. Llanwynno - Yr Hen
Amser, yr Hen Bobl a'r Hen Droeon (els vells temps, i la gent i els successos
d'aquella època) Dyddiad / data: 1888. Awdur / autor: Glanffrwd, pseudònim d'en
William Thomas 1843 (Ynÿs-y-bŵl, De Cymru / Gal·les del Sud) - 1890
(Llanelwÿ, Gogledd Cymru / Gal·les del Nord) (yn 47 oed / als 47 anys). Hen
blwÿf barddol ei olwg ÿw Llanwynno. Mae amrÿwiaeth ei olygféÿdd yn fawr.Ewch ar
daith o Bont-tÿ-pridd trwÿ ganol y plwÿf tuag Aber-dâr, a chewch weled llawer
ysmotÿn teg, a llawer golygfa brydferth yn galw eich sÿlw. Dyna Graig-yr-hesg
yn ymÿl hen dref Pont-tÿ-pridd. Dylai preswÿlwÿr yn falch ohoni. 0212kc Gwefan Cymru-
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_014_llanwynno_01_0212kc.htm
Y Tudalen Blaen / Pàgina principal
.........1861c Y Porth Catalaneg / La porta
en català
....................0008c Y Gwegynllun
/ Mapa de la web
..............................0969c Y
Gyfeirddalen i Gywaith Siôn Prys / textos en gal·les ("Projecte Siôn
Prys")
..................................................y tudalen hwn / aquesta
pàgina
|
|
Gwefan Cymru-Catalonia |
Adolygiad
diweddaraf / Darrera actualització |
1283k
Yn Gymraeg yn unig
Llanwynno [lhan-WØ-no]
Teitl / título:
Llanwynno - Yr Hen
Amser, yr Hen Bobl a'r Hen Droeon (els vells temps, i la gent i els successos d'aquella època)
Dyddiad / data: 1888
Awdur / autor:
Glanffrwd, pseudònim d'en William Thomas 1843 (Ynÿs-y-bŵl, De Cymru / Gal·les
del Sud) - 1890 (Llanelwÿ, Gogledd Cymru / Gal·les del Nord) (yn 47
oed / als 47 anys)
____________________________________________
a) el text
b) trossos
del text amb traducció catalana, i apunts
____________________________________________
ÿ es pronuncia [i] o [i:],
segons la paraula. Aquest símbol no existeix a l’ortigrafia oficial - en textos
per a aprenentns es posa un h invertida, però aquesta és la nostra solució per
els textos electrònics
a) el text
CIPOLWG AR Y PLWYF / Vista de la parròquia
Hen blwÿf barddol ei olwg ÿw Llanwynno. Mae amrÿwiaeth ei olygféÿdd yn fawr.Ewch ar daith o Bont-tÿ-pridd trwÿ ganol y plwÿf tuag Aber-dâr, a chewch weled llawer ysmotÿn teg, a llawer golygfa brydferth yn galw eich sÿlw. Dyna Graig-yr-hesg yn ymÿl hen dref Pont-tÿ-pridd. Dylai preswÿlwÿr yn falch ohoni.
Rhaid i'r haul ddringo yr awÿr yn lled uchel cÿn y gwêl ef waelod cwm Ynÿs-y-bŵl. Y mae brÿn Maes-y-gaer, ac islaw hwnnw, ochor Tyle'r Fedw a'r Gelli, yn cysgodi y lle rhag gwÿnt llÿm y dwÿrain. Cyfÿd Craig Buarthycapel tua'r Gorllewin, ac yn uwch na hynnÿ Dwÿn y Fanhalog, ac yn uwch drachefn Mynÿdd Gwyngul, a rhwng hynnÿ a'r Gogledd cyfÿd tir y Mynachdÿ a'r Dduallt yn lled uchel, ac fellÿ yr oedd y pentref bychan hynafol, Ynÿs-y-bŵl, yn ymnythu ar waelod cysgodol y Cwm, a Chlydach yn llifo yn dawel dan y geulan a gysgodai0r lle; a Ffrwd hithau yn rhuthro i lawr i'w chyfarfod, yn fwÿ gwÿllt ei thymer wedi cael ei blino gan y felin a'r tarennÿdd a'r cwympiadau sÿdd o'i chwmpas. Ond yma yn Ynÿs-y-bŵl yr ymbrioda Clydach â'r Ffrwd, ac yn un afon y llifant hÿd nes i Daf eu llyncu mewn un traflwnc yn ymÿl Gilfach-goch, gyda'i bod yn dyfod megis i olwg tref Pont-tÿ-pridd. Edrychai yr hen breswÿlwÿr ar Daf fel afon fawr a pheryglus, ac y mae fellÿ yn fynÿch yn sydynrwÿdd codiad ei llif ar ôl glawogÿdd a tharanau trmion y mynydd-dir. Ysgrifennodd un o hen rigymwÿr y plwÿf hanes bywÿd Taf mewn triban, fel hÿn:-
Mae taf yn afon nwÿdus,
Ofnadwÿ o gynhyrfus;
Mae wedi dygÿd bywÿd cant,
mae'n cerdded pant echrydus.
Yn awr, wedi iddi dwÿn bywÿd Clydach, rhaid i ni ei gadael a myned yn ôl i Ynÿs-y-bŵl - fel yr oedd gÿnt yn nyddiau ei gÿn-dangnefedd a'i dawelwch naturiol, nid fel y mae yn awr, wedi i'r march tanllÿd ei ddeffro, a'i sarnu, a'i halogi, a'i ysbeilio o'i ogoniant, a'i ddistrywio, a bwÿta ei farddoniaeth heb flino ei gydwÿbod, a phlygu ei lesni teg, yr hen labwst, braidd na felltithaf ef am ddyfod yn agos i le tawel yr adar, a'r pysgod, a'r ysgyfarnogod rhwng Clydach a Ffrwd. Mor hawdd ÿw dinistrio peth. Rhais cael gallu dwÿfol i greu. Ni fedr neb mwÿach osod Ynÿs-y-bŵl fel yr oedd gÿnt. O! na,-
Humpty Dumpty sat on the wall,
Humpty Dumpty had a great fall,
All the King's horses,
And all the King's men,
Couldn't set Humpty Dumpty on the wall again.
Dichon mai natur a sefyllfa ddaearyddol y lle roddodd yr enw i Ynÿs-y-bŵl. Fodd bynnag, gellid yn naturiol ddywedÿd Ynÿs-y-pwll. Gelwir ef yn Saesneg 'Bowling Green'. 'Wn i ddim pwÿ a Seisnigeiddiodd yr enw. Ond yn ddiau, gwnaeth, gamsyniad. Yr oedd y lle yn Ynÿs-y-pwll cÿn ei fod yn Bowling-green. Yr oedd y lle yn Ynÿs-y-pwll er y cread, ond yn gymharol ddiweddar y dechreuwÿd chware Bwlbinnau ynddo. Fellÿ, nis oes gennÿf ddim diolch i dalu i neb am roddi enw Saesneg i'r lle. Ond daeth yr enw Ynÿs-y-bŵl i gael ei gymhwÿso at yr holl ardal - i fynÿ at Dai'r Plwÿf a lleoedd eraill ar bob llaw.
Dywedir i'r hynafiaethÿdd enwog Camden, yr hwn a elwir 'The Strabo of
England', dalu ymweliad ag Ynÿs-y-bŵl pan oedd yncasglu defnyddiau at ei
hanes, a elwir 'Brittania', ac iddi gysgu noson yn y lle. Diau mai yn yr hen
westÿ a elwid Ynÿs-y-bŵl y cysgodd y noson honno. Yr oedd Camden yn ŵr
dysgedig iawn, ac wedi dysgu Gaeleg, Cymráeg, a'r hen Saesneg i'w gymhwÿso at y
gwaith oedd ganddo mewn llaw. Cyhoeddwÿd ei lÿfr cyntaf 'Brittania', yn y
flwÿddÿn 1586, a'i waith arall, a elwid 'Anglica Normanica Cambrica', yn 1603.
Tueddir fi i gredu mai at y gwaith olaf hwn yr oedd yn caglu defnyddiau pan
ymwelodd ag Ynÿs-y-bŵl, ac mae ymweled a'r Mynachdÿ oedd y prif amcan. Yr
oedd y Mynachdÿ wedi ei ddadsefydlu yn amser harri'r Wÿthfed, efallai 40 neu 50
mlynedd cÿn i Camden ymweled â'r lle. I ba le y dygwÿd y llyfrau a hanes y lle, wÿ^s? Yr oedd y Mynachdÿ yn
amaethdÿ gwÿch iawn pan ymwelodd Camden ag ef; a'r mynachod, ac eraill a
breswÿliai ynddo wedi eu troi allan - rhai at wahanol alwedigaethau, a rhai i
huno yr 'hunell ber'yn ymÿl Eglwÿs Gwynno Sant. Bÿdd gennÿf ychwaneg rÿw dro
eto yng ngghÿlch y Mynachdÿ. Rhaid i mi ei adael yn awr gydag un nodiad dipÿn
yn bersonol. Pan ddifuddiwÿd y Mynachdÿ, yr oedd dau frawd yn fynachod ynddo, a
elwid Hywel ap Hywel, a Llywelÿn ap Hywel. Y mae fy nheulu i - Howeliaid Cwmcynon,
a theulu Llewelÿn y Fforest, etc, yn deillio o'r ddau frawd hÿn. Wedi iddÿnt
droi allan o'r Mynachdÿ, pridasant dwÿ chwaer, ac yr wÿf yn meddwl i Hywel, yr
wÿf yn ddisgynnÿdd ohono, dreulio ei ddyddiau yng Nghwmcynon, a'r brawd arall,
y galwÿd ei disgynyddion ar ôl ei enw cyntaf, sef Llywelÿn, wedi trigfannu yn
ochr y Fforest a rhÿwle arall yn Sir Frycheiniog. Fodd bynnag, bu yr Howeliaid
yn bÿw yn hir, ac yn meddiannu hefÿd bob darn o Gwmcynon, o Abercynon hÿd
Gwmcynon Uchaf, ger Mountain Ash. Dyna wibdaith oddi wrth Ynÿs-y-bŵl eto.
Yn ôl â ni.
Sefydlwÿd ffair flynyddol
yn Ynÿs-y-bŵl; pa mor fore nid wÿf wedi cael allan eto. Ond yr oedd yn
enwog iawn; cyrchid iddi o grÿn bellter, ac iddi y dygid anifeiliaid yyr
amgulchoedd i'w prynu a'u gwerthu. Yn wir, mewn un Almanac lled hen gelwid hi
'Ffair prynu a gwerthu yr Ynÿspool', i'w gwahaniaethu oddi wrth ffair gwagedd a
phleserau.
__________________________________________________________________________
b) Trossos del
text, amb traducció catalana, i apunts
CIPOLWG AR Y
PLWYF / Vista de la parròquia
Hen blwÿf
barddol ei olwg ÿw Llanwynno. Mae amrÿwiaeth ei olygféÿdd yn fawr. Ewch ar
daith o Bont-tÿ-pridd trwÿ ganol y plwÿf tuag Aber-dâr, a chewch weled llawer
ysmotÿn teg, a llawer golygfa brydferth yn galw eich sÿlw. Dyna Graig-yr-hesg yn ymÿl hen dref Pont-tÿ-pridd. Dylai
preswÿlwÿr yn falch ohoni.
Llanwynno
és una parròquia antiga amb aparença poètica. Hi ha una gran varietat de
vistes. Aneu de viatge o Pont-tÿ-pridd pel centre de la parròquia en direcció a
Aber-dâr, i veureu molts llocs bonics, i molts paistages formosos us cridaran
l'atenció. A manera d'exemple (la zona de la masia de)
Graig-yr-hesg aprop de la ciutat antiga de Pont-tÿ-pridd. Els habitants en deuen
ser molt orgullosos.
(1) plwÿf [PLUIV] (m) = parròquia. Forma literària, i forma
sudenca. La forma col·loquial nordenca és plwÿ' [PLUI], amb pèrdua de la 'f'
final. Al nord és normal la pèrdua en monosíl·Labes. De llatí PLÊB- (PLÊBS) =
classe baixa del poble de l'antiga Roma. La [b] 'b' llatina > britànic >
gal·lès [v] 'f', i la vocal llarga [ee] llatina > britànic > gal·lès [ui]
'wÿ'.
Altres
exemples de la pèrdua de la [v] final de monosíl·labes - estàndard i meridional
/ septentrional cof [KOOV], co' [KOO] = memòria; gof [GOOV], go' [GOO] =
ferrer; haf [HAAV], ha' [HAA] = estiu; llif [LHIIV], lli' [LHI] = serra;
prÿf [PRIIV], prÿ' [PRII] = insecte;
Altres
exemples de la ê llatina > [ui] en gal·lès: pês- > pwÿs [PUIS] = pes;
bêst- > bwÿst [BUIST], a la forma composta bwÿstfil = bèstia (bwÿst +
mutació suau + mil [MIIL] = animal)
(2) hen [HEEN] = antic, vell. Es posa normalment davant del
substantiu, i causa la mutació suau. En paraules compostes és [HEN] - eg
Hendre' [HENDRE] = masia, casa de la terra baixa, lloc hivernal del bestiar i
els agricultors. També té un ús despectiu, i és més aviat [HEN] amb vocal
curta. "Yr hen dwpsÿn / Yr 'en dwpsÿn" [ør en DUP sin] = l'idiota.
(3) bardd [BARDH] (m) = poeta, [BAR dhol] =
poètic. El súfix
-ol fa adjectius de substantius. Nerth
[NERTH] (m) = força, nerthol [NER thol] (adj) = fort
(4) golwg [GO lug] (f) = aparença. Yr olwg [ør O lug] =
l'aparença. La construcció 'ADJECTIU + yr olwg' és molt general, i equival al
català d'aspecte + ADJECTIU.
hardd yr olwg [HARDH ør O lig] = d'aspecte
bonic
rhyfedd yr olwg [HRØ vedh ør O lug] =
d'aspecte estrany
(5) En
gal·lès, la distinció entre una 'frase de verb en primer lloc' i 'frase de verb
en segon lloc' és molt important. El primer tipus és de frases sense cap
èmfasi; al segon, la part de la frase que es vol emfatitzar és posa al
començament, davant el verb. La cópula 'és' és normalment 'mae' [MAI].
Mae Llanwynno
yn y De - Llanwynno és al Sud
Si l'element
davant el verb és un adverbi, 'mae' també s'utilitza
Yn y De mae
Llanwynno - Llanwynno és al SUD (i no al NORD com dius tu)
Si es tracta
d'un adjectiu o un substantiu, que sempre necessiten una partúcula 'yn' +
mutació suau després de la cópula, s'utilitza ÿw [IU] en comptes de 'mae'.
Mae Llanwynno
yn bentre' = Llanwynno és un poble
Pentre' ÿw
Llanwynno = Llanwynno és un POBLE (i no una ciutat)
Mae Llanwynno
yn fach = Llanwynno és petit
Bach ÿw
Llanwynno = Llanwynno és PETIT
De fet, les
frases amb un adjectiu al cap no són tan generals, i normalment es refa introduint
un substantiu
Lle bach ÿw
Llanwynno = Llanwynno és un LLOC PETIT
A la llengua
litèraria, ÿw i ydÿw [IU / ød IU] són sinònims. També s'utilitza ydÿ [ø DI],
una forma reduïda de ydÿw. Colloquialment, al Sud, es diu ÿw, i al Nord una
forma de ydÿ : ydi [ø DI] o, amb pèrdua de la primera síl·laba, 'di [DI]
(6) amrÿw [AM riu] = varis, varies;
amrÿwiaeth [am RIU yeth] = varietat (-iaieth = sufix per fer substantius
abstractes)
(7) golwg [GO
lug] = vista (tot allò que s'hi veu), golygfa [go LØG va] = vista (paisatge)
(8) '(Ella) és
gran' : mae hi yn fawr ("és + ella + en + gran"). Com hem vist, per
lligar el complement (quan sigui adjecti o substantiu) al cópula 'mae' cal
interposar la partícula 'yn', d'origen la preposició 'en, dins'. A la
preposició li segueix la mutació aspirant; a la 'yn' partícula, en canvi, li
segueix la mutació suau.
(9) mÿnd ar daith [mind ar DAITH] = anar de
viatge, fer una volta. L'expressió gal·lesa és calcada sobre l'expressió anglès
/gou on ø jøørni/ go on a journey. Taith [TAITH] = viatge
(10) Pont-tÿ-pridd [pon-tii-PRIID]. La forma original és
Pont-y-tÿ-pridd [pon-tø-tii-PRIID]. El article 'y' s'elideix sovint en topònims
(o si es tracta de la forma 'yr', amb la 'r' històrica, que es troba davant una
consonant, la vocal 'y' també s'elideix, però es queda la consonant).
Exemples:
Pen-dre (= Pen-y-dre) (cap de vila); Glanrafon (= Glanyrafon) (marge de riu).
La forma
actual (i també la forma al text original d'aquesta obra) és Pont-y-pridd
[pon-tø-PRIID]. Però es poc probable que s'hagués perdut l'element 'tÿ',
sobretot quan el sentit queda evident (el pont (aprop de) la casa d'adob). La
pèrdua de l'article no afecte gens el sentit. La forma actual distorciona el
sentit - 'la casa de l'adob'. (Vaig fer una investigació sobre aquest nom fa
uns anys, i si puc trobar els apunts, els ajuntarem a l'apartat de la toponomia
gal·lesa). Entre els gal·lesoparlants tradicionals de la zona, la forma curta
del poble és Y Bont (el pont), cosa que és general arreu del país amb noms que
comencen amb 'Pont'. Hi ha una certa tendència ara entre els gal·lesoparlants
de dir-li 'Ponti', l'abreviatura que li donen els anglesparlants ('Ponty' en
ortografia anglesa). Probablament és Pont + el sufix diminutiu anglès 'i' (que
s'escriu -ie, -y, -ey - Johnnie, Dolly, Mickey). Però queda la possiblitat que
és un rastre del nom gal·lès Pont-tÿ-pridd.
·····
|
DOLENNAU AR GYFER GWEDDILL Y WEFAN HON ..... |
2184c
tudalen mynegeiol y Wenhwÿseg
índex de pàgines sobre el 'Gwenhwÿseg', el dialecte
del sud-est de Gal_les
·····
Sumbolau arbennig: ŷ ŵ
Ble’r
wyf i? Yr ych chi’n ymwéld ag un o
dudalennau’r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web “CYMRU-CATALONIA” (= Gal·les-Catalunya)
Weø(r) àm ai? Yùu àa(r) vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (=
Weilz-Katølóuniø) Wéb-sait
Where am I? You are visiting a page from the “CYMRU-CATALONIA” (=
Wales-Catalonia) Website
CYMRU-CATALONIA
llanwynn.doc
Edrychwch ar fy
Ystadegau / Mireu les estadístiques / View My Stats