1775k Gwefan Cymru-Catalonia. COFIANT Y TRI BRAWD O LANBRYNMAIR A CONWY (1893). Nid yw
Llanbrynmair, lle y ganwyd y “Tri Brawd,” ond gwlad oer, arw ac anghysbell, o
ran safle ddaearyddol, y mae fel wedi ei chau i fynu rhwng mynyddoedd moelion
Maldwyn, prif gyfoeth y rhai yw mawn, a’u haddurniadau penaf yw grug a brwyn.
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_065_tribrawd_1893_5_1775k.htm
Yr Hafan kimkat0001
..........2657k
Y Fynedfa yn Gymraeg kimkat2657k
....................2001k Yr Arweinlen kimkat0009k
..............................0960k
Cywaith Siôn Prys (Testunau yn Gymraeg) - Mynegai kimkat0960k
........................................1760k Cyfeirddalen ar
gyfer Y Tri Brawd kimkat1760k
....................................................y tudalen hwn
|
GAN E. PAN JONES, D.PH., M.A, MOSTYN. (1834-1922)
Rhan
5 - Tudalennau x158-x217 Pennod
8: Y Dadleuon...(x188)
Adolygiad diweddaraf :: 2004-02-06 -
2004-02-21 |
(delwedd
7324) |
..............
(x158)
PENOD VII.
DYCHWELIAD S. R., CYFLWYNIAD Y DYSTEB, A DYCHWELIAD G. R. AT DEULU.
Gadawasom S.R. yn niwedd y benod o’r blaen yn Cincinnati, yn nghwmni y
Griffisiaid o Horeb, a’r Parch. B. W. Chidlaw, ar ei ffordd i ymweled â Chymru.
Olrheiniasom ei gamrau yn Tennessee mor fanwl ag y medrem, ac ni chawsom ynddo ddim
bai. Naturiol, gan hyny, yw i’r darllenydd ofyn, yn neilltuol yr ieuanc, ai
yn ddiachos yr erlidid ef mor ddidrugaredd yn Nghymru ac yn America, ac y
dangosid y fath wrthwynebiad i wneud tysteb iddo ar ei ddychweliad? Tra fyddo
efe ar ei daith o Cincinnati i Liverpool, ni a gymerwn hamdden i egluro’r
amgylchiadau oedd wrth wraidd y gwrthwynebiadau, a hyny a wnawn mor dirion ag,
y byddo modd, gan obeithio y llwyddwn i daflu goleuni ar amgylchiadau sydd i
lawer yn dywyll, a dangos gwir safle S.R. yn ngolwg y cyhoedd.
Cofied y darllenydd fod yr holl erlid, yr enllibo, y pardduo a’r gwrthwynebu fu
ar S.R. o bob tu i’r môr, wedi cael ei wneud yn gyfangwbl gan ddau bedwariaid o
ymyrwyr: un pedwar yn America, a phedwar yn y wlad hon; ond fel yr oedd hi yn
dygwydd, yr oedd y ddau bedwariaid i fesur mwy neu lai yn cael eu hysgogi gan
yr un ager. Yn America yr oedd y Parchn. Griffith Griffiths, Utica; Morris
Roberts, Remsen; y Drych a’i gyfarthwyr cyflogedig, un o’r rhai oedd
Eryr Meirion. Yn y wlad hon yr oedd y Parchn. J. Thomas a W. Rees, Liverpool;
C.R. a’i hybarch dad Cadwaladr Jones, Dolgellau; a hwy yn unig, — gall fod yno
eraill yn dal eu dillad hwy, ond nid oedd neb ond y pedwar yna yn
y wlad hon yn ddigon gwyneb galed i daflu careg yn gyhoeddus at S.R. Naturiol
gan hyny yw gofyn, am ba achos yr oedd y gwyr da urddasol hyn yn ymosod
arno?
(x159) Teimlai eglwysi Anibynol Cymru pan
aeth S. R. i America eu bod wedi eu gadael yn yr anial heb arweinydd, fel y
dangoswyd yn barod, ac nid oeddynt yn gweled fod un Joshua yn codi i gymeryd ei
le. Buont yn hir fel defaid heb fugail. Cynygiai un ei wasanaeth fan hon, ac un
arall fan arall, ond “nid oedd y defaid yn gwrando ar eu llais." Nid swydd
i'w llenwi drwy benodiad cynhadledd cymanfa yw arweinyddiaeth eglwysi Anibynol:
rhaid i arweinydd dyfu yn mhlith y bobl heb yn wybod iddynt; felly y tyfodd
Moses heb yn wybod i blant Israel; felly y daeth Parnell yn arweinydd heb yn
wybod i'r Gwyddelod; ac felly yr oedd S. R. wedi tyfu yn arweinydd Independia
heb yn wybod iddi. Nis gallasai neb ddywedyd pa bryd y dechreuodd arwain.
Gwelwyd ambell un wedi dringo i swydd mewn byd ac eglwys y gallai yn briodol
ddyweud, “A swm mawr y prynais i y swydd hon,” – swm mawr o waseidd-dra, swm
mawr o sebon, swm mawr o ymwthio, ond gallasai S. R. ddyweud ei fod ef wedi ei
eni yn freiniol ynddi. Yr oedd yn y wlad ar y pryd rai a ystyrid yn fwy
pregethwyr ac yn dywyllach duwinyddion nag ef, ond ni welodd Independia erioed,
na ddo, ni welodd Cymru ddyn mor gyflawn ac amlochrog ag ef. Yr oedd holl
fanylion trafodiaethau cymdeithas yn wladol a chymdeithasol ar ben ei fysedd yn
Gymraeg ac yn Saesnaeg, fel y gellid edrych arno yn fath o eiriadur byw. Yr
oedd yn fedrus gyda holl faterion cynhadleddau a threfniadau yr enwad; os
byddai eglwys eisiau adeiladu capel, trefnu gweithredoedd y pryniad neu
brydles, eisiau arian ar log, neu eisiau gwneud apel am gasgliadau, eisiau tynu
allan ddeiseb i'r senedd, neu eisiau gwneud protest yn erbyn gorthrwm, yr oedd
S. R. bob amser yn barod, a byddai o reidrwydd neu o ddamwain yn bresenol yn
agos bob cyfarfod cyhoeddus.
Gwelwyd yn fuan nad oedd gobaith i unrhyw un gael ei gydnabod yn
arweinydd; cai un ddwsin o gyfeillion yn y fan hon, ac un arall ddau ddwsin yn
y fan draw, yn barod i (x160)
xx
SGAN AMRWD
*0160
*0161
*0162
*0163
*0164
*0165
*0166
*0167
*0168
*0169
160 COFIANT
waeddi “ coroner ef yn ben,” ond nid oedd
y “ werin a’r miloedd” yn cydio yn galonog yn neb. Dyma gyfnod genedigaeth y “
Cue.” Yr ydym yn cofio yn dda am y breuddwyd mawr, mawr hwnw, Anibynia fel
Cerbyd (y Goach fawr), o gylcK yr hwn yr oedd nifer o swyddogiori yn eu lifrau,
un yn chwythu yn y corn, un yn gofalu am y tal, un yn gwerthu papyrau
newyddion, nifer o deithwyr urddasol oddi fewn, a’r cerbydwr yn clecian ei
chwip gydag arddeliad. Amser difyr oedd hwnw, ond gwnaeth amser y breuddwyd yn
ffaith. Credid felly, os na chymerai yr enwad ei arwain gan un dyn, y medrai “
Cwmni y Goach fawr” ddwyn pcthau i drcfn; ond yr oedd gwaith mawr dysgyblu ac
egwyddori ar y bechgyn cyn deall eu gwaith. Dyma’r pryd y buwyd yn llabystu ar
yr UN COLEG; ond cyn fod y peiriant ond prin yn symud, wele S. R., yr hen
arweinydd, yn son am ddychwelyd, a’r perygl oedd iddo ef ddymchwel yr holl
adeilad oeddid wedi godi yn ystod y deng mlynedd y bu efe yn America. Pe
dychwelasai yn ddystaw, cawsai heddwch: ni fuasai neb yn agor ei enau yn ei
erbyn, oddi gerth i chwerthin am ei ben; ond os oedd yn dychwelyd fel ag i fod
yn rhwystr i’r cynlluniau [oedd ar waith, rhaid oedd ei lethu. Gwyddent yn dda
ei fod yn ormod o Gynulleidfaolwr i uno a (< chwmni y cerbyd.” Ac ar y graig
hen, “PA UN A OEDD S.R. I (;AI’’,L KI
LKTHU AI PF.IDIO,”
yr ymranodd yr enwad, ac y mac yn aros
yn ddwy garfan hyd y dydd hwn. Nid oedd rhwyg y “ Cyfansoddiadau” yn ddim ond
parhad o’r frwydr am arweinyddiaeth yr enwad, a byddai yn deg i’r darllenydd
gofio, mai y gwyr. hyny ddaeth allan o dan eu henwau priodol yn erbyn S. R., yn
nghyd a’u canlynwyr (ond fod yr Hen Olygydd wedi myned i’r nefoedd), oedd yn
arwain gyda rhaniad Coleg y Bala, tra yr oedd cefnogwyr S.R. bron yn
ddieithriad, yn pleidio yr “ Hen Gyfansoddiad.” Ein cred yw, pe nad aethai S.R.
i America, na fuasai yr un ymhonwr wedi beiddio aflonyddu ar heddwch yr
eglwysj. Anibynol, ac na
Y TRI BRAWD.
Y TRI BRAWD. 161
fuasai rhwyg mawr, dwfh, Ilydan y
Cyfansoddia^au, wedi
cymeryd lie yn y rhengau.
Er na feiddiodd ond y pedwar a enwyd
ymSdangos o
dan eu henwau priodol yn erbyn S. R.,
yr oedd ganddynt,
mae yn ddiddadi, lawer o ddysgyblion
cuddiedig, cywion
heb fagu plu, y rhai yn mhen deng
mlynedd, erbyn helynt
y Bala, oeddynt wedi eu dysgu yn dda i
ryfela. Yr oedd
J. R. yn wyliwr da, ac yn weledydd
purion, orid arweinydd
gwael. Ni byddai efe byth yn bresenol
mewn cyfarfod,
cynhadledd, na phwyllgor, ac ni roddai
efe floedd Fr gad"
hyd nes y byddai y cynlluniau yn fis
oed; a phe cymerai
rhywun y ddadi i fynu yn y gynhadledd nesaf,
m' byddai
J. R. yn bresenol i arwain nac i
gefnogi.
Ysgrifenai y Parch. D. Rees, Llanelli,
at S; R., lonawr,
1865. Wedi egluro ychydig o
amgylchiadau yr enwad yn
Nghymru, dywed,—
" Mae 'Shon' (J.R.) yn eu golchi
dros y fraich, ac yn wir,
mae pobl fawr y gogledd yn haeddu cael
eu pastwyno.
Dynion self taught anffaeledig, neu
hollol ddiddysg, ydynt
y rhai mwyaf sclfis/i a hunanol. Mae Michael Jones a
J. R. yn wcithgar iawn, ac yn cael cas;
ond-nid ydynt yn
go! a lu dim am danynt, ac nid oes
achos iddynt ofalu, mae
y wlad o'u tu."
Yn awr at yr achosion o'r eriid a'r
ymosod di^aid fu ar
S. R. yn America. Yr oedd perchenog y
Drych yn hwylio
at sefydlu Gwladfa yn y gorllewin—yn
Kansas, ac ofnid i
S,-R. Iwyddo i droi ffrwd ymfudiaeth
Gymreig i .Tennessee,
He oddeutu haner y ffordd o New York i
Kansas, gwlad
llawer rhagorach ei hinsawdd, a
chyfbethocach ei hadnoddau
na Kansas; a^r ffordd fwyaf cyfleus i^r
Drych oedd ymosod
ar S. R.—-ni fuasai wiw condemnio'r
wlad,—diraddio ei
gymeriad, a'i redeg i lawr fel dyn ac
fel dinesydd, amau ei
amcanion, a phoeri am ben ei
gynlluniau, a galw ar bob
gwr oedd yn <flin wrtho i ddyfod
allan Pw gynhorthwyo i
beri i'r cyhoedd golli eu hymddiried
ynddo.
162 COFIANT
Nid oes.dadl nad oedd ofn ar y Parch. J.
Thomas iddo ddychwelyd a dymchwel “ y cerbyd mawr,” a chymeryd y chwip i’w law
ei hun; ac arnlwg yw fod y lleill yn gweith- redu o dan ei ddylanwad. Gwnaeth
C.R. o dro 1 dro lawer swydd fechan digon budr, am y rhai ni chafodd erioed fwy
na ffyrling o . gydnabyddiaeth. Yr oedd y Dysgedydd a’r Anibynwr yr amser hwn
newydd gael eu huno, ac arian Davies, Dolgellau, wedi myned. Yr oedd yn
naturiol i Hen Olygydd hybarch y Dysgedydd deimlo wrth weled ci fab yn cael ei
gernodio, a cheisio, er yn hen, ddwyn tarian iddo. A gwnacd defnydd digon budr
rai troion o’r hybarch W. Rees, pe i ddiin ond i arwyddo y llythyr hwnw yn
erbyn penodiad Ap Vychan yn athraw yn y Bala; a sicr yw, pe cawsai lonydd, na
roddasai bin ar bapyr byth yn erbyn tysteb S. R.; a dywed na fuasai yn gwneud y
tro hwnw, oni buasai ei fod yn gwneud er mwyn J. Thomas. Yr oedd y Parch. G.
^Griffiths, Utica, mewn cytundeb a’r Parch. J. Thomas,’ i ddwyn allan
argraffiad Americanaidd o ryw lyfr o’i eiddo, ac am-ei ddylanwad ar gau capel
Remsen, mae yr achos hwnw yn aros yn hunan- eglurhaol. ‘ • \
Cyrhaeddodd S.R. borthladd Liverpool yn
y City of Paris Awst 30, 1867. Aeth J.R. yno i’w gyfarfod, a’r gair cyntaf a
glywodd wedi cyrhacdd y landing stage oedd, “ Mae eich brawd wedi cyrhacdd,
aeth i ffordd gyda Mr. Rees y fynud hon.” Cafodd hyd iddo yn anedd Mr. George
Owen, ty yr hwn oedd wrth y mor. Gadawn i J.R. ei hun hanesyddu yr
amgylchiadau,—
“ Cyffyrddais y gloch, a daeth y forwyn
ffyddlon i’r drws, agorodd ef mor fuan a llydan ag y medrai, ac wrth wneud hyny,
dywedai a deigryn llawenydd yn ei llygaid,,’ mae eich brawd yma^ Aethum yn
miaen heb yn wybod i mi fy hun, a chefais ef ei hunan yn lied orwedd.ar y sofa.
Adnabydd- odd fi yn union, ac yr oedd yr olwg a wnaeth yn un o’r pethau nad
anghofiaf. Yr oedd efe yn fwy cyffrous na mi, canys yr oedd y cyfarfyddiad yn
fwy anisgwyliadwy iddo.
i'w
chyfarfod, a thystiai S. R. na ddarfu
gweled gwyneb dyn,
erioed godi mwy ar ei galon na'r eiddo
ef y waith hon.
Wedi dyfod i'r afon, byrddiwyd y llong
gan lu o gyfeillion o
hob math. Ni enwaf hwy, canys nis gwn
pa un oedd y
N.'icnaf na^r olaf, na pha un oedd yn
gwasgu y Haw dynaf.
\\<'(li c.icl yr ymgeledd fwyaf
adfywiol yn nhy Mr. Owen,
anfnnwyd ni, drwy gan'digrwydd Pwyllgor
y Dysteb, yn un
0*r ('rrhydnu gore i dv 1). I );ivies,
Ysw, Catherine Street, lie
y Ixi S. R. yn ('.'irtrctu :ini
wytlinos, a derbyniodd y
Cam hgnvydd nnvy.il cynlu's a fedrid
roddi iddo gan un o'r
tculnocdd niwyaf .niwyl a (edd '1'yrus
y byd. Cryfhaodd ei
?()il)li ,'» l)y\viog()(l(l ei ysbryd
yn ystod yr wythnos y bu yno.
'^w.ilioddwyd m ill dau y noson hono i
ymweledd a
rhwyllgor y Dysteb, a chawsom y
derbyniad mwyaf
crofsawus. (^wrandawsom yno anerchiadau
byrion. coeth,
a didramgwydd. Sicrhaent nad parch i
berson S. R. oedd
wedi eu cynhyrfu i weithredu fel y
gwnaethant, gan nad
oedd y rhan fwyaf o honynt ond ieuainc,
ac na fuont erioed
o'r blaen yn ei gyfeillach, ond eu bod
yn hoffi ei egwyddorion,
ac yn ei barchu am yr un rheswm ag y
perchir ef gan yr oesau
a ddaw, canys sicr yw y bydd ei
weithiau byw. Mae ef yn
awr yn mhell o flaen ei oes, ac yr ydym
ninau o flaen yr oes
wrth ei ddylin. O.s oeddynt yn arfer
iaith rhy gref yn yr
ymadroddion hyn wrth son am Bright a
Cobden, nid yw
hyn ond pethau wneir yn gynredin mewn
amgylchiadau o'r
fath. Yr wyf yn sicr nad ( eneidiau
bychain7 sydd gan y
pwyllgor, ac nad ellir eu llethu wrth
eu dirmygu. Pregethodd
S. R. y Sul i gynulleidfaoedd mawrion
yn Salem newydd 10,
Bethel 2, Tabernaci 6. Gwasgwyd arno i
ddyweud ychydig
am America yn Birkenhead nos Lun. Yr
oedd y Parch. J.
Thomas yn y gadair i gynal ei gefn; y
Parchn. Noah
Stephens, H. E. Thomas, Birkenhead, a
C.R. Jones yn cvnal un ochr iddo, ac yr oeddwn inau yn barod i gynal vr ochr
a^H P® buasai angen, end yr oeddynt hwy” yn ddigon. .
“Ond y nos ganlynol, yn Hope Hall, yr
oedd y prif evfarfod. Hon oedd odfa Pwyllgor y Dysteb; am hon y teimlid y11
brydems. Ystyrient fod llwyddiant neu aflwydd- iant hon y11 brawf o deimladau
eu cyd-drefwyr am eu ^y^jygiadau mewn cysylltiad a’r dysteb. Testyn S.R. oedd “
Fy ngwiad, ci hiaith, a’i henwogion.” John Evans,. y ‘ oedd yn y gadair; ac nid
yn ami yr etholir i’r fath Ie foneddwr sydd yn gwybod yn well pa both i
ddyweud, pa bryd i ddywcud, a pha l)ryd i dewi. Lleygwyr oedd yn llenwi’r
esgynl;iwr, ac yn eu plith yr oedd Dr. Davies, 2’weinidog y Uedyddwyr. Yr oedd
y neuadd fawr yn llawn. Dvwedid f0^ y gynulleidfa yn cynrychioli pob enwad yn
Liverpool) a Liverpool yn cynrychioli holl Gymru. Gwnaeth v p-vnullG1*^3- fawr
bob peth a allai teimlad a boneddigeidd- rwydd wneud i galonogi y darlitb.ydd.
Cynygiwyd diolch- earwch i’1’ darlithydd gan Mr. R. Rees, un o ddiaconiaid
Bethel’ eihwyd gan W. Hughes, Ysw., mab yr hen anwyl Barch. ^’ Hughes, Dinas
Mawddwy; cefnogwyd hwy gan Dr Davies. Diolchwyd i’r cadeirydd, gan Mr. Parry,
Ysgrifenydd Pwyllgor y Dysteb, a Mr. Morris y Trysorydd. Gwnaeth P°b un ei
waith yn y dull mwyaf medrus a bonedd- ieaidd. Cyfeiriodd Dr. Davies yn
effeithiol at y fraint o i weinidogio” efengyl fod ar y macs am 40 mlynedd heb
fvlchu eu cymeriadau. Yr wyf yn sicr y teimlai fy mrawd wrtn 8^ Y ^at^ groesaw,
yn barod i ofyn, ‘Pa beth wyf ^ a Pba beth yw ty fy nhad’ i dderbyn pethau fel
hyn ‘
“ Yn Llandudrio y rhoddodd S.R. ei
draed gyntaf ar ddaear Cymru. Y cyntaf i’w dderbyn a gwasgu ei law oedd Gwalchmai,
ac o’r tu ol iddo yr oedd yr Anibynwyr, y diwygwyr, yr heddychwyr, a’r
rhyddid-garwyr diguro, Thomas a Joseph Jones, Ysweiniaid, ac eraill, ond ni wiw
dechreu enwi. Cawsom oll wiedd gyflawn, wedi ei hulio mewn modd trefnus, ar
fwrdd ac ar gost Mrs. Gwalchmai? ac ar y diwedd darllenodd y bardd yr anerchiad
canlynol;—
Y TRI JBRAWD.
Y TRI BRAWD.
CROESAWIAD I S. R. AR ET DDYCHWELIAD 0
AMERICA
I FRYN LLEWELYN, LLANDXJDNO, AWST 7,
1867.
"Ar gyrer, amryw gofion, ' .
I f'enaid daw'r fynud hon,
Ag nil olwg anwylaf,^
Ar wen gwr tirion a gaf.
Y doniol un, cstyn law,
At eilwaith ysgwyd dwylaw,
Y Haw a fu yn llywydd
Y pen a'r inc, o'r pen rhydd,
Dymor hir wedi mawrhau
Gwirionedd hawddgar enau :
Trosol o bin troi sail byd
A chynwrf ddyrchai enyd :
Digon o hen gofion gynt
Oil r ol llawer helynt,
Ofyi liyii ^sin nyCiawnliau
Ycl»\ .incg o ^rccliwenau !
M (.' S. R, yr nil drcm siriol
A'i vcnaii flyny Id.iu yn ol :
Daw gwenan gyda ^wyneb
y difrad yn anad neb ;
Gwelaf mai'r un yw golwg
Hen gyfaill nas gaill un gwg : "
"•
Ond yr hyn ddaw drwy henaint,—
Hylhi dyn wna colli daint,—
Ac er moeli ei goryn,
Neu drin ei wallt a'i droi yn wyn,
Ei yni a'i-awenydd,
A'i wres oil yn aros sydd ;
Ac mae cam yr hen Samwel
Eto 'r un faint a'r uri fel,
Yntau yn deg, eto yn dal
Ei hoewder dianwadal !
Dedwydd dy weled ydyw
Eto ar barth tir y byw ;
Ymwel heddyw a'm haelwyd,
Wron llu a'r cernau llwyd ;
Tynu serch o Tennessee
Wna tyner wlad dy eni,
Can croesaw, groesaw grasol, Iti ‘n hir
sydd eto ‘n ol;
Hyn o eirian sy’n arwydd Geir o dy
wlad, gar dy Iwydd.
GWALCHMAI.”
Diau fod y darllenydd wedi sylwi nad
oedd un o weinidogion Liverpool yn y cyfarfod yn Hope Hall. Yr oeddynt fel am
olchi eu dwylaw yn llwyr oddiwrth y dysteb, ac fel pe yn herio, “Beth fedrwch
chwi wneud hebom ni?” Ond caw.sant weled.
Trees ci wyneb tua Conwy at ei frawd,
ond cyn iddo gael ond ychydig orphwys, yr oedd ar ci daith yn ymweled a
chyfcillion yn y de ac yn y gogledd, ac yn mhob lie yr oedd y pyrth yn agor ac
yn dyrchafu eu penau o’i flaen. Yr oedd y cynulliadau yn fawrion, a’r croesaw
yn rhywbeth mwy a rhyfeddach na’r cyffredin. Byddai weithiau . yn pregethu,
-weithiau yn areithio, ac weithiau yn ymgomio;
ond pe na wnaethai ond sefyll o flaen y
bobl, buasai y mwyafrif o honynt yn hollol foddlon, Nid oedd dim yn blino
cymaint ar y bobl a’r ffaith nad oedd moesau a threfn cymdeithas yn caniatau
iddynt roddi cheers yn y capeli, ond os na chaent ollwng eu teimladau drwy
cheers, gollyngent hwynt yn rhydd mewn cawodydd o ddagrau. Yr oedd inewn rhai
lleoedd nifer o ymgeiswyr am aelodaeth wedi aros am dymor i S.R. gael dyfod yno
i roddi iddynt ddeheulaw cymdeithas. Ac yr oedd yn y wlad lawer o fabanod wedi
eu cadw heb eu bedyddio, yn mhell dros ben yr amser arferol, yn unig er mwyn i
S.R. eu cymeryd yn ei freichiau. Gwneid y gore o hono yn mhob lie y byddai, nos
Sadwrn a nos y farchnad, y Sul y bore, y prydnawn, a’r nos, a pheth cyffredin
fyddai i’r Ysgol Sul gael ei thori fynu yn addoldai y gwahanol enwadau o gylch
y lie y byddai efe yn pregethu, er mwyn i bawb gael cyfle i’w weled a’i glywed.
Pan ar ei ymweliad a Merthyr Tydfyi, canodd Tydfylyn iddo^fel hyn,—
Y TRI BRAWD.
Y TRI BRAWD. 167
"Yn Roberts eawn arafeedd,—yn
ddilesg
Ddylif o hyawdledd ;
Er henaint| mor eirianwedd
Heddyw s^f, gan harddu'i xedd.
Yn llewyrch ei alJuoedd,—y gwelwyd
Goleu mewn anialoedd,
A mawr rin i Gymru o^dd
Ei rodiad a'i weithredoedd.
Nodau ei ber * ffaniadau Byrion^—sy^
Yn swyn i wir feirddion ;^
Pa dlysach, goethach gweithion—-
Dawn a bryd, er denu bron?
Am bir cncyd yn mro Yanci,—y bn
1 Id) uwen i'w loni ;
Ilrl) f.iwr hoen, yn ymboeni,
Pun iunl Iocs, ft chrocH, a chri.
l»i»crl\vyr fyniti 4 drocdiu,—cr ei
glod,
Khyw dlic fu 'n ci ddwrdio ;
\)v\\ ci fawl—diail yw to,
M(H' y (!]/')! ion, am dano.
0<ldi draw, brysia 'r awel,—i'w
roesaw
Yn rasol, a'i arddel ;
Yn ei Gymru gu. y gwel
Mor gynes y mae'r genedl.
TYDFYLYN."
Ond prin yr oedd wedi dechreu anadlu
nad oedd y Tys,t
yn ymosod arno, ac yn ei ddysgyblu am
ei deithio, ei
bwffio, a'i dysteb ; ond ateb J. R.
drosto oedd (a chyfeiriai
ei sylwadau at y Dr. W. Rees a^r Dr.
John Thomas) ei fod
yn rhyfeddu eu bod hwy yn anad neb yn
cwyno ar deithio,
a phwffio, a thysteb S. R.,—nad oedd
neb wedi teithio a
phwffio mwy na hwy ill dau, ond nad
oedd S. R. yn myned
i un lie heb gael gwahoddiad, ac
ychwanega,— •
(< Mae Golygwyr y Tyst yn adgoffa i
S. R. y croesaw a\
roddasant iddo ar ei laniad; ond
dywedai mwy na 4^g o
COFIANT
ddynion parchusaf yr enwad mai yspryd y
bradychwr oedd yno yn rhedeg o flaen loan i ysgwyd Haw, wedi methu o herwydd
llais y bobl cael eu ffordd i groeshoelio cymeriad a lladd meddwl a chorph. Ac
y mae y ddanodiaeth bresenol yn myned yn mhell i brofi hyn.”
Yr oedd y dyddordeb yn y dysteb yn
ychwanegu fel yr oedd yr amser i’w chyflwyno yn agoshau. Cadwyd cyfarfod
hwyliog iawn o roesawiad iddo yn Llanbrynmair Chwef. 10;
bu yno siarad doniol gan bersonau o
wahanol amgylchiadatf • ac o bob enwad. Diolchai S.R. am y croesaw, a dywedai
iddo fod yn hir dan y tbnau, ond ci fod yn credu y bydd iddo eto notio ar frig
y dysteb. Penodwyd yno dri o bersonau i gymeryd arian cyfraniadau Llanbrynmair
a’r ardal (^150) i Liverpool. Yr oedd y cyfarfod mor hwyliog fel yr oedd y
Llanbrynmairiaid bron yn credu na cheid ei gystal yn Liverpool. •
Nos Fawrth, Mawrth 24, oedd yr adeg i
gyflwyno iddo y dysteb, yn Hope Hall, Liverpool. Cynhaliwyd yno de parti yn y
prydnawn, ac yno yr oedd Mi”.: Parry a’r Cambrian Choral Society yn
gwasanaethu.
Cymerwyd y gadair gan Caledfryn, yr hwn
a ddywedodd ei fod yno am fod S.R. ac yntau wedi bod yn cydlafurio er ys 42 o
flynyddoedd yn nglyn a phynciau sydd erbyn hyn yn bynciau y dydd, ac nid oedd
wedi cael bwlch yn nghyfeillgarwch S.R. erioed—eu bod hwy ill dau ar y maes o
blaid rhyddid cyn fod rhyw ymhonwyr sydd am gymeryd yr anrhydedd iddynt eu
hunain wedi agor eu llygaid—eu bod wedi eu herlid a’u galw yn hereticiaid ac yn
derfysgwyr am sefyll o blaid egwyddorion a gyhoeddir heddyw ar benau tai —mai
hon oedd yr unig dysteb genedlaethol y gwyddai efe am dani; ac mai y rheswm am
hyny oedd, mai nid fel dyn sect, eithr fel dyn cenedl, yr oedd S.R. wedi
llafurio,—iddo fod yn gymwynaswr i Amaethwyr, i laith-garwyr, i Ddyngarwyr, i
gefnogwyr Rhyddid, i bleidwyr Heddwch, i Ryddfasnach- wyr, i hyrwyddwyr
Cydraddoldeb gwladol a chrefyddol,
169
Y TRI BRAWD. 169
i holl deithwyr a llythyr-ysgrifenwyr y
wlad^ gan gyfeirio at
ei ysgrifeniadau a'i ymdrechion o blaid
gwelliantau yr oes^
ac ychwanegai os oedd wedi camgymeryd
mewn rhyw bethau
y gellid dywedyd am dano yn ngeiriau
Pope,—
11 If to his share some trifling errors
fall^
Look ;>n lii.s face and you'll
forget them all."
Dywcdai nn fn etc o im cynhorlhwy i S.
R., rhaid felly
fod < i s:vfuillg.irwcli OT galon ;
a chyn eistedd i lawr
adroddodd y tri cnglyn hyn,—
<( Cofus im' cefais Samuel—yn gafael
Yn gyfaill diogel,
0 bur serch heb oeri 'i zei,
Na newid dan un a,wel.
I rai ga'dd help boreuol—i godi
0 geudod ffos wreiddiol;
Nid iawn na rhadlawn, ar ol
Ceir esgyn, cicio'r ysgol:^
Ond am Samuel nid i'm Siom,V-y rhoes
Law rhydd cyfaill imi ; \
Mae e'n awr—nis myn oeri—
Ar y maes yn dwr i mi." y
.
Dywedodd John Breese wrth roddihanes y
dysteb ei bod
wedi ei chychwyn oddiar y teimladau
puraf, er fod llawer o
gamliwio a chamddarlunio wedi bod ami,
a bod rhai o
gyfeillion S. R. wedi gomedd
cydweithredu am yr ystyrid hi
gan rai yn anamserol—gweinidogion
Liverpool a^u cefnogwyr
yn unig oedd yn credu hyny,—eu bod hwy
yn flin o^r
lierwydd, ond eu bod wedi cytuno i
anghytuno. Nad
oeddid wedi ei chychwyn oddiar
gyfeillgarwch personol, gan
mat gwyr ieuainc cymharol anadnabyddus
ag S. R. oedd y
rhan fwyaf o honynt hwy, ond eu bod yn
nabpd ei
cgwyddorion—y gallent ddyweud am dano,
"Yr hwn er nas
uwelsom yr ydym yn ei garu." Yr
oeddynt dan rwymau
id do am y Cronici, ac am y cymorth
oedd wedi roddi
nldynt i m-irfio barn ar bynciau y
dydd,-—eu bod yn teimlo
L
ddynion parchusaf yr enwad mai yspryd y
bradychwr oedd yno yn rhedeg o flaen Ioan i ysgwyd llaw, wedi methu o herwydd
llais y bobl cael eu ffordd i groeshoelio cymeriad a lladd meddwl a chorph. Ac
y mae y ddanodiaeth bresenol
yn myned yn mhell i brofi hyn.
Yr oedd y dyddordeb yn y dysteb yn ychwanegu
fel yr oedd yr amser i'w chyflwyno yn agoshau. Cadwyd cyfarfod hwyliog iawn o
roesawiad iddo yn Llanbrynmair Chwef. 10; bu yno siarad doniol gan bersonau o
wahanol amgylchiadau ac o bob enwad. Diolchai S.R. am y croesaw, a dywedai iddo
fod yn hir dan y tònau, ond ei fod yn credu y bydd iddo eto nofio ar frig y
dysteb. Penodwyd yno dri o bersonau i
gymeryd arian cyfraniadau Llanbrynmair a'r ardal (£150) i Liverpool. Yr oedd y
cyfarfod mor hwyliog fel yr oedd y Llanbrynmairiaid bron yn credu na cheid ei
gystal yn Liverpool.
Nos Fawrth, Mawrth 24, oedd yr adeg i
gyflwyno iddo y dysteb, yn Hope Hall, Liverpool. Cynhaliwyd yno de parti yn y
prydnawn, ac yno yr oedd Mr. Parry a'r Cambrian Choral Society yn gwasanaethu.
Cymerwyd y gadair gan Caledfryn, yr hwn
a ddywedodd ei fod yno am fod S.R. ac yntau wedi bod yn cydlafurio er ys 42 o
flynyddoedd yn nglyn a phynciau sydd erbyn hyn yn bynciau y dydd, ac nid oedd
wedi cael bwlch yn nghyfeillgarwch S.R. erioed — eu bod hwy ill dau ar y maes o
blaid rhyddid cyn fod rhyw ymhonwyr sydd am gymeryd yr anrhydedd iddynt eu
hunain wedi agor eu llygaid — eu bod wedi eu herlid a'u galw yn hereticiaid ac
yn derfysgwyr am sefyll o blaid egwyddorion a gyhoeddir heddyw ar benau tai —
mai hon oedd yr unig dysteb genedlaethol y gwyddai efe am dani; ac mai y
rheswm am hyny oedd, mai nid fel dyn sect, eithr fel dyn cenedl, yr oedd S.R.
wedi llafurio, — iddo fod yn gymwynaswr i Amaethwyr, i Iaith-garwyr, i
Ddyngarwyr, i gefnogwyr Rhyddid, i bleidwyr Heddwch, i Ryddfasnachwyr, i
hyrwyddwyr Cydraddoldeb gwladol a chrefyddol,
*0170
*0171
*0172
*0173
*0174
*0175
*0176
*0177
*0178
*0179
*0180
*0181
*0182
*0183
*0184
*0185
*0186
*0187
*0188
*0189
*0190
*0191
*0192
*0193
*0194
*0195
*0196
*0197
*0198
*0199
*0200
*0201
*0202
*0203
*0204
*0205
*0206
*0207
*0208
*0209
*0210
*0211
*0212
*0213
*0214
*0215
*0216
*0217
Y Tudalen nesaf:
1776k kimkat1776k RHAN
6
Pennod 9: Y Dadleuon Diweddar...218
|
DOLENNAU AR GYFER GWEDDILL Y GWEFAN
HWN |
COFIANT Y TRI BRAWD O LANBRYNMAIR A CONWY (1893). GAN E. PAN JONES, D.PH., M.A, MOSTYN. (1834-1922)
·····
Ble’r wyf i? Yr ych chi’n
ymwéld ag un o dudalennau’r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web “CYMRU-CATALONIA” (=
Gal·les-Catalunya)
Weø(r) àm ai? Yùu àa(r) vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (=
Weilz-Katølóuniø) Wéb-sait
Where am I? You are visiting a page
from the “CYMRU-CATALONIA” (= Wales-Catalonia) Website
CYMRU-CATALONIA
Edrychwch
ar fy Ystadegau / Mireu les estadístiques / View My Stats