0967k Gwefan Cymru-Catalonia. Dadl
ar ddirwestiaeth o'r 'Athraw', 1842, yn Nghwmowen, y Bont-faen, Bro Morgannwg.
“ Ond i brofi ei osodiad, sef fod rhywbeth mewn cwrw heblaw brag, hops, a dwr
galwodd Mr. Evans ar ddau dyst yn mlaen, sef Mr. Common Sense a Mrs.
Distil; ac yn y fan daeth Common Sense yn mlaen, a phrofodd y pwnc
yn eithaf cadarn.
http://www.racocatala.com/catalunyacymru/amryw/1_testunau/sion_prys _002_ystradowen_0967k.htm
Yr Hafan
..........1863k Y Fynedfa yn Gymraeg
....................0009k Y
Gwegynllun
..............................0960k
Cywaith Siôn Prys (Testunau yn Gymraeg) - Mynegai
........................................y tudalen hwn
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia
Y Cyfarfod Dirwestol, |
(delwedd
7401k) Diweddariad diwethaf: 2005-02-19 |
TARDDIAD: Yr Athraw
1842, tudalennau 80-83
Dirwestiaeth
CYFARFOD DIRWESTOL, A DADL GYHOEDDUS
Nos Lun, y 24ain o Ionawr, 1842, cynhaliwyd cyfarfod yn Ystradowen, ger
Pontfaen, i’r dyben o ddysdyllio cwrw, er mwyn dangos twyll y diodydd meddwol i
drigolion yr ardal honno, y rhai oeddynt hyd y cyfarfod hwn yn meddwl ac yn
ystyried hwn yn llesol iawn i’r cyfansoddiad dynol; ond cyn diwedd yr oedfa,
danghosodd amrai o honynt iddynt gael eu hargyhoeddi o’u camsyniad.
Gwedi i lawr o bobl ddyfod yn nhgyd, hyd onid oedd y ty lle yr oeddynt
wedi ei lanw, cynygiwyd ar fod i Mr. Robert Johns, ysgol-feistr yn Capel Seion,
lywyddu y cyfarfod, yr hwn a eiliwyd, ac a gymeradwywyd gan yr holl
gynulleidfa. Yn ganlynol Mr. Johns a ufyddhaodd, ac a
ymgymerodd â’i swydd; ac wedi iddo, drwy araeth fer, (ond cadarn a synhwyrol i
ryfeddu,) agor y cyfarfod, efe a alwodd ar Mr. David Evans, Ty-draw, i
areithio, a Mr. John Williams i ddysdyllio hanner peint o gwrw. Ymgymerodd
Williams a’r gorchwyl o ddysdyllio, a dechreuodd Evans lefaru ar dwyll y
diodydd meddwol; a chymerodd y dywediad hwnw o eiddo ein gwrthwynebwyr am danom,
sef, “Fod y dirwestwrs yn gwêd fod rhyw beth yn y cwrw - rhyw alco, neu
wenwn, neu rhwpath,” dan sylw. Dywedodd y byddai iddo ef a’i frodyr roddi prawf
diymwad ac anwrthwynebol fod rhywbeth mewn cwrw heblaw brag, hops a dwr; ac mai
y peth hwnw sydd yn meddwi dynion, ac mai hwnw oeddynt hwy am gael allan o’r byd.
Ond i brofi ei osodiad, sef fod rhywbeth mewn cwrw heblaw brag, hops, a
dwr galwodd Mr. Evans ar ddau dyst yn mlaen, sef Mr. Common Sense a Mrs.
Distil; ac yn y fan daeth Common Sense yn mlaen, a phrofodd y pwnc
yn eithaf cadarn. Wedi hyny daeth Mrs. Distil, gan ddechrau chwythu
anadl drewedig yr hen ddioden drwy ei phib; ac wedi gosod y ganwyll wrth enau my
lady, wele y steam yn tanio ac yn llosgi yn fflam lâs am hir amser;
a phan oedd Mr. E. yn dangos gyda’r medrusrwydd mwyaf fod y sylwedd fflamllyd
yn cymeryd lle trwy decompositon, sef trwy bydriad ac ymweithiad; a bod
y gw^r glâs hwnw yn rhywbeth yn y cwrw heblaw brag, hops a dwr, ac nad oedd i’w
gael mewn un peth yn y greadigaeth, cododd un Mr. Elias Davies (amaethwr
parchus) ar ei draed i wrthwynebu Mr. Evans. Ac er na
anerchodd Mr. Davies y cadeirydd, mewn modd serchog iawn, a ddywedodd, o’i ran
ef, y cai Mr. Davies ganiatad i siared. Yna dywedodd Mr. E. Davies,-
Fe allai fy mod wedi gweled mwy cyn eich geni,
nac yr ydych wedi weled yr i’od; beth bynag am hyny, nid yw fod y steam yna yn
tano, yn ddim yn y byd.
Mr. David Evans. - Y steam yna, a welwch yn llosgi, yw’r
sylwedd meddwol sydd yn y cwrw.
Davies. - A welsoch chwi gas? Steam oddi wrth y glo
sydd yn tano yno.
Caderydd. - Nid gwirf, Syr, yw gas.
Davies. - Peth sydd yn cael ei weithio o’r glo yw, ac yn tano fel
hwna, ac mae ym mhob glo.
Cadeirydd. - Nac ydyw ddim yn mhob glo: gwelais brawf o hyny ym
Merthyr Tydfil.
Mr. Howell Harries, y bragwr, gw^r cyfrifol yn y gynulleidfa, a ddywedodd
o’i ran ef, nad oedd dim ond dau i ymddyddan.
Cadeirydd. - Yr wyf yn
cydsynied, rhoddaf y gorchwyl i Mr. David Evans.
Evans. - Anwyl gyfeillion, gwyddoch mai fy amcan i oedd profi
fod rhyw beth mewn cwrw, heblaw brag, hops a dwr; ac yr wyf yn dywedyd eto, mai
y gw^r a welsoch chwi yn llosgi er’s meithyn yn mhibell y distil, oedd y
peth hwnw.
Davies. - Gallu y cwrw oedd hwnw.
Evans. - Os rhyw beth heblaw brag, hops neu ddwr, yr ydych yn ei alw yn allu, fe
allai mai gallu y cwrw oedd.
Davies. - A welsoch chwi engine?
Evans. - Do, Syr.
Davies. - Beth sydd yn ei gweithio hi?
Evans. - Y mae’n debyg mai steam drwy confinement.
Davies. - Ie, grym y steam; a grym steam yr oeddych chwithau
yn ddangos er’s meityn.
Evans. - Gwir yw fod engine yn dangos grym steam, gwna pib
Morgan (teakettle) hyny hefyd, a danghosodd y distil hyny hefyd;
ond danghosodd hi steam yn tanio, yr hyn ni wna dwr yn unig, nag un gwlybwr
arall ond a gynwysa wirf.
Davies. - Y mae tea yn cynwys yr un peth.
Evans. - Gyda’ch cenad, Syr, rhaid i mi eich amau, canys yr wyf wedi gwneyd prawf
o hono cyn heno; ond gallwn ei ddysdyllio yn awr, os gellir cael tea. (Gellir,
ebe rhyw wraig, bydd yn barod yn awr jest.)
Davies. - Na, nid oes achos; gan eich bod wedi ei dreio, rhaid
caniatau.
Evans. - Fy mharchus wrthwynebwr, gan eich bod yn caniatau
hyn yma, a ydych chwi yn meddwl fod y rhan yna o’r ddiod, sef y defnydd a
welsoch yn llosgi yn fflam lâs, yn llesiol i’r cyfansoddiad dynol?
Davies. - Na, yr wyf yn ei ystyried yn ddrwg.
Evans. - Da iawn, Syr; a chan hyny, rhaid ma ni sy’n right.
Davies. - Na, ’rwyf yn gwybod ei fod yn dda ar rai prydiau,
ddim ond deall yr amser i’w gymeryd.
Evans. - Ei gymeryd fel pa beth, Syr? ai fel met’sin yr ydych
yn meddwl cymeryd y peth a ganiatawyd genych mai drwg yw?
Davies. - Ie, fel met’sin.
Evans. - Diolch i chwi, yr ydych yn awr o fewn y cylch
dirwestol, canys y mae dirwest yn ei ganiatau fel met’sin.
Davies. - Na, fel hyn; dyma ddyn yn teithio a chlywed eisiau
Evans. - Ho, dyn yn teithio yn galed, ac yn galw am fet’sin
i’w gymeryd bob hyn a hyn o filldiroedd! Os golygwn fod y dyn yn eithaf iach,
chwi a welwch, gynulleidfa, fod ganndo orchwyl caled iawn, sef teithio ac yfed
met’sin; ond os yn glaf, byddai yn fuan yn glafach druan, dybygwn i.
Davies. - Wlya ’rwi am ddyn yn gallu manigio ei
Evans. - Gadewch i ni gymeryd pwyll, Syr, i ni gael dybenu un
peth cyn myned at beth arall: os gwelwch yn dda, gadewch i ni glywed unwaith
eto (rhag i ni annghofio) {sic}fel pa beth yr ydych chi yn yfed diodydd
meddwol; pa un ai fel met’sin, ai fel ymborth, neu ynte fel dwr i dori {sic} eich syched?
Davies. - Na, nid fel dwr; canys pa fwyaf yfir, mwyaf i gyd
fydd y syched.
Evans. - Da iawn, Syr, yr ydym ein dau yn hollol yr un farn
ar y pwnc; ond gadewch i ni gael clywed unwaith eto, fel pa beth yr ydych yn ei
hyfed?
Davies. - Wel, fel ymborth.
Evans. - Dyma hi, dyma dy mharchus wrthwynebwr yn dechrau
galw ei eiriau yn ol: fel met’sin er’s meityn, fel ymborth yn awr:
fel pa beth y bydd yn eu cymeryd y tro nesaf? Y mae yn ddrwg genyf glywed gw^r
mor foneddigaidd yn gorfod galw ei eiriau yn ol; ond yr wyf yn ddiolchgar i
chwi, Syr, am eich cymhorth i gynal y cyfarfod hwn; nid oeddwn yn meddwl
areithio yma heno; ond wedi dyfod, cefais fy ngalw i hyny, a minau heb un
araeth; ond wele rhagluniaeth ddoeth wedi dyfod â Mr. Davies, yma, i roddi
testynau ac areithiau i mi. Ond ewch yn mlaen yn awr, Syr; profwch fod cwrw yn
ymborth.
Davies. - Na, ’rwyf fi yn rhoi’r gorchwyl i chwi.
Evans. - Ho, rhoi’r gorchwyl i fi, i brofi nad yw, bid
siwr, onidê, Syr?.
Davies. - Ie.
Evans. - Druan o’r cwrw! Darfu i Mr. Davies ei bleidio yn
wresog er’s meityn gan ei gyfrif yn fet’sin; ond pallodd iddo fod wedi hyny:
yno treiodd wneyd ymborth o hono, ond methodd â’i brofi: ac wele ef yn rhoddi y
gorchwyl i mi, i brofi nad yw; ac os gwnaf hyny, beth a ddaw o’r truan wedi
hyny! Ond, pe buasai Mr. Davies yn medru profi ei fod yn ymborth maethlon,
buasech oll yn rhwym o addef mai ymborth drud iawn ydyw, fel y cewch
weled yn awr. Pa faint o frag a wna faril o gwrw? atebed rhyw un sydd yn
gwybod? (atebodd Mr. Howell Harries mai 4 bushel.)
Evans. - Purion. Pa faint o haidd a wna bedwar bushel o frag?
Harries. - Tri bushel.
Evans. - O’r goreu; pa faint o alwyni sydd mewn baril? Mr.
Chairman, yr ydych chwi yn schoolmaster, diau y gellwch ddweyd mewn gair.
Cadeirydd. - Unarbymtheg-ar-hugain.
Evans. - Wel, beth y galwyn yw cwrw? atebwyd, dau swllt.
Evans. - Wel, gwerth pa faint yw y fariled gwrw yn awr? atebwyd
mai tair punt a deuddeg swllt.
Evans. - Wel, wel, talu tair punt a deuddeg swllt am dri
bushel o haidd! marchnad brid, onidê, gyfeillion! Dychmygaf yn awr weled fy
ngwrthwynebwyr yn teithio i lawr o Ferthyr, ac yn prynu ymborth ar hyd y ffordd
yn awr ac yn man, ac yn talu yn ôl pedwar swllt ar hugain y bushel am dano. Pe
buasai yn ei gael ar y goreu, buasai yn hynod o brid; ond erbyn y byddo gwedi
ei drin a’i drafod gan y bragwr a’r tafarnwr, bydd yn ddrutach fyth; ïe, erbyn
y byddo wedi cynyrchu y gwirf, sef y gw^r a welsoch chwi yn llosgi er’s meityn,
bydd yn ddrutach eto, gan fod y gwirf gwedi hollol ddinystrio yr ychydig faeth
oedd ynddo.
Davies. - Wel, pa faint o dea a ddodwch mewn teapot i ddwsin o
ddynion? cymerwch hyna dan eich ystyriaeth.
Evans. - Cymeryd criws tea dan ystyriaeth! Pa sawl llwyaid o
dea i ddwsin o ddynion? Fe allai mai deuddeg llwyaid. (Owns, meddai rhyw hen
wraig.) Nid ydym ni, y dirwestwyr, Syr, yn ystyried tea ond fel y mae’r ladies
yma yn ystyried, sef, fel gwlybwr yn feddiannol ar ryw flavour nice iawn,
ac yn cynorthwyo y tamiad i fyned i lawr.
Davies. - Nid wyf, fe allai, yn ddicon cyfarwydd i shared fel
hyn.
Evans. - Gan eich bod yn ystyried eich hun, Syr, yn
annghyfarwydd, (gallaf finau, o ran hyny, wneud yr un esgus,) cewch dri mis, os
mynwch, i studio’r pwnc, a chyfarfyddaf â chwi y pryd ac yn y man y mynoch,a
hyny yn gyhoeddus; neu ynte cewch ddewis rhyw ddyn a fyddo genych ymddiried
ynddo, a gwnawn ninau yr un modd, a chânt shared yn gyhoeddus. Onid yw hyn yn
dêg, Syr?
Davies. - Na wna fi ddim.
Evans. - Wele, gyfeillion, ni wnaeth gwrthwynebu mwy na
phleidio; y mae pob peth yn cydweithio er daioni o du dirwest.
Davies. - Y sawl a garo fod yn ddirwestwr, i fod; a’r sawl a
garo yfed, i yfed; fel yna ’rwyf fi yn ei gweled oreu.
Evans. - Y mae fy ngwrthwynwebwr wedi dyfod yn dêg iawn, onid
yw! Y sawl a garo fod yn ddirwestwr, i fod; a’r sawl a garo yfed, i yfed: beth
a fyn dynion gael? Ond
Ar hyn dystawodd Mr. Elias Davies, a chafodd D. Evans bob llonyddwch i
fyned yn mlaen, gan ateb gwrthddadleuon, &c., ag
oeddynt yn cael eu dwyn yn erbyn dirwest; a’r gynulleidfa oeddynt yn gwrando yn
astud iawn. Arhosodd Mr. Davies nes y dybenodd Mr. D. Evans areithio. Erbyn
hyny yr oedd y distil wedi rhanu y jugaid cwrw yn dair rhan; ac erbyn
yspïo, dwr oedd y jwgaid cwrw bron i gyd, oddieithr tua llon’d llawy-fwrdd o
wirf, a llon’d gwniadur o waelodion drewedig. Effeithiodd hyn yn dda iawn ar y
bobl, canys ar y diwedd llawnododd dau-ar-hugain yr Ardystiad.
COFNODWR.
|
DOLENNAU AR GYFER GWEDDILL Y GWEFAN HWN / LINKS TO THE REST OF THE
WEBSITE Y Wenhwyseg The Gwentian dialect 0043c The Welsh Language Index
of contents of the website Welsh texts with English
translations |
Sumbolau arbennig: ŷ ŵ
30 07 2000 - adolygiad diweddaraf
Ffynhonnell: Nodlyr Rhif....
Ble’r wyf i? Yr ych chi’n
ymwéld ag un o dudalennau’r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web
“CYMRU-CATALONIA” (= Gal·les-Catalunya)
Weø(r) àm ai? Yùu àa(r) vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (=
Weilz-Katølóuniø) Wéb-sait
Where am I? You are visiting a page from the
“CYMRU-CATALONIA” (= Wales-Catalonia) Website
CYMRU-CATALONIA
DIWEDD
/ FI / END
Edrychwch
ar fy Ystadegau / Mireu les estadístiques / View My Stats