1210k
Gwefan Cymru-Catalonia / la Web de Gal·les i Catalunya - Wales-Catalonia
Website. Dros Gyfanfor a Chyfandir:
Sef Hanes Taith o Gymru at Lanau y Môr Tawelog ac
yn ôl, Trwÿ brif Daleithau a Thiriogaethau yr Undeb Americanaidd
Gan William Davies Evans. Aberystwÿth: Argraffwyd
gan J. Gibson, Swyddfa'r ‘Cambrian News’ MDCCCLXXXIII (1883)
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_008_dgac_04_1210k.htm
0001z Y Tudalen Blaen
..........1863c Y Porth Cymraeg
....................0009k Y Gwegynllun
..............................0960k Y
Gyfeirddalen i Gywaith Siôn Prys (testunau Cymraeg yn y wefan hon)
........................................1208k Y Gyfeirddalen i'r Llyfr
Hwn (Dros Gyfanfor a Chyfandir)
..................................................y tudalen hwn / aquesta
pàgina
|
0860k y llyfr ymwelwyr |
Gwefan
Cymru-Catalonia
|
Adolygiadau diweddaraf: |
|
Cynllun
y Llyfr Gordestun |
Rhan
1 Tudalennau 1-22 |
Rhan
2 Tudalennau 23-49 |
Rhan
3 Tudalennau 49-76 |
Rhan
4 Tudalennau 76-103 |
Rhan
5 Tudalennau 103-126 |
Rhan
6 Tudalennau 126-151 |
|
Rhan
7 Tudalennau 151-173 |
Rhan
8 Tudalennau 173-200 |
Rhan
9 Tudalennau 200-227 |
Rhan
10 Tudalennau 227-250 |
1217k
Hysbysebion Cefn y Llyfr |
Mynegai
- Amryw |
|
(x76)
I SWYDD
WAUSHARA.
Yn Neenah cymerais y
gerbydres i fyned tua 50 o filldiroedd yn orllewinol i Waupaca. Nid oedd ond
newydd-deb gwlad yn nodweddu y ffordd hon - arloesdir (clearings)
newyddion, ffermydd newyddion, adeiladau newyddion, a phentrefi newyddion; ond
coedwigoedd hen yn taflu eu delwau dyfnddu i'r corsddyfroedd gloywddu hen a
orchuddient y ddaear. Am y tro cyntaf erioed gwelais gloddiau neu fences, neu
beth bynag y dylid eu galw, wedi eu gwneud yn unig o gyffion gwreiddiog (stumps)
wedi eu tynu o'r ddaear a'u gosod yn rhesi hirion ochr yn ochr â'u gilydd, a'u
gwraiddgeinciau, rhai yn gydblethedig, eraill yn estynedig tuag i fyny a thuag
allan, yn gwneud cuchiau mor gâs fel yr wyf yn meddwl y byddai yn anhawdd gan
unrhyw bedwar-carnol feddwl am neidio drostynt. Y mae Waupaca yn dref fechan
flodeuog mewn gwlad brydferth ar làn cadwen o bedwar llyn, darlun un o'r rhai a
welir ar y tudalen nesaf.
Gan nad aethum y dydd blaenorol
yn ol dysgwyliad y cyfeillion yn sefydliad Cymreig, Wild Rose, y rhai yn
garedig a ddanfonasant i gyfarfod a mi, nid oedd genyf yn awr ond ei throedio
tuag yno, 15 milldir i gyfeiriad deheuol. Yr oedd yr hin yn gynes a’r ffordd yn
dywodog; chwysais lawer, ac yfais lawer o ddwfr o bydewau y trigolion, a dw^r
iachus ydoedd. Mor boff oeddwn wedi myned o'r (x77) elfen adfywiadol hen
fel, pan agos i ben fy siwrnai, y derbyniais yn ddiolchgar wahoddiad a gefais
gan lyn prydferth mewn llanerch neillduedig, dlos, i ymdrochi ynddo, ac, ag
eithrio y dyn a gafodd ei olwg wrth ymolchi yn Llyn Siloam, y mae yn amheus
genyf a gafodd neb fwy o fendith mewn llyn nag a gefais i yn y llyn cyfeillgar
hwn. Daethum o hono gan ddiolch i'r Bod Mawr am ryddid felly i
(xLLUN: LLYN HICKS, GER WAUPACA, WIS.)
ddefnyddio dwfr ac i
ymgofleidio â natur hawddgar heb ein llesteirio gan gyfreithiau dynion. Dair
blynedd yn flaenorol cerddais dair milldir allan o dref fawr yn Lloegr gan
chwilio am le i fyned 1 ymdrochi i afon fawr ag oedd yn rhedeg o fewn lled cae
ataf ar fy ne; ond yn mhob lle yr ymddangosai mynedfa ati gwelwn astell wen ac
arni lythyrenau duon mawrion a bygythiol, “ Trespassers will be prosecuted.”
Os oedd Rhoddwr pob daioni, Tad caredig ei holl blant, wedi bwriadu i'r afon
rydd-lifeiriol hòno ar ei thaith i'r mor fod yn adloniant i'w greaduriaid,
cefais i fy ysbeilio o'm hawl. Dychwelais gyda theimladau chwerwon, a
meddyliais am ddiwrnod (x78) yn yr hwn y ca llawer o'n boneddigion gorafaelgar weled mewn goleuni arall
y frawddeg ofnadwy, “Trespassers will be prosecuted.” Sefydliad
Pine River, neu Wild Rose, neu Indian Land, fel y geilw rhai ef, ydyw y
sefydliad Cymreig mwyaf gogleddol yn Wisconsin. O hwn aethum trwy sefydliad
Cymreig arall tua pharthau
AT AC AR AFON
Cymerais daith yn nesaf dros led Talaeth
Dwy-ar-bymtheg o filldiroedd yn orllewinol o Portage City y mae Kilbourn City,
yr hon, fel ugeiniau o cities gorllewin America, nid ydyw amgen na
phentref. Yma y disgynir o'r gerbydres i fyned ar yr ager-fad bychan a hardd
Dell Queen, i weled rhyfeddodau Afon
“How
were all those wond'rous objects formed among the pond'rous rocks?
Some primeval grand upheaval shook the land with frequent shocks;
Caverns yawned and fissures widened, tempests strident filled the air,
Madly urging foaming surges through the gorges opened there;
With free motion toward the ocean, rolling in impetuous course,
Rushing, tumbling, crushing, crumbling rocks with their resistless force
And the roaring waters, pouring on in ever broad’ning swells,
Eddying, twirling, seething, whirling, formed the wild Wisconsin Dells.”
O'R
O amgylch Afon
Aethum trwy y lle olaf
hwn droion. Ar un achlysur dygwyddodd yn dro diflas arnaf Gan fod arnaf flys
myned i St. Paul trwy wlad na theithiaswn yn flaenorol, gadawais reilffordd
Chicago, Milwaukee, and St. Paul, ar holl gangenau yr hon yr oedd genyf
drwydded, a chymerais reilffordd arall, gan dybied mai eiddo Chicago and North
Western ydoedd, oblegid yr oedd genyf drwydded ar holl gangenau hòno hefyd ond
nid hòno ydoedd hon, ac yn hytrach na thalu ar y
(xLLUN: PABELLU WRTH LYN YSPRYD, IOWA)
reilffordd ddyeithr hon,
dewisais gerdded deng milldir yn ol i Camp Douglas i gael y reilffordd a
adawais. Yr oedd yn bell yn y nos, heb na lleuad na seren i'm goleuo. Ni welais
ar hyd yr holl ffordd unrhyw arwydd o anedd-dy, a chan i mi ddarllen yn y Guide
Book y dydd blaenoral y sylw canlynol am y parthau hyn, gellir bod yn sicr
nad oedd fy rhodfa yn un o'r rhai mwyaf pleserus: - “Of game, there is
superabundance ef bears, wolves, deer, foxes, &c.” Os oedd yno
“superabundance” o honynt, buont yn ddigon boneddigaidd i adael i mi basio
heb fy molestu, a chefais wely yn Camp Douglas tuag un o'r ch gloch y boreu.
Y lle nesaf y disgynais ynddo ydoedd Sparta, tref fechan a glanwaith mewn gwlad gyfoethog o brydferthion natur. Saif ar un fanau uchaf y dalaeth, a medda awyr iachusol odiaeth, yn gystal a (x81) dyfroedd meddyginiaethol o enwogrwydd mawr. O ben Castle Rock, yr uchaf o'r creigfryniau cyfagos, y ceir golygfeydd pell ac ardderchog i bob cyfeiriad. Wyth milldir i'r deheu y mae sefydliad Cymreig Blaendyffryn. Oddiyma aethym trwy sefydliadau Cymreig Fishcreek a Bangor i La Crosse (p. 15, 000) ar lan Afon Mississippi, 196 o filldiroedd yn orllewinol o Milwaukee. Wrth agosau at La Crosse, bron na theimlwn mai ar un o reilffyrdd Cymru yr oeddwn, oblegid gwyrddlysiau Cymreig, megys rhedyn, banadl, hosanau'r gwcw, &c., oeddynt i'w gweled ar bob llaw. Yr oedd y bryniau hefyd a'r coed, y ceryg, y pridd, a phob peth ond dynion, yn siarad Cymraeg, ac yr oedd yn dda genyf eu clywed.
Y
MISSISSIPPI UCHAF.
Yn La Crosse cymerais y
gerbydres a redai ar hyd glan orllewinol y Mississippi i fyned can belled a
Minneapolis, 139 o filldiroedd i'r gogledd. Wedi myned dros bont hir, cefais fy
hun ar ochr Minnesota i'r afon. Nis gallwn dros ran o'r daith weled ei glan
dwyreiniol gan fel yr oedd ynysoedd bychain a mawrion o amryw ffurfiau ac yn
orchuddiedig gan wyrddgoed tew yn cysgodi rhyngof a hi. Yr ydoedd i'r aml
ynysoedd hyn ymddangosiad paradwysaidd. Y fath hyfrydwch fyddai cael yma
breswylfa lonydd i ymgymdeithasu yn gariadus a natur hardd yn symledd ei
gogoniant; ystyried amrywiaethau ei dail a'i blodau, a gwylio eu gwenau llon
wrth dderbyn. yn ddyddiol o gyfrinion adfywiol yr haul; gwrandaw yr adar
bychain yn canu clodydd i'w Creawdwr yn gymhleth â sïanau yr awelon; ac islaw'r
gerdd yn cael ei seinio gan ru yr afon ddofn! O Dduw dyro allu i'th fwynhau di
yn amledd diderfyn dy weithredoedd. Ni welid yma, er hyny, na ffermydd nac
anedd-dai fel y gwelid ar ynysoedd y Susquehanna. Yr achos o hyn yn ddiau ydyw
fod yr ynysoedd yn achlysurol yn cael eu gorlifo. Os oedd yno
Pan ddaeth llawn led yr
afon i'r golwg, gwelais ei bod ar y cyfan tua milldir o làn i làn a golygfeydd
arddunol o fryniau creigiog a choediog ar ei deutu, gydag ager-fadau, rafftiau,
&c., yn nofio arni. Ger Minnieska, ychydig islaw Winona (p. 11,000), y mae
creigiau o ffurfiad ardderchog. Ar gyfer Wabasha dechreuodd yr afon ymddangos
yn llyn pum' milldir o led. Gelwid hi yno yn Llyn Pepin. Ymestynai hyd
Frontenac, 30 o filldiroedd uwchlaw. Yna gwelir hi (x82) eto yn ei lled naturiol ei hun. Bu amgylchoedd Llyn Pepin yn gartref yr hen
drigolion cyn-Indiaidd hyny a elwid mound-builders. Y mae eu beddrodau
hynod yn britho y parthau hyd
(xLLUN: LAKE CALHOUN (MINN.) AND SCENE OF THE DALLES OF ST. CROIX, REACHED
VIA “ALBERT LEA ROUTE.”)
heddyw. Bu Wabasha hefyd yn brif ddinas
llwythau Sioux a Dakota. Ac yma, yn eu rhisgl babell (wigwam)
genedlaethol, yr eisteddai eu penaethiaid mewn cynghorau difrifol ar achosion o
(x83) ryfeloedd a hawliau. O ben unrhyw un o'r clogwyni uchel
sydd o Wabasha i Frontenac, yr enwocaf o ba rai ydyw y Dorth Siwgr, ger Lake
City, y gellir gweled holl eangder Llyn Pepin a'i ogoniant.
Y mae hanesynau a
chwedlau Indiaidd lawer yn ngly^n w^r parthau hyn. Er engraifft, dyna Graig y
Forwyn, lle y darfu i Comona brydferth, wedi i'r penaeth niawr, ei thad, ei
diweddio yn wraig i ryfelwr dewr o lawer o bengrwyn, ond un na fedrai hi ei
garu, osod terfyn ar ei gofid trwy fwrw ei hun i lawr i fynwes ddystaw, lonydd
y Mississippi. Wedi myned trwy Redwing, (p. 6,000) ac i Hastings gerllaw i'r
lle yr ymarllwysa Afon La Croix i'r Mississippi, aeth yr olaf yn llai, a
gwylltineb ei hamgylchoedd yn llai, ond ei thynerwch ai thlysni i’m golwg i yn
fwy.
ST.
PAUL.
Nid anghofiaf yn fuan yr
olwg gyntaf a gefais ar ddinas ddyrchafedig St. Paul fel yr ymddangosai yn y pellder.
Y mae dyffryn tlws Mississippi yn rhedeg yn uniawn dros bellder mawr at y
bryniau y saif dinas St. Paul arnynt. Yr oedd gorchuddlen (veil) deneu
wen y pellder, a'r goleuni wedi ei thaenu mor annesgrifiadwy o brydferth dros
yr afon risialaidd, y dyffryn llydan gwyrdd, a'r coed, y rhai nid oeddynt rhy
agos at eu gilydd, a rhwng y rhai ac uwchlaw y rhai y gwelid pinaclau
ardderchog y ddinas yn ymgodi draw, nes yr ymddangosai yr holl olygfa, yn
ddinas, bryniau, coed, dyffryn, ac afon, fel pe yn disgyn i lawr o'r aw r.
Tebycach ydoedd i weledigaeth neu freuddwyd hyfryd nag i wir ddaear. Sonir am
weithiau arlunwyr a phaentwyr, ond yr Hollalluog am waith! Nid oes ei fath ef
yn mysg, y duwiau, na gweithredoedd fel ei weithredoedd ef. Os na bydd i ti,
ddarllenydd, gael yr olwg awyraidd yna ar St. Paul o'r cyfeiriad hwn, bydd y
bai naill ai ynot ti neu yn ansawdd anffafriol yr awyrgylch ar y pryd, oblegid
y cyfryw ydynt y cyfnewidiadau fel y methais inau gael yr un fath weledigaeth
pan aethum yno ar ol hyn. St. Paul (p. 42,000) ydyw prif ddinas Talaeth
Minnesota. Saif ar fryniau heirdd ar làn y Mississippi, yn croesi yr hon y mae
un o'r pontydd rhyfeddaf, yn arwain ar i fyny o gopa craig ar y làn arall i
gopa craig, llawer uwch ar ochr St. Paul.
Cefais yn flaenorol
gipdrem frysiog ar Indiaid Cochion, ond yn St. Paul y cofais y cyfleustra
cyntaf i fanylu tipyn arnynt. Deuent yno (x84) a chrwyn anifeiliaid
gwylltion i'w gwerthu neu i'w cyfnewid am nwyddau pobl wynion. Ceisiai y squaws
(gwragedd) ymwisgo yn niwyg gwragedd gwynion, ond eu bod yn fwy afler gyda mocassin
(esgidiau o grwyn melynion) am eu traed, a dim ond gwallt rhawnaidd hir a llaes
am eu penau. Gellid gweled o bell mai Indiaid fyddent wrth eu hysgogiadau.
Cerddent yn gyflym pan gerddent, y naill ar ol y llall. Safant yn sydyn pan
safent, a hyny mor uniawn a pholion. Troent eu gwynebau i edrych dros gyfeiriad
eu hysgwyddau. Cychwynent ar ol hyny yn chwimwth, fel wedi darganfod rhywbeth
neillduol i fyned ato. Deuent at fur ty, cryment ac edrychent heibio i'w gongl,
fel y byddent arferol o lechu wrth gefn coeden neu graig i ysbio am elyn neu
helfa. Yn lle eistedd, crwcwdent ar y ddaear nes byddai eu penliniau cyfuwch
a'u genau. Meddant y wynebau mawrion o liw rhuddgoch, edrychiad meddylgar,
difrifol, a phenderfynol. Y mae, er hyny, gryn amrwyiaeth llinellau yn eu
gwynebau yn arddangos amrywiaeth meddyliau, galluoedd, a thueddiadau. Yn hyn y
maent yn wahanol i'r Negroaid, canys y maent hwy yn llawer mwy unffurf.
MINNEAPOLIS.
Prin ddeng milldir yn
uwch i fyny ar y Mississippi, lle y mae rheiadrau rhyfeddol St. Anthony, y mae
chwaer i ddinas St. Paul, ieuengach, er hyny grefach a glanach, na hi, sef
Minneapolis (p. 48,000). Bu hon yn hynod o ffodus yn ei dewisiad o le i osod ei
hun i lawr, o gymaint ai fod yn lle hardd ac iachus, ac y mae hithau wedi
cyflunio ei hun mewn dullwedd hawddgar arno, gyda heolydd llydain a glân ac
adeiladau rhagorol. Medda y manteision dyfrawl goreu allan, y rhai a ddefnyddir
i droi y lluaws melinau mawrion, un o ba rai ydyw y felin flawd fwyaf yn y byd.
Heblaw y melinau, ceir yn y ddinas hon y fath rawnystordai (elevators)
uchel a mawrion fel y mae yn rhyfeddod i edrych arnynt. Fel y canlyn y gwnaeth
un gyfrifiad o'r pethau hyn dair blynedd yn ol: - “ Y mae yn y ddilias 21 o
felinau; gallent falu 15,000 o farilau o beilliaid yn ddyddiol. Yn Ewrop y mae
y prif farchnadoedd iddynt. Y mae saith trainaid o flawd yn myned o'r
ddinas i'r dwyrain bob dydd gyda 125 o farilau yn mhob cerbyd. Gwenith o
barthau yr Afon Croch a ddefnyddir yn benaf. Danfonwyd 1,650,850 o farileidiau
ymaith yn ystod y (x84) flwyddyn ddiweddaf. Y cynwys o wenith a dderbymwyd ydoedd 8,103,710 o
fwsieli. Byddai hyd yr holl gerbydresi nwyddau a aethant
(xLLUN: LAKE MINNETONKA, NEAR MINNEAPOLIS (MINN.), REACHED VIA “ALBERT LEA
ROUTE” #}
allan yn ystod y
flwyddyn ddiweddaf uwchlaw 300 o filldiroedd.
Pe gwnelid yr holl goed
sydd yn marchnadfa goed Minneapolis yn
fyrddau troedfedd o led a modfedd o drwch, a'u gosod wrth benau eu
gilydd, amgylchent y byd.” Y mae y figyrau yn llawer uwch yn
awr canys dinas yn myned ar gynydd cyflym ydyw hon.
(x86)
Meusydd cynyrchiol gorllewin America, gydag ystordai a melinau
fel eiddo Minneapolis,
ydynt gynalyddion pobl dlodion Lloegr a Chymru yn gystal ag eraill o wledydd yr
hen fyd. A’r rhai hyn hefyd, meddir, sydd yn drygu ffermwyr y gwledydd hyn,
trwy dynu prisoedd eu cynyrchion i lawr yn y farchnad. Ond fy meddwl i yw y
gall y ffermwyr fod yn dawel ar y pen hwn. Os drygu rhywrai, drygu eu
tir-feddianwyr a wna yr ystorfeydd hyn. Nid ydyw o fawr bwys i'r hwn sydd yn
talu ardreth am ei dir yn y gwledydd hyn pa un ai llawer ai ychydig fydd ei
gynyrchion, na pha un a'i uchel a'i isel fydd y farchnad. Hyd y gall y meistr
tir gael allan y swm, myn i'w logell ddiwaelod ei hun yr oll ag fyddo dros ben
rhoddi i'w denant, ei ddynion, a'i anifeiliaid foddion cynaliaeth arw, i'w cadw
yn gryfion at waith. Gall fod eithriadau anrhydeddus.
Y mae amgylchoedd
Minneapolis yn gyfoethog o olygfeydd naturiol mawreddus, rheiadrau, llynoedd,
&c., fel y mae pleserdeithwyr yn misoedd yr haf yn dyfod yma wrth y miloedd
i bysgota ac i rodiana. Tua thair milldir o'r ddinas y mae “afonig fechan,
fywiog, fad” Minnehaha, nid anhebyg i afonydd mynyddig Cymru, wedi cyrhaedd
cryn enwogrwydd, yn benaf ar gyfrif y cwymp a elwir Cwymp Minnehaha, yr hyn o'i
gyfieithu o'r iaith Indiaidd ydyw “Cwymp y Dyfroedd Chwerthingar.” Y mae trem
chwerthingar hefyd ar yr afonig, a sw`n chwerthingar ganddi wrth ymddolenu,
treiglo, rhedeg, a neidio dros greigiau mawr a graian mân. Wrth agoshau at y
cwymp, lleda allan ei godreu a neidia yn mhell yn un llen deneu, ledan, wen,
fel y gellir cerdded yn ddyogel rhyngddi a'r graig. Cana -
“I come from fields of frost and snow - my winding way I follow;
I come from where the wild woods grow, I come from hill and: hollow;
I foam, I flash, I leap, I dash, I glide with music merry,
O'er pebbles bright, with rainbow light, along the lovely prairie.
Minnehaha, Minnehaha, laughing, laughing Minnehaha,
Minnehaha, Minnehaha, ha ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha.
I tremble on the rocky
brink - my winding way I follow,
I gleam, I pause, I plunge, I sink into the hidden hollow;
I loudly roar along the shore - I tremble and I quiver;
I rush along, with
joyous song, to greet with mighty river.
Minnehaha, Minnehaha,
laughing, laughing Minnehaha,
Minnehaha, Minnehaha, ha ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha.”
Y penaf o'r llynoedd ydyw Llyn Minnetonka “dwfr mawr” – 15 (x87) milldir o Minneapolis.
Cyfres ydyw hwnw o 25 o fanoedd, ar y rhai y mae pleserfadau lawer yn nofio, ac
o amgylch y rhai y mae
(xLLUN: MINNEHAHA FALLS, BETWEEN MINNEAPOLIS AND FT. SNELLING (MINN.) ,
REACHED VIA “ALBERT LEA ROUTE.”)
coedwigoedd prydferth yn
tyfu, gwestdai rhagorol ar y glanau, ac ymwelwyr yn syllu ar y rhyfeddodau.
(x88)
Y
“WEST.”
Wedi
dychwelyd tua chan' milldir ar hyd glan y Mississippi can belled a Winona,
cynmrais gerbydres y Chicago and North Western tua’r gorllewin, gan
bonderfynu, os byddai modd, fy`nu gweled y “West,” Yn nhalaethau New York a Pennsylvania
siaradid am bobl Ohio, ganoedd o filldiroedd yn mhellach, fel rhai yn byw yn y West.
Erbyn dyfod i
O!
yr eangder o wlad oeddwn yn weled o
Nid
gwastadedd hollawl ydyw y ddaear. Ymgyfyd yn fryniau neu yn hytrach yn
chwyddiadau graddol, mwyn fel llyfndònau'r môr. Y mae yr ychydig adeiladau a
welir gyda'u coedlanau o lwyni neu resi o boplars, cotton-wood, maple,
&c., o blaniad dynion, yn gystal ag ambell ribynau o goed bychain a dyfant
ar lànau y nentydd, yn rhoddi i'r wlad ymddangosiad dymunol. Tua'r parthau hyn
y mae ffrwd ymfudiaeth y dyddiau hyn. Pan fydd y wlad hon wedi ei phoblogi yn
dda a'i dwyn i raddau uchel o ddiwylliant, gyda ffermydd wedi eu trefnu, caeau,
adeiladau, trefi, prif-ffyrdd, palasau,a pherllanau ffrwythlon yma a thraw,
gellir bod yn sicr y bydd yn dda odiaeth yr olwg arni. Yn St. Peter's (p.
4,000), tref ieuanc, hardd, wedi ei gosod yn wasgaredig mewn llanerch
baradwysaidd o (x90) goedlwyni, 436 o filldiroedd
yn orllewinol o Chicago, yr oeddem yn croesi Afon Minnesota, amgylchoedd
bryniog a choed prydferth glànau yr hon oeddynt yn tori yn ddymunol ar
unffurflaeth y prairies.
PETHAU
BLINION.
Tua
29 o filldiroedd yn orllewinol o St. Peter's y mae New Ulm (p. 3,000), yn ac o
amgylch yr hon y mae trefedigaeth o Germaniaid. Dywedir fod yr ymsefydlwyr
cyntaf oll yn gynwysedig o Ryddfeddylwyr (Freethinkers), math o
anffyddwyr, a bod eu casineb at bob math o grefyddau mor fawr fel y gwnaethant
lw na oddefent i addoldy gael ei godi yn eu plith. A phan, wedi hyn, y daeth
pobl fwy crefyddol i'r lle, y fath ydoedd gwrthwynebiad yr annuwiaid iddynt i
godi addoldy fel y bu raid cael milwyr i'w gostegu. Y mae yno yn awr Eglwys
Babaidd a dau gapel Protestanaidd. Annuwiaeth y bobl hyn, yn ol rhai, sydd wedi
tynu ar y lle y barnau trymion a brofwyd o dro i dro. Yma, yn 1862, y bu
waethaf gyflafan ofnadwy yr Indiaid, y rhai a laddasant mewn gwaed oer
laweroedd o wÿr, gwragedd, a phlant; diangodd y bobl o'r dref a'r amgylchoedd;
yr Indiaid hwythau, yn ofni atdaliad, ni ddeuent yn agos dros amser, ac felly
bu y dref, yn cynwys anedd-dai dodrefnedig, siopau, ac ystordai llawn o
nwyddau, heb un trigianydd dynol yn agos atynt. Y bobl wynion a ddaethant
gyntaf, gyda milwyr. Codwyd amddiffynfa, ar yr hon y gwnaeth yr Indiaid
ymosodiad egniol, ond aflwyddiannus. Wedi gorchfygu yr Indiaid, a dal o dri i
bedwar cant o honynt yn garcharorion, ofnai y Cadfridog Sibley eu cymeryd trwy
New Ulm rhag i'r bobl godi a'u baeddu ar y ffordd, am hyny ceisiodd ymgadw
draw, gan fyned heibio ar hyd ffordd arall, cwmpasog, ond cyfarfuwyd â hwy yno
gan dyrfaoedd o wragedd a phlant, y rhai, er gwaethaf bygythion y Cadfridog, a
barasant i gawodydd o geryg syrthio ar benau y erwyn cochion.
Ymwelwyd
droion â'r parth hwn, yn gystal ag â pharthau eraill yn y gogledd-orllewin, gan
heidiau dinystriol o locustiaid (grasshoppers). Rhydd gohebydd y
Cincinnati Commercial y desgrifiad . canlynol o honynt: - “Tranoeth aethum trwy
dair haid o honynt, pob un tua haner milldir o led. Yn y ty yr arosais i gael
ciniaw ynddo, eisteddai y ffermwr yn ddrych o anobaith, tra yr oedd ei wraig
a'i ferch yn wylo ac yn curo eu dwylaw yn nghyd o wir ofid. (x91) Gorweddai
eu fferm yn union yn llwybr y dinystrwyr, a chan fyned gyda hwy i'r cae
gwenith, yr hwn ydoedd yn awr yn troi yn felyn i'r cynhauaf, gwelais y pryfaid
yn ymarllwys iddo o'r tu gogleddol yn fil-fyrddiynau o rifedi gyda rhu
gwae-ddaroganawl. O'u blaen yr oedd prairies gwyrddion a meusydd
melynion o yd; o'u hol, duwch, anghyfanedd-dra, a marwolaeth. Gwelais hwy
drachefn yn heidiau mwy, ac yn ehedeg yn uwch yn yr awyr, lle yr
ymddysgleirient yn y pelydrau megys darnau o bapyr gwyn a melyn.”
Corwyntoedd
dinystriol, a chenllysg hefyd, fu yn curo ar y xyz parthau hyn; y mwyaf oll o'r
rhai ydoedd y rhythrwynt erchyll parthau hyn ddaeth dros New Ulm brydnawn y
15fed o Orphenaf, 1881, ychydig ddiwrnodau wedi i mi fod yn y lle. Drylliwyd a
chwalwyd heolydd ac adeiladau bron yn llwyr Byddai cylymau o dri neu bedwar o
dai yn cael eu cymeryd ymaith mor llwyr fel na adewid gymaint ag olion o
honynt. Collwyd o leiaf ddeuddeg ar hugain o fywydau, clwyfwyd mwy na hyny, ac
aeth chwech yn wallgof gan gymaint y cyffro, y dychryn, a'r gofid. Lladdwyd
anifeiliaid lawer, a byddai hyd yn nod ceffylau yn cael eu codi i'r awyr yn y
gethern. Dywedir fod ceffyl byw wedi ei gael yn mrig coeden y boreu canlynol.
Tua phump o'r gloch yn y prydnawn y bu yr ymosodiad mawr. Tywyllodd y dref fel
nad allai pobl weled eu gilydd. Yn nghanol y tywyllwch torodd allan fellt a
tharanau arswydlawn, gyda swn megys rhythro a chw^ynfanau yn y cymylau. Yn
canlyn hyny, megys ar unwaith, chwyrn-godwyd i'r awyr a chwyrldrowyd trwy eu
gilydd wahanol bethau'r ddaear - tai, teisi, celfi, llestri, anifeiliaid, ieir,
gwyddau, twrcis, a phob rhyw beth, oll yn cael eu cydgymysgu - to-estyll (shingles),
trawstiau, llestri yn cwympo, treiglo, twmblo, rhedeg ar hyd y ffyrdd a
thrwy yr awyr, gan glecian a ratlo-ymarllwysiad y gwlaw mawr gyda hyny,
fflachiadau y mellt, twrw y taranau, rhuadau y gwyntoedd, ysgrechfeydd dynion,
gwragedd, a phlant, brefiadau yr anifeiliaid, a gweryron y meirch - y swn a'r
golygfeydd erchyll yn gwneud y gethern megys diwedd byd. Parhaodd y rhythr mawr
am tuag ugain munyd, ac yr ydoedd y dymestl yn ddwy filldir o led.
Tua
saith milldir o'r lle hwn y mae pen gorllewinol sefydliad Cymreig Swydd Blue
Earth. Cafodd y Cymry yno, yn gystal a llawer o bobl dda eraill yr amgylchoedd,
brofi ymylon y cawodydd, (x92) a'u gwneud i gryn raddau yn gyfranogion o'r
colledion. Collasant rai bywydau yn Nghyflafan yr Indiaid, a llawer o eiddo
trwy y locustiaid, y cenllysg, a'r corwyntoedd. Am y locustiaid y maent wedi
cilio er's blynyddau; ciliasant ar unwaith, ac nid yn raddol fel o leoedd
eraill. Gofynais i amryw beth a allai fod yr achos o'u hymadawiad. Yr oll a
ddywedent wrthyf oedd fod rhywbeth yn rhyfedd, dirgelaidd, ac anesbomadwy yn yr
oruchwyliaeth: ddarfod iddynt fyned yr un pryd megys trwy gytundeb; ac
ychwanegodd un dyn ei fod yn credu iddynt gael eu danfon yniaith mewn atebiad i
weddiau y saint.
“A fu y saint mewn rhyw fodd neillduol yn gweddio ar iddynt gael eu gyru
ymaith?” gofynais iddo.
“Do,” meddai yntau; “darfu i lywodraethwr y dalaeth anfon gorchymyn (proclamation)
allan ar fod diwrnod o ymostyngiad a gweddi i gael ei gadw i ofyn i Dduw symud
ymaith y fflangel hon, ac ar ol hyny ni chawsom ein blino ganddi.”
TREFI GORLLEWINOL.
Ceir
ar hyd y llinell hon o reilffordd bentrefi bob rhyw ddeuddeg milldir, ac er nad
ydynt ond megys er doe, ceir ynddynt bob peth angenrheidiol am brisiau y
dwyrain, a danfonir o honynt gynhyrchion y wlad, yn ydau ac anifeiliaid, i
farchnadoedd y dwyrain. Gyda'r anedd-dai gwelir ynddynt weithdai, siopau,
ystordai, tafarnau, capelau, ysgoldy, &c. Cyhoeddir ynddynt yn gyffredin
ddau newyddiadur lwythnosol, perthynol i'r ddwy blaid wleidyddol sydd yn y
wlad. Anturiaethwyr diwyd a gonest ydynt y preswylwyr hyn gan amlaf. Efallai,
er hyny, na ddylid cysylltu yr ansoddair olaf â phawb o'r tir-fasnachwyr a'r
tafarnwyr. Gw^yr y bobl fod y gwledydd hyn yn cael eu poblogi yn fuan, fod yma
agoriad iddynt hwy o ba alwedigaeth . bynag. Y mae moesau y pentrefi a'r
amgylchoedd a'r y cyfan yn dda; y rheswm am hyny yw mai dynion gweithgar,
calonog, yn gosod eu bryd ar fyw yn iawn, ydynt, fel rheol, yn ymwthio i'r
pellafoedd hyn. Y mae ganddynt ddigon o le hefyd, fel nad oes achos iddynt
achub ar eu gilydd na rhoddi meithrinfa i genfigen na thueddiadau maleisus. Nid
oes yn eu plith hudoliaeth i ysbeilwyr; gwell gan y rhai hyny, yn gystal a phob
oferwyr eraill, lercian mewn dinasoedd a pharthau mwy poblog, lle y mae ysbail
ac ysglyfaeth yn gyflawnach.
(x93) Cofier mai trefi newyddion parthau amaethyddol y gorllewin a ddysgrifir
fel hyn. Am drefi newyddion y rhanau gweithfaol, a'r rhai ydynt yn debyg o
ddyfod yn ganolbwyntiau masnach a thrafnidiaeth bwysig, y mae yn wahanol, o
gymaint a fod y rhai hyny yn aml, er yn cynnwys llawer o ddynion rhagorol, eto
yn nythle i bob aderyn aflan, meddwon, lladron, hap-chwareuwyr (gamblers),
&c.
Rhywle
tudraw i New Ulm y mae Sleepy Eye (Llygad Cysglyd), gerllaw llyn o'r un enw. Y
mae enwau rhyfedd ar rai lleoedd. Yn
“Thlan what? Say it again, please, if you can remember it,” meddai, gan
agor ei lygaid a'i geg yn ddelweddiad o syndod, chwerthin, a phenbleth. Ar fy
ngwaith yn cynyg ei ysgrifenu iddo, tynodd allan lèn fwy na foolscap,
gan ofyn a oedd hòno yn ddigon hir. Ar ein gwaith yn agoshau at le o'r enw
Walnut Grove, dysgwyliai y teithwyr hiraethlawn gael golwg ar goed; ond nid
oedd yno namyn son fod rhywun rhywle gerllaw wedi planu ychydig blanhigion. Enw
prophwydoliaethol, gan hyny, oedd yr enw hwnw a seiniau yn felus-ber yn y wlad
ddigoed hòno. Pe gelwid y pentref yn Walnut Grove City, byddai Americaniaeth y
brophwydoliaeth yn berffaith gwbl. Yn agos i Tracy, tref ieuanc a chynyddol, y
mae trefedigaeth fechan o Gymry. Wyth milldir yn ddeheuol o'r lle hwn y mae y
golygfeydd llynawl goreu, efallai, yn y dalaeth, cartrefle cynyrchiol y creyr glas,
y dwfr-whyad, a'r barcut Twrcaidd.
CEISIO
GWLAD.
Wedi
gadael
“Gwneir cerbydau cyn bod teithiwr, gwneir gorsafodd cyn bod nwydd,
Gwneir
o'r dwyrain i'r gorllewin yn dramwyfa ryfedd, rwydd.”
(x95)
Y mae y ddaear hefyd yn barod i'w throi âg aradr ar unwaith, ac i dderbyn yr
hâd. Gellir prynu tir yn y parthau hyn naill ai gan y Llywodraeth, cwmniau y
reilffyrdd, neu dir-fasnachwyr. Ca un 160 cyfer gan y Llywodraeth am ddolar a
chwarter, neu ddwy ddolar a haner y cyfer, yn ol ei agosrwydd at neu bellder
oddiwrth reilffordd, neu ca 160 cyfer am blanu deg cyfer o goed arno, neu ca
160 cyfer am drigianu pum' mlynedd arno. Tir y Llywodraeth sydd yn myned
gyntaf. Manylir yn helaeth ar y pethau hyn yn y llyfr a fwriedir gyhoeddi ar
HANES TALAETHAU UNEDIG AMERICA A’R CYMRY YNDDYNT.
TIRIOGAETH
DAKOTA.
Y
mae parthau cydiad
Wedi
myned 93 o filldiroedd tuhwnt i Tracy, 619 o filldiroedd o Chicago, cefais
Watertown, ar làn yr Afon Sioux, lle y pryd hwnw ag oedd yn ben draw y gangen
hon o reilffordd. Nid oedd y dref hon ond dwy flwydd oed. Gosodasid ei hadeilad
cyntaf yn Mawrth, 1879. Pan oeddwn i yno yn Mehefin, 1881, meddai 30 o siopau,
2 swyddfa newyddiadurol, 7 gwesty, 3 eglwys, 2 fane, I grawn ystordy (elevator),
5 timber yard, 1 ysgoldy, gwerth 4, 000 o ddoleri, (x96) a
phob peth at gyflenw angenion y wlad oddiamgylch; anedd-dai a heolydd trefnus, ac
yr oedd hyd yn nod palasau yn dechreu gwneud eu hymddangosiad. Engraifft ydyw
Y
mae gwlad dda a golygfeydd dymunol o amgylch
Y
DAITH I HURON.
I
gael y gangen arall o reilffordd y Chicago and North Western yr oedd genyf i
ddychwelyd can belled a
(xLLUN:
Ymofynwyd,
fel arfer, pa rai o'r teithwyr oeddent yn dymuno cael swper yn Huron, a
phellebrwyd am i swper i'r rhai hyny gael ei baratoi. Ond nid oedd swper i fod
yr hwyrnos hòno. Pan oedd ein cerbydres ar ganol corsle ddyfrllyd, fawr, lle
nad allem yn rhwydd fyned allan, ataliwyd hi gan gerbydres o nwyddau ag oedd
wedi myned yn ddrylliau ar y ffordd ychydig oriau yn flaenorol. Yno, gan hyny,
y buom o chwech o'r gloch yr hwyr hyd chwech o'r gloch y boreu, heb gymaint ag
un ffeneztr oleu yn arwydd o dy i'w gweled o unrhyw gyfeiriad. Llawer cylla
gwag yn ein plith oedd yn crefu am ei swper, a llawer dysgl lawn yn Huron oedd
yn dysgwyl am y bwytawyr, ond y pellder yn rhy fawr i ymgofleidio y noson hòno.
(x98)
Cogyddion Huron a
edrychasant trwy y ffenestri, ac a waeddasant trwy y dellt, “Paham yr oeda y
cerbyd ddyfod?” Paham yr arafodd olwynion y cerbydau?” Sylwyd arnom oddifry gan
y lleuad, a chymerodd yn ei phen i'n dyfyru trwy alw ar y ddaear a'r sêr i
ddyfod gyda hi i chwareu hide and seek. Tua haner nos tynodd orchuddlen
ddugoch, fawr dros ei holl wyneb, fel dros amser na ellid gweled ysmotyn o
honi, er fod yr awyr yn glir. Gwnaeth y ddaear hefyd yr un peth i'n golwg ni,
oblegid tywyllodd ei goleuni hithau. Daeth miloedd o ser allan i chwilio am
danynt; agorent eu llygaid ac ymfflamychent yn danbeidiach nag o'r blaen. Sêr
na welais mo honynt yn amser llawn lloer o'r blaen a ddaethant allan i chwareu
a dawnsio o'i hamgylch. Pan wnaeth hi ei hymddangosiad eilchwyl prysurasant
hwythau i fyned ymaith. Goleuodd ac ymsiriolodd y ddaear, ac erbyn i'r haul
mawr, eu tad hwy oll, ddyfod allan o'i ystafell, yr oeddynt wedi peidio a'u
chwareu. Agorwyd y ffordd i ninau fyned rhagom; teimlwyd fod yr olwynion eto yn
troi, ac wedi bod hir ddirwest aethom bawb yn gysurol wrth feddwl cael sefydlu
ein llygaid, nid ar y lleuad a'r sêr yn chwareu mic, ond ar gogyddion Huron yn
bulio ein boreufwyd.
Ychydig cyn cyrhaedd
Huron croesasom Afon James, neu Afon Dakota yn ol yr hon enw, yr hon y mae
llawer iawn o sôn am ei dyffryn fel gwlad dda odiaeth i ymfudwyr. Ati hi, gan
hyny, y mae dylifiant y cenhedloedd yn y dyddiau hyn; ond am y Cymry, yn olaf,
fel rheol, y maent hwy yn dyfod i ymofyn breintiau o'r fath – “tranoeth y
ffair.” Y mae reilffyrdd yn cael eu gwneud ar hyd y dyffryn hwn o ogledd i dde.
Pe cytunai amryw deuluoedd o Gymru a pharthau dwyreiniol America ar ymsefydlu
yn drefedigaeth gref ar un o lanerchau breision y gorllewin, lle y mae
reilffyrdd, trefydd, a phob cyfleusderau i gael eu mwynhau yn fuan, gosod ar
nifer o ddynion deallus, profiadol, a phrofedig i ymweled a'r gwahanol barthau,
a gwneud dewisiad doeth, byddai hyny yn un o'r bendithion tymorol mwyaf a allai
ddyfod i'w rhan. Helaethir ar hyn yn fy llyfr nesaf. Yn awr awn rhagom ar y
daith.
PRAIRIE!
PRAIRIE!
Yn fuan wedi gadael
Huron dechreuasom ar fwy na chan' milldir o brairie noeth a hollol
unffurf. Rhwng Huron a Fort Pierre, pellder (x99) o 120 o filldiroedd,
nid oes ond wyth o leoedd i'r gerbydres aros, y rhai a rifnodir yn Siding No.
1, Siding No. 2, &c., heb ddim ynddynt ond ty bychan i'r rhai a weithiant
ar y ffordd. Oddieithr hyny, nid oedd na thy na thas, na phridd na phren, na
chae na chlawdd, na môr, na wynydd, na bryn na phant, na llyn na nant, na dyn
nac anifail, na dim ond daear, daear, daear drom i’w gweled i bod cyfeiriad.
Clywais un yn gofyn pa le yr oedd yr adar, ac arall yn ateb fod adar yn hoffi
canlyn lluestdai dynion. Pa un ai gwir hyn ai peidio, nid wyf yn cofio i mi
weled aderyn yn y pellafoedd hyn. Oblegid hyny, yn gystal ag oherwydd perffaith
lonyddwch, dystawrwydd, ac unffurfiaeth y wlad, teimlwn megys mewn rhyw fyd
pellach a dyeithrach na'r môr. Ar y môr gwelir adar a physgod, ac y mae i'r
tonau a'u cynhyrfiadau lawer o amrywiaethau. Gwelwn y ddaear hon, er hyny, yn
debycach i'r môr mawr, llonydd nag i eangdiroedd Minnesota. Yno y mae ambell
adeiladau, coedlanau, a gwrthddrychau eraill yn peri i ni feddwl ein bod yn
gweled yn mhell iawn; ond oblegid am ddifadrwydd o bethau fel yna ar y prairies
hyn, ymddengys y terfyngylch yn llawer nês atom; ac nis gallwn lai na bod
yn barhaus dan yr argraff ein bod yn teithio mewn pant. Ymddangosai y tir fel
yn graddol godi oddiwrthym i bob cyfeiriad. Tybiwn pe baem wedi myned yn mlaen
can belled ag y gallwn weled ar y pryd, y byddem ar ben y rhiw ac y dechreuem
ddisgyn ar yr ochr arall; ond er myned a myned, ymgadwai pen y rhiw tua yr un
pellder o'n blaen. Yn agos atom ymddangosai mathau o lysiau a blodau tlysion
nas gwelir mewn math arall o wlad.
Gan nad oedd ar y ffordd
hon amrywiaethau golygfeydd i'm dyfyru am y presenol, aethum yn mhell i'r
gorphenol i chwilio am danynt, ond ni chefais ddim can belled a chreadigaeth y
byd - na daeargrynfäau, na llosgffrwydriadau, na gorlifiadau, na dim ond
tyfiant yr egin mân, ac ymweliadau achlysurol trefau o fualod (buffaloes)
ac ambell fintai o anwariaid yn eu hela. Aethum i'r dyfodol, yno cefais olygfa
yr unfed ganrif ar hugain, ac wele yr holl wlad yn addurnedig gan drefi,
ffyrdd, ffermydd, adeiladau mawrion a bychain, coedlanau ac adar yn lleisio
rhyngddynt, perllanau a'u cangau yn crymu gan bwysau'r ffrwyth. Gwelais feusydd
o yd yn chwareu fel tonau'r môr dan ogleisad yr awelon, a'r anifeiliaid yn pori
ac yn chwareu gerllaw-henafgwyr, gwy^r ieuainc, a gwyryfon, (x100) yn llanw yr heolydd -
sain cân a moliant yn ymddyrchafu o rhwng y temlau - llwyddiant a llawenydd,
tristwch a galar, yn ymweledi'r wlad fel â gwledydd eraill. Yn mhlith y pethau
hwn gwelais fam gyda'i dau blentyn bychan yn eistedd o flaen ei thy dan
faplwydden gysgodawl yn cynal ymddyddan fel y canlyn: -
“ Pa beth ydyw bryn,
mami?” gofynai un o'r plant.
“Welais i yr un bryn
erioed,” oedd yr atebiad, “ond gwelodd nain rai pan ydoedd yn eneth fechan.
Twmpath mawr o ddaear ydyw bryn, tebyg i gefn bedd pytatws, ond ei fod yn
llawer iawn mwy, mwy o lawer na'r ty hwn, mwy nag ysgubor fawr Owen Pugh, ac y
mae mynydd yn llawer mwy na bryn.”
“Wel,” meddai y bychan
ar ol ystyried ychydig,” rhaid fod y pytatws y maent yn gadw mewn bryn gymaint
a phumkins, a’r rhai y maent yn gadw mewn mynydd gymaint a barilau.
Beth yw afon, mami?”
“Afon ydyw rhibyn mawr o
ddwfr wedi gwneud pant hir iddo ei hun i redeg ynddo ar y ddaear, fel y
gwelaist ddwfr yn rhedeg yn ol yr olwyn pan oedd yn gwlawio. Yr wyf yn cofio
ddarfod i mi pan yn beth fechan ar ymweliad â modryb Mary gael golwg ar Afon
James; yr oedd hòno yn un fawr neillduol, gymaint a lled y ty yma.”
“Dear! dear! “
meddai Johnnie, “b'le yn y byd y mae pydew mor fawr ag a gynwysa gymaint a hyny
o ddwfr? a b'le ceir rhod wynt ddigon nerthol i'w godi? A gaf fi fyned i dy
modryb Mary i gael gweled afon, mami? “
“Cei di a Susy fyned pan
fyddwch yn rhai mawr os byddwch yn blant da.”
Wedi holi ac ateb yn
nghylch llynoedd, creigiau, rheiadrau, a llawer o bethau nas gwelsant, ymaith a'r
ddau blentyn i godi twmpathau, esgus mai bryniau oeddynt, a gwneud i'r
golchddwfr redeg yn ol eu bysedd yn y ddaear, esgus mai afonydd oeddynt.
RANCHES.
Amrai filldiroedd cyn
ein myned at Afon Missouri ymffurfiodd y wlad yn fryniau geirwon, toriadau
sydyn, dyffrynoedd bychain, a. nentydd chwim rhwng glànau serth. Daeth amaethdy
i'r golwg ar lechwedd uchel ar y dde, ac ar weirglodd fras ar yr aswy
ymddangosodd gyrr fawr o wartheg; eiddo un Mr. Read ydoedd, a gelwid y (x101) parth hwn o'r wlad, yn
gystal a'r yrr, yn Read's Ranche. Rance y gelwir fferm o amryw
filldiroedd o faintioli a gedwir gan un dyn neu gwmpeini; ar rai o honynt y mae
miloedd o wartheg, ar eraill filoedd o ddefaid, ac ar eraill filoedd o
anifeiliaid cymysg. Cânt ymgynal haf a gauaf ar y prairies, fel y
cynhelir defaid Cymru ar y mynyddoedd. Y mae ambell auaf caled yn peri
colledion trymion. Dywedir i berchenog y ranche oeddym yn awr yn weled
golli dros 500 o wartheg y gauaf blaenorol. Y mae llawer o'r ranchers
hyn yn cael eu hysbeilio hefyd gan Indiaid yn gystal a chan ladron gwynion.
Danfonant eu hanifeiliaid i'r marchnadoedd yn yr haf, ac er pob math o
golledion dywedir fod ranchio yn dwyn elw mawr. Lle nad oes derfyn ar eu
meusydd pori, y mae llawer o'r anifeiliaid yn myned ar ddisberod. Unwaith yn y
flwyddyn y mae “round up” gyffredinol yn cymeryd lle, trwy yr hyn y mae
yr holl ranchers yn cymeryd pob un ei gylch mawr yn y wlad, ac yn gyru
yr holl anifeiliaid a geir o fewn i'r cylch hwnw i ganolbwynt, lle y gwneir
didoliad, ac y danfonir pob anifail yn ol y nôd fyddo arno i'w wir berchenog.
Bywyd rhyfedd ydyw eiddo y ranchers - yn byw mewn lleoedd anghysbell,
ugeiniau o filldiroedd yn aml oddiwrth gymydogaeth o ddynion; ac os ydynt hwy
yn cael eu peryglu a'u blino gan Indiaid a lladron eraill, maent hwythau
weithiau yn berygl ac yn flinder i ymsefydlwyr newyddion. Pan y mae tiroedd
weithiau yn cael eu gwerthu gan y Llywodraeth i ymsefydlwyr, y mae y ranchers
na feddant diroedd eu hunain yn cael cyfyngu arnynt. Gydag eiddigedd, gan hyny,
yr edrychant ar ddynesiad ymsefydlwyr i'w parthau, ac oddieithr fod y cyfryw
ymsefydlwyr yn ddigon o drefedigaeth i amddiffyn eu hawliau, nid yw yn hollol
ddiogel iddynt ddyfod i wrthdarawiad â'r rhai hyn.
FORT
PIERRE.
Wedi rhedeg i fyny ar hyd
glàn ddwyreiniol Afon Missouri, daethom i Port Pierre. Am yr afon yn y lle hwn
nid oes i'w ddweyd amgen na'i bod yn rhedeg yn araf a llwydaidd ei lliw, tua
milldir a chwarter o led. Ond am Fort Pierre ar ei dau tu, dyma dref! Dyma
weithio! Dyma adeiladu! Dyma achub y cyfleusdra! Llai na blwyddyn cyn fy mod
yno, dywedir nad oedd y pentref oll ond rhyw haner dwsin o dai bychain. Ond
credwyf y gallwn i ar fy ymweliad (x102) hwn rifo canoedd os nad yn wir filoedd o bob math o
honynt - rhai o briddfeini, a pheth afrifed o honynt o goed yn bob rhyw lun;
rhai wedi eu fframio yn dda, rhai yn fyrddau ar ei hochrau, rhai yn fyrddau ar
ei penau, rhai yn gyffion croes i'w gilydd, rhai yn bolion wedi eu pwyo i'r
ddaear, wedi eu plethu a brigau a'u dwbio â chlai. Byddai eraill wedi eu codi
yn unig o dyweirch. Llawer iawn o deuluoedd a welid yn byw mewn pebyll (tents), ac nid ychydig fyddai yn byw
mewn gwageni a chynfasau gwynion drostynt. Bum yno Sabbath, ac er hyny ni
pheidiau {sic} swn y morthwylion ar benau y tai, llifio coed, cywain nwyddau,
gyru yr anifeiliaid, ychain, mulod, a cheffylau, bloeddio, clecian chwipiau, a
phob rhyw dwrw, nes ydoedd yr amgylchoedd yn diasbedain. Wele acw siop enfawr o
flychau, sachau, celfi, a phob rhyw nwyddau wedi eu pentyru fel tasau o fawn ar
y ddaear tra fyddai y siopwr gyda'i ddynion â’u holl egni yn parotoi ei dy.
Wele eto siop arall newydd ddyfod i mewn gyda'r gerbydres yn cael ei gosod i
fyny yn yr un modd. Yn dyrau yma a thraw hefyd y gwelid, dodrefn tai. O amgylch
y dref neu wersyll neu beth bynag ydoedd y byddai anifeiliaid dôf o bob
rhywogaeth, lliw, a llun, gwych a gwael, megys mewn ffair. Yn mhlith y rhai
hyn, yma a thraw, byddai Dutchmen a'i
gwageni, wedi dyfod i gynyg eu cynyrchion ar werth. Dutchmen! Beth yw y rhai hyny! Nid Ellmyniaid, ond amaethwyr
Indiaidd. Byddai Indiaid eraill gwylltach, y rhai na charient arf, ond gwn, ac
na wnaent waith ond hela a rhyfela, yn ystyried y rhai hyn yn ddosbarth
israddol, am eu bod yn gweithio fel squaws
(gwragedd). Nis gwn pa fodd yr aethpwyd i'w galw yn ymsefydlwyr o Dutch, yn trin y ddaear. Byddai y
rhai hyn, yn enwedig y merched, er yn gochion eu lliw, yn paentio eu gwynebau
i'w gwneud yn fflam-goch. Gwelais yn eu plith un o'r dynion harddaf a welais
mewn unrhyw wlad. Y mae y Llywodraeth yn neillduo tiroedd i'r bobl hyn, ac yn
eu cyflenwi â thai, anifeiliaid, celfi, a phob peth anghenrheidiol at maethu;
ac y mae rhai o honÿnt yn gwneud yn dda. Ar yr ochr bellaf i'r afon y mae eu reservation.
Y rheswm am y cydgrynhoad rhyfeddol hwn o bobl yn Fort Pierre
ydyw gweithiad y reilffordd trwodd i'r Bryniau Duon (Black Hills), lle yn awr y
mae mwn-gloddiau a ystyrir y rhai cyfoethocaf allan. Saif Deadwood, y lle
agosaf yn Black Hills y cyrchir ato, (x103) 175 o filldiroedd yn orllewinol o Fort Pierre. Gan nad
yw y reilffordd hyd yn hyn yn myned yn mhellach na'r lle olaf, gwneir gweddill
y daith mewn stages. Cludir nwyddau trymion oddiyma i'r Black Hills mewn rhesi
o wageni mawrion, chwech neu saith o'r rhai a gysylltir wrth eu gilydd, y naill
ar ol y llall, yn un gerbydres, o flaen yr hon y gosodir wyth neu naw cwpl o
ychain banog, ac felly lonc-di-lonc, lonc-di-lonc yr eir yn mlaen ddydd a nos
dros y prairies unig, pell. Rhyfeddwn weled y fflangellau (whips)
a gariai y gyrwyr - math o raff braff, drom o ledr, yn meinhau at y blaen, tua
phymtheg troedfedd o hyd. Cysylltid hi gerfydd tua modfedd o ledr main, gwydn â
phren hir yr ymaflai y gyrwr ynddo. Wedi iddo daflu y rhaff hon ddwywaith neu
dair o amgylch ei ben, gwnai iddi ddisgyn ar gefn yr anifail draw nes byddai yn
nydd-droi trwyddo dan y cerydd. Lle annuwiol ydoedd Fort Pierre y pryd hwn.
Gwynebau mileinig oeddynt eiddo llawer o'r preswylwyr. Gwelid yno dai yied,
gamblo, a phob drygioni ar bob llaw. Daethai agos yr holl breswylwyr yno megys
o bedwar ban y byd yn nghydol yr ychydig fisoedd blaenorol - neb o honynt yn
adnabod eu gilydd o'r blaen, ond i fod yn gymydogion o hyn allan. Y mae safle y
dref hon ar làn yr afon fawr ac ar y llinell sydd yn cysylltu y Black Hills â'r
dwyrain yn sicrhau iddi ddyfodol pwysig. Dyma le brâf, gan hyny, i
anturiaethwyr, agoriadau addawol i fasnach a chelfyddyd; a lle y byddo y
gelain, yno yr ymgasgl yr eryrod. Saif y lle hwn 781 o filldiroedd yn
orllewinol o Chicago.
Y TUDALEN NESAF:
1211k Rhan 5 Tudalennau 103-126
·····
Ble'r wÿf i? Yr ÿch chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r
Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu
visitant una pàgina de la Web “CYMRU-CATALONIA” (= Gal·les-Catalunya)
Weørr àm ai? Yùù ààrr vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (=
Weilz-Katølóuniø) Wébsait
Where am I? You are visiting a page from the
“CYMRU-CATALONIA” (= Wales-Catalonia) Website