|
|
|
|
(delwedd 5404)
|
CLAWR
|
|
|
|
|
(delwedd 5405)
|
TUDALEN TEITL
|
|
|
|
|
(delwedd 5406)
|
Y cyflwyniad (tudalen ar goll gennym) iii
|
|
|
|
|
(delwedd 5407)
|
Rhagnodiad (tudalen ar goll gennym) iv
|
|
|
|
|
(delwedd 5408)
|
Cyfarchad yr Awdur (tudalen ar goll gennym) v
|
|
|
|
|
(delwedd 5409)
|
Cynwysiad vi
|
|
|
|
|
(delwedd 5410)
|
1. Ei
Hanes (ANGHYFLAWN) x7
2. Fel Gweithiwr
Hanesyn 1 (2.01) Dala’r Top x11
Hanesyn 2 (2.02)
Canlyniad y Ffrae x12
Hanesyn 3 (2.03)
Y Bwcedaid Calch x13
Hanesyn 4 (2.04)
Ystori’r Ysgybell x14
Hanesyn 5 (2.05) Defnyddio’r Pylor x14
Hanesyn 6 (2.06) Ei Broffwydoliaeth x18
Hanesyn 7 (2.07)
Y Canwyllau Corff x20
Hanesyn 8 (2.08) “Cym, Razor” x21
Hanesyn 9 (2.09)
Sefyll Cogyn x22
Hanesyn 10 (2.10)
Effaith y Ffits x23
Hanesyn 11 (2.11)
Y Pwll Glo yn America x25
Hanesyn 12 (2.12)
Y Ffordd Daeth Isaac o America x26
3. Y Crwydryn Digrif
Hanesyn
13 (3.01)
“How Long Were You Dher?” x28
Hanesyn 14 (3.02) Tarfu’r Asyn x28
Hanesyn 15 (3.03) Ystori’r Fagoten x30
|
|
|
|
|
(delwedd 5411)
|
Hanesyn 16 (3.04)
“Asc Dhy Dreifar” x32
Hanesyn 17 (3.05)
Pwy Ben i Ddechreu’r Dorth x33
Hanesyn 18 (3.06) Râs am Sofryn x34
Hanesyn 19 (3.07) Gwellhad Bysedd ei Draed x35
Hanesyn 20 (3.08) Y Tri Corff x35
Hanesyn 21 (3.09)
Rhoi Wil i’r Gwr Drwg x36
Hanesyn 22 (3.10) Punt am Newid Pwynt y Reilwai x37
Hanesyn 23 (3.11) Isaac yn Frawd-yng-Nghyfraith x40
Hanesyn 24 (3.12)
Y Lodgins a Gwr y Tŷ x42
Hanesyn 25 (3.13)
Sut ma Nhw’n Tynu Cwmp x44
Hanesyn 26 (3.14)
Prynu Ceiliog x46
Hanesyn 27 (3.15) Y Ddau Ysgadenyn x47
Hanesyn 28 (3.16)
Y Ci a’r Lleidr Wyau x48
Hanesyn 29 (3.17)
Myn’d o’r Lodjins ar eu Henill x48
Hanesyn 30 (3.18)
“Dim Stymog Heddy” x50
Hanesyn 31 (3.19)
Y Wraig a’r Fam-yng-Nghyfraith x51
Hanesyn 32 (3.20)
Dishgwl am Haner Coron x52
(xiii) (tudalen ar goll)
(xiv) (tudalen ar goll)
(xv) (tudalen ar goll)
(xvi) (tudalen ar goll)
|
|
|
|
|
(delwedd 5412)
|
(x7)
1. Ei Hanes
Y mae gan bob dyn ryw gymaint o allu arbenig hunan-berthynol, sydd yn ei osod
ar ei ben ei hun mewn gyfeiriad neu gilydd. Dibyna mesur yr amlygrwydd
gyrhaedda dyn i’r cyfeiriad yma neu acw, yn fwyaf, ar fesur y gallu naturiol
cyfatebo sydd ynddo. Daw dyn yn arlunydd craffus, yn adeiladydd cywrain, neu
yn weithiwr tanddaearol medrus, am fod ynddo yn benaf alluoedd sydd yn
naturiol ddadblygu i’r cyfeiriadau hyny.
Dyn rhyfedd iawn oedd Isaac Lewis. Yr oedd yn arlunydd ac yn adeiladydd, ond
nid yn ystyr gyffredin y geiriau, a chyda chywirdeb y gallwn ddywedyd fod
ynddo gymhwysderau gweithiwr tanddaearol medrus; ond ei neillduolrwydd penaf
oedd yr elfen gref o ddigrifwch lywodraethai ei holl feddwl.
Yn allanol, dyn main, hytrach yn dàl, gyda gwyneb hir-gul, difarf, goleu o
bryd, melyngoch ei wallt, ac ar ei ruddiau ysmotiau o ôl y frech, oedd Isaac.
Safai yn syth, a cherddai yn lluniaidd. Gwisgai yn bur gryno; bob amser â
chapan
|
|
|
|
|
(delwedd 5413)
|
(x8) (tudalen ar goll)
...........................................................
...........................................................
..........................................................
..........................................................
..........................................................
|
|
|
|
|
(delwedd 5414)
|
(x9) (tudalen ar goll)
...........................................................
...........................................................
..........................................................
..........................................................
..........................................................
|
|
|
|
|
(delwedd 5415)
|
(x10) (tudalen ar goll)
...........................................................
...........................................................
..........................................................
..........................................................
..........................................................
|
|
|
|
|
(delwedd 5416)
|
(x11)
2. Fel Gweithiwr
Hanesyn 1.
(2.01) Dala’r Top (tudalen
ar goll)
...........................................................
...........................................................
..........................................................
..........................................................
..........................................................
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5417)
|
(x12)
Hanesyn 2.
(2.02) Canlyniad y Ffrae
Fel y cyfeiriwyd yn ei hanes ar y dechreu,
halier oedd Isaac wrth ei alwedigaeth; ond gallai dori glo yn fedrus. Eto,
pan fyddai yn gweithio ar y glo, achwynid yn fynych arno am ei ddibrisdod yn
peidio gwahanu y glo oddiwrth y rwbel cyn ei lanw i’r cerbyd. Parodd hyn i
ffrae arw gymeryd lle yn y gwaith rhyngddo â’i feistr. Yn nghwrs y ffrae,
dywedodd y dyn wrtho –
“Does dim rhagor o hyn i fod yma, Isaac. Chei di ddim aros mwy yma; cer i
b’le mynot ti o ngolwg i.”
Gwelodd Isaac ei bod ar ben; dododd ei ddillad am dano, a’i offer ar ei gefn,
ac i ffwrdd âg ef i gyfeiriad gwaelod y pwll. Wrth waelod y pwll, dyma’r
offer i lawr, ac Isaac yn dyosg eilwaith. Ar ddwy ochr y brif-ffordd arweinia
yn mlaen o’r pwll nid oes dim o’r wythien yn cael ei gweithio am ryw gymaint
o latheni, yr hyn sydd yn bwysig yn ymyl y pwll er sicrhau y lle rhag cwympo.
Ond dacw Isaac yn dechreu gweithio fan hono, ac yn ergydio am ei fywyd ar y
glo. Wedi cael peth yn barod i’w lanw, aeth at y pwll i ymofyn am gerbyd, er
syndod pawb o’i gylch. Pan oedd Isaac yn agos a llanw’r cerbyd, dyma’r meistr
yn d’od yn ol; ac wrth weled goleu dyeithr, a chlywed yr ergydio gwaeddai yn
syn –
|
|
|
|
|
(delwedd 5418)
|
(x13) “Pwy sydd yma? pwy sydd yma?”
“Fi sydd ’ma,” ebe Isaac, gan godi i’w wyneb yn dawel.
“Y cynllwyn diolwg,” ebai’r meistr, yn wyllt, “Beth wyt ti’n wneyd fan hyn?”
“Begio’ch pardwn, mishdir bach, ond ta chi wetodd am fyn’d i le mynswn i, a
cheso i ddim gwell lle na hwn i’n atab i; ond ma’n ddrwg tost gen i os ôs
rhaid i fi atal hwn y llonydd yto.”
Ond felly y bu. Ni fu Isaac yn hir cyn cyrhaedd pen y pwll, er ei fawr
lawenydd.
-------------------------------------------------
Hanesyn 3. (2.03) Y Bwcedaid Calch
Un tro, cafodd ei gyhuddo o gadw ei le yn frwnt. Tranoeth wedi’r cyhuddiad,
aeth i’r gwaith yn foreu iawn, a chymerodd fwcedaid o galch a brwsh i mewn gydag
ef. Pan ddaeth y gweithwyr ereill, dyna lle’r oedd Isaac am ei fywyd yn
gwyngalchu ei le o un pen i’r llall. Chwarddai un, holai’r llall, gwawdiai un
arall; ond nid oedd dim yn tycio arno ef. Wedi gorphen ei oruchwyliaeth
lanhaol, eisteddodd i lawr i fwynhau ei hunain, fel gwr yn ei balas. Yn fuan,
wele’r meistr yn d’od heibio, ac er ei syndod yr oedd y lle yn w`yn i gyd.
Wedi aros ychydig, fel pe’n methu gwybod yn iawn beth i’w ddyweyd, gofynodd –
|
|
|
|
|
(delwedd 5419)
|
(x14) “ Isaac! i bwy bwrpas y
gwnest ti hyn, gwêd?”
“Begian ych pardwn, mishtir; ond ta chi sydd yn achwyn fod y lle’n frwnt,
iefa ddim? Dyma fe i chi yn ddicon glân nawr, ta beth!”
-------------------------------------------------
Hanesyn 4. (2.04) Ystori’r Ysgybell
Bryd arall, cyhuddid ef o lanw yn frwnt; ac aeth âg ysgubell i fewn
gydag ef. Pan ddaeth y goruchwyliwr heibio, cafodd Isaac yn ysgubo y cyfan
blith draphlith i fewn i’r cerbyd, gan ddyweyd –
“Wel, mishtir bach, ’does dim posib llanw’n lanach na hyn, ta beth.
Dishgwlwch, mae’r cyfan yn câl myn’d; does dim specyn o faw ar ol, mi fentra
mhen i chi.”
-------------------------------------------------
Hanesyn 5. (2.05) Defnyddio’r Pylor
Dygwyddodd iddo un tro, pan allan o waith, gael ei hala i le oedd dipyn
yn stiff, lle yr oedd yn rhaid defnyddio pylor i ryddhau y glo. Wedi cael
caniatad, fel arfer, i weled y lle yn gyntaf, aeth Isaac ym mlaen. Wedi
cyrhaedd, a gweled
|
|
|
|
|
(delwedd 5420)
|
(x15) y lle fel graig o’i flaen, dechreuodd holi y bechgyn weithient ar
bwys, gan ymddangos fel un heb erioed weled lle o’r fath. Eb efe –
“Fechgyn glân ffri, ro’wch chi wpod i fi shwd ma câl y gwr du ma o’i wely?”
“Yr unig ffordd i gâl a,” ebe hwy, “yw doti gwr du arall, sef Mr. Pylor, i’w
gico fo mâs o hono.”
“Ho!” ebe yntau, gan gosi ei ên; “diolch i chwi, fechgyn; fe â i mâs i byrtoi
petha erbyn fory.”
Ac i ffwrdd âg ef. Boreu dranoeth, yn sydyn, wrth nesu at ei gwaith, clywai y
bechgyn ergyd, tebyg i swn dryll, o gyfieiriad y lle y tynent ato; a dyna un
arall yn cyflym ddilyn.
“Wel, beth sydd ’na?” gofynai un yn syn.
Ond nid oedd neb yn ateb: yr oedd pawb mewn dychryn. Wedi nesu ym mlaen yn
wyliadwrus, pwy welsant ond Isaac, ar enau yr heol, yn prysur lwytho ei
ddryll; ac ar amrantiad wele fwg a thân, a’r cenadon plwm yn chwyrnu’n
gyffrous ar eu hurddiad gwyllt i wyneb y glo, a’r hen Isaac yn gwaeddi allan,
â’i lygaid fel mellten –
“Symud oddna, nei di, ’r negro du!”
Erbyn hyn, o’r braidd y gwyddai y bechgyn beth i’w wneyd. Ond wedi tawelu
llanw y digrifwch, ac adfer iaith, ebe un ohonynt –
“Ddyn ofnadwy, be chi’n geisio neyd?”
“Neyd wir,” ebe Isaac; “fe saetha i i fynidd
|
|
|
|
|
(delwedd 5421)
|
(x16) a mas os na ddaw a oddna’n rhwydd.”
A dacw fe’n anelu drachefn.
TUDALEN
16 I’W YCHWANEGU
|
|
|
|
|
(delwedd 5422)
|
(x16)
TUDALEN
17 I’W YCHWANEGU
|
|
|
|
|
(delwedd 5423)
|
(x17)
TUDALEN
18 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5424)
|
(x18)
Hanesyn 6. (2.06) Ei Broffwydoliaeth
TUDALEN
19 I’W YCHWANEGU
|
|
|
|
|
(delwedd 5425)
|
(x19)
ddram bron yn llawn, a digonedd o lo yn rhydd o’i flaen. Ni ddaeth un
o’r ddau i wybod sut y gwnaeth ef hyn, ond tyngodd ei gydweithiwr nad arosai
fynyd yn hwy gydag ef. Felly, daeth proffwydoliaeth Isaac i ben mewn un dydd,
sef y caffai ef a’i hen bartner y lle iddynt eu hunain ar fyr. Ac felly y bu.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5426)
|
(x20)
Hanesyn 7. (2.07) Y Canwyllau Corff
Dro arall, aeth Isaac i lefel i weithio, lle’r oedd amryw o leoedd
segur. Ychydig oedd yn gweithio yn y lle o gwbl. Un boreu, tra’n eistedd yng
nghwmni un o’r bechgyn y tu allan i’r lefel, eb efe –
“Wel, dyna beth òd, iefe ddim, fachan diarth, fod mor lleied yn gwitho yma, a
chwmant o lefydd gwâg yma.”
“Hy! dyw a ddim yn òd yn y byd,” ebai hwnnw’n gwta.
“Wel, shwd i chi’n gallu gweyd ’ny, fachan? ma ’ma lefydd bach splendid i
unrhyw ddyn, allwn i feddwl, ta beth.”
“Wel, ma’r lle, mor bell ag ma ’ny’n mynd, yn ol reit, tw bi shiwar; ond, i
ti’n gwel’d, Isaac, ma’r son ar led fod y bechgyn yn gwel’d canwylla cyrff
rhywrai neu gilydd yma o hyd. Dyna’r rheswm fod mor lleied yn gweithio yma.”
“O, rw i’n gwel’d,” ebai yntau yn syn. “Wel,
|
|
|
|
|
(delwedd 5427)
|
(x21) os ta fforni mae, fachan
diarth, pan ä i oddma, os gwelwch chi nghanwll gorff i ma, diffotwch hi ar
unwaith, lle bod neb yto yn cael ofan, ta beth.”
-------------------------------------------------
Hanesyn 8. (2.08) “Cym, Razor”
TUDALEN
21 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5428)
|
(x22)
Hanesyn
9. (2.09) Sefyll Cogyn
Tra’n gweithio
mewn rhyw bwll, danfonwyd at Isaac fachgen ieuanc braf, newydd dd’od o’r wlad
i fod yn gydweithiwr. Wrth gwrs, yr oedd yr oruchwyliaeth danddaearol yn
hollol ddyeithr i hwnw. Aeth y dydd cyntaf heibio yn bur dda. Yr ail ddydd
daeth angen am sefyll cogyn, i sicrhau y nen. Gwneir cogyn trwy gasglu nifer
o goed tu allathen o hŷd yr un, a’u ffurfio’n ddau a dau ar ei gilydd
hyd y nenfwd – dau un ffordd, a dau yn groes ar eu penau, &c. Yna llenwir
y canol, wrth ei godi, â rwbel, er dal y coed yn eu lle, a’u cynorthwyo yn
ogystal i ddal pwys y nen. Modd bynag, dacw Isaac a’i bartner yn dechreu
sefyll y cogyn. Wedi gwneud rhyw chwech neu wyth o goed ar eu gilydd, heb
ddim rwbel i’w dal, gofynodd y bachgen –
“Isaac, ffordd i ni’n my’nd i gael y côd ma i sefyll o hyn i fyny? Ma
nhw’n dachra siglo eisos.”
“O diar mi! dyma’r ffordd,” ebe Isaac; “cer di miwn i’r cogyn, a dal di’r
côd, ac fe bilda i nhw i’r làn.”
“Ol reit.”
Felly y bu. Aeth y bachgen i’r cogyn, a dacw Isaac yn bildio am ei fywyd, nes
o’r diwedd dyna’r cogyn wedi ei sicrhau yn dy`n dan y nen.
“Wel,”ebe Isaac, gydag anadliad rhydd, “dyna gogyn bach i’r làn yto, ta beth,
a diolch am dano.”
|
|
|
|
|
(delwedd 5429)
|
(x23) “Ie,” ebe’r bachgen, “ond sut dwa i mas o hono ’nawr?”
“Ho, ho, ho!” ebai yntau, “`nawr i ti’n gwel’d hi, iefa? Fe ddylat ti feddwl yn
nghynt, fachan. Ma ngwaith i ar ben, i ti’n gwel’d. Mae’r cogyn làn. A ’nawr,
dy waith di yw ffindo dy ffordd mas o hono.”
-------------------------------------------------
Hanesyn 10. (2.10) Effaith y Ffits
Ar ambell adeg, mewn rhai gwythienau, y mae yn well i ddyn, os gall,
gael gweithio wrtho ei hun. Gweithiai Isaac mewn lle felly ar gyfryw adeg,
ond anfonwyd ato ef gydweithiwr. Yr oedd yn flin iawn ganddo am hyn, ac ebai
–
“W i’n ffeili dyall pam odd rhaid iddi nhw hala partner i fi yn ots na pobun
arall. Ond ôs dim gwaniath yn y byd, wath fydd a ddim yn hir iawn gen i, fe
ddala i ddima bren â thwll ynddi.”
Aeth y dydd cyntaf heibio yn bur dda, a’r bachgen yn dechreu dod i leicio
Isaac, am ei fod mor ysmala. Ond yr ail ddydd, ebai Isaac, wrtho ei hun wrth
fyn’d i mewn i’w waith -
“Heddy, mae i fod yn sgwar tŵls yma – fydd hwna ddim gen i ar ol heddyw,
w i’n siwr og e.”
Wedi dechreu gweithio, wele floedd fawr yn myn’d trwy’r lle fod Isaac mewn
ffit enbyd. Ymgasglai pawb o bob cyfeiriad, gan gynorthwyo i’w
|
|
|
|
|
(delwedd 5430)
|
(x24) gael ohoni oreu medrent. Wedi haner awr o wau a throlio yma ac acw,
nes llwyr frawychu y rhan fwyaf ohonynt, daeth Isaac i’w le, ac wedi mynyd
neu ddwy o spel, aeth pob un yn ol i’w lle drachefn.
“Wel,” ebai’r partner yn grynedig, “i chi’n well ’nawr, Isaac?”
“Otw, machan i, w’i’n well, dipyn bach.”
Ebai’r partner drachefn –
“Oti chi yn arfadd câl ffits fel na o hyd, Isaac?”
“Na, ddim yn amal,” ebai Isaac. “Ond gad i fi weyd un secrat wrtho ti nawr
mewn pryd.”
“Wel, beth yw hi, Isaac?”
“Dyma hi. Pan weli di fi yn myn’d i ffit yto, gofala di i gwân hi am dy
fywyd. Rw i’n arfadd ca’l dwy ffit, un ar ol y nall, a ma’r ail un yn wath
na’r un gynta o dipyn. Mae rhyw ffashwn gen i pan bydda i yn hono i rytag ar
ol yr un cynta wela i, a falla ta’ i ladd a na i ar y spot, os na ddaw rhywun
i achub a yn ddicon cynar. Wetny, cofia di beth w i wedi weyd nawr.”
Erbyn hyn yr oedd calon y bachgen yn ei wddf, a bu chwant arno fyned allan y
fynyd hono; ond aros wnaeth. Yn mhen awr, wele Isaac eilwaith yn dechreu
swagro, a’r bachgen yn cydio yn ei lamp, ac yn dechreu symud o’i ffordd. Yn
sydyn, dyma Isaac yn gwneud rhuthr dan floeddio, a’r bachgen yn brasgamu
nerth ei draed o’i flaen. Aeth Isaac ddim yn mhell; gwelodd fod ei bartner
wedi cael ei
|
|
|
|
|
(delwedd 5431)
|
(x25) ofn, yna aeth yn ol i weithio. Wrth fyn’d gartre’r noson hono, clywyd
fod y bachgen wedi rhedeg yn syth heibio i bawb a phobpeth hyd waelod y pwll,
gan daeru fod colled ar Isaac Lewis, a dweyd na weithiai ef ergyd byth mwy
gydag ef.
-------------------------------------------------
Hanesyn 11. (2.11) Y Pwll Glo yn America
Daeth chwant ar Isaac, eb efe, i gymeryd taith i’r America. Aeth; ac
wedi cyrhaedd yno, wrth gwrs, ei orchwyl cyntaf oedd myn’d i chwilio am waith
i un o’r pyllau glo. Pan ddaeth at ben un, gwelodd fod y rhaffau yn myn’d yn
eu cwrs arferol, tra nad oedd dyn na dynes i’w gweled yn unman. Yr oedd hyn,
wrth reswm, yn beth dyeithr iawn iddo. Safodd i wel’d a ddeuai rhywun
perthynol i’r lle o rywfan, gan ddysgwyl hefyd wel’d y carej ar fyr yn d’od
i’r wyneb; ond wedi aros yn hir, ni welai neb; ac nid oedd argoel am i un
carej dd’od i’r golwg. Methai yn deg a deall hyn, gan fod y rhaffau yn
gweithio yn ddiatal. Yn ei syndod aeth i chwilio y peiriandy, rhag ofn fod
rhywbeth allan o le; ac yn union wele ef rhwng muriau adeilad cadarn, yn
sefyll yn ymyl y peiriant mawr oedd yn troelli a throelli yn ddiorphwys, gan
ddirwyn a dad-ddirwyn rhaffau y pwll. Ond ble mae’r peirianydd? Fu’r fath
ynfydrwydd erioed a gwel’d
|
|
|
|
|
(delwedd 5432)
|
(x26) peiriant pwll yn ysgogi heb beirianydd yn ei wylio? Wel! wel! beth
sy’n bod? Ble ma’r dyn, wn i? Dyna fel yr holai Isaac ei hunan, pan yn sydyn
clywai chwythiad anadl rhywun yn y gornel ger llaw. A dyna’r lle yr oedd y
peirianydd yn cysgu’n dawel.
“Y dyn!” ebe Isaac, gan ei ysgwyd yn wyllt, “beth i chi’n cysci fel hyn, a
gwel’d yr injin yn gwitho? Os dim ofan arnoch chi y digwyddiff rwpath?”
“Digwyddiff beth?” ebai hwnw, ar haner dihun. “Ha! ha! Na naiff, paid a
gofalu. Ond, ddyn diarth, gwed wrtho i, pwy ddiwrnod yw hi heddy?”
“Pwy ddiwrnod? Ond ta dydd Mercher,” ebai Isaac, heb wybod yn siwr beth i’w
ddyweyd.
“O! wel, mae’n ol reit ta,” ebe’r peirianydd, gan orphwys yn ol. “Wyt ti’n gwel’d,
ddyn diarth, ma’r pwll hyn yn hala wythnos i roi un tro; felny, os dim isha
gwyllti, weli di, wath ddaw y carej ddim lan cyn dydd Sadwrn, man lleia.”
-------------------------------------------------
Hanesyn 12. (2.12) Y Ffordd Daeth Isaac o America
“Y metal cynta’,” meddai ef, “ddath i’n llaw i wedi mynd i Merica odd rhaw.”
|
|
|
|
|
(delwedd 5433)
|
(x27) Gan iddo fod mor anffodus, cododd ei hiraeth
am dd’od yn ol eilwaith i Forganwg. Ond sut y deuai? Nid oedd ganddo arian.
Un noson, tra heb fodd i dalu am lety, aeth ar ei union i goedwig ger y môr,
gan feddwl cysgu ar un o’r coed hyd y boreu. Ar y ffordd daeth o hyd i lestr
yn llawn glud (glue). Gwelodd mai da fuasai iddo ei ddefnyddio er
gludio ei goeden wely a’i bôn i’w brig, rhag iddo wrth gysgu syrthio i’r
ddaear a niweidio ei hun. Hyny a wnaeth, ac ymgollyngodd i freichiau cwsg yn
ei orweddle uchel. Yn foreu iawn, dihunwyd ef gan lawer o sisial a dalu o’i
gylch; ac er ei syndod yr oedd y goeden yn llawn o adar o bob math, a’u traed
i gyd yn sicr wrth y brigau. Ceisiodd godi ei hun, ond yr oedd yntau yn rhwym
yn nghyffion y glud.
“Wel, tyma i’n ddecha mawr, ta beth,” ebai; “rw i wedi gwneyd ffwl o munan –
tyma lle bydda i mwy yn swn y tacla hyn y ca’l fy mhoeni hyd farw – beth na
i?”
Yn ei bang cododd ei lais, gan waeddi a’i holl nerth – “Ishw! ishw!”
“Ac os i chi yn y man na,” ebai, “fe gâs y dernod i gyd shwd ofan, nes iddi
nhw starto gyda’u gilydd, a nghwni i a’r goeden gyta nhw, a hedfan dros y môr
bob cam i Shir Forganwg.”
Nid oes eisieu dadleu yn nghylch gwirionedd yr ystori uchod o eiddo Isaac.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5434)
|
(x28)
3. Y Crwydryn Digrif
Hanesyn 13. (3.01) “How Long Were You Dher?”
Ar ysgwar y Welsh Harp, Aber Dar, ar nos
Sadwrn, y gwelwn ef nesaf. Yr
oedd wedi bod yn America, meddai ef, y pryd hyn. Gwelwn ef yn sefyll ar ganol
y sgwar, a rhyw Sais adnabyddus yn ei holi –
“Wel, diar mi, Isaac. Ei am so glad tw mit iw!. Whêr hav iw bin ciping so
long? Ei hyrd ddat iw had gon to America!”
“So I had,” ebai Isaac yn fostfawr.
“Wel! wel! and let me shêc hands widd iw afftyr iwar sêff rityrn. Bin tw
America! And how long were iw dhêr, Isaac?”
“Ffeif ffît sics intshis and e cwarter,” ebai Isaac, ac ymaith ag ef.
-------------------------------------------------
Hanesyn 14. (3.02) Tarfu’r Asyn
Dacw ef yn awr ar daith i fyny Heol-y-Felin,
Aber Dar, i gardota. Wrth syllu, cenfydd hen wraig yn arwain asyn a chart yn
dyfod ato. Yn y cart y mae amryw fathau o lestri i’w gwerthu
|
|
|
|
|
(delwedd 5435)
|
(x29) wrth yr hyn yr enilla yr hen wraig ei
bywoliaeth. Wedi d’od yn agos, gofynna iddi –
“Ga i weyd gair bach o secret yn nghlust y donci ma?”
“O cewch, cewch,” meddai hithau yn didaro, gan droi i fargeinio a nifer o
wragedd sydd wedi ymgasglu tu ol i’r cart.
Ar hyn tyn ddwy neu dair o pys gleision o’i gôd, gan eu rhoi yn ei enau, ac
yn ddistaw bach chwyth hwynt i glust yr asyn. Ar unwaith, wele hwnw yn
carlamu yn holl nerth ei goesau i lawr yr heol, y llestri yn deilchion yma a
thraw, a’r hen wraig, druan, mewn rhyw haner llewyg, yn cael ei chynal gan
ddwy neu dair o’r gwragedd gerfydd ei dwylaw. Pan ddaeth ati ei hun, prysurodd
yn union i godi gwarant ar Isaac am y weithred ysgeler o darfu’r asyn. Dacw
Isaac yn awr o flaen yr ynadon, i gael ei farnu. Mae’r cyhuddiad wedi ei osod
ger bron, a’r Prif Ynad ar ei draed, yr hwn sydd wedi clywed am lawer o
driciau y “Crwydryn Digrif.” Siaradai’n groeyw, gan ddweud –
“Isaac Lewis, yr wyt ti wedi clywed y cyhuddiad sydd yn cael ei ddwyn yn eich
erbyn gan y wraig hon?”
“Os, gyta chaniatad eich Anrhydedd,” ebe ef, gan foes-ymgrymu; “ma’n ddrwg
iawn gen i mod i wedi ca’l fy nwyn i’r fan hyn am beth mor
|
|
|
|
|
(delwedd 5436)
|
(x30) ddi-ddrwg. Netho i ddim i’r donci, ond gweyd
yn i glust am iddo fynd sha thre, fod i fam wedi ca’l i tharo’n dost iawn, a
bron marw; ac os dyma’r tâl wy’n ga’l am hynny, weta i air byth eto wrtho.”
Ar hyn gollyngodd ef yn rhydd.
TUDALEN
30 I’W YCHWANEGU
TUDALEN
31 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
Hanesyn 15. (3.05) Ystori’r Fagoten
|
|
|
|
|
(delwedd 5437)
|
(x31)
|
|
|
|
|
(delwedd 5438)
|
(x32) ”Diolch yn fawr,” ebe Isaac, fe gewch ych
talu’n dda, peth siwr yw a; ond alla i ddim dod miwn fel hyn, wir, mistras
fach, a mhartnar i mas mana bron starfo.
“Wel, bobl anwl,” ebai hi, “galwch a miwn i ga’l shâr, ta, fel chitha, mae
a’n bechod i unrhyw ddyn starfo ar ochr y ffordd, a dicon o fwyd i gâl.
Galwch chi a miwn yn ewn.”
Ac i fewn â hwy i gael eu gwala a’u gweddill o gawl a chig, a thatws.
-------------------------------------------------
Hanesyn 16. (3.04) “Asc Dhy Dreifar”
Wedi hyn, tra Isaac yn nesu at ryw dref, gwelai hen wraig yn arwain asyn a
chart tua’r dref. Wrth ei gweled yn edrych yn ofidus gofynodd iddi -
“Os rhywpath mas o le, ’rhen wraig? Di chwi ddim yn dishgwl yn rhy dda. Be
sy’n bod?”
“O, ma isha myn’d trwy’r glwyd Tyrpic arna i, a does gen i ddim i dalu am
fyn’d,” ebai hi.
“O diar, stopiwch chi,” eb efe, “Fe ffinda i ffordd i fyn’d trwyddi nawr.”
Dacw fe’n diosg yr asyn o’r shafft ac yn ei godi i’r cart.
“Beth i chi’n neyd, y dyn?” ebe’r hen wraig.
“Gadwch chi’r petha i fi,” ebai Isaac; “cerwch
|
|
|
|
|
(delwedd 5439)
|
(x33) chi mlân – pidwch dangos ych bo chi’n
perthyn dim i fi na’r cart a’r donci.”
Felly y bu. Wedi gosod yr asyn yn y cart, a rhoi y ffrwyn yn rhwym wrth ei droed
blaen, gwisgodd ddilladd yr asyn am ei hun, ac i ffwrdd âg ef yn y shafft ar
garlam trwy y glwyd. Ar hyn, wele geidwad y glwyd ar ei ol, yn gwaeddi –
“Whêrs ddy myni? Ddy tôl! Ddy tôl!”
Tra’r unig ateb o enau Isaac oedd –
“Asc ddy dreifar! asc ddy dreifar!”
Cafodd yr hen wraig felly ei chart a’i hasyn trwodd am ddim.
-------------------------------------------------
Hanesyn 17.
(3.05) Pwy Ben i Ddechreu’r Dorth
Dro arall, yr oedd Isaac ar ei daith o Flaenllechau i Aber Dar.
Teimlai yn newynog iawn, ac heb ddim i brynu bwyd. O’r diwedd aeth i dŷ
tafarn i ofyn am damaid i’w fwyta. Yr oedd y wraig yn gwlychu toes yn brysur,
a’r dorth olaf yn gyfan ar y bwrdd. Dywedodd y wraig wrtho, gan gyfeirio â’i
bŷs at y dorth a’r gyllell,
“Dewch miwn! Dewch miwn! Cymerwch dymed o hona; iwswch y gyllath, trw fod y
nwlo i yn y tôs.”
"Diolch yn fawr," ebai yntau, a chymerodd y dorth a’r gyllell yn ei
ddwylaw. Cyn ei thorri, eb efe –
"Mistras, os gwaniath da chi pwy ben tora i hon gynta?”
"O, dim yn y byd mawr," ebai hithau.
"Thenciw fawr, ta," eb efe, gan droi allan; "fe’i dechreua i
ddi y pen arall i’r cwm," ac i ffwrdd âg ef a’r dorth a’r gyllell.
TUDALEN
34 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5440)
|
(x34)
Hanesyn 18. (3.06) Râs am Sofryn
TUDALEN
35 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5441)
|
(x35)
Hanesyn 19. (3.07) Gwellhad Bysedd ei Draed
-------------------------------------------------
Hanesyn 20. (3.08) Y Tri Corff
TUDALEN
36 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5442)
|
(x36)
Hanesyn 21. (3.09) Rhoi Wil i’r Gwr Drwg
Un tro aeth Isaac allan â’i ddryll i hela yn y nos. Yn ngoleu gwan y lloer, gwelai
o’i flaen ryw greadur esgyrnog, hyll. Yn sydyn daeth i’w ymyl, a theimlai
Isaac ar unwaith ei fod yn mhresenoldeb y Gwr Drwg.
|
|
|
|
|
(delwedd 5443)
|
(x37)
“Holo!” ebe’r Gwr Drwg, “pwy wyt ti?”
“Isaac Lewis w i, syr.”
“Ble i ti’n myn’d yr amser hyn o’r nos, Isaac?”
“Myn’d i hela w i, syr.”
“Beth yw hona sy gen ti?” ebai, gan gyfeirio at y dryll.
“Pib yw hi, syr.”
“Ho!” ebai’r Gwr Drwg; “os dim shawns i gâl whiff fach gyda thi cyn bo fi’n
myn’d?”
“Os ôs,” ebai Isaac, gan estyn ei blaen hi ato, a dyweyd –
“Dod hi yn dy ben i fi gâl ei thanio hi.”
Cyn gynted ag y dododd y Gwr Drwg hi yn ei enau, dyma Isaac yn tanio –
“Powns!” ebai’r dryll.
“Ych, tw! ma ona’n gryf, ta beth!” ebai’r Gwr Drwg, gan droi at Isaac, a
phoeri shots o’i ben.
Dyna engraifft o allu Isaac i ddychymygu dygwyddion.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5444)
|
(x37)
Hanesyn 22. (3.10) Punt am Newid Pwynt y Reilwai
Yr oedd Isaac a phartner iddo ar daith mewn rhan o’r wlad, ac yn agoshau at
bentref bychan. Nid oedd ganddynt ond chwecheiniog ar eu helw, ac yn newynog
iawn. Wedi d’od at yr unig dafarn goffi yn y pentref, ebai’r partner wrth
Isaac –
“Gad i ni fynd miwn fan hyn nawr i gâl lwnshin bach, w i jest a starfo.”
TUDALEN
38 I’W YCHWANEGU
|
|
|
|
|
(delwedd 5445)
|
(x38)
TUDALEN
39 I’W YCHWANEGU
|
|
|
|
|
(delwedd 5446)
|
(x39)
|
|
|
|
|
(delwedd 5447)
|
(x40)
“Gwnaiff, y mechgyn i; a thyma sofryn i
chitha am i neyd a.”
“Diolch i chi am y sofryn,” ebai Isaac, gan fyned ym mlaen â’r pego nes cael
ei hun eilwaith yn ddyogel ar y ffordd wrth gefn y ty. Wedi mynyd o seibiant,
ebai wrth ei bartner –
“Tyna ti, fachan! Tyna beth yw gneyd arian o gôd a thwein, i ti’n gweld; nawr
fe allwn ni ffwrdo i gâl pryd yn iawn o fwyd.”
-------------------------------------------------
Hanesyn 23. (3.11) Isaac yn Frawd-yng-Nghyfraith
Pan yn aros mewn rhyw gwmwd, aeth Isaac â dryll allan i herwhela i dir y Plas
cyfagos. Wedi gollwng ergyd neu ddwy, cyfarfu y Ciper âg ef, yr hwn a
ofynnodd iddo yn union –
“Pa hawl sy genti i ddod i hela i dir y Plas?”
“Hawl, yn wir! ebai yntau, “ma gen i ddicon o hawl, elli di fentro.”
“Ho!” ebai’r Ciper yn syn. “Wel, pwyn {sic; ?pwy un} i chi, ynte?”
“Y fi!” ebai Isaac, “ y fi yw brawd-yng-nghyfraith Mishtir Jenkins y Plas, ac
fe wetws wrtho i y gallwn gâl dod ma.”
“Ho! O wel, sgusodwch chi fi, ynte, am ych holi. Dydd da i chi,” ebai’r
Ciper, ac i ffwrdd ag ef.
TUDALEN
41 I’W YCHWANEGU
|
|
|
|
|
(delwedd 5448)
|
(x41)
TUDALEN
42 I’W YCHWANEGU
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5449)
|
(x42)
Hanesyn 24. (3.12) Y Lodgins a Gwr y Tŷ
Pan oedd Isaac yn myned i chwilio am waith i Gwm Saer Bren, sef
Treherbert, ar y ffordd cwrddodd â Sam Fain, ei bartner, ar y tramp. Wrth
gwrs, rhaid oedd myned i alw bobo lasiad iechyd da, a chael spel fach i holi
helynt y naill a’r llall. ’Doedd dim arian gydag Isaac, ond yr oedd triswllt gan y partner. Wedi
yfed tipyn, ac i’r
|
|
|
|
|
(delwedd 5450)
|
(x43) arian brinhau, cododd Sam i fyned allan, ond {+ gair amhosibl i’w
ddarllen}
Isaac iddo alw bobo lasiad neu ddau arall.
Ond ebai’r partner –
“Na, dim ragor. ma’n rhaid i fi gatw beth sy gen i nawr, ne cha i ddim
lodjins yn unman heno.”
“Faint sy gen ti yto?” ebai Isaac.
“Wechinog,” ebai Sam.
“Twt, twt,” ebai yntau drachefn, “gad i ni ifad hono nawr, fachan! Der mlân,
der mlân; paid a bod yn shimpil mewn cwmpni am dro mwn shawns, ta beth; fe
ffinda i lodjins bach nêt i ti am ddim gyta fi.”
Felly bu. Ond wrth yfed hono, wele gwmni arall yn d’od i mewn, nes o dipyn i
beth daeth adeg y stop tap. erbyn hyn, methai partner Isaac yn deg a pheidio
mesur lled yr heol, tra ef ei hun yn para yn bur dda. Modd bynag, rhaid
teithio’n awr i chwilio am lodjins. Wedi myn’d a myn’d, nes oedd yr partner
wedi hen flino ar y daith, y tai i gyd wedi pasio, a haner nos yn toi y lle a
mantell oer o wlith, gofynai’r partner gydag arwyddion ei fod yn dechreu
sobri –
“Ble ma’r lodjins, Isaac?”
“Der di mlân, der di mlân,” ebai yntau, i ni jest ar bwys a nawr.”
Wedi d’od at gae pori rhyw dy ^ fferm, agorodd Isaac y glwyd, ag i fewn ag ef
i’r cae, a’r partner ar ei ol.
|
|
|
|
|
(delwedd 5451)
|
(x44) “{gair ar goll} nawr,
ebai, tyma’n lodjins ni heno!” Wedi tarfu dwy fuwch o’u gorweddfanau, ebai
drachefn –
“Tyna dy weli di, ac un bach cynas, nêt, i ti, a tyma ngweli ina; gorwedd
di’n dawal, a chofio ddino’n fora, nawr.”
Erbyn hyn, yr oedd y partner yn ddigon sobr; ac yn ei anfodlonrwydd dechreua
rwgnach a chadw swn. Ond ebai Isaac –
“Tyna ddicon o hwna! Gorwedd yn dawel sy ora i ti, ne falla cawn ni fynd mas
o ma yto! Cofia di,” ebai, gan arwain ei feddwl at y tarw ger llaw, “ma gwr y
ty draw mana, i ti’n gwel’d, a i ti’n gwpod shwd fachan ffein yw e.”
Gwelodd Sam, rhwng popeth, mai gwell iddo mwy oedd ufuddhau i’r drefn, gan
nad beth ddeuai. Yn fuan deffrôdd y wawr, a chyda hyn dihunodd Isaac a’i
bartner yn eu gwelyau llaith. Codasant, gan ddechreu siarad; ond druan o’r
partner, yr oedd erbyn hyn yn rhy grug i roi swn. Ac eilwaith dyna lif ei
rwgnachdod yn disgyn yn drwm ar Isaac, yr hwn, wedi troi a sylwi ar y glwyd
yn agored, a ddywedai, gan gyfeirio ei fys ati –
“Hy! Pwy ryfadd dy fod yn gryg! Dishgwl, y ffwl dwl! i ti wedi cysci a gatal y drws ar acor trw’r
nos!”
-------------------------------------------------
Hanesyn 25. (3.13) Sut ma Nhw’n Tynu Cwmp
Un tro, tra Isaac a hen fachgen rhyfedd arall, o’r enw Twm y Glomen,
yn cydeistedd i ddifyru
|
|
|
|
|
(delwedd 5452)
|
(x45) cwmni mewn tafarndy yn Nghae
Pant Tywyll, Merthyr, daeth ryw Ysgotyn cyhyrog o bacman i mewn atynt. Wrth eu clywad yn siarad am waith dan y ddaear, &c, ebai’r Ysgotyn
–
“Wel, how do iw wyrc yundergriund? Ei shwd leic to no abowt it. Ddei sei
ddat in sym plesis ddy heit is feri, feri smol. How do iw manej to wyrc
ddâr?”
“O, ffor hyn yn gymws,” ebai Twm, yr hwn oedd fel pe am gael y blaen ar
Isaac. Wedi cydio yn y brwsh parth oedd gerllaw, a myned ar ei liniau i ben y
ford yng nghanol yr ystafell, dyma’r brwsh yn dechreu cael ei swagro’n ol a
blaen – peint un, cwart y llall, a gwydryn un arall yn cael eu bwrw yn
ddeilchion i’r llawr, a’r cwmni erbyn hyn wedi ei gyffroi drwyddo – “Tyna,”
ebai Twm, “tyna’r ffordd ni’n gwitho mewn wthian fach!”
Yn y cyfamser, sylwai Isaac ar ystlys o gig moch yn hongian wrth gordyn uwch
ben y ford, a dringodd yn ddystaw bach i fyny wrth gefn Twm, gan dynu ei
gyllell o’i boced. Ar hyn, heb sylwi ar Isaac, wele Twm yn dechreu swagro yr
eilwaith; ond ebe’r Ysgotyn –
“Ddat’s it, ddat’s it, mei gwd man. Ei can ynderstand ddat now. Byt ddis
is what pysls mi agen, how dw men in that smol heitth dro ffôls on ddemselfs
and get hyrted?”
Gyda’r gair, wele’r ystlys gig ar gefn Twm, ac Isaac yn gwaeddi yn nghanol
bloeddiadau’r cwmni,
“Ddats how men get hyrted bei bigining to wyrc widhowt sownding ddy top to
si iff it is seff ffyrst.”
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5453)
|
(x46)
Hanesyn 26. (3.14) Prynu Ceiliog
Pan ar ei daith o Hirwaun i Ferthyr, gwelodd
Isaac geiliog hardd ar y ffordd, heb dŷ na neb yn agos iddo. Gan fod
arno, fel arfer, eisieu arian, cydiodd ynddo, gosododd ef dan ei gesail ac
ymaith ag ef. Wedi dyfod hyd at Dafarn y Post, yr ochr uchaf i’r lle a adnabyddir
wrth yr enw Gelli Deg, ger llaw Merthyr, aeth i mewn i gael spel. Dygwyddai
fod y lle yn llawn o fechgyn o wahanol fanau cylchynol, ac ebai un o honynt
wrth Isaac –
“Hylo! ble i ti’n meddwl i bwrw i, Isaac?”
“Mynd tsha Merthyr w i,” ebai yntau, “a rw i wedi prynu cilog ar y ffordd; ac
os i chi’n y man na, w i ddim yn gwpod beth w i’n mynd i neyd ag e yto, wath
dyw a ddim ond lymbar i fi ffor hyn. Fe ddath i mhen i nawr y galla i neyd
raffl yn iawn ag e, os i chi’n folon talu tair ciniog yr un am dreio, bois! I
chi’n folon, fechgyn?”
“Otw i,” ebai un. “Otw ina,” ebai un arall ac felly’n y blaen, nes rhoddodd
pob un ei dair ceiniog i Isaac. Erbyn hyn yr oedd ganddo swm fach go dda. Yn
fuan, dybenodd y raffl, ac aeth y ceiliog i ran bachgen o Hirwaun, a gadawodd
Isaac y cwmni a’r arian ganddo. Y prydnawn hwnw, wrth i’r bachgen fyn’d
gartref a’r ceiliog, pwy ddeuai i’w gwrdd ond y ffermwr, perchen y ceiliog,
oedd erbyn hyn wedi gweled ei heisieu {sic, ag anadliad ‘h’}; ac o’r braidd
na thaerai mai y bachgen oedd wedi ceisio chwareu tric ag ef ond wedi clywed
yr helynt am Isaac, a’r raffl yn Nhafarn y Post, rhoddodd y dair {sic, â
threiglad} ceiniog i’r bachgen, a chafodd ei eiddo yn ol yn llawen.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5454)
|
(x47)
Hanesyn 27. (3.15) Y Ddau Ysgadenyn
Tra’n aros mewn rhyw dŷ, yr oedd Isaac beunydd yn colli rhan o’i fwyd.
Nid oedd un wythnos yn pasio na fyddai peth o’i fywioliaeth wedi ei ddwyn, a
hyny, ddigon tebyg, gan y wraig lle’r arosai. Yn ei anfodlonrwydd, aeth allan
un boreu i brynu dau ysgadenyn, a dododd hwy yn ddiogel ar un o estyll y
pantri. Y prydnawn hwnw, aeth Isaac i chwilio am yr ysgadan, ac fel y
dysgwyliai, yr oedd un o’r ddau wedi myn’d.
“Wel, ma shwd beth a hyn yn dw bad, allwn i fedwl, ta beth, “ ebai ynddo ei
hun, gan gosi ei ben. Ar hyn, wele ef i’r ty, a’r ysgadenyn oedd ar ol yn ei
law, gan ymaflyd yn y fforc gopr i’w bobi o flaen y tan. Wedi ei ddal ai’i
ddal nes ei haner losgi, ebai y wraig –
“Isaac, i chi’n llosgi’r ysgadenyn!”
“I losgi a wir,” ebai yntau, “fe losga i fynidd a mas os na wetiff a ble ma’i
bartnar a wedi myn’d!”
O hyn allan, ni chyffyrddodd neb a bwyd
Isaac.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5455)
|
(x48)
Hanesyn 28. (3.16) Y Ci a’r Lleidr Wyau
Pan ar ei daith rhywle yn agos i Bont y
Pridd, sylwodd Isaac ar nyth iar yn y berth a’i llon’d o wyau. Gan fod eisieu
arian arno ar y pryd, meddyliodd y gallai gael rhywbeth am yr wyau, ac aeth
ar ei union i’r berth i’w hymofyn. Yr oedd ty yn agos, a chadwai y coed crin
cymaint o swn o dan draed Isaac, nes iddo ddihuno y ci oedd yn gorphwys ar y
beili o flaen y ty. Ar unwaith, wele’r cenaw yn gwneyd rhuthr arno, dan
gyfarth. Gyda hyn rhedodd y wraig allam, i wel’d beth oedd yn bod; ac wrth
weled Isaac yn rhyw haner rhedeg, gan gadw’i lygad yn ol ar y ci oed dyn ei
ddilyn, ebai hi –
“Os dim isha i chi ofni a o gwbwl, wath
chnoiws a neb ariod!”
“Fe all hyny fod,” ebai Isaac yn ol wrthi – “ond wyddoch chi ddim llai na ta
nawr y dechreuiff a gnoi, run shwt.”
-------------------------------------------------
Hanesyn 29. (3.17) Myn’d o’r Lodjins ar eu Henill
Pan ar grwydr mewn lle anghyfanedd, gwelwn Isaac a Sam Fain eto, a’r nos wedi
eu dal, ac heb arian i dalu am lety. Gwelant dy ar fin y ffordd, a neshant
ato am le i aros dros y
|
|
|
|
|
(delwedd 5456)
|
(x49) nos. Wedi gwrando eu hystori, cymhellir
hwynt i fewn gan yr hen wraig sydd yn byw yno, yr hon a ddywed –
“Does gen i ddim lle rhy wych i chi, fechgyn bach! Mae gen i deiliwr ma yn
gwneyd dillad i John y mab, a dyw’r lle ddim yn deidi iawn fel ny, i chi’n
gwel’d; ond fe gewch chi aros ma dros y nos, ond shiffta gora gallwch chi
gyda’r teiliwr ar y llofft.”
“O! reit!” ebai Isaac a Sam, “a diolch yn fawr i chi.”
Tua haner nos cyfyd Isaac, gan ddyweyd wrth Sam yn ddystaw bach –
“Nawr, i ni’n mynd i fynd o ma ar ein henill fory!”
“Wel, beth i ti’n feddwl, Isac?” ebai Sam.
“O, gad di ny i fi,” ebe yntau.
Wedi dihuno’r teiliwr, a’i fwgwth, dywed Isaac wrtho –
“I ti’n gwel’d y blancad na, fachan?”
“Otw,” ebai’r teiliwr yn grynedig.
“Nawr, ma isha tri drofars arno i erbyn y bora, a ma’n rhaid i ti i gneyd nhw
ar unwaith i fi o hwna.”
Yn swn bygythion Isaac, aeth y teiliwr ati i weithio, er cael y tri drofars
yn barod. Tua {sic – yn lle tuag} amser brecwast, dyma Isaac a Sam i lawr o’r
llofft, a’r hen wraig gyda gwên yn eu croesawu at y bwrdd. Ond ebai Isaac –
“Fynwn i ddim bwyd, diolch i chi, mistras
|
|
|
|
|
(delwedd 5457)
|
(x50) fach, ma isha bod yn y fan a’r fan arno ni
mor gynted byth y gallwn i - ond ma gen i ddrofars blancad dan y mraich; os
leicwch chi roddi swllt am dano, fe cewch a gen i; wetny fe allwn ni brynu
bwyd o’r swllt ar y ffordd.
“Diolch!” ebai’r hen wraig, gan estyn am y drafars.
“Diolch i chi!” ebe Isaac, gan droi i ffwrdd yn llawen wedi cael y swllt, a
Sam a’r ysbail gydag ef.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
(delwedd 5458)
|
(x50)
Hanesyn 30. (3.18) “Dim Stymog Heddy”
Adroddir yr ystori hyn fel ffaith. Yr oedd Isaac yn nghymydogaeth yr Hafod,
ac un noson wedi ei gadael i lithro yn rhy hwyr, yng nghwmi’r ddiod, i fyned
i chwilio am le i roddi ei ben i lawr. Daeth at dwlc mochyn; gyrodd y creadur
sorllyd hwnw allan, ac aeth i orwedd yn ei le. Boreu dranoeth, daeth gwraig y
ty allan i roi bwyd i’r mochyn, gan alw,
“Bics, bics!”
Estynodd yntau ei big allan, gan ddyweyd –
“Dim stymog heddy, mistras fach.”
Ond cafodd hithau ei dial arno trwy ddyweyd wrtho na chafodd efe erioed le
mwy cyfaddas i orwedd ynddo.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
|
(x51)
Hanesyn 31. (3.19) Y Wraig a’r Fam-yng-Nghyfraith
Un dydd, tra Isaac yn byw gyda’i fam, aeth nifer o eiriau croes rhyngddynt,
yng nghwrs pa rai dywedodd ei fam wrtho am fyn’d dros y drws, a pheidio d’od
yn agos iddi nes d’od a gwraig yn ol gydag ef. Aeth Isaac ymaith. Wedi
blwyddyn o grwydro, neshai eilwaith ar dy ei fam. Ar y tips cyfagos, tra yr oedd y wawr yn
goreuro eu hymylon, canfyddai asen, ac un fach gyda hi. Ar ol edrych am
eiliad, dacw ef arnynt, ac yn cipio yr un fechan ar ei ysgwydd, gan fyn’d i’w
ffordd. Wedi d’od at y ty, a churo, agorwyd y drws.
Er syndod yr hen wraig, pwy welai yno ond Isaac, ei mab, a’r asen fach ar ei
ysgwydd.
“Wel, Isaac bach, i ti wedi dod eto?”
“Otw, mam,” ebai, gan nesu at yr aelwyd.
“Yn enw popeth, Isaac, beth yw hwna sy gen ti – donci?”
“Hy! donci wir! Nace, mam, y ngwraig i yw hon. A gwraig yn iawn yw i, ontefa,
mam?”
Ar y gair, clywid yr hen asen yn d’od ar garlam, gan leisio, at y ty.
“Wel, wel,” ebe’r hen wraig, “beth yw hon sy’n dod yto? Fe gaua i’r drws
nawr”
“Mindiwch chi, mam.na gauwch chi’r drws, waeth y mam-yng-ngyfraith i sy na,
yn dod i ddishgwl am i merch.”
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
|
(x52)
Hanesyn 32. (3.20) Dishgwl am Haner Coron
Wele Isaac yn awr yn rhodio’n bendrwm gyda llogell wag, drwy un o ystrydoedd
Aber Dar. Yn ebrwydd saif, gan edrych o’i gylch ar y llawr, fel un yn chwilio
am rywbeth. Ar hyn, dyma ddyn yn d’od ato, ac yn gofyn –
“Am beth i chi’n chwilio?”
“Dishgwl am haner coron w i, syr.”
Yn fuan, wele un arall ac un arall, yna nifer o wragedd, a chwpwl o grots, yn
d’od, nes ydynt yn dyrfa fawr o’i gylch; a’r oll, wedi holi’r helynt, yn
cyduno i chwilio am yr haner coron. Wedi hir droi a thrafod yn ol a blaen,
gofynodd un o’r gwyr,
“Yn ble collsoch chi a, Isaac?”
“O!” ebai yntau, “nid wedi colli un, ond dishgwl am un w i!”
Deallodd rhywun yr hynt; estynwyd iddo arian. Ac yn y fan, wedi diolch,
diflanodd o’u gwydd hwynt oll.
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
|
(x53)
I GYFEILLION LLENYDDOL MERTHYR AR GYFRIF Y
MWYNHAD A’R ADEILADAETH A GEFAIS YN EU CWMNI, I MEWN AC ALLAN, YN OGYSTAL A’U
CEFNOGAETH I YSGRIFENWYR IEUAINC, Y DYMUNIR CYFLWYNO “ISAAC LEWIS, Y CRWYDRYN
DIGRIF,” YN Y WEDD A’R DDIWYG NEWYDD HON, GAN YR EIDDYNT YN OSTYNGEDIG, YR
AWDWR.
|
1314ke kimkat1314ke In
English (“Isaac Lewis, the Funny Tramp”)