tybiwyf, ydoedd iddo symud i fyw i Canton - anffawd i’r eglwys yn
Llaneurwg- anffawd iddo ei hunan a’i deulu; oblegid yr oedd Llaneurwg yn ardal
llawer mwy iachus na gwastadedd myglyd Caerdydd. Buan wedi ei fynediad yno (x73) y gwanychodd ei iechyd; a chan nad oedd y
babell bridd y preswyliai yr ysbryd bywiog ynddi o’r fath gadarnaf, nid hir y
bu angeu cyn gorphen ei waith. Unwaith y gwelsom ef yn ei gystudd, ac yr oedd y
pryd hwnw fel yn mlynyddoedd iechyd a goenusrwydd - yn hynod hyderus,
hamddenol, a diofn. Y gorchwyl diweddaf i mi i’w gyflawni oedd uno â lluoedd
ereill i wlychu ei fedd yn mynwent Llaneurwg â’m dagrau. Hoff iawn oeddwn o
hono, a theimlaf y byd yn wacach ar ei ol. Hyn yn awr yn lle rhagor a gwell,
gan fyw trwy ffydd ac mewn gobaith o’i gwrdd eto yn y Wlad Well.
Ydwyf, Anwyl Frawd,
Yr eiddoch yn rhwymau yr Efengyl,
CASBACH, Medi, 1895.
ROBERT LLOYD
__________________________________________________________
Cyfansoddwyd y penillion a ganlyn ar farwolaeth Mr. James gan y Parchn. E. Rees
(Dyfed), a Cynwyd Thomas, Caerdydd:-
....................AM DDAFYDD, yn amddifad - y cwynir,
..............................Mae canu galarnad
.........................I’r hardd wr yn rhyw ryddhad,
.........................O’i gur i glwyfus gariad.
....................Llawn addfwynder dyferol - ydoedd hwn,
..............................Mab dyddanwch hollol;
.........................Dirodres,
o gynhes gol,
.........................Fu’r disorod frawd siriol.
....................Pregethodd, teithiodd y tir - a’i dirion
..............................Genadwri gywir;
.........................Oracl
hedd, a’i eiriau clir
.........................Yn llwyr enill yr anwir.
....................Ei lais dwfn, felused oedd - i dyner
..............................Drydanu y bobloedd;
.........................Ei
berorus, flasus floedd - drwy y byd
.........................Raiadrai fywyd ar ei dyrfaoedd.
....................Y goreu beth a gai’r byd - yn ei deg
..............................Weinidogaeth danllyd;
.........................Llef
hyawdl ei holl fywyd
.........................A roes i ras ar ei hyd. (x74)
....................Gwron duwiol: gwrandawiad - a hawliai
..............................Drwy hwylus barabliad;
.........................I’r
ddaear oer rhoddai’r had, - a’r galon
.........................Dynerai’n union dan yr “eneiniad.”
....................Eisteddodd mewn cystuddiau, - a duaf
..............................Dywydd cysgod angeu;
.........................Duw i’r
nef fu’n cadarnhau
.........................Y dyn grasol dan groesau.
....................Galar sy’n dod i’r golwg, - ar ruddiau
..............................Yn ireiddiol amlwg;
.........................Hunodd
ef, ac awen ddwg - galon gaeth,
.........................I’w dryllio’n hiraeth ar dir “Llaneurwg.’
_________________________________________________________________
....................Yn ei fedd oer ai DAVYDD yw? - tawel iawn
..............................Yw’n telynau heddyw!
.........................Da frawd, di-farw ydyw,
.........................Yn nghol hedd mae’n angel byw!
....................Oer yw gwyneb Morganwg - dyna follt,
..............................Dwyn fath sanct o’i golwg!
.........................Serch gwlad gan deimlad amlwg, - toddi wnaeth
.........................Yn llyn o hiraeth am “James Llaneurwg!”
....................Mynwy wêl adwy lydan, - yn ddystaw
.........................Ddiystyr yw’r llwyfan;
..............................I
oror mud gro oer man
..............................Chwyrn yrwyd ei chorn arian 1
....................Ar ei dyner feddrod anwyl - wylo
..............................Sydd yn felus orchwyl;
.........................A’i brudd gerdd y daw’r bardd gwyl, - am enyd,
.........................Hyd lan ei weryd a’i delyn arwyl.
....................Ein dwys adfydus dafodau - unant
..............................Mewn cwynfanus nodau;
.........................Yn
dewgron y daw’n dagrau, - yn ddyfroedd
.........................A gloewi’r gwinoedd ein galarganau!
....................Yn fyth dost wyt, Fethodistiaeth, - duwyd
..............................Daear dy genhadaeth;
.........................Ar dy
dwr cu nychu wnaeth - Gwyliwr mad -
.........................Dengar offeiriad dy wyn “ Gorfforiaeth. (x75)
.........................Dyn heddychol eneidiol ei nodwedd,
.........................Yma â’i galon yn llawn ymgeledd;
.........................Yn ei
holl hanes ni bu digllonedd
.........................A’i nwyd afiachus yn duo’i fuchedd;
.........................Cywir
iawn rodiai, cariai anrhydedd,
.........................Heini a duwiol ei anian duedd;
.........................Ger ei
ael ‘roedd gwawr o hedd, - yn wastad
.........................Ar ei gymeriad y trigai mawredd.
....................Hoewdrem llawn diniweidrwydd, - ni welwyd
..............................Anwylach wr hylwydd;
.........................A’i
galon ni wnaeth gelwydd, - er twyllo
.........................Neu ddinystrio neb drwy ddionestrwydd.
.........................Fel coeth bregethwr, ein gwr ragorai,
.........................Deheuig foddus bob adeg fyddai;
.........................Yni ei
enaid â’i wres enynai
.........................Hwyliau llifeiriol fel y llefarai;
.........................O, lais
perseiniol, yn lwysber swynai
.........................Ein gwron duwiol y rhai ‘i gwrandawai,
.........................A’i air union arweiniai - ‘n odidog
.........................Ei lu lluosog fel ewyllysiai!
....................O fewn i eang derfynau - Gwalia,
..............................Gwelir ôl ei gamrau;
.........................Ar hyd
dêr loewbryd lwybrau - maes helaeth
.........................Ei fawr wasanaeth y tyf rhosynau.
....................Difyr iawn bu’n dyfrhau - â’i ddoniau
..............................Ein harddunol drumau;
.........................Ac ar
war ein gororau,
.........................Ei fôr hedd fu’n ymfawrhau!
....................Nefol wr! a Duw’n ei floedd, - a’i froddeg
..............................Yn gwefreiddio’r miloedd!
.........................Hardd a llawn ei arddull oedd,
.........................A llawen ddyn y lluoedd.
....................Yn wastad gyda’i destyn, - a chaled.
..............................Chwiliai am y cnewyllyn;
.........................Godidog
wledd gaed wed’yn
.........................O win Duw wnai loni dyn.
....................Dlws hynodol syniadaeth, - arabedd
..............................Ddiarhebol helaeth;
.........................Brwd
hwyliau ysbrydoliaeth,
.........................Ddeuai yn ffres o’i ddawn ffraeth. (x76)
....................Gwr Duw oedd yn agor deall - dynion,
..............................Gan eu denu’n ddwysgall
.........................Drwy y Gair, gan nodi’r gwall
.........................O ddringo ffyrdd yr anghall!
....................Angel oedd âg efengyl Ion, - boddus
..............................Yn rhybuddio dynion;
.........................Beunydd
ei phrif ddybenion - gyhoeddai,
.........................A’i phuredd ddaliai i’w gyd - fforddolion.
.........................Delw hynodol a dylanwadau
.........................Y nef ddihalog, geid o’i feddyliau
.........................Ag yni addfwyn cryfion gynheddfau,
.........................Adwaenent wynder ei sêr drysorau;
.........................Bendithion
eglur, mor bur a’r borau,
.........................Ddygai arddunedd ei hygar ddoniau;
.........................Ddaliodd
aruchel ddwfn feddylddrychau,
.........................Yn rasol iddynt fel claer sylweddau;
.........................A
rhediad holl fwriadau - dihalog,
.........................Ein têr weinidog oedd troi eneidiau.
.........................A’i daer rym hefyd fe wnai dramwyfa,
.........................I lawr i oerfyd feddyliau’r dyrfa;
.........................Y gwael,
andwyol, galonau dua
.........................Wnai ddwyn yn addfwyn i geisio noddfa;
.........................I
wella’i hadfyd, y gynulleidfa
.........................Gariai i wyddfod y drugareddfa;
.........................Athraw
doeth, pregethwr da - a beunydd
.........................Pwnc ei leferydd oedd Pen Calfaria.
....................Glân fel y teg olenni, - ei fywyd
..............................Fu’n gwynfäol loewi;
.........................Yn
ffyddiog heb ddiffoddi, - lamp ei hedd,
.........................Hyd enbyd lesgedd wnaeth danbaid losgi.
....................Atal ein our doluriog - ni ellir,
..............................Collwyd ein gweinidog;
.........................Un fu’n
was mor urddasog -
.........................Angel gwlad, dan ingol glog!
....................Gwelwn aur enfys golau - y cymod,
..............................Drwy ein cwmwl dagrau;
.........................Dringodd
uwch rhandir angau,
.........................Nef y nef mae’n ymfwynhau.
....................Ei grefydd yn nig yr afon - a tu .
..............................Yn fôr o gysnron;
.........................Arch ei
Dduw yn orchwydd hon, - wnaeth ffordd rwydd
.........................I oror ddedwydd bro’r addewidion. (x77)
....................Tra haul a sêr yn treulio, - ac
oesau
..............................Yn gyson fyn’d heibio;
.........................I fedd
ein DAFYDD fyddo - ’n ddiragrith,
.........................Y wir athrylith yn aruthr wylo.
....................Y wawr deg tra’n taenu’r dydd, - yn nwyfus,
..............................I mewn i heintus fro y mynwentydd;
.........................Y boreu
wlith a fritho, - ei fedd ffres,
.........................Yn rhyw loew ernes o’n harwyl arno.
....................Y Da Fwriad hyd farw, - Duw ein Ner,
..............................Rho dy nawdd i’w weddw;
.........................O!
Geidwad hoff, gwna gadw - rhag pob haint,
.........................Ei anwyl geraint drwy’r anial garw.
Caerdydd, 1889........................................................CYNWYD
THOMAS. (x78)
PREGETHAU.
(1) SYCHED AM DDUW.
“Sychedig yw fy enaid am Dduw, am y Duw byw.”-SALM xlii. 2.
Mae dyn o ran ei gyfansoddiad y fath, fel nad oes dim a’i digona ond Duw. Mewn
trefn i foddloni dymuniadau dwfn y galon, rhaid iddo fyned tuallan i gylch
bychan ei bersonoliaeth ei hun, ac ymdaflu ar y tragywyddol a’r annherfynol,
oblegid nid oes yr un dyn yn cario o’i fewn ffynonell fedr gyflenwi ei
angenion. Os yw y galon i gael ei diwallu, mae yn rhaid iddi fyned y tuallan
iddi ei hun - a thuallan i gylch y greadigaeth - rhaid esgyn at y Creawdwr ei
hun, a dyfod yn gyfranog o rinweddau anfeidrol ei berson. Wna meddianau a
thrysorau crëedig ddim o’r tro - rhaid dyfod i gyffyrddiad â’r galon Ddwyfol
iddi gael ei digoni. “Sychedig yw fy enaid,” nid am bethau allanol, ond “am
Dduw; ïe, am y Duw byw.” Pe byddai yn bosibl i ddyn gael holl gyfoeth y ddaear
- holl drysorau y cread - byddai ei enaid mor sychedig ag erioed, oblegid ni
feddant yr hyn a’i boddlona. Nid yw bod yn feddianol ar roddion Duw -
gweithredoedd ei ddwylaw, a bendithion Rhagluniaeth - yn boddloni dymuniadau y
galon. Rhaid iddi hi gael y Rhoddwr gyda’r rhoddion - y Crewr gyda’r daioni
creadigol; cael Duw yn rhan, yn briod, yn iachawdwriaeth. Dyma yn unig ddigona
ddymuniadau dyfnaf natur dyn. Ymddengys hyn oddiwrth deimlad pruddaidd a
hiraethlawn y Salmydd am y presenoldeb dwyfol, “Fel y brefa yr hydd am yr
afonydd dyfroedd, felly yr hiraetha fy enaid am danat ti, O Dduw.” Ac er
mai â’r duwiol y mae a fyno y testyn mewn modd uniongyrchol, eto gellir ei
gymeryd fel yn gosod allan ddymuniadau dyfnaf a. hiraethlawn y ddynoliaeth yn
gyffredinol. Gwir fod dynion yn coleddu syniadau tra gwahanol am a phwy ydyw y
gwir Dduw. Priodolir iddo wahanol bethau, gelwir ef wrth wahanol enwau,
portreiadir et trwy wahanol ddarluniau, eto mae’r syched am dano yr un yn mhob
oes a gwlad. Mae hanes y byd eilun-addolgar yn ei eglur brofi; myn dyn dalu
parch a (x79) gwarogaeth i ryw fod neu
gilydd yn barhaus. Cri dyfnaf y galon ydyw, “Sychedig yw fy enaid am Dduw,” ac
i gyfarfod â’r angen hwn o’i heiddo mae’n rhaid i ni wrth amlygiad triphlyg o
hono - Duw personal, presenol, a maddeugar.
I. Mae’n rhaid i ni wrth amlygiad o Dduw personol.- Mae
gwahanol gyfundraethau gyda golwg ar Dduw a’i weithredoedd wedi cael eu llunio
a’u cynyg, nad ydynt yn cyfateb i angenion dyfnaf dyn. Ni thâl son am yr hyn
elwir yn egwyddorion sefydlog, a deddfau tragywyddol. Medrwn feddwl am bethau
felly, ac o bosibl feddu dirnadaeth i fesur o honynt, ond nis gallwn eu caru.
Mae’n rhaid i ni wrth Dduw personol - un y gellir siarad a chymdeithasu âg ef -
ei garu, ei wasanaethu, a’i addoli. Ac y mae yn rhaid cael person byw yn
feddianol ar briodoleddau arbenig, yn meddu ar rinweddau fedr gyffroi y galon,
enill y serchiadau, a rhwygo ffynonell cariad nes y rhedo allan yn ffrydiau
pur. Gall y cyfundraethau eraill neu y duw a gyflwynant ddifyru chwilfrydedd a
rhoddi tipyn o foddhad i’r dychymyg, ond nis gallant foddloni dymuniadau y galon.
Rhaid iddi hi gael bod personol y medr ymarfer âg ef, ymddiried ynddo, a
thywallt ei theimladau dyfnaf ger ei fron. Dyna y fath un yw Duw y Beibl, un yn
meddu pob priodoledd, pob rhinwedd, pob cymhwysder angenrheidiol er cyfateb i’n
holl angenion.
Amlygodd ei hun fel bod personol amryw weithiau o dan yr hen oruchwyliaeth. Bu
Abraham yn dadleu ag ef ar ran dinasoedd y gwastadedd, a chlywodd ei lais ar
ben Moriah. Gwelodd Jacob ei ogoniant yn Bethel, ac yn mhen ugain mlynedd wedi
hyny bu yn ymdrechu ag ef yn Peniel. Gwelodd Moses ef yn y weledigaeth ryfedd o
berth yn llosgi ac heb ei difa. Galwodd ar Samuel wrth ei enw. Ymddangosai i’r
proffwydi yn ngweledigaethan y nos. Amlygodd ei hun i’r tri llanc yn y ffwrn
dân, pan y synodd Nebuchodonosor wrth weled dull y pedwerydd yn debyg i Fab
Duw. Ond pa mor ogoneddus bynag ydoedd yr amlygiadau hyn, nid oeddynt ond
rhagredegwyr o amlygiadau mwy, rhyfeddach, a gogoneddusach, sef yr amlygiad o
Dduw yn ein natur.
Yr ydym yn cael fod dyn er yn foreu wedi dangos tueddiad cryf at
eilun-addoliaeth, fel pe na byddai yn medru addoli yr ysbrydol a’r anweledig. Aeth
yn awyddus am Dduw a ellid ei deimlo a’i weled, ac i fod yn bresenol ei hun
mewn ffurf i’r synwyrau. Mewn trefn, gan hyny, i gyfarfod â’r dymuniad (x80) hwn, ac i’w enill oddiwrth eilun-addoliaeth,
wele Dduw yn ymddangos yn y cnawd - person dwyfol a thragywyddol yn ymddangos
yn y natur ddynol. “Ac yn ddiddadl, mawr yw dirgelwch duwioldeb; Duw a
ymddangosodd yn y cnawd.” Llefarai a gweithredai fel Duw; cyflawnai wyrthiau,
datguddiai feddyliau a bwriadau y galon; gwnai bobpeth fel Duw - arddangosiad
gweledig o’r Duwdod, “yr hwn yw delw y Duw anweledig,” “dysgleirdeb ei ogoniant
a gwir lun ei berson.” Mae’r pellder anangyffredadwy oedd rhyngom a Duw wedi ei
ddifodi; mae Iesu trwy ei ymgnawdoliad wedi gwneyd y dynol a’r dwyfol yn un am
dragywyddoldeb. Dyma Berson digon mawr i ymaflyd yn y ddau eithafion. Dywed
Pascal nas gallai edmygu mewn un dyn eithafion un rhinwedd os na welai ynddo ar
yr un pryd eithafion y rhinwedd cyferbyniol, oblegid nis gallai y cyfryw
gymeriad lai na syrthio, am ei fod yn unochrog; ond dyna’r pryd, meddai, y
dengys dyn wir fawredd, nid pan yn cyffwrdd ag un eithafion, ond wrth gyffwrdd
â’r ddau ar yr un adeg, a llanw i fyny y cyfwng rhyngddynt. Ond anaml y ceir
dynion digon mawr i wneyd hyn. Ond am Iesu Grist, dyma berson digon mawr i
gyffwrdd â’r ddau eithafion penaf yr un pryd - yr anfeidrol a’r meidrol, y
tragywyddol a’r amserol, y dwyfol a’r dynol - a llanw y gwagle ofnadwy oedd
rhyngddynt. “Yr hwn ac efe yn ffurf Duw ni thybiodd yn drais fod yn ogyfuwch â
Duw; eithr efe a’i dibrisiodd ei hun, gan gymeryd arno agwedd gwas, a’i gael
mewn dull fel dyn; efe a’i darostyngodd ei hun, gan fod yn ufudd hyd angeu, ïe,
angeu y groes.” Bechadur, sydd yn teimlo anesmwythder yn dy galon, yn teimlo
syched am yr hyn fedr ddiwallu dy angenion, dos at yr Iesu, yr Immanuel, y
Duw-ddyn, efe a gyflawna dy holl raid, yn ol ei olud gogoneddus ef. Mae dy
enaid ar drengu gan syched, ar yr wyt yn chwilio’r greadigaeth am ffynonau
dyfroedd i dori dy syched, ond yn methu eu cael. Dos at yr Iesu; efe yw ffynon
bywyd; gydag ef y mae y dwfr bywiol; a phwy bynag a yfo o hono, ni sycheda yn
dragywydd. Os oedd moroedd annherfynol y Duwdod allan o’n cyrhaedd, mae Iesu
wedi agor llwybr i’r ffrydiau bywiol redeg atom er ein disychedu. Mae’n bosibl
i’r moroedd dwyfol i ymarllwys i’r galon ddynol ar hyd sianel cyfryngdod y dyn
Crist Iesu. A dyma yw iaith y Ceidwad heddyw, “Yr hwn sydd a syched arno,
deued; a’r hwn sydd yn ewyllysio, cymered o ddwfr y bywyd yn rhad.” (x81)
II. Ond y mae dyn yn sychedu nid yn unig am Dduw
personol, eithr hefyd am Dduw presenol - presenol i’w amddiffyn, ac i
dderbyn addoliad ganddo. Nid yw y drychfeddwl oeraidd fod Duw yn preswylio
tragywyddoldeb, y goruchelder a’r cysegr, yn llywodraethu y bydoedd a’r
cyfundrefnau mawrion yn yr eangderau, heb ddim a wnelo âg amgylchiadau y byd
a’r bywyd hwn, yn cyfateb i angenion eiu natur. Mae yn rhaid i ni wrth Dduw
presenol i ofalu am danom, i wylied drosom, ac i’n hamddiffyn yn mhob cyfnod
o’n bywyd. Yr ydym oll yn ymwybodol ein bod yn agored i demtasiynau a
phrofedigaethau parhaus, a’n bod mewn peryglon bob awr, ac yr ydym oll yn
coleddu y gobaith y gwna y Goruchaf ofalu am danom, a thaflu ei aden
amddiffynol drosom. Onid teimlad o’r fath hwn barodd i’r pagan luosogi ei
dduwiau, fel y mae ganddo eilun ar gyfer holl sefyllfaoedd ac amgylchiadau
bywyd; eilun ar gyfer y teulu, eilun ar gyfer y farchnad, eilun ar gyfer y
fordaith, ac eilun ar gyfer y frwydr? A phe dygwyddai iddo fyned ar daith
bellenig trwy anialwch lle gorweddai bwystfilod gwylltion, a chreaduriaid
ysglyfaethus, os buasai heb ei dduw gydag ef, teimlai yn y fan nad oedd ganddo
un hawl i ddysgwyl gwaredigaeth; ond os buasai yr eilun gydag ef yn ei logell,
neu yn crogi wrth ei berson yn rhywle, tybiai ei hun yn berffaith ddyogel. O ba le y cododd syniad fel hwn ond oddiar hiraeth dwfn y galon am Dduw presenol?
Yn awr, dyma’r fath un yw Duw y Beibl - Bod Hollbresenol, sydd yn ein hymyl bob
amser, fel y dywed y Salmydd, “Amgylchyni fy llwybr a’m gorweddfa, a hysbys wyt
yn fy holl ffyrdd;” “Nid yw efe yn ddiau yn neppell oddiwrth bob un o honom;”
“Oblegid ynddo ef yr ydym yn byw, yn symud, ac yn bod.” Nis gallwn ddianc o’i
bresenoldeb, oblegid fel y dywedir yn eithaf cywir, “mae ei ganolbwynt yn mhob
man, ond nid yw ei amgylchedd yn un man.” Y mae yn llanw y nefoedd a’r ddaear,
fel nas gellir myned y tuallan i gylch ei bresenoldeb. “I ba le yr af oddiwrth
dy Ysbryd, ac i ba le y ffoaf o’th wydd? Os dringaf i’r nefoedd, yno yr wyt ti;
os cyweiriaf fy ngwely yn uffern, wele di yno; pe cymerwn adenydd y wawr, a phe
trigwn yn eithafoedd y mor, yno hefyd y’m tywysai dy law ac y’m daliai dy
ddeheulaw.” Mae yr athrawiaeth hon yn destyn cysur a gorfoledd i’r credadyn; faint
bynag fyddo ei adfyd, ei drallod, a’i gyfyngder, gall ddyweyd yn eu canol, “Yr
wyt ti gyda mi; dy wialen (x82) a’th ffon
a’m cysurant.” “Pan elych trwy y dyfroedd, myfi a fyddaf gyda thi; a thrwy yr
afonydd fel na lifant drosot; pan rodiech trwy y tân ni’th losgir, ac ni enyn y
fflam arnat. Canys myfi yw yr Arglwydd dy Dduw, Sanct Israel dy “Waredydd.” Dysger
ni, gan hyny, i “gydnabod yr Arglwydd yn ei holl ffyrdd.”
Ond y mae ar ddyn eisieu Duw presenol, nid yn unig i’w amddiffyn, eithr hefyd i
fod yn wrthddrycb addoliad iddo. Mae dyn yn greadur addolgar; fe fyn dalu parch
ac addoliad i ryw wrthddrych yn barhaus; ond er cryfed y duedd addolgar, mae’n
ofynol, er rhoddi boddlonrwydd i’w ddymuniadau, fod y gwrthddrych hwnw yn un
presenol. Nid yw clywed fod Duw yn cael ei addoli gan angylion a seraphiaid
gogoniant yn ddigon; mae’n rhaid i ni ei gael ef yn ein hymyl, mewn trefn i
ymwneyd âg ef, ac yntau a ninau. Cyn y gallwn addoli yn wirioneddol, rhaid i ni
gredu a theimlo fod gwrthddrych ein haddoliad yn bresenol i wrando ein cwynion
a’u hateb; a dyma y fath un yw Duw y Beibl, un ag sydd yn bresenol gyda’i bobl
bob amser. “Canys lle bynag y mae dau neu dri wedi ymgynull yn fy enw i, yno yr
ydwyf yn eu canol.” Ac meddai Crist er cysur ei ddysgyblion, ar eu hanfoniad
allan i bregethu yr efengyl, “Ac wele yr wyf fi gyda chwi bob amser hyd ddiwedd
y byd.” Mae Duw yn bresenol yn mhob lle, o ganlyniad gallwn ei addoli yn mhob
lle, ar bob adeg. Addolodd Nathanael ef dan y ffigysbren; Pedr oddiar nen y tŷ;
Paul yn y carchar; a Ioan yn Patmos. Mae y ddaear wedi ei chysegru yn un deml
at wasanaeth y gwir a’r bywiol Dduw. Un o’r pethau amlycaf yn nysgeidiaeth yr
Arglwydd Iesu ydoedd, gwneyd yn hysbys y ffaith fod Duw yn bresenol yn mhob man
fel eu gilydd. Ni siaradai Ef un amser am ddeddfau natur, ond am Dduw yn
gweithio yn a thrwy natur yn barhaus, yn gwisgo y lili, &c. Pan ddysgynai y
gwlaw o’r nefoedd, ei Dad oedd yn peri hyny; pan dywynai goleuni a gwres yr
haul, ei Dad oedd yn ei beri:
“Canys y mae efe yn peri i’w haul godi ar y drwg a’r da, ac yn gwlawio ar y
cyfiawn a’r anghyfiawn.” “Yr hwn a dry gysgod angeu yn fore ddydd, ac a dywylla
y dydd yn nos; yr hwn a eilw ddyfroedd y môr, ac a’u tywallt ar wyneb y ddaear;
yr Arglwydd yw ei enw.” Mae Cristionogaeth yn ein dysgu i gydnabod presenoldeb
Duw yn mhob peth ac yn mhob lle fel eu gilydd. Gwedir hyn pan yr ydys yn lleoli
ac yn gosod (x83) terfyn i’r annherfynol. Os
gwedir y ffaith hon yr ydys yn creu eilun-addoliaeth, oblegid hanfod eilun-addoliaeth
ydyw ystyried y naill le neu wrthddrych yn fwy cysegredig na’r llall. Anghofir
hyn weithiau, a thybir fod lleoedd yn cael eu cysegru trwy seremoni ddynol. Ond
os addefir yr hyn a ddysgwn, y mae pob mynydd a dyffryn yn dyfod yn llawn o
Dduw, a’r ddaear yn un deml gysegredig i’w addoli. Ond er fod presenoldeb Duw
yr un fath yn mhob man fel eu gilydd, eto nid yw yr amlygiadau ddyry o hono ei
hun yr un fath yn mhob man fel eu gilydd. Na, mae yr amlygiadau rydd Duw o hono
ei hun i’w bobl yn gwneyd lleoedd yn gysegredig iawn yn ein golwg ni. Yr oedd y
ceryg ar y rhai y breuddwydiai Jacob yn “dŷ i’Dduw, ac yn borth y
nefoedd,”‘ byth wedi hyny. Yr oedd Mynydd y Gweddnewidiad, lle yr ymdorodd y
gogoniant dwyfol trwy ddynoliaeth y Gwaredwr, byth wedi hyny yn ngolwg Pedr “y
mynydd sanctaidd;” a’r lle hwnw oddi dan y ffigysbren byth wedi hyny yn ngolwg
Nathanael yn lle gweddi. Yr oedd yr amlygiadau rhyfeddol gafwyd o Dduw yn y
cyfryw leoedd wedi gosod cysegredigrwydd arbenig arnynt. Ac o bosibl fod genym ninau
ryw fanau penodol lle y dadguddiodd Duw ei hun i ni yn y fath fodd fel nad
anghofiwn hwynt tra byddom ar y ddaear. Gwir nas gellir ei weled â llygad o
gnawd, eto y mae yn dadguddio ei hun yn y fath fodd fel nad oes yr amheuaeth
leiaf o reality ei bresenoldeb. Ei weled nis gellir, ond ei deimlo fe
ellir; ‘yr hwn er nas gwelsoch yr ydych yn ei garu; yn yr hwn heb fod yr awrhon
yn ei weled, ond yn credu, yr ydych yn mawr lawenhau â llawenydd annrhaethadwy
a gogoneddus.”
III.
Ond y mae dyn nid yn unig yn sychedu am Dduw presenol, eithr hefyd am Dduw
maddeugar. Mae dyn yn mhob oes a gwlad yn ymwybodol o euogrwydd cydwybod,
ac fel y cyfryw yn teimlo ei fod yn agored i gosbedigaeth. Nid oes rhaid wrth
yr un Beibl i’n gwneyd yn hysbys o hyn; mae tyst parhaus yn y fynwes; mae y
ffaith wedi ei cherfio ar lech y gydwybod. Gŵyr dyn yn dda ei fod yn
droseddwr yn erbyn Duw, wedi anmharchu ei ddeddfau, ac fel y cyfryw yn agored
i’w ddigofaint. Ac y mae llawer yn ngwyneb y teimlad poenus hwn wedi ceisio
diangfa mewn hunanladdiad; y baich o euogrwydd yn gwasgu mor drwm nes ceisio
gwaredigaeth a gorphwysdra yn nhawelwch y bedd. Nid yw gau-grefyddau y byd yn
ddim ond gwahanol ymdrechion o eiddo cydwybod. (x84)
euog i ymryddhau ac effeithio gwaredigaeth oddiwrth bechod a’i ganlyniadau
dinystriol. Beth yw yr holl allorau, yr holl aberthau, y cosbedigaethau, a’r
penydiau ddyoddefir, yn nghyd â holl ddefodau creulawn a barbaraidd y byd
paganaidd, ond prawf fod trueni dyn yn fawr arno, a’i ymdrech am waredigaeth
oddiwrtho. Teimla fod ei bechodau wedi myned rhyng-ddo â Duw, a’i fod yn haeddu
cosbedigaeth; o ganlyniad, cri dyfnaf y galon ydyw, “Pwy a’m gwared?” Y mae yn
barod i ofyn yn ngeiriau y Salmydd, “Ai yn dragywydd y gwrthyd yr Arglwydd? ac
oni bydd efe boddlon mwy? A ddarfu ei drugaredd ef dros byth? a balla ei
addewid ef yn oes oesoedd? A anghofiodd Duw drugarhau? a gauodd efe ei dosturi
mewn soriant?” Pwy rydd ateb i’r ymofyniadau dwys a difrifol hyn? Mae holl
dduwiau y ddaear yn ddystaw; ond mi glywaf Dduw’r nefoedd yn ateb, “Myfi, myfi
yw yr hwn a ddileaf dy gamweddau fel cwmwl, a’th bechodau fel niwl.” Gwelir y
ffurfafen weithiau wedi ei chuddio gan gymylau, hwyliant fel fleet
ardderchog trwy yr awyrgylch; ond yn fuan wedi i’r ystorm fyned heibio, nid
oedd yr un cwmwl yn gorchuddio y ffurfafen. Yr oeddynt oll wedi diflanu;
bellach, nid oedd dim i’w ganfod ond gwyneb dysglaer yr haul. Felly pan faddeua
Duw i’r pechadur, nid oes yr un pechod yn aros. Y maent oll wedi diflanu - wedi
eu taflu tu ol i’w gefn, i bellder na fedr yr un llygad eu canfod; “Cyn belled
ag yw y dwyrain .oddiwrth y gorllewin y pellhaodd efe ein camweddau oddi
wrthym.” Pa mor bell yw hyny? Mor bell na ddaw
tragywyddoldeb byth a hwy at eu gilydd. Teflir hwynt i “ddyfnderoedd y môr,”
lle na chynhyrfir hwy i fyny gan yr un ystorm am byth. “Yn y dyddiau hyny, medd
yr Arglwydd, y ceisir anwiredd Israel, ac ni bydd; a phechodau Jacob, ac nis
ceir hwynt; canys myfi a faddeuaf i’r rhai a weddillir;” byddant wedi eu cuddio
mewn môr o anghof tragywyddol. Mae yn natur cariad i guddio. “Cariad,” meddai
yr Apostol, “a guddia luaws o bechodau.” Mor fuan y cleddir troseddau plentyn
yn moroedd cariad ei rieni! Cloddia cariad yn nghalonau y rhieni feddrod digon
dwfn i gladdu ei droseddau, ac adeiledir ar ei ben gofgolofn i ddangos ei
rinweddau. Felly y gwna Duw â phechodau ei bobl; mae digon o gariad yn Nuw i
guddio eu pechodau am byth. Yr oedd un o fasnachwyr mawrion Llundain wedi methu
yn ddiweddar, a thaenwyd y newydd i bob man trwy y newyddiaduron, gan fynegu
maint y (x85) ddyled. Ond rhyw brydnawn
dywedai wrth gyfaill, “Nid oes dim yn tori fy nghalon gymaint a bod pawb yn
gwybod maint fy nyled.” Ond a wyddost ti, bechadur, pan faddeua Duw i ti ni
chaiff neb wybod maint y ddyled. Fe groesir y ledger yn llwyr â gwaed y
Meichiau; ni fydd yr un ffigiwr yn aros, “Mi a ddileaf dy gamweddau er fy mwyn
fy hun.” Ac unwaith y sylweddola y pechadur y maddeuant dwyfol, cyfyd ei olygon
tua’r nef, gan ddywedyd, “Ynot ti, Arglwydd, y gobeithiaf, canys ti, O
Arglwydd, ydwyt dda a maddeugar, ac o fawr drugaredd i’r rhai oll a alwant
arnat.” Crefydd y Beibl ydyw yr unig un ddywed wrth y pechadur, nid yn unig nas
gall, ond nad oes angen iddo wneyd cymod dros ei bechod; fod defnydd cymod i’w
gael mewn Un arall; “fod Duw yn Nghrist yn cymodi y byd âg ef ei hun, heb
gyfrif iddynt eu pechodau.” Dywed wrth y coelgrefyddwr nad oes dim rhaid iddo
ddryllio ei gnawd ei hun - fod Iesu wedi cymeryd ei ddryllio ar Galfaria yn ei
le. Dywed wrth y fam, druan, sydd yn aberthu ei mab trwy ei daflu i’r Ganges,
nad oes dim rhaid iddi wneyd hyny - fod Duw wedi aberthu ei Briod Fab; fod ei
gariad mor fawr at fyd colledig nes iddo draddodi ei Uniganedig Fab “fel na
choller pwy bynag a gredo ynddo ef, ond caffael o hono fywyd tragywyddol.”
Coledda y pagan, mae’n debyg, ryw syniad am y posiblrwydd o weinyddu maddeuant;
mae ganddo ei dduwiau a dybir ganddo ef sydd yn meddu ar awdurdod i faddeu. Ond
yr ydym yn cael fod eu maddeuant yn rywbeth gwamal ac anwadal iawn; er maddeu
i’r troseddwr heddyw, dichon y cosba efe yfory am yr un trosedd. O ganlyniad,
nid yw maddeuant felly yn cyfateb i ddymuniadau y galon. Sycheda hi am Dduw
fedr faddeu am byth, yn rhad a hollol, heb ddanod. Dyma y fath un eto yw Duw y
Beibl, “Canys trugarog fyddaf wrth eu hanghyfiawnderau, a’u pechodau a’u
hanwireddau ni chofiaf ddim o honynt mwyach.” Nid wyf yn gwybod a ydyw yn
bosibl i Dduw anghofio pechodau ei bobl yn llythyrenol ai peidio. Tybia rhai
hyny, a bod y gallu hwn yn un o linellau prydferthaf y cymeriad dwyfol; bod
gwir faddeuant yn cynwys fod y beiau wedi myned yn llwyr allan o’r cof. Ond
beth bynag am hyny, ddaw y pechodau byth i’w herbyn, ni chosbir hwy byth am
danynt; fe fydd i Dduw ymddwyn mor dyner tuag at ei bobl fel pe buasent heb
droseddu erioed i’w erbyn; fydd yr adgof o’u hen bechodau byth yn dylanwadu
arno er Ei atal i ddal cymundeb a hwynt, ac i ddadguddio Ei (x86) Hun iddynt. Dyna fel y mae gyda dynion pan y
mae y naill yn ceisio maddeu i’r llall yn ysbryd yr efengyl. Metha yn lân ag
anghofio y trosedd, ac y mae yr adgof o hono yn dylanwadu arno yn barhaus er ei
atal i gymdeithasu â ac i osod ymddiried yn y troseddwr fel o’r blaen. Ond nid
felly y mae gyda Duw a’r pechadur.
Cofiwch, wrandawyr, os na ddisychedir yr enaid yma, ddisychedir byth mo hono,
ond myned yn fwy angerddol fydd yn ngwres fflamiau uffern, gan waeddi allan yn
iaith y gŵr goludog, “O dad Abraham, trugarha wrthyf, a danfon Lazarus i
drochi pen ei fys mewn dwfr i oeri fy nhafod, canys fe a’m poenir yn y fflam
hon.” (x87)
PREGETHAU.
(2) PRYNU A PHURO.
“Yr hwn a’i rhoddes ei hun drosom, i’n prynu ni oddiwrth bob
anwiredd ac i’n puro ni iddo ei hun yn bobl briodol, awyddus i weithredoedd
da.” - TITUS ii. 14.
Mae yr Apostol yn yr adnod flaenorol i’r testyn yn anog Titus a’i
gyd-Gristionogion i edrych yn mlaen at ail ymddangosiad yr Arglwydd Iesu, ei
ymddangosiad gogoneddus ar gymylau y nef, pan y byddai i’w holl obeithion gael
eu sylweddoli, “Gan ddisgwyl am y gobaith gwynfydedig, ac ymddangosiad
gogoniant y Duw mawr, a’n Hiachawdwr Iesu Grist.” Anoga yr Apostol hwy i edrych
yn mlaen at yr amgylchiad hwnw, am y byddai hyny yn symbyliad ac yn gymhelliad
iddynt i “ymwadu âg annuwioldeb a chwantau bydol, ac i fyw yn sobr, yn gyfiawn,
ac yn dduwiol yn y byd sydd yr awrhon.” Ond yn adnod y testyn, cyfeiria eu sylw
at ymddangosiad cyntaf yr Arglwydd Iesu - ei ymddangosiad yn y cnawd i ddyoddef
a marw yn lle a thros bechaduriaid.
Sylwn - ,
I. Ar y gwaith mawr briodolir i Grist.
II. Y dyben gogoneddus mewn golwg.
I. Y gwaith rhyfeddol briodolir i Grist
– “Rhoddi ei hun.” Nid rhoddi miloedd o feheryn, neu fyrddiwn o ffrydiau o
olew; nid rhoddi yr Aipht neu Seba, fel ag y gwnaeth am Israel gynt; nid rhoddi
cerubiaid a seraphiaid, ond “ei hun,” yn yr hyn oll ag ydoedd. Nid rhoddi darn
o hono ei hun, fel ag y gwnaeth un o frenhinoedd Groeg gynt dros gamwedd ei
fab, ond rhoddi ei hun yn anfeidroldeb ei Berson, “yn offrwm ac yn aberth i
Dduw o arogl peraidd;” Y mae hyn yn cyfleu dau syniad - mai gweithred
wirfoddol, ac mai gweithred ddirprwyol ydoedd. Yr oedd yn weithred wirfoddol -
“rhoddi ei hun.” Nid cael ei orfodi a wnaeth; yr oedd gorfodi
Hollalluawgrwydd allan o’r cwestiwn; yr oedd gorfodi Creawdwr a Chynaliwr y
bydoedd yn anmhosibl. Beth bynag wnaeth ac a ddyoddefodd yr Arglwydd Iesu, fe
wnaeth y cwbl o fodd ei galon. “Yr hwn a’m carodd, ac a’i dodes ei hun drosom.”
“Am hyn y mae y Tad yn fy ngharu i, am fy mod yn dodi fy einioes, fel y
cymerwyf hi drachefn; nid oes neb yn ei dwyn oddiarnaf, ond myfi sydd yn ei
dodi hi (x88) i lawr o honof fy hun.” Yr
oedd y Tad yn caru y Mab o angenrheidrwydd erioed, ond y mae y ffaith fod y Mab
wedi ymgymeryd yn wirfoddol â gwaith y prynedigaeth yn rheswm newydd,
ychwanegol, dros i’r Tad ei garu. “Am hyn y mae y Tad yn fy ngharu i,” &c.
Gallesid tybio oddiwrth honiadau. Pilat fod tynged y Gwaredwr yn ymddibynu arno
ef, fel Rhaglaw Rhufeinig. “Oni wyddost ti,” meddai, “fod genyf awdurdod i’th
groeshoelio di, a bod genyf awdurdod i’th ollwng yn rhydd?” “Ond,” meddai yr
Iesu yn ol, “ni byddai i ti ddim awdurdod arnaf fi, oni bae ei fod wedi ei
roddi i ti oddi-uchod” - oddiuchod y mae yr awdurdod, ac nid oddi isod. Ni
fuasai gan Pilat yr un gronyn o awdurdod ar yr Iesu, oni bae ei fod yn ngrym ei
gariad tragywyddol wedi ymgyfamodi i sefyll yn lle’r pechadur, ac i farw yn
aberth iawnol drosto; oblegid rhaid i ni gofio mai dyfod i’r byd i farw a
wnaeth yr Iesu. Marw oedd pen yr yrfa - y nod at ba un y
cyrchai, y cyfeiriai ato, ac y siaradai am dano o hyd. Trwy ei farw yr oedd i
ddinystrio “yr hwn oedd â nerth marwolaeth ganddo.” “Oherwydd, paham, y mae efe
wrth ddyfod i’r byd yn dywedyd, Aberth ac offrwm nis mynaist, eithr corff a
gymhwysaist i mi; offrymau poeth a thros bechod ni buost foddlawn iddynt; yna y
dywedais, Wele fi yn dyfod i wneuthur dy ewyllys di, O Dduw.” Os ydyw yr aberthau
seremonïol yn annigonol, “Wele fi yn dyfod i wneuthur dy ewyllys di, O Dduw.” “Fy
mwyd i yw gwneuthur ewyllys yr hwn a’m hanfonodd, a gorphen ei waith ef.” Yr
oedd mor awyddus i osod yr ewyllys mewn gweithrediad, fel nas gallai oddef i’r
rhwystr lleiaf gael ei roddi ar y ffordd. Fe ddarfu i Pedr wneyd hyny unwaith.
Wedi iddo glywed am y dyoddefiadau a’r farwolaeth boenus oedd yn aros ei
Geidwad, torodd allan yn ei wylltineb a’i frwdfrydedd arferol, gan ddywedyd,
“Arglwydd, trugarha wrthyt dy hun, ni bydd hyn i ti.” Gosod dy allu mewn
gweithrediad. Onid oes genyt awdurdod i alw allan forces y byd ysbrydol?
Oni elli gael deuddeg lleng o angylion at dy wasanaeth? Ond fedrai yr Iesu ddim
goddef y fath ymadroddion, a dacw ef gydag eiddigedd sanctaidd yn troi ar Pedr,
gan ddweyd, “Dos yn fy ol i Satan, rhwystr ydwyt i mi, am nad wyt yn synied y
pethau sydd o Dduw, ond y pethau sydd o ddynion.” Gesyd hyn allan nid yn unig
ei wirfoddolrwydd, ond hefyd ei benderfynolrwydd; nid yn unig yr oedd yn
foddlon marw, eithr ewyllysiai farw - mynai (x89) farw.
Yr ydym o bosibl yn rhy dueddol i edrych ar Grist yn ei ddyoddefiadau a’i angau
fel goddefydd yn unig, heb gofio ei fod yn weithredydd hefyd. Yr oedd yn
oddefydd, ac yn oddefydd anghymharol, “Fel oen yr arweinid ef i’r lladdfa, ac
fel y tau dafad o flaen y rhai a’i cneifiai, felly nid agorodd yntau ei enau.” Ond
nid goddefydd yn unig ydoedd, eithr yr ydoedd yn weithredydd hefyd. Fel aberth
yr oedd yn oddefydd, ond fel offeiriad yr oedd yn weithredydd. “Yr hwn trwy yr
Ysbryd Tragywyddol a’i hoffrymodd ei hun yn ddifai i Dduw.” “Canys ni ddaeth
Mab y dyn i’w wasanaethu ond i wasanaethu, ac i roddi ei einioes yn bridwerth
dros lawer.” Ac mewn trefn i osod ei feddylfryd tragywyddol mewn gweithrediad,
fe ddywed yr efengylwr iddo “osod ei fryd ar fyned i Jerusalem,” “Gosododd ei
wyneb fel callestr.” Ac fe ddywed Marc ei fod yn y fath frys fel “yr oedd yn
myned o flaen y dysgyblion.” Nid ymlusgo ar eu hol; nid cerdded ochr yn ochr â
hwy, ond “myned o’u blaen.” “Ac yr oeddynt ar y ffordd yn myned i fyny i
Jerusalem, ac yr oedd yr Iesu yn myned o’u blaen hwynt, a hwy a frawychasant;
ac fel yr oeddynt yn canlyn yr oedd arnynt ofn.” Yr oedd wedi ei feddianu gan y
fath awyddfryd, ac yn amlygu y fath benderfynolrwydd, fel yr oedd y dysgyblion
yn ofni ac yn brawychu wrth ei ganlyn. Gallasai yn hawdd aros yn Galilea;
gallasai yn hawdd ymguddio yn ogofeydd a chilfachau y mynyddoedd. Ond yn lle hyny yr oedd yn rhaid gadael Galilea,
Nazareth, a Chapernaum, a myned i fyny i Jerusalem. Ac fe ddywed Ioan ei fod
yno chwe’ diwrnod cyn y Pasc. Beth oedd ei amcan? Wn i ddim, oddieithr i
ddangos ei barodrwydd i farw yn lle a thros bechaduriaid; Mae y desgrifiad
ddyry yr Efengylwyr o’i farwolaeth yn profi yr un peth. “A’r Iesu a lefodd â
llef uchel, a chan ogwyddo ei ben efe a roddes i fyny yr ysbryd;” efe a “anfonodd
ymaith,” “a anadlodd, allan yr ysbryd.” Neu fel y dywed Luc, “efe a
orchymynodd ei ysbryd i ddwylaw ei Dad.” Dengys hyn mai nid mewn canlyniad i’w
hoelio draed a dwylaw y bu farw; “Gogwyddodd ei ben a rhoddodd i fyny yr
ysbryd.” Bu farw am ei fod yn dewis marw. Yr oedd marw yn act o’i eiddo
ef ei hun; yr oedd yn weithredol wrth farw yn gystal ag wrth fyw. Goddefol,
gwrthddrychau i weithredu arnynt, yw pawb ereill wrth farw; ond am yr Iesu, yr
oedd yn weithredydd. Yr oedd marw yn weithred frenhinol o’i eiddo, yn gystal ag
offeiriadol, gan gyflwyno ei fywyd yn wirfoddol drosom. (x90)
II. Y dyben gogoneddus mewn golwg. - “I’n pryuu
oddiwrth bob anwiredd, ac i’n puro ni iddo ei hun, yn bobl briodol, awyddus i
weithredoedd da.” Yn gyntaf, “i’n prynu.” Dengys hyn ein bod mewn sefyllfa o
gaethiwed, yn gaeth gan Satan a phechod, “Oblegid pob un a’r sydd yn gwneuthur
pechod y mae efe yn was i bechod; “ ac o bob caethiwed y mwyaf truenus ydyw caethiwed
ysbrydol; caethiwed meddwl, ewyllys, serch. Y mae fod y corff mewn caethiwed yn
ddrwg, ond y mae fod yr enaid mewn caethiwed yn annhraethol waeth. Mae’n bosibl
i’r corff fod mewn caethiwed a’r enaid yr un pryd yn mwynhau y rhyddid mwyaf.
Yr oedd cyrff Paul a Silas yn rhwym yn hen garchar Philipi, ond yr oedd eu
hysbrydoedd yn mwynhau rhyddid gogoneddus yr efengyl. Oddiallan i’r dyn, mewn
gwirionedd, y mae y naill, ond oddimewn y mae y llall; gwreiddio yn nghalonau
dynion ereill y mae y naill, ond gwreiddio yn nghalon y dyn ei hun y mae y
llall. Ac er i’r corff gael ei gaethiwo, gellir ymgysuro yn y ffaith ei fod yn
derfynol; ond am gaethiwed yr enaid, os na wna Duw o’i ras gyfryngu, ni fydd
terfyn arno byth. Cynwysa elfenau o dragywyddol barhad; fedr angeu ddim tori y
rhwymau na dryllio y llyfetheiriau sydd am yr enaid. Y cwbl fedr angeu ei wneyd
fydd ei drosglwyddo yn ei gadwynau i ofal swyddog y carchar tragywyddol, ac ni
ddaw allan oddiyno hyd oni thalo y ffyrling eithaf. Bydd deddf a chyfiawnder
dwyfol yn dal eu gafaelion ynddo i dragywyddoldeb. Mae lle i ofni fod llawer yn
coleddu syniad cyfeiliornus am gymeriad Duw. Tybiant ei fod yn rhy drugarog a
maddeugar i allu cosbi y pechadur am dragywyddoldeb; ei fod yn rhy dyner ei
deimladau i allu goddef i’w greadur fod mewn sefyllfa o boenedigaeth am byth,
fel pe na byddai deddf a chyfiawnder yn ddim amgen na chwmwl du wedi ei osod i
hongian uwchben y pechadur fel bygythiad, i fod yn atalfa arno i droseddu; ac
er iddo droseddu y gwna y cwmwl hwn, fel pob cwmwl arall, ymwasgaru a llwyr
ddiflanu rywbryd, gan adael y troseddwr i ymddedwyddu o dan ffurfafen lâs,
dysglaer maddeuant. Ond nid rhywbeth felly ydyw cyfiawnder tragywyddol; nid
rhywbeth yn codi ac yn machlud fel cwmwl, ond yr hyn sydd mor sefydlog a
gorsedd Duw ei hun. Yn wir, mae hyd yn nod deddfau y byd hwn, rhai y
greadigaeth faturol, yn cael eu nodweddu gan y cadernid a’r sefydlogrwydd
mwyaf. Meddyliwch am ddeddf y bywyd llysieuol, sef bod i’r egin, y llysiau, a
phrenau yn dwyn ffrwyth; (x91) fod iddynt
oll hadu had wrth eu rhywogaeth, y rhai y mae eu had ynddynt eu hunain wrth eu
rhywogaeth. Mor sefydlog a diysgog y mae y ddeddf hon wedi gweithredu oddiar
ddyddiau y greadigaeth hyd heddyw! Mae pob peth o fewn ei thiriogaeth, o’r
glaswelltyn hyd y gedrwydden gryfaf, wedi rhoddi perffaith ufudd-dod iddi. Ac
os deuir o hyd i hedyn unigol wedi bod yn llechu yn dawel er amser Pharach o
fewn amwisg un o “Mummies” yr Aipht, unwaith y gosoder ef yn y ddaear,
bydd yn sicr o dalu gwarogaeth i’w ddeddf, gan fwrw allan yr un fath ddalen, a
blodeuyn, a ffrwyth ag a welwyd yn tyfu ar lanau y Nile bedair mil o
flynyddoedd yn ol. Fedr y fferyllydd, er ei holl skill, ddim cyfnewid yr
un iod na’r un tipyn ar y ddeddf. Y mae wedi cyfranogi o natur ei Hawdwr,
“gyda’r hwn nid oes cyfnewidiad na chysgod troedigaeth.” Meddyliwch drachefn am
ddeddf dysgyrchiant. Gweithreda mor gyson a rheolaidd heddyw a’r diwrnod “y
cydganodd sêr y boreu, ac y gorfoleddodd holl feibion Duw.” Parha i rwymo y
planedau mawrion wrth eu canolbwynt; y môr terfysglyd o fewn ei wely; a man
ronynau yr holl greadigaeth wrth eu gilydd, fel nad oes yr un gallu mewn bod
fedr ysbeilio y gronyn lleiaf o’i gafaelion. Fel yna, y mae trefn, bywyd, a
phrydferthwch natur yn ymddibynu ar sefydlogrwydd ei deddfau. Yn awr, os oes y
fath nerth, dylanwad, a chadrnid yn perthyn i ddeddfau y greadigaeth faterol,
beth all fod nerth deddfau y byd moesol, nad oes neb ar y ddaear ond dyn yn
deilwng o fod yn ddeiliad o honi? Deillia y rhai hyn o natur Duw ei hun, y maent
mor sefydlog a’i orsedd oruchel ef ei hun. “Nef a daear a änt heibio, ond nid ä
un iod nac un tipyn o’r gyfraith (foesol) heibio, hyd oni chwblhaer oll.” Dyma
y ddeddf y mae person y pechadur yn ei gafael, gan ei ddal yn gaeth i’w
gofynion a tharanu ei melldithion uwch ei ben, “Gan farw ti a fyddi farw.”
“Melldigedig yw pob un a’r nid yw yn aros yn yr holl bethau a ysgrifenwyd yn
llyfr y ddeddf i’w gwneuthur hwynt.” Ond bendigedig fyddo Duw, mae’n bosibl
dyfod yn rhydd o afael ei chosb; mae darpariaeth yn yr efengyl er ein gwaredu
oddiwrth ei melldithion. Mae y Deddfroddwr wedi dyfod i natur y deddf-dorwr o
bwrpas i ddwyn hyn oddiamgylch. “Yn yr hwn y mae i ni brynodigaeth trwy ei
waed, sef maddeuant pechodau yn ol cyfoeth ei ras ef.” Dyma sail ein gollyngdod
– y pridwerth dalwyd er ein rhyddhad. “Canys er gwerth y’ch prynwyd.” Pa
faint o werth (x92) roddwyd am danom? Gwerth bywyd y dyn a’r Duwdod
ynddo’n trigo; gwerth gwaed Oen Duw. “Gan wybod nad â phethau llygredig, megys
arian neu aur, y’ch prynwyd oddiwrth eich ofer ymarweddiad, yr hwn a gawsoch
trwy draddodiad y tadau; ond a gwerthfawr waed Crist.” Nid yw yn bosibl dianc
o’r caethiwed hwn ond trwy brynedigaeth. Diangodd llawer un o gaethiwed yr Unol
Dalaethau, ond ddiangodd neb o’r caethiwed ysbrydol, oddieithr a ollyngwyd yn
rhydd trwy y gwaed. Nis gall neb, ychwaith, brynu ei hun yn rhydd. Cof genyf
ddarllen am hen bregethwr negroaidd yn cael ei osod ar auction unwaith;
yr arwerthwr yn ei ganmol yn anghyffredin, gan ddyweyd, “Y mae yn ddyn da, yn
Gristion gloew, ac yn bregethwr poblogaidd; pa swm gynygir am dano?” “Ugain dollar,” meddai rhywun;
“Pump-ar-hugain,” meddai un arall; “ Deg-ar-hugain,” meddai y trydydd;
“Deugain,” meddai y pedwerydd. Ar hyn yr oedd yr hen bregethwr yn dechreu
crynu. Yr oedd ganddo, mae’n debyg, ddeg dollar
a thri ugain ei hun, a gobeithiai y gallasai â’r cyfryw swm brynu ei hun yn
rhydd, ond tra yr oedfl yn crynu elai y cynygion i fyny. “Pump a deugain,”
“Haner cant,” “Pymtheg a deugain,” “Triugain,” “Triugain a phump.” Ar hyn, wele
yr hen bregethwr yn gwaeddi allan, “Triugain a deg dollar!” Tarawyd y dorf â syndod, fel na feiddiodd neb gynyg
ychwaneg, a tharawyd ef i lawr i fod yn eiddo iddo ei hun. Yr oedd ganddo, er
ei fod yn gaethwas, ddigon o fodd i brynu ei hun yn rhydd. Ond am danoch chwi a
minau, mae pechod wedi ein dwyn i’r fath sefyllfa fel nas gallwn brynu ein
hunain yn rhydd byth. Mae’r ddyled yn rhy fawr, fel y mae tragywyddoldeb ei
hunan yn rhy fyr i’w thalu. Ond bendigedig yn dragywydd, os yw y ddyled yn
ormod i’r dyledwr i allu ei thalu, mae y Meichiau yn ddigon cyfoethog i’w thalu
drosto, ac y mae yn rhinwedd ei hunan-aberthol gariad wedi gwneyd hyny o hono
ei hun, “Yr hwn a’i rhoddes ei hun drosom i’n prynu,” &c.
......................... “‘Nawr dim heb dalu rhoddwyd Iawn
.............................Nes clirio llyfrau’r nef yn llawn,
.....................................Heb ofyn dim i mi.”
Nid rhyfedd fod rhyddhad pechadur wedi bod yn achlysur i gyfansoddi cân newydd
yn y nefoedd - cân annhraethol felusach na’r un genid yno o’r blaen, “A hwy a
ganasant gân newydd, gan ddywedyd, Teilwng wyt ti i gymeryd y llyfr, ac i agor
ei (x93) seliau ef, oblegid ti a laddwyd, ac
a’n prynaist ni i Dduw trwy dy waed.”
Ond fe ddywedir yma fod yr Iesu nid yn unig yn prynu ei bobl oddiwrth bob
anwiredd, ond hefyd “yn eu puro iddo ei hun yn bobl briodol, awyddus i
weithredoedd da.” Y mae nid yn unig yn eu rhyddhau, ond hefyd yn eu glanhau;
nid yn unig yn eu rhyddhau o gaethiwed, ond hefyd yn eu sancteiddio a’u
cymhwyso i wlad o ryddid tragywyddol. Faint bynag ydyw effeithiau pechod
arnynt, nid oes rhaid iddynt wynebu y farn â gronyn o’i ôl arnynt. Mae defnydd
yn eu hymyl fedr ei symud ymaith yn llwyr. “Gwaed Iesu Grist Ei Fab Ef sydd yn
ein glanhau ni oddiwrth bob pechod.” “Oblegid os ydyw gwaed teirw a geifr, a
lludw aner wedi ei daenellu ar y rhai a halogwyd, yn sancteiddio i bureiddiad y
cnawd, pa faint mwy y bydd i waed Crist buro eich cydwybod chwi oddiwrth
weithredoedd meirwon i wasanaethu y Duw byw?” Os yw yr eglwys o dan ei
chreithiau heddyw, os ydyw yn cael ei hanurddo gan frychau pechod a
llygredigaeth, mae diwrnod ar wawrio pan y gwelir hi heb arni na brycheuyn na
chrychni, na dim o’r cyfryw; “Not having spot nor wrinkle.” Pe fydd y
brychau wedi eu symud; oblegid y mae Crist wedi ei charu, ac wedi rhoddi ei hun
drosti o bwrpas i’w phuro a’i sancteiddio, “fel y cyflwynai hi yn ogoneddus
iddo ei hun.” Wrth weled ambell i gwmwl gwyn, gwlanog, ar y ffurfafen mor
brydferth, yr ydym yn barod i ofyn iddynt, “Gymylau gwynion, prydferth, o ba le
y daethoch? Nid oeddych yma ychydig amser yn ol.” “O,” meddent yn ol, “o
gorsydd lleidiog yr hen ddaear y daethom ni.” “Sut y daethoch i fyny yna?” “O,
yr haul mawr syrthiodd mewn cariad â ni, ac a’n sugnodd i fyny, a rhoddodd wisg
newydd, wen, ddysglaer, a gogoneddus am danom.” Felly am y dyrfa sydd yn lân
gerbron gorseddfainc Duw a’r Oen. Mae yr olwg arnynt mor hardd fel y mae hen
frodorion y wlad yn barod i ofyn, “Pwy yw y rhai hyn sydd wedi eu gwisgo mewn
gynau gwynion, ac o ba le y daethant?” Yr ateb yw, “Y rhai hyn yw y rhai a
ddaethant allan o’r cystudd mawr.” Pa fodd y codwyd hwy i’r fath safle? Haul
Mawr y Cyfiawnder syrthiodd mewn cariad â hwy, ac a’u sugnodd i fyny ato ei
hun, ac wrth eu sugno tynodd hwy trwy y gwaed, a rhoddodd wisg newydd am danynt
- gwisg o burdeb dysglaer – “Ac a olchasant eu gynau ac a’u canasant hwy yn
ngwaed yr Oen.” (x94)
PREGETHAU.
(3) CYRCHU AT Y NOD.
“Yr wyf yn cyrchu at y nod, am gamp uchel alwedigaeth Duw yn Nghrist
Iesu,”- PHIL. iii. 14
Gellid tybied ar yr olwg gyntaf fod gradd o anghysondeb rhwng adnod flaenorol
i’r testyn a’r un ddilynol. Yn y naill cydnebydd yr Apostol ei
anmherffeithrwydd, “Nid fel pe bawn wedi ei gyrhaeddyd eisoes, neu fy mod
eisoes wedi fy mherffeithio;” ond yn y llall y mae yn siarad fel pe wedi ei
berffeithio, “Cynifer gan hyny ag ydym berffaith, syniwn hyn.” Ond y mae yn
amlwg nad yr un ystyr sydd i’w roddi i’r ddau air gyfieithir felly yn y ddwy
adnod; eithr fod y gair yn adnod 15fed yn cyfleu y syniad o gyflawn faint - cyflawn
ymddadblygiad, a’r gair yn adnod 12fed yn cyfleu y syniad o gwblhad neu
orpheniad; y cyntaf yn golygu cymhwysder i gyflawni gorchwyl o bwys, a’r olaf
yn golygu fod y gorchwyl pwysig hwnw wedi ei orphen neu ei gwblhau mewn modd
boddhaol. A dim ond i ni gadw mewn cof y dull y dygid yn mlaen y rhedegfeydd
Groegaidd, at ba rai y cyfeiria’r Apostol, ni welwn yn amlwg y gwahaniaeth
rhwng y ddau air. Yr oedd yn perthyn i’r yrfa Roegaidd lawer iawn o reolau a
chyfreithiau, ac yr oedd yn rhaid i bob ymgeisydd gydffurfio yn drwyal â’r
cyfryw cyn y goddefid iddynt ymgystadlu o gwbl. Yr oedd yn rhaid wrth ddeg mis
o ragbarotoad (training) caled cyn y caniatäai swyddogion y cwrs i un
redeg am wobr. Dyna berffeithrwydd adnod 15fed - y perffeithrwydd o fod yn gymhwys
i redeg am y gamp. “Cynifer gan hyny ag ydym berffaith” - ag ydym wedi myned
trwy y parotoad angenrheidio - “syniwn hyn.”
Ond yr oedd yn perthyn i’r yrfa berffeithrwydd arall - perffeithrwydd o nodwedd
uwch - sef y perffeithrwydd o redeg yn gyfreithlawn, cyrhaedd y nod, enill y
wobr, gwisgo’r goron, a derbyn yr holl anrhydedd oedd mewn cysylltiad â’r
cyfryw fuddugoliaeth. Dyna berffeithrwydd adnod 12fed, sef y perffeithrwydd o
gwblhad neu orpheniad. Yn awr, yr oedd yr Apostol wedi cyrhaedd y perffeithrwydd
cyntaf, sef y cymhwysder i redeg, yn ei droedigaeth, pan “yr ymaflwyd ynddo gan
Grist Iesu,” pan ddodwyd anian newydd ynddo i newid cwrs ei fywyd. Ond cyn y
gallasai gyrhaedd y perffeithrwydd (x95) olaf,
yr oedd yn rhaid rhedeg i’r pen yr yrfa a osodwyd o’i flaen, a’i rhedeg hi yn
gyfreithlawn, “gan edrych ar Iesu, pen tywysog a pherffeithydd ein ffydd;”
cyrhaedd y nod o berffeithrwydd ysbrydol, gwisgo y goron ar ei ben, a derbyn yn
sylweddol yr holl anrhydedd anfarwol oedd yn ei aros yn y nefoedd. Nid wyf,
meddai yr Apostol, wedi cyrhaedd y sefyllfa hono eto; “Y brodyr, nid wyf yn
bwrw ddarfod i mi gael gafael. Nid fel pe bawn wedi ei gyrhaeddyd eisoes, neu
fod eisoes wedi fy mherffeithio;” eithr dilyn yr wyf, rhedeg fy ngoreu yr wyf,
trethu fy holl alluoedd yr wyf hyd yr eithaf wrth ddilyn - a dilyn yr wyf –
“fel y gallwyf ymaflyd yn y peth hwn hefyd yr ymaflwyd ynof gan Grist Iesu.”
“Yr ydwyf yn cyrchu at y nod,” &c. Sylwn –
I. Nod uchel y dyn duwiol. - Mae y nod a’r gamp yn anwahanol
gysylltiedig â’u gilydd, eto y maent i’w gwahaniaethu. Wrth y nod yr ydym yn
golygu perffeithrwydd moesol; wrth y gamp dedwyddwch digymysg, Y nod yw
tebygolrwydd cymeriad i’r Arglwydd Iesu Grist; y gamp ydyw y gwynfydedigrwydd
tragywyddol sylweddolir pan ddeuir yn debyg iddo. Cyrhaeddir y nod drwy ymdrech
barhaus y rhedegydd, a’r gamp yn cael ei rhoddi yn wobr am yr ymdrech
lwyddianus. Amlwg yw, gan hyny, nad cyrhaedd dedwyddwch ydoedd amcan uchaf yr
Apostol, ond cyrhaedd perffeithrwydd; nid cyrhaedd nefoedd, ond y cymhwysder
angenrheidiol i’w mwynhau; cyrhaedd y safle anrhydeddus hono pan y gallai
sefyll ger bron Duw yn sanctaidd a difeius mewn cariad. Yr oedd yr Apostol yn
meddu ar natur rhy haelfrydig, ar ysbryd rhy ddyngarol, i wneyd peth mor selfish
a dedwyddwch personol yn nod neu amcan mawr ei fywyd. Clywch ef yn dadgan
ei barodrwydd i wneyd unrhyw aberth dichonadwy er mwyn ei gydgenedl. “Canys mi
a ddymunwn fy mod fy hun yn anathema oddiwrth Grist dros fy mrodyr, sef fy
nghenedl yn ol y cnawd.” Yr oedd yn barod i wneyd ei hun yn bobpeth i bawb “os
gallai ryw fodd gadw rhai.” Ni fuasai dyn o’i egwyddorion ef byth yn meddwl am
osod dedwyddwch personol yn nod neu amcan mawr ei fywyd. Na, yr oedd yn hyn,
fel yn mhobpeth arall, am fod yn debyg i’w Arglwydd, “yr hwn nis boddhaodd ei
hun.” Felly Paul; nid boddhau ei hun ydoedd ei bwnc ef, ond boddhau ei Geidwad;
cyrhaedd y safon osododd Crist o flaen ei ddysgyblion, “Byddwch chwi gan hyny
yn berffaith, fel y mae eich Tad yr Hwn sydd yn y (x96)
nefoedd yn berffaith.” Cynwysa y perffeithrwydd hwn ddau ddrychfeddwl,
rhyddhad hollol oddi wrth bechod, ac ymdebygolrwydd hollol i’r Arglwydd Iesu, y
Dibechod. Drychfeddwl gogoneddus yw yr un nacaol; pob gronyn o lygredd sydd yn
ein natur wedi ei dragywyddol alltudio allan o honi; yr hen wahanglwyf
pechadarus wedi ei hollol lanhau; yr idea brydferth hono o eiddo y bardd
wedi ei sylweddoli -
................... “A pob gwahang’lwyf ymaith,
.........................Glân fuddugoliaeth mwy.”
Wn i ddim pa bryd y cymer hyn le gyda’r Cristion; o bosibl mai rhwng dwy dòn
wrth groesi’r hen Iorddonen; ac os bydd spark o farddoniaeth yn ei
natur, efe, a gyfnewid dipyn ar yr hen benill, gan ddyweyd-
................... “Aeth pob gwahanglwyf ymaith,
.........................Glân fuddugoliaeth mwy;
....................Mae’r boreu wedi gwawrio
.........................Na welir arnaf glwy’.”
Ond mae’r gair perffeithrwydd yma yn golygu mwy na’r nacaol, sef y cadarnhaol -
tebygolrwydd hollol i’r Arglwydd Iesu. “Oblegid y rhai a ragwybu a ragluniodd
efe hefyd, i fod yn unffurf a delw ei Fab Ef.” Os ydyw’r artist nefol
wedi tynu outline y ddelw ddwyfol ar dy enaid, fe fyn ei llanw i fyny
nes dy wneyd yn unffurf a’r model gwreiddiol, “delw ei Fab Ef.” Yn araf
iawn, medd rhywun, yr wyf fi yn teimlo fod y ddelw yn cael ei dwyn yn mlaen
arnaf fi. Ie, o bosibl, ond os yw yn araf y mae yn
sicr. Fe ddywedir am Michael Angelo ei fod unwaith yn tori allan gerflun o
berson arbenig yn y llywodraeth, ac yr oedd yn trethu ei holl alluoedd
celfyddydol er gwneyd y ddelw mor berffaith ag oedd yn ddichonadwy. Yr oedd
cyfaill iddo yn arfer ymweled ag ef yn ei studio, ac araf iawn yr oedd
yn gweled y figure yn gwneyd ei ymddangosiad. Aeth y cyfaill oddi
cartref, ac ar ei ddychweliad aeth i mewn i’r studio drachefn, oud
rhyfedd mor leied o wahaniaeth oedd yn. y cerflun, a gofynodd i’r cerfluniwr,
“A ydych wedi bod gyda’r cerflun tra bum i ffwrdd?”
“Ydwyf,” meddai yntau yn ol, ddeuddeg awr o lafur caled bob dydd.”
“Wel,” meddai y cyfaill, “beth ydych wedi bod yn ei wneyd?”
Atebai yntau, “Yr wyf wedi bod yn tynu allan y gewyn yn y fraich chwith; yr wyf
wedi rhoddi gwell expression i’r ddau lygad, maent yn fwy life-like
o lawer nag oeddynt; yr wyf wedi bod yn teneuo (x97)
tipyn ar y wefus uchaf.”
“Dear me,” meddai’r cyfaill, “trifles
ydyw pethau felly.
“Gwir,” meddai Angelo; “ond cofiwch mai trifles sydd yn gwneyd
perffeithrwydd, ac nid trifle ydyw perffeithrwydd.”
O bosibl fod aml un yn barod i ddyweyd am danoch chwi sydd yn bresenol, “Nid
oes fawr iawn o wahaniaeth rhwng hwn a hwn heddyw rhagor blwyddyu i heddyw, er
mynychu’r capel Sabboth ac wythnos; eto, rhyfedd mor lleied o wahaniaeth sydd
yn ei gymeriad moesol.” Ond os oes yna dipyn bach o hunanymwadiad ac awydd
gwneyd daioni, a chariad at yr Arglwydd Iesu yn fwy, fe wna y pethau bach yna y
peth mawr o berffeithrwydd i fyny yn y diwedd; ac nid peth bach fydd bod yn
berffaith foreu’r farn. Ond er y cydnebydd yr Apostol nad oedd wedi cyrhaedd yr
ystad hon, y mae yn ymestyn ati; “ond un peth” - yn ol y Saesneg, “Yr un peth
hwn yr ydwyf yn ei wneuthur.” Un peth Paul oedd bod yn debyg i Grist. “Fel yr
adnabyddwyf ef, gan fod wedi fy nghydffurfio â’i farwolaeth ef; os mewn un modd
y gallwn gyrhaeddyd adgyfodiad y meirw.” Yr oedd Paul yn gwneyd llawer o
bethau, ond yr oedd y cwbl yn ddarostyngedig i’r un peth mawr o fod yn debyg i
Grist. Dyna’r nod at ba un y cyrchai yn barhaus.
II. Y cyfarwyddyd ddyry yr Apostol i
gyrhaedd y nôd – “Anghofio y pethau o’r tu cefn, ac ymestyn at y pethau o’r
tu blaen.” Cyfeiriad eto at y rhedegfeydd Olympaidd. Ni edrychai y rhedegydd un
amser yn ol i weled faint o ffordd yr oedd wedi myned droasti. Ni sylwai
ychwaith ar nifer yr edrychwyr fyddai yn syllu arno; na, cadw ei lygaid ar y
nôd fyddai ef, a’i lygad yn tynu ei law, a’i law yn tynu ei droed am gael
gafael ar y goron. Felly, meddai yr Apostol, os ydym am gyrhaedd y nôd o
berffeithrwydd moesol, mae’n rhaid anghofio y gorphenol - rhwystrau a diffygion
ei holl ymdrechion blaenorol; anghofio’r ystad fabanaidd ac ymestyn at fod yn wr
perffaith at fesur oedran cyflawnder Crist; “Anghofio y pethau o’r tu cefn;”
fel y mae’r aderyn yn anghofio’r nyth, i fyned i ystad berffeithiach; yr hedyn
yn anghofio’r plisgyn; y blodeuyn yn anghofio y blaguryn. Mae y pren pan yn
llawn blodau yn edrych yn brydferth rhyfeddol; ond rhaid iddynt oll wywo a
chael eu hanghofio mewn trefn i’r ffrwyth addfed wneyd ei ymddangosiad. Felly
mae’n rhaid i’r Cristion anghofio y cwbl perthynol i’w sefyllfa anmherffaith
flaenorol, ac ymestyn at y pethau o’r tu blaen - at y perffeithrwydd sydd (x98) yn Nghrist. Nid cylch i droi ynddo yn
barhaus yw crefydd, neu ddrws yn troi ar ei golyn, ond gyrfa o fyned rhagom
tragywyddol. Gellid tybied wrth ymddygiadau aml un mai cylchgrawn ydyw crefydd,
yn cynwys nifer penodol o ddyledswyddau, ac nad oes dim yn angenrheidiol ond
troi ynddo, gan gyflawni y rhai hyn o flwyddyn i flwyddyn. Ond nid peth felly
ydyw, eithr gyrfa i fyned rhagom am dragywyddoldeb, “o ogoniaut i ogoniant.”
Dyma un linell wahaniaethol rhwng y materol a’r ysbrydol. Yn y byd materol y
mae y cwbl yn troi mewn cylch, ac yn yr unrhyw gylch yn barhaus; fel y dywed y
Pregethwr, “Yr haul hefyd a gyfyd, a’r haul a fachlud, ac a brysura i’w le, lle
y mae yn codi. Y gwynt a ä i’r deheu, ac o amgylch i’r gogledd; y mae yn myned
oddiamgylch yn wastadol, ac yn dychwelyd yn ei gwmpasoedd. Yr holl afonydd a
redant i’r môr, eto nid yw y môr yn gyflawn; o’r lle y daeth yr afonydd, yno y
dychwelant eilwaith.” Yr oedd Solomon yn canfod mewn natur yr hyn a eilw’r
athronwyr yn ddeddf cylcholrwydd (the law of circularity). Canfyddai hi
yn yr haul pan yn codi o ganol tywyllwch, yn rhedeg ei yrfa fel cawr, ac yn
suddo i ganol tywyllwch eilwaith; a’r un modd y gwynt a’r dyfroedd. Esgynai yr
afonydd o’r cefnfor trwy fygdarthiadau, a nofient yn gymylau yn yr awyr
uwchben, “afon Duw yr hon sydd yn llawn dwfr,” ac ymdywalltent drachefn yn
gawodydd mawrion ar hyd y bryniau a’r gwastad-diroedd, a. rhedeg yn ffrydiau
gorwyllt tua’u cartref. Fel yna y mae pob peth perthynol i’r byd materol yn
ymsymud yn barhaus yn yr un cylchoedd. Ond nid felly y byd ysbrydol. Nid troi
mewn cylchoedd sefydlog y mae y Cristion, ond myned rhagddo i diriogaethau
newyddion. Cyrhaedda berffeithrwydd, nid trwy ymdroi yn yr un cylch o hyd, ond
trwy fyned rhagddo i dir uwch, gan ychwanegu at ei “ffydd rinwedd, ac at
rinwedd wybodaeth, ac at wybodaeth gymedrolder, ac at gymedrolder amynedd, ac
at amynedd dduwioldeb, ac at dduwioldeb garedigrwydd brawdol, ac at
garedigrwydd brawdol gariad.” Dyma’r grasusau yn rhinwedd pa rai y mae y
Cristion yn cyrhaedd y nôd o berffeithrwydd sydd wedi ei osod o’i flaen yn
Nghrist. Ond y mae lle i ofni ein bod yn gwrthdroi geiriau y testyn yn aml; yn
lle meddwl am y dyfodol, meddwl am y gorphenol yr ydym; yn lle anghofio y
pethau o’r tu cefn, ac ymestyn at y pethau o’r tu blaen, yr ydym yn (x99) anghofio y pethau o’r tu blaen, ac yn
ymestyn at y pethau. o’r tu cefn. Wrth edrych yn mlaen, ac nid yn ol, y mae i
ni gynyddu mewn sancteiddrwydd. Nid oes dim yn ol
ond sydd â thuedd ynddo i lesgau a digaloni. Beth sydd yn ol? Anffyddlondeb,
oerfelgarwch, esgeulusdra; llawer oedfa wedi ei cholli pan y gallesid yn hawdd
fod ynddi; llawer Sabboth wedi ei anmharchu, llawer adduned wedi ei thori,
llawer pechod wedi ei ddirgel gyflawni, sydd ar ol. Ond os gwnawn eu hanghofio
ac ymestyn yn mlaen, ceir pethau i’n sirioli a’n cynhyrfu i weithgarwch. Beth
sydd yn mlaen? Llawenydd pur y nef; teyrnasu, mewn bywyd; cymdeithas y
gwaredigion; Iesu, Cyfryngwr y Testament Newydd. Gan hyny, “awn rhagom at berffeithrwydd.”
Cyfeirir yn y frawddeg at long pan ar ei mordaith yn myned rhagddi yn barhaus
tua’r porthladd dymunol. Felly, meddai’r Apostol, gwthiwn ein llestri bychain
i’r dyfnderoedd; yr ydym wedi bod yn ddigon hir o gwmpas y glenydd. Codwn yr
hwyliau, fel ein dyger ymaith gan awelon yr Ysbryd i ddyfnderoedd môr y cariad
tragywyddol. Pan ddaliai Spain yn ei meddiant y ddwy ochr i Fôr y Canoldir, yn
ymyl y Straits of Gibraltar, ystyriai fod eithafoedd y byd yn ei
meddiant, a phenderfynodd osod ar bob coin o’i heiddo, eiriau yn cyfateb
i’r Gymraeg, “Dim rhagor tuhwnt.” Ond wedi i Columbus hwylio ei lestr heibio i
“Golofnau Hercules,” a chael allan gyfandir mawr America, darfu i Spain mewn
modd cywilyddgar dynu ymaith y gair “Dim” gan adael y ddau arall, “Rhagor
tuhwnt.” Mae rhywrai yn y byd yn ceisio ein perswadio ninau i gredu mai angeu
ydyw terfyn eithaf yr yrfa grefyddol, nad oes dim tuhwnt i diriogaeth y bedd.
Ond y mae ein Iesu ni wedi hwylio heibio i “Golofnau. Hercules,” ac wedi dwyn
bywyd ac anllygredigaeth i oleuni trwy yr efengyl, fel y mae pob coin yn
ysgrifenedig arno, “Rhagor tuhwnt,” Bydded gan hyny eiriau’r Apostol yn
arwyddair i ni, “Awn rhagom at berffeithrwydd.” Na ymfoddlonwn ar yr hyn sydd
yn ein meddiant yn barod, oblegid mae tir lawer eto heb ei feddianu –
.................... “Gadawn y byd yn ol,
.........................Y byd y cawsom wae:
.........................Y
byd ag sydd bob dydd
....................Yn ceisio’n llwfrhau;
...............Ni
welwn wlad rhwng sêr y nef
...............Sydd fil o weithiau’n well nag ef.” (x100)
III. Y cymhellion nodir i wneyd pob ymdrech i gyrhaedd
y nod. - Mae yma gamp mewn addewid; camp uchel, “camp uchel alwedigaeth Duw
yn Nghrist Iesu,” neu yn hytrach, camp galwedigaeth uchel Duw; oddiuchod, o’r
nefoedd y daeth, ac i’r nefoedd y mae yn dwyn pawb a ufuddhant iddi. Mae y gamp
- y prize - yn gymhelliad grymus i wneyd
pob ymdrech i gyrhaedd y nod. Yr oedd amryw bethau yn cymhell y rhedegydd yn
Olympus i wneyd ei oreu i enill y fuddugoliaeth. Un peth ydoedd nifer yr
edrychwyr. Ymgesglid o bob parth i gael golwg ar yr ymdrech. Tybiwch am nifer o
ddynion ieuainc yn ymgeisio am y tro cyntaf. Mae y syniad fod y cewri a
enillasant y blynyddoedd blaenorol yn edrych arnynt yn tanio eu hysbrydoedd, ac
yn peri iddynt drethu eu holl alluoedd er cyrhaedd yr un safle. Wel, meddai yr
ysgrifenydd sanctaidd, “gan fod cymaint cwmwl o dystion wedi ei osod o’n
hamgylch, trwy amynedd rhedwn yr yrfa a osodwyd o’n blaen.” Mae nifer yr
edrychwyr yn ddirifedi. Maent o Abel dduwiol yn edrych i lawr dros ganllawiau’r
nefoedd, i gael gweled pa fodd yr ydym ni yn rhedeg. “Filwyr,” meddai Napoleon
Fawr, yn ymyl Pyramidiau yr Aipht, “gwnewch eich goreu heddyw, mae deugain
canrif yn edrych i lawr arnoch oddiar benau y Pyramidiau yma.” Ond nid deugain
canrif sydd yn edrych arnoch chwi a minau, ond holl seintiau peiffeithiedig y
nefoedd, o Abel gyfiawn hyd yr awrhon; edrychant gyda dyddordeb arnom yn rhedeg
yr yrfa. Fab ieuanc, gwna dy oreu i fyw yn dduwiol; mae dy dad o dan ei goron
yn edrych arnat. Ferch ieuanc, gwna dy oreu gyda chrefydd; mae dy fam a’i
llygad arnat. Ie, gwnawn ein goreu; mae’r Iesu yn edrych arnom, ac yn dweyd
wrthym, “Yr hwn sydd yn gorchfygu, rhoddaf iddo ef eistedd gyda mi ar fy
ngorseddfainc, megys y gorchfygais inau, ac yr eisteddais gyda’m Tad ar ei
orseddfainc Ef.”
.....Cymhelliad arall ydoedd y goron, er mai coron lygredig ydoedd -
coron o ddail, ag oedd yn gwywo gyda’i bod yn cael ei gwisgo. Ond nid coron
felly sydd yn aros y Cristion, eithr “coron y bywyd,” “coron cyfiawnder,” coron
na wywa byth, “anniflanedig goron gogoniant,” coron sydd yn gyfranogiad o
ogoniant Mab Duw ei hun. Dyma goron gwerth gwneyd pob ymdrech er ei mwyn, ac
nid oes dim yn eisieu ond bod yn ffyddlon mewn trefn i’w sicrhau.
....Cymhelliad arall oedd yr anrhydedd oedd yn ei aros. (x101) Dygid y buddugol gartref mewn cerbyd special
o eiddo y Llywodraeth; rhyddheid ef oddiwrth bob treth wladol, gosodid ei
enw ar lechres y gorchfygwyr, ac mewn henaint a phenllwydni cynhelid ef yn respectable o drysorfa y wladwriaeth. Ond beth
ydoedd hyn oll at yr anrhydedd anfesurol sydd yn aros y gorchfygwr ysbrydol?
Caiff yntau ei ddwyn gartref mewn cerbyd special o eiddo y Llywodraeth
Ddwyfol,” a’i ddwyn gan yr angylion i fynwes Abraham,” a’i ryddhau oddi wrth
bob treth; ysgrifenir ei enw ar lechres y gorchfygwyr yn Llyfr Bywyd yr Oen, a
chynaliaeth respectable o drysorfa y Llywodraeth, nid pan ä yn hen,
oblegid nid ä byth yn hen; bydd mewn ieuenctyd tragywyddol yn mwynhau y wobr
addawedig. Anwyl gyfeillion, holwn ein hunain, A ydym ar yr yrfa? A ydym wedi
cychwyn? Os na, mae’n dda genyf feddwl, mae’r Iesu yn parhau i ymaflyd -
ymafled yn rhywun heddyw. Ninnau sydd yn proffesu bod ar yr yrfa, gwnawn ein
goreu i redeg yn ddifwlch, yn ffyddlon, fel y caffom yn y diwedd “goron y
bywyd.” (x102)
PREGETHAU.
(4) ANCHWILIADWY - OLUD CRIST. (Ail
bregeth Mr. James. Gwel tudalen 33.)
“I mi. y llai na’r lleiaf o’r holl saint, y rhoddwyd y gras hwn i efengylu yn
mysg y cenedloedd anchwiliadwy olud Crist.”- EPHESIAID iii. 8.
Yr oedd rhai yn amser yr apostolion am i’r eglwysi gredu nad oedd Paul yn
Apostol. Eu hamcan wrth geisio taflu Paul o’r swydd oedd codi eu daliadau gwag
a llygredig eu hunain i fri, yn groes i holl anogaethau Paul. Y mae dynion drwg
bob amser yn ymdrechu diraddio a darostwng dynion da, er mwyn dyrchafu eu
hunain; felly yr oedd y gau-athrawon yn diraddio Paul fel gwas Duw trwy wadu
nad oedd ef yn Apostol, gan fod Crist wedi esgyn i ogoniant cyn i Paul gael ei
alw. Er hyny i gyd, y mae Paul yn dwyn yn mlaen brofion ei fod ef wedi cael
hanfodion apostolaeth, sef gweled Crist pan ymddangosodd Efe iddo ar y ffordd i
Damascus; ei fod wedi cael ei alw ganddo yn bersonol; a’i fod wedi derbyn
cenadwri ganddo i’w chario at y Genhedloedd. A dyma bwnc yr Apostol yn ein
testyn. Dywedir gan rai fod Paul yn defnyddio y geiriau hyn, “I mi, y llai na’r
lleiaf,” i osod allan ei ostyngeiddrwydd a’i hunan-ymwadiad. Dywed ereill mai
ymffrostio yn ei swydd o Apostol y mae. Cymerwch chwi y golygiad a fynoch. Pe
buasai Paul yn golygu yr hyn y mae llawer yn ddywedyd ei fod yn feddwl, buasai
yn rhoddi cyfle a mantais deg i’r gau-athrawon i gyrhaedd eu hamcan trwy
berswadio y bobl nad oedd Paul yn meddu mwy o awdurdod nag unrhyw sanct arall.
Yn mhellach, y mae iaith yr Apostol mewn manau ereill o’r Gwirionedd yn
gwrthdaro yn erbyn y dychymyg hwn. Cyferbynu ei hun â’r apostolion ereill y mae
Paul, “Canys myfi yw y lleiaf o’r apostolion, yr hwn nid wyf addas i’m galw yn
apostol.” Paham, Paul? “Am i mi erlid eglwys Dduw.”
Yn awr, edrychwn yn mha ystyr yr oedd Paul yn llai na’r apostolion ereill. Nid
oedd yn llai mewn dawn, nac ymdrech, na llafur, na sêl, na gwybodaeth, na
duwioldeb. Dywed Paul ei hun ei fod wedi llafurio yn helaethach na hwynt oll,
a’i fod yn meddwl na fu ef yn ol mewn dim i’r apostolion penaf. Rhesymol, ynte,
ydyw gofyn, Yn mha beth yr oedd Paul yn llai na’r apostolion ereill? Ac er mwyn
rhoddi ateb, cymeraf (x103) eiriau Paul ei
hun, sef am ei fod wedi cael ei alw i’r swydd apostolaidd ar ol esgyniad Crist
i’r gogoniant – “Ac yn ddiweddaf oll gwelwyd ef genyf finau hefyd, megys gan un
annhymig,” “megys gan un a anwyd allan o amser.” “Canys myfi yw y lleiaf o’r
apostolion,” sef llai o amser er pan galwyd ef i’r swydd. Eto, er mai efe oedd
y lleiaf o’r apostolion, efe gafodd y gras mawr o gario cyfoeth Crist i’r
Genhedloedd; efe a ordeiniwyd gan Dduw i gario y genadwri fawr atom ni.
Darllenwch y benod yma yn fanwl, a chewch weled mai ymffrostio yn ei swydd y
mae Paul. Nid ymffrostio ynddo ei hun, cofiwch, ond yn y gras oedd wedi ei
dderbyn gan Dduw; ac nid y gras gyfnewidiodd ei galon o fod yn elyn erlidgar i
fod yn blentyn ufudd a feddylir, ond y gras o gael ei osod yn apostol, i gario
y fath anchwiliadwy olud i’r Cenhedloedd, nes eu codi o ddyfnderoedd eu trueni
a’u tlodi ysbrydol, a’n gwneyd yn addas ddeiliaid o’r Jerusalem fry. Gwaith yr
Apostol oedd cyhoeddi y newyddion da o lawenydd mawr, fod Ceidwad wedi ei eni i
gadw colledigion, fod maddeuant i droseddwyr, fod cymod. i elynion, gwisgoedd
i’r noethion, rhyddid i’r caethion, noddfa i lofruddion, gwledd ddanteithiol
i’r newynog, a chyfoeth didrai i dlodion – “anchwiliadwy olud Crist” ar gyfer
tlodi y Genhedloedd.
.....Yr oedd y golud yma yn un
goruwchnaturiol.-Yr oedd golud natur wedi ei gyfranu yn helaeth gan Dduw
iddynt o’r blaen; yr oedd y ddaear yn ei lluosog drysorau ganddynt hwy fel
ereill; yr oedd Rhagluniaeth fel rhyw long fawr yn dwyn ei thrysorau gwerthfawr
iddynt hwy fel i’r Iuddewon. Ond nid oedd yr amrywiol bethau hyn yn diwallu eu
hangenion, yn llanw eu dymuniadau, nac yn dedwyddu eu meddyliau; oblegid yr
oeddynt, er y cwbl, heb obaith ganddynt ac heb Dduw yn y byd, yn feirw mewn
camweddau a phechodau. Gan hyny, er holl olud naturiol Duw, yr oeddym ni, y
Cenhedloedd, mewn cyflwr truenus, heb lygad yn tosturio wrthym, fel troseddwyr
condemniedig yn haeddu marw, ac heb obaith am fywyd. Ond yn y genadwri gafodd
yr Apostol yn ei dderbyniad i’r swydd, ni welwn gyfoeth tragywyddol yn yr
Arglwydd Iesu wedi dyfod i wlad y Cenhedloedd, er eu gwneyd yn gyd-etifeddion,
ac yn gydgorff, ac yn gydgyfranogion o’r cyfoeth nefol. Am hyny y mae Paul yn
ymffrostio mai efe gafodd y fraint aruchel o efengylu yn mysg y Genhedloedd
“anchwiliadwy olud Crist.” Dirmyged gau-athrawon Paul, os mynent; (x104) y mae Duw wedi ei ddyrchafu, ac y mae
yntau yn ymffrostio yn y gras ddaeth i’w ran.
.....Golud dwyfol yn ei hanfodiaeth yw hwn.
- Gwir mai cyfoeth Duw yw y cwbl a welir, o’r tywodyn ar lan y môr hyd
yr haul mawr uwchben, o’r gwybedyn yn mrig y glaswellt hyd yr eryr llygadgraff,
o’r pysgodyn lleiaf hyd y morfil cadarn sydd yn gwneyd cynhwrf yn yr eigion, ac
o’r morgrugyn hyd y llew ofnadwy, brenin y goedwig. “Eiddo yr Arglwydd y ddaear
a’i chyflawnder, y byd ac a breswylia ynddo.” Ond nid yw y golud hwn yn ddwyfol
yn ei natur, ac am hyny nis gall ddedwyddu dyn na llanw ei ddymuniadau. Ond am
y golud y soniai Paul am dano y mae hwn yn ddwyfol yn ei natur, “cyflawnder y
Duwdod” yw ei hanfodiaeth. Mae fel y Jehofah ei hun, yn bur, anllygredig, ac
anfesurol; mae yn creu dedwyddwch pa le bynag y ca ei dderbyn; mae yn dwyn y
meddwl i elfen yr anfeidrol; mae yn codi yr enaid i’r cylch gwynfydedig o
ogoniant a llawenydd a lenwir gan Dduw ei hun; ie, y mae y golud hwn yn dwyn
natur ac anian Duw i fynwes pob meddienydd. Dyma y golud yr ordeiniwyd Paul i’w
gyhoeddi yn mysg y Genhedloedd.
Yn nesaf, golud ysbrydol yw. - Yr oedd Duw wedi darparu cyfoeth o’r un
natur a’r corff yn y greadigaeth, ac yn rhoddi hwnw i holl drigolion y ddaear
trwy gyfrwng Rhagluniaeth. Ond yr oedd yr enaid yn marw yn ymyl y cwbl, oblegid
ysbryd ydyw, ac am hyny nis gellir ei borthi a phethau’r byd hwn.. Ond am olud
Crist y mae o’r un natur a’r enaid, ac yn hollol gyfateb i’w holl angenion, ac
yn digoni ei holl serchiadau.
Hefyd, golud annherfynol yw hwn. - Y mae terfyn i hirfaith oes yr haul -
y lamp roddodd Duw yn nen y cread er goleuo yr ystafell y trigwn ni ynddi; y
mae ymddatodiad i weithio drwy holl gymylau y greadigaeth, a’r cwbl i gael oi
blygu a’i newid megys gwisg. Ond am y golud a efengylai yr Apostol yn mysg y
Cenhedloedd, nid oes trai na therfyn iddo; “anchwiliadwy olud” ydyw.
Tragywyddoldeb yw cylch ei hanfodiaeth, a bodolaeth yr Arglwydd Iesu yw
sicrwydd ei barhad. Parha y golud hwn i addurno yr enaid mewn gwynfyd
gogoneddus tra saif colofnau gorsedd y Jehofah. Dyma y golud yr ymffrostiai
Paul ei fod fel Apostol wedi ei ordeinio i’w efengylu yn mysg, y Genhedloedd.
Peth arall ag oedd yn gwneyd swydd Paul yn destyn ymffrost oedd cymhwysder y
golud i angen ac amgylchiadau y (x105) Cenhedloedd.
- Y mae yn cynwys cymaint ag sydd angen ar bechadur - cymaint ag a all yr enaid
ei chwenychu - ïe, cyfoeth y Duwdod ydyw, ac y mae yn gwbl gyfateb i’n holl
angenion. Goludoedd goleuni gogoniant ar gyfer ein tywyllwch dirmygus ni;
goludoedd bywyd ar gyfer y farwolaeth sydd ynom; rhyddid gogoneddus yn lle
caethiwed truenus; trugaredd i’n codi i binaclau gwynfyd yn lle trueni
haeddianol a gwae tragywyddol; maddeuant yn lle euogrwydd; nerth Duw yn lle ein
gwendid. Dichon yr Iesu gwbl iachau ein dyfnion glwyfau ni; ffynon rinweddol o
waed ar gyfer ein halogrwydd a’n haflendid; Bara y Bywyd ar gyfer ein newyn
marwol; afon y bywyd i dori ein syched, i ddiffodd tân euogrwydd yn y fynwes,
a’n cynal mewn bywyd byth. Os yn estron, dyma fabwysiad; os yn mhell, dyma waed
Crist er ein dwyn yn agos; os yn blant digofaint, dyma Grist ein tangnefedd ni;
dyma anrhydedd y nefoedd yn lle dirmyg uffern; gogoniant Duw yn lle gwarth
cythreuliaid, ac anfeidrol gariad i lanw y fynwes â hedd diddiwedd. Nid
rhyfedd, felly, fod yr Apostol yn ymffrostio yn y gras a dderbyniodd “i
efengylu yn mysg y Cenhedloedd anchwiliadwy olud Crist.”
Edrychwn eto ar effeithiau y golud ar feddianwyr. - Mae yn effeithio i
ddileu yr achos o annedwyddwch dyn, gan ddwyn dedwyddwch i mewn yn ei le; mae
yn dileu y trais a’r gormes, ac yn dwyn cyfiawnder a chariad i deyrnasu yn eu
lle. Cyn i channel cariad gael ei agor
i’r “anchwiliadwy olud” dirio yn mysg y Genhedloedd, yr oeddym ni yn gaethion
dan “wyddorion y byd,” yn “rhodio yn ol helynt y byd hwn,” yn gaethweision i
Satan, ac yn ddyeithriaid oddiwrth y sefydliad y perthynai yr addewidion iddo,
neb obaith ac heb fywyd. Dyma ein sefyllfa andwyol ac annedwydd. Ond diolch
byth! fe basiodd trugaredd ysgrif rhyddid yn senedd-dy y Nef, a dyma ydoedd ei
chynwysiad - y byddai y Cenhedloedd yn gyd-etifeddion, ac yn gydgorff, ac yn
gydgyfranogion o’i addewid ef yn Nghrist trwy yr efengyl. Ac ar ben Calfaria
cododd Crist yr ysgrifenbin oedd yn ein herbyn oddiar y ffordd, ac a’i hoeliodd
wrth y groes; dirymodd ddeddf y gorchymynion; agorodd free trade
tragywyddol rhwng nefoedd a daear; a ffurfiodd foddion digon grymus i wneyd
Iuddewon a Chenhedloedd yn un corff, i gydgyfranogi byth o’r un golud
gogoneddus heb genfigen nac ymryson – “heddwch fel yr afon, a chyfiawnder fel tònau
y môr.” Mae y golud hwn yn wahanol yn ei effeithiau (x106)
i bob golud a fedd y ddaear. Mae hwn yn lladd gelyniaeth o’r fynwes, ac
yn cenhedlu tangnefedd yn ei le; mae yn dileu hen ysgrif gondemniol pechod o’r
fynwes, ac yn dwyn heddwch â Duw trwy waed y groes yn ei le; mae yn troi yr
enaid o’i anian wreiddiol, ac yn ei brydferthu â’r anian nefol; mae yn ei
gyfodi o fod yn gofadail barn a damnedigaeth i fod yn gofadail o allu a
dylanwad “anchwiliadwy olud Crist” mewn gogoniant. Nid rhyfedd fod Paul yn
ymffrostio yn y swydd ogoneddus o efengylu y fath olud i rhai gymaint eu
trueni.
Geilw Paul hwn yn “anchwiliadwy olud Crist” am mai Crist a’i dygodd ef i’n byd;
Efe, o’i annherfynol haelioni, sydd yn ei gyfranu; ynddo Ef y mae wedi ei
drysori; ac y mae yn dwyn ei holl dderbynwyr i’r un ffurf â’i ddelw Ef. Cael
Crist yw cael y golud, a chael y golud yw cael Crist, o herwydd y mae wedi ei
wneyd yn ddoethineb, yn sancteiddrwydd, yn gyfiawnder, ac yn brynedigaeth - ïe,
yn bob peth ac yn mhob peth. Enaid anwyl! A wyddost ti rywbeth am y golud hwn?
Ai yn y tlodi ofnadwy y mae dy enaid gwerthfawr? O! cofia, beth bynag yw dy
olud bydol, ti fyddi yn dragywyddol dlawd os dirmygi di y golud hwn. Er cael
holl berlau yr India, heb olud Crist i’r enaid yn gyfoeth tragywyddol,
damnedigaeth mewn bythol dywyllwch fydd dy ran. Ond wedi derbyn y golud,
dedwydd fyddi mewn cystudd, gorchfygol yn angeu, llawen yn y farn, ac am byth
yn ogoneddus yn ngoleuni Duw a’r Oen.
(x107)
PREGETHAU.
(5) MYNYDD SINAI A MYNYDD SEION.
“Eithr chwi a ddaethoch i fynydd Seion, ac i ddinas y Duw byw, y Jerusalem
nefol, ac at fyrddiwn o angylion; i gymanfa a chynulleidfa y rhai
cyntaf-anedig, y rhai a ysgrifenwyd yn y nefoedd; ac at Dduw, Barnwr pawb; ac
at ysbrydoedd y cyfiawn, y rhai a berffeithiwyd; ac at Iesu, Cyfryngwr y
testament newydd, a gwaed y taenelliad, yr hwn sydd yn dywedyd pethau gwell
na’r eiddo Abel.” -HEBREAID xii. 22-24.
Wrth ddarllen y geiriau hyn, y mae yn naturiol i ni ofyn, â phwy y mae yr awdwr
yn siarad? Diamheu ei fod yn desgrifio cyflwr a sefyllfa yr eglwys ar y ddaear,
neu ynte yn y nefoedd. Barna rhai mai desgrifio yr eglwys fuddugoliaethus wedi
cyrhaedd ger bron gorseddfainc Duw a’r Oen y mae; myn dosbarth arall mai yr
eglwys filwriaethus a arddangosir yma; ac ereill eto a farnant fod y geiriau yn
cymeryd i mewn y ddwy. Ond beth bynag am wir ystyr y geiriau, tybygid fod lle
cryf i gredu mai yr eglwys ar y ddaear sydd o flaen llygaid yr awdwr; oblegid
ymddengys fod y golygiad hwn mewn perffaith gydgordiad âg ymresymiad yr awdwr
drwy yr epistol. Ei brif amcan, y mae yn amlwg, ydyw anog yr Hebreaid i beidio
syrthio yn ol at Iuddewiaeth; ac ymdrecha gyrhaedd yr amcan hwn drwy gyferbynu
yr oruchwyliaeth Gristionogol â’r un Iuddewig â’u gilydd. Ar ol dangos fod
Sylfaenydd Mawr y grefydd Gristionogol yn tra rhagori ar y proffwydi, Moses a’r
angylion, ä yn mlaen i ddangos fod Archoffeiriad Mawr yr oruchwyliaeth newydd
yn rhagori ar archoffeiriaid yr hen oruchwyliaeth, ac nad oeddynt hwy ond
arddangosiad neu gysgod o Grist, y gwir Archoffeiriad. Tra yr ai yr
Archoffeiriad Iuddewig unwaith yn y flwyddyn i’r cysegr sancteiddiolaf yn y
deml, aeth yr Archoffeiriad Mawr i’r lle sancteiddiolaf yn y nefoedd â’i waed
ei Hun unwaith am byth i wneyd cymod dros bechodau ei bobl. Pa fawredd bynag
oedd yn perthyn i’r defodau a’r seremonïau Iuddewig, nid oeddynt wedi eu
bwriadu i fod ond dros amser, tra y mae y grefydd Gristionogol i barhau; a
thrwy yr ystyriaethau hyn ymdrecha yr awdwr i’w cadw rhag syrthio yn ol at yr
hen ddefodau, ac i ddal gafael ar yr efengyl. Mae hyn yn fwy cydweddol â’r
ymadroddion sydd o flaen y testyn, lle y darlunir sefyllfa y bobl yn yr
anialwch pan yn derbyn y gyfraith. “Canys ni ddaethoch chwi at y mynydd
teimladwy sydd yn llosgi gan dân, a chwmwl, a thywyllwch, a thymhesti, a sain
udgorn a llef (x108) geiriau,” &c. “Ond
chwi,” y Cristionogion, dan oruchwyliaeth yr efengyl, chwi sydd yn credu yn y
Mab – “Eithr chwi a, ddaethoch i fynydd Seion, ac i ddinas y Duw byw, y
Jerusalem nefol, ac at fyrddiwn o angylion,” &c. Mae yn amlwg fod yr awdwr
yma yn cyferbynu Sinai â Mynydd Seion, ac yn dangos fod yr olaf yn meddu ar fwy
o bethau i enill y galon a chynyrchu ffyddlondeb nag a feddai y cyntaf; oblegid
yr oedd pob peth cysylltiedig â rhoddiad y ddeddf yn tueddu i lanw yr enaid âg
arswyd a dychryn. Yno yr oedd taranau a mellt, a chwmwl tew, ond yma mae
goleuni gogoneddus yn ymddysgleirio drwy efengyl fendigedig Iesu Griat; yno yr
oedd mawredd a hollalluawgrwydd, ond yma mwyndoer a thrugaredd; yno yn ei grym
yn cyhoeddi ei dedfryd gondemniol, yma efengyl yn cyhoeddi maddeuant, bywyd, ac
iachawdwriaeth; yno yr oedd ysbryd caethiwed i beri ofn, yma rhyddid gogoneddus
plant Duw. “Eithr chwi a ddaethoch i fynydd Seion.” Dynoda Mynydd Seion y bryn
deheuol yn Jerusalem, ar ba un yr adeiladwyd rhan o’r ddinas. Dyma y lle hefyd
y safai y Deml, yn yr hon y cynhelid addoliad y Duw Goruchaf, a’r lle y
preswyliai Duw drwy arwydd gweledig. Dyma y lle yr oedd yr amrywiol allorau
oddiar ba rai yr offrymid hwyr a boreu; yma y gwasanaethai y Lefiaid; tufewn
i’r llen, yn y cysegr sancteiddiolaf, yr oedd Arch y cyfamod a’r pethau
sanctaidd, yn nghyd â’r cerubiaid yn cysgodi y Drugareddfa, a goruwch y
Drugareddfa y preswyliai y Jehofah ac yr ymddysgleiriai yn ei ogoniant drwy y
Shecina. I’r lle hwn yr äi yr Archoffeiriad unwaith yn y flwyddyn â gwaed yr
aberth i’w daenellu ar y Drugareddfa, mewn trefn i wneuthur cymod dros bechodau
y bobl. Yr oedd calon yr Iuddew wedi ymglymu am Jerusalem a’r Deml, a dyna oedd
ei iaith, “Gogoneddus bethau a ddywedir am danat ti, O ddinas Duw.” Ond nid
oedd yr holl bethau hyn yn ddim ond cysgod o bethau gwell i ddyfod – “Eithr
chwi a ddaethoch i fynydd Seion,” i’r deml fywiol ac ysbrydol, yr hon sydd wedi
ei goruwchadeiladn ar sail yr apostolion a’r proffwydi, ac Iesu Grist ei hun yn
ben congl-faen. “A chwithau,” meddai Pedr, “megys meini bywiol ydych wedi eich
adeiladu yn dŷ ysbrydol, yn offeiriadaeth sanctaidd, i offrymu aberthau
ysbrydol, cymeradwy gan Dduw trwy Iesu Grist.” Dyma lle y mae gair y gwirionedd
a’r efengyl dragywyddol yn (x109) cael ei
phregethu, a’i hordeiniadau sanctaidd yn cael eu gweinyddu, a dyma lle mae Oen
Duw yr hwn sydd yn tynu ymaith bechodau y byd; a’r Ysbryd Glân yn dysgyn yn ei
ddylanwadau grasol ac achubol i roddi effeithiolrwydd i weinidogaeth fawr y
cymod, fel na byddo yr efengyl mewn gair yn unig, ond yn eglurhad yr Ysbryd a
nerth. Yma hefyd y mae yr enaid clwyfus yn cael balm i wella ei archollion, a’r
blinedig yn cael gorphwysfa; y gwan yn derbyn nerth; ac yma y mae plant Seion
yn ymlawenhau yn eu Brenin, ac yn canfod gogoniant Duw yn wyneb Iesu Grist.
Yr oedd Jerusalem yn cael ei galw yn “dinas Dafydd” o herwydd iddo ei dwyn
oddiar y Jebusiaid; ond pan ddaeth Jehofah i breswylio ynddi galwyd hi yn
“ddinas y Duw byw.” Geilw Paul y rhai sydd yn credu yn “gyd-ddinasyddion â’r
saint, ac yn deulu Duw.” Yn y ddinas hon y
ganwyd hwynt; dyma le genedigol y gwir Gristion. Dyma lle y maent yn derbyn eu
haddysg yn ngwirioneddau y grefydd Gristionogol, ac yma y cyfrenir iddynt y
bendithion ysbrydol sydd yn dyfod drwy Grist i’w ganlynwyr.
Syniad arall sydd yn perthyn i ddinas hefyd yw dyogelwch ac amddiffyn. Un o’r
pethau mwyaf ei bwys mewn perthynas i ddinasoedd yn yr hen amseroedd, ac yn wir
rhoddir sylw i hyny yn awr hefyd, ydoedd fod amddiffynfa a dyogelwch ganddynt -
y muriau yn ddigon cryf ac uchel rhag i’r gelyn ddyfod i fewn, a phob man yn
ddyogel rhag y lleidr. Dyma ddinas a dyogelwch a chadernid yn perthyn iddi yw
dinas y Cristion. Dinas Duw yw hon; y mae holl nerth y Duw Hollalluog yn amddiffynfa
iddi, a theulu dysglaer gwlad gogoniant, sef yr angylion, i gyd yn gofalu am
dani. “Onid ysbrydion gwasanaethgar ydynt hwy oll, wedi eu danfon i wasanaethu
er mwyn y rhai a gânt etifeddu iachawdwriaeth?” Mae y ddinas hon wedi ei hadeiladu ar graig, “a phyrth uffern nis
gorchfygant hi.” Ond yr hyn sydd yn coroni y cwbl yw, mai yn y ddinas hon mae y
teulu brenhinol yn aros. Llawer o ddinasoedd sydd yn ein byd ni a’r brenin yn
ddigon pell oddiwrthynt; ond am ein Brenin ni, mae Ef yn trigo gyda ni yn Seion:
“Yma y trigaf,” meddai, “oblegid chwenychais hi,” a chan Ei fod yn aros yn
Seion, dinas y Duw byw, mae yn rhoddi Ei bresenoldeb Sanctaidd ynddi hi, ac yn
tywallt gras a bendithion i breswylwyr y ddinas, a dyma y fan i ninau geisio
cael gafael arno. (x110) .... “Y Jerusalem
nefol.” Rhaid i ni gofio mai anerch yr Hebreaid crediniol - dynion oeddynt wedi
dychwelyd oddiwrth Iuddewiaeth at Gristionogaeth - mae yr awdwr yma. “Chwi a
ddaethoch,” nid i’r Jerusalem ddaearol, fel eich tadau, ond i’r Jerusalem nefol.
Gelwir hi felly am mai o’r nefoedd y mae wedi dyfod. Nid dyfais ddynol yw yr
efengyl, ond dwyfol.
....................... “Dyfais fawr trag-wyddol gariad
.............................Ydyw’r iachawdwriaeth lawn.”
Dyfais Brenin y brenhinoedd ac Arglwydd yr holl arglwyddi, ac y mae Ioan yn
dyweyd: “Myfi Ioan, a welais y ddinas sanctaidd, y Jerusalem newydd, yn dyfod
oddiwrth Dduw i waered o’r nef;” felly gelwir hi yn Jerusalem nefol, oblegid ei
bod wedi dyfod oddiyno, ac hefyd yn hollol wahanol yn ei natur a’i nodweddion i
bob peth daearol. “Canys fy mrenhiniaeth i,” meddai’r Iesu, “nid yw o’r byd
hwn;” nid yw ei natur yn cyfranogi dim o bethau’r llawr. Gellir ei galw yn
Jerusalem nefol hefyd, am ei bod yn paratoi dynion i fyned i’r nefoedd i fyw
byth. Mae yn peri i ddynion i feddwl am y nefoedd, ac yn eu tynu i garu ac
ymserchu yn y pethau hyny, a dymuno am gael eu cymhwyso i fyned i fyw i’r
Jerusalem sydd fry.
.... “Ac at fyrddiwn o angylion.” Mae yr ymadrodd hwn yn cyfeirio at roddiad y
ddeddf ar Sinai drwy drefniad angylion. “Cerbydau Duw ydynt ugain mil, set
miloedd o angylion; yr Arglwydd sydd yn eu plith megys yn Sinai yn y cysegr.”
Meddyliai yr Iuddewon lawer am eu crefydd, am fod gan angylion law yn ei
rhoddiad; gan hyny hawdd oedd i’r awdwr gael eu sylw wrth son wrthynt am
angylion. Fe welodd eich tadau, fel pe dywedai, ambell angel yn awr ac
eilwaith, ond yr ydych chwi wrth uno â’r grefydd Gristionogol wedi dyfod at
fyrddiwn o honynt, ac wedi dyfod i agosach cymdeithas â hwynt. Yn yr oruchwyliaeth
efengylaidd yr ydych wedi dyfod at yr angylion fel eich cyd-weision; oblegid yr
un yw eich Harglwydd chwi a hwythau, ac Efe sydd yn gosod gwaith i’r angylion
yn ogystal ag i ninau; y mae ewyllys Duw yn ddeddf i’r angel fel y mae i ddyn.
Fe welodd Ioan un o’r bodau yma, ac fe aeth i’w addoli, ond cyn iddo wneyd,
dywedodd yr angel wrtho, “Gwel na wnelech hyn, canys cydwas ydwyf â thi.”
Gwasanaethu Duw yw eu gwaith hwy fel ninau; o ganlyniad, cydweision â ni ydynt.
Dyna eu hanes yw cario negeseuau i’r byd yma dros Dduw.
Angel fynegodd i Abraham am ddinystr (x111) Sodom
a Gomorah; angel hysbysodd Elias y proffwyd beth oedd i’w ateb i genhadau
brenin Samaria; angel fynegodd i Joseph feddwl Duw mewn perthynas i Mair a Christ; daeth yr
angylion ya llu mawr i ganu “Gogoniant yn y goruchaf i Dduw, ar y ddaear
tangnefedd, i ddynion ewyllys da,” i feusydd Bethlehem pan anwyd Ceidwad dyn, a
buont yn weision ffyddlon i’n Harglwydd yn nyddiau ei gnawd. Hwy fu yn treiglo
y maen oddiar ddrws y bedd, ac yn hysbysu y gwragedd fod yr Iesu wedi cyfodi;
ac ar ddydd Ei esgyniad yr oeddynt hwy yn bresenol yn Ei dderbyn i fyny i’w hen
gartref gyda llawenydd. Pan oedd y dysgyblion yn cysgu, yr oedd yr angylion yn
ddigon effro ac yn gwylied pob symudiad, a phan yr oedd dynion yn ei erlid, ei
gysuro a’i ddyddanu wnaent hwy. Nid ydynt segur eto dan yr oruchwyliaeth
newydd. Pan fyddo gweinidogaeth fawr y cymod yn ail-eni pechadur mae llawenydd
yn tori allan trwy holl ororau’r nef, ac wrth weled dagrau yr edifeiriol torant
allan i foli y Duwdod yn y dyn mewn anthemau gogoneddus. “Mae llawenydd yn
ngwydd angylion Duw am un pechadur a edifarhao.” Er fod llawer hen Gristion yn
marw yn ddigon disylw gan y byd, eto nid yw yn ddisylw gan angylion Duw; maent
hwy yn ei wylio ar bob moment, ac yn cludo ei enaid pur i fynwes ei Dduw mor
gynted ag y byddo yn ymadael â’r babell bridd. Fe fu Lazarus y cardotyn farw,
ac fe’i cludwyd gan angylion i fynwes Abraham; felly, ni welwn fod gan yr
angylion ran yn iachawdwriaeth dynion, ac edrycha yr awdwr ar y rhai sydd wedi
dyfod i afael y drefn yma fel rhai wedi dyfod at fyrddiwn o ungylion, ac “i
gymanfa a chynulleidfa y rhai cyntaf-anedig, y rhai a ysgrifenwyd yn y nef
oedd.”
Yr oedd y “cyntaf-anedig” yn mhlith yr Hebreaid, fel yn mysg rhai cenhedloedd ereill,
yn meddu hawl i freintiau neillduol. Yr oedd yn meddu hawl i ddeuparth o’r
etifeddiaeth; y cyntaf-anedig fyddai yn gweini swydd offeiriad yn y teulu yn
absenoldeb ac ar ol marwolaeth y tad. “Chwi a ddaethoch i gymanfa a
chynulleidfa y rhai cyntaf-anedig,” hyny yw, yr ydych wedi ymuno â’r rhai sydd
wedi eu geni oddiuchod, sef plant Duw, rhai sydd â hawl ganddynt i’r
etifeddiaeth nefol. Mae y rhai hyn oil yn gyd-etifeddion â Christ, ac yn deulu
Duw. Diau fod yma gyfeiriad at y saint oedd wedi bod yn enwog, megys y
patriarchiaid a’r proffwydi, y rhai oeddynt yn ffurfio rhan o gymanfa a
chynulleidfa y rhai (x112) cyntaf-anedig,
yn ogystal a’r eglwys ar y ddaear, a dylai y syniad, meddai yr awdwr, eich bod
wedi uno â’r fath gwmni ardderchog fod yn rheswm cryf dros i chwi ddal eich
gafael yn nghrefydd Mab Duw. Cael bod yn nghymdeithas y dynion goreu fu ar y
ddaear erioed - mae hon yn fraint y dylech ei gwerthfawrogi i’r man eithaf.
.... “Y rhai a ysgrifenwyd yn y nefoedd,” neu a gofrestrwyd yn y nefoedd. Defnyddir
y gair a gyfieithir yma yn “ysgrifenwyd” am “gofrestru” un fel dinesydd, yr hwn
oedd yn meddu hawl i holl freintiau y ddinas unwaith y byddai ei enw yn cael ei
roddi ar lyfr y cofrestrydd. Felly y mae gyda phob gwir Gristion; y mae ganddo
hawl i holl ragorfreintiau yr Efengyl am fod ei enw yn ysgrifenedig yn y
nefoedd. Mae yr holl Gristionogion yn “gyd-ddinasyddion â’r saint.” Yr oedd
Iesu Grist yn galw ar y dysgyblion i lawenhau am fod eu henwau wedi eu
hysgrifenu yn y nefoedd. “Eithr yn hyn na lawenhewch, fod yr ysbrydion wedi eu
darostwng i chwi,” er fod hyny yn achos llawenydd, “ond llawenhewch yn hytrach
am fod eich henwau wedi eu hysgrifenu yn y nefoedd.” Os cei di, bechadur,
sicrwydd digonol fod dy enw wedi ei ysgrifenu yn y nefoedd ti elli lawenhau,
oblegid y mae y swyddfa yn yr hon y mae wedi ei gofrestru yn rhy uchel i un
gelyn i’w dynu allan byth. O! peth bendigedig yw cael ein henwau wedi eu
hysgrifenu yn Llyfr Bywyd yr Oen.
.... “Ac at Dduw, Barnwr pawb.” Ar Sinai yr oedd y taranau yn rhuo a’r mellt yn
gwau, a chwmwl tew a llais udgorn; inygai y mynydd oblegid dysgyn o’r Arglwydd
arno; dyrchafai ei fwg fel ffwrn i’r nen, a chrynai nes peri i’r holl bobl
arswydo a dychryuu; ond yn ngoruchwyhaeth yr efengyl mae’r taranau a’r mellt
wedi cilio, a Duw wedi ymlonyddu yn yr Iawn. Mae yr Archoffeiriad mawr wedi
myned i fewn i ymddangos drosom ni, fel erbyn hyn mae y ffordd yn rhydd i
agoshau at orseddfainc y gras yn hyderus. Gan hyny, anoga yr awdwr hwynt i
nesaa at Dduw heb ofni dim, “Am hyny, frodyr, gan fod i ni ryddid i fyned i
mewn i’r cysegr trwy waed Iesu, ar hyd ffordd newydd a bywiol, yr hon a
gysegrodd efe i ni drwy y llen, sef ei gnawd ef, a bod i ni offeiriad mawr ar
dy Dduw, nesawn â chalon gywir mewn llawn hyder ffydd.” Nid oedd neb yn gallu
agoshau at Dduw i’r cysegr sancteiddiolaf dan yr hen oruchwyliaeth ond yr
archoffeiriaid, a hyny unwaith yn y flwyddyn; eithr dan oruchwyliaeth yr
efengyl y mae hawl (x113) gan bawb i agoshau
drwy waed Iesu. Dichon fod cyfeiriad hefyd yn y frawddeg, “Duw, Barnwr pawb,”
at redeg yr yrfa ysbrydol yn nechreu y benod, “Rhedeg yr yrfa a osodwyd o’n
blaen.” Wrth redeg yr yrfa naturiol rhaid oedd i rywun ofalu am y wobr i’r
enillwr. Felly gyda’r yrfa ysbrydol; y mae Duw wedi penderfynu gwobrwyo y
Cristion; a dyma fel y dywedodd Paul ar y mater yma, “Mi a ymdrechais ymdrech
deg, mi a orphenais fy ngyrfa, mi a gedwais y ffydd; o hyn allan rhoddwyd coron
cyfiawnder i’w chadw i mi, yr hon a rydd yr Arglwydd, y Barnwr cyfiawn, i mi yn
y dydd hwnw; ac nid yn unig i mi, ond i bawb a garant ei ymddangosiad ef.” Gan
eu bod wedi dyfod at Dduw, “y Barnwr cyfiawn,” yr oedd sicrwydd, o ganlyniad, y
buasai y wobr yn cael ei chadw iddynt.
.... “Ac at ysbrydoedd y cyfiawn, y rhai a berffeithiwyd.” Yr oeddynt mewn
undeb, nid yn unig a Christionogion anmherffaith ar y ddaear, ond â’r rhai hyny
a lwyr waredwyd oddiwrth bechod, ac a gymerwyd i’r nefoedd at Ddnw. Yn y benod
o’r blaen, mae yr awdwr wedi bod yn enwi rhestr fawr o’r rhai a berffeithiwyd. Dechreua
mor bell yn ol âg Abel dduwiol, ac Enoch, yr hwn a rodiodd gyda Duw; Abraham,
tad y ffyddloniaid, Moses, Dafydd, a Samuel, a’r proffwydi. Perffeithiwyd y
rhai hyn oll drwy waed yr Oen. Pechaduriaid duon oeddynt, ond cawsant eu
cyfiawnhau a’u sancteiddio, ac y maent er’s canrifoedd yn ysbrydoedd
perffeithiedig. Ceisia yr awdwr wasgu ar yr Hebreaid fod yr oruchwyliaeth
newydd mor ysbrydol fel y mae ei deiliaid yn dyfod i gwmni y llu gogoneddus
sydd wedi dianc i’r nefoedd. Mae marwolaeth pen Calfaria wedi dwyn y ddau fyd i
undeb â’u gilydd.
.... “Ac at Iesu, Cyfryngwr y testament newydd.” Dyma brif ragoriaeth yr
oruchwyliaeth efengylaidd ar yr hen, sef ei Chyfryngwr. Nis gallasai neb gael
bywyd trwy gyfryngwr yr hen. Nid oedd yr archoffeiriad pan yn ceisio cyfryngu
rhwng Duw a dyn ar ddydd y cymod yn medru gwneyd dim ond eiriol am arbediad i’r
bobl am flwyddyn arall; ond mae Cyfryngwr y testament newydd wedi enill i ni
dragywyddol ryddhad. Dylid cofio mai nid am ei fod yn newydd yn meddwl Duw y
gelwir ef yn destament newydd, oblegid y mae holl fwriadau Duw yn berffaith er
tragywyddoldeb. Yr oedd danfoniad ei anwyl Fab i’r byd i fod yn Waredwr,
ymroddiad y Mab i’r gwaith, danfoniad yr Ysbryd Glân i gymhwyso trefn (x114) yr iachawdwriaeth at fyd colledig, yn
gynwysedig oll yn y cynghor boreu. Paham y gelwir ef yn destament newydd, ynte?
Y rheswm penaf dros ei alw felly, yn ddiau, ydyw er mwyn ei gyferbynu â’r hen,
yr hwn oedd oedranus ac agos a diflanu, ac hefyd am fod Cyfryngwr y testament
hwn yn byw, ac yn aros yr un, a’r holl fendithion a berthyn iddo yn newydd. Yr
oedd Moses yn gyfryngwr yr hen oruchwyliaeth, ac felly Aaron, ond buont hwy
feirw. Cyfraith a roddwyd drwy Moses, a rhaid
oedd i rywun arall ei hegluro ar ol ei farw. Ond gras a gwirionedd a ddaeth
drwy Iesu Grist, ac y mae yn byw byth, nid yn unig i’w hegluro, ond i’w
cyfranu. Dyn oedd Moses, a dim rhagor, ond am Gyfryngwr y newydd y mae ef yn
Dduw byw. Er iddo farw dros bechaduriaid, y mae wedi cyfodi, ac yn byw yn oes
oesoedd i eiriol dros y saint; ac “Efe a ddichon yn gwbl iachau y rhai sydd
trwyddo ef yn dyfod at Dduw, gan ei fod yn byw bob amser i eiriol drostynt.”
“A gwaed y taenelliad, yr hwn sydd yn dywedyd pethau gwell na’r eiddo Abel”.
Dyna waed Crist ei hun, gwaed y Cyfamod, yn yr hwn y mae i ni brynedigaeth. Nid
â phethau llygredig yr ydym ni wedi ein prynu oddiwrth em ofer ymarweddiad, ond
â gweithfawr waed Crist fel Oen difeius a. difrycheulyd. Trwy ei waed y
cyfiawnheir m, a thrwyddo yr ydym yn cael ein glanhau oddiwrth bob pechod.
Gwaed Iesu Grist sydd yn ein parotoi i’r nefoedd, ac yn rhoddi i ni
fuddugoliaeth ar ein holl elynion. Ond cofiwn fod yn rhaid cael cymhwysiad o
hono, fod yn rhaid iddo gael ei daenellu ar y galon. Nid oedd yn ddigon fod oen
y Pasc yn cael ei ladd, a’i waed yn cael ei dywallt; yr oedd yn rhaid ei osod
yn y cawg, a’i daenellu ar gapan y drws, ac ar y ddau ystlys-bost, oblegid.
hyny oedd yr arwydd i’r angel dinystriol i fyned heibio. Nid. yw yn ddigon i
ninau glywed fod Oen ein Pasc ni wedi ei aberthu; fod ei waed wedi ei dywallt ar
y groes; mae yn rhaid, mewn trefn i achub ein heneidiau, i gael taenelliad o
hono ar y galon. “Os yw gwaed teirw a geifr, a lludw aner,” meddai yr awdwr,
“wedi ei daenellu ar y rhai a halogwyd yn sancteiddio i bureiddiad y cnawd, pa
faint mwy y bydd i waed Crist huro eich cydwybod chwi oddiwrth weithredoedd
meirwon i wasanaethu y Duw byw.” Nid tawelu y gydwybod mae gwaed Cnst, ond yn
ei phuro hefyd
.... “Yr hwn sydd yn dywedyd pethau gwell na’r eiddo Abel.” (x115) Dywed rhai wrthym nad oedd Iesu ond dyn yn
unig, ac iddo ddyoddef fel merthyr da, a dim mwy - dyoddef yn debyg i Abel. Dyn
yn unig oedd Abel - dyn da, mae yn wir, ond dyn er hyny. Os mai dim ond dyn
ydoedd Iesu o Nazareth, pa fodd y mae ei waed yn dywedyd pethau gwell na’r
eiddo Abel? Pe na fuasai ond dyn, ni fuasai ei waed yn well na gwaed. rhyw ddyn
arall. Ond gan ei fod yn ddyn a’r Duwdod ynddo yn trigo, y mae ei waed yn
dywedyd pethau gwell na gwaed Abel dduwiol. Dywed rhai mai y syniad sydd gan yr
awdwr ydyw, fod gwaed Abel yn gwaeddi am ddial, ond fod gwaed Crist yn gwaeddi
maddeuant Er fod llawer o bethau yn debyg yn Abel a Christ i’w gilydd, eto
gwahaniaethant yn fawr yn y ddau beth uchod, sef fod yr Iesu yn Dduw-ddyn, tra
nad oedd Abel ond dyn yn unig Galwai gwaed Abel eto am ddial, eithr dim ond swn
maddeuant sydd yn ngwaed Cyfryngwr y testament newydd A oes dim awydd arnoch
chwi, gyfeillion, i waeddi am gymhwysiad o’r gwaed yma at eich cydwybodau?
Gofiwch hyn, nad oes un ffordd i’r nefoedd heb hyny. (x116)
PREGETHAU.
(6) ACHUB HYD YR EITHAF.
“Deuwch yr awrhon ac ymresymwn, medd yr
Arglwydd; pe byddai eich pechodau fel ysgarlad, ânt cyn wyned a’r eira; pe
cochent fel porphor, byddant fel gwlân.” - ESAIAH i. 18.
Yr hyn sydd yn cyfansoddi prif ragoriaeth dyn ar bob creadur arall ydyw, ei fod
wedi ei gynysgaeddu â galluoedd cyfaddas i ddal cymundeb â’i Dduw, ac i
sylweddoli ei feddyliau tragywyddol. Mae mawredd dyn yn dyfod i’r golwg yn y
ffaith ei fod yn greadur anfarwol, ac i fodoli yn gyfochrog â’r Hwn a’i
gwnaeth. Daw ei fawredd i’r golwg hefyd yn ei arglwyddiaeth ar y greadigaeth
israddol, fel y dywed y Salmydd, “Gwnaethost iddo arglwyddiaethu ar
weithredoedd dy ddw-law, gosodaist bob peth dan ei draed ef.” Gwelwn ei fawredd
eto yn ei allu i ymddyrchafu yn barhaus mewn gwybodaeth o, a llywodraeth ar,
elfenau natur a’n dwyn yn is-wasanaethgar iddo ei hun. Ond pa mor fawr a
gogoneddus bynag yr ymddengys dyn pan yn eistedd ar ei orseddfainc i
lywodraethu y greadigaeth israddol, eto nid yn ei arglwyddiaeth ar y pethau
islaw iddo, yn nghyd â’i wybodaeth o alluoedd y greadigaeth, y mae ei fawredd
a’i ogoniant penaf yn gynwysedig, ond yn ei gymhwysder i ymwneyd â Duw. Ac er
fod pechod wedi andwyo natur dyn, wedi tywyllu ei ddeall, gwyro ei farn, pylu
ei serchiadau, a serio ei gydwybod, eto nid yw pechod wedi ei ysbeilio o’r
gallu i ddal cymundeb â Duw; ac yn y testyn gelwir arno i osod y gallu hwn ar
waith – “Deuwch yr awrhon ac ymresymwn.”
I. Y gwahoddiad grasol a roddir i bechadnr
yn y testyn i ddyfod i ymresymu â’i Wneuthurwr.-Y mae y gwahoddiad hwn yn
cael ei roddi i’r dosbarth gwaelaf o bechaduriaid - “Pe byddai eich pechodau
fel ysgarlad ac fel porphor”- y lliwiau mwyaf amlwg sydd yn bod, rhai y gellir
eu gweled o bellder; lliwiau yr oedd yn anmhosibl drwy unrhyw ddyfais eu cael
allan o’r defnydd y buasent wedi myned iddo. Felly y mae pechod wedi myned i’r
natur ddynol, ond y mae graslonrwydd Duw yn ei Fab y fath fel y mae yn gwahodd
hyd yn nod y rhai hyny i ddyfod ato. Yr oedd y genedl Iuddewig wedi myned yn
eithafol lygredig a phechadurus, er arfer pob moddion i geisio ei diwygio a’i (x117) hadferu. Yn lle troi o gyfeiliorni eu
ffyrdd drwy y cymhellion oeddynt yn gael, ymgyndynu fwyfwy yn barhaus y
byddent. Mae yn anmhosibl cael desgrifiad o sefyllfa fwy truenus i ddangos cyflwr
pechadur nag yn y benod dan sylw. Ymddengys oddiwrth yr ail adnod eu bod wedi
myned mor galed a dideimlad, fel mai oferedd ydoedd ymresymu â hwy. Mae Duw fel
pe yn troi ymaith, ac yn galw sylw y greadigaeth faterol, fel pe byddai mwy o
deimlad mewn mater marw nac yn nghalon gyndyn y genedl. “Gwrandewch nefoedd,
clyw dithau ddaear.” Mae yr Arglwydd fel pe yn gwysio y nefoedd uchod, a’r
ddaear isod, i ddwyn tystiolaeth i’w caledwch a’u dideimladrwydd. “O chwi
nefoedd! synwch wrth hyn, ac ofnwch yn aruthrol, a byddwch anghyfanedd iawn,
medd yr Arglwydd. Canys dau ddrwg a wnaeth fy mhobl; hwy a’m gadawsant i,
ffynon y dyfroedd byw, ac a gloddiasant iddynt eu hunain bydewau - ïe, bydewau
wedi eu tori, na ddaliant ddwfr.” Ond er eu holl ddideimladrwydd a’u gwrthgiliad,
y mae’r Arglwydd yn eu gwahodd gyda’r tiriondeb mwyaf i ddyfod ato: “Deuwch yr
awrhon ac ymresymwn.” “Nid i’ch cosbi y galwaf arnoch,” fel pe y dywedai, “ond
i ymresymu.”
Ond y mae y genedl nid yn unig yn galed, ond hefyd yn anniolchgar a gwrthryfelgar.
“Megais a meithrinais feibion, a hwy a wrthryfelasant i’m herbyn,”- gwnaethum
yn fawr o honynt, codais hwy i sefyllfa ddyrchafedig, mabwysiedais hwy yn bobl
briodol i mi fy hun, rhoddais iddynt hawliau a rhagorfreintiau meibion,
ymddygais atynt fel tad tyner a gofalus. “Pan oedd Israel yn fachgen, mi a’i
cerais ef, ac a elwais fy mab o’r Aipht” - gwaredais ef o’i gaethiwed. “Myfi
hefyd a ddysgais i Ephraim gerdded, gan ei gymeryd erbyn ei freichiau, ond ni
chydnabuont mai myfi a’u meddyginiaethodd hwynt.” Onid cyffelyb yw hanes llawer
o honom ninau? Cawsom ein geni mewn gwlad Gristionogol, a’n magu mewn teuluoedd
crefyddol; cawsom ein bendithio â rhieni duwiol i’n cynghori a’n haddysgu, ac
i’n harwain ar hyd llwybrau rhinwedd. Nid ar lanau’r
Ganges, neu yn nghanolbarth Affrica, y ganwyd ac y magwyd ni. Nid ychwaith dan
gysgodion Mahometaniaeth nac ar fynwes y Babaeth gyfeiliornus, ond o dan gysgod
“Pren y Bywyd;” mewn gwlad lle y mae yr efengyl dragywyddol yn cael ei
chyhoeddi i bechadur; yn swn ei gwahoddiadau yr ydym ni yn cofio cael ein
hunain o’r (x118) dechreu; ond er ein holl
fanteision, y mae lle i ofni y gellir dyweyd am danom fel y dywedwyd am y
genedl, “Mogais a meithrinais feibion, a hwy a wrthryfelasant i’m herbyn.” Er
hyny i gyd y mae y gwahoddiad yn aros; geilw Duw yn ei Fab arnom i ddyfod ac i
ymresymu ag ef, yn ngwyneb ein holl bechu yn ei erbyn. Mae yn trugarhau er
gwrthryfela yn ei erbyn, ac yn maddeu dan ganu.
Ond yr oedd y genedl wedi myned yn waeth ei chyflwr na bod yn ddideimlad a
gwrthryfelgar, sef wedi suddo yn is na’r anifail direswm. Daw hyn yn amlwg i’r
golwg yn ngeiriau y proffwyd, “Yr ych a edwyn ei feddienydd, a’r asyn breseb ei
berchenog; ond Israel nid edwyn, fy mhobl ni ddeall.” Maent trwy bechod wedi ymsuddo mor ddwfn nes myned yn is na’r anifail a
ddifethir. “Ië, y ciconia yn yr awyr a edwyn ei dymhorau; y durtur hefyd, a’r
aran, a’r wenol a gadwant amser eu dyfodiad; eithr fy mhobl i ni wyddant farn
yr Arglwydd.” Pa ryfedd, gan hyny, fod y fath ymadroddion cryfion yn cael eu
defnyddio i osod allan eu sefyllfa. “O! genhedlaeth bechadurus, pobl lwythog o
anwiredd, had y rhai drygionus, meibion yn llygru; gwrthodasant yr Arglwydd,
digiasant Sanct Israel, ciliasant yn ol.” Yr oeddynt nid yn unig yn llwythog o
anwiredd, yn methu symud o dan y baich, ond yr oeddynt hefyd yn llygru ereill
drwy eu hesiampl. Nid oedd eu cyflwr yn well nag eiddo gwyr Sodom a Gomorah, pa
wedd bynag yr edrychid arno; ond er yr oll, geilw Duw arnynt i ddyfod ato ef.”
Gwrandewch air yr Arglwydd, tywysogion Sodom; clywch gyfraith ein Duw ni, pobl
Gomorah;” ac os gwrandewch fy ngeiriau, ufuddhau i fy neddfau, ac edifarhau am
eich gwrthgiliadau, mi faddeuaf i chwi eich holl anwireddau, ac a’ch golchaf
oddiwrth eich holl lygredigaeth. A rhag i neb o honynt ddigaloni yn ngwyneb
mawredd ac amledd eu pechodau, y mae yn eu hysbysu, “pe byddai eich pechodau
fel ysgarlad, änt cyn wyned a’r eira; pe cochent fel porphor, byddant fel
gwlân.” Y mae digon o ras a thrugaredd yn y fynwes ddwyfol i achub y pechadur mwyaf;
ac os oes yma rywun fel Cain yn barod i ddyweyd, “Mwy yw fy anwiredd nas gellir
ei faddeu,” y mae Duw ar sail Aberth ac Iawn ei Fab yn dy wahodd i ddyfod ato
fel yr wyt i gael ymresymu âg Ef yn nghylch dy gyflwr. Paid a digaloni dim; y
mae rhai mor bechadurus a thithau wedi myned ato, ac wedi eu golchi (x119) oddiwrth eu holl aflendid. Y mae yn
ogoniant i Dduw fod y fath gymeriadau yn dyfod ato, sef y rhai gwaethaf oll, “A
hyn fydd i’r Arglwydd yn enw ac yn arwydd tragywyddol, yr hwn ni thorir
ymaith.” Sut mae’r meddyg yn gwneyd enw iddo ei hun? Nid drwy wella archollion
a briwiau bychain diberygl, ond drwy wella archollion, briwiau, a chlefydau a
ystyrid yn anfeddyginiaethol. Gwelsom ambell glaf wedi gael ei roddi i fyny gan
holl feddygon y gymydogaeth, yn cael ei ddwyn i’r hospital, ac fe ddaeth
rhyw feddyg yno i dreio ei law ar yr achos. Cyn hir adnabyddodd ei glefyd, a
llwyddodd i’w wella yn holliach. Beth fu y canlyniad? Aeth enw y meddyg drwy yr
holl wlad, am ei fod wedi medru gwella un oedd wedi ei roddi i fyny fel yn
anwelladwy. Felly am y meddyg Dwyfol; y mae wedi gwneyd enw tragywyddol iddo ei
Hun drwy wella miliynau o gleifion Eden, oedd wedi myned yn anfeddyginiaethol i
bawb ereill. Mae y Physigwr sydd yn Gilead yn medru gwella pob afiechyd yn
mhlith y bobl, “Yr hwn sydd yn maddeu dy holl anwireddau; yr hwn sydd yn iachau
dy holl lesgedd.”
II. Mae y testyn yn cynwys addewid o
faddeuant llawn a hollol i’r rhai a ddeuant at Dduw. – “Pe byddai eich
pechodau fel ysgarlad, änt cyn wyned a’r eira.” Dengys hyn fod pechod wedi
cymeryd gafael yn yr holl natur; nid gafael arwynebol; nid wedi anmharu ychydig
ar yr enaid y mae pechod wedi wneyd; ond y mae wedi treiddio drwy holl ranau
ein natur, ac wedi effeithio ar bob rhan er llygredigaeth; y pen oll yn glwyfus,
a’r holl galon yn llesg; o wadn y troed hyd y pen nid oes man glan a chyfan
arnom; y mae pechod a’r pechadur wedi myned yn un. Pan ofynodd yr Iesu i’r
cythreulig hwnw yn ngwiad y Gadareniaid, “Beth yw dy enw?” ei ateb oedd “Lleng,
am fod llawer o honom.” Yr oeddynt yn llawer, ac eto yn un. Yr oedd y fath
gysylltiad agos rhyngddynt fel nas gwyddai y truan beth i’w ddyweyd; ac felly
yn ei ateb cyfuna y ddau. Ond er fod y fath gysylltiad rhyngddynt, fe fedrodd
yr Iesu eu gwahanu pan ddywedodd, “Ysbryd aflan, dos allan o’r dyn!” a chyda’r
gair wele y diafol yn rhuthro allan, a dacw’r dyn yn ei ddillad a’i iawn bwyll.
Felly y gellir dyweyd am bechod; y mae wedi myned yn un a’ch natur chwi a
minau; wedi treiddio trwy bob rhan o honi. Er hyny, y mae yn bosibleu gwahanu,
oblegid nid yw pechod yn hanfodol i’r natur ddynol. Fe’i gwelwyd hi unwaith yn
y Baradwys (x120) gyntaf yn hollol rydd
oddiwrtho, ac fe’i gwelir eto heb arni na brycheuyn na chrychni yn y Baradwys
fry.
Mae y gair “ysgarlad” yn y testyn yn golygu peth wedi ei liwio ddwywaith, fel
na gellir mewn un modd ei gael allan o’r hyn yr ä iddo. Ond os yw hyn yn wir am
y ffigiwr, nid yw yn wir am y dyn a’i bechod, er fod pechod yn gydwauedig â’n
natur, ac wedi treiddio drwyddi. Pa mor ddwfn bynag mae wedi myned, y mae digon
o rinwedd yn ngwaed y groes i symud yr oll i ffwrdd. Mae y gwaed yn medru
....................... “Golchi’r ddu gydwybod aflan
.............................Lawer gwynach eira man;
........................Gwneyd y brwnt, ganwaith ddifwynodd
.............................Yn y domen, fel y gwlân.”
Felly nid dyfais ddynol yw y ddyfais o ysgar rhwng y pechadur a’i bechodaa. Mae
y drychfeddwl yma wedi gwreiddio yn Nuw; Efe a’ï pia. Ei hunan-gynhyrfiol
gariad Ef ysgogodd gyntaf tuag ati. Mae y syniad mor fawr fel nas gallai yr un
meddwl meidrol ei gynyrchu. Gall y meddwl dynol gynyrchu a darganfod llawer o
bethau, ond nis gall roddi bod i unrhyw beth heb gael sylfaen i gychwyn - hyny
yw, rhaid iddo gael rhywbeth tuallan iddo ei hun i roddi ei droed i lawr, ac
i’w gynorthwyo i gychwyn. Gweled yr afal yn syrthio oddiar y pren barodd i
Newton ddarganfod deddf fawr dysgyrchiant; gweled lamp yn araf siglo yn hen
Eglwys Gadeiriol ddygodd Galileo i feddiant o ddrychfeddwl y pendulum;
gweled y pryf copyn bach yn taflu ei rwyd o’r naill lwyn i’r llall roddodd y
drychfeddwl o Bont Menai i Stephenson. Felly y gellir dweyd am holl
ddrychfeddyliau dynion; mae iddynt oll ryw starting point, neu achos
dechreuol. Ond yn annibynol ar y datguddiad roddodd Duw o’r drefn i faddeu, nid
oedd yr un starting point i’w gael - yr un achos dechreuol mewn bod yn y
greadigaeth faith i gyd a allasai roddi y cynorthwy lleiaf i ddarganfod y
drychfeddwl gogoneddus hwn. Mae creadigaeth a Rhagluniaeth yn datguddio gallu
Duw a’i ddoethineb. “Canys ei anweledig bethau Ef er creadigaeth y byd, wrth eu
hystyried yn y pethau a wnaed, a welir yn amlwg, sef ei dragywyddol allu Ef a’i
Dduwdod.” Mae y nefoedd yn datgan gogoniant Duw, a’r ffurfafen yn mynegu gwaith
ei ddwylaw Ef; ond nid oes o fewn creadigaeth yr un syniad am drefn i faddeu..
Edrychwn eto i Ragluniaeth, nid oes yma awgrym yn cael ei (x121) roddi am gadwedigaeth i’r euog. Dyna
ddywedir y ffordd yma, fod “digofaint Duw wedi ei ddatguddio o’r nef yn erbyn
pob annuwioldeb ac anghyfiawnder dynion.”
Meddyliwch am y ddeddf drachefn; nid yw hon yn rhoddi un gobaith am faddeuant;
cyfiawnder a sancteiddrwydd yw holl gylch y ddeddf; nid yw trugaredd a
maddeuant o fewn ei chyffiniau hi. Ei hiaith hi wrth bawb o’i deiliaid yw, “Yr
enaid a becho, hwnw a fydd marw;” ac nid yn unig dyna ydyw tystiolaeth eglur y
ddeddf, ond hyn yw tystiolaeth eglur cydwybod hefyd. Y fynyd y troseddodd Adda
orchymyn Duw, yr oedd y ddeddf a’r gydwybod yn cyduno yn y ddedfryd - “Gan farw
ti a fyddi farw.” Ond er nad oedd deddf a chydwybod, creadigaeth a
Rhagluniaeth, yn gwybod dim am faddeuant, mao’r athrawiaeth wedi ei dwyn i
oleuni yn yr efengyl, yr hon sydd yn ein hysbysu fod Duw yn Nghrist yn cymodi y
byd âg ef ei hun, heb gyfrif iddynt eu pechodau, “Yn yr hwn y mae i ni
brynedigaeth drwy ei waed ef, sef maddeuant pechodau, yn ol cyfoeth ei ras ef;
“ ac wrth edrych ar y drefn ogoneddus hon, gellir dyweyd:-
....................... “Pa Dduw yn mhlith y duwiau
.............................Sydd debyg i’n Duw ni?
........................Mae’n hoffi maddeu’n beiau,
.............................Mae’n hoffi g’wrandaw’n cri.”
Yr oedd y syniad godidog hwn am faddeuant yn cael ei osod allan yn yr aberthau
o dan y gyfraith, yn neillduol felly ar ddydd y cymod – “A gosoded Aaron ei
ddwylaw ar ben y bwch byw, a chyffesed arno holl anwiredd meibion Israel, a’u
holl gamweddau hwynt, a’u holl bechodau, a rhodded hwynt ar ben y bwch, ac
anfoned ef ymaith yn llaw gwr cymbwys i’r anialwch; a’r bwch a ddug eu holl
anwiredd hwynt i dir neillduaeth” - i dir digon pell fel nas gallasai byth
ddychwelyd. Ond er cymaint o ddyddordeb a deimlid yn ngwasanaeth gwyl y cymod,
nid oedd ond cysgod wedi’r cwbl, “Canys anmhosibl yw i waed teirw a geifr dynu
ymaith bechod.” Gwnelai gwaed y rhai hyn y tro i adgoffa pechod, ond nis
gallasent ei dynu ymaith. Ond ryw ddiwrnod mi welaf Ioan Fedyddiwr yn cyfeirio
sylw ei wrandawyr at Sylwedd Mawr. yr holl gysgodau, gan ddyweyd, “Wele Oen
Duw, yr hwn sydd yn tynu ymaith bechodau y byd,” neu yn hytrach, “yr hwn sydd
yn cario ymaith bechodau y byd.” “Yr Arglwydd a (x122)
roddes arno Ef ein hanwiredd ni i gyd.” “Efe a ddygodd ein pechodau ni
yn ei gorff ar y pren,” ac y mae wedi eu dwyn i dir neillduaeth, i dir anghof
tragywyddol, fel na ddychwelont byth, “Cyn belled ag yw y dwyrain oddiwrth y
gorllewin, y pellhaodd efe ein camweddau oddi wrthym.” Iaith Duw yn awr yw,
“Canys trugarog fyddaf wrth eu hanghyfiawnderau, a’u pechodau a’u hanwireddau
ni chofiaf ddim o honynt mwyach.” Dyma y Duw sydd yn gwahodd yn ngeiriau y
testyn, “Deuwch yr awrhon ac ymresymwn;” ac ond i ti bwyso arno, bechadur, fe
dy olcha yn llwyr ddwys oddiwrth dy bechod, fel y byddi yn wynach na’r eira.
Mae dynion yn medru gwneyd pethau yn wyn odiaeth, megys y papyr a wneir
ganddynt; ond pe dygoch y papyr gwyna a wnaed erioed i ymyl yr eira, mae yn
ymddangos yn dra melyn ei liw; ond dyger y Cristion, pan fyddo y Glanhawr
Dwyfol wedi gorphen ei waith arno, i ymyl yr eira glan pan yn dysgyn yn newydd
o manufactory y Duwdod, mae fel pe yn gwrido yn ymyl yr hwn a ganwyd
drwy waed y groes. Mae gwyndra y groes yn trechu gwyndra natur; ac y mae
gogoniant trefn y cadw yn taflu eclipse ar ogoniant y greadigaeth ar ei
goreu. Mae y drefn hon yn medru canu yn wynach na’r eira. Dywedir nad yw dyfais
fferyllol wedi dadblygu i’r fath raddau hyd yn hyn fel ag i allu gwneyd papyr
gwyn o garpiau ysgarlad a phorphor. Gellir gwneyd papyr gwyn y gellir ysgrifenu
arno o bob cerpyn ond y rhai hyn. Wel, beth wneir o’r carpiau porphor ac
ysgarlad, ynte? Dim ond blotting paper coch, am fod yn anmhosibl gwneyd gwyn o
honynt. Tebyg fel yma oedd hi dan yr hen oruchwyliaeth. Nid oedd yr un ddyfais
i faddeu i bechaduriaid oedd a’u pechodau fel porphor ac ysgarlad; ond y mae
fferylliaeth ddwyfol y Groes wedi cael ffordd i wneyd y galon aflanaf yn wynach
na’r eira. Pwy na ddywed wrth feddwl am y fath ddyfais-
........................ “Golch fi
....................Oddiwrth fy meiau aml eu rhi’
....................Yn afon waedlyd Calfari.”
III. Yr adeg a nodir i ddyfod at Dduw – “Deuwch yr awrhon ac ymresymwn;”
“Heddyw, os gwrandewch ar ei leferydd ef, na chaledwch eich calonau;” “Wele yn
awr yr amser cymeradwy, wele yn awr ddydd yr iachawdwriaeth.” (x123) O bosibl na chewch chwi gyfleusdra byth i
ddyfod ato eto; fe allai fod angeu wrth y drws yn parotoi i’ch trosglwyddo i
wyddfod y Barnwr Cyfiawn. Gan hyny, deuwch yr awrhon. Deuwch fel yr afradlon
gynt, gan gyfaddef eich annheilyngdod; fe’ch derbyn, nid fel gweision, ond fel
meibion; fe rydd fodrwy ar eich llaw, ac esgidiau am eich traed, a gwledd
dragywyddol ei pharhad.
Adwaenwn fachgen gafodd ei fagu mewn teulu crefyddol; mam dduwiol i’w gynghori,
a thad oedd yn gweddïo llawer drosto; ond er pob peth aeth yn fachgen drwg.
Rhyw ddiwrnod cymerwyd ef yn glaf iawn, a thybiai pawb ei fod yn anobeithiol,
nad oedd dim ond angeu o’i flaen ar fyr o dro. Ymwelais ag ef ryw ddiwrnod, a
gofynais iddo os carai i mi ddanfon gair drosto at ei dad a’i fam. “O! na,” meddai, “nis gallaf oddef y syniad i dad a mam mor dda gael eu
gofidio â hanes bachgen mor ofnadwy o ddrwg a mi. Yr wyf wedi sarnu eu gweddïau
a’u dagrau, yn nghyd â’u cynghorion, dan fy nhraed.” “Ië,” meddwn inau, “ond
tad a mam ydynt er hyny; ac er eich bod wedi treulio bywyd afradlon, y mae y
berthynas yn aros. O ganlyniad, dichon y gwnant dosfturio yn ngwyneb yr oll.”
O’r diwedd, cefais ei ganiatâd i ysgrifenu, ac yn mhen tridiau dyma lythyr yn
d’od yn ol oddiwrth y tad a’r fam, a’r gair “Immediate” ar ei gongl. Ei gynwys ydoedd croesaw i’r mab i ddychwelyd adref, a
Post Office Order i dalu ei dreuliau. Beth welir yma? O! tosturi tad a
mam yn rhedeg allan at eu plentyn. Ond beth yw tosturi o’r fath yma at gariad y
Tad yr ydych chwi a minau yn cael ein gwahodd ato yn y testyn? Er ein bod wedi
sarnu ei ddeddfau dan ein traed, a phechu yn mhob modd yn ei erbyn, eto y mae
wedi danfon llythyr ar ein hol, a rhan o’i gynwys yw, “Deuwch yr awrhon ac
ymresymwn;” ac y mae yn cynyg talu ein holl draul adref i dir y bywyd. Gan
hyny, bechaduriaid, deuwch ato-
................... “ De’wch, flinderog a thrwmlwythog,
.........................Drwy y cwymp ga’dd farwol friw;
....................Crist sy’n. barod i’ch gwaredu,
.........................Llawn tosturi yw Mab Duw.”
Cofiwch, hi aiff yn rhy ddiweddar cyn hir; a pha hwyaf y byddwch heb dd’od chwi
deimlwch y bydd yn anhawddach o hyd. Mae pechod yn gyffelyb i dreigliad y gareg
ar hyd lethr y bryn, yr hon sydd yn casglu nerth gyda phob treigliad; neu (x124) fel dylifiad yr afon - fel y mae yn myned
yn y blaen ymleda ac ymchwydda drwy fod nentydd yn d’od i fewn iddi, ac o
ganlyniad casgla fwy o nerth fel y mae yn myned ar ei thaith. Felly pechod,
wrth ymarfer ag ef, y mae yn myned yn gryfach, gryfach bob dydd, a’r dyn yn
myned yn wanach i’w wrthsefyll Gan hyny, deuwch yn awr, a pheidiwch esgeuluso
dydd yr Iachawdwnaeth. Dyma sydd yn damnio miloedd o Gymry - esgeuluso ac oedi.
Gwnewch gymod â Duw mewn pryd. Pa adeg yw y pryd hwnw? meddai rhywun Yn awr nid
oes genym hawl i daflu hyd yfory, yn ol y testyn – “Deuwch yr awrhon ac ymresymwn.”
(x125)
PREGETHAU.
(7) Y
CYFAMOD NEWYDD.
“Oblegid hwn yw y cyfamod a amodaf fi â thŷ
Israel ar ol y dyddiau hyny, medd yr Arglwydd, Myfi a ddodaf fy nghyfreithiau
yn eu meddwl, ac yn eu calonau yr ysgrifenaf hwynt; a mi a fyddaf iddynt hwy yn
Dduw, a hwythau a fyddant i minau yn bobl - HEBREAID viii. 10.
Dyfyniad yw y testyn o broffwydohaeth
Jeremiah. Gwna yr awdwr hyn er mwyn dangos rhagoriaeth y cyfamod newydd ar yr
hen gyfamod, ac wrth hyny ddangos rhagoriaeth offeiriadaeth Crst ar
offeiriadaeth yr hen oruchwyliaeth. Mae y rhagoriaeth yn dyfod i’r golwg yn y
ffaith ei fod yn Gyfryngwr cyfamod gwell, “Yn awr, efe a gafodd weinidogaeth
mwy rhagorol, o gymamt ag y mae yn Gyfryngwr cyfamod gwell, yr hwn sydd wedi ei
osod ar addewidion gwell.” Nid yn unig y mae y cyfamod yn well, ond y mae y
weinidogaeth felly hefyd, a’r addewidion perthynol iddo. Genedlaethol a
thymhorol ydoedd yr hen gyfamod, ond y mae y cyfamod newydd yn cymeryd i fewn
bob cenedl, a’r holl fendithion perthynol iddo yn rhai ysbrydol. Gan hyny, y
mae yr holl oruchwyliaeth yn rhagorach, “oblegid pe buasai y cyntaf” - sef y
cyfamod a wnaed wrth droed mynydd Sinai – “pe buasai hwnw yn ddifeius, ni
cheisiasid lle i’r ail.” Ond gan fod hwnw yn aneffeithiol mewn ystyr foesol ac
ysbrydol, y mae yr awdwr yn dwyn ar gof yr addewid iasol roddodd Duw iddynt
drwy y Proffwyd Jeremiah, “Wele y dyddiau yn dyfod, medd yr Arglwydd, ac mi a
wnaf â thŷ Israel ac a thŷ Judah gyfamod newydd, nid fel y cyfamod a
wnaethum â’u tadau hwynt, ond cyfamod rhagorach, gwell, yr hwn sydd wedi ei
osod ar addewidion gwell,” &c. Mae y testyn yn cyflwyno i’n sylw bedair o
fendithion y cyfamod newydd.
I. Adnewyddiad ysbrydol – “Myfi a ddodaf fy
nghyfreithiau yn eu meddwl, ac yn eu calonau yr ysgrifenaf hwynt.” Tebyg yw fod
“meddwl” a “chalon” yn y testyn yn gosod allan holl natur ysbrydol dyn, y
“meddwl” yn myned am y rhan ddeallol, a’r “galon” am y serchiadau a’r ewyllys. Yr
oedd Duw o’r blaen wedi ysgrifenu iddynt, ond yn awr y mae yn myned i
ysgrifenu ynddynt, yr hyn sydd yn golygu fod y gyfraith, neu y
Dadguddiad Dwyfol, i fod yn awr, nid yn umg yn rheol buchedd neu ymarweddiad
allanol, ond hefyd yn (x126) egwyddor neu
allu ysbrydol oddifewn. Ysgrifenir hi nid â phin, ond gan Ysbryd y Duw byw; nid
mewn llechau ceryg, ond ar lechau y galon; gan hyny y mae i fod yn awr yn anian
fewnol ac yn allu ysbrydol i lywodraethu yr holl fywyd. Mae gwahaniaeth mawr
rhwng y llong hwyliau a’r agerlong; oblegid y mae y cyntaf yn ymddibynu ar allu
neu ddylanwadau allanol, ond yr olaf ar allu mewnol. Mae y naill yn agored i
gael ei chwythu a’i gyru o flaen yr ystorm, tra y mae y llall yn medru aredig y
tonau, a gweithio ei ffordd yn llwyddianus drwy yr ystormydd cryfaf. Fel y
rhagora yr agerlong ar y llong hwyliau, felly y rhagora y cyfamod newydd ar yr
hen. Oddiallan ar lechau ac mewn arwyddluniau yr oedd y gyfraith yn yr hen
gyfamod, ond yn y cyfamod newydd y mae yn cael ei gosod yn egwyddor
lywodraethol yn yr enaid. Gan mai yn y meddwl a’r galon y mae eisteddle pechod,
yn y meddwl a’r galon, o ganlyniad, y mae y gyfraith yn cael ei gosod, mewn
trefn i’w cyfnewid a’u puro. Mae yn rhaid cael y gyfraith yn y meddwl i’w
oleuo, ac hefyd er mwyn ei adnewyddu, “Ac ymadnewyddu yn ysbryd eich meddwl.” Duw
yn unig all wneyd pethau fel yma. Efe sydd yn “gorchymyn i’r goleuni lewyrchu
yn y tywyllwch.” Yn y galon y mae ffynonell y drwg, ac ynddi hi y mae Duw yn
dechreu gweithio, er ei phuro a’i sancteiddio. Dyma un llinell wahaniaethol
rhwng Duw a dyn yn gweithio: dechreu gyda’r allanol y mae dyn, ond dechreu
gyda’r mewnol y mae Duw; ceisio myned at y mewnol drwy yr allanol y mae dyn,
ond myned at yr allanol drwy y mewnol y mae Duw. Diau eich bod wedi sylwi ar y
blodau celfyddydol. Maent wedi eu llunio a’u lliwio mor debyg ag sydd bosibl
i’r gwir flodau a gynyrchir gan natur. Ond sut y gwnaed hwynt? Oddiallan y mae y cwbl. Ond pan y
mae Duw yn gwneyd blodau, y mae ef yn dechreu yn y canolbwynt, ac yn gweithio
allan at yr amgylchoedd. Y mae yn gosod yr hedyn bychan, bywiol, oddimewn, yr
hwn a ymegyr ac a ymddadblyga nes y cyrhaeddo ei gyflawn faintioli. Gall dyn
wneyd blodau celfyddydol, ond rhaid cael Duw i wneyd y gwir flodau. Medr dyn
hefyd, drwy ddysgyblu, gwrteithio, a gofalu am ei ymarweddiad, gyfnewid llawer
ar yr allanol sydd yn perthyn i’w gymeriad, ond rhaid cael Ysbryd yr Arglwydd i
gyfnewid y mewnol trwy “osod y gyfraith yn y meddwl a’i hysgrifenu yn y galon.”
Fe ddywedir fod yn bosibl, drwy ddwyn gwefr (galvanism) i gyffyrddiad (x127) â chorff marw, i beri iddo ymddangos fel pe
yn fyw. Mae yn ymysgwyd, yn cynhyrfu, ac yn symud fel pe bae bywyd ynddo. Ond y
mae yr holl ysgogiadau yn cael eu hachosi gan allu allanol - gallu yn
gweithredu arno, ac nid gallu bywyd yn gweithredu ynddo. Felly y gellir dyweyd
am y marw ysbrydol; y mae yn bosibl iddo yntau, wrth ddyfod i gyffyrddiad â
geiriau y bywyd tragywyddol, i ymddangos fel pe yn fyw. Y mae dychrynfeydd
marwolaeth, pwysigrwydd y farn, ac ofnadwyaeth uffern yn cael y fath ddylanwad
arno nes peri i aml ddeigryn gloew i dreiglo dros ei ruddiau; ond y mae y cwbl
yn cael ei achosi gan ddylanwad allanol, ac nid gan nerth egwyddorion mewnol. Ond
am y dyn duwiol - y dyn sydd â’r gyfraith yn y meddwl, ac wedi ei hysgrifenu yn
y galon - y mae yr holl ysgogiadau yn cael eu hachosi gan nerth bywyd ysbrydol
oddifewn. Y mae hwn yn gwasanaethu crefydd nid oddiar ofn uffern nac oddiar
awydd am y nefoedd, nac ychwaith o herwydd dychrynfeydd cydwybod, ond oddiar
gariad tuag at yr Hwn a’i carodd ac a’i rhoddes ei Hun drosto. Mae cariad Crist
yn ei gymhell i fyw i’r Hwn a fu farw drosto; mewn gair, y mae yr holl
wasanaeth a gyflawnir ganddo yn tarddu oddiar nerth bywyd oddifewn. Rhwymer y
dyn ieuanc â rhaffau moesoldeb; gosoder deddfau a rheolau fel muriau o’i
amgylch, fe weithia y gelyn drwyddynt gyda’r rhwyddineb mwyaf. Mae yn rhaid
cael rhywbeth oddi fewn ac nid oddiallan iddo; rhaid cael deddf ynddo ac nid
deddfau am dano – “Deddf ei Dduw sydd yn ei galon ef, a’i gamrau ni lithrant.” Ac
yn ei galon, cofier, y mae yn rhaid ei chael, ac nid yn ei ben - yn
nghanolbwynt ei fodolaeth ysbrydol. Ac ond ei chael yno, mae yn sicr o gadw y
cwbl yn eu lle. Geidw y tafod rhag cablu a’r traed rhag llithro, ac wrth hyny
sathru deddfau Duw. Cael egwyddorion crefydd oddifewn, mewn trefn i’n puro a’n
sancteiddio, sydd yn eisieu arnom; egwyddorion wedi suddo yn ddyfnach i’n natur
na’n penau; yn is na’n galluoedd deallol; nes y byddont wedi gwreiddio ac
ymdreiddio drwy holl alluoedd moesol yr enaid. “Gwreiddyn y mater gaed ynof,”
meddai Job. Yr un peth ddywed yr Iesu am wir grefydd. “Teyrnas Dduw o’ch mewn
chwi y mae;” “Y dwfr a roddwyf fi iddo a fydd ynddo yn ffynon o ddwfr, yn
tarddu i fywyd tragywyddol.” Nid rhyw drapery oddiallan i’r dyn yw
crefydd, ond egwyddor fewnol ysbrydol, yn llawn bywyd a gweithgarwch.
(x128)
II. Y berthynas urddasol a osodir allan yn y testyn - “Mi a fyddaf
iddynt hwy yn Dduw, a hwythau a fyddant i minau yn bobl.” Mae y fendith gyntaf
yn golygu newid ansawdd fewnol pechadur, a’r ail yn golygu newid ei berthynas
allanol â Duw; y cyntaf yn golygu ei ail-enedigaeth, a’r ail y berthyuas
gyfamodol; yn y cyntaf rhoddir anian Duw ynddo, yn yr ail rhoddir meddiant o
bob peth Duw iddo. Yr oedd yr Arglwydd o dan yr hen gyfamod yn Dduw i’r genedl
fel cenedl, ond nid oedd felly i bersonau unigol; cyfamod cenedlaethol ydoedd. Fel
hyn y desgrifia Duw ef, “Cymeraist yr Arglwydd heddyw i fod yn Dduw i ti, ac i
rodio yn ei ffyrdd ef, ac i gadw ei ddeddfau a’i orchymynion a’i
farnedigaethau, ac i wrando ar ei lais ef. Cymerodd yr Arglwydd dithau heddyw i
fod yn bobl briodol iddo ef, ac i’th ddyrchafu yn uchel, goruwch yr holl
genhedloedd a wnaeth efe, mewn clod ac mewn enw, ac mewn gogoniant, ac i fod o
honot yn bobl sanctaidd i’r Arglwydd dy Dduw.” Deil y cwbl berthynas â’r genedl
fel cenedl, ac nid â phersonau unigol. Ond am y cyfamod newydd, mae ei holl
gynwysiad i bersonau unigol. Nid Duw cenedl mo hono, ond Duw i bob credadyn ar
ei ben ei hun; ac mae cael Duw yn Dduw i ni yn cynwys pob peth sydd yn
angenrheidiol arnom i fyw ac i farw, am amser ac am dragywyddoldeb – “Canys
haul a tharian yw yr Arglwydd Dduw, yr Arglwydd a rydd ras a gogoniant; ni atal
efe ddim daioni oddiwrth y rhai a rodiant yn berffaith.” Ac yn wir, mae y
fendith fawr hon yn gwisgo gwedd dynerach yn y Testament Newydd nag yn yr Hen,
“Ac a fyddaf yn Dad i chwi, a chwithau a fyddwch yn feibion ac yn ferched i mi,
medd yr Arglwydd Hollalluog.” Nid yw y meddylddrych o dad i’w gael yn yr un
grefydd arall. Mae gan bob crefydd wrthddrych a elwir yn dduw, ond nid oes ganddynt
yr un tad i’w hamddiffyn ac i ofalu am danynt. Ond am grefydd Iesu Grist, y mae
ganddi hi nid yn unig Dduw, ond Duw yn y cymeriad o Dad tyner a thosturiol. Nid
barnwr caled, nid brenin dideimlad; ond tad yn llawn trugaredd. “Fel y tosturia
tad wrth ei blant, felly y tosturia yr Arglwydd wrth y rhai a’i hofnant ef.”
Ond un haner i’r cylch yw fod Duw yn dad; y mae yr haner arall yma hefyd, sef,
“A chwithau a fyddwch yn feibion a merched i mi, medd yr Arglwydd Hollalluog.”
Nid rhyfedd i Ioan dori allan mewn syndod yn ngwyneb y fath ragorfraint, gan
ddyweyd – “Gwelwn pa fath (x129) gariad a
roddes y Tad arnom, fel y’n gelwid yn feibion i Dduw.” “Anwylyd, yr awrhon
meibion i Dduw ydym, ac nid amlygwyd eto beth a fyddwn; eithr ni a wyddom, pan
ymddangoso efe, y byddwn gyffelyb iddo, oblegid ni a gawn ei weled ef megys ag
y mae.” Fe fydd y meibion a’r merched yn cael eu gwneyd yr un ffurf a delw ei
Fab Ef, oblegid “y rhai a ragwybu a ragluniodd efe, i fod yr un ffurf a delw ei
Fab Ef.”
III. Adnabyddiaeth bersonol o Dduw –
“Ac ni ddysgant bob un ei gymydog, a phob un ei frawd, gan ddywedyd, Adnebydd
yr Arglwydd; oblegid hwynthwy oll a’m hadnabyddant i, o’r lleiaf o honynt hyd y
mwyaf o honynt.” Yn yr hen gyfamod dynion oedd yn dysgu dynion, ond yn y
cyfamod newydd y mae Duw ei hun yn eu dysgu, “A phawb a fyddant wedi eu dysgu
gan Dduw.” Y mae Duw trwy Ei Ysbryd yn rhoddi iddynt ei adnabod – “I ti yr
ydwyf yn dioloh, O Dad, Arglwydd nef a daear, am guddio o honot y pethau hyn
oddiwrth y doethion a’r deallus, a’u datguddio o honot i rai bychain. Ie, O
Dad, canys felly y rhyngodd bodd i ti.” Mae miloedd o rai bychain, anwybodus yn
yr ystyr ddynol, yn gwybod mwy am drefn ogoneddus yr efengyl na llawer o
ddysgawdwyr ac athronwyr penaf ein gwlad. Y maent wedi derbyn yr “eneiniad
oddiwrth y sanctaidd hwnw,” ac o ganlyniad yn gwybod dirgelion gras. “Y cam
cyntaf mewn crefydd,” meddai Calvin, “yw adnabyddiaeth o Dduw; ac nid yw
perffeithrwydd mewn crefydd yn ddim ond perffeithrwydd yr adnabyddiaeth hono.”
“A hyn yw y bywyd tragywyddol, iddynt dy adnabod di, yr unig wir Dduw, a’r hwn
a anfonaist ti, Iesu Grist; “ “Ac efe a roes i ni feddwl, fel yr adnabyddem yr
hwn sydd gywir.” Dymuniad penaf calon y cyfryw ydyw cael adnabyddiaeth
helaethach o hono – “Fel yr adnabyddwyf ef, a grym ei adgyfodiad ef” - ac un o
fendithion penaf y cyfamod newydd ydyw yr addewid i roddi yr adnabyddiaeth hon
i bawb, “Oblegid hwynt-hwy oll a’m hadnabyddant i, o’r lleiaf o honynt hyd y
mwyaf o honynt.”
.....IV. Maddeuant llwyr a thragywyddol
– “Canys trugarog fyddaf wrth eu hangyfiawnderau, a’u pechodau hwynt a’u
hanwireddau ni chofiaf ddim o honynt mwyach.” O’r holl ymadroddion a ddefnyddir
gan ysbrydoliaeth i osod allan berffeithrwydd maddeuant Duw, nid oes yr un o
honynt i mi mor gryf a’r ymadroddion hyn. Mae y geiriau “dileu” a (x130)
“dileaf” yn rhai cryfion; ond mae “ni
chofiaf ddim o honynt mwyach” yn llawer cryfach. Mae “dileu” yn golygu dileoli
pechod o’r galon ac o Lyfr Duw; ond y mae “ni chofiaf ddim o honynt mwyach” yn
golygu ychwaneg, ellid meddwl. Pan yn maddeu o dan yr hen gyfamod, maddeu a
chofio y byddai Duw – “Eithr yn yr aberthu hyny y mae adgoffa pechod bob
blwyddyn; “ond pan yn maddeu ar sail Aberth ei Fab, y mae yn maddeu ac yn
anghofio. Yr oedd maddeuant yr hen oruchwyliaeth yn dobyg i reprieve y
Llywodraeth Brydeinig. Mae y carcharor condemniedig yn cael ei oddef i fyw ar
gyfrif rhyw ystyriaethau, er wedi ei ddedfrydu i farw; ac os bydd yn ymddwyn yn
dda, ac yn talu ufudd-dod i reolau y carchar, fe allai y câ ryddhad ar yr amod
ei fod i ymddangos pan fyddo galwad am dano gerbron yr awdurdodau, ac y mae pob
ymddangosiad o’i eiddo yn adgoffa yn fyw iddo y trosedd a gyflawnwyd ganddo. Felly
am faddeuant yr hen gyfamod. Yr oedd Duw yn maddeu, ond maddeu a chofio y
byddai; maddeu ar yr amod eu bod yn gwneyd eu hymddangosiad yn mhen blwyddyn yn
mherson yr archoffeiriad. Nid oedd digon o rinwedd yn aberthau yr hen
oruchwyliaeth ond yn unig i adgoffa pechod, i gydnabod y ddyled, a gwneyd
pethau yn bosibl i fyned yn y blaen am flwyddyn arall. Ond am Aberth pen
Galfaria, mae digon o rinwedd ynddo, nid yn unig i ddileu pechod oddiar Lyfr
Duw, ond hefyd i beri iddo eu hanghofio. Defnyddia y Beibl frawddegau cryfion
ereill heblaw y rhai a nodwyd, er dangos llwyredd maddeuant Duw, megys “taflu pechodau
ei bobl i ddyfnderoedd y môr,” nid i’r môr, ond i ddyfnderoedd y môr, lle na
ellir eu codi byth i’n hadgofio o honynt. Mae dynion wrth geisio claddu
pechodau eu gilydd yn eu claddu yn respectable anghyffredin; yn debyg
fel ag y cleddir mawrion y ddaear. Codant gofadail hardd ar ben y bedd, ac
argraff arno mewn llythyrenau breision, yn nodi yn fanwl y fan lle y gorwedd y
gweddillion marwol. Ond pan mae Duw yn claddu pechodau, mae yn eu claddu mewn
man nad oes dim posibl codi cofadail ar y bedd. Nid i’r llyn llonydd y gellir
gweled ei waelod, neu y gornant fechan sydd yn sychu yn yr haf, ond i
ddyfnderoedd y môr, lle nas gall yr un ystorm byth eu cyrhaedd, a drwy hyny eu
codi i’r wyneb; yn rhy bell i lef yr un archangel ag udgorn Duw i’w deffro yn y
dydd diweddaf o’u cwsg. Rhyw Atlantic annherfynol yw y môr y mae Duw (x131) yn taflu pechod iddo, yr hwn nad oes perygl
iddo sychu, nac i’w waelodion gael eu cynhyrfu yn dragywyddol - môr o Iawn yn
ymdòni yn dragywyddol ar ei wyneb, a phob tòn yn adlewyrchu heddwch y Duwdod.
“Ni wel Efe anwiredd yn Jacob, na thrawsedd yn Israel.” Beth wêl ef, ynte?
Gweled. ei Hunan mewn boddlonrwydd yn môr haeddiant ei Fab, Gweddïwn ninau yr
hen benill –
.............. “Cudd fy meiau rhag y
werin,
...................Cudd hwy rhag
cyfiawnder ne’;
................Cofia’r gwaed un waith a
gollwyd
....................Ar y croesbren yn fy lle;
.............................Yn y dyfnder
....................Bodd y cyfan sy’ ynwy’n fai.”
Mae Duw yn maddeu y cwbl hefyd; hyny yw, pob math o
bechodau – “Eu hanghyfiawnderau,” sef pechod yn ei berthynas. a’n cyd-ddynion.
“Pechodau” eto, wrth yr hyn y golygir - pechod yn ei berthynas â’r dyn ei
hunan. Gesyd y gair hwn allan ansawdd foesol yr enaid. “Anwireddau” a olyga
bechod yn ei berthynas â Duw; felly, gwelir fod y tri gair yma yn cymeryd i
fewn bob dosbarth o bechodau. Ond er ein bod yn pechu yn erbyn dynion, ni ein
hunain, a Duw, y mae digon o drugaredd yn y fynwes Ddwyfol i faddeu yr oll. Yr
oedd Duw yn maddeu, fel y dywedwyd, dan yr hen oruchwyliaeth, ond nid oedd yn
maddeu yr oll; nid oedd yn maddeu pob pechod. Yr oedd yr archoffeiriad yn
aberthu dros bechodau a wnaed mewn anwybodaeth neu amryfusedd, ond nid oedd un
aberth dros bechodau rhyfygus, na maddeuant o honynt ychwaith. Nid felly y
mae’n bod dan y cyfamod newydd; y mae y fath gyflawnder o ras a thrugaredd wedi
eu dadguddio ynddo fel mae Duw yn medru maddeu pob pechod. “Os cyfaddefwn ein
pechodau, ffyddlawn yw efe a chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein pechodau, ac y’n
glanhao oddiwrth bob anghyfiawnder.” Wel, a ydym ni yn gwybod am y bendithion mawrion ac
anmhrisiadwy hyn? Os nad ydym, y mae yn gysur meddwl fod yn bosibl dyfod o hyd
iddynt heddyw, ac y mae Duw yn ein gwahodd i ddyfod i gyfamod âg ef –
“Gogwyddwoh eich clust a deuwch ataf; gwrandewch, a bydd byw eich henaid; a mi
a wnaf gyfamod tragywyddol a chwi, sef sicr drugareddau Dafydd.” Cofiwn hyn,
nid yw Duw yn anghofio dim ond y pechodau faddeuir ganddo i’w bobl. Cofia bob
peth arall gyda manylwch mawr, ond am bechodau y rhai sydd yn credu, ei iaith
gyda golwg arnynt ydyw – “Ni chofiaf ddim o honynt mwyach.” (x132)
PREGETHAU.
(8) DUW
POB DYDDANWCH.
“Bendigedig fyddo Duw, a Thad ein
Harglwydd ni, Iesu Grist, Tad y trugareddau, a Duw pob dyddanwch.” - 2
CORINTHIAID i. 3.
Mae yr Apostol, ar ol ysgrifenu ei
gyfarchiad arferol, yn dechreu yr Epistol hwn trwy ddatgan ei fawr
ddiolchgarwch am y dyddanwch yr oedd wedi ei dderbyu gan Dduw yn ei drallodion
a’i ddyoddefiadau. Gwaith anhawdd yw penderfynu at ba drallodion y mae yn
cyfeirio yma, am nad yw yn eu nodi. Tybia rhai mai at rhyw gystudd corfforol
blin oedd wedi ei oddiweddyd y cyfeiria. Deil ereill fod y geiriau,
“dyoddefiadau Crist,” yn yr adnodau dilynol yn milwrio yn erbyn y syniad o afiechyd
corfforol. Nid oes genym hanes i Grist ddyoddef oddiwrth anhwylderau corfforol
erioed, felly rhaid nad am ddyoddefiadau o’r fath hyny y mae Paul yn sôn yn
adnod y bumed eu bod yn “amlhau” ynddo. Ond pa ddyoddefiadau bynag oedd o flaen
meddwl yr Apostol yma, y mae y dyddanwch a gafodd ynddynt yn peri iddo dori
allan mewn gorfoledd yn iaith y testyn.
Mae y datguddiad o Dduw fel “Dyddanydd,”
fel llawer datguddiad arall o hono, wedi dyfod i ni drwy yr Arglwydd Iesu. Trwy
ei ddyoddefaint a’i angeu ef dros bechod y cafodd elfenau cysur a dyddanwch eu
dwyn i bechadur. Mae Crist croeshoeliedig wedi dyfod yn Barnabas (mab
dyddanwch) i ni. Yn y Groes cafwyd balm i wella archollion dyfnaf y ddynoliaeth,
“Trwy ei gleisiau ef yr iachawyd ni.” Y mae pob dyferyn o olew a gwin a
dywelltir gan yr Iesu i glwyfau ac archolliau y pechadur wedi eu gwasgu allan
yn ngwinwryf dyoddefaint, pan archollwyd ac y drylliwyd Ef. Gorfu i’r
tragywyddol Fab golli ei waed mewn trefn i gael ffordd i’n dyddanu ni; a chan
fod y draul wedi bod mor fawr, y mae Duw yn gofalu cadw defnyddiau ein
dyddanwch yn ei feddiant ei Hun. Yn ol y testyn, nid oes dyddanwch tuallan i
Dduw yn bod, “Duw pob dyddanwch.” Ac yn Angeu y Groes y mae “Duw pob dyddanwch”
wedi dyfod yn un o deitlau mwyaf gogoneddus Duw, “Yr hwn a’n carodd ac a roddes
i ni ddyddanwch tragywyddol;” nid dyddanwch am amser, ond am byth-dyddanwch
ddeil yn angeu a’r farn. Y mater y cawn alw sylw ato oddiwrth y geiriau yw -
Cyfaddasder Duw i fod yn Ddyddanydd. (x133)
I. Mae yn gyfaddas i fod yn Ddyddanydd i ni am ei fod
yn meddu gwybodaeth berffaith o’n holl drallodau. - Anmhosibl yw i neb
ddyddanu heb ei fod yn gyntaf yn gwybod yn dda , natur tristwch yr hwn y ceisia
ei ddyddanu. Mae tristwch y galon edifeiriol am bechod – “y duwiol dristwch
sydd yn gweithredu edifeirwch er iachawdwriaeth” - y mae tristwch y cyfryw rai
y fath, fel nad oes neb fedr ei ddirnad ond yr Hollwybodol ei hun; oblegid nid
rhywbeth ar y wyneb ydyw, rhyw ripples bychain yn ymdòni ar wyneb y
natur, yn parhau am ddiwrnod, ac yna yn darfod; ond tristwch sydd yn cynhyrfu
yn enaid i’w ddyfnderoedd. Ysgydwa hwn y galon i’w gwaelodion, gan greu
ystormydd ofnadwy trwy yr holl natur foesol. Mae hwn yn dristwch mor ddwys fel
y gellir dyweyd ei fod yn cyfateb i ryw raddau i dristwch yr Arglwydd Iesu, ond
yn unig nad oedd yr eiddo ef yn cael ei achosi gan bechod ynddo. Nid oedd dim
ynddo ef yn achos o dristwch; yr hyn roddwyd arno ef oedd yn peri ei ddyoddefaint,
“Cosbedigaeth ein heddwch ni oedd arno ef.” Daw y saint yn gyfranogion o
ddyoddefiadau Crist fel y maent yn aelodau o’i gorff dirgeledig ef. Maent yn
dwyn ei waradwydd ef, yn cyflawni yr hyn sydd yn ol o’i ddyoddefiadau ef, yn
dwyn nodau ei farwolaeth ef yn eu cyrff – “Gan gylcharwain yn y corff bob amser
farweiddiad yr Arglwydd Iesu, fel yr eglurer hefyd fywyd Iesu yn ein cyrff ni;
canys yr ydys yn ein rhoddi ni, y rhai ydym yn fyw, yn wastad i farwolaeth, er
mwyn Iesu; fel yr eglurer hefyd fywyd Iesu yn ein marwol gnawd ni. Oblegid nyni
a wnaethpwyd yn ddrych i’r byd, ac i’r angylion, ac i ddynion.” Yn ddrych i
ddifyrwyr - i “edrychwyr” - neu, yn ol ymyl y ddalen, “yn ddrych i’r chwareudy
“ (theatre), lle y buasai y rhai a boenwyd yn cael eu harddangos, Yr
oedd cyrff yr apostolion fel llwyfan (stage) ar ba un yr oedd
dyoddefiadau a marwolaeth yr Arglwydd Iesu yn cael eu chwareu, yn ol syniad
Paul pan yma; fel y gallai dynion ac angylion ganfod oddiwrth y drama fod yr
Iesu yn fyw i gynal a dyddanu ei ganlynwyr – “Fel yr eglurer hefyd fywyd Iesu
yn ein marwol gnawd ni.” Amlwg yw, gan hyny, nas gall neb ddirnad y dirgelwch
sydd yn nglŷn â dyoddefiadau y Cristion ond yr Hollwybodol Duw. Ni fedr y
naill ddyn ddeall. dyoddefiadau y llall i berffeithrwydd, pa mor alluog bynag a
byddo; ac er dyoddef oddiwrth yr un achosion, ni fedrant amgyffred i fanylwch
ddyoddefiadau eu gilydd. Ond. (x134) am y
Dyddanydd Dwyfol, mae yn deall y cwbl i’r perffeithrwydd mwyaf – “Mi a adwaen
dy weithredoedd di, a’th gystudd, a’th dlodi;” gŵyr am bob trallod a
gorthrymder all ein cyfarfod, a gofala fod dyddanwch yn cyfateb i’r tristwch;
“Oblegid fel y mae dyoddefiadau Crist yn amlhau ynom ni, felly trwy Grist y mae
ein dyddanwch ni hefyd yn amlhau.” Mae y naill bob amser yn gyfartal i’r llall.
Cryn berygl yw i ni anghofio fod Duw yn hysbys o’n holl ffyrdd, yn gwybod ein
holl hanes, ac yn sylwi ar ein holl amgylchiadau. Pe ddarfu i Israel anghofio
hyn, ac y mae y proffwyd Esaiah yn eu ceryddu yn dyner am hyny, “Paham y
dywedi, Jacob, ac y lleferi, Israel, cuddiwyd fy ffordd oddiwrth yr Arglwydd,
a’m barn a aeth heibio i’m Duw?” Paham y dywedi felly? Paham y darfu i ti
erioed dybied fod dy ffordd yn guddiedig oddiwrth yr Arglwydd; a’th farn (neu
dy sefyllfa) yn ddisylw gan Dduw? “Y mae efe yn rhifo rhifedi y sêr, geilw
hwynt oll wrth eu henwau.” Ac os ydyw yn gwybod am y sêr, tybed na ŵyr am
y saint? Os yw yn rhifo y sêr, ac yn eu galw wrth eu henwau, sicr yw fod enwau
y saint oll yn ofalus ganddo, a’i fod yn eu galw wrth y cyfryw enwau; ïe, a
rhagor na hyny, y mae eu henwau wedi eu cerfio ar gledr ei law – “Wele ar gledr
fy nwylaw y’th argreffais, dy funau sydd ger fy mron bob amser.” Mae hyn yn
dangos fod ei blant yn annhraethol fwy gwerthfawr yn ei olwg na’r sêr. Y maent
hwy yn wrthddrychau ei sylw a’i hoffder parhaus, “Ar hwn yr edrychaf, sef ar y
truan a’r cystuddiedig o ysbryd.” Mae hwn yn gyfryw yn ngolwg y Duw Mawr fel y
tâl sylw neillduol iddo; a mwy na hyny, nid yn unig y mae yn talu sylw parhaus
i’w blant, ond yn trigo gyda hwy, “Canys fel hyn y dywed y Goruchel a’r
Dyrchafedig, yr hwn a breswylia dragywyddoldeb, ag y mae ei enw yn Sanctaidd. Y
goruchelder a’r cysegr a breswyliaf; a chyda’r cystuddiedig a’r isel o ysbryd.”
Dyma y ddau le y preswylia yr Anfeidrol – “Y goruchelder a’r cysegr,” a chyda’r
“isel o ysbryd.” Nid ydym yn synu ei fod yn preswylio yn y cyntaf, ond y mae yn
syndod tragywyddol ei fod yn preswylio gyda’r ail, sef gyda’i pechadur. Dengys
hyn fod gan Dduw ofal manwl am holl amgylchiadau ei bobl, nid gofal cyffredinol,
ond gofal personol. Tra gwahanol yw sylw a gofal Duw am ei blant i’r eiddom ni.
Pan fyddom ni yn sylwi ar y meusydd prydferth o’n cwmpas, nid ydym yn gallu
canfod pob glaswelltyn; na, (x135) taflu
cipdrem gyffredinol ar y cwbl y byddwn ni; ond pan fyddo yr haul mawr yn codi
ac yn edrych arnynt, y mae ef yn canfod pob glaswelltyn, ac yn siriol wenu ar
bob blodeuyn. Fel yna mae Duw pan yn edrych ar ddynion - mae yn canfod pawb yn
mhob man, ac yn sylwi yn fanwl ar bob un yn bersonol. “Yr Arglwydd a edwyn y
rhai sydd eiddo ef.” Ac nid yn unig y mae yn edrych ar bob un yn bersonol, ond
mae yn gwybod hefyd beth sydd yn mhob un o honynt. Mae ei wybodaeth yn treiddio
at guddiedig ddyn y galon; barna feddyliau a bwriadau y galon. “Chwiliwr y
galon a phrofwr yr arenau” yw un o’i enwau; nid sylwi ar y dyn oddiallan yn
unig y mae, ond y dyn oddimewn yn ogystal. “Ti a adwaenost fy eisteddiad a’m
cyfodiad; deall fy meddwl o bell.” Y fath gysur i’r Cristion ydyw meddwl fod ei
Dad Nefol yn gwybod ei holl hanes yn mhob gwedd arno, a’i fod yn alluog i’w
ddyddanu yn ei holl drallodau. Y wybodaeth hon wnaeth i Paul dori allan yn y
testyn i ddyweyd, “Bendigedig fyddo Duw,” &c.
II. Y cyfaddasder nesaf yn Nuw i fod yn
Ddyddanydd ydyw ei fod yn meddu cariad perffaith at ei bobl. - Rhaid mewn
trefn i allu dyddanu, nid yn unig feddu gwybodaeth berffaith o ddyoddefiadau y
rhai a ddyddenir, ond hefyd feddu cariad tuag atynt. Rhaid i’r dyoddefydd wybod
fod y dyddanydd yn ei ddwfn garu cyn y cymer ei ddyddanu ganddo; felly y mae yn
hanfodol cael cariad yn y dyddanydd, a sicrwydd o hyny yn y dyoddefydd, mewn
trefn i’r dyddanwch a gynygir i gael ei werthfawrogi. Nid yw y pris uchaf yn
cael ei roddi ar y rhoddion goreu, os na fyddwn yn argyhoeddedig eu bod yn
ffrwyth cariad calon lawn o gydymdeimlad. Fe fedr braich cariad godi yr ysbryd
mwyaf cystuddiol; fe fedr olew a gwin cariad lawenychu y galon fwyaf bruddaidd.
Y mae cariad fel y
pren hwnw daflodd Moses i ddyfroedd Mara nes eu pereiddio. Pereiddia cariad
ddyfroedd chwerwon dyoddefiadau a phrofedigaethau bywyd nes melysu llawer
arnynt; ysgafnha cariad y beichiau trymaf, a lleddfa y poenau llymaf. Cariad am
ddyddanu! A chan mai cariad ydyw Duw, rhaid ei fod yn ddyddanydd heb ei fath. Nid
nodwedd berthynol i Dduw ydyw cariad, ond “cariad yw” yn ei hanfod, a byddai
mor hawdd iddo beidio bod a pheidio caru; ac er fod ei blant yn llithro mewn
llawer o bethau, y mae ei hunan-gynhyrfiol gariad yn ddigon cryf i redeg yn
ffrydiau bywiol atynt er eu (x136) cysuro
a’u dyddanu yn eu holl orthrymder. A chan mai cariad ydyw Ei hanfod, gall
ddyddanu gyda’r gofal a’r tynerwch mwyaf - dyddanu fel y dyddana y fam ei
phlentyn, “Fel un y dyddana ei fam ef, felly y dyddanaf fi chwi, medd yr
Arglwydd.” Nid yw y fam yn gweled dim yn ormod i’w wneyd er dyddanu ei
phlentyn; y mae yn foddlon aberthu ei bywyd er ei fwyn. Felly Duw, nid yw yn
gweled dim yn ormod i’w wneyd er cysuro ei bobl. Nid oedd yn ormod ganddo roddi
Mab ei fynwes i’w fflangellu a’i groeshoelio rhwng y lladron i gael defnydd i’w
dyddanu hwy, “Canys felly a carodd Duw y byd, fel y rhoddodd efe ei unig-anedig
Fab; fel na choller pwy bynag a gredo ynddo ef, ond caffael o hono fywyd
tragywyddol.” Dyma Fab Duw, drwy yr ymgnawdoliad, wedi dyfod yn “Fab
dyddanwch;” Brawd wedi ei eni erbyn dydd o galedi, “cyfaill a lyn yn well na
brawd.” Mae y brawd daearol ffyddlonaf yn methu, a’n cyfeillion anwylaf yn
marw, ond dyma Frawd na fetha byth; dyma Gyfaill na fydd marw yn dragywydd, “Yr
hwn a fum farw, ac wyf fyw; ac wele, byw ydwyf yn oes oasoedd.”
Darllenais hanesyn a adroddid gan Norman Macleod, am. fam
dyner, a’i baban yn ei chol, yn croesi un o fynyddoedd gwylltion ac unig
Scotland yn nghanol y gauaf; a phan tua chanol y mynydd, yr oedd cysgodion yr
hwyr yn dechreu ymdaenu, a’r eira oer yn dysgyn, nes o’r diwedd y collodd ei
ffordd. Er hyny, cerddodd yn galed am oriau, ac ymdrechodd yn erbyn nerth yr
ystorm; ond o’r diwedd, pallodd ei nerth, llesgaodd ei chalon, a syrthiodd i’r
llawr gan wendid. Ond yr oedd ei chariad mor angerddol at ei phlentyn fel y tynodd
ei mantell oddi am dani, a’r rhan fwyaf o’i dillad, mewn trefn i’w roddi am y
baban; rhwymodd ef i fyny ynddynt, a gorweddodd i lawr, gan ei wasgu at ei
bron. Boreu dranoeth, pan ddaeth un o’r bugeiliaid heibio, cafodd y fam wedi
rhewi i farwolaeth, a’r baban bach yn cysgu yn dawel yn ei breichiau. Beth mwy allasai y fam hon wneyd i’w baban
nag a wnaeth? Hi aberthodd ei bywyd er ei fwyn. Gellir gofyn yr un cwestiwn
gyda golwg ar Dduw, Beth mwy allasai yntau wneyd i bechadur nag a wnaeth?
Gadawodd y Mab y nefoedd er ein mwyn, gan ddyfod i’r ddaear heb le i roddi ei
ben i lawr. Ymdrechodd yn galed i weithio allan ein hiachawdwriaeth; aeth dan
gawodydd melldithion deddf doredig, ymlwybrodd drwy ganol mellt a tharanau
cyfiawnder, nes yr oedd ei chwys (x137) fel
defnynau o waed yn dysgyn ar y ddaear; ac yn y diwedd, offrymodd ei hun yn
aberth difai i Dduw; tywalltodd ei enaid i farwolaeth, fel y gallai achub a
dyddanu eich bath chwi a. minau, “Yr hwn a’i rhoddes ei hun dros ein pechodau,
fel y’n gwaredai oddiwrth y byd drwg presenol.” Beth mwy allasai wneyd? “
Gariad mwy na hwn nid oes gan neb, sef bod i un roddi ei einioes dros ei
gyfeillion.” Ond nid dros ei gyfeillion y rhoddodd efe ei fywyd, ond dros ei
elynion. “Crist mewn pryd a fu farw dros yr annuwiol.”
III. Daw ei gyfaddasder i fod yn Ddyddanydd
i’r golwg eto yn y ffaith ei fad yn alluog i gynorthwyo ei bobl yn mhob
cyfyngder. - Anmhosibl dyddanu heb rhyw gymaint o allu i gynorthwyo yr hwn
a ddyddenir; oblegid nid yw g eiriau heb weithredoedd ond ychydig o werth. Pan
ddarfu i’r Iesu ddyweyd wrth y weddw o Nain, “Nac wyla,” yr oedd yn dyweyd hyny
oddiar ei ragwelediad o’r weithred oedd yn canlyn. Ni fuasai yn fawr cysur iddi
glywed y geiriau, “Nac wyla,” oni bae fod. adgyfodiad ei mab yn canlyn. Nid oes
hawl gan neb i ddyweyd, “Nac wyla” os na fydd ganddo allu i adfer y golled, a
dyna sydd yn gwneyd Duw yn Ddyddanydd heb ei fath, fod digon o allu ganddo i
adfer pob colled. Mae pob gallu ac awdurdod yn ei law. “Myfi yw Duw
Hollalluog,” meddai am dano ei hun. Y mae yn ddoeth o galon, ac yn alluog o
nerth. Beth bynag fyddo y tristwch neu y gorthrymder all ein cyfarfod, y mae
digon o allu yn Nuw i’n cynorthwyo. Os na wna symud y baich i ffwrdd, fe rydd
nerth digonol i’w gario – “Digon i ti fy ngras i; canys fy nerth i a
berffeithir mewn gwendid;” “Yr hwn a rydd nerth i’r diffygiol, ac a amlha
gryfder i’r dirym.” Er eu bod yn wan ac eiddil eu hunain, eto y maent yn
nerthol drwy Dduw. Dywed yr Apostol, “Yr wyf yn gallu pob peth trwy Grist, yr
hwn sydd yn fy nerthu.” Pan yr oedd braich wan yr apostol yn ymaflyd yn mraich
yr Hollalluog, yr oedd yn cael ei alluogi i wneyd pob peth, ac y mae
Hollalluogrwydd Duw yn dyfod yn nerth a dyogelwch iddo rhag pob niwed. “Y
cwningod,” meddai Solomon, “nid ydynt bobl rymus, eto hwy a wnant eu tai yn y
graig;” hyny yw, os mai creaduriaid gweiniaid a distadl ydynt, y maent yn
ddigon doeth i wneyd eu cartref yn nghadernid y creigiau. Er i’r gwyntoedd
guro, y mellt wibio, a’r taranau ruo, y maent yn eithaf dyogel yn nghysgod y graig
gadarn. Felly am y Cristion; faint bynag y trallodau, y (x138) cystuddiau, a’r gorthrymderau ddaw i’w gyfarfod yn
nhaith yr anialwch, bydd yn eithaf dyogel, er gwaned ydyw; oblegid y mae wedi
ei guddio yn holltau “Craig yr Oesoedd” - yn nghadernid Hollalluogrwydd y
Duwdod.
.................. “Cael Duw yn Dad, a
Thad yn noddfa,
.......................Noddfa’n graig, a
chraig yn dwr;
....................Mwy nis gallaf ei
ddymuno
......................’N ddyogelwch i’m
rhag tân a dw’r;
....................O hono ef mae fy
nig-onedd
.......................Ac ynddo trwy
fyddinoedd âf;
....................Hebddo, eiddil gwan a
dinerth,
.......................Colli’r dydd yn wir
a wnaf.”
Mae y môr weithiau yn berwi, yn
ymderfysgu, ac yn ymgynddeiriogi, nes taflu ei donau trochionog tua’r nefoedd,
fel pe byddai wedi penderfynu ysgubo pob seren oddiar wyneb y ffurfafen; ond yn
nghanol ei gynddaredd, mae y creginbysg bychain yn cymeryd gafael mor ddyogel
yn y graig fel na all y môr, er cymaint ei derfysg eu syflyd o’u lle. Paham
hyny? O! dyna paham - y mae gwendid wedi cydio mewn nerth; y graig yw eu
dyogelwch. Y mae holl nerth y graig, drwy y cysylltiad agos sydd rhyngddi a’r limpets
bychain, wedi dyfod yn nerth iddynt hwy i sefyll gerwin donau’r môr. Rhywbeth
tebyg i hyn yw hanes llawer Cristion. Mae tonau mawrion yn codi o’i amgylch,
megys colledion, cystuddiau, profedigaethau, ac yn curo yn ffyrnig am ei draws,
ac yn bygwth ei ysgubo ymaith i fôr dinystr; ond y mae yn gafaelyd drwy ffydd
yn Nghraig yr Oesoedd, yn Hollalluogrwydd y Duwdod, yn cydio yn haeddiant y
Gyfryngwr, fel y limpet wrth y graig, fel nas gall holl ystormydd y byd
ei ysgar oddiwrth ei Dduw; ac wrth edrych ar hyn, dywed yr Apostol yn gryf a
difloesgni, “Pwy a’n gwahana ni oddiwrth gariad Crist?” gan herio pob gallu
sydd mewn bod. Y mae yn hyfryd meddwl am nerth a chadernid y greadigaeth; y
mynyddoedd cedyrn, y bryniau cribog, y creigiau daneddog; mor gadarn yr
ymddengys Plinlimon, Cader Idris, a’r Wyddfa fawreddog, ond benthycol wedi’r cwbl
yw eu nerth hwy. Y mae boreu i wawrio pan y bydd eu nerth a’u cadernid wedi
diflanu, “Canys y mynyddoedd a giliant, a’r bryniau a symudant;” ond am nerth y
credadyn, ni ddiflana byth. “Fy nhrugaredd ni chilia, a chyfamod fy hedd ni
syfl, medd yr Arglwydd sydd yn trugarhau.” Gan hyny, mae yn werth i ni
ymddiried ynddo. (x139)
Yn y Tŵr yn Llundain ehwi gewch weled pob math o arfau rhyfel; y
maent yn cael eu cadw yn ofalus fel hen relics buddugoliaethau y
gorphenol. Y mae edrych arnynt yn creu dyddordeb ynoch ar y pryd; ond y mae yr
oll yn myned yn ddim pan edrychwn i dŵr gwirioneddau Duw. Beth yw y Beibi?
Tŵr arfau Duw; ac y mae yr arfau hyn wedi enill y buddugoliaethau mawrion
yn y gorphenol; ond hwy enillant fwy yn y dyfodol. Trowch i fewn i un o ystafelloedd
y Beibl os am weled relics buddugoliaethau y Duwdod. Yma chwi gewch
hanes fod nerth a chadernid y deyrnas wedi cario pob peth o’u blaen. Yn mhwy y
mae y nerth a’r cadernid yma? Yn y Dyddanydd sydd yn y testyn. Wel, ai bychan
yn eich golwg y wybodaeth, y cariad, a’r gallu sydd yn gwneyd Duw yn gyfaddas
Ddyddanydd i bechadur? Na, mi obeithiaf ei fod mor fawr yn eich golwg nes peri
i chwi ddyfod ato, ymddiried ynddo, a chysegru eich bywyd iddo; yna, chwi gewch
eich dyddanu ganddo yn eich holl orthrymderau. (x140)
PREGETHAU.
(9) DYRCHAFIAD
CRIST.
“Hwn a
ddyrchafodd Duw â’i ddeheulaw, yn Dywysog ac yn Iachawdwr, i roddi edifeirwch i
Israel a maddeuant pechodau.”- ACTAU v. 31.
Yn yr
adnodau blaenorol yr ydym yn cael fod Pedr a’i gyd-apostolion wedi myned mor
boblogaidd yn Jerusalem a’r cyffiniau nes yr oedd y Saduceaid a’r
archoffeiriaid wedi eu llanw o genfigen tuag atynt. Y fath oedd y genfigen a’r
dygasedd fel na wnelai dim y tro i foddloni eu teimladau ond dal yr apostolion a’u
bwrw i’r carchar cyffredin. Ond os oedd yr archoffeiriaid a’r Saduceaid yn
meddu ar awdurdod i’w taflu i garchar, yr oedd Duw yn alluog i’w gwaredu yn
wyrthiol allan o hono, a dyrysu holl gynlluniau eu gwrthwynebwyr, “Eithr angel
yr Arglwydd o hyd nos a agorodd ddrysau y carchar, ac a’u dug hwynt allan, ac a
ddywedodd, Ewch, sefwch a lleferwch yn y deml wrth y bobl holl eiriau y fuchedd
hon.” “Ewch i’r deml” hefyd, y man mwyaf cyhoeddus, “a lleferwch yr holl eiriau,” nid rhan o honynt, ond
holl athrawiaethau gogoneddus yr efengyl. “A phan glywsant, hwy a aethant yn
foreu i’r deml, ac a athrawiaethasant;” ni ddarfu iddynt betruso nac ymgynghori
â chig a gwaed, ond rhoddasant ufudd-dod parod ac ewyllysgar i genadwri yr
angel. Erbyn hyn yr oedd yr archoffeiriad a’r rhai oedd gydag ef wedi galw yn
nghyd y Sanhedrim mewn trefn i gyallunio rhyw ffordd i osod terfyn bythol ar
weinidogaeth yr apostolion; a’r peth cyntaf y penderfynwyd arno yn y Gynghor
ydoedd, anfon y swyddogion i’r carchar i gyrchu yr apostolion a’u dwyn ger bron
y llys. Ond erbyn i’r swyddogion fyned i mewn i’r carchar, er eu mawr syndod,
nid oedd un o’r carcharorion yno. Mewn canlyniad i hyn dychwelasant mor gynted
ag oedd yn bosibl i fynegu i’r Cynghor, gan ddywedyd, “Yn wir, ni a gawsom y
carchar wedi ei gau o’r fath sicrhaf, a’r ceidwaid yn sefyll o flaen y drysau;
eithr pan agorasom, ni chawsom neb i mewn.” Tarawyd y Cynghor â syndod wrth
glywed hyn, a dyryswyd eu holl gynlluniau, fel nas gwyddent pa beth i’w ddywedyd
na pha beth i’w wneuthur. Ond pan oeddynt yn nghanol y benbleth, dyma rhywun yn
dyfod i mewn, ac yn gwaeddi allan, “Wele, y mae y gwyr a ddodasoch chwi yn y
carchar yn sefyll yn y deml ac yn dysgu, (x141)
y bobl.” Os oedd eu syndod yn fawr wrth glywed eu bod wedi dianc o’r carchar,
yr oedd eu syndod yn fwy wrth glywed eu bod yn pregethu yr efengyl yn y deml.
Ond wedi i’r syndod fyned heibio, penderfynwyd anfon y blaenor a’r swyddogion
at yr apostolion, i’w dwyn hwy ger bron y Cynghor “heb drais, oblegid yr oedd
arnynt ofn y bobl.” Wedi iddynt ddyfod, wele yr archoffeiriad yn gofyn iddynt,
gan ddywedyd, “Oni orchymynasom ni, gan orchymyn i chwi na athrawiaethech yn yr
enw hwn? ac wele, chwi a lanwasoch Jerusalem â’ch athrawiaeth, ac yr ydych yn
ewyllysio dwyn arnom ni waed y dyn hwn.” Ychydig cyn hyn gwaeddent allan,
“Ymaith ag ef! bydded ei waed ef arnom ni ac ar ein plant; “ond yn awr, y maent
o euogrwydd cydwybod yn arswydo rhag y fath beth. Nid yw yr archoffeiriad yn
gwneyd cymaint ag enwi yr Iesu, fel pe na byddai hyny yn unol â’i urddas; o
ganlyniad, geilw ef y “dyn hwn.” Ond defnyddia Pedr a’i gyd-apostolion yr Enw
yn ddigon eglur wrth ei ateb, “A Phedr a’r apostolion a atebasant ac a
ddywedasant, Rhaid yw ufuddhau i Dduw yn fwy nag i ddynion; Duw ein tadau ni a
gyfododd i fyny Iesu, yr hwn a laddasoch chwi, ac a groeshoeliasoch ar bren.”
Yna, dengys yn adnod y testyn fod Duw nid yn unig wedi ei gyfodi, ond hefyd
wedi ei ddyrchafu a’i ddeheulaw, yn Dywysog ac yn Iachawdwr, &c. Y mater y
ceisiwn sylwi arno oddiwrth y geiriau yw, Dyrchafiad Crist. Cawn edrych ar y
pwnc mewn pedair gwedd, sef -
........ 1. Y
Dyrchafiad.
........ I1. Y
modd y dyrchafivyd Ef.
........ 1II.Y
cymeriad yn yr hwn y cafodd Ei ddyrchafu.
........ 1V.. Amcan
y Dyrchafiad.
1. Y Dyrchafiad - “Hwn a
ddyrchafodd Duw.” Duw y Tad sydd yma yn dyrchafu neu yn gogoneddu y Duw-ddyn. Dyrchafu
ydyw iaith y ddaear; gogoneddu ydyw iaith y nefoedd. Wrth edrych ar y ffaith
oddiar safle ddynol, dyrchafu ydyw; ond wrth edrych arni oddiar safle ddwyfol,
gogoneddu ydyw. Y mae y Beibl yn ein dysgu fod y Personau Dwyfol yn gogoneddu
naill y llall; y Tad yn gogoneddu y Mab, a’r Mab yn gogoneddu y Tad, a’r Ysbryd
Glân yn gogoneddu y Mab, “Efe a’m gogonedda i, canys efe a gymer o’r eiddof ac
a’i mynega i chwi.” Dywed yr Iesu hefyd ei fod ef yn gogoneddu (x142) y Tad, “Mi a’th ogoneddais di ar y ddaear,
mi a gwblheais y gwaith a roddaist i mi i’w wneuthur.” Eto, dengys fod y Tad yn
ei ogoneddu yntau, “Ac yr awrhon, O Dad, gogonedda di fyfi gyda thi dy hun, a’r
gogoniant oedd i mi gyda thi cyn bod y hyd.” Amlwg yw oddiwrth yr adnod olaf
fod y Mab wedi gosod o’r neilldu ei ogoniant gwreiddiol, sef y gogoniant y
gofyna am dano yn ol, onide ni fuasai ystyr yn ei weddi ar ei Dad am ei gael
drachefn. Llefaru am dano fel peth fu yn eiddo iddo o’r blaen mae’r Iesu yn y
fan hon, ond a roddodd heibio yn ei sefyllfa o ddarostyngiad; ac ar derfyn ei
daith ddarostyngol erfynia ar ei Dad am adfeddiant o hono. Beth yw y gogoniant
hwn? Nid gogoniant hanfodol yr Iesu ydyw, oblegid nis gallai ymddiosg o hwnw
heb hefyd ymddiosg o’i Dduwdod. Nid ei ogoniant Cyfryngol a olygir ychwaith,
oblegid dywed mai y gogoniant oedd iddo cyn bod y byd ydoedd, tra y dywed am ei
ogoniant Cyfryngol, “Y gogoniant a roddaist i mi a roddais iddynt hwy, fel y
byddont un, megys. yr ydym ni yn un.” Pa ogoniant, gan hyny, a feddylir fan
hon? Gogoniant allanol oedd yn perthyn i’r ffurf ddwyfol o fodoli, yr hwn a
osodir allan gan Paul yn yr adnod hono, “Yr hwn, ac efe yn ffurf Duw, ni
thybiodd yn drais fod yn ogyfuwch â Duw; eithr efe a’i dibrisiodd ei hun, gan
gymeryd arno agwedd (ffurf) gwas.” Efe a waghaodd, neu a ddiosgodd ei hun o’r
gogoniant dwyfol a berthynai iddo. Fe ddarfu i Fab Duw wrth gymeryd arno natur
dyn roddi heibio y ffurf ogoneddus hono a berthynai i’w Dduwdod, gan gymeryd
arno ffurf gwas. Yn lle ymddangos yn ffurf Duw, fe’i dibrisiodd ei hun, gan
gymeryd ffurf dyn; ac ar orpheniad y gwaith fel gwas, y mae yn apelio at ei Dad
am iddo gael ei ogoneddu yn ei ddynoliaeth a’r gogoniant oedd yn perthyn iddo
yn wreiddiol fel person dwyfol cyn bod y byd. Y mae dyrchafiad neu ogoneddiad
yr Arglwydd Iesu, gan hyny, yn cynwys ei fod yn cael yn ol yr hyn yr
ymwaghaodd, neu yr ymddiosgodd o hono wrth ddyfod i sefyllfa ei ddarostyngiad..
Golyga ei fod yn ail wisgo y gwisgoedd gogoneddus a dynodd oddi am dano wrth
gymeryd eich natur chwi a minau; fod y cwbl a osodwyd o’r neilldu ganddo fel
Duw yn cael ei adfeddianu ganddo fel Duw-ddyn, neu fel Cyfryngwr. Y ris gyntaf
yn narostyngiad Crist oedd cymeryd natur dyn; yr ail ydoedd dyoddef a marw yn y
natur hono. Y cam cyntaf ydoedd dibrisio ei hun, gan gymeryd arno agwedd gwas;
yr ail ydoedd bod yn ufudd hyd (x143) angeu,
ïe, angeu’r groes. Wrth hyn gwelir fod yr Arglwydd Iesu wedi gallu cymeryd y
ris gyntaf yn ei ddarostyngiad heb y natur ddynol; ond nis gallai gymeryd y ris
gyntaf yn ei ddyrchafiad heb y ddwy natur gyda’u gilydd, oblegid wedi i’r natur
ddynol gael ei huno â Pherson Dwyfol y Mab, nid yw i beidio bod mewn undeb ag
ef byth mwyach. Mae yr undeb sydd rhwng y ddwy natur yn gyfryw ag sydd yn peri
fod gweithrediad y naill natur yn cael ei briodoli i’r llall, ac yn undeb hefyd
sydd yn rhoddi mantais i’r natur ddwyfol i fyned yn is nag a fuasai yn bosibl
iddi fyned oni bae am dano. O’r ochr arall, y mae y natur ddynol wedi cael
mantais i fyned yn uwch, ïe, yn annhraethol uwch, nag a fuasai yn bosibl iddi
byth fyned oni bae am ei hundeb â’r ddwyfol. Drwy yr undeb hwn y mae Mab Duw
wedi gallu myned mor isel ag angeu a’r bedd; ac y mae y natur ddynol, yn
rhinwedd yr un undeb, wedi ei chodi yn uwch na’r nefoedd, sef i “ istedd ar
ddeheu-law y Mawredd yn y goruwchleoedd.” Os oedd y darostyngiad yn cynwys yr
iselder dyfnaf y gallasai y natur ddwyfol gael ei dwyn iddo, y mae y dyrchafiad
yn cynwys yr uchder mwyaf y gallasai y natur ddynol gael ei chodi iddo, “O
herwydd paham Duw a’i tra-dyrchafodd yntau, ac a roddes iddo enw yr hwn sydd
goruwch pob enw.” Gellid meddwl fod ymdrechfa galed wedi bod rhwng y ddau fyd,
sef y byd hwn a’r byd ysbrydol, mewn perthynas i’r ris gyntaf yn y dyrchafiad,
sef ei ddyrchafiad o’r bedd. Yr oedd y ddaear wedi penderfynu ei gadw i lawr,
ac wedi ymarfogi i’r amcan hwnw. Yr oedd wedi crynhoi yn nghyd ei holl alluoedd
- Iuddewon a Rhufeiniaid, barnwyr a milwyr - a’r oll wedi ymgynddeiriogi yn ei
erbyn, ac ymgynghreirio i’w gadw i lawr. Seliwyd y maen ar ddrws ei fedd, a
gosodwyd milwyr arfog i’w wylio rhag i’w ddysgyblion ei ladrata o hyd nos. Ond
er gwaetha’r maen a’r milwyr, i fyny y daeth; ïe, er gwaethaf cadwynau angeu,
adgyfododd, oblegid yr oedd y nefoedd wedi penderfynu ei ddyrchafu; a boreu y
trydydd dydd, wele y maen wedi e dreiglo ymaith, a’r Iesu wedi adgyfodi, a’r
milwyr, druain! wedilsyrthio yn wysg eu cefnau ar y ddaear fel meirwon, ac
angeu wedi ei Iwyr orchfygu.
................... “Nis gallodd angeu du
.......................Ddal Iesu’n gaeth
....................Ddim hwy na’r trydydd
dydd,
........................Yn. rhydd y daeth.”
(x144) Yr oedd Duw wedi penderfynu ei ddyrchafu, ac am hyny nid oedd
digon o allu mewn bod i’w gadw i lawr.
II. Y modd y dyrchafwvyd ef - “Hwn a
ddyrchafodd Duw a’i ddeheulaw.” Fe’i dyrchafwyd i’r ddeheulaw; ond “a’i
ddeheulaw” ddywed y testyn. Y mae gwahaniaeth rhwng y ddau ymadrodd. Golyga
“i’r ddeheulaw” ei fod wedi ei ddyrchafu i’r lle mwyaf gogoneddus yn y nefoedd,
tra y golyga dyrchafu “a’i ddeheulaw” y nerth dwyfol fu yn gweithredu yn
adgyfodiad Crist. Nid yw Duw yn defnyddio ei ddeheulaw ond i gyflawni
gweithredoedd neillduol a phwysig. Pan yn dwyn y greadigaech i fod yr oedd yn
gwneyd hyny â gair ei enau; yr oedd yn medru taenu y gogledd ar y gwagle, crogi
y ddaear ar ddiddim, a’r gair “Bydded,” ac y mae yn cynal pob peth a gair ei
nerth. Ond pan aeth i ddyrchafu ei Fab, y mae yn gwneyd hyny â’i ddeheulaw, “â
mawredd ei nerth,” neu fel y dywed yr Apostol, “Yn ol gweithrediad nerth ei
gadernid ef, yr hon a weithredodd efe yn Nghrist, pan y cyfododd ef o feirw, ac
a’i gosododd i eistedd ar ei ddeheulaw ei hun yn y nefolion leoedd, goruwch pob
tywysogaeth, ac awdurdod, a gallu, ac arglwyddiaeth, a phob enw a enwir, nid yn
unig yn y byd hwn, ond hefyd yn yr hwn a ddaw.” Pan waredwyd Israel o’r Aipht,
fe ddywedir fod deheulaw y Goruchaf wedi cael ei defnyddio; ac y mae Moses a
meibion Israel yn canu i’r Arglwydd, gan ddywedyd, “Canaf i’r Arglwydd; canys
gwnaeth yn rhagorol iawn; taflodd y march a’i farchog i’r mor. Dy ddeheulaw,
Arglwydd, sydd ardderchog o nerth.” Dywed Esaia eto ar yr un pwnc, “Yr hwn a’u
tywysodd hwynt â deheulaw Moses, ac a’i ogoneddus fraich, gan hollti y dyfroedd
o’u blaen hwynt, i wneuthur iddo ei hun enw tragywyddol.” Yr oedd Duw am wneyd
enw tragywyddol iddo ei hun trwy waredu ei bobl o dŷ y caethiwed; a phan y
mae yn gwaredu y pechadur o gaethiwed ysbrydol, y mae yn gwneyd enw tragywyddol
iddo ei hun, yr hwn ni thorir ymaith. Bydd canu tragywyddol am y ddwy
waredigaeth yma - “A chanu y maent gân Moses a chân yr Oen.”
III. Y cymeriad yn yr hwn y cafodd ei
ddyrchafu - “Yn Dywysog ac yn Iachawdwr.” Daeth i lawr i fod yn faban egwan i’r
tlodi a’r iselder dyfnaf; aeth i fyny yn Dywysog brenhinoedd y byd. Daeth i
lawr gan gyfaddef fod “gan y llwynogod ffauau, a chan adar y nefoedd nythod,
ond gan Fab y dyn nid oes le i roddi ei ben i lawr;” ond aeth i fyny (x145) yn Dywysog yr ymherodraethau. Daeth i lawr
i fod “yn wr gofidus a chynefin â dolur;” aeth i fyny yn Iachawdwr tragywyddol
i’w bobl. Fe gafodd Esaia oddiar fynydd proffwydoliaeth olwg arno yn dyrchafu,
ac wrth ei weled mor hardd yn ei wisg, yn ymdaith yn amlder ei rym, gofynodd
mewn syndod - “Pwy yw hwn sydd yn dyfod i fyny o Edom, yn goch ei ddillad o
Bosrah?” a’r ateb gafodd oedd - “Myfi, yr hwn a lefaraf mewn cyfiawnder, ac wyf
gadarn i iachau.” Os yw holl filwyr y groes yn glwyfus, mae y Tywysog yn iach,
ac yn meddu ar allu i’w iachau hwythau. Gan hyny cymerwch gysur, filwyr Iesu;
mae eich blaenor nid yn unig yn Dywysog Cyfoethog, ond mae hefyd yn Iachawdwr
galluog, ac wedi ei ddyrchafu er mwyn iachau ei bobl. Bydd brenhinoedd y ddaear
yn cael croesaw mawr pan yn dychwelyd ar ol enill brwydr, ond pe dodid holl
groesaw brenhinoedd a thywysogion y byd at eu gilydd, nid yw yn ddim o’i
gymharu a’r hyn gafodd Tywysog Iachawdwriaeth pan esgynodd wedi enill
buddugoliaeth pen Calfaria. Yr oedd y llawenydd mor fawr wrth ei weled yn dyfod
adref nes y darfu i’r Tad anfon miloedd o angylion i’w gyfarfod. Fel y darfu
i’r angylion ei ddilyn pan yn dysgyn, felly darfu iddynt fyned gyda llawenydd
mawr i’w gyfarfod pan yn esgyn; ac fel yr oeddynt yn agoshau at byrth y ddinas
nefol, y maent yn gwaeddi allan, “O! byrth, dyrchefwch eich penau; ac
ymddyrchefwch, ddrysau tragywyddol; a brenin y gogoniant a ddaw i mewn. Pwy yw
brenin y gogoniant hwn? Yr Arglwydd nerthol a chadarn, yr Arglwydd cadarn mewn
rhyfel.” Jehofa yn natur dyn sydd yn dychwelyd yn fuddugoliaethus o faes y
frwydr, “Efe yw brenin y gogoniant,” oedd yr ateb. Ar hyn dacw’r pyrth yn agor
led y pen, a’r drysau tragywyddol yn ymddyrchafu, mewn trefn i’r orymdaith
ogoneddus i fyned i fewn, ac yn mlaen a hwy heibio i’r tywysogaethau a’r
awdurdodau; heibio i’r thronau a’r arglwyddiaethau, nes cyrhaedd goruwch iddynt
oll - “Goruwch yr holl nefoedd;” a chan ei fod wedi esgyn mor uchel, dywed Paul
ei fod yn awr yn medru cyflawni pob peth.
IV. Amcan y dyrchafiad.- “I roddi edifeirwch a maddeuant
pechodau.” Daeth i lawr i barthau isaf y ddaear er mwyn rhoddi, ac y mae wedi
esgyn i’r un dyben. Rhoddwr heb ei. fath ydyw; dyna ei hoff waith pan ar y
ddaear - rhoddi llygaid i ddeillion, traed i gloffion, clustiau i fyddariad,
bywyd (x146) i feirwon. Ond nid yw ei holl
roddion ar y ddaear yn ddim o’u cymharu a’r hyn mae yn roddi yn awr wedi esgyn
i’r ddeheulaw. Rhoddi megys o’i brinder y byddai ar y ddaear - tynu ar ystordy
ei Dad; ond erbyn hyn mae yn rhoddi o’i gyflawnder anfeidrol ei Hun. Mae y Tad
wedi trosglwyddo i’w feddiant holl gyfoeth yr ymherodraeth ddwyfol, ac wedi ei
“roddi ef yn ben uwchlaw pob peth i’r eglwys.” Mae pob awdurdod yn y nef ac ar
y ddaear wedi ei roddi iddo; ac y mae allweddau uffern a marwolaeth yn grogedig
wrth ei wregys; ïe, mae allweddau hen gistiau llawnion tragywyddoldeb yn ei
feddiant hefyd, yn ogystal a rhai uffern a marwolaeth. Eistedda ar orsedd fawr
y nef gerbron y Tad, a phob awdurdod yn ei law i wneyd yr hyn a fyno. Rhoddodd
brawf o’i awdurdod yn union wedi iddo esgyn; oblegyd ar ddydd y Pentecost fe
roddodd o’i Ysbryd nes oedd y ddaear wedi myned i syndod. Yr oedd y miloedd fel
pe wedi colli arnynt eu hunain wrth fwynhau y rhoddion gwerthfawr a dwyfol. Cyn
naw o’r gloch y boreu, darfu i dair mil dderbyn digon i fod yn frenhinoedd. ac
yn offeiriaid i Dduw a’i Dad ef yn dragywyddol, ac yn fuan iawn yr oedd y dyrfa
wedi chwyddo i bum’ mil. (x148)
Wedi enill
brwydr o nod, bydd brenhinoedd y ddaear ar eu dychweliad yn bathu medals, ac yn gosod enw y frwydr, neu
rywbeth cysylltiedig â hi, ar y bathodyn, ac yn rhoddi un i bob milwr yn
goffadwriaeth am y fuddugoliaeth. Felly Brenin Seion, wedi iddo ddychwelyd o
frwydr fawr Calfaria, fe wnaeth fedals,
sef rhoddion ysbrydol, erbyn dydd y Pentecost, ac fe gerfiodd “edifeirwch” a
“maddeuant” arnynt, ac y mae yn rhoddi y rhai hyn i’w holl filwyr er
coffadwriaeth am y frwydr. Anmhosibl fuasai cael ffordd i faddeu oni bae am
Galfaria. Y fuddugoliaeth fawr hon sydd wedi enill y bendithion gwerthfawr sydd
yn awr o hyd cyrhaedd i ni; ac y mae yr Hwn a’u pwrcasodd wedi ei ddyrchafu i’w
rhoddi hwy i bwy bynag a’u derbynio. Y mae wedi caethiwo caethiwed drwy ei
fuddugoliaeth, meddai Dafydd, ac wedi esgyn i roddi rhoddion i ddynion. Mae
cyfiawnhad, ail-enedigaeth, ffydd, maddeuant, mabwysiad, sancteiddhad, oll i
fewn yn y rhoddion yma. Neu, mewn geiriau ereill, mae yr oll mewn maddeuant.
Beth yw maddeuant? Dyna beth ydyw, meddai y diweddar Mr. Charles, Gaerfyrddin -
“Duw mewn Iawn yn troi ei wyneb at bechadur.” Beth yw “edifeirwch?” Y pechadur
yn rhinwedd yr un Iawn yn troi ei wyneb at Dduw - y ddau (x147) yn siriol wenu ar eu gilydd yn Nghyfryngdod
y Mab; a pha fwyaf eglur fyddo maddeuant, cryfaf oll fydd yr edifeirwch. Yr
ydym yn darllen weithiau am lifogydd mawrion yn ngwledydd y Dwyrain, a’r achos
o honynt ydyw fod yr haul yn toddi yr eira ar benau y mynyddoedd uchel, nes
peri i’r afonydd orlifo dros eu ceulanau. Felly y mae pan fyddo pelydrau Haul y
Cyfiawnder mewn maddeuant yn toddi yr eira a’r iâ sydd yn nghalon y pechadur;
mae yn peri i ddyfroedd edifeirwch orlifo drosodd - fel y bechadures yn nhŷ
Simon, yn golchi traed yr Iesu â’i dagrau, ac yn eu sychu à gwallt ei phen. Dylem
gofio hyn, nad oes fawr o bwys mewn edifeirwch os na fydd yn tarddu oddiar
faddeuant, os na fydd yn dyfod o’r orsedd Ddwyfol.
Yr wyf yn
cofio darllen am ferch fechan mewn mission
room yn Llundain yn cael ei haddysgu; ac wedi dyfod i fedru sillebu geiriau
unsill, megys Duw, Crist, &c., dechreuodd ar eiriau dausill, megys cariad, nefoedd,
ac uffern; yna fe’i harweiniwyd at eiriau trisill, a’r gair cyntaf a gafodd
ydoedd “repentance.” Methai yn lân a
dyfod drwy hwn, a gorfu iddi ei roddi i fyny. Cyn hir, fe’i cymerwyd yn glaf,
yr hyn a barodd iddi golli ei hymwybyddiaeth i raddau pell; ond bob tro y deuai
ati ei hun, ei phrif ymdrech oedd ceisio sillebu y gair “repentance.” Un
diwrnod, pan oedd ei thad, yr hwn oedd anffyddiwr, yn gweini arni, gwaeddodd
allan pan yn methu sillebu y gair, “O!
father, can you spell the word ‘repentance’?” a chyda hyny tynodd yr anadl
ddiweddaf. Ond os dystawodd llais y fechan, parhaodd ei brawddeg olaf i
adseinio yn nghlustiau ei thad. Yr oedd yn methu cael llonydd ddydd na nos gan y geiriau. Ni fu yn hir cyn
myned i’r mission room ei hun, ac yno
syrthiodd ar ei liniau, gan lefain allan, “O!
God teach me to spell the word ‘repentance.’ “ Mae ein Duw ni yn medru
gwneyd i bethau bychain fel hyn fod yn foddion i ddwyn y bendithion gogoneddus
a berthyn i iachawdwriaeth i afael dynion, a hyny am fod Gwr ei ddeheulaw wedi
rhoddi Iawn digonol Iddo, ac wedi esgyn i’r orsedd gyda’r amcan i roddi
edifeirwch a maddeuant. i bawb a ddel ato. Wel, awn eto i ofyn am y bendithion hyn. (x148)
PREGETHAU.
(10) RHAD RAS.
“Canys chwi a adwaenoch ras ein Harglwydd
Iesu Grist, iddo ef, ac yntau yn gyfoethog, fyned er eich mwyn chwi yn dlawd,
fel y cyfoethogid chwi drwy ei dlodi ef.”- 2 CORINTHIAID viii. 9.
Yn yr adnodau blaenorol anoga yr Apostol y
Corinthiaid i wneyd casgliad i gynorthwyo y saint tlodion oedd yn Jerusalem, ac
mewn trefn i’w symbylu i wneyd casgliad da a theilwng o honynt eu hunain, mae
yn cyfeirio at haelfrydedd yr eglwysi yn Macedonia, y rhai oeddynt wedi cyfranu
tuhwnt i’w ddysgwyliad.” Yr ydym ni hefyd yn hysbysu i chwi, frodyr, y gras Duw
a roddwyd yn eglwysi Macedonia; ddarfod mewn mawr brofiad cystudd i
helaethrwydd eu llawenydd hwy a’u dwfn dlodi ymhelaethu i gyfoeth eu haelioni
hwy. Oblegid yn ol eu gallu (yr wyf fi yn dyst), ac uwchlaw eu gallu, yr
oeddynt yn ewyllysgar o honynt eu hunain.” Nid oedd dim gorfodaeth arnynt i
gyfranu ond yn unig gorfodaeth cariad hunangynhyrfiol at Dduw a’i bobl. Buasai
yn hawdd iddynt lunio esgusodion i ysgoi y casgliad, fel y bydd llawer yn
gwneyd yn ein dyddiau ni. Gallasent ddadleu pellder ffordd, gan ddyweyd, Beth yw
tlodion Jerusalem i ni? mae genym lawn ddigon o waith gartref, heb fyned i
gynorthwyo dynion pell fel yna. Neu buasai yn hawdd iddynt ddadleu eu hanallu,
eu cystudd, a’u tlodi; ond yn lle gwneyd unrhyw esgusawd o’r fath, wedi iddynt
glywed am eu brodyr a’u chwiorydd yn Jerusalem y rhai oedd mewn eisieu, yr
oeddynt yn barod i wneyd pob aberth er eu mwyn, er eu bod mewn dygn dlodi eu
hunain. Deisyfasant ar yr Apostol i dderbyn eu rhoddion, a’u cyflwyno drosodd
iddynt gyda mynegiad o gydymdeimlad dwfn. Yn awr, wedi i Paul gael y fath
foddlonrwydd yn nghyfeillion Macedonia, mae yn eu dal i fyny fel esiampl er
symbylu y Corinthiaid i wneyd yr un modd. Ymddengys fod yr eglwys yn Corinth,
trwy ddylanwad Titus, wedi dechreu ar y gwaith o gasglu, ond pur araf y gwelai
yr Apostol ef yn cael ei ddwyn yn y blaen; o ganlyniad dymuna arnynt ei ddwyn i
derfyniad, a hyny yn deilwng o honynt eu hunain; yn deilwng o’u hamgylchiadau
a’u doniau ysbrydol. Yr oedd eglwys Corinth wedi ei chynysgaeddu yn helaeth â
doniau ysbrydol, yn ol adnod y seithfed - “Eithr fel yr ydych yn mhob peth yn (x149) helaeth mewn ffydd, a gair, a gwybodaeth, a
phob astudrwydd, ac yn eich cariad tuag atom ni;” gan hyny, meddai yr Apostol,
“Edrychwch ar fod o honoch yn y gras hwn hefyd yn helaeth,” sef yn eu casgliad
tuag at saint Jerusalem. Bydded eich haelfrydedd y fath nes argyhoeddi pawb o reality eich crefydd, ac o nerth eich
cariad tuag at Dduw a’i bobl. Heblaw hyn oll, meddai yr Apostol, yr ydych chwi
yn hysbys o’r esiampl uchaf mewn bod o gariad yn aberthu er mwyn ereill; yr
ydych chwi wedi clywed am raslonrwydd anfeidrol ein Harglwydd Iesu Grist, yr
hwn a adawodd y nefoedd gan ddyfod i’r ddaear i ddyoddef a marw yn lle a thros
bechaduriaid. “Canys chwi a adwaenoch ras ein Harglwydd Iesu Grist,” sydd wedi
ei amlygu yn y ffaith iddo ef, er yn gyfoethog, ddyfod er ein mwyn ni yn dlawd.
Dylai hyn, gan hyny, fod yn ddigon o gymhelliad i chwi i roddi rhan, o leiaf,
o’ch Cyfoeth at ei achos. Cawn sylwi ar bedwar o bethau oddiar y testyn:-
I. Sefyllfa wreiddiol
Crist.
II. Y sefyllfa y
daeth iddi drwy Ei ymgnawdoliad.
III. Amcan dyfodiad
Crist i’r sefyllfa hono.
IV. Achos gwreiddiol
yr oll -” Gras ein Harglwydd Iesu Grist.”
I. Sefyllfa
wreiddiol Crist. - “Iddo ef ac yntau yn gyfoethog.” Nid cyfoethog o ran
meddianau allanol yn gymaint a feddylir y fan hon, ond cyfoethog o ran
priodoleddau a gogoniant personol; nid cyfoethog mewn pethau oedd ar wahan
iddo, ond cyfoethog yn yr hyn oedd ynddo ei hun yn wreiddiol ac hanfodol; nid
cyfoethog gyda golwg ar y bydoedd a’r cyfundraethau, y thronau a’r
arglwyddiaethau, yr awdurdodau a’r meddianau ddygwyd i fod ganddo; ond
cyfoethog gyda golwg ar y gallu a’r ddoethineb anfeidrol yn rhinwedd y rhai yr
oedd yn medru rhoddi bod i’r cyfryw bethau. Mewn gallu i gynyrchu y mae gwir
gyfoeth yn gynwysedig. Y mae hyn yn dyfod i’r golwg yn ei berthynas à dynion; y
mae gallu meddyliol yr awdwr yn fwy gwerthfawr na dim a fedd, yn fwy gwerthfawr
hyd yn nod na’r llyfrau a gynyrchir ganddo. Llawer mwy ei werth ydyw athrylith
(genius) yr artist nag unrhyw amlygrwydd allanol a rydd efe o hono. Ond er
cymaint, yw gallu a medrusrwydd y meddwl dynol, mae yn (x150)
syrthio yn annhraethol fyr i allu creu y gronyn neu y glaswelltyn lleiaf. Gall
roi ffurf newydd i beth sydd yn bod yn barod, ond nis gall roddi bod i ddim.
O’r ochr arall, yr oedd yr Arglwydd Iesu yn ddigon mawr a chyfoethog mewn gallu
a doethineb, nid unig i roddi ffurf i’r hyn oedd yn bod, ond i roddi bod yn
ogystal i bob peth. “Canys trwyddo ef y crewyd pob dim ag sydd yn y nefoedd ac
ar y ddaear, yn weledig ac yn anweledig.” O ‘ berson mawr! O! berson teilwng
o’ch addoliad a’ch ufudd-dod chwi a minau, onide? Digon mawr i greu pob peth,
digon mawr i fod yn amcan pob peth, ac i fod yn ganolbwynt yr oll a grewyd
ganddo - “Ynddo ef y mae pob peth yn cydsefyll.” Pa ryfedd i’r Apostol dori
allan mewn syndod gan ddyweyd, “O ddyfnder golud doethineb a gwybodaeth Duw,
mor anchwiliadwy yw ei farnau ef; a’i ffyrdd mor anolrheiniadwy ydynt.” Ac nid
yn unig yr oedd yn gyfoethog mewn gallu a doethineb, ond yr oedd yn gyfoethog
yn holl gyfoeth Duw; yn holl briodoleddau yr hanfod ddwyfol. “Oblegid ynddo ef
yr oedd holl gyflawnder y Duwdod yn preswylio yn gorfforol; “ “Rhyngodd bodd
i’r Tad drigo o bob cyflawnder ynddo ef.” Mae yr ychydig gyfoeth sydd yn mhlith
dynion yn rhanedig - hyny yw, yn cael ei ddosbarthu rhyngddynt. I un rhoddir
athrylith, i arall alluoedd meddyliol cryf i wthio i’r dwfn ar ol perlau, i
arall nerth moesol; ca ereill eu bendithio â safleoedd cymdeithasol uchel, a
chyflawnder o olud daearol. Fel hyn y mae y Duw mawr wedi trefnu iddi fod, ac
yn ddiddadl dyma fel y mae oreu. Ond am yr Arglwydd Iesu, y mae cydgyfarfyddiad
ynddo ef. Beth bynag oedd cyfoeth yr hanfod dragywyddol, yr oedd yr Iesu yn
feddianol ar y owbl. Dyna ei sefyllfa cyn ymgnawdoli - cyfoethog yn holl
gyfoeth Duw.
II. Y sefyllfa y daeth iddi drwy ei ymgnawdoliad.- Myned yn dlawd er mwyn pechaduriaid -
dyna y desgrifiad a roddir o hon yn ei ddarostyngiad. Y mae bod yn dlawd heb fod
erioed yn ddim arall yn beth digon truenus a thorcalonus, ond beth ydyw gweled
dyn mewn sefyllfa o’r fath at weled Duw felly? Dyma i chwi olygfa! Gweled
Brenin y gogoniant, Etifedd y bydoedd, heb le i roddi ei ben i lawr, yr Hwn
oedd yn feddianol ar holl gyfoeth y Duwdod yn ymddibynu ar elusenau gwragedd a
weiniasent iddo o’r pethau oedd ganddynt; Creawdwr cyrau y ddaear wedi dyfod
i’r fath sefyllfa nes gorfod dyweyd “fod gan y llwynogod ffauau, a chan adar y (x151) nefoedd nythod, ond gan Fab y dyn nid oes
le i roddi ei ben i lawr.” Wyddoch chwi, fe fydd tlodi yr Arglwydd Iesu yn un o
ryfeddodau. y nefoedd i dragywyddoldeb. Bydd y ffaith fod y Person Anfeidrol
hwn wedi dyfod i’r fath sefyllfa druenus yn destyn syndod pob seraph a sanct yn
oes oesoedd.
Y mae ei dlodi yn dyfod i’r golwg pan
ystyriwn y natur yn yr hon y gwnaeth ei ymddangosiad ynddi. Os ymddangos yn
natur ei greadur o gwbl, buasai yn naturiol iddo ymddangos yn y natur uchaf a
gogoneddusaf mewn bod - yn natur y cerub
tanllyd, neu y seraph dysglaer; ond yn lle
hyny, fe wnaeth ei ymddangosiad yn ein natur ni, natur isel wael. “Canys ni
chymerodd efe naturiaeth angylion, eithr had Abraham a gymerodd efe.” Daeth yr
hwn oedd yn ffurf Duw i fod yn ffurf gwas. Beth sydd yn gynwysedig yn y geiriau
rhyfedd yma? Y maent yn cynwys, beth bynag, a dyweyd y lleiaf, fod Person
Anfeidrol wedi dyfod i breswylio o fewn cylch natur feidrol a therfynol. “Mawr
yw dirgelwch duwioldeb, Duw a ymddangosodd yn y cnawd.” Pwy all fesur y pellder
rhwng yr orsedd dragywyddol a phreseb Bethlehem; rhwng y fynwes ddwyfol a
mynwes Mair y Forwyn? Pa greadur fyddai yn foddlon cymeryd natur yr abwydyn
sydd yn ymlusgo yn y llwch, er mwyn yr abwydyn? Ac yn wir, pe byddai yr
archangel yn boddloni gwneyd hyny, byddai hyny yn ddarostyngiad mawr arno; ond
ni byddai hyny, wedi’r cwbl, ond y naill greadur yn cymeryd arno natur creadur
arall. Yn y testyn y mae rhywbeth annhraethol fwy na hyny, sef Creawdwr cyrau’r
ddaear yn dyfod o’i wirfodd i natur creadur o ddyn; Person Anfeidrol, annherfynol,
yn dyfod i breswylio mewn natur feidrol a therfynol. Y Gair Tragywyddol, yr hwn
oedd yn y dechreuad gyda Duw, a wnaethpwyd yn gnawd ac a drigodd yn ein plith
ni. Pa fodd y darfu i’r annherfynol ddyfod o fewn cylch y terfynol, nid wyf yn
cymeryd arnaf i esbonio; ond os nad ydwyf yn ei ddeall a’i amgyffred, yr wyf yn
ceisio ei gredu ac ymostwng yn addolgar o’i flaen, gan ddyweyd -
............... “Yn mhlith holl
ryfeddodau’r nef,
.......................Hwn yw y mwyaf un
..................Gwel’d yr Anfeidrol
Ddwyfol Fod
........................Yn gwisgo natur
dyn.”
A bendigedig fyddo ei enw, nid yw yn
meddwl ei dadwisgo byth; oblegid y mae wedi priodi y natur ddynol, nid hyd (x152) angeu pen Calfaria, ond i dragywyddoldeb. Y
mae yn fy natur i y funyd yma, a bydd ynddi foreu y farn a ddaw; ac ar ol i’r
farn fyned heibio, Mab y dyn fydd ef wedi hyny, a chawn ei weled ef byth yn y
natur ddynol ar ei orsedd.
Daw y sefyllfa o dlodi y daeth iddi i’r
golwg eto yn ei amgylchiadau yn nyddiau ei ddarostyngiad. Gallasai fod yn ddyn
heb fod yn dlawd, ac heb fod yn wr gofidus a chynefin a, dolur; ond mewn trefn
iddo fod yn mhob peth yr un ffunud a ninau, fel y gallai gydymdeimlo â ni yn
ein holl drafferthion, daeth yn gyfranog, nid yn unig o’n natur, ond o’n
hamgylchiadau, “Canys nid oes i ni Archoffeiriad heb fedru cyd-ddyoddef â’n
gwendid ni, ond wedi ei demtio yn mhob peth yr un ffunud. a ninau, eto heb
bechod.” Fe ddaeth i’r amgylchiadau isel hyn yn ei enedigaeth, ac nid yn unig
hyny, ond parhaodd ynddynt hyd angeu. Bydd llawer yn dechren eu gyrfa yn ddigon
isel, ond drwy ddiwydrwydd ac ymroddiad dringant i sefyllfaoedd cyfoethog ac
anrhydeddus; ond am yr Iesu, fe barhaodd ef trwy ei holl fywyd yn yr
amgylchiadau tlawd y cychwynodd ei yrfa ynddynt. Yn llety yr anifail y tynodd
yr anadliad cyntaf, ac ar bren garw y groes y tynodd yr olaf, a’i hanes rhwng y
ddau begwn hyn yw, “heb le i roddi ei ben i lawr.” Cymerodd roddion gan dlodion
i’w gynorthwyo, a benthycodd arian y dreth gan un o bysgod Môr Galilea. Mewn
ystafell fenthyg y bwytaodd y Pasc olaf gyda’i ddysgyblion, a benthyg bedd a
gafodd i orwedd ynddo dridiau.
.................. “ Nid oedd gan ein
Harglwydd ni
..........................Na, thir, na
thai, na thref,
......................Bu farw ac felly bu,
..........................A benthyg gafodd
ef.”
Dyma hanes yr hwn yrodd y ffynonau i’r
dyffrynoedd, &c., pan ar y ddaear - eistedd yn sychedig ar ei daith wrth
ffynon Jacob, a throi yn newynog at y ffigysbren i edrych a oedd arni ffrwyth. Pa fodd y mae esbonio y fath bethau a hyn?
Nid oes esboniad iddynt ond eiddo y testyn, sef iddo fyned er ein mwyn ni yn
dlawd. Nid tlodi amgylchiadau yn unig oedd yr eiddo ef, ychwaith; ond yr oedd
yn ymwybodol o dlodi annhraethol waeth, sef tlodi cymdeithas, tlodi cyfeillion.
Gellir dyweyd nad oedd ganddo neb i gydymdeimlo ag ef; yr un cyfaill i ddyweyd
ei gwyn wrtho, na’r un dadleuydd i ddadleu ei achos pan o flaen Pilat. Er iddo
ddewis deuddeg, (x153) (x153) eto darfu i un o’r rhai hyny ei fradychu, ac
un arall ei wadu, a chefnodd y lleill arno yn nydd ei gyfyngder. Ac yn nghanol
ei dlodi a’i unigedd, wele ei Dad yn cuddio ei wyneb arno ar ben Calfaria, nes
peri iddo lefain a llef uchel, “Fy Nuw! fy Nuw? paham y’m gadewaist?” Wel, sut yr aeth i’r fath dlodi a’r fath
unigedd? Yn unig er eich mwyn chwi a minau, fel y dywed y testyn. Rhydd hyn ar
ddeall i ni fod y darostyngiad yn weithred wirfoddol o eiddo Grist ei hun. Nid
cael ei dreisio neu ei orfodi, ond dyfod yn ewyllysgar yn ngrym ei gariad ei
hun. Nid cipio y goron oddiar ei ben Sanctaidd a wnaed, ond efe ei hunan a’i
gosododd o’r neilldu. Diosgodd yn wirfoddol o’i ogoniant tragywyddol, ac nid
cael ei ddiosg gan neb. Gymerodd ein natur ni o’i fodd, yn nghyd a’n gwendidau
dibechod, a’r oll er lles pechadur.
III. Amcan
dyfodiad Grist i’r sefyllfa hono - “Fel y cyfoethogid chwi trwy ei dlodi
ef.” Crist yn ei sefyllfa ddarostyngol ydyw y cyfrwng sydd wedi ei gwneyd yn
bosibl i gyfoethogi pechaduriaid. Drwy ei Berson Dwyfol-ddynol y dylifa y
bendithion i’n byd ni. Daeth ef i lawr er mwyn ein codi ni i’r lan; daeth ef i
waradwydd fel y’n gogoneddid ni; daeth ef yn gyfranog o’r natur ddynol fel y
gallem ni drwy hyny ddyfod yn gyfranog o fywyd tragywyddol “Gwnaed ef yn bechod
fel y’n gwnelid ni, yn gyfiawnder Duw ynddo ef.” Y mae tlodi Crist nid yn unig
yn arwain y Cristion i olud, ond .i anrhydedd tragywyddol hefyd. Fe arweiniodd
ei dlodi yr Iesu ei hun i anrhydedd a gogoniant, ac y mae wedi dyfod yn
gyfoethocach drwy ei dlodi nag erioed o’r blaen. Enillodd iddo ei hun enw ac
anrhydedd trwy dlodi Bethlehem, ingoedd Gethsemane, ac unigedd Pen Galfaria nas
gallasai ddyfod yn feddianol arno mewn un ffordd arall. “O herwydd paham, Duw
a’i tra dyrchafodd yntau, ac a roddes iddo enw, yr hwn sydd goruwch pob enw.” Fe
ddyrchefir yr oll o’i ganlynwyr yr un modd. Os bydd rhaid iddynt ddyoddef
tywydd garw, tlodi, a phrofedigaethau, yn nghyd a’u gwawdio gan y byd, hwy gant
eu dyrchafu gyda Christ, yn gystal a’u cyfoethogi mewn gras; oblegid y mae ef
wedi esgyn a phob awdurdod yn ei law, ac y mae ei dlodi a’i esgyniad wedi bod
gyda’r unig amcan o’n cyfoethogi ni.
IV. Achos
gwreiddiol yr oll - “Gras ein Harglwydd Iesu Grist.” Gras sydd wrth wraidd
y cwbl; gras fu yn gweithio allan y cynllun; y mae y cwbl wedi gwreiddio yn (x154) ngraslonrwydd y Duwdod. Gras sydd yn
dechreu y gwaith da, gras sydd yn ei gario yn mlaen, a gras sydd yn ei
berffeithio, “Canys trwy ras yr ydych yn gadwedig, a hyny nid o honoch eich
hunain, rhodd Duw ydyw.” Nid yn ol ein gweithredoedd ni, ond yn ol gras ei
arfaeth Ef - “Wedi ein cyfiawnhan yn rhad drwy ei ras ef, drwy y prynedigaeth
sydd yn Nghrist Iesu.” Felly gwelwn mai gras yw y cwbl, ac nid rhyfedd i’r
bardd ganu -
............................... “Rhad ras
......................Yw’r newydd gan
bereiddia’i blas
......................Fu ’rioed ar wyneb
daear las;
..................................Hi ddeil
ei blas pan losgo’r byd,
......................A berwi o’r môr, a’i
donau’n dân,
..................................Y nefol
gân fydd gras i gyd.”
A ydym ni yn adwaen y gras hwn? yw y cwestiwn mawr. Nid ei adwaen trwy hanes am dano a
feddyliwn, ond trwy brofiad o hono yn ein calonau. Cofiwn fod yn bosibl myned o
ymyl cyfoeth yr efengyl i wlad y tlodi tragywyddol, a pheth ofnadwy fydd hyny.
Megys y bydd melusder yn nghwpan y Cristion na wyr an angel am dano, felly y
bydd chwerwder yn nghwpan yr annuwiol na wyr yr un cythraul am dano, am y bydd
y pechadur wedi myned o ymyl digon o gyfoeth i dragywyddol dlodi, a bydd yr
ymwybyddiaeth hono yn dan yn ei gnawd byth, Gweddïwn, gan hyny, am ras yn ein
calonan er ysgoi y fath dlodi ofnadwy. Gwelir weithiau ar rai o’r mynyddoedd
uchel yna rhai darnau o eira, a hyny yn nghanol yr haf, er fod pelydrau gwresog
a thanbaid yr haul wedi dysgyn arnynt drwy y misoedd blaenorol. Mae cymaint o
oerni yn y darnau eira fel mae misoedd o belydrau’r haul yn aneffeithiol i’w
toddi. Felly y mae aml i bechadur; er bod yn nghanol haf yr efengyl saif yn
galed a dideimlad dan belydrau Haul Cyfiawnder ar hyd y blynyddau. Ond cofia
hyn, bechadur, yr wyt yn trysori i ti dy hun ddigofaint erbyn dydd digofaint a
dadguddiad cyfiawn farn Duw. (x155)
PREGETHAU.
(11) “DUW, CARIAD YW.” (1 IOAN iv. 8).
Y mae y gwirionedd sydd yn y testyn yn un
o’r rhai mwyaf goruchel a fedd y Datguddiad Dwyfol. Dyma berffeithrwydd y
Goruchaf, sylfaen ein gobaith, a ffynonell ein holl ddedwyddwch. Cariad yw
addurn prydferthaf y natur ddynol - ïe, dyma rhwymyn cymdeithas a tharddle pob
cysuron. Cariad yw sylfaen crefydd a moesoldeb, oblegid beth all fod yn fwy
gwrthun na chrefydd heb gariad at Dduw, ei gwrthddrych? A phwy allai gyflawni
dyledswyddau crefydd heb feddu cariad ac anwyldeb tuag atynt? Na; cariad at
Dduw yw y gwaed bywiol a gylchreda trwy holl wythienau y corff crefyddol, ac
a’u ceidw mewn nerth a hoenusrwydd parhaus. Yr hyn yw yr awel i’r llong, neu y steam i’r agerbeiriant, yw cariad i’r
Cristion. Hwn yw y gallu cymhellol yn nghyflawniad pob dyledswydd, ac yn
ngweinyddiad pob gwasanaeth. Cariad ydyw y rhinwedd penaf yn nghymeriad y
Cristion. Y mae gobaith yn werthfawr, a ffydd yn anmhrisiadwy; ond y mae cariad
yn werthfawrocach na’r un o honynt: “a’r mwyaf o’r rhai hyn yw cariad.” Cariad
ydyw y gadwyn euraidd sydd yn dal yn nghyd y gymdeithas Gristionogol trwy’r hyd
o’r bron fel un teulu mawr, cysurus, i feddwl yr un meddyliau, i garu yr un
gwrthddrychau, i gydorfoleddu mewn llwyddiant, ac i gydymdeimlo mewn adfyd a
thywydd garw; megys y mae deddf atdyniad yn y gyfundrefn heulog fel nifer o
raffau nerthol yn dal yr holl fydoedd wybrenol yn eu cylch priodol, felly y mae
cariad yn y byd cymdeithasol yn dal yr oll rhag syrthio i annhrefn a dyryswch. Felly,
chwi welwch mai cariad yw addurn a gogoniant y ddaear, a chariad yn ei
berffeithrwydd fydd yn cadw telynau a thelynorion gwlad y goleuni fyth-fyth
mewn nefol hwyl. Dyma y pelydr dysgleiriaf dywynodd ar ein byd ni erioed - y
peth mwyaf tebyg i Dduw ei Hun, oblegid “Duw cariad yw.” Ceisiwn egluro
gwirionedd y testyn -
I. Oddiwrth
weithredoedd Duw mewn Natur.
II. Oddiwrth y Datguddiad Dwyfol. (x156)
I. Oddiwrth
weithredoedd Duw mewn Natur.- Er mwyn deall ychydig am gymeriad Duw, mae’n
rhaid ein harwain at feddyliau neu gynlluniau Duw. Yr ydym yn dueddol iawn i
arfer y fath eiriau a chynlluniau, arfaethau, neu fwriadau Daw, heb gofio nad
yw y geiriau hyn, pan briodolir hwy i Dduw, yn meddu yr un ystyr a phan y
priodolir hwynt i ddyn. Pan y bydd dyn yn cynllunio y mae yn ystyried yn
bwyllog ac yn meddwl yn ddifrifol; ond nid felly Duw. Ni fu erioed angen arno
Ef i feddwl ac i ystyried fel yna, oblegid “hysbys i Dduw ei weithredoedd oll
erioed.” ’Doedd dim angen arno Ef i gontrifo
a chynllunio; yr oedd yn gwybod er tragywyddoldeb beth oedd oreu, pa ffordd a
pha fodd i weithredu, heb betruso nac ystyried dim yn flaenorol. O ganlyniad,
pan y byddom yn siarad am Dduw yn trefnu a chynllunio, yr ydym yn golygu fod yr
holl gynlluniau, yr holl weithredoedd, a’r holl ogoniant yn bodoli o
angenrheidrwydd yn y meddwl Dwyfol er tragywyddoldeb; ac ni all neb weled y
cynlluniau yn y meddwl Dwyfol ond fel y byddont yn cael eu dadblygu mewn amser,
a diamheu genyf y bydd iddynt gael eu dadblygu mewn rhyw ffordd neu gilydd i
dragywyddoldeb. Ond y mae hyn yn ein harwain oddiwrth feddyliau Duw at ei
weithredoedd, oddiwrth y cynlluniau at eu cyflawniad, oddiwrth y doethineb
Dwyfol at y gallu Dwyfol. Dichon fod rhai o honoch yn barod i ofyn, Paham y
creodd Duw y byd? Paham y rhoddodd Efe fodolaeth i’r holl greaduriaid? Paham y
gwnaed y meidrol ar ddelw yr Anfeidrol? Beth oedd mewn golwg gan y Duw Mawr
wrth ddwyn y greadigaeth i fodolaeth? Wel, gellir roddi atebiad triphlyg i’r
cwestiynau hyn.
Yr atebiad cyntaf yw - Sicrhau
arddangosiad o ddaioni moesol, neu ddadblygiad o rinwedd pur a digymysg. Ond
beth yw daioni moesol? Wel, hyn - cyfiawnder, sancteiddrwydd, gwirionedd, a
chariad; a thyner un o’r rhai hyn ymaith, dinystrir prydferthwch yr oll. Tynwch
ymaith gariad, corff heb enaid fydd ar ol; bydd y gogoniant wedi ymadael, a’r
bywyd wedi ei golli. Gellir dyweyd, mae yn wir, fod Duw yn gyfiawn, yn
sanctaidd, ac yn drugarog; ac yr ydym yn galw ei gyfiawnder, ei sancteiddrwydd,
a’i drugaredd yn briodoleddau moesol. Ond nid priodoledd yn Nuw ydyw ei gariad,
ond ei hanfod. Nid yn unig fe ddywedir ei fod yn caru, ac wedi rhoddi
amlygiadau neillduol o’i gariad; ond cariad ydyw - cariad pur a digymysg.
Felly, os mai arddangosiad (x157) o ddaioni
moesol ydoedd prif ddyben y greadigaeth, rhaid fod arddangosiad o’i gariad mewn
golwg ganddo hefyd, oblegid nis gall daioni moesol fodoli ar wahan i gariad. Beth
yw hollwybodaeth Duw ond llygaid cariad? Beth yw hollalluogrwydd Duw ond braich
cariad? Beth yw yr holl fendithion yr ydym yn eu derbyn yn barhaus o’i law ond
rhadroddion cariad? Mae pobpeth yn dwyn tystiolaeth i wirionedd y testyn, mai
“Duw, cariad yw.”
Yr ail atebiad yw - Cynyrchu dedwyddwch ei
holl greaduriaid. Yr oedd Duw mor ddedwydd ynddo ei hun fel y darfu iddo ddwyn
i fodolaeth y greadigaeth eangfawr hon, yn llawn o greaduriaid, er mwyn cyfranu
iddynt o’i ddedwyddwch anfeidrol Ei Hun. Ac yn wir, y mae hyn yn beth digon
naturiol, oblegid fel y mae y môr mawr yn rhoddi allan ei ddyfroedd er cyflenwi
y ffynonau, y ffrydiau, a’r afonydd, ac yn dyfrhau y ddaear, felly y mae Duw,
ffynonell dihysbydd wyddwch, yn arllwys allan Ei ffrydiau anmhrisiadwy i’w
qmrywiol greaduriaid er mwyn diwallu eu holl angenion. Y mae hyn eto yn amlwg
brofi ei fod yn Dduw cariad, oblegid pe na byddai yn caru ei greaduriaid ni
fuasai yn ewyllysio eu dedwyddwch; ond o herwydd ei gariad tuag atynt y mae yn
ewyllysio yn dda iddynt, ac y mae wedi gosod pob peth yn y modd goreu er eu
dedwyddwch. Ac er fod dyn wedi troseddu yn ei erbyn, ac wedi gosod ei hun yn
agored i dragywyddol wae, eto y mae Duw wedi darparu iachawdwriaeth ddigonol
trwy gyfryngdod Ei unig-anedig Fab, er mwyn ei adferu. Priodol, ynte, y
dywedir, “Duw, cariad yw.”
Y trydydd atebiad yw - Sicrhau Ei ogoniant
ei Hun. Nid ydym wrth hyn yn meddwl fod unrhyw ychwanegiad yn cael ei wneyd at
ei deilyngdod neu ei ogoniant gwreiddiol drwy neb o’i greaduriaid. Yn yr ystyr
hono y mae yn anmhosibl ychwanegu ato mwy na thynu oddiwrtho, oblegid y mae Duw
yn anfeidrol berffaith yn mhob peth, heb un cyfnewidiad na chysgod troedigaeth.
Hefyd, nid ydym i feddwl with fod Duw yn gwneyd ei ogoniant ei hun yn ddyben ei
holl weithredoedd ei fod yn ceisio hyny ar draul daioni a dedwyddwch deiliaid
ei lywodraeth. Na, y mae gogoniant Duw yn cynwys gweithredu allan ddaioni yn ei
holl greadigaeth a’i lywodraeth. O ganlyniad, y mae Duw wrth sicrhau ei
ogoniant ei hun yn rhoddi allan amlygiadau neillduol o’i gariad hefyd, oblegid
y mae gogoniant Duw a chariad Duw mewn undeb annatodol (x158)
â’u gilydd. Ceir rhoddion o’i law, trugaredd o’i galon, nefoedd o’i fynwes, a
bywyd tragywyddol o’i wynebpryd. O hono ef y mae holl ffrydiau cariad yn tarddu;
ynddo ef y mae mor cariad; ac am hyny nis gall holl ganiadau nef y nef, na’r
addoliad gyflwynir iddo yn nheml fawr y greadigaeth, ychwanegu dim at ei
ddedwyddwch gwreiddiol ei hun.
.......................... “Dedwydd
breswyliai y Duwdod
............................Yn holl
fwynhad ei fawr hanfod;
............................Annibynol
fythol Fod,
............................Ei fawredd a’i
hyfrydoledd yn fôr diwaelod.”
Gwelwn wrth hyn fod holl weithredoedd Duw
mewn Natur yn amlygiadau neillduol o’i gariad. Y mae yn tywynu yn mhelydrau
dysglaer yr haul, yn sisial yn yr awyr a anadlwn, ac yn gwisgo’r cwbl à
harddwch a gogoniant.
II. Fod
gweithrediad achubol ei ras yn profi gwirionedd y testyn yn fwy amlwg fyth.
- Pa faint bynag o’i gariad sydd yn cael ei amlygu mewn Natur, yn
iachawdwriaeth dyn yr amlygwyd ef yn benaf. Yma y dangoswyd “rhagorol olud ei
ras ef,” ei fawr amryw ddoethineb, ac annherfynol nerth ei gariad. Mae Duw yn
meddwl mwy am waith ei ras yn iachawdwriaeth pechadur na’i holl weithredoedd,
oblegid “y mae Duw yn canmol ei gariad tuag atom, a nyni eto yn bechaduriaid i
Grist farw drosom.” Yn wir, y mae yn anhawdd credu y buasai yn werth i Dduw
greu y belen ddaearol oni bae ei fod yn bwriadu iddi fod yn blatform oddiar ba un y gallai ddangos
rhyfeddodau ei gariad yn iachawdwriaeth euog ddyn trwy waed yr Oen; oblegid y
mae neillduolrwydd yn perthyn i’r cariad hwn na chanfyddir mewn un cariad
arall, sef yr anghyfartaledd anfeidrol a fodolai rhwng yr Hwn a garodd a
gwrthddrychau ei gariad. Fel rheol, mae rhyw gyfartaledd naturiol yn bodoli
rhwng y pleidiau; ond yma nid oes dim - mae y gagendor rhyngddynt mor eang a’r
un a fodola rhwng meidroldeb ac anfeidroldeb, rhwng y creadur a’i Greawdwr. Pwy
ydyw yr Hwn a garodd? Yr Hwn a osododd i lawr sylfaeni y ddaear trwy ei nerth,
a sicrhaodd y byd trwy ei ddoethineb, a daenodd y nefoedd trwy ei ddeall; yr
hwn a eistedd ar amgylchoedd y ddaear, ac a sathra ar donau y môor; “yr hwn a
wnaeth Arcturus, Orion a Phleiades, ac ystafelloedd y deheu; yr hwn sydd yn
gwneuthur pethau (x159) mawrion
anchwiliadwy, a rhyfeddodau aneirif.” Pwy ydyw y gwrthddrychau? Plant
marwolaeth, y rhai sydd yn trigo mewn tŷ o glai sydd a’i sail mewn pridd,
ac a falurir yn gynt na gwyfyn. Ond beth yw hyn at yr anghyfartaledd raoesol
todola rhwng y pleidiau? Mae y pellder moesol sydd rhwng Duw a thrigolion y
ddaear yn anfeidrol. Beth yw cymeriad yr Hwn a garodd? Y puraf a mwyaf
gogoneddus mewn bod. Gwisga oleuni fel dilledyn; cyfiawnder yw gwregys ei
lwynau; teyrnwialen uniondeb yw teyrnwialen ei deyrnas ef; y mae yn lanach ei
lygaid nas gall edrych ar anwiredd. Beth yw cymeriad y gwrthddrychau? Pechaduriaid,
rhai llygredig o ran eu natur, euog o ran eu cyflwr, a thruenus o ran eu
sefyllfa; “nid oes a wnel ddaioni, nac oes un.” Dyma bellder moesol eangach
na’r greadigaeth, dyfnach nag uffern. A fedr cariad lanw yr adwy hon i fyny? Medr
trwy drugaredd. Os ydyw y pellder yn anfeidrol, mae y cariad yn anfeidrol
hefyd; “A chariad tragywyddol y’th gerais, am hyny tynais di a thrugaredd.” “Canys
felly y carodd Duw y byd, fel y rhoddodd efe ei unig-anedig Fab, fel na choller
pwy bynag a gredo ynddo ef, ond caffael o hono fywyd tragywyddol.” Syned
nefoedd, gorfoledded y ddaear! Dyma destyn cân am oesoedd rif y gwlith! Beth
ond cariad allasai ddwyn Arglwydd y Gogoniant i’n byd pechadurus i roddi ei hun
yn lawn dros ein pechodau? Beth ond cariad allasai ei ddwyn, ac efe yn
gyfoethog, er ein mwyn ni yn dlawd, i adael y nefoedd er dyfod i’r ddaear, i
adael yr orsedd er dyfod i’r groes?. Ie, cariad anfeidrol ydoedd, oblegid nid
dyfod i rodio yn mhlith y blodau, ac i gael ei lwytho ag anrhydedd, ond i fod
yn wr gofidus, cynefin a dolur; nid i fod yn frenin mewn rhwysg a mawredd, ond
heb le i roddi ei ben i lawr - ïe, i farw dan wawd a dirmyg ar Galfaria. Pan
aeth Abraham i offrymu ei fab Isaac ar ben Moriah, wele lef yr angel yn rhwygo
yr awyr gan ddywedyd, “Abraham! Abraham! atal dy law; na dd’od dy law ar y
llanc.” Yr oedd un uwchlaw Abraham wedi parotoi hwrdd i fod yn aberth yn ei le.
Ond pan aeth ein Duw bendigedig ni i offrymu ei Fab ar Galfaria, nid oedd neb
uwchlaw i waeddi, “Atal dy law! “ ’Doedd neb a allasai ddarparu aberth yn ei
le. O ganlyniad, “yr Arglwydd a fynai ei ddryllio ef.” Wele uffern yn ymosod
arno, daear ar ei heithaf yn ei wawdio; ïe, y Nefoedd yn arllwys arno gawodydd (x160) o ddigofaint
dwyfol: ac wedi dyoddef y cwbl, clywaf ef yn gwaeddi. “Gorphenwyd!” Pwy na
ddywed -
.............................
“Hopana! Haleliwia!
................................I’r
Oen fu ar Galfaria,
.........................Gorphenwyd
iachawdwriaeth dyn,
................................Efe
ei hun yw’r Noddfa.”
Yn hyn yr
eglurwyd ei gariad. Mae doethineb Duw i’w weled yn tanbeidio yn yr haul, ac yn
dysgleirio yn y ser; y mae ei allu i’w ganfod yn dal y gogledd ar y gwagle, yn
crogi y ddaear ar ddiddym, yn dal y gwynt yn ei ddwrn, ac yn ei ollwng allan
megys rhwng ei fysedd; ond “yn hyn yr
eglurwyd cariad Duw, oblegid ddanfon o hono ef ei uniganedig Fab, fel y byddem
byw trwyddo ef.” “Yn hyn y mae cariad, nid am i ni garu Duw, ond am iddo ef ein
caru ni, ac anfon ei Fab i fod yn lawn dros ein pechodau.” Gariad gymhellodd y
Tad i’w anfon, cariad ddygodd y Mab o fynwes ei Dad, cariad barodd iddo ddal yn
amyneddgar dan yr holl ddyoddefiadau; ïe, cariad a’i cadwodd ar y groes, nid
grym yr hoelion - na, nid oedd digon o hoelion yn nghreadigaeth Duw i’w ddal ef
yno. Yr oedd rhwystrau mawr ar ei ffordd i ddyfod atom. Yr oedd y pellder
anfeidrol rhwng Duw a dyn yn rhwystr, ond fe gafodd ei symud - “Duw a ymddangosodd
yn y cnawd.” Yr oedd y pellder moesol rhwng Duw cyfiawn a sanctaidd a phechadur
euog a cholledig yn rhwystr mawr, ond fe’i symudwyd; nid yn unig fe
ymddangosodd Mab Duw yn y cnawd, ond yn nghyffelybiaeth cnawd pechadurus; fe’i
gwnaed ef yn bechod drosom, “Yr hwn nid adnabu bechod a wnaeth efe yn bechod
drosom ni, fel y’n gwnelid ni yn gyfiawnder Duw ynddo ef.” Yr oedd melldith y
ddeddf ar ffordd ei gariad, ond “Crist a’n llwyr brynodd oddiwrth felldith y
ddeddf, gan ei wneuthur yn felldith drosom.” Yr oedd y gwarth a’r dirmyg oedd
ar y ddynoliaeth ar ei ffordd, ond fe orchfygodd y cwbl. Fe dorodd cariad drwy
bob rhwystr nes cael gafael yn ei wrthddrych, a’i osod ar blatform digon uchel i gael bywyd tragywyddol “yn ei enw Ef.” Ond
er fod pethau fel hyn, eto yr ydym yn aml, rywfodd, yn methu cymeryd gafael
ffyddiog yn ngwirionedd ein testyn. Mae ein taith drwy y byd yn dywyll a
dyryslyd; wylo mewn galar a gruddfan gan ofid y mae y Cristion yn aml; ac o dan
ddylanwad amheuaeth yn gofyn, “Os Duw cariad yw, paham yr wyf fi, ei blentyn,
yn y (x161) fath dywydd garw? Beth yw y
rheswm fod yr ystormydd yn curo arnaf fel hyn? A yw yn bosibl fod yr holl bethau chwerwon
hyn o gariad tuag ataf? “Ië, f’enaid, cariad ydynt i gyd; y mae y cwbl er
daioni tuag atat. Bydd amyneddgar; ä heibio’r dywell nos, fe ddaw boreu dedwydd
just yn union; môr tymhestlog y byd
wedi ymlonyddu, Haul y Cyfiawnder yn dysglaer belydru arnat; ti gei
dragywyddoldeb i waeddi allan fod “pob peth wedi cydweithio er daioni” i ti - y
diwrnod tymhestlog fel y diwrnod heulog - fod y cwbl wedi dy buro a’th
sancteiddio, a’th wneyd yn debyg i Fab Duw ei Hun. (x162)
PREGETHAU.
(12) “YSTYR Y PERFFAITH,” &c.
“Ystyr y perffaith, ac edrych ar yr unawn;
canys diwedd y gwr hwnw fydd tangnefedd.”-SALM xxxvii. 37.
Mae y geiriau hyn yn cynwys darluniad o
gymeriad a marwolaeth y dyn duwiol o bosibl y bydd iddo gyfarfod ag ystormydd
blinion ar fordaith bywyd; gall gyfarfod a phrofedigaethau a themtasiynau,
blinderau a chystuddiau; gall fod yn dlawd a dinod yn ngolwg cymdeithas; eto y
mae yn fawr yn ngolwg y Nefoedd, ac yn gyfoethog tuag at Dduw. Mor wahanol ydyw
diwedd yr annuwiol; “ Ond y troseddwyr a gyd-ddystrywir; diwedd yr annuwiolion
a dorir ymaith;” “Canys yn ebrwydd y torir hwynt i’r llawr fel glaswellt, ac y
gwywant fel gwyrddlysiau;” “Canys eto ychydigyn, ac ni. welir yr annuwiol; a
thi a edrychi am ei le ef, ac ni bydd dim o hono;” “Gwelais yr annuwiol yn
gadarn ac yn frigog fel y lawryf gwyrdd; er hyny efe a aeth ymaith, ac wele nid
oedd mwy o hono, a mi a’i ceisiais ac nid oedd i’w gael.” Er mor gryf a chadarn
ei ymddangosiad, diflanodd fel cwmwl o flaen awelon oerion marwolaeth - “mi a’i
ceisiais ac nid oedd i’w gael.” “Ond gwr a fydd marw, ac a dorir ymaith; a dyn
a drenga, a pha le y mae?” Wel, mi a’i ceisiais, meddai’r Salmydd, ond nid oedd
i’w gael. Ond am y duwiol, y mae Ysbrydoliaeth wedi ei weled yn werth i roddi
tipyn o’i hanes.
I. Y cymeriad
ddesgrifir.
II. Ei
ddiwedd dedwydd.
I. Y cymeriad ddesgrifir - y
“perffaith” a’r “uniawn.” Nid perffaith yn yr ystyr o fod yn ddibechod a
difrycheulyd feddylir; nid oes neb felly ar y ddaear; ond perffaith yn yr ystyr
o fod yn gyflawn yn holl hanfodion crefydd. Nid .cyflawn mewn un rhinwedd, a
diffygiol hollol mewn rhinwedd arall; nid yn or-fanwl yn nghyflawniad un
ddyledswydd, ac yn esgeulus hollol o ddyledswydd arall lawn mor bwysig; ond. yn
gyflawn a chyfan, “heb ddiffygio mewn ddim” - fel y . dywedai’r hen bobl, bod
yn feddianol ar “grefydd round,”
crefydd ddifwlch, crefydd yn feddianol ar holl egwyddorion neu elfenau cymeriad
perffaith; crefydd yn cyfateb i un y patriarch Job, “Ac yr oedd gwr yn ngwiad
Us a’i enw Job; (x163) ac yr oedd y gwr hwnw
yn berffaith ac yn uniawn, ac yn ofni Duw, ac yn cilio oddiwrth ddrygioni.” Mae
yr un syniad yn cael ei osod allan gan y Salmydd, “Gwyn fyd y rhai perffaith eu
ffordd, y rhai a rodiant yn nghyfraith yr Arglwydd.” Ac er nad yw y gair yn
golygu bod yn ddibechod, yn berffaith mewn sancteiddrwydd, eto y mae yn cynwys
yr ymroddiad a’r ymestyniad mwyaf egnïol tuag at hyn, fel ag y dywed yr
Apostol, “Nid fel pe bawn wedi ei gyrhaeddyd eisoes, neu fod eisoes wedi fy
mherffeithio; eithr dilyn yr wyf, fel y gallwyf ymaflyd yn y peth hwn hefyd yr
ymaflwyd ynof gan Grist Iesu;” “Y brodyr, nid wyf fi yn bwrw ddarfod i mi gael
gafael, ond un peth - gan anghofio y pethau sydd o’r tu cefn, ac ymestyn at y
pethau o’r tu blaen,” &c. Mae rhai pethau yn nglyn a chrefydd nad oes dim
graddau yn perthyn iddynt, megys cyfiawnbad. Os cyfiawn, y mae yn anmhosibl bod
yn ddim arall; unwaith y cyfiawnheir dyn gerbron Duw, bydd mor gyfiawn y fynyd
hono ag a bydd byth. ’Does dim llwybr canol yn bod. A’r un modd y dyn newydd, y
mae yn berffaith yn ei holl ranau, er na fydd yn berffaith mewn graddau yn y
fuchedd hon. Dyma amcan mawr gweinidogaeth yr efengyl - cyfnewid a pherffeithio
dynion mewn sancteiddrwydd, “Canys hyn yw ewyllys Duw, sef eich sancteiddiad
chwi;” “Ac efe a roddes rai yn apostolion, a rhai yn broffwydi, a rhai yn
efengylwyr, a rhai yn fugeiliaid ac yn athrawon, i berffeithio y saint i waith
y weinidogaeth, i adeilad corff Crist, hyd oni . ymgyfarfyddom oll yn undeb
ffydd, a gwybodaeth Mab Duw, yn wr perffaith, at fesur oedran cyflawnder
Grist.” Ac nid yn unig dyma amcan mawr gweinidogaeth yr efengyl, ond dyma
awyddfryd mawr y Cristion, a’i uchelgais penaf, cyrhaedd y safon osododd yr
Arglwydd Iesu o flaen y dysgyblion, “Byddwch chwi, gan hyny, yn berffaith, fel
ag y mae eich Tad yr hwn sydd yn y nefoedd yn berffaith.” Dyma ddrychfeddwl
mawr y dyn duwiol - cyrhaedd y perffeithrwydd sydd yn Nghrist Iesu. Mae’n
bosibl y bydd rhwystrau fyrdd ar ei ffordd; ond er gwaetha’r cwbl, yn mlaen yr
ä, gan droi y rhwystrau yn groesffyn i’r ysgol, fel y gallo ddringo i fyny, a
chyrhaedd y nod uchel a osodwyd o’i flaen.
Nodwedd arall yn nghymeriad y dyn hwn ydyw uniondeb -
“edrych ar yr uniawn.” Dyma’r cyflwr yn mha un y crewyd dyn ar y cyntaf -
“Wele, hyn yn unig a gefais, wneuthur o Dduw ddyn yn uniawn.” Ond er fod dyn
wedi (x164)
(x164) colli ei uniondeb a’i berffeithrwydd gwreiddiol, y mae Duw yn ei
ras wedi trefnu llwybr i’w adfer yn ol drachefn, “Ac ymadnewydda yn ysbryd eich
meddwl, a gwisgo y dyn newydd, yr hyn yn ol Duw a grewyd mewn cyfiawnder a gwir
sancteiddrwydd;” “Canys haul a tharian yw yr Arglwydd Dduw; yr Arglwydd a rydd
ras a gogoniant; ni atal efe ddim daioni oddiwrth y rhai a rodiant yn
berffaith;” “Hauwyd goleuni i’r cyfiawn, a llawenydd i’r rhai uniawn o galon.”
Wel, gweddïwn yn ngeiriau’r Salmydd, “Crea galon lân ynof, o Dduw, ac adnewydda
ysbryd uniawn o’m mewn.”
II. Ei ddiwedd dedwydd.- “Canys diwedd y gwr hwnw fydd tangnefedd.”
Os ydyw ei fywyd yn fywyd o ymdrech - ac ymdrech galed ydyw byw yn dduwiol,
“Oblegid nid yw ein hymdrech ni yn erbyn gwaed a chnawd, ond yn erbyn
tywysogaethau, yn erbyn awdurdodau, yn erbyn bydol-lywiawdwyr tywyllwch y byd
hwn, yn erbyn drygau ysbrydol yn y nefolion leoedd” - ond os ydyw y bywyd yn
fywyd o ymdrech, mae’r marw yn fuddugoliaethus, “Canys diwedd y gwr hwnw fydd
tangnefedd.” Wrandawyr anwyl, mae’r diwedd gerllaw, mae diwrnod yr ymddatodiad
yn agoshau. Fedrwn ni ddyweyd, pan ddaw, “Mi a ymdrechais ymdrech deg, mi a
orphenais fy ngyrfa, mi a gedwais y ffydd. O hyn allan rhoddwyd coron
cyfiawnder i’w chadw i mi, yr hon a rydd yr Arglwydd, y Barnwr Cyfiawn i mi yn
y dydd hwnw; ac nid yn unig i mi, ond hefyd i bawb a garant ei ymddangosiad
ef.” Mae yn gwella ar y duwiol tua’r diwedd; mae dydd eu farwolaeth yn well na
dydd ei enedigaeth. Yr oedd yna lawenydd mewn cylch bychan ar ddiwrnod ei
enedigaeth, ond bydd llawenydd mwy ar ddydd ei farwolaeth, “Ac mi a glywais
lais o’r nef yn dywedyd wrthyf, Ysgrifena, Gwyn eu hyd y meirw, y rhai sydd yn
marw yn yr Arglwydd, o hyn allan, medd yr Ysbryd, fel y gorphwysont oddiwrth eu
llafur, a’u gweithredoedd sydd yn eu canlyn hwynt.” “Gyfyd goleuni i’r rhai
uniawn yn y tywyllwch.” Pan fydd eu traed yn taro wrth y mynyddoedd tywyll,
cyfyd Haul Mawr y Gyfiawnder i oleuo arnynt, nes. troi glyn cysgod angeu yn
oleu ddydd. Pan fydd canwyll yr annuwiol yn diffodd, a’r seren ddiweddaf yn
machludo, bydd Haul y duwiol yn codi i’w feridian
- “Y cyfiawn a obeithia pan fyddo marw;” “Mewn heddwch, hefyd, y gorweddaf ac
yr hunaf; canys ti, Arglwydd, yn unig a wnei i mi drigo mewn dyogelwch.” Os
bydd hi yn cau arno o’r ddaear, bydd (x165)
yn agor arno o’r nefoedd; os bydd y dyn oddi allan yn llygru,. Dydd y dyn oddi
mewn yn ymadnewyddu o ddydd i ddydd, “Oblegid llwybr y cyfiawn sydd fel y
goleuni, yr hwn a.lewyrcha fwyfwy hyd ganol dydd” - a chanol dydd y bydd hi
byth! Pa ryfedd i’r hen Simeon waeddi allan, “Yr awrhon y gollyngi dy was mewn
tangnefedd, yn ol dy air, canys fy llygaid a welsant dy iachawdwriaeth,” Pan
ddaeth Voltaire, yr anffyddiwr beiddgar hwnw, i farw, dywedodd wrth ei feddyg,.
pan oedd y diwedd yn agoshau, y rhoddai haner y cwbl a reddai am gael chwe’ mis
yn ychwaneg i fyw. “Ah!” meddai’r meddyg, “y mae yn anmhosibl i chwi fyw chwech
wythnos.” “Os felly,” meddai Voltaire, “mi fyddaf yn uffern, a byddwch chwithau
yno gyda mi.” O! ddiwedd truenus, onide? Mor wahanol i ddiwedd y Cristion - “Canys,
diwedd y gwr hwnw fydd tangnefedd.”
Yn ol cyfraith y gwahanglwyfus yn Israel
gynt, y diwrnod y barnai yr offeiriaid ef yn lân, yr oedd yn gorchymyn iddo
gymeryd dau aderyn y tô, ac i osod un o’r ddau i farwolaeth;. yna yr oedd yr
aderyn byw i gael ei drochi yn ngwaed yr aderyn marw; ac wedi cyflawni y
seremoni, yr oedd yr aderyn byw yn cael ei ollwng yn rhydd. Bum yn dychymygu
gweled yr aderyn bach yn canu ar frig y llwyn; a’r adar ereill, wrth weled ei
adenydd cochion, yn gofyn iddo, “Frawd bach, pa fodd yr wyt ti yma heddyw? Oni
ddaliwyd di y dydd o’r blaen gan y gwahanglwyfus?” Do, digon gwir, fe’m
daliwyd; bum yn garcharor am ysbaid; ond yr ydwyf yn rhydd heddyw, am fod fy
mrawd wedi marw yn fy lle. Welwch chwi ôl ei waed ar fy adenydd cochion?” Ah!
Gristion anwyl, mi ddychymygaf dy weled dithau yn y Baradwys fry, yn canu yn
orfoleddus am ddiangfa; a’r angylion a’r seraphiaid, hen drigolion y wlad, yn
ymgasglu o’th gwmpas, ac yn gofyn, “Frawd bach, pa fodd y daethost ti yma? Oni
chefaist dy ddal gan gyfiawnder, i farw, a marw byth?” “Do, digon gwir; bum yn
garcharor am flynyddau lawer; ond ’rwyf yn fyw heddyw, am fod fy Mrawd Hynaf
wedi marw yn fy lle. Welwch ehwi effeithiau Ei waed ar fy ngwisgoedd?” “Y rhai
a olchasant eu gynau, ac a’u canasant yn ngwaed yr Oen.” Bendigedig fyddo Duw,
mae’r gwaed a’u golchodd hwy yn abl i’n golchi ninau; mae’r Hwn a’u
perffeithiodd hwy yn abl i’n perffeithio ninau. Duw roddo ras i ni i feddu
cymeriad yr hwn y mae y testyn yn son am dano, fel y byddo ein diwedd fel eiddo
yntau. (x166)
PREGETHAU.
(13) YR EIRIOLWR.
“Fy mhlant bychain, y pethau hyn yr wyf yn
eu hysgrifenu atoch,.fel na phechoch. Ac o phecha neb, y mae i ni Eiriolwr gyda’r Tad, Iesu
Grist y Cyfiawn,”-1 IOAN ii. 1.
Gwirionedd mawr y benod flaenorol ydyw, mai goleuni yw
Duw, ac nad oes ynddo ddim tywyllwch. Nid fod goleuni yn Nuw a ddywedir, ond
mai goleuni yw Duw o ran ei natur a’i hanfod. Y mae Duw yn Dad y goleuni, ac yn
trigo, mewn .goleuni nas gellir dyfod ato; ond heblaw hyny, goleuni tragywyddol
ydyw; “A hon yw y genadwri a glywsom ganddo ef, .ac yr ydym yn ei hadrodd i
chwi, mai goleuni yw Duw, ac nad oes ynddo ddim tywyllwch.” Ar ol gosod i lawr
y gwirionedd mawr hwn, ä yr Apostol yn ei flaen i dynu casgliadau ymarferol
oddiwrtho; a’r casgliad cyntaf ydyw, yr anmhosiblrwydd i gael cymdeithas â Duw
a rhodio yn y tywyllwch, “Os dywedwn fod i ni gymdeithas ag ef, a rhodio yn y
tywyllwch, celwyddog ydym, ac nid ydym yn gwneuthur gwirionedd.” Nid yw yn
bosibl cymdeithasu â phurdeb tragywyddol a byw mewn pechod yr un pryd. Mewn
trefn, gan hyny, i ddal cymundeb â’r goleuni, y mae yn rhaid rhodio yn y
goleuni, “Eithr os rhodiwn yn y goleuni, megys y mae efe yn y .goleuni, y mae i
ni gymdeithas â’n gilydd, a gwaed Iesu Grist Ei Fab Ef sydd yn ein glanhau ni
oddiwrth bob pechod.” Yr ail gasgliad ydyw, y ffolineb i’r Cristion i geisio
gwadu nad oes ynddo bechod, “Os dywedwn nad oes ynom bechod, yr ydym yn ein
twyllo ein hunain, a’r gwirionedd nid yw ynom.” Er nad oes un Cristion yn
rhodio yn y tywyllwch, eto mae tywyllwch ynddo i fesur mwy neu lai; er nad oes
yr un dyn duwiol yn byw mewn pechod, eto mae pechod yn byw ynddo ef, oblegid
mae y pechodau gyflawnir ganddo yn brawf o hyn; “Os dywedwn na phechasom yr
ydym yn ei wneuthur ef yn gelwyddog, a’i air ef nid yw ynom.” Nid yn unig yr
ydym yn ein twyllo ein hunain wrth ddyweyd nad ydym yn pechu ac nad oes pechod
ynom, ond yr ydym hefyd yn gwneyd Duw yn gelwyddog. O’r ochr arall, “Os
cyfaddefwn ein pechodau, ffyddlawn yw efe a chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein
pechodau, ac y’n glanhao oddiwrth bob anghyfiawnder.” Ond rhag i neb dynu
camgasgliad oddiwrth yr athrawiaeth o feddeuant, a (x167)
thrwy hyny gymeryd achlysur i fyw mewn pechod, y mae yr Apostol yn ngeiriau y
testyn yn rhagflaenu hyn trwy ddangos mai amcan yr oll a ddywedwyd ganddo yn y
benod flaenorol ydyw atal dynion i bechu, “Fy mhlant bychain, y pethau hyn yr
wyf yn eu hysgrifenu atoch fel na phechoch.” Y mae holl ymwneyd Duw â dyn mewn
creadigaeth, rhagluniaeth, a gras, yn dyweyd wrtho am beidio pechu. Os goleuni
yw Duw, peidiwch pechu; oblegid pechod, tywyllwch yw. Os bywyd ydyw Duw,
peidiwch pechu; oblegid pechod, marwolaeth yw. Ac os mai cariad ydyw Duw, na
phechwch yn ei erbyn; oblegid pechod, casineb yw. Cofiwch hefyd mai pechod yw
pob anghyfiawnder, ac mai Duw cyfiawn a sanctaidd yw ein Duw ni. ‘Gan hyny, yr
wyf yn ysgrifenu y pethau hyn, fel pe dywedai, er mwyn eich cadw rhag pechu yn
ei erbyn. Ond rhag i neb ddigaloni yn ngwyneb anmherffeithrwydd ei natur a mawredd
ei bechod, y mae yr Apostol yn cyfeirio at y ffaith fod iddynt Eiriolwr gyda’r
Tad, sef Iesu Grist y Cyfiawn, yr hwn a ddadleua eu hachos yn ffyddlawn, ond
iddynt gyffesu eu pechodau.
Y mater y cawn sylwi arno oddiwrth y
testyn yw - Cynihwysder Crist i fod yn Eiriolwr. Daw y cymhwysder hwn i’r golwg
-
I. Yn mherffeithrwydd ei gymeriad - “Y Cyfiawn.”
II. Yn
ei berthynas â’r pleidiau - “Iesu Grist.”
III. Yn
ei sefyllfa urddasol - “Gyda’r Tad.”
IV. Yn helaethrwydd ei wybodaeth - “Ac o
phecha neb.”
I. Yn
mherffeithrwydd ei gymeriad - “Y cyfiawn.” - Fe gafodd y byd yma lawer
cymeriad da, teilwng o efelychiad, ond ni chafodd erioed gymeriad perffaith. Yr
oedd Abraham, Moses, ac Elias; Job, Samuel, a Daniel, yn gymeriadau dysglaer
anghyffredin, ond yr ydym yn cael eu bod hwy oll yn cydnabod eu
anmherffeithrwydd, yn edifarhau am eu pechodau, ac yn gweddïo am drugaredd a
maddeuant. Ond am yr Arglwydd Iesu, ni chydnabyddodd ef yr un amherffeithrwydd
erioed; ni weddïodd am faddeuant o’r un bai na chamwedd yn ei fywyd pan ar y
ddaear; a’r hyn a ddywedir am dano yw, “Ni wnaeth gam, ac nid oedd twyll yn ei
enau.” Rhoddodd hêr i’w holl elynion, gan ddywedyd - “Pwy o honoch a’m
hargyhoedda i o bechod?” Er rhodio mewn byd llawn o (x168)
bechod, aeth trwyddo heb gyfranogi i’r radd leiaf o hono; cerddodd
ar hyd lan afon llygredigaeth bywyd heb yfed yr un dafn o honi. Eto dylid cofio
mai nid perffeithrwydd nacaol yn unig oedd yr eiddo ef, ond perffeithrwydd
cadarnhaol. Nid bod yn rhydd oddiwrth bob drwg oedd y perffeithrwydd hwn, ond
perffeithrwydd yn dyfod i’r golwg yn y cyflawniad o bob da yn gystal ac
ymwrthod â’r drwg. Yn nghymeriad yr Arglwydd Iesu gwelir daioni wedi
ymgorffori; wedi dyfod i fyw a gweithredu yn mhlith dynion; “Myned oddiamgylch
gan wneuthur daioni” ydyw y cymeriad rydd Dwyfol Ysbrydoliaeth Iddo. Yr oedd
pob rhinwedd wedi cydgyfarfod ynddo, a’r rhinweddau hyny mewn cymesuredd
hollol. Wrth ddarllen bywgraffiadau dynion enwog y byd yma, yr ydym yn cael fod
rhyw un rhinwedd wedi llyncu y lleill, ac fel rheol yn gosod ei argraff ar yr
holl rinweddau ereill. Ond darllenwch fywgraffiad yr Iesu gan y pedwar
efengylwr, a chewch fod pob rhinwedd yma yn ogyfuwch â’u gilydd. Bydd llawer o
ddynion yn dra chyfoethog mewn rhinweddau gweithredol, ond yn ddiffygiol mewn
rhinweddau goddefol; ni fedrant ddyoddef y croesau lleiaf. Ond am yr Iesu, ni
weithiodd neb fel efe o blaid rhinwedd a daioni, a sicr yw na ddyoddefodd neb
yn gyffelyb iddo ychwaith. Gweithiwr heb ei fath, a dyoddefydd heb ei fath hefyd oedd Grist.
Cydgyfarfyddai y ddau ddosbarth o rinweddau, sef y goddefol a’r gweithredol, yn
berffaith yn ei gymeriad. Dywedir am Plato, yr athronydd Groegaidd, iddo
unwaith dynu darlun o ddyn perffaith, ac ar ei orpheniad dywedodd, “Os dygwydd
i gymeriad o’r fath byth i wneyd ei ymddangosiad ar y ddaear, dyna fydd ei
dynged - fe’i gwawdir, fe’i dirmygir, fe boerir yn ei wyneb, ac yn y diwedd
fe’i hoelir ar bren.” Pa ryfedd fod rhai o’r hen Buritaniaid yn edrych ai y
geiriau uchod fel proffwydoliaeth anymwybodol am ddyfodiad y Messiah, oblegid
pan ddaeth “y Perffaith,” mor fuan y darfu i’r byd yma ddechreu ymosod arno!
Gorfu iddo adael ei wlad cyn cyrhaedd dwy flwydd oed, ac wedi iddo ddechreu ar
ei fywyd cyhoeddus, cafodd ei erlid, ei wawdio, ei ddirmygu, ac yn y diwedd ei
groeshoelio. Sut mae ei gymeriad yn dal y prawf? Beth am yr ochr oddefol iddo?
Mae yn dal yn ardderchog “Fel oen yr arweinid ef i’r lladdfa, ac fel y tau
dafad o flaen y rhai a’i cneifia, felly nid agorai yntau ei enau.” “Pan
ddifenwyd, ni ddifenwodd drachefn; pan ddyoddefodd, ni fygythiodd.” Sut y mae
yr ochr weithredol yn dal? Llawn (x169)
cystal; clywch Ei eiriau, “O Dad, maddeu iddynt, canys ni wyddant pa beth y
maent yn ei wneuthur.”
Nid yn unig mae yr Eiriolwr mawr yn
gyfiawn o ran ei gymeriad, ond y mae hefyd yn cario ei eiriolaeth yn mlaen yn
unol âg egwyddorion cyfiawnder. Dadleu yn y llys dwyfol ar sail cyfiawnder y
mae ein Gwaredwr; nid ar sail diniweidrwydd y gwrthddrychau, ysgafnder eu
troseddau, neu luosogrwydd eu temtasiynau, ond dadleu teilyngdod anfeidrol Ei
Aberth drostynt. Mae sail yr eiriolaeth yn mherson yr ‘Eiriolwr. Eiriolaeth yw
hon yn sylfaenedig nid ar haeddiant a theilyngdod y pechadur, ond ar haeddiant a
theilyngdod yr lean ei hun. “Ac efe yw yr Iawn dros ein pechodau ni.” Nid efe a
wnaeth yr Iawn a ddywedir, ond “Efe yw yr Iawn.” Efe wnaeth y ddaear, ond
byddai yn ynfydrwydd dyweyd mai efe yw y ddaear; ond gellir dyweyd yn groew mai
“Efe yw yr iawn.” Mae yn gysur mawr i’r Cristion fod ei achubiaeth yn unol à
chyfiawnder Duw yn ogystal ag â thrugaredd, fod yr eiriolaeth drosto yn
sylfaenedig ar gyfiawnder tragywyddol y Meichiau. Flynyddoedd yn ol trodd un
o’r Mahometaniaid yn Calcutta at Gristionogaeth, ac yn mhlith pethau ereill
gofynodd y cenhadwr iddo pa ragoriaeth oedd ef yn weled mewn Cristionogaeth ar
Fahometaniaeth. Yr atebiad oedd - “Y mae digon o drugaredd yn nghrefydd
Mahomet; Duw trugaredd yw ef i gyd; ac i ddyn sydd heb deimlo euogrwydd, gwna y
fath grefydd y tro. Felly y teimlwn i; ond pan ddeffrodd fy nghydwybod, cefais
y fath olwg ar fy euogrwydd nes haner fy llethu; gwelais nad oedd dim ar fy
nghyfer yn nghrefydd Mahomet; oblegid nid â thrugaredd Duw yr oedd a fynwn yn
awr, ond â’i gyfiawnder, a gwelwn hefyd fod gofynion cyfiawnder y fath fel nad
oedd dim mewn Mahometaniaeth i’w cyfarfod; ond wrth eich clywed chwi yn son am
Aberth Grist, deallais fod mewn Cristionogaeth rywbeth ar fy nghyfer, gan fod
yr Hwn ‘nid adnabu bechod wedi ei wneyd yn bechod drosom ni, fel y’n gwnelid ni
yn gyfiawnder Duw ynddo ef.’ Rhagoriaeth fawr crefydd Iesu Grist i mi, yw ei
bod yn cwrdd â gofynion cyfiawnder arnaf.”
II. Yn
ei berthynas â’r pleidiau - “Iesu Grist.” Nid un dyeithr i’r ddwy blaid yw
y dadleuydd, ond Mab i’r Gofynwr, a Brawd i’r troseddwr; “Am ba achos y dylai
efe fod yn mhob peth yn gyffelyb i’w frodyr, fel y byddai drugarog ac
archoffeiriad ffyddlawn mewn pethau yn perthyn i Dduw, (x170)
i wneuthur cymod dros bechodau y bobl.” Gwna yr ystyriaeth fod yr Eiriolwr yn
un o honom ni y peth yn eglur, debygem, na chawn gam ar ei law. Pan feddyliom
fod angylion a seraphiaid yn llu ger bron ei orseddfainc wen fawr ynngogoniant
nef y nef, yr ydym yn barod i gilio draw mewn braw a dychryn; ond pan gofiom Ei
fod ar Ei orsedd yn ein natur ni, a’i fod yn y natur hono yn dadleu gwerth Ei
waed ar ein rhan, y mae hyn yn cynyrchu hyfder ynom i agoshau ato, ac i
ymddiried ein hachos iddo. Dyma Ganolwr a all osod ei law ar y dwyfol ac ar y
dynol, ar y Barnwr a’r troseddwr. “Wele eich Duw,” meddai Esaiah wrth
ddinasoedd Judah; “Wele eich dyn,” meddai Pilat; ac y mae y ddau yn dwyn
tystiolaeth i’r gwirionedd. Y mae yn Dduw ac yn ddyn; yn “ Emanuel,” “Duw gyda ni.” Duw uwchlaw i ni
sydd yn y greadigaeth; Duw yn ein herbyn ni sydd ar Sinai; ond Duw o’n plaid
sydd yn Bethlehem a Chalfaria, a dyma y Person gogoneddus sydd yn eiriol ar ein
rhan.
III. Yn ei sefyllfa
urddasol - “Gyda’r Tad.” Y mae y ffaith ei fod yn y fath sefyllfa urddasol,
sef gyda’r Tad, neu yn eistedd ar ddeheulaw y Tad, yn gyfaddasder neillduol
ynddo i eiriol drosom. Wedi i’r Iesu esgyn i’r nefoedd, ei waith mawr yw eiriol
dros ei bobl. Dim ond un ran o’r gwaith mawr oedd y bywyd ar y ddaear, y
dyoddef a’r marw; y mae ei waith archoffeiriadol i barhau byth. Tragywyddol
drefniant hefyd yw ei eisteddiad gyda’r Tad fel Eiriolwr, ac y mae ei
eiriolaeth yn sicrhau gogoniant tragywyddol i’r Tad; nid rhyfedd, gan hyny, fod
y Tad yn caniatau iddo bob peth a ofyna ganddo. “Mi a wyddwn,” meddai wrth fedd
Lazarus, “dy fod yn fy ngwrandaw bob amser;” ac os oedd yn ei wrandaw pan ar y
ddaear, cyn gorphen y gwaith a ynaddiriedwyd iddo, pa faint mwy y bydd iddo ei
wrandaw yn awr wedi gorphen pobpeth, ac yn eistedd ar ddeheulaw gorseddfainc y
Mawredd yn y goruwchleoedd? Nid oes raid i Grist ddadleu mewn trefn i ddwyn y
Tad i’r un golygiadau ag ef ei Hun gyda golwg ar y gwrthddrychau, ac i geisio
ganddo yn groes i’w ewyllys faddeu iddynt. Na, mae y Tad mor barod i faddeu ar sail
yr iawn ag yw y Mab i ofyn am hyny. Y mae y Tad hefyd yn caru y Mab mor fawr
fel y mae wedi rhoddi pobpeth yn ei law ef; “Rhoddwyd i mi bob awdurdod yn y
nef ac ar y ddaear hefyd,” meddai Grist; ac yn ol yr Apostol Paul y mae wedi ei
roddi yn “ben uwchlaw pobpeth i’r eglwys.” (x171)
Hwn, gan hyny, yn y sefyllfa oruchel, urddasol, ar ddeheulaw y
Tad, yw ein Eiriolwr ni. Pwy amheua ei gyfaddasder i’r swydd, ynte, a sicrwydd
ei lwyddiant?
IV. Yn helaethrwydd ei
wybodaeth - “Ac o phecha neb.” Oni bae ei fod yn gwybod am holl bechodau,
temtasiynau, ac anhawsderau y rhai yr eiriola drostynt, ni fuasai yn gymhwys
i’r gwaith. Llawer achos sydd wedi ei golli ar y ddaear oblegid
anwybodaeth
a diffyg dyddordeb y dadleuydd; ond nid oes berygl i’n Iesu ni fethu byth,
oblegid mae ei ddyddordeb yn angerddol, a’i wybodaeth yn annherfynol. Bydd
ambell ddadleuydd yn cymeryd y fath ddyddordeb yn yr achos fydd ganddo mewn
llaw nes gadael y brifddinas, a dyfod am rai diwrnodau i’r lle y cyflawnwyd y
trosedd. Chwilia allan bob ysmotyn o amgylch y lle, ac ar ddydd y trial mae mor hyddysg yn hanes y
gymydogaeth a phe ganesid ef yno; a defnyddia ei wybodaeth mor ddeheuig nes
troi yr oll o blaid y sawl y dadleua drosto. Fe adawodd ein Dadleuydd mawr ni y
brifddinas nefol am dair-blynedd-ar-ddeg-ar-hugain a haner i ddyfod i lawr i’r
byd lle y mae y troseddwyr y dadleua drostynt yn byw, ac nid oes dim yn eu
hanes nag yw Ef yn gwybod am dano. Ac yn ychwanegol at ei fod yn gwybod yr oll,
y mae yn teimlo y dyddordeb mwyaf yn eu hachos. Rhyfedd mor daer y bydd llawer
un yn dadleu os bydd yn teimlo gwir ddyddordeb mewn achos. Gwelir hyny yn amlwg
iawn yn ngwaith Abraham yn dadleu dros Sodom. Dyna sydd yn ardderchog, fod
Grist yn teimlo y fath ddyddordeb yn achos pechadur. Arferai yr hen bobl
ddyweyd na chollodd yr Arglwydd Iesu achos erioed, a gwir a ddywedent, gan y
gwyr holl achosion ei blant; ac y mae ei Berson Anfeidrol yn ddigon o sylfaen
i’w cyfiawnhau a’n sancteiddio, ac hefyd i’w gogoneddu yn dragywyddol. Ni
byddai wahaniaeth genyf pe codai fy holl elynion i dystiolaethu yn fy erbyn
foreu y farn, a dwyn pob pechod gyflawnais erioed i’r golwg, ond i mi gael
Eiriolwr fy nhestyn o fy mhlaid, oblegid gallai ddangos, pa beth bynag yw fy
annheilyngdod i, fod digon o haeddiant ynddo Ef ar eu cyfer.
Y mae yn anhawdd penderfynu pa fodd y mae Crist yn
eiriol. Tybia rhai ei fod yn defnyddio geiriau; barna ereill fod ei eisteddiad
gerbron y Tad yn y natur y dyoddefodd ynddi yn ddigon. Ond nid yw hyn o bwys
mawr; bod o fewn cylch yr eiriolaeth sydd yn bwysig i ni. Darllenais dro yn ol (x172) am un o’r Atheniaid yn sefyll ei brawf, a
dedfrydwyd ef i farwolaeth; ond gyda bod y frawddeg olaf o’r ddedfryd yn dyferu
dros wefusau y barnwr, daeth brawd i’r troseddwr yn mlaen oedd wedi colli darn
o’i fraich mewn brwydr, ac wedi bod yn foddion i enill y fuddugoliaeth. Gymaint
oedd ei deimladau fel nas gallasai ddyweyd gair dros ei frawd, ond meddyliodd y
buasai adgofio y barnwr o’r frwydr a enillodd y Groegwyr drwyddo ef yn
dylanwadu rhywfaint. I’r perwyl hwn cododd y darn braich oedd ar ol, a
dangosodd hi i’r hwn oedd yn eistedd ar y fainc. Cofiodd y barnwr ar unwaith
wasanaeth mawr y dyn i’w wlad, ac ar gyfrif hyn rhoddodd ei frawd yn rhydd. Tebyg
i hyn yw eiriolaeth fawr y nef ar ran pechaduriaid. Yr oeddym ni oll wedi ein
dedfrydu i farwolaeth, ond y mae ein Brawd Hynaf wedi enill y fath frwydr ar
ben Calfaria, fel y mae ei bresenoldeb ar ddeheulaw y Tad yn ddigon i sicrhau
diangfa dragywyddol i bawb a ymddiriedant eu hachos Iddo. (x173)
PREGETHAU.
(14) DADBLYGU A PHERFFEITHIO FFYDD.
“Yn yr hyn yr ydych yn mawr lawenhau, er eich bod ychydig
yr awrhon, os rhaid yw, mewn tristwch trwy amryw brofedigaethau; fel y caffer
profiad eich ffydd chwi, yr hwn sydd werthfawrocach na’r aur colladwy,
cyd-brofer ef trwy dân, er mawl, ac anrhydedd, a gogoniant, yn ymddangosiad
Iesu Grist.” - 1 PEDR i. 6, 7.
Mae yn amlwg fod yr Epistol hwn wedi cael ei ysgrifenu at
rai oedd yn dyoddef blinderau ac erledigaethau o herwydd crefydd. “Anwylyd,”
meddai yr Apostol, “na ryfeddwch ac na thristewch yn herwydd y profiad gofidus
hwn, eithr llawenhewch yn gymaint a’ch bod yn gyfranogion o ddyoddefiadau
Crist, fel pan ddatguddier ei ogoniant, y byddoch yn llawen ac yn gorfoleddu.” Yr
oedd y ffaith fod y dyeithriaid gwasgaredig hyn y sonia Pedr am danynt yn
nechreu y benod yn cofleidio Cristionogaeth, ac yn gwrthod cydymffurfio âg
arferion llygredig a phechadurus y talaethau y preswylient ynddynt, wedi enyn y
fath ddigofaint ac adgasrwydd yn eu herbyn nes eu gwneyd yn wrthddrychau
erledigaeth. At ddynion yn y sefyllfa yma yr ysgrifenwyd yr Epistol hwn, ac y
mae cofio hyn yn fantais neillduol i’w ddeall. Ond er fod y Cristionogion hyn
yn dyoddef oddiwrth amryw brofedigaethau, eto yr oedd ganddynt ddefnydd cysur a
mwynhad, ac o ganlyniad yr oeddynt yn medru gorfoleddu mewn gorthrymderau. Anhawdd
yw penderfynu at ba beth y cyfeirir yn nechreu adnod ein testyn, “Yn yr hyn yr
ydych yn mawr lawenhau.” Tybia rhai mai cyfeiriad sydd yma at “yr amser
diweddaf” yn niwedd yr adnod flaenorol, sef yr amser y byddai iddynt gymeryd
meddiant o’r etifeddiaeth oedd yn eu haros, yn nghadw yn y nefoedd - yr amser y
byddai i’r Iesu wneyd ei ymddangosiad ar gymylau y nef i ddatguddio iddynt ei
iachawdwriaeth dragywyddol, “Yn yr hyn (sef yn y rhagolwg) yr ydych yn mawr lawenhau.”
Ond fe dybir gan ereill mai cyfeiriad sydd yma nid at y dyfodol, ond at y
presenol, sef at y gobaith bywiol oedd yn eu meddiant O fendithion mawrion yr
efengyl, a’u bod yn rhinwedd y gobaith hwnw yn medru llawenhau yn ngwyneb y
tristwch a’r profedigaethau mwyaf. Mae crefydd yn cynwys llawenydd yn y
presenol yn gystal ag yn y dyfodol, ond mai llawenydd yn gymysgedig â thristwch
ydyw yn awr, eithr yn y dyfodol bydd yn llawenydd pur a digymysg, yn “llawenydd
annhraethadwy (x174) a gogoneddus.” Gellir tybied fed gwrthddywediad yn y testyn, sef “mawr lawenhau”
a “thristwch trwy amrvw brofedigaethau.” Pa fodd y gallasent fod yn llawen ac
yn drist ar yr un pryd? Nid oes dim ond crefydd all esbonio yr anghysondeb
ymddangosiadol hwn. Profiad y Cristion ei hun yn unig all daflu goleu ar hyn, a
phrofiad pob gwir Gristion yw eiddo yr Apostol, “Megys wedi ein tristau, ond yn
wastad yn llawen; megys yn dlodion, ond yn cyfoethogi llawer; megys heb ddim
genym, ond eto yn meddianu pob peth.” Nid yw crefydd yn symud ymaith flinderau,
ac nid yw yn codi ei meddianydd uwchlaw iddynt, ond gwna rywbeth annrhaethol
fwy na hyny, sef gweini llawenydd a gorfoledd sydd yn gorbwyso y blinderau
mwyaf. Yn ngoleuni y pethau hyn ymddengys yn fwy naturiol i gymeryd yr esboniad
olaf ar yr adnod, sef mai â’r presenol y mae a fyno y llawenydd ac nid â’r
dyfodol. Oddiwrth y testyn cawn sylwi ar yr angenrheidrwydd i ffydd gael ei
phrofi.
I. Mae yn angenrheidiol i
ffydd gael ei phrofi er mwyn. ei dadblygu. - Daw hyn yn eglur wrth ystyried
dau beth, sef- (1) Natur ffydd; a (2) Natur galluoedd yr enaid.
(1) Natur ffydd. - Mae ffydd yn allu sydd yn
canfod gwrthddrychau ysbrydol ac anweledig. Deil ffydd gysylltiad â dau
wrthddrych arbenig yn ol y benod hon, sef a’r “etifeddiaeth sydd yn aros y
Cristion yn y dyfodol,” ac â “Christ anweledig yn y presenol; “â bodolaeth y
rhai hyn y mae a fyno ffydd, ac o ganlyniad cysyllta yr Apostol y ddau â
phrofiad ffydd. “Bendigedig fyddo Duw,” meddai, “a Thad ein Harglwydd Iesu
Grist, yr hwn yn ol ei fawr drugaredd a’n hadgenhedlodd ni i obaith bywiol trwy
adgyfodiad Iesu. Grist oddiwrth y meirw, i etifeddiaeth anllygredig a
dihalogedig, a diddiflanedig, ac yn nghadw yn y nefoedd i chwi, y rhai trwy
allu Duw ydych gadwedig trwy ffydd i iachawdwriaeth, parod i’w datguddio yn yr
amseroedd diweddaf.” Yn yr adnod sydd yn dilyn y testyn, cyfeiria at Grist
anweledig, “Yr Hwn, er nas gwelsoch, yr ydych yn ei garu; yn yr Hwn, heb fod yr
awrhon yn ei weled, ond yn credu, yr ydych yn mawr lawenhau a llawenydd
annrhaethadwy a gogoneddus.” Gwelwn felly fod ffydd yn ymafaelyd yn y ddau
wrthddrych, sef yr etifeddiaeth, a Christ yr hwn a’i pwrcasodd; y deyrnas a’r
Brenin; y mae yn canfod y byd tuhwnt i derfynau y byd gweledig presenol; byd ysbrydol,
sylweddol, a thragywyddol. (x175) Sylweddola
ffydd wirionedd geiriau ein Harglwydd wrth ei ddysgyblion, “Ac wele yr wyf fi
gyda chwi bob amser hyd ddiwedd y byd.” Pa beth bynag fydd sefyllfa y credadyn,
pa un ai tristwch neu lawenydd, cyfoeth neu dlodi, anrhydedd neu waradwydd, y
mae yn teimlo fod yn ei ymyl Berson fedr ei gynorthwyo a’i amddiffyn, Person
sydd yn anfeidrol o ran ei allu, ac yn ddigyfnewid o ran ei hanfod-” Iesu
Grist, ddoe a heddyw yr un, ac yn dragywydd.” Ond er fod ffydd yn medru dwyn y
byd ysbrydol a Christ anweledig yn wirioneddol ger bron, eto y mae dylanwad y
byd hwn yn gyfryw ag sydd yn gosod ffydd yn aml ar ei phrawf, fel y mae yn
rhaid iddi ymdrechu yn ei erbyn, ac mae’r ymdrechfa yn galed iawn - mor galed
nes gosod ffydd mewn tanllyd brawf. Yn yr ymdrechfa hon y mae natur, gwerth, a
chryfder ffydd yn dyfod i’r golwg, “A hon yw yr oruchafiaeth sydd yn gorchfygu
y byd, sef ein ffydd ni.” Gorchfyga ffydd ddylanwadau y byd hwn ar feddwl a
chalon y credadyn, trwy ddwyn galluoedd y byd a ddaw ar eu cyfer i’w gorbwyso.
Heb hyn, bydd pethau y byd a’r bywyd hwn yn sicr o’n gwneyd yn gaethion iddynt,
drwy fyned â’n serchiadau yn ormodol. Os na fydd ffydd yn ein galluogi i edrych
ar y byd hwn yn ngoleuni y byd a ddaw, ä pethau bychain amser i edrych yn fawr
rhyfeddol, a chylymant y galon wrthynt. Ond dyma waith ffydd - arwain ei
meddianydd i feusydd tragywyddoldeb i ddangos gwrthddrychau y byd a ddaw iddo,
ac hefyd egluro eu rhagoriaeth anfeidrol o’u cymharu â gwrthddrychau y byd hwn.
Pwysa y pethau a welir a’r pethau ni welir; pethau amser â phethau tragywyddol;
pethau creadigaeth a phethau iachawdwriaeth; gesyd hwy yn y glorian, a dengys
wagedd y naill a sylwedd y llall, byrdra un a pharhad diddiwedd y llall, a dyna
ddywed yn yr olwg arnynt, “Y ddaear a heneiddia fel dilledyn, a’i phreswylwyr
yr un modd a fyddant feirw; ond fy iachawdwriaeth i a fydd byth, a’m cyfiawnder
ni dderfydd; “ “Canys y pethau a welir sydd dros amser, ond y pethau ni welir
sydd dragywyddol.” Fel yma y mae ffydd yn cael goruchafiaeth ar y byd, fel mai
priodol y dywed yr Apostol, “Cyfrifwch yn bob llawenydd, fy mrodyr, pan
syrthioch mewn amryw brofedigaethau, gan wybod fod profiad eich ffydd chwi yn
gweithredu amynedd; ond caffed amynedd ei pherffaith waith, fel y byddoch
berffaith a chyflawn, heb ddiffygio mewn dim.” (x176)
(2) Natur galluoedd yr enaid. - Mae yn
ffaith amlwg fod crediniaeth ddiysgog yn yr anweledig yn cael ei gryfhau a’i
rymysu wrth ddyfod i gyffyrddiad âg anhawsderau. Y maent nid yn unig yn foddion
i ddysgyblu a dadblygu yr egwyddor o ffydd; ond dysgyblant a dadblygant holl
alluoedd y meddwl hefyd. Profir hyn gan hanes athronwyr a darganfyddwyr mewn
gwahanol ganghenau gwybodaeth. Yn ddiddadl, darfu i’r gwawd a’r anhawsderau
gafodd Columbus, pan y gwnaeth yn hysbys ei argyhoeddiad fod cyfandir arall yn
bod, ei wneyd yn fwy penderfynol i fynu ei ddarganfod, ac ni fu yn llonydd nes
cyrhaedd ei amcan. Yn ol pob tebyg, gwanaidd iawn oedd ei grediniaeth am
fodolaeth America hyd nes cyfarfod â rhwystrau, y rhai fu yn foddion i’w
gryfhau, nes oedd braidd yn anorchfygol. “Ymwrolodd fel un yn gweled yr
anweledig.” Felly am y Cristion sydd yn ceisio sylweddoli y byd ysbrydol; y mae
yn gorfod brwydro âg anhawsderau lawer; brwydro yn erbyn y byd, y cnawd, a diafol;
ond wedi’r cwbl, nid yw yr oll ond moddion i’w wneyd yn fwy gwrol, ac yn fwy
penderfyuol i orchfygu, ac fe ddaw drwy’r cwbl “yn fwy na choncwerwr drwy yr
hwn a’i carodd.”
II. Y mae yn angenrheidiol i
ffydd gael ei phrofi mewn trefn i’w pherffeithio. - Er mai aur yw y metel
gwerthfawrocaf, y mae yn angenrheidiol ei daflu i’r ffwrnes danllyd er mwyn ei
buro a’i berffeithio; y ffwrn yn unig fedr dynu y dross a’r anmhuredd oddiwrtho. Felly am ffydd, “yr hon sydd yn
werthfawrocach na’r aur colladwy;” mae yn angenrheidiol ei phrofi drwy dân; a
dyna ddywed Job ar hyn, “Wedi iddo fy mhrofi, myfi a ddeuaf allan fel aur.” “Da
i mi yw fy nghystuddio,” meddai y Salmydd, “fel y dysgwn gadw dy ddeddfau.” “Cyn
fy nghystuddio yr oeddwn yn cyfeiliorni, ond yn awr cedwais dy air di.” Er nad
oes un cystudd na cherydd “dros yr amser presenol yn hyfryd, eithr yn
anhyfryd,” eto mae y dyben gogoneddus sydd iddynt oll yn cyfreithloni y
moddion, “Ond gwedi hyn y y mae yn rhoi heddychol ffrwyth cyfiawnder.” Rhaid gwasgu aml i flodeuyn cyn y ceir
allan ei arogl. Y mae yn rhaid wrth y tonau cynddeiriog i gaboli a llyfnhau y pebbles; os am gael cerig llyfn, nid ar
lan y Pacific Ocean y cewch hwynt,
ond ar lanau moroedd sydd yn agored i ystormydd mynych. Yr un modd y gellir
dyweyd am Gristion teilwng o’r enw; nid ar esmwythfeinciau (x177) nac mewn palasau gwych y deuir o hyd iddo
fynychaf, ond mewn bwthyn to gwellt yn nghanol y tlodi dyfnaf. Peth rhyfedd
iawn yw fod y perlau a’r meini gwerthfawrocaf sydd yn addurno coronau
brenhinoedd y ddaear yma wedi bod unwaith yn ddigon diaddurn yr olwg arnynt.
Ond wedi myned dan yr arfau celyd a’r triniaethau geirwon, y maent yn dyfod
allan yn berlau dysglaer. Tebyg i hyn y gellir dyweyd am bechadur. Pan yn myned
o dan ddylanwad gras yr efengyl, y mae golwg arw ac afluniaidd arno; ond
unwaith yr aeth dan driniaeth yr Ysbryd Glân, nid hir y bu cyn dechreu
ymddysgleirio, ac fe’i gwelir rhyw ddiwrnod yn berl dysglaer, ac yn deilwng i
addurno coron y Brenin Tragywyddol ei hun.
Dygir y prawf hwn ar ffydd yn mlaen “trwy
amryw brofedigaethau,” nid un profedigaeth; ac fe’i dygir yn mlaen hefyd trwy
amryw fathau o brofedigaethau, nid trwy un math. Mae yn debyg yn hyn i arholiad
ymgeisydd. Os bydd yr arholiad yn un o safon uchel, nid mewn un pwnc yr arholir
ef, ond mewn amryw; nid mewn un ganghen o wybodaeth, ond amryw ganghenau.
Gorfodir ef i fyned trwy y prawf hwn er cael allan beth yw hyd, lled, dyfnder,
ac uchder ei wybodaeth, ac er mwyn gwybod i fesur beth yw nerth ei alluoedd
meddyliol. Gwneir prawf cyffelyb ar ffydd y credadyn; y mae yn cael ei phrofi,
nid trwy un brofedigaeth, ond trwy lawer, a’r rhai hyny yn amrywio yn ei natur,
er ei phuro a’i pherffeithio. Felly y profwyd Joseph. Yr oedd y breuddwydion a
gafodd pan yn llanc wedi cynyrchu gobeithion mawrion ynddo o berthynas i’r
dyfodol, ond cafodd ei brofi yn llym cyn i’r un o honynt dd’od i ben. Profodd
gasineb ei frodyr, cafodd ei werthu i’r Ismaeliaid, a’i garcharu yn yr Aipht.
Milwriai y pethau hyn, i bob ymddangosiad, yn erbyn y gobeithion a gynyrchwyd
gan y breuddwydion; ond pan daeth yr amser priodol i ben, gwelwyd fod yr oll yn
cydweithio er daioni. Hyn yw hanes llawer Cristion; cynyrcha yr addewidion mawr
iawn a gwerthfawr sydd yn y Beibl obeithion lawer yn ei galon; ond mae yn cael
ei brofi yn llym ar y ffordd. Cyferfydd â chystuddiau chwerwon ac amgylchiadau
dyrys cyn y caiff gyflawniad o’r addewidion sydd yn gysylltiedig â’r efengyl;
er hyny y mae yn ymgysuro yn yr oll, gan mai yr amcan yw - “Fel y caffer
profiad eich ffydd chwi.” Nid rhyfedd i Iago ddyweyd, “Gwyn ei fyd y gwr sydd
yn goddef piofedigaeth, canys pan fyddo profedig efe a dderbyn (x178) goron y bywyd, yr hon a addawodd yr
Arglwydd i’r rhai a’i carant ef.” Y mae Abraham yn engraifft neillduol o hyn,
“Ac wedi y pethau hyn y bu i Dduw brofi Abraham, a dywedyd wrtho, Cymer yr
awrhon dy fab, sef dy unig fab Isaac, yr hwn a hoffaist, a dos rhagot i dir
Moriah, ac offryma ef yno yn boethoffrwm ar un o’r mynyddoedd yr hwn a
ddywedwyf wythyt.” Yr oedd hwn yn un o’r tests
caletaf ac anhawddaf oedd yn bosibl i ddyn fyned trwyddo; Heblaw hyn, yr
oedd y gorchymyn yn groes i’r addewid oedd Duw wedi roddi i Abraham yn
flaenorol. Ymddengys y cwbl yn groes i reswm. Ond beth bynag am hyny, nid aeth
Abraham i ddadleu yn nghylch yr addewid; gadawodd rhwng Duw a hono, ufuddhau
ydoedd ei waith ef - “Ac Abraham a fore-gododd” y diwrnod wedi cael y
gorchymyn, a ffwrdd âg ef ac Isaac, a dengys yr hanes yr ufudd-dod mwyaf parod
ac ewyllysgar. Er ei bod hi yn galed arno i gychwyn, gallwn dybied ei bod hi yn
myned yn galetach bob cam o’r ffordd. Yn mhen y trydydd dydd - diwrnod
bythgofiadwy i Abraham - daeth pen Moriah i’r golwg. Y mae Isaac mewn syndod yn
galw ei sylw, gan ddyweyd, “Fy nhad, wele dân a choed, ond pa le y mae oen y
poeth-offrwm?” Pwy ddichon ddychymygn teimladau Abraham pan ofynwyd iddo y fath
gwestiwn? Ond ymddengys fod yr ateb gafodd wedi rhoddi perffaith foddlonrwydd,
“Duw a edrych iddo ei hun am oen y poethoffrwm;” ac felly y bu. Cafwyd hwrdd yn
rhwym wrth ei gyrn mewn drysni, ac fe’i offrymwyd yn boeth-offrwm yn lle Isaac.
Er caleted oedd y prawf rhyfedd hwn, fe ddaliodd ffydd Abraham; ac nid yn unig
fe ddaliodd y prawf allan, ond fe ddaeth allan o hono yn gryfach, yn burach, ac
yn ogoneddusach. Yr oedd yn ddigon cryf i ymddiried yn Nuw. Os yw ein
profedigaethau yn galed a chwerw, cymerwn gysur, nid ydynt ond o fyr barhad,
“Dros brydnawn yr erys wylofain, erbyn y bore y bydd gorfoledd;” “Canys ein byr
ysgafn gystudd ni sydd yn odidog rhagorol, yn gweithredu tragywyddol bwys gogoniant
i ni;” “Oblegid yr wyf yn cyfrif nad ydyw dyoddefiadau yr amser presenol hwn yn
haeddu eu cyffelybu i’r gogoniant a ddadguddir i ni.” “Nid o’i fodd y blina efe
nac y cystuddia blant” dynion;” na, gorfod gwneyd hyny y mae er eu lles, er eu
puro a’u sancteiddio. “Os rhaid yw” - yn ol y rhaid mae Duw yn profi ac yn
ymddwyn yn mhob peth atom ni. Efe w^yr beth sydd oreu ar ein lies. Yr eurych (x179)
sydd yn gwybod beth sydd oreu i buro yr
aur, a’r gemydd pa fodd i drin y perlau gwerthfawr. Felly gyda golwg ar buro a
pherffeithio ffydd; Duw w^yr pa driniaeth sydd oreu. Efe yn unig all gymhwyso y
dyn i dderbyn yr etifeddiaeth dragywyddol. Nid yw y cerfiwr yn rhoddi ergyd i’r
block ond sydd yn hanfodol i
berffeithio y ddelw; ac ni wna yr un meddyg teilwng o’r enw roddi gronyn o boen
i’r claf ond sydd raid er ei wellhad. Mae hyn yr un mor wir am y Meddyg Dwyfol;
gelli benderfynu, bechadur, na wna roddi dim ond yr hyn sydd raid o boen i ti
mewn trefn i dy wella yn ysbrydol - yn ol y rhaid mae ef yn gwneyd, “os rhaid
yw.”
Yr amcan mewn golwg yw ein gwneuthur yn
deilwng o gymeradwyaeth y Barnwr yn y dydd a ddaw, “Er mawl, ac anrhydedd, a
gogoniant yn ymddangosiad Iesu Grist;” “Pan ddel efe i’w ogoneddu yn ei saint,
ac i fod yn rhyfeddol yn y rhai oll sydd yn credu.” Fe ddywedir mai diwrnod i’w
gofio yn Llundain a’r amgylchoedd oedd y diwrnod hwnw pan laniodd y Dywysoges
Alexandria o Denmark yn Gravesend i gael ei harddel fel ei ddiweddi gan etifedd
coron Prydain Fawr. Yr oedd masnach wedi sefyll, banerau yn chwifio, cyflegrau
yn rhuo, clychau yn canu, a’r miloedd yn rhwygo yr awyr a’u bloeddiadau. Beth
oedd yn bod? Tywysog Cymru oedd yn gwneyd arddeliad cyhoeddus o’i ddyweddi. Yr
oeddynt yn deall eu gilydd yn dda yn y cychwyn, ond dyma y pryd yr aeth y
priodfab i lan y dwfr i’w chyfarfod, a’i harwain i’r palas brenhinol, ac y
dangosodd i’r cyhoedd ei wir berthynas â hi’. Gallwn ddyweyd yr un modd am
ferch yr hen Amoriad. Mae hithau wedi ei dyweddïo i etifedd yr Orsedd
Dragywyddol, ac y mae ganddi hithau hefyd ei Gravesend, sef y lan yr ochr draw
i’r bedd; ac mae dydd yn dyfod pan y caiff ei harwain oddiar lan yr afon gan
Dywysog brenhinoedd y ddaear i’r Palas Brenhinol, ac y gwneir arddeliad
cyhoeddus o honi fel Ei ddyweddi. “Pan ymddangoso Crist ein bywyd ni, yna hefyd
yr ymddangoswch chwithau gydag ef mewn gogoniant.”
............ “Dyma ddydd - dydd ei
ddyweddi,
..................Dyma’r briodasol wledd;
..............Dyma’r dydd caiff pererinion
..................Yfed o’i dragwyddol
wledd.”
PREGETHAU.
(15) YR EFENGYL FEL TRYSOR O ANGHWILIADWY WERTH.
“Eithr y mae genym y trysor hwn mewn
llestri pridd, fel y bydda, godidowgrwydd y gallu o Dduw, ac nid o honom ni.” -
2 COR. iv. 7.
Yn yr adnodau blaenorol, cyflwyna yr
Apostol i’n sylw y gwirioneddau pwysicaf a gogoneddusaf mewn bod, sef y
gwirioneddau am Dduw, am Grist, am yr efengyl, ac am weinidogaeth y Gair. Mae y
gwirioneddau mawrion hyn yn cael eu gosod allan ganddo yn eu perthynas neillduol
y naill a’r llall, sef â Duw yn Nghrist, Crist yn yr Efengyl, yr Efengyl yn y
weinidogaeth, a’r weinidogaeth yn ei dylanwad a’i hefieithiolrwydd ar
gydwybodau dynion. “Am hyny, gan fod i ni y weinidogaeth hon” - y weinidogaeth
gafodd ei desgrifio mor rhagorol yn y benod flaenorol; y weinidogaeth sydd yn
rhagori cymaint ar weinidogaeth Moses, a’r hon drwy ba un y mae yr Ysbryd Glân
yn gweithredu mor effeithiol ar galonau pechaduriaid - “megys y cawsom
drugaredd, nid ydym yn pallu, nid ydym yn llesgau, ac yn digaloni, ond yr ydym
yn mawrhau ein swydd,” ac yn teimlo yn ddiolchgar am gael em cyfrif yn
ffyddlawn a’n gosod yn y weinidogaeth. “Eithr megys y’n cyfrifwyd ni gan Dduw
yn addas i ymddiried i ni am yr efengyl, felly yr ydym yn llefaru, nid megys yn
rhyngu bodd i ddynion, ond i Dduw, yr hwn sydd yn profi em calonau ni;” “Nid
ydym, gan hyny, yn pallu,” ond yn hytrach yr ydym yn ymwroli ac yn ymffrostio
yn ein swydd. “Eithr ni a ymwrthodasom â chuddiedig bethau cywilydd, heb rodio
mewn cyfrwysdra, na thrin gair Duw yn dwyllodrus, eithr trwy eglurhad y
gwirionedd, yr ydym yn ein canmol ein hun wrth bob cydwybod dynion yn ngolwg
Duw.” Ac er fod llawer o herwydd eu dallineb ysbrydol yn methu gweled
prydferthwch yr efengyl, eto nid yn yr efengyl y mae y diffyg, ond ynddynt hwy;
“Eithr os cuddiedig yw ein hefengyl ni, yn y rhai colledig y mae yn guddiedig,
yn y rhai y dallodd duw y byd hwn feddyliau y rhai digred, fel na thywynai
iddynt lewyrch efengyl gogoniant Crist, yr hwn yw delw Duw.” Dyma y rheswm rydd
yr Apostol fod dynion yn methu canfod gogoniant a phrydferthwch yr efengyl. Ond
y mae (x181) yn gysur meddwl, er cymaint yw
ein tywyllwch a’n dallineb ysbrydol, fod Duw yn ei ras a’i drugaredd yn medru
eu symud trwy yr efengyl. Gall hon oleuo llygaid ein meddyliau i weled
gogoniant ei gymeriad fel yr amlygwyd ef yn mywyd yr Arglwydd Iesu; “Canys Duw,
yr hwn a orchymynodd i’r goleuni lewyrchu o dywyllwch, yw yr hwn a lewyrchodd
yn ein calonau i roddi goleuni gwybodaeth gogoniant Duw yn wyneb Iesu Grist.” Yna
daw geiriau y testyn i fewn. “Eithr y mae genym y trysor,” sef efengyl
gogoniant Grist neu y bendigedig Dduw. Sylwn oddiar y geiriau ar dri o bethau -
I. Fod yr Efengyl yn
drefn o anfeidrol werth.
II. Fod gweinidogaeth
yr Efengyl wedi ei hymddiried i offerynau distadl.
III. Fod gweinyddiad
yr Efengyl gan offerynau mor ddistadl yn arddangosiad arbenig o’i gallu Dwyfol.
I. Fod yr Efengyl
yn drefn o anfeidrol werth. “Y mae genym y trysor hwn.” Dengys y gair “trysor” ar
unwaith ei bod yn werthfawr. Mae i’r gair ddau ystyr yn y Testament Newydd. Un
ystyr yw lle i gadw neu ddyogelu peth sydd yn werthfawr. Dyma yr ystyr sydd
iddo yn y geiriau hyny lle y dywedir am y doethion yn dyfod o hyd i’r Iesu, “Ac
wedi agoryd eu trysorau (neu eu cistiau), a offrymasant iddo anrhegion, aur, a,
thus, a myrr.” Cawn yr un ystyr eto yn y lle y dywedir am weinidogion Crist eu
bod yn “debyg i ddyn o berchen ty^, yr hwn sydd yn dwyn allan o’i drysor bethau
newydd a hen.” Golyga y gair yn yr ail le yr hyn sydd yn werthfawr ynddo ei
hun, “Cyffelyb yw teyrnas nefoedd i drysor wedi ei guddio mewn maes.” Amlwg yw
mai nid yr hyn sydd yn dal neu yn cynwys peth gwerthfawr a olygir fan hon, ond
y peth gwerthfawr ei hunan. Cawn yi un ystyr eto i’r gair yn y geiriau
canlynol, “Na thrysorwch i chwi drysorau ar y ddaear, lle y mae gwyfyn a rhwd
yn llygru;” “Canys lle y mae eich trysor, yno y bydd eich calon hefyd.” Dywedir
eto am Grist, “Yn yr hwn y mae holl drysorau doethineb a gwybodaeth yn
guddiedig,” yr hyn a olyga yr un peth. Yn y testyn, mae cyfuniad hapus o’r ddau
ystyr yma, oblegid yr efengyl yw y trysor a’r trysordy. Y mae o anfeidrol werth
ynddi ei hun, ac y mae yn drysorfa o holl fendithion aneirif Duw i
bechaduriaid. Dyma y blwch yn mha un y cedwir gemau a pherlau penaf y Jehofah,
i wneuthur y (x182) pechadur yn gyfoethog
dragywyddol. Ond ei gwerth ynddi ei hun yw y peth pwysig; anchwiliadwy olud
Crist ydyw; cyfoeth gwell ac un parhaus; y peri gweithfawr o uchel bris; yr aur
wedi ei buro drwy dân y gelwir hi yn y Beibl. Yn yr olwg yma ar yr efengyl y
dywed Paul a’i gyd-apostolion, “Megys yn dlodion, ond yn cyfoethogi llawer,”
trwy eu gwneyd yn etifeddion bywyd tragywyddol. O ba gyfeinad bynag yr edrychir
ar yr efengyl, mae hi yn werthfawr. Edrychwch arni oddiar unrhyw safle y bydd dynion
yn edrych ar ac yn penderfynu gwerth peth, a chewch weled ei bod hi yn dra
gwerthfawr; yn drysor anmhrisiadwy o ran gwerth, ac annherfynol o ran
cyflawnder. Mae amryw ffyrdd i benderfynu gwerth pethau, ac un o honynt yw
prinder. Nid hir y byddwn cyn prisio peth os ä yn brin, ac ä pethau cymharol
ddiwerth yn ein syniad yn uchel eu pris os na fydd yn bosibl dyfod o hyd iddynt
pan fyddom mewn gwir angen am danynt. Hyn sydd yn peri fod aur yn fwy
gwerthfawr na haiarn, a gemau yn fwy eu gwerth na’r cerig cyffredin. Wel, os yw
prinder pethau yn gosod gwerth arnynt, mae yr efengyl o angenrheidrwydd yn
werthfawr, oblegid nid oes ond un efengyl yn bod. Un ffordd o waredigaeth sydd
wedi ei darganfod; un Ceidwad sydd wedi ei eni; un Cyfryngwr, “Canys un Duw
sydd, ac un Cyfryngwr hefyd rhwng Duw a dynion, y dyn Grist Iesu;” “Ac nid oes
Iachawdwriaeth yn neb arall, canys nid oes enw arall dan y nef wedi ei roddi yn
mhlith dynion trwy yr hwn y mae yn rhaid i ni fod yn gadwedig.”
Prawf arall o werth peth ydyw, tystiolaeth dynion am dano
- dynion o safle ac awdurdod, dynion sydd wedi eu cynysgaeddu a galluoedd,
profiad, a phob cymhwysder angenrheidiol; y mae barn y cyfryw am unrhyw
wrthddrych, fel rheol, yn profi ei werth. Wyddoch chwi, mae y dynion galluocaf,
dysgedicaf, mwyaf meddylgar, a’r dynion goreu welodd y byd yma erioed yn dwyn
tystiolaeth i werth yr efengyl, fel y gellir dyweyd am dani fel yr ysgrifenwyr
ysbryoledig am ddoethineb, “Ni w^yr dyn beth a dâl hi, ac ni ellir pwyso ei
gwerth hi âg anan. Canys gwell yw ei marsiandiaeth hi na marsiandiaeth o arian,
a’i chynyrch hi sydd well nag aur coeth; gwerthfawrocach yw hi na gemau, a’i
holl bethau dymunol nid ydynt gyffelyb iddi;” “Ie, yn ddiameu, yr wyf yn cyfrif
pob peth yn golled o herwydd arddeichogrwydd gwybodaeth Crist Iesu fy
Arglwydd.” (x183)
Ffordd arall i brofi gwerth pethau ydyw eu
parhad. Mae yn bosibl i beth fod yn hardd a deniadol, ac eto yn frau a
dadfeiliedig o ran ei natur, ac felly yn amddifad o wir Werth. Un o elfenau
hanfodol gwerth yw parhad. Os am drysor tragywyddol ei barhad, yr efengyl am
dani “Wedi eich ail-eni, nid o had llygredig, eithr anllygredig, trwy air Duw
(neu yr efengyl), yr hwn sydd yn byw ac yn parhau yn dragywydd;” “Eithr gair yr
Arglwydd sydd yn aros yn dragywydd.” “Dyrchefwch eich llygaid,” meddai y
proffwyd, “tua’r nefoedd, ac edrychwch ar y ddaear isod; canys y nefoedd a
ddarfyddant fel mwg, a’r ddaear a heneiddia fel dilledyn, a’i phreswylwyr yr un
modd a fyddant feirw, ond fy iachawdwneth a fydd byth, a’m cyfiawnder ni
dderfydd.”
Byddwn yn prisio pethau eto wrth eu
defnyddioldeb. Wel, os felly, beth sydd mor fuddiol a’r efengyl? Beth sydd mor
wasanaethgar, mor gyfaddas i angen pechadur, a chyflawnder y bendithion sydd yn
Nghrist? Mae yma fara i’r newynog, dwfr i’r sychedig, gwisg i’r noeth,
cyfiawnder i’r euog, sancteiddrwydd i’r aflan, a bywyd i feirwon -
.................. “Balm cryf i’m clwyfau
o bob rhyw,
...................A chordial i’m rhag ofnau
yw.”
Gellir tybied am amgylchiadau pan na
fyddai aur ac arian a pherlau gwerthfawr yn ddim mwy yn ein golwg na’r llwch o
dan ein traed. Meddyliwch am ddyn mewn llongddrylliad ar suddo o dan y tonau
cynddeiriog; a rhywun yn cynyg iddo aur, arian, neu berlau, ni fyddai y fath
bethau ond gwagedd yn ei olwg. Ond dewch a chwch iddo, a chewch weled yn bur
fuan beth sydd yn werthfawr yn ei olwg. Y mae y cwch bychan yn fwy o werth yn
ei olwg na mynyddoedd o aur, ac pa pherlau yr India, pe caffai eu cynyg oll y
foment hono. Neu, meddyliwch am ddrwg-weithredwr wedi ei gondemnio i
farwolaeth. Dacw ef yn ei gell dywell yn aros diwrnod ei ddienyddiad. Ewch i
mewn ato, a gofynwch iddo beth garai gael yn y fath gyflwr annedwydd. Tybed y
carai glywed swn cynghanedd a dawnsio? O! na charai, yr wyf yn siwr. A garai ef
gael aur ac arian? Na, ni allai llon’d byd o honynt wneyd dim i’r truan yn yr
ystad hon. Yr unig beth y rhoddai ef werth arno yw, swn traed swyddog o dan y
llywodraeth yn dyfod i fewn ac yn cyhoeddi rhyddhad iddo oddiwith y gosb
haeddianol. Ah! drwg-weithredwyr o dan gondemniad ydym (x184)
ni bawb o honom, os heb gredu yn yr Arglwydd Iesu, “Yr hwn nid yw yn credu a
ddamniwyd eisoes, o herwydd na chredodd yn unig-anedig Fab Duw.” Ond da genyf
ddyweyd, y mae yr efengyl ag awdurdod i gyhoeddi rhyddid i’r caethion, ac
agoriad carchar i’r rhai sydd yn rhwym, “Canys deddf ysbryd y bywyd yn Nghrist
Iesu a’m rhyddhaodd i oddiwrth ddeddf pechod a marwolaeth.” Ac nid yn unig y
mae yn rhyddhau oddiwrth bechod a marwolaeth, ond y mae yn sancteiddio y cyfryw
hefyd; y mae yn dyrchafu yn gystal a rhyddhau o garchar. Cyfyd trysorau y
ddaear eu perchenog uwchlaw tlodi a helyntion blin y byd hwn, a dyrchafant hwy
i sefyllfaoedd uchel yn fynych. Ond beth fedrant hwy wneyd, ar eu goreu, at yr
hyn a wna trysorau gras? Cyfyd y rhai
hyn y tlawd o’r llwch a’r anghenus o’r
domen, a’u gosod i eistedd gyda phendefigion pobl Dduw. Dyma drysor - yr
efengyl - gwerth i’w gael, oblegid mae o anfeidrol werth ynddo ei hun.
II. Fod
gweinidogaeth yr efengyl wedi ei hymddiried i offerynau distadl - “llestri
pridd.” Nid llestr haiarn neu bres. Cyfeiria yr ymadrodd hwn o bosibl at yr hen
arferiad o osod trysorau gwerthfawr mewn llestri pridd i’w cuddio yn y ddaear
yn amser rhyfeloedd a chwyldroadau pwysig ereill. Neu gall fod yma gyfeiriad at
Gideon a’i biserau. Math o lestri pridd, mae yn debyg, oedd y rhai hyny, a
lampau bychain oddi mewn iddynt. Arfau rhyfel hynod o ddistadl, onide? Piserau
pridd, lampau, ac udgyrn i gyfarfod y Midianiaid a’r Amaleciaid, y rhai oedd
mor aml a’r locustiaid; er hyny, enill y fuddugoliaeth wnaeth Gideon, am fod
Duw gyda’r arfau. Dacw Gideon a thri cant o wyr yn myned allan haner nos i
gyfarfod y gelyn, gan chwythu yn yr udgyrn a dryllio y piserau, ac yn bloeddio
allan, “Cleddyf yr Arglwydd a Gideon!” Tarawodd hyn y Midianiaid â braw a
dychryn, nes iddynt ffoi am eu bywyd i gyfeiriad yr Iorddonen. Pa un bynag a
oes cyfeiriad yn y testyn at yr amgylchiadau yma ai nac oes, y mae y ffaith yn
aros fod gweinidogaeth yr efengyl wedi ei hymddiried i offerynau gwael ac
eiddil, fel y byddai godidowgrwydd y gallu o Dduw, ac nid o honom ni. Mae y
trysor yn ddigon gwerthfawr i gael ei osod mewn llestri aur, sef mewn angylion
a seraphiaid y nef, ond yn lle hyny yn llestri pridd preswylwyr y ddaear y mae
wedi ei osod, y rhai sydd a’u sail yn y pridd ac a falurir yn gynt na’r gwyfyn.
(x185)
Gesyd yr ymadrodd “llestri pridd” allan
sefyllfa isel, ddistadl yr apostolion, yn wrthgyferbyniol i sefyllfa urddasol y
cyfoethogion. “Canys yr ydych yn gweled eich galwedigaeth, frodyr, nad llawer o
rai doethion yn ol y cnawd, nad llawer o rai galluog, nad llawer o rai
boneddigion a alwyd; eithr Duw a etholodd ffol bethau y byd fel y gwaradwyddai
y doethion; a gwan bethau y byd a etholodd Duw, fel y gwaradwyddai y pethau
cedyrn; a phethau distadl y byd a phethau dirmygus a ddewisodd Duw; a’r pethau
nid ydynt, fel y diddymai y pethau sydd, fel na orfoleddai un cnawd ger ei fron
ef.” Dengys yr adnodau uchod yn amlwg iawn y cyferbyniad pwysig mae yr Apostol
yn ei wneyd rhwng plant Duw a phlant y byd hwn, yn ol syniad y byd am danynt.
Defnyddir yr ymadrodd “ llestri pridd “
hefyd i osod allan yr hyn sydd wael a dirmygus i’r golwg yn fynych, yn gystal a
distadl, fel ag y dywed y proffwyd am yr eglwys, “Gwerthfawr feibion Seion, a
chystal ag aur pur, pa fodd y cyfrifwyd hwynt fel ystenau pridd, gwaith dwylaw
y crochenydd?” Ond er eu bod yn wael a dirmygedig yn ngolwg y byd, fe welodd
Duw yn dda i roddi yn y rhai hyn y trysor penaf, fel y byddai godidowgrwydd y
gallu o hono Ef ei hun.
III. Fod gweinyddiad yr Efengyl gan y fath offerynau gweiniaid yn
arddangosiad arbenig o’i gallu Dwyfol - “Fel y byddai godidowgrwydd y gallu o
Dduw.” Pe buasai yr offerynau yn nerthol a galluog, naturiol fuasai priodoli ei
llwyddiant i’w gallu a’u dylanwad hwy eu hunain, ac nid i allu a dylanwad y
Nefoedd; tra y mae y ffaith fod offerynau mor weiniaid yn cyflawni y fath
orchestion ar unwaith yn profi fod y gallu o Dduw. Edrychwch arnynt yn sefyll o
flaen llywiawdwyr a phenaethiaid y bobl; yn cael eu harwain o lys i lys; yn
cael eu herlid, eu fflangellu, a’u carcharu am bregethu Crist; ac yn sefyll yn
ngwyneb yr oll gan ddyweyd yn groch, “Rhaid yw ufuddhau i Dduw yn fwy nag i
ddynion.” Beth oedd yn eu gwneyd mor wrol a hyf? Presenoldeb yr Ysbryd Glân
gyda hwynt. Mae Duw yn mhob oes o’r byd wedi gwneyd pethau mawrion trwy
offerynau bychain, gweiniaid, ac eiddil. Edrychwch ar Pharaoh, y teyrn penaf yn
y byd yr adeg hono. Dacw ef yn nghanol ei rwysg a’i fawredd, yn ysgwyd ei
deyrnwialen haiarnaidd dros y miliynau sydd yn gaethion yn ei lywodraeth. Pwy,
tybed, a’i gorchfyga? Pwy gipia y deyrnwialen o’i law? Pwy ddadymchwela ei
lywodraeth? (x186) Dim ond baban bychan gwan
ar lan yr afon Nilus yn dri mis oed, hwnw wedi dyfod yn ddyn a’i llwyr
orchfyga. Pwy garia yr efengyl am y tro cyntaf i ganol y cenhedloedd, i Groeg
ddysgedig a Rhufain rwysgfawr? Saul o Tarsus, gwneuthurwr pebyll. Pwy ysgwyd i
lawr Babyddiaeth sydd wedi teyrnasu dros Gyfandir Ewrop am ganrifoedd? Dim ond
Martin Luther, y mynach. Dyma yr offerynau ddefnyddiodd Duw i droi y byd megys
wyneb i waered. Faint bynag o nerth sydd gan hyawdledd, drychfeddylian,
rhesymeg a thlysni cyfansoddiadau, y mae y cwbl yn rhy wan i gyfnewid y galon
ac i symud pechadur o dywyllwch i oleuni, ac o feddiant Satan at Dduw Gwyddai
Paul hyn pan aeth i bregethu yr efengyl gyntaf yn Corinth. “A myfi pan ddaethum
atoch, frodyr,” meddai, “a ddaethum nid yn ol godidowgrwydd ymadrodd neu
ddoethineb, gan tynegu i chwi dystiolaeth Duw; canys ni fernais i mi wybod dim
yn eich plith ond Iesu Grist, a hwnw wedi ei groeshoelio.” Fe wyddai yr Apostol
am dueddiadau ymchwilgar y Groegiaid, am eu hoffder o hyawdledd ac areithyddiaeth
swynol; ond er gwybod hyn oll, ni wnai ymostwng i foddio eu cywreinrwydd a’u
chwilfrydedd cnawdol; yn hytrach cyhoeddai mewn modd syml yr ymadroddion am y
Groes, sef fod Grist wedi marw drosom ac wedi adgyfodi i’n cyfiawnhau; ac er
nad oedd Paul yn arfer geiriau o ddoethineb ddynol, eto yr oedd ei bregethau yn
eglurhâd yr Ysbryd a nerth, fel na byddai eu ffydd mewn doethineb dynion ond
mewn nerth Duw; ac nid mewn nerth dawn a dysg, ond nerth yr Ysbryd Glân; nerth
o’r uchelder; nerth yr Iawn a’r haeddiant annherfynol gafwyd ar ben Calfaria.
Hwn yw yr unig nerth fedr ladd gelyniaeth y galon, a’i gwneyd yn ufudd i Dduw.
Mae y nerth hwn wedi gwneyd i aml un ganu -
............. “Anweledig, ’rwy’n dy garu,
...................Rhyfedd ydyw nerth dy ras,
...............Tynu f’enaid i mor hyfryd
...................O i bleserau pena’ i
maes,
...............Ti wnest fwy mewn un
mynydyn
..................Nag a wnaethai’r byd o’r
bron,
...............Enill it’ eisteddfa dawel
..................Yn y galon gareg hon.”
Pa mor galed bynag y byddo y galon, mae yr
efengyl yn gallu ei thyneru a’i dwyn i ufuddhau i Grist; “Gallu Duw yw hi er
iachawdwriaeth i bob un sydd yn credu.” Mae y nerth (x187)
dwyfol sydd yn yr efengyl yn dyfod i’r golwg yn amlwg yn achubiaeth y pechadur,
ac hefyd yn y ffaith ei fod yn cael ei gadw ganddi yn nghanol temtasiynau a
phrofedigaethau; ac y mae yn dyfod i’r golwg yn fwy amlwg byth yn y nerth mae
yn roddi i’r Cristion i farw. Mae yr hwn sydd wedi teimlo ei nerth hi yn gallu
bod yn dawel yn mhob man. Cofus genyf ddarllen am un yn myned dan chloroform, ac wedi dyfod allan o’r
oruchwyliaeth hono dywedai, “Pan gollais fy hun mewn cwsg dan ddylanwad chloroform, heb wybod a gawn agor fy
llygaid byth ar y byd hwn wedi hyny, mi gollais fy hun yn mreichiau yr un
anwylaf genyf ar y ddaear; a phan ddihunais, cefais fy hun yn yr un breichiau
drachefn.” Bobl dduwiol, pan gollwch chwithau eich hunain yn nghwsg marwolaeth,
chwi gollwch eich hunain yn mreichiau y Gwr anwylaf feddwch - y Gwr fu farw
drosoch ar Galfaria. A phan ddihunwch foreu rhyfedd yr adgyfodiad, chwi gewch
eich huuain yn mreichiau yr un Gwr. O! am deimlo nerth dwyfol yr efengyl yn ein
dwyn i’w freichiau yn awr mewn dydd o ras ac yn nhymor Iachawdwnaeth.
(x188)
PREGETHAU.
(16) Y BYWYD CUDDIEDDIG.
“Canys meirw ydych, a’ch bywyd a guddiwyd
gyda Christ yn Nuw.” -COLOSSIAID iii. 3.
Mae y geiriau hyn yn rheswm dros yr
anogaeth roddir gan yr Apostol yn yr adnod flaenorol, “Rhoddwch eich serch ar
bethau sydd uchod, nid ar bethau sydd ar y ddaear.” Paham? “Canys meirw ydych.”
Tybia rhai fod yr ymadrodd yn gyfystyr â “marwol ydych.” Mae hadau marwolaeth
yn eich cyfansoddiad; mae y cysylltiad sydd rhyngoch â’r ddaear a’r byd a’r
bywyd hwn i ddarfod yn fuan; gan hyny rhoddwch eich serch ar bethau sydd uchod
- pethau byd arall, pethau nefol, ysbrydol, a thragywyddol. Ond er bod byn yn
wirionedd, ac yn wirionedd sydd yn cynwys rheswm digonol dros roddi ein bryd ar
bethau’r byd ysbrydol, eto mae’n ymddangos mai nid dyna wirionedd y testyn,
oblegid mae’r ymadrodd yn y gorphenol, “Canys meirw ydych,” neu “Buoch feirw.”
Mae y frawddeg yn gosod allan nid yr hyn oedd i gymeryd lle yn y dyfodol, ond
yr hyn oedd wedi cymeryd lle eisoes - yr ydych wedi meirw i’r byd, i’r ddeddf,
ac i bechod; yr ydych wedi meirw gyda Christ, wedi eich cydgladdu gyda Christ,
wedi adgyfodi gyda Christ, “Am hyny, os cydgyfodasoch gyda Christ, ceisiwch y
pethau sydd uchod;” rhoddwch eich bryd ar bethau tragywyddol; sefydler eich
serchiadau ar wrthddrychau nefol; yr ydych wedi eich codi i gyflwr uchel; yr
ydych wedi eich dwyn i undeb â Mab Duw, yr ydych wedi eich dyrchafu i’r nefoedd
yn eich Cynrychiolydd, ac o ran sicrwydd eich hawl. Byddwch gan hyny yn y
nefoedd o ran eich meddylfryd, “Rhoddwch eich serch ar bethau sydd uchod, nid
ar bethau sydd ar y ddaear,” “Canys meirw ydych,” &c. Mae y testyn yn gosod
allan farwolaeth a bywyd y Cristion.
I. Marwolaeth y
Cristion - “Canys meirw ydych.” Yr ydych wedi myned trwy gyfnewidiad mor
fawr a myned trwodd o farwolaeth i fywyd. Mae y cyfnewidiad hwn yn cael ei osod
allan trwy wahanol ymadroddion. Gelwir ef weithiau yn adenedigaeth. Dyma’r enw
roddodd yr Arglwydd Iesu arno yn ei ymddyddan a Nicodemus, “Oddieithr geni dyn
drachefn, ni ddichon efe weled teyrnas Dduw.” Nid diwygio (x189) tipyn ar y dyn allanol, ond ei gyfnewid yn
fewnol, a’i eni o ddwfr ac o’r Ysbryd. Llawer o son sydd y dyddiau hyn gan rai
am ddadblygiad - damcaniaeth sydd yn ceisio profi fod yr hil ddynol wedi myned
trwy gyfres hirfaith o gyfnewidiadau; ac er fod ei dechreuad yn hynod o isel,
eto fod ynddi allu i ymddyrchafu ac ymberffeithio yn barhaus, ac y bydd iddi
rywbryd, yn rhinwedd y gallu cynhenid hwn, ddyfod i afael cyflawniad o’r
addewid hono o eiddo’r sarff, “A byddwch megys duwiau,” &c. Ond beth,
atolwg, sydd yn yr hil ddynol i ymddadblygu ond pechod a llygredigaeth? ’Does
ynddi yr un gronyn o ddaioni ysbrydol, yr un wreichionen o burdeb a
sancteiddrwydd, “Canys mi a wn nad oes ynof fi (hyny yw, yn fy nghnawd i) ddim
da yn trigo.” Wna dadblygiad ddim o’r tro. Ddadblygodd yr un pechadur erioed o
hono ei hun i fod yn sanct, “Oblegid yr hyn a aned o’r cnawd sydd gnawd.” Nid
codi dyn o sefyllfa is i sefyllfa uwch yn unig y mae Duw yn yr adenedigaeth,
ond ei ail-wneyd, ei eni drachefn - “Wedi eich ail-eni, nid o had llygredig,
eithr anllygredig, trwy air Duw,” &c. Gelwir y cyfnewidiad hwn hefyd yn
greadigaeth, “Canys ei waith ef ydym, wedi ein creu yn Nghrist Iesu i weithredoedd
da, y rhai a ragddarparodd Duw fel y rhodiem ni ynddynt;” “Od oes neb yn
Nghrist, y mae efe yn greadur (neu yn greadigaeth) newydd.” Mae y cyfnewidiad
sydd yn cymeryd lle ar gyflwr, cymeriad, a sefyllfa pechadur yn gyfnewidiad mor
fawr fel mai priodol y gelwir ef yn greadigaeth newydd. Nid cyfnewid, gwella,
neu ddiwygio tipyn ar yr hen greadur, ond dwyn i fod greadur newydd - anian
newydd, egwyddorion newydd, teimladau newydd, neu, fel y dywed yr Apostol mewn
man arall, “Dyn newydd, yr hwn yn ol Duw a grewyd mewn cyfiawnder a gwir
sancteiddrwydd.” Dengys hyn fod dirgelwch mawr yn perthyn i bob dyn duwiol. Mae
ynddo ddau ddyn, dwy egwyddor, dwy anian - elfenau nefoedd ac uffern yn
ymrafaelio â’u gilydd ar faes ei natur foesol. Dirgelwch mawr Crist ydyw, dwy
natur mewn un person; dirgelwch mawr y Cristion ydyw, dwy anian mewn un person;
a pherffeithiad y greadigaeth newydd ydyw adfer unoliaeth o’i fewn a’i wneyd yn
un, yn lle bod yn ddau - difodi’r hen ddyn, lladd yr hen egwyddorion, alltudio
yn dragywyddol bob gronyn o’r llygredigaeth allan o’i natur, a’i berffeithio
mewn sancteiddrwydd, a’i wneuthur yn ddyn newydd ar ddelw y dyn Crist Iesu. Nid
gweithredu ar wyneb y natur y mae (x190)
Ysbryd Duw pan yn cyfnewid pechadur; nid gweithredu fel mae yr awel dyner yn
wneyd ar wyneb y cefnfor, gan gynyrchu tonau bychain i chwareu ar y wyneb, a
gadael y dyfnder mawr heb ei gyffwrdd. Na, pan fyddo Ysbryd Duw yn gweithredu
yn achubol ar gyflwr pechadur, y mae yn gweithredu ar ddyfnderoedd ei natur
foesol. Os ydym, gan hyny, yn feddianol ar wir grefydd, y mae peth mor fawr a
chreadigaeth wedi cymeryd lle o’n mewn; mae y Duw orchymynodd i’r goleuni
lewyrchu o dywyllwch wedi llewyrchu yn ein calonau, i roddi goleuni gwybodaeth
gogoniant Duw yn wyneb Iesu Grist.”
Ond hoff enw Paul ar y cyfnewidiad hwn
ydyw “marw.” Mae pob Cristion wedi marw i’r byd, a’r hyd iddo yntau; y maent yn
rhinwedd croes Grist wedi eu croeshoelio y naill i’r llall, “Trwy yr hwn y
croeshoeliwyd y byd i mi, a minau i’r byd.” Mae y croeshoeliad hwn o bob tu yn
gosod allan yn y wedd gryfaf fod pob cymundeb rhwng y Cristion a’r byd wedi
darfod, a’i fod wedi ymgysegru yn drwyadl i wasanaeth yr efengyl. Nid ydyw yn
golygu wrth hyn fod yr hen ddyn wedi cael ei ddifodi, ond ei fod wedi ei
ddedfrydu i farwolaeth; y mae mewn ystyr gyfreithiol wedi marw, y mae mewn
ystyr foesol yn marw; y mae wedi ei osod ar y croesbren, y mae wedi derbyn
ergyd farwol, y mae yn marw - fe dyn yr anadliad olaf maes o law. A chofiwch,
’does dim gobaith iddo farw byth ond ar y groes.
II. Bywyd y
Cristion - “A’ch bywyd a guddiwyd gyda Christ yn Nuw.” Mae y bywyd hwn yn
guddiedig -
(1) Ar
gyfrif ei ddirgelwch - Bywyd ydyw. Mae bywyd yn mhob ffurf arno yn llawn o
ddirgelwch. Er i’r athronydd syllu gyda manylder ar fywyd yn ei ffurf iselaf,
ac er iddo ddeall i ryw fesur y modd y gweithreda gwahanol elfenau Natur arno,
eto pe gofynid iddo ddeffinio yr egwyddor fywiol sydd yn tori allan ar bob
llaw, ’does ganddo ddim i wneyd ond cyfaddef ei anwybodaeth. Wel, os ydyw bywyd
yn ei ffurf iselaf yn ddirgelwch, nid rhyfedd fod bywyd yn ei ffurf uchaf -
bywyd ysbrydol, bywyd Duw yn enaid dyn - felly. Mae hwn yn llawn o ddirgelwch
fel nas gellir ei adnabod ond wrth ei ffrwythau a’i wahanol nodweddion. Mae’n
guddiedig o ran ei darddiad, ei ddechreuad yn y galon. Yr enwau roddir yn y
Beibl ar ei ddechreuad yn yr enaid ydynt - adgenedlu, aileni; ond mae’r enwau
yma i gyd yn cyfleu y syniad o (x191)
ddirgelwch. Mae yn wybodaeth gyffredinol fod yn rhaid i bob pechadur, mewn
trefn i etifeddu bywyd tragywyddol, i gael ei aileni trwy ras, ei greu o’r
newydd yn Nghrist Iesu; ond pa fodd y mae y cyfnewidiad mawr hwn yn cael ei
ddwyn oddi amgylch sydd ddirgelwch. Pa fodd mae hen bechadur yn dyfod yn
blentyn gras; pa fodd mae yr enaid yn diosg yr hen ddyn, ac yn gwisgo y dyn
newydd, sydd ddirgelwch anesboniadwy. “Y mae y gwynt yn chwythu lle y myno,”
meddai’r Iesu wrth Nicodemus, “a thi a glywi ei swn ef; ond ni wyddost o ba le
mae yn dyfod nac i ba le y mae yn myned; felly mae pob un a’r a aned o’r Ysbryd.”
Ac nid yn unig y mae yn guddiedig yn ei ddechreuad, ond hefyd yn ei gynydd a’i
berffeithiad. Ond er ei fod yn guddiedig o ran ei hanfod, eto mae ei effeithiau
yn amlwg yn y fuchedd a’r ymarweddiad. Mae yn gyffelyb i Dduwdod yr Arglwydd
Iesu; yr oedd ei Dduwdod ef yn guddiedig o fewn teml bur Ei ddynoliaeth, eto yr
oedd yn tori allan yn barhaus mewn gweithredoedd o drugaredd a chymwynasgarwch.
Felly’r bywyd ysbrydol; mae’n guddiedig o ran ei hanfod, ond y mae yn amlygu ei
hun mewn gweithredoedd da ac ymarweddiad sanetaidd. Y mae fel gwialen Aaron yn
y Sancteiddiolaf, yn blaguro, yn blodeuo, ac yn ffrwytho, “y ffrwyth yn
sancteiddrwydd, a’r diwedd yn fywyd tragywyddol.” Ond er fod y bywyd ysbrydol
yn dangos ei hun lle bynag y byddo, eto cuddiedig ydyw i lygaid y byd. ’Dydi’r
byd ddim yn canfod ei ogoniant; mae doethineb y byd y fath fel nas gall ganfod
ei effeithiau daionus. “Gwelwch pa fath gariad a roes y Tad arnom, fel y’n
gelwid yn feibion i Dduw; oblegid hyn nid edwyn y byd chwi, oblegid nid adnabu
efe Ef.” Mae y bywyd ysbrydol sydd yn mhobl Dduw yn guddiedig i’r byd, oblegid
nad ydyw yn adnabod Duw, ei Awdwr. ’Dydi’r byd ddim yn adnabod yr Hwn a
genhedlodd, ac am hyny nis gall adnabod y rhai a genhedlwyd, “Y dyn anianol nid
yw yn derbyn y pethau sydd o Ysbryd Duw, canys ffolineb ydynt ganddo ef; ac nis
gall eu gwybod, oblegid yn ysbrydol y bernir hwynt.” Nid yw y dyn anianol yn
dirnad yr ysbrydol yn mhobl Dduw; ac yn wir, ’does dim raid i ni synu rhyw
lawer at hyn; yr oedd y byd yn methu ei ganfod yn Mab Duw ei hun, “Yn y byd yr
oedd Efe, a’r byd nid adnabu Ef.” Yr oedd yn rhyfedd hefyd na ddarfu i’r byd
adnabod y Creawdwr, er mai mewn disguise
yr oedd. Yr oedd pob peth arall yn ei adnabod yn dda; yr oedd natur yn ei
adnabod, ac (x192) yn rhoddi ufudd-dod
uniongyrchiol iddo; yr oedd y môr yn ei adnabod, ac yn troi yn balmant dan ei
draed; yr oedd y gwynt yn ei adnabod, ac yn gostegu wrth ei air; yr oedd y
clefydau yn ei adnabod, ac yn ffoi o’i wydd; yr oedd angau yn ei adnabod, ac yn
gollwng ei ysglyfaeth o’i afael; ac hyd yn nod y cythreuliaid yn gwaeddi allan,
“Myfi a’th adwaen pwy ydwyt, Sanct Duw!” Ond am ddynion, nid oeddynt hwy yn ei
adnabod. Yr oedd bywyd yr Arglwydd Iesu yn ddirgelwch i lawer y pryd hwnw, ac o
bosibl ei fod felly eto. Ond os cuddiedig heddyw, y mae diwrnod yn dyfod pan y
caiff ei ddatguddio, “Pan ymddangoso Crist ein bywyd ni.” Mae y Crist cuddiedig
heddyw i fod yn Grist amlwg foreu’r Farn, pan ddaw gyda’r cymylau, “a phob
llygad a’i gwel ef.” Bydd brenhinoedd y ddaear, a’r gwy^r mawr, a’r
cyfoethogion, a’r pencapteniaid, a’r gwy^r cedyrn, nad oeddynt yn ei adnabod
yma, yn ei adnabod ar unwaith yn ei ail-ymddangosiad; ac wrth ganfod ei
ogoniant byddant yn gwaeddi ar y mynyddoedd a’r creigiau, “Syrthiwch arnom ni, a
chuddiwch ni o w^ydd yr Hwn sydd yn eistedd ar yr orseddfainc, ac oddiwrth lid
yr Oen; canys daeth dydd mawr ei ddigter ef, a phwy a ddichon sefyll?”
Wel, yr un fath gyda golwg ar fywyd y Cristion. Mae’n
guddiedig heddyw, ’dydi’r byd ddim yn ei adnabod, ac nis gall ychwaith, oblegid
y mae yn anmhosibl adnabod y bywyd ysbrydol ond yn unig trwy fod yn feddianol
arno. Gall y dyn anianol ddarllen traethawd gorchestol ar ffydd, ond ni ddaw
byth i wybod beth yw ffydd ond trwy gredu; gall wrando gyda dyddordeb ar y
pregethwr yn traethu ar edifeirwch, ond ni ddaw byth i ddeall edifeirwch ond
trwy edifarhau. Mae pethau’r efengyl uwchlaw eu deall ond yn unig trwy eu
meddu; profiad o honynt yn unig a’n galluoga i gael unrhyw ddirnadaeth am
danynt. Pethau dwyfol, ysbrydol, a thragywyddol ydynt; o ganlyniad, y maent
uwchlaw ein cyrhaeddiadau. Mae yn ngly^n â’r bywyd hwn dangnefedd, ond
“tangnefedd uwchlaw pob deall;” mae yn ngly^n â’r bywyd hwn gariad, ond “cariad
uwchlaw gwybodaeth, “mae yma lawenydd hefyd, ond “llawenydd annhraethadwy a
gogoneddus.” Trwy eu meddu y mae cael unrhyw syniad priodol am danynt. Ond er
mai bywyd cuddiedig, i fesur helaeth, ydyw bywyd y Cristion heddyw, nid felly y
bydd byth. Na, mae dadleniad i fod arno yn y man. Mae “dydd datguddiad (x193) meibion Duw “ i wawrio; “Pan ymddangoso
Grist ein bywyd ni, yna yr ymddangoswch chwithau gydag ef mewn gogoniant.” Bydd
y saint y dydd hwnw nid yn unig yn ymddangos gyda Christ mewn gogoniant, ond
byddant yn cyfranogi o’i ogoniant, ac yn “llewyrchu fel yr haul yn nheyrnas eu
Tad.”
(2) Yn guddiedig ar
gyfrif ei ddyogelwch - “Wedi ei guddio gyda Christ yn Nuw.” “Ië,” meddai
rhywun, “onid yw bywyd pob peth wedi ei guddio?” Gwir; mae bywyd y blodeuyn yn
guddiedig o’i fewn; welodd llygad treiddgar y microscope erioed mo hono. Mae bywyd yr anifail yn guddiedig o’i
fewn; ’does yr un athronydd yn gwybod pa le, er hyny. Eto er fod y bywyd
llysieuol a’r bywyd anifeilaidd yn guddiedig, y mae yn hawdd lladd y ddau. Ond
am fywyd y credadyn, mae wedi ei guddio mewn man nas gellir byth mo’i ladd; mae
trwch Duwdod rhwng pob gelyn a chael gafael arno; mae muriau Anfeidroldeb yn
gylchoedd tragywyddol o’i gwmpas - “gyda Christ yn Nuw;” “Dy Noddfa yw Duw
tragywyddol, ac odditanodd y mae y breichiau tragywyddol;” “Canys yn y dydd
blin y’m cuddia o fewn ei babell; yn nirgelfa ei babell y’m cuddia; ar graig
y’m cyfyd i;” “Cuddi hwynt yn nirgelfa dy wyneb rhag balchder dynion; cuddi
hwynt mewn pabell rhag cynen tafodau;” “Yr hwn sydd yn trigo yn nirgelwch y
Goruchaf a erys yn nghysgod yr Hollalluog.”
Mae pawb yn ceisio cuddio neu ddyogelu eu pethau
gwerthfawrocaf - cyfoeth, iechyd, bywyd; ond er cuddio y pethau hyn, cuddio
ydyw i’w colli ryw ddiwrnod. Ond wrth guddio yn Nuw, cuddio ydyw i gadw am byth. “Wn i ddim,” meddai
cenadwr unwaith oedd yn myned allan i India, “a wela’ i India, ai na wnaf. Yr
ydwyf wedi codi pass yno, ond ’dydi
hyny ddim yn sicrhau India i mi. Ond,” meddai, “yr wyf wedi codi pass i’r nefoedd er’s blynyddoedd, ac y
mae hwnw yn sicrhau nefoedd i mi. Os i ddyfnder y môr, nefoedd o’r fan hono; os i India, nefoedd o’r fan
hono.” “Minau ydwyf yn rhoddi iddynt fywyd tragywyddol, ac niy cyfrgollant
byth, ac ni ddwg neb hwynt allan o’m llaw i; “ “Canys y mae yn ddyogel genyf na
all nac angeu, nac einioes, nac angylion, na thywysogaethau, na meddianu, na
phethau personol, na phethau i ddyfod; nac uchder, na dyfnder, nac un creadur
arall, ein gwahanu ni oddiwrth gariad Duw, yr hwn sydd yn Nghrist Iesu ein
Harglwydd.”
PREGETHAU.
(17) YR ETIFEDDIAETH NEFOL.
“Bendigedig fyddo Duw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist, yr
hwn yn ol ei fawr drugaredd a’n hadgenedloedd ni i obaith bywiol, trwy
adgyfodiad Iesu Grist oddiwrth y meirw, i etifeddiaeth anllygredig, a
dihalogedig, a diddiflanedig, ac yn nghadw yn y nefoedd i chwi, y rhai trwy
allu Duw ydych gadwedig trwy ffydd i iachawdwriaeth, parod i’w datguddio yn yr
amser diweddaf.”-1 PEDR i. 3-5.
Mae y nefoedd, neu gartref pobl Dduw, yn cael ei osod
allan trwy wahanol enwau yn yr Ysgrythyrau Sanctaidd. Gelwir hi weithiau wrth
yr enw “ dinas” - “O achos paham, nid cywilydd gan Dduw ei alw yn Dduw iddynt
hwy, oblegid efe a barotôdd ddinas iddynt;” “Canys dysgwyl yr oedd efe am
ddinas ag iddi sylfeini, saer ac adeiladydd yr hon yw Duw.” Bryd arall gelwir
hi wrth yr enw “teyrnas” - “Canys rhyngodd bodd i’r Tad roddi i chwi y
deyrnas;” “Gwrandewch, fy mrodyr anwyl, oni ddewisodd Duw dlodion y byd hwn yn
gyfoethogion mewn ffydd, ac yn etifeddion y deyrnas a barotôdd efe i’r rhai
sydd yn ei garu ef?” Bryd arall gelwir hi yn “orphwysfa” - “Y mae, gan hyny,
orphwysfa eto yn ol i bobl Dduw.” Ond yn y testyn yr enw roddir yw
“etifeddiaeth,” a hono yn un anllygredig, dihalogedig, a diddiflanedig. Sylwn
ar -
..........I. Ragoriaethau yr etifeddiaeth.
..........II. Ddyogelwch yr etifeddiaeth.
..........III. Yr etifeddion.
..........IV. Yr adeg y bydd yr etifeddiaeth yn cael ei
chyflawn feddianu.
I. Rhagoriaethau yr etifeddiaeth. -
Mae yn “etifeddiaeth anllygredig;” ac o ganlyniad y mae yn dra gwahanol i
etifeddiaethau y ddaear. Mae y pethau mwyaf cedyrn a pharhaua yma yn llygru ac
yn dadfeilio; mae y pyramidiau mawreddog, y temlau marmoraidd, y palasau
arddercheg, a’r adeiladau mwyaf cedrn yn graddol ddadfeilio - mae anadl amser
yn eu malurio, ac yn eu dwyn yn gydwastad â’r llawr. Pa le mae ymherodraethau
cedyrn Pharach, Belsassar, Alexander, a Cesar? Y maent oll wedi eu chwalu yn
ddarnau. Pa le mae Tyrus a’i masnachwyr cyfoethog? Pa le mae Groeg a’i
hathronwyr enwog? Pa le mae Rhufain a’i byddinoedd (x195)
lluosog? Mae’r cwbl wedi diflanu fel cysgod. Ac nid yn unig mae y ddaear a’i
phethau yn diflanu, ond y mae y nefoedd, prif arwyddlun purdeb a sefydlogrwydd,
i fyned heibio gyda thwrf, “Hwynthwy oll fel dilledyn a heneiddiant; megys
gwisg y plygi hwynt, a hwy a newidir.” Ond dyma etifeddiaeth anllygredig,
hollol rydd oddiwrth elfenau dadfeiliad - ni lygra ac ni ddiflana byth. Ni
chyll yr heolydd euraidd ddim o’u gogoniant i dragywyddoldeb; ni chyll afon bur
y bywyd byth ei gloewder grisialaidd; ni wywa yr un blodeuyn yn ngardd
anfarwoldeb, - mae y cwbl a berthyn i’r etifeddiaeth nefol yn anllygredig.
Ac nid yn unig y mae yn anllygredig, ond hefyd yn bur a
“dihalogedig.” Nid etifeddiaeth wedi ei henill trwy anghyfiawnder, wedi ei
meddianu, trwy dwyll, trais, a gormes, fel llawer etifeddiaeth yn mhlith
dynion. Na; mae wedi ei phrynu a gwerthfawr waed Crist - mae’r Iesu wedi rhoddi
ei fywyd i lawr er ei phwrcasu i’w ganlynwyr. Fydd pechod, sydd fel gwahanglwyf
moesol yn llygru pob peth ddaw i gyfiyrddiad ag ef, byth i’w weled yn rhodio ar
un rhan o’r etifeddiaeth hon, oblegid “Nid ä i mewn iddi ddim aflan, nac yn
gwneuthur ffieidd-dra,” ond yn unig y rhai sydd â’u henwau yn ysgrifenedig yn
llyfr bywyd yr Oen.” Mae purdeb a sancteiddrwydd yn hanfodol i’r etifeddiaeth
hon; y glân ei ddwylaw a’r pur ei galon yn unig gaiff ei mwynhau, “oblegid heb
sancteiddrwydd ni chaiff neb weled yr Arglwydd.”
Mae hefyd yn etifeddiaeth “ddiddiflanedig” - y mae i
barhau byth yn ei dysgleirdeb a’i gogoniant. Mae pob peth daearol yn gwywo ac
yn diflanu. Bydd y gwyrddlesni welir heddyw yn gwisgo y meusydd erbyn yfory
wedi diflanu; bydd y blodau amryliw sydd heddyw yn arogli yn beraidd erbyn
yfory wedi gwywo a mallu, “Canys cyfododd yr haul gyda gwres, a gwywodd y
glaswelltyn, a’i flodeuyn a gwympodd, a thegwch ei bryd ef a gollodd.” Ond am
yr etiteddiaeth hon, mae ei phrydferthwch yn aros yr un.
Nid yn unig y mae yr etifeddiaeth yn anllygredig yn ei
natur, dihalog o ran ei phurdeb, a diddiflanedig o ran ei gogoniant, ond y mae
yn anfeidrol yn ei helaethrwydd - etifeddiaeth eang ac annherfynol ydyw, digon
eang ar gyfer tyrfa nas gall neb ei rhifo. Gristion anwyl, mae digon rhyngot a
myned yn dlawd byth - mae’n rhaid treulio “holl gyflawnder y Duwdod” cyn yr ä’r
duwiol i afael tlodi. Nid oes (x196) berygl
treulio yr etifeddiaeth hon; nid yw ronyn llai heddyw na’r diwrnod y gosododd
Abel dduwiol ei droed arni - “Cyfoeth gwell, ac un parhaus” ydyw, “
anchwiliadwy olud Crist.” Pa ryfedd fod Pedr yn tori allan i folianu,
“Bendigedig fyddo Duw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist, yr hwn yn ol ei fawr
drugaredd a’n hadgenedlodd ni” - ni, nad oeddem yn addas i ddim ond
damnedigaeth; ni, y rhai oeddem yn elynion - “i obaith bywiol,” &c. Paid
rhyfeddu, ddyn duwiol, os yw Duw heb roddi i ti lawer o gyfoeth daearol; am roi
cyfoeth gwell a mwy parhaus i ti y mae. Mae y tad weithiau yn gwrthod teganau
i’w blentyn, am ei fod yn eu hystyried yn wael a diwerth; mae am roddi pethau
sylweddol iddo. Felly ein Tad nefol; mae yn fynych yn cadw oddiwrth Ei blentyn
lawer o bethau ddymunai ef eu cael, am mai teganau gwael a diwerth ydynt; mae
am roi pethau sylweddol yr iachawdwriaeth iddo, am roi gogoniant annhraethadwy,
coron anniflanedig - ïe, “etifeddiaeth ddiddiflanedig, yr hon sydd yn nghadw yn
y nefoedd.”
II. Dyogelwch yr etifeddiaeth - “yn nghadw yn y nefoedd,” “lle nid oes na
gwyfyn na rhwd yn llygru, a lle nis cloddia lladron trwodd, ac nis lladratant.”
Mae yr etifeddiaeth yn ddyogel nid am fod iddi amddiffynfeydd nerthol, muriau
uchel, a phyrth cedyrn, ond am mai Duw ei Hun sydd yn ei hamddiffyn a’i
dyogelu. Nid wedi ei rhoddi i ofal angel, seraph, na cherub y mae, ond wedi ei
hymddiried i ofal Crist ei Hun, Pen Mawr yr eglwys. Efe yw ei Brenin, ac yn ei
law Ef y mae pob llywodraeth ac awdurdod. Ac yn wir, dylem ddiolch llawer mai
yn llaw yr Iesu y mae yr etifeddiaeth, oblegid pe cawsem ni hi o dan ein dwylaw
ein hunain, buasem yn lled debyg o golli pob hawl iddi yn fuan iawn. Fe gafodd
ein rhieni cyntaf etifeddiaeth eang yn Mharadwys, ond cyn pen ychydig iawn o
amser aethant drwy yr oll. Ond yn y cyfamod newydd cadwodd Duw yr etifeddiaeth
yn ei law ei Hun - “yn nghadw yn y nefoedd i chwi, y rhai trwy allu Duw ydych
gadwedig.” Yr oedd Canaan yn cael ei chadw gan Dduw i feibion Israel, ond cyn
ei meddianu yr oedd rhaid myned trwy anialwch llawn o beryglon, ac wedi hyny
croesi’r Iorddonen. Felly y Cristion: “trwy lawer o
anhawsderau y mae yn rhaid myned i mewn i deyrnas nefoedd.” Mae yn rhaid myned
trwy anialwch dyrys y hyd, ac wedi hyny mae hen afon donog yr Iorddonen rhyngom
â gwlad yr addewid. (x197) Ond paid ofni; fe
ddaw yr Archoffeiriad Mawr ei hun i’th arwain i fewn i feddiant o’r
etifeddiaeth;, ac nid yw yn rhyfedd fod aml i hen Gristion yn awyddus i fyned
adref i’w mwynhau.
III. Yr
etifeddwn - “y rhai trwy allu Duw ydych gadwedig trwy ffydd i
iachawdwriaeth.” Nid yn unig mae yr etifeddiaeth yn ddyogel, ond mae yr
etifeddion hefyd yn cael eu dyogelu a’u cadw iddi. Dichon fod y geiriau yn
cyfeirio at yr arferiad ffynai mewn rhai gwledydd o osod yr etifedd, tra dan
oed, o dan gadwraeth filwrol; ond y diwrnod y deuai i oedran gollyngid ef yn
rhydd i gymeryd meddiant o’r etifeddiaeth. Felly y Cristion; mae tra ar y
ddaear yn cael ei gadw a’i ddyogelu gan Hollalluowgrwydd, ond pan ddaw i’w
oedran, “yn wr perffaith at fesur oedran cyflawnder Crist,” fe’i gollyngir yn
rhydd i fwynhau yr etifeddiaeth anilygredig sydd yn nghadw iddo yn y nefoedd. Y
fath gysur i’r duwiol, yn ngwyneb ei wendid a’i beryglon a holl ymosodiadau y
gelyn, ydyw fod ganddo Dduw i ofalu am dano. Edrychwch ar Joseph yn cael ei
werthu i’r Ismaeliaid, yn cael ei gamgyhuddo a’i garcharu yn anghyfiawn; eto
trwy allu Duw, cafodd ei waredu a’i ddyrchafu i binacl anrhydedd. Er i Daniel
gael ei fwrw i ffau’r llewod, eto trwy allu Duw gwnaed y llewod fel ŵyn
diniwed. A beth ond gallu anfeidrol allasai waredu y dyeithriaid hyn oedd ar
wasgar ar hyd Asia Leiaf, yn nghanol eu gelynion? Pa fugail all ddyogelu y
praidd pan fyddo’r bleiddiaid yn rhuthro arnynt o bob cyfeiriad? Ond er fod
praidd Duw yn wasgaredig yn nghanol bleiddiaid rheibus, mae y Bugail mawr yn
medru eu dyogelu a’u gwaredu o’u holl beryglon. Mae yr Arglwydd Iesu nid yn
unig wedi byw a marw drosom, ond y mae yn awr yn eiriol yn y nefoedd ar ein
rhan. Ac y mae yn dywedyd wrthym ni heddyw, fel wrth Pedr gynt, “Mi a weddïaist
drosot, fel na ddiffygiai dy ffydd di.” “Y rhai trwy allu Duw ydych gadwedig
trwy ffydd i iachawdwriaeth.” Dyma’r cyfrwng trwy ba un y’n cedwir. Os oes
genym ffydd yn Nuw, byddwn yn berffaith ddyogel, “Ni frysia’r hwn a gredo.”
Trwy ffydd mae y credadyn yn ymaflyd yn ei Dduw, fel ag y mae y plentyn mewn
cyfyngder yn cydio yn llaw ei dad. Pa wahaniaeth fod y dderwen yn dal yn
ddiysgog yn ngwyneb yr ystormydd nerthol? mae’n rhaid i’r eiddew ymaflyd ac
ymblethu am dani, er hyny, os am ddyogelwch. Pa wahaniaeth fod y graig yn
gadarn a diysgog, os ydyw y gadwyn sydd yn dal yr angor yn rhy wan? fe ä’r (x198) llong yn ddrylliau ar y creigiau yn nghanol
yr ystorm. Pa wahaniaeth fod Duw yn Hollalluog os na fydd i ni à’n holl enaid
ymaflyd yn ei nerth? A thrwy ffydd y mae i ni wneyd hyn. “Tŵr cadarn yw
enw yr Arglwydd; ato y rhed y cyfiawn, ac y mae yn ddyogel.”
IV. Yr adeg y bydd
yr etifeddiaeth yn cael ei chyflawn feddianu - “parod i’w datguddio yn yr
amser diweddaf,” neu yn niwedd y byd. Mae yr etifeddiaeth yn berffaith barod
heddyw, ond nid yw yn barod i’w datguddio. Mae llawer o’r etifeddion dan oedran
heddyw, ac y mae’n rhaid i’r etifedd olaf ddyfod i’w oedran cyn y bydd yr
etifeddiaeth yn barod i’w datguddio. Er fod y bwrdd wedi ei hulio, a thyrfa
aneirif o wahoddedigion o’i gwmpas, fydd y wledd ddim yn gyflawn hyd nes y daw
yr etifedd olaf adref; yna, wedi i’r teulu i gyd ddyfod yn nghyd, dechreuir y
wledd dragywyddol, dechreuir yr anthem nefol; yna y gwelir yr Iesu “yn
ogoneddus yn ei saint, ac yn rhyfeddol yn y rhai oll a gredant.” Ni fydd dim i
dori ar eu llawenydd, dim i aflonyddu ar y gân, “Digonolrwydd llawenydd sydd
ger ei fron; ar ei ddeheulaw mae digrifwch yn dragywydd.” Nid rhyfedd fod Pedr
yn tori allan i ganmol trugaredd Duw. Hyn barodd Iddo anfon ei Fab i’r byd, i
agor drws gobaith o’n blaen pan oeddym ar fin dinystr;
“O’i fawr drugaredd yr achubodd efe nyni trwy olchiad yr adenedigaeth ac
adnewyddiad yr Ysbryd Glàn, yr hwn a dywalltodd efe arnom ni yn helaeth trwy
Iesu Grist ein Iachawdwr.” Etifeddion bywyd tragywyddol! codwch eich penau.
Faint bynag o golledion gewch chwi tra ar y ddaear, mae yr etifeddiaeth nefol
yn ddyogel; yn nghanol holl gyfnewidiadau a chwyldroadau y ddaear, mae
iachawdwriaeth gras yn gadarn a sefydlog, “Fy iachawdwriaeth i a fydd byth, a’m
cyfiawnder ni dderfydd;” “Canys y mynyddoedd a giliant, a’r bryniau a symudant;
ond fy nhrugaredd ni chilia oddiwrthyt, a chyfamod fy hedd ni syfl, medd yr
Arglwydd.” (x199)
PREGETHAU.
(18) “YR ARGLWYDD SYDD YN TEYRNASU.”
“Yr Arglwydd sydd yn teyrnasu; gorfoledded
y ddaear; llawenyched ynysoedd lawer” - SALM xcvii. 1.
Mae trefn llywodraeth Duw ar y byd wedi ei
amcanu er dwyn gogoniant iddo ei Hun, a daioni a lleshad i’w greaduriaid. Er
mwyn canfod hyn, y mae yn angenrheidiol edrych ar y llywodraeth fel cyfanwaith,
ac nid edrych arni yn ei man ranau. Nid yw dyn ond rhan o deulu, nid yw teulu
ond rhan o gymydogaeth, nid yw cymydogaeth ond rhan o genedl, nid yw cenedl ond
rhan o ddynolryw, ac nid yw dynolryw ond rhan o ddeiliaid llywodraeth y
Goruchaf. Un o fendithion penaf y bywyd presenol yw llywodraeth dda, oblegid
heb hyn nid oes gysur i ni o’n bywyd na’n meddianau. Mae llawer o
anmherffeithrwydd, mae’n wir, yn perthyn i’r llywodraeth wladol oreu, a hyny, i
raddau pell, o herwydd anwybodaeth dynion; nid yw dyn yn gwybod dim ond yr
allanol; y mae hanfod pob peth yn guddiedig oddiwrtho. Ond am yr Hollwybodol
Dduw, y mae ef yn deall ansawdd cuddiedig ddyn y galon, ac y mae ei lywodraeth,
o ganlyniad, yn destyn gorfoledd. Cyn y gellir teyrnasu yn gyfiawn, rhaid meddu
hawl gyfreithlawn i deyrnasu; nid nerth yn unig sydd yn rhoddi cymhwysder i
deyrnasu, eithr awdurdod, ac y mae’n bosibl fod nerth yn annibynol ar awdurdod.
Ond am Dduw, y mae y gallu mwyaf a’r awdurdod uchaf yn ei feddiant. Fel
Arglwydd y mae ganddo hawl i wneuthur cyfreithiau, ac fel Duw Hollalluog mae
ganddo allu i’w dwyn i weithrediad. Y mater y cawn sylwi arno yw - Fod
llywodraeth Duw ar y byd yn achos gorfoledd a llawenydd,
I. Am fod Ei
lywodraeth yn sylfaenedig ar egwyddorion rheswm a chyfiawnder. - Mae aml i
lywodraeth wladol yn sylfaenedig ar egwyddorion afresymol a drwg; am hyny,
II. Am
fod ei lywodreth yn cael ei dwyn yn mlaen, er lles a daioni y deiliaid. -
Mae rhai dynion yn addef bodolaeth Duw, ond yn amheu ei lywodraeth ar y byd. Addefant
fod a fyno Duw â’r mawr a’r dyrchafedig, ond nid â phethau bychain a distadl. Tybiant
ei bod yn ormod o ddarostyngiad i’r Hwn sydd â’i orseddfainc yn y nefoedd i
ymyraeth âg achosion mor fychain a’r rhai sydd yn cyfarfod dynion yn eu bywyd
ar y ddaear. Ond y maent yn camsynied yn fawr. ’Does dim yn rhy fychan i Dduw
wneyd sylw o hono. Rhyw un gadwyn fawr yw y greadigaeth i gyd, ac y mae cymaint
o Dduw i’w weled yn y pethau lleiaf ag yn y pethau mwyaf; mae cymaint o Dduw
i’w weled yn narganfyddiadau y microscope
ag sydd i’w weled yn narganfyddiadau y telescope.
Mae Duw i’w ganfod yn mhob peth, ac y mae ei lywodraeth ar bob peth; ac y mae y
llywodraeth hon yn cael ei dwyn yn mlaen er lles cyffredinol. Gwelir weithiau
mewn teulu blentyn eiddil, afiach, analluog i wneyd dim drosto ei hun; eto
dengys y tad fwy o anwyldeb tuag ato nag at y lleill o’r plant (x201) gyda’u gilydd. Paham? Nid am ei fod yn
rhagori ar y lleill, nac ychwaith o fwy o wasanaeth. Paham, ynte? O! dyma y
rheswm - y mae beunydd yn ei boenau; a phan y bydd ei frodyr yn chwareu yn y
meusydd, yn ei gryd y bydd ef, am ei fod yn invalid
bychan; a hyn sydd yn rhoddi iddo y flaenoriaeth yn nghalon a serchiadau y tad.
Mae gan Dduw deulu lluosog - mae’r angylion cedyrn o nerth yn gwneuthur ei air,
y seraphiaid dysglaer yn gwasanaethu yn ddidor ger ei fron, a’r cerubiaid
cyflym yn gweini iddo; ond am ddyn, rhyw blentyn eiddil ydyw, wedi andwyo ei
hun gymaint drwy bechod nes methu gwneyd dim drosto ei hun; a phan y mae yr
angylion yn chwareu ar feusydd Paradwys, mae dyn yn gorwedd yn ei boen a’i
adfyd - dyn yw y plentyn afiach yn nheulu Duw. Er hyny, mae Duw wedi rhoddi ei
galon
III. Am
fod yr Hwn sydd yn llywodraethu yn caniatau cymod i’r gwrthryfelwyr. - Os
mai byd gwrthryfelgar yw ein byd ni, mae Duw yn foddlon gwneyd cymod â’r
gwrthryfelwyr. Mae Crist, yn yr efengyl, yn gwahodd gwrthryfelwyr y ddaear yn y
modd mwyaf dengar at orseddfainc y gras; mae’n foddlon “cymodi y byd ag ef ei
hun, heb gyfrif iddynt eu pechodau.” Pan y bydd gwrthryfelwyr yn erbyn teyrnas
ddaearol heb eu cymodi, mae’n rhaid naill nad yw y brenin yn ewyllysio
trugarhau wrthynt, neu nad oes yr un ffordd ddyogel ganddo i weinyddu
trugaredd, neu ynte fod y gwrthryfelwyr yn gwrthod trugaredd. Beth yw y rheswm
nad yw pechaduriaid yn dyfod i gymod â Duw? Nid am nad yw Ef yn ewyllysio
iddynt gael trugaredd - clywch ei eiriau, “Fel mai byw fi, medd yr Arglwydd nid
ymhoffaf yn marwolaeth yr annuwiol, ond dychwelyd o honynt oddiwrth eu ffyrdd
drygionus a byw;” “Gadawed y drygionus ei ffordd, a’r gwr anwir ei feddyliau, a
dychweled at yr Arglwydd, ac efe a gymer drugaredd arno; ac at ein Duw ni, o
herwydd efe a arbed yn helaeth.” Nid am nad oes ffordd ddyogel gan Dduw i
weinyddu trugaredd. Mae ffordd gyfreithlawn a gogoneddus gan Dduw i faddeu.
’Does un ffordd gan lywodraethau’r ddaear yn fynych i ddarostwng gwrthryfelwyr
ond trwy eu difetha; ond bendigedig (x202)
fyddo’r nefoedd, mae gan Dduw ffordd i ddarostrwng gwrthryfelwyr heb eu lladd;
mae ganddo ffordd i ladd yr elyniaeth, a chadw y gelyn yn fyw -
............ “Ffordd i gyfiawnhau’r
annuwiol,
.................Ffordd i godi’r marw’n
fyw;
.............Ffordd gyfreithlon i
droseddwyr
.................I hedd a ffafr gyda Duw.”
Yr unig achos, o ganlyniad, fod
pechaduriaid heb eu cymodi â Duw yw, am eu bod yn gwrthod ufuddhau i’r
llywodraeth, yn gwrthod cymeryd yr Iesu yn Frenin arnynt. Bechadur anwyl, tafl oddiwrthyt
arfau gwrthryfel, ac ymostwng i ddeddfau tirion yr Arglwydd Iesu. Cofia, os na
wnai ymostwng i drugaredd a graslonrwydd Duw yn ei Fab, bydd rhaid i ti
ddyoddef ei gyfiawnder dialeddol y dydd a ddaw.
ARGRAFFWYD GAN Y BRODYR ROBERTS,
Sumbolau arbennig: ŷŵ
Ble’r wyf i? Yr ych chi’n
ymwéld ag un o dudalennau’r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web “CYMRU-CATALONIA” (=
Gal·les-Catalunya)
Weø(r) àm ai? Yùu àa(r) vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (=
Weilz-Katølóuniø) Wéb-sait
Where am I? You are visiting a page
from the “CYMRU-CATALONIA” (= Wales-Catalonia) Website
CYMRU-CATALONIA
Edrychwch ar fy Ystadegau / Mireu
les estadístiques / View My Stats