1215k Gwefan Cymru-Catalonia / la Web de Gal·les i Catalunya - Wales-Catalonia Website. Dros Gyfanfor a Chyfandir:

Sef Hanes Taith o Gymru at Lanau y Môr Tawelog ac yn ôl, Trwÿ brif Daleithau a Thiriogaethau yr Undeb Americanaidd

Gan William Davies Evans. Aberystwÿth: Argraffwyd gan J. Gibson, Swyddfa'r ‘Cambrian News’ MDCCCLXXXIII (1883)

 

http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_008_dgac_09_1215k.htm

0001z Y Tudalen Blaen

..........1863c Y Porth Cymraeg

....................0009k Y Gwegynllun

..............................0960k Y Gyfeirddalen i Gywaith Siôn Prys (testunau Cymraeg yn y wefan hon)

........................................1208k Y Gyfeirddalen i'r Llyfr Hwn (Dros Gyfanfor a Chyfandir)

..................................................y tudalen hwn / aquesta pàgina

..               0860k y llyfr ymwelwyr

Gwefan Cymru-Catalonia La Web de Catalunya i Gal·les   Dyma ran o Adran 11 yn y wefan hon, sef Cywaith Siôn Prys - Testunau Cymraeg ar y We   Dros Gyfanfor a Chyfandir William Davies Evans (Aberystwÿth 1883)   Rhan 9 (tudalennau 200-227)

Adolygiadau diweddaraf: 19 12 2001

 

 ·····

 

1208k Cynllun y Llyfr Gordestun	1219k Rhan 1 Tudalennau 1-22	1207k Rhan 2 Tudalennau 23-49	1209k Rhan 3 Tudalennau 49-76	1210k Rhan 4 Tudalennau 76-103	1211k Rhan 5 Tudalennau 103-126	1212k Rhan 6 Tudalennau 126-151
1213k Rhan 7 Tudalennau 151-173	1214k Rhan 8 Tudalennau 173-200	1215k Rhan 9 Tudalennau 200-227	1216k Rhan 10 Tudalennau 227-250	1217k Hysbysebion Cefn y Llyfr	1218k Mynegai - Amryw

 

SAN FRANCISCO.
Yn mhen pellaf y gorllewin, os goddefir yr ymadrodd (canys eithafoedd y dwyrain y gelwir y gwledydd cyntaf a geir tudraw hyn), y mae lle a elwir Porth Auraidd (Golden Gate), yr hwn a wneir gan waith y Tawel-for mawr yn cymeryd milldir o led i ymwythio i mewn i’r wlad auraidd California. Wedi cael ei hun yn deg i mewn, rheda i'r gogledd a'r dwyrain 60 milldir, dan yr enwau Bau San Pablo a Bau Suisin; a rheda cangen arall i'r dê, dan yr enw Bau San Francisco. Ar y gwddfdir, rhwng y Tawel-for a’r bau olaf hwn, ac ar ei làn yn agos i'r Porth Auraidd, y mae dinas San Francisco, brenhines y gorllewin pell, a phrif drafnidfa y Tawel-for. Adeiladwyd y ty cyntaf yma yn 1835, Ei henw ar y cyntaf fuasai “Yuba Buena,” ond er y flwyddyn 1847, pryd yr oedd nifer ei phreswylwyr yn 459, gelwir hi yn San Francisco. Yn 1848, darganfyddwyd aur yn y wlad, a chynyddodd poblogaeth y ddinas yn 1852 i 34,870. Bu agos iddi gael ei llwyr losgi chwe' gwaith, ond yn awr y mae ei hadeiladuu heirdd yn wneuthuredig gan amlaf o geryg a haiarn. Ei phoblogaeth bresenol ydyw 235,000. Rhyngddi (x201) ac Oakland bydd y boblogaeth yn fuan yn 300,000. Trafnidia yn helaeth gyda holl wledydd y ddaear o ddwyrain i ddwyrain (canys hi ei hun ydyw ein gorllewin). Gwneir i fyny ei phoblogaeth o'r holl genedloedd, y rhai, gyda eu gwahanol alwedigaethau, ydynt wrthi o ddifrif, pob un yn “meindio ei fusnes ei hun” Y mae y gloewyr esgidiau (boot blacks) yma yn cario eu galwedigaeth yn mlaen ar ddull a allai roddi gogoniant ar feibion St. Crispin. Gwnant i'w cwsmeriaid eistedd ar orseddau dyrchafedig dan gysgodlen glud, a'u traed ar droedfeinciau cysurus, tra fyddont yn gwneud yr esgidiau yn ddrychau o ddysglaerdeb. Ni phetrusa begeriaid y ddinas ofyn i unrhyw un a gyfarfyddant ar yr heol am fodd i gael ciniaw da. Gwrthododd un o honynt i mi orchymyn ciniaw iddo mewn ciniaw-dy, am y mynai ymddangos yn foneddwr, meddai, trwy ei orchymyn ei hun. Y mae gan ferched Venus heolydd iddynt eu hunain, ac ymwisgant i'w galwedigaeth fel chwareuyddesau, ïe, chwareuant a chanant hefyd wedi y goleuir y lampau mewn free theatres, yn y rhai y gwerthir diodydd meddwol. Gan nad oes dim i dalu am fyned i fewn tyra yr ieuenctyd ynfyd iddynt wrth y miloedd, ac y maent ar lithrigfa i bob drygioni a cholledigaeth.

Ond y mae gan y ddinas ei hochr oleu yn gystal a'i hochr dywyll. Rhifa ei chapelau, ei heglwysi, a'i chymdeithasau daionus wrth yr ugeiniau. Y mae ynddi ddynion rhinweddol, a rhai yn cysegru eu hunain oll i geisio adferu y rhai colledig. Un o'r cyfryw ydyw ein cydwladwr, y Parch. Aaron Williams, yr hwn, heb arian, heb gyflog, ac heb ddim ond “Dyro i ni heddyw ein bara beunyddiol,” sydd yn defnyddio ei holl amser, “mewn amser ac allan o amser,” i genhadu yn y ddinas fawr - ymweled â'r rhai truenus, rhybuddio yr afreolus, aros yn hwyr wrth ddrysau y free theatres i ddysgwyl cyfleusdra i roddi cyngor i rhyw w^r ieuanc gwyllt; ïe, wedi ymwisgo yn glerigaidd, mentra i blith yr ynfydion i weled ai ni chywilyddia rhai o honynt. Adnabyddir ef gan flaenoriaid yr uffern-dyllau hyn yn gystal a chan weinidogion y pulpudau addurnedig. Hwn, heb ganddo ddim yn weddill, a ddywedodd wrthyf, os byddai arnaf eisieu dim, am roddi gwybod iddo ef, ei fod yn credu y gallai gyflenwi fy rhaid. Er na fum dan yr angenrheidrwydd o elwa ar ei gynyg, rhyfeddwn yn fawr ei hyder ar Roddwr pob daioni, oblegid oddiyno oedd efe yn meddwl tynu yn ddiau, ac y mae ei hanes yn profi (x202) fod i'w hyder sail dda. Y mae eglwys Gymreig fechan wedi ei sefydlu yn y ddinas, ac addolant mewn neuadd berthynol i'r Cymry a dymunir iddynt lwyddiant mawr. Trwy hynawsedd D. Roberts, Ysw., dangoswyd i mi ddirgeledigaethau y mint, lle y coinir arian y llywodraeth. Gwelais y mwnwr yn dyfod a'r llwch aur mewn cwdyn lledr i fewn, ei bwyso, ei roddi yn y tân, ei buro, ei brofi, ei bwyso drachefn, ei wneud yn fàrau, ei dòri yn ddarnau crynion, stampio y rhai hyny, eu taflu ar glawr cyfaddas, fel y gellid ar unwaith wybod eu nifer heb eu rhifo. Doleri arian a darnau aur ugain doler oeddynt yn cael eu gwneud y diwrnod hwnw. Hynod ydyw y ddinas hon am ei gwestdai mawrion a chysurus, y mwyaf o honynt, a'r mwyaf yn y byd, ydyw y Palace Hotel, 344 troedfedd o hyd, 265 troedfodd o led, 115 troedfedd o uchder, gyda saith uchder llofft. Y mae ei gynteddau (courts) yn ei ganol gyda'i amryw orielau (elevators), sef ystafelloedd i dynu pobl i fyny ac i'w gollwng i lawr, artesian wells yn taflu bob awr 28,000 o alwyni, yn nghyda'i amryfal ranau eraill, yn rhy ardderchog i allu eu dysgrifio yma. Y mae amryw o heol-gerbydau (street cars) y ddinas yn myned i fyny ac i lawr heb ddim gweledig yn eu tynu. Y mae rhaff danddaearol yn rnyned yn barhaus, ac y mae gan y cerbyd fraich a llaw odditanodd yn myned trwy agen agored yn y ddaear; pan gydia y llaw yn y rhaff bydd y cerbyd yn myned, a phan ollynga ei afael wrth amnaid ei feistr safa ar unwaith. At Graig y Môr-loi, ger y Porth Auraidd, tua chwe' milldir allan o'r ddinas, y mae y rhodfa mwyaf poblogaidd. Gwelir y môr-loi yno yn niferi mawrion, rhai a'u haner allan o'r dyfroedd, ac eraill yn glir ar y creagiau, ac yn gwaeddi eu “Ioi Hoi, Ioi Hoi, Ioi,” fel y gellid meddwl mai llais porthmyn yn gyru anifeiliaid a glywid. Rhyfeddwn weled pob ymborth a phethau eraill yn y ddinas mor rhad - ffrwythau mawrion o bob math yn gyflawn yn ei heolydd - gwin mor helaeth a llaeth, ac agos can rated. Pwy bynag a fyno fod yn foneddwr ffasiynol yma, yfed ddwfr. Trwy Oakland rheda cerbydresi hirion ac ardderchog bob haner awr bob ffordd, ac nid oes dim i dalu arnynt. Y cyfryw fu gofal y cyngor trefol am gyfleusderau y dinasyddion fel y mynasant hyn o fraint gan berchenogion y reilffordd am ganiatad i fyned trwy eu dinas. Saif San Francisco ac Oakland yn hardd ar wastadeddau ac ar fryniau uchel a serth. Ysgydwir hwy (x203) yn achlysurol gan ddaeargrynfäau, ond nid oes eto unrhyw drychineb mawr wedi dyfod o'r ysgwydiadau hyn - gall mai yn ol y mae y cynhyrfiadau mwyaf.

CHINEAID
Y Chineaid ydynt yn cael mwyaf o sylw o bawb yn California, a hyny ar gyfrif rhadlonrwydd eu gwaith yn gystal a'u dullwedd, gwisgoedd, ac arferiadau. Dynion bychain a gwael yr olwg arnynt ydynt gan amlaf, ond y mae rhai yn gorffol a chnawdol - croen melynlwyd, gwynebau trionglog, grudd-esgyrn uchel, llygaid meinion, a'u conglau allanol yn is na'r conglau mewnol. Nid ydynt yn ofalu iawn am eu llodrau, esgidiau, a hetiau pa fath a fyddant, ai fel eiddo dynion eraill, ynteu llodrau lliain, llaes, yn ol eu priod-ddull eu hunain, ac esgidiau tebyg i gychod bychain am eu traed, y rhai goreu wedi eu gnyneud o sidan. Am eu cotiau (tunics), isaf ac uchaf, y mae rheidrwydd crefyddol ar iddynt oll fod fel eu gilydd. Rhyw siercyn llaes ydyw hwn, o gotwm neu sidan, yn dyfod i lawr am y gwrrywaid islaw. y wasg, ac am y menywaid yn agos at eu traed. Meddant lewys helaeth fel gwisg offeiriad. Eillia y dynion o amgylch eu penau, a gadawant ysmotyn o wallt o faintioli cwpan dê ar y coryn i dyfu i'w gyflawn hyd, a gwnant ef yn gynffon dairpleth, fain i grogi dros eu cefnau. Ceidw y menywaid eu gwallt oll, a chrynhöant ef yn chwaethus ar eu penau. Gan nad oes gan y gellir eu gwahaniaethu oddiwrth eu gwalltau yn hawddach nag gwrrywaid farfau, a bod gwisgoedd y rhywiau yn debyg i'w gilydd, unrhyw ffordd arall.

Y mae rhan fawr o San Francisco yn cael ei thrigianu yn unig gan Chineaid, ac mor dỳn y cyfaneddant y rhan hòno fel y mae yn amheus y gallai llygoden gael twll yn eu plith, a phe byddai yno lygoden bwytäent hi gyda blas. Culion ryfeddol ydynt rai o'i heolydd, uchel yr adeiladau, a manaidd a lliosog yr ystafelloedd ynddynt. Ond medrant hwy fwynhau pob twll o'r seler i'r nenfwd, a gwledda yn fras gyda fforchbren a ffïol ar weddillion y gwanaf o'r dynion gwynion. Y mae cymeryd rhodfa nosawl rhwng yr heolydd hyn yn rhoddi golygfa ryfedd; ar y conglau yma a thraw ceir ambell Chinead teneu, angeuaidd, yn sefyll wrth stondin gyda fflam lâs, wan yn rhoddi digon o oleuni i ddangos y, tywyllwch, ac i awgrymu
(x204) fod yno rywbeth bwytadwy ar werth. Trwy y gwyll clywir lleisiau meinion, plentynaidd, trwymaidd, ond treiddgar y stondinwyr gyda math o hir-dònau aflafar, fel pe deuent allan o'r ddaear, yn galw

(xtLLUN: CHINEAD)

cwsmeriaid; oddieithr hyny nid oes bloedd na llef uchel i’w glywed, ond bodau ysgafndroed yn prysur gerdded trwy eu gilydd yn y tywyllwch. Yr arogl hefyd, heb fod y mwyaf dymunol, a wnai i mi (x205)ystyyied ai nid yn un o gynteddau gwlad anwn yr oeddwn. Ar heolydd mwy llydain y mae mwy goleuni, siopau, chwareudai, gyda lanternau crynion o sidan aml-lywiog yn crogi o'u blaenau - pob peth, yn wir, mor Chineaidd eu dull ag y gallai rhan o ddinas Americanaidd fod. Yn eu joss-houses yr addolant eu heulunod. Yn eu chwareudai y mae lluniau ofnadwy, megys ysbrydion yn codi o'r pwll diwaelod, a lleisiau fel aflafar leisiau cathod yn cymeryd arnynt osod allan rywbeth a ddygwyddodd ugain mil o flynyddoedd yn ol. Wedi eu gweled unwaith ni bydd chwant eu gweled mwyach.

Y mae y Chineaid yn bobl ddefnyddiol ryfeddol yn California, ac yn rhyfedd iawn, y maent, ar gyfrif eu defnyddioldeb, yn cael eu casau gan laweroedd. Gwnant bob math o waith mewn tai yn lle merched yn gystal ag allan am haner cyflogau pobl eraill, neu lai na hyny. Y maent wedi difreinio hyd yn nod y Gwyddelod o deyrnasu ar y gaib a'r rhaw, a'r Gwyddelod, o ganlyniad, ydynt eu gelynion mwyaf anghymodlawn. Y mae y blaid wrth-Chineaidd yn gryf hyd yn nod yn senedd y wlad, ac yr ydys er's blynyddau yn ceisio deddfu yn erbyn eu dyfodiad i fewn. Gyda pha gysondeb y gellid gwneud hyny, nis gwn. Cwynir eu bod trwy lafur rhad yn myned a bara o benau pobl eraill, eu bod yn llygru moesau cymdeithas, a cheisir coleddu ofnau Pharaoliaidd y bydd iddynt luosogi ac arglwyddiaethu ar y wlad. I ddeall maint eu drygedd cymerer y tablau canlynol o sir a dinas San Francisco am y flwyddyn 1878, pryd yr oedd holl nifer y Chineaid yno yn 25,450: - Derbyniwyd i'r ysbytdai - Americaniaid, 913; Gwyddelod, 948; Chineaid, 0; pawb eraill, 1,140. Derbyniwyd i'r elusendai- Americaniaid 138; Gwyddelod, 175; Chineaid, 1; pawb eraill, 150. Carcharwyd am feddwdod (o'r rhai nid oedd un Chinead), 6,127. Talwyd gan Chineaid i'r Llywodraeth – Internal revenue taxes (yn y ddinas yn unig), $550,000; poll taxes (yn y dalaeth), $180,000; licenses (yn y dalaeth), $41,000; property taxes, $220,000; duties paid on imports, $1,768,000; allforiwyd ganddynt werth $3,103,320, o'r hyn yr oedd 209,000 o farilau o beilliaid. Y mae y bobl hyn yn dra medrus ar drin gwinwydd, ac nid oes eu bath am ainynedd a dyfalbarhid dan galedwaith, ac oni ba'i hwy y mae yn amheus a allesid fod wedi gwneud reilffyrdd dros yr anialwch cras yn ngwres angerddol y deheu-orllewin. Chwareu teg i blant yr haul yn mröydd, (x 206 ) ei fachludiad. Hwynt-hwy ydynt brif ddillad-olchwyr y gorllewin, ac wele yma dderbyneb am fy nillad a gefais gan olchwr Chineaidd:-

(·LLUN: derbynneb·)

Y GEYSERS.
Tua chan' milldir yn ogleddol o San Francisco, y mae ffynonau hynod a elwir geysers yn berwi allan o'r ddaear. I fyned yno, cymerais yr ager-fâd i Donahue, 34 milldir; yna cerbydres i Gloverdale, Dywedid fy mod yn myned trwy wlad dra chynyrchiol o ffrwythau yn gystal a llaeth. Ar y llinell hon, heb fod yn mhell o Bau San Pablo, y mae Petaluma, y dref y cartrefa y Parch. Rees Gwesyn Jones, D.D., ynddi. Erbyn fy mod yn Gloverdale, yr ydoedd yn hwyr. Lletyais yno dros nos; a chan nad oedd cerbyd i fyned oddiyno dranoeth i'r geysers, pellder o 16 milldir i fyny i'r mynydd, aethum yno ar fy nhraed. Diwrnod tra dymunol, a'r ffordd yn ymddirwyn gyda glàn “afonig fywiog, fad,” rhwng glànau creigiog a choediog, yn dadlenu panorama tlws. Treuliais yr hwyr brydnawn i syllu ar ryfeddodau y fân.

Y Geysers.- Gallwn weled yr ager, fel eiddo ager-beiriant, yn ymddyrchafu yn mhell cyn dyfod atynt; a dywedir y gellir yn achlysurol glywed eu sw^n cryn filldir o ffordd. Ceir hwy rhwng toriadau priddlyd, poeth, coch, a noeth, ar ael mynydd. Teimlais fy mod yn sangu ar fynydd tân, a'm gwadnau a boethasant. Allan o'r ddaear ddyeithr hon y tardd tros ddau gant o ffynonau dwfr o bob yn wynion fel llaeth, eraill yn gochion fel ysgarlad, rhai yn beraidd, rhai yn felus, rhai yn sur, ac eraill yn hallt, rhai yn chwythu fel gwyddau, rhai yn canu fel tea-kettle, rhai yn tyrfio fel melin fal, ac eraill yn rhuo fel ager-fbd, a'u hager yn esgyn yn uchel. Y ffynon (x 207 ) fwyaf ydyw yr hon a elwir Witch's Cauldron, tua chwe' throedfedd o dryfesur, a'i dyfnder yn fwy nag y gallwyd eto ei blymio. Yno mewn pair o graig y teifl ei dyfroedd duon i fyny gyda'r berw poethaf a allai fod ar ddwfr. Adgofia i un linellau Shakespeare, oddiwrth y rhai y cafodd ei henw: -

“For a charm of powerful trouble, like a hell-broth boil and bubble,
Double, double, toil and trouble, fire burn and cauldron bubble.”

Nid oes yma lysieuyn gwyrdd nac unrhyw hawddgarwch. Lle rhyfedd ac ofnadwy ydyw. Dywedir ddarfod i un Ellmyn ar ol dyfod i'w olwg droi yn sydyn ar ei sawdl, a dweyd, “Dewch oddiyma ar frys. Mi a wn nad yw uffern ei hun dros haner milldir o'r lle.”

GEYSERS ERAILL.
Wedi i'r nos ddyfod, eisteddais i ymddadflino ychydig ar y llosgfalwy cynhes; canys gobeithiwn na fyddai gan fwystfil drwg achos na gwroldeb i ddyfod i'r lle llwm a dychrynlyd hwnw, a dysgwyliwn i'r lleuad godi, fel ag i mi gychwyn yn ol mewn trefn i gael y gerbydres yn Gloverdale am bump o'r gloch y boreu. Am a wn i nad y nos hòno ydoedd y fwyaf rhyfygus a dreuliais erioed. Yr ydoedd y daith i fyny yn hyfryd, ond yr oedd y daith i lawr yn fath arall o hyfrydwch, yn cael ei gymysgu â graddau o ofn, canys gwyddwn fy mod yn unig ac yn mhell oddiwrth bawb. Ni welais ond pedwar o dai o Gloverdale i fyny, ond yr oedd yr adgof o'r ychydig ddefaid a welais yn peri i mi obeithio nad allai fod y bwystfilod rheibus yn newynllyd iawn. Ymddangosai y lleuad yn harddach a serchocach nag y gwelais hi erioed o'r blaen; ond ni byddai dros haner yr amser yn y golwg; gan fy mod yn rhodio cwm dwfn, byddai rhyw greigiau neu fynyddoedd rhyngof a hi yn fynych, ac yr oedd ei goleuni a dwfn-gysgodion y clogwyni a'r coed yn cyfnewid eu gilydd yn ogleisiol. Murmuron yr afonig ydoedd yr oll a glywid yn cydodli a disgyniad traed y teithiwr unig, meddyliau yr hwn y noson hòno yn neillduol oeddynt hynod fywiog i ehedeg yn mhell, yn mhell ar edyn chwim dychymyg - weithiau dros gyfandir a chyfanfor at ei wraig a'i ddau blentyn bychan yn Nghymru draw; weithiau tua ser y nef, a hwnt i hyny i'r ysbrydol fyd, gan felus feddwl y gallai fod rhai anwyl ydynt er's blynyddau yno yn edrych arno ar ei wibdaith ddyeithr hon; weithiau i'r gorffenol pell y mynai y meddwl fyned, gan ddychymygu dechreuad (x 208 ) yr holl bethau rhyfedd hyn, ac ewyllysio gofyn i'r lleuad a'r clogwyni ban er's pa bryd yr oeddent wedi cyfarch eu gilydd felly, a pha droion rhyfedd a welsant ar y llwybr hwn er pan ddaethant i gydnabyddiaeth a'u gilydd; brydiau eraill i'r dyfodol pell y cymerai ei hynt gan ddychymygu y diwedd, ac ymson –

“Chwi gedyrn binclau y ddaear, gydoeswch a huan a lloer,
Safasoch effeithiau difäol, a threuliawr hin wresog ac oer;
Ond gwelaf ddiwrnod gyferbyn - a ellwch chwi sefyll pryd hyn?
Y ddaear a ymchwel fel meddwyn, a nerthoedd y nefoedd a gryn.”

Beth wedyn? Aethum gydag Emanuel Swedenborg i'r tiriogaethau ysbrydol, ac yno ceisiais weled y nefoedd a'r ddaear, yr ban], y lloer, a'r ser, mynyddoedd, coedwigoedd, anifeiliaid, a phob peth – nid yn yr ymgorfforiad allanol a garw o honynt fel eu gwelir yma, ond yn y mewnol ysbrydol, mewn sefyllfa awyraidd a nefolaidd, fil-fil fwy gogoneddus na'r arwedd ogoneddusaf arnynt yma. Ar goll mewn myfyrdodau o'r fath yna yr oeddwn pan ddeffrowyd fi gan drwst cerddediad rhyw greadur trwm yn y brysglwyni ar fy aswy, ac wele ar wastadedd cul, yn cael ei gysgodi gan greigiau a choed uchel, y cefais fy hunan. Ar fy llaw ddehau yr ydoedd hon adeilad gwag. Nid wyf yn meddwl fod un arall o fewn rnilldiroedd ato. Safais pan glywais y trwst. Safodd y creadur hefyd. Pan ddechreuais gerdded drachefn, dechreuodd yntau symud trwy y brysglwyni. Yna arafais, canys clywais mai dyogelach peidio gwneud brys nac arwydd o ofn yn ngolwg bwystfil drwg. Pa beth ydoedd nis gwn, ond bu mor foneddigaidd a pheidio fy nghanlyn; a phan dybiais fy mod yn ddigon pell, cymerais ymarferiad yn ol y gorchymyn milwrol gynt, “Quick time-Forward-March,” ac ni bu ychwaneg o Swedenborgiaeth nac unrhyw geysers ysbrydol eraill y noson hòno.

Wedi cael fy ngwlychu yn dda wrth groesi afon ledan, daethum i Gloverdale, ac yr ydoedd yn ddau o'r gloch y boreu. Dystawrwydd a thawelwch a amgylchynai bob ty oddieithr un grogshop, yno clywn ralio o rhegi rhyfedd. Yn mhellach, mewn cysgod tywyll rhag eu gweled gan y lleuad lân, canfyddais dw’r llonydd a dystaw o ddynion, a dau yn y canol yn paffio eu gilydd ar y ddaear. Tair awr arall o ddysgwyl ar yr orsaf, ac agos sythu gan ivlybaniaeth fy nillad ac oerlymder y boreu, a chefais y gerbydres. Cyfarfyddais arni âg arth-heliwr, o'r enw John Wesley Curadon, yr hwn a ddywedodd (x209) wrthyf y gallaswn yn hawdd fod wedi myned yn frecwast i fwystfil a gallu am a allai wneud y tro arnaf heb na phupyr, na halen, na gras. Perchenogai Mr. Curadon fferm fechan o bymtheg mil o erwau, ac nid oedd yn gallu amgyffred sut yr oedd dynion yn teimlo yn gysurus ar ffermydd can gyfynged â chant neu ddau. Gwahoddai fi yn serchog i ddychweled gydag ef, ac addawai i mi geffyl a gw^n i'w ganlyn yn ei anturiaethau helwriaethol. Efe, ei dad, a bachgenyn bychan o nai oeddynt holl drigianwyr ei fferrn. Un George Davies (Cymro) a fu yn aros gydag ef ydoedd y dyn gwylltaf ar ymladdwr penaf a welodd erioed. Addawais, os byddai yr amgylchiadau yn caniatau, yr awn i dreulio wythnos neu ddwy gydag ef y tro nesaf y deuwn i California. Erbyn fy nyfod i San Francisco yr ydoedd heibio haner dydd, a dywedwyd wrthyf fod yn y parthau y bum ynddynt lanciau fuasent yn debyg o ddyfod i gyfarfod â mi pe gwybuasent fy mod allan fy hunan yn anamserol. Noson a rydd hyfrydwch i gofio am dani, er hyny, ydoedd hon.

AR GOLL YN Y COED.
Y mae son am y noson hòno yn dwyn ar gof i mi noswaith bryderus arall a fu arnaf yn Hydref y flwyddyn 1871. O gariad at unigedd a gwylltineb natur, yn gystal a gobeithio cael seibiant i yfed awyr iachus, aethum i dreulio pedwar mis mewn gwlad wyllt a theneu ei phoblogaeth yn neheubarth Ohio. Cefais gan Mr. John S. Davies, fy lletywr, un prydnawn fenthyg ei ferlen lâs i fyned i weled rhyw fan wyth milldir o ffordd. Ceisiais ddychwelyd ar hyd ffordd arall, ond collais y pwynt, daeth y nos, aeth fy ffordd yn y coed yn ddi-ffordd, ac nid oedd genyf ond myned, heb wybod i ba le. Daethum yn mhen gryn amser at gwm dwfn, lle y gwelais oleuni mewn ffenestr. Ni wyddai y ddynes ydoedd yno ddim am John S. Davies nac am y teuluoedd Cymreig. Deallais wrth hyny fy mod yn mhell iawn. Cynghorodd fi i fyned “y ffordd acw,” gan gyfeirio â’i bys at gyfandir o goedwigoedd tywyll. “Y ffordd acw,” gan hyny, yr aethum, ac ar “y ffordd acw” y bum dros ddwy awr heb weled dim ond coed tywyll fel y fagddu. Yr oeddwn wedi gollwng yr awenau yn rhydd gan obeithio y gwnai greddf yr anifail yr hyn nad allai fy rheswm i. Meddyliais am rwymo yr eboles wrth goeden ac eistedd yno hyd y boreu, ond cofiais fod dynion wedi clywed (x210) llais cath wyllt (un gymaint a chi, ond ffyrnicach na llew) un o'r nosweithiau blaenorol, ac heblaw hyny yr oedd yn oer iawn. Meddyliais am gyneu cylch o dân gan fod yno ddigon o ddefnyddiau, trwch o ddail sychion dros yr bell ddaear, a phrenau ddigon - y gallai hyny gadw draw y gath wyllt a'r oerder hefyd, ond cofiais fod Chicago a chanoedd o filldiroedd o Wisconsin a Michigan wedi llosgi yr Hydref hwnw, ac mai hawdd iawn fuasai cyneu diluw o dân yn y crinddail hyn. Nid oedd well na myned i rywle. O'r diwedd daethum at fwthyn o gyffion, gelwais, a daeth Gwyddel allan. Erfyniais gael aros yno hyd y boreu, y gwnawn orwedd ar y llawr, ond nid oedd yno le i'r eboles. Nis gwyddai yntau am Davies, ond cefais ar ddeall ganddo fod ysgoldy y gwyddwn am dano bedair milldir yn mlaen; wrth hyn deallais fod yr anifail call, er pan gafodd reoli ei hun, wedi parhau i fyned tuag adref. Gwelais yr ysgoldy mewn amser cyfaddas, a.llawenychais yn fawr. Tair milldir arall trwy y coed a chefais lety clyd Mr. Davies.

TAITH OGLEDDOL ARALL.
Wedi dychwelyd o'r geysers, chwenychais fyned 80 milldir ar hyd llinell y North Pacific Coast can belled a Duncan Mills. Mae y daith hon yn un o'r rhai tlysaf ac amrywiolaf ei golygfeydd. Nid oes iddi y fath greigiau llymion a thoriadau dyfnion ag eiddo Denver a Rio Grande, ond mae ganddi yr esgyniadau serth, y troadau pedol-ffurf, y twnelau lluosog, y pontydd a'r trawstweithiau uchel, y cymoedd rhyfeddaf, y bryniau cywreiniaf, a'r coed talaf, oll wedi eu gwisgo mewn gwyrddlesni bywiog a serchog, na welir ond yn California eu math. Y mae amryw o'r bryniau yn meddu ffurf ganol-rhychbantiog, tebyg i gragen wystrys, neu wyneb-wyntell (fan) Chineaidd, ac y mae eu gwyrddlesni bron yn ddigyffelyb. Gan fod parthau helaeth o’r dalaeth hon yn meddu haf a gwanwyn parhaus, gwelir dail bychain yn blaendarddu ar y coed pan fyddo hen ddail yn syrthio. Y mae egin ieuanc y ddaear yn tyfu i fewn i'r hen egin, y rhai yn fuan a syrthiant ymaith.

Y mae math o lyffant corniog, pigog yn California, digon diniwaid. Y mae y ddau gorn sydd ar ei ben yn uwch na'r pigau eraill sydd drosto. Rhedasom agos 20 milldir yn agos i bau main Bolinas, a daethom i wlad enwog am laeth ac ymenyn yn gystal ag am felinau (x211) llifio. Ceir yn y parthau hyn y coed madrone, y rhai bob Hydref a fwriant eu rhisgl, ac ydynt o liw coch, amlwg; derw hefyd, cypreswydd,

(xtLLUN: BWLCH TOLTEC AR REILFFORDD DENVER A RIO GRANDE) .

(x212) ac amrywiol fathau eraill, ond y rhai mwyaf, harddaf, a rhyfeddaf ydynt y coed cochion (red wood). Oddifewn y mae y rhai hyn yn gochion, oddiallan y maent yn wastadol o liw gwyrdd, dwfn. Tyfant i'r uchelder o fwy na thri chant o droedfeddi, a hyny mor uniawn a saeth. Tua 60 troedfedd uwchlaw y ddaear yr ymestyna y ceinciau isaf allan, ac y mae bod mewn coedwig lân o'r cyfryw yn peri i un deimlo ei fod mewn rhyw baradwys werdd, fawr, ddofn, gysgodol, ac yn mwynhau math o neillduedd a thawelwch hyfryd, ond dyeithr, na theimlir mewn lle arall cyffelyb iddo - y fath ddaear werdd! y fath dô gwyrdd! y fath ystafelloedd pell a chyfriniol a welir yn ymestyn draw i bob cyfeiriad rhwng y colofnau mawreddog! Gwelais fonccyff cau un o'r coed prydferth hyn a allai yn hawdd gynwys cynulleidfa o bobl. Nid ydyw y coed mawrion hyn ond bychain o'u cydmaru a choed eraill yn y dalaeth hon, y rhai, chwe' troedfedd uwchlaw y ddaear, ydynt 30 troedfedd o dryfesuredd, 90 o amgylchedd, a thros 400 troedfedd o uchder; un goeden yn 37 troedfedd o dryfesuredd, a 112 o amgylchedd; un arall, wedi cwympo, yn 40 troedfedd o dryfesuredd a 120 o amgylchedd, ac y mae dynion yn cerdded 200 troedfedd trwy geudod hon, ac yn dyfod allan heb blygu trwy dwll colfen. Trwy foncyff un goeden gwnaethpwyd ffordd i feirch a cherbydau. Nis gellir lai na rhyfeddu amrywiaeth gweithredoedd yr Hollalluog!

TRWY CALIFORNIA.
Arfaethais fyned o San Francisco i Oregon a thiriogaeth Washington; ond dywedwyd wrthyf yn gymaint ag fod y tymor gwlawog wedi dechreu, na byddai yn fanteisiol i mi eu gweled. Troais fy wyneb gan hyny tua chartref. Cymerais reilffordd y Central Pacific, a chefais yr olwg olaf ar ryfeddodau bauoedd, bryniau, dinas, ac Ynysoedd y Porth Auraidd. Wedi dyfod at Gulfor Carquinez, milldir a haner o led rhwng bauoedd Suisun a San Pablo, rhedodd ein cerbydres oll ar fwrdd ager-fâd mawr a nerthol a elwid Solano, yr hwn sydd 424 o droedfeddi o hyd, 116 o led, ac yn 181 o uchder, a'i nerth yn 4,000 gallu ceffyl; medda ar ei fwrdd bedair reilffordd, ar y rhai y gall 24 o gerbydau teithwyr neu 48 o gerbydau nwyddau sefyll tra yn nofio drosodd i'r lan arall, (x213) Hon ydyw y ffordd feraf o San Francisco i Sacramento (p. 22,000), yr hon ydyw prif ddinas California, ac a saif yn hardd ar làn afon Sacramento, gyda thalaethdy mawr ac ardderchog iawn yn ei chanol.

Wedi myned dros 20 milldir yn ogledd-ddwyreiniol o Sacramento dechreuasom esgyn Mynydd-gadwen Sierra Nevada, yr hon sydd 500 milldir o hyd, o 60 i 100 milldir o led, a thros gant o'i phigynau yn ymestyn dros 13,000 o droedfeddi uwchlaw arwynebedd y môr, a rhai o honynt dros 15,000 o droedfeddi. Y mae aur, arian, a mwnau eraill y mynyddoedd hyn, fel y dengys hanes California, wedi profi yn atdyniad cryf i bobl o bob cw’r o'r ddaear. Wedi esgyn tua 30 milldir cawsom ein hunain ar y Cape Horn enwog. Yn Grand Canyon, Colorado, yr oeddwn mewn agen ddofn yn edrych i fyny 2,000 o droedfeddi ar y creigiau uniawnsyth; ond oddiar Cape Horn yr oeddwn yn edrych i lawr 2,500 o droedfeddi, lle, gallwn dybio, y gallwn neidio i'r gwaelod heb gyffwrdd â dim wrth ddisgyn. Y mae rhai wedi dyfod o bellderoedd mawrion i weled yr olygfa hon, ae wedi yr oll yn metbu dal i edrych arni. Ymddyrwynem tuag i fyny ar esgyn-raddeg o 120 troedfedd y filldir; a gwelem, nid yn unig y dyfnderoedd erch, ond hefyd y creigiau daneddog, y rhaiadrau gwyllt, a'r pigynau eira-wisgedig yn ymgodi yn uchel ac yn mhell. Yn uwch i fyny ac yr ydym yn yr American Canyon, rhwng dwy wal o greigiau agos 2,000 o droedfeddi o uchder. I fyny ac i fyny yr ydym yn parhâu i fyned. Y mae haf hyfryd dyffryn gwyrdd a ffrwythlawn Sacramento wedi ei golli er's oriau, ac y mae gauaf oer ac erch yn ymgau am danom. Y mae y creigiau a'r cymoedd geirwon o'n hamgylch yn wynion gan eira. Yn uwch i fyny, ac yr ydym yn myned trwy amryw dai tywyll, hirion, a elwir snow sheds, amcan y rhai ydyw cadw y ffordd yn glir oddiwrth y lluwchfeydd, a chan y disgyn yma yn y gauaf drwch o 30 troedfedd o eira, y mae y tai hyn y'n anhebgorol angenrheidiol. Gwnaed hwy o drawstiau a byrddau coed, a rhag y gallant gymeryd tân y mae agerbeiriant neillduol, gyda deg o ddwfr-gerbydau, yn y parth yn barod i fyned i’w ddiffoddi ar rybudd byr. Wedi parhau yn esgyn a myned trwy amryw dai eira, yr ydym ar gefn y Sierra Nevada. Ac O! y golygfeydd mawrion a geir yma! - creigiau tuhwnt i greigiau,, clogwyni uwchlaw clogwyni, a, phigynau tudraw i bigynau, yn ymestyn i fyny ac i fyny, yn mhell ac yn mhell, i bob cyfeiriad - (x214)afonydd, rhaiadrau, llynoedd, coed teneuon, oll yn eira gwyn ac yn gleddyfau o rew. Ymddangosai yr holl wlad yn fawreddog o arw, a'r hin yn erwin o oer. Tua'r lle a elwid Summit yr oeddym ar fan uchaf y reilffordd hon, sef 7,017 o droedfeddi uwchlaw arwynebedd y môr, pellder o 193 o filldiroedd o San Francisco. Yma y mae twnel a thai eira 28 milldir o hyd, gydag ambell agen ynddynt, trwy y rhai y cipiem olwg ar y wlad.

Ar y disgyniad daethom i dref Truckee, yn agos i'r hon y mae dau lyn enwog, i weled y rhai y daw llaweroedd o ddyeithriaid; y naill ydyw Llyn Tahoe (Dwfr Mawr), yr hwn sydd 22 milldir o hyd wrth 10 milldir o led; a Llyn Donner, tair milldir o hyd ac un o led - un o'r llynoedd bychain siriolaf yr olwg arno, ond y mae yn ngly^n â'i hanes un o'r digwyddiadau pruddaf, sef newyniad i farwolaeth un Mr. Donner, a'i wraig, a'i anifeiliaid ar ei làn yn ngauaf 1864, trwy gael eu dal a'u cau i fyny gan eira pan oeddynt ar eu taith i California.

TRWY NEVADA.
Tua 220 milldir yn ogledd-ddwyreiniol o San Francisco croesais y llinell derfyn o California i Nevada; disgynais hefyd rai miloedd o droedfeddi, gan adael gauaf brigwyn y Sierras am hinsawdd fwy tymherus. Yn Reno, 20 milldir o'r llinell derfyn, y gadewir y brif reilffordd i fyned i fyny ar hyd ffordd ramantus iawn i Carson ac i Virginia City, lle, efallai, y mae y mwngloddiau arian cyfoethocaf yn y byd, yn y rhai y mae llaweroedd o Gymry, ac yn eu plith y seneddwr J. P. Jones, yr hwn a gyfrifir yn un o'r tri neu bedwar cyfoethogion penaf y byd. Uwchlaw Virginia City yr ymgyfyd Mynydd Davidson yn fawreddog, a dynion ar ei gopa fry yn syllu ar ryfeddodau yr amgylchoedd. Odditan y ddinas, i ddyfnder o tua 2,000 0 droedfeddi, y gweithir y mwngloddiau, a dynion yn eu gwaelodion obry yn tynu allan o'u trysorau.

Yn fuan wedi gadael Reno, dechreuasom ar anialwch Nevada. Yma a thraw gwelwn ager yn ymddyrchafu o ffynonau berwedig, trwy y rhai y cedwir ein daear rhag ffrwydro gan ormod gwres mewnol. Yn agos i le a elwir Mirage, ar y ffordd hon, y ceir yn achlysurol megys gwelediad llyn mawr o ddwfr gloew, afonydd dysglaer yn rhedeg iddo, a choed gwyrddion yn ei amgylchu, ond (x215) wrth fyned ato diflana, ac ni cheir yn ei le ond anialwch cras a llwm. Llawer teithiwr sychedig a dwyllwyd gan y rhith twyllodrus hwn i fyned filldiroedd allan o'i ffordd yn y gobaith o gael ei ddisychedu. Yn mhellach yn mlaen y mae ein reilffordd yn dyfod at lyn gwirioneddol, Llyn Humbolt, 35 milldir o hyd wrth ddeng milldir o led. Deng milldir i'r de o hwn y mae Llyn Carson, 23 milldir o hyd wrth ddeng milldir o led. Ymarllwysa Llyn Humbolt i Lyn Carson yn yr haf, ac yn y gauaf, neu y tymor gwlawog, y mae y ddau yn un llyn mawr o 80 milldir o hyd. Yr Afon Humbolt, ar ol rhedeg 350 o filldiroedd, a ymarllwysa i Lyn Humbolt yn ei ben gogleddol. Yr afon Carson, ar ol rhedeg 175 o filldiroedd, a ymarllwysa i Lyn Carson yn ei ben deheuol, a gwnant yr hyn a elwir yn Humbolt and Carson Sink, o'r hwn ni welir dim dwfr yn rhedeg allan. I ba le, gan hyny, y mae y dyfroedd yn myned? Cael eu colli yn y tywod, medd rhai; cael eu sugno i’r awyr gan y gwres, medd eraill; ac y mae trydydd dosbarth yn dal eu bod yn rhedeg yn afonydd tanddaearol i'r gorllewin; a chan fod hefyd afonydd cryflon yn tòri allan bron ar unwaith o ystlys orllewinol y Sierras, honant fod i'w tybiaeth sail dda. Y mae amryw lynoedd eraill ar y gwastadeddau hyn yn dwyn yr unrhyw nodweddion. Ceir yma arwyddion eglur o ddaear-chwydiadau mawrion, o gymaint ag fod llawer o losgfalwy yn gorchuddio'r lle, Bu hefyd yn gartref môr neu lyn mawr, canys y mae cregin, pysg-ysgerbydau, a'r cyffelyb weddillion i'w cael eto. I ba le yr aeth y môr neu y llyn hwnw? I'r un lle, yswaeth, ag yr â yr afonydd a'r llynoedd presenol iddo. Gwelaf yn y newyddiaduron fod llyn mawr Ruby wedi diflanu yn sydyn o’r diriogaeth hon er pan fum ynddi.

Rhedasom i fyny bellach ar hyd dyffryn yr Humbolt, a mynyddoedd i'w gweled ar bob llaw. Aethom heibio llawer gorsaf o ymddangosiad bychan a dibwys, er hyny yn meddu trafnidiaeth fawr, yn gymaint ag y danfonir o honynt laweroedd o fwnau gwerthfawr i'r marchnadoedd. Ceir yn y dyffryn hwn hefyd lawer o ranchers cryfion; un ranche yn meddu 80,000 o anifeiliaid, a 28,000 erw o honi wedi ei chau i fewn. Aethom heibio Battle Mountain, lle, 35 o flynyddoedd yn ol, y bu brwydr fawr a chyndyn rhwng yr ymsefydlwyr gwynion ac Indiaid Shoshone. Er i'r Indiaid ymladd (x216) gyda ffyrnigrwydd dihafal, collasant y dydd, a thorwyd eu grym fel nad allasant byth ymuniawnu. Nid ydynt mwyach ond ycbydig o grwydriaid tlodioii, iselwael, ac aflan; gwir blant yr anialwch, a'u llaw yn erbyn pawb, a llaw pawb yn eu herbyn hwythau. Lladratant os gallant, cardodant os na allant. Deuai rhai o honynt at y gwahanol orsafoedd i fegian rhyw beth gan y teithwyr; a chan gymaint chwilfrydedd y rhai hyny, fel fy hunan, i'w gweled a cheisio ymddyddan â hwy, caent lawer o friwfwyd a phethau eraill. Druain o'u papooses (babanod). Byddai y rhai hyny wedi eu rhwymo yn

(xtLLUN: INDIAID)

dy`n wrth fwrddyn, neu fath o gawell, ar ben uchaf yr hwn y byddai tô plethedig o wiail i gysgodi y pen rhag y gwres. Yn rhwymedig felly, heb allu symud pen na choes, y cerid y pethau bychain yn ngholau neu ar gefnau eu mamau; ac yr oedd agwedd amyneddgar arnynt. Dysgant ddyoddef o'u mebyd i fyny. ººYn mlaen a ni heibio Dyffryn y Ffynonau Poethion, lle y gwelem ager yn ymddyrchafu o ddaear goch; heibio trefedigaeth o belicanod drachefn ac yn mhellach yr ydym yn pasio bedd unig, wedi ei gau i fewn ag arno groes, ar y naill ochr i'r hon y mae y geiriau, “The Maiden's Grave,” ac ar yr ochr arall “Lucinda Duncan.” Lucinda Duncan ydoedd ferch ieuanc rinweddol, deunaw mlwydd oed, a aethai yn glaf ac a fu farw yma tra yr ydoedd y teulu, ar eu taith i California, yn aros i'r dwfr gilio o'u blaen. Yn mhell oddiwrth bob trigfan ddynol, nis gallent wneud yn well na chladdu yma yr anwyl un, a dodasant fwrddyn uwch ei phen, a'i henw arno. Aethai amryw flynyddoedd heibio pan ddaeth y gweithwyr i osod i lawr y reilffordd. Pan welsant hwy fedd unig yr eneth ieuanc, gwnaethant fûr o'i amgylch i'w amddiffyn, ac yn y flwyddyn 1871 rhoddwyd arno groes hardd gan arolygwr y ffordd.

Wedi pasio gorsaf a elwid Carlin, aethom trwy fwlch creigiog (x217) Five Mile Canyon; ac yn llawer uwch i fyny daethom at Ffynonau Humbolt, ugain o'r rhai a geir mewn dyffryn bychan ar ucheldir, 5,400 troedfedd uwchlaw arwynebedd y môr; ymddangosant fel llynoedd bychain tua saith troedfedd o dryfesur, ac agos yn grwn. Nid oes neb wedi gallu eu plymio i'w gwaelodion. Bernir mai olion hen ffrwydriadau tanllyd o'r ddaear ydynt. Treiddia eu dyfroedd yn anweledig trwy y tywod i'r Afon Humbolt, gyda yr hen yr ânt i Suddfa Humbolt, 300 milldir islaw, lle yr ymddiflanant mor ddirgelaidd ag y daethant i'r golwg.

UTAH.
Wedi gadael gorsaf Tecoma, croesais y llinell i Utah, ac yr oedd ei holl barthau byn yn anialwch gwag erchyll; gelwir ef Anialwch America. Nid wyf yn meddw fod ynddo gynaliaeth i unrhyw greadur byw. Y mae yn amlwg, oddiwrth weddillion morawl a geir ynddo ei fod wedi bod yn waolod môr neu lyn mawr. Nid anhebyg mai gweddillion o'r llyn mawr hwnw ydyw y Llyn Halen presenol, yr hwn sydd yn gorwedd yn ei barthau isaf. Dywedir fod y llyn hwnw wedi gostwng llawer er pan welwyd ef gyntaf, ond yn y blynyddoedd diweddaf hyn y mae wedi codi 12 troedfedd. Wedi teithio tua 80 milldir yn Utah, gwelais mewn llythyrenau breision ar astell ddyrchafedig, y geiriau “Ten miles of track in one day,” a'r un fath eiriau ddeng milldir. yn mhellach. Ymddengys mai yma y cyflawnwyd y gampwaith fwyaf erioed mewn ffordd o osod reiliau i lawr. Gerllaw yma daeth y ddwy reilffordd, sef yr Union Pacific a’r Central Pacific, i gyfarfod â’u gilydd, fel ag i wneud un linell fawr o ddwyrain i orllewin. Diwrnod rhyfedd ydoedd hwnw (Mai 10fed, 1869); daeth yno filoedd o bobl o bob cwr o'r wlad, ac o holl wledydd cred, i weled gosod y reiliau olaf i lawr, a tharo yr hoel olaf i fewn. Cafodd y perchenogion anturiaethus eu gwawdio gan lawer am feiddio gwneud ffyrdd dros y Mynyddoedd Creigiog a'r Sierra Nevadas, tiriogaethau y rhew a'r eira tragywyddol, yr anialwch mawr, anghyfaneddleoedd, a chanoedd o filldiroedd yn cael eu cyfaneddu yn unig gan anwariaid peryglus. Edrychid ar yr anturiaeth fel eithafnod ynfydrwydd; ond dyma ddydd buddugoliaeth yr anturiaethwyr wedi gwawrio; daeth cerbydres lawn o ymwelwyr o ddinasoedd y dwyrain ar hyd yr Union (x218) Pacific, a daeth cerbydres lawn o ymwelwyr o San Francisco a dinasoedd y gorllewin ar hyd y Central Pacific. Daeth y trawsbren (tie) olaf, o lawrel, wedi ei gerfio yn hardd, gyda phladiau arian cerfiedig arno, o California; hoel aur hefyd o'r un dalaeth, hoel arian o Nevada, a hoel o aur, arian, a haiarn o Arizona, a chyda gorfoledd mawr yr ydoedd uchel-swyddogion y ffyrdd mewn safle barod i'w curo i fewn. Ond yn gyntaf cafwyd egwyl o ddystawrwydd parchus, pryd yr esgynodd Dr. Todd, o Massachusets, ac yr erfyniodd fendith y Goruchaf Dduw ar y gweithrediadau ac ar y reilffyrdd hyn. Yna, gyda morthwyl arian, wrth goes yr hwn y cysylltwyd gwyfr bellebrawl, curodd Leland Stanford, llywydd y Central Pacific, yr hoel olaf i fewn am 12 o'r gloch haner dydd, a chyda'r curiad ehedodd y mellt i fynegu y newydd yn holl brif ddinasoedd y wlad. Diau fod cwblhad y llinell hon o reilffordd yn un o brif orchest-gampau yr oes. Y mae o'r Afon Missouri at lanau y Tawel-for agos yn 2,000 o filldiroedd o hyd. Parwyd i'r ddau ager-beiriant gyffwrdd â'u gilydd, ac oddiarnynt ysgydwodd y dwyrain a'r gorllewin ddwylaw.

Daethom yn fuan i diroedd mwy toreithiog na'r anialwch. Erbyn cyrhaedd Ogden (p. 6,000) yr oeddwn yn nhref y Seintiau, ac yn nghanol eu gwlad. Medda Ogden dabernacl Mormonaidd, ac apostol yn mherson F. D. Richards, Ysw., yr hwn sydd o waedoliaeth Gymreig. Yn fy llyfr nesaf - HANES TALAETHAU UNEDIG AMERICA A’R CYMRY YNDDYNT - ceir crynodeb o hanes prif enwogion Cymreig y wlad, o bob proffes a galwedigaeth.

DINAS Y LLYN HALEN.
Pobl ryfedd ydynt y Mormoniaid, gwlad ryfedd ydyw eu gwlad, a dinas ryfedd eu dinas. I fyned iddi gadewais y brif linell yn Ogden, a chymerais linell arall i fyned 37 o filldiroedd yn ddeheuol. Ar fy llaw ddeheu, encyd oddiwrthyf, gwelwn y Llyn Halen yn llen hir. Ar fy llaw aswy draw ymgodai mynyddoedd mawreddog Wasatch, y rhai a dröent megys haner lleuad am y dyffryn. Ar ein gwaith yn dynesu at y ddinas santaidd, gwelwn yn ymgodi yn uchel, 1,200 troedfedd uwchlaw y dyffryn ac uwchlaw ffynon ferwedig, gref, bigyn a elwid gan rai yn Fynydd Prophwydoliaeth, canys yno y byddai y prophwyd mawr, Brigham Young, yn arferol o ymdrechu (x219) gyda’r Arglwydd. Wrth droed cainc o'r mynydd hwn y saif Salt Lake City (p. 21,000), Seion y saint, Jerusalem y dyddiau diweddaf. Y mae wedi ei chynllunio yn rhagorol, a'i gweithiad allan yn hardd, ei heolydd oll yn gyfonglog, a ffrydiau rhedegog o ddyfroedd wedi eu gwneud i redeg gyda ei hystlysau i ddyfrhau y gerddi a'r coed cysgodawl - i lanhau y trigfanau ac i ddisychedu y trigolion. Medda lawer o adeiladau prydferth, a rhai o honynt yn balasau. Yr adeilad i gael y sylw blaenaf ydyw y tabernacl. Nid yw mewn un modd yn hardd, ond y mae yn fawr ac yn hynod iawn. Hirgrwn ydyw ei ffurf yn mhob ffordd ond odditanodd, 250 o droedfeddi o hyd o ddwyrain i orllewin, 150 o droedfeddi o led, a 65 o droedfeddi o uchder. Y mae iddo amgylch ogylch 46 o golofnau ysgwar, y rhai yn nghyda'r drysau a'r ffenestri sydd rhyngddynt ydynt y mur, ar yr hwn y gorphwysa y tô bwaog, plaen, ac anferthol fawr. Tebyg ydyw y ty hwn i'r hyn a fyddai haner plisgyn wy ar flwch hirgrwn myglys. Gyda ei oriel enfawr cynwysa 8,000 o bobl. Yn ei naill ben y mae y banloriau a'r organ gerdd fwyaf ond un yn America. Gerllaw y tabernacl hwn yr ydys er's blynyddau yn adeiladu y deml, 186 o droedfeddi o hyd a 99 o droedfeddi o led. Gwelir nad ydyw hon agos gymaint a'r tabernacl, ond bydd yn uwch ac yn ogoneddusach o lawer; bwriedir iddi fod yn un o brif ryfeddodau yr oesoedd, ac yn ogoniant yr holl ddaear. Gwelais hen anedd-dy Brigham Young - ty hir, isel ydyw hwn, gyda llawer o ddrysau a ffenestri yn ei ystlys yn wynebu y ffordd, a rhes fawr o ffenestri yn dyfod allan o'r tô yn ol dull rhai hen adeiladau yn y wlad hen. Gwelais ei balas newydd. Y mae hwn yn un helaeth, mawr, ac addurnedig, tri uchder llofft, a thw^r yn ymestyn yn uwch. Adeilad mawr arall yn nghanol y ddinas, ac, hyd oni orphener y deml, yr ardderchocaf ynddi, ydyw siop gyfanwerth a mânwerth y Zion’s Co-operative Mercantile Institution. Y mae cangenau o'r Institution yma yn y gwahanol bentrefi Mormonaidd trwy y diriogaeth, ac oddiyma y cant eu cyflenwad. Arwyddgraff (sign) y rhai hyn oll gyda'r geiriau uchod, neu y llythyrenau Z. C. M. I., ydyw llun llygad a'r geiriau Holiness to the Lord, a dysgwylir i'r ffyddloniaid oll brynu a masnachu gyda hwy yn unig. Dyma wyneb atddaearol yr eglwys santaidd. Y mae y cenhedloedd yn amlhau yn y ddinas ac yn y wlad. Y mae yn Salt Lake City eglwys Babaidd, a dwy neu dair o (x220) eglwysi Protestanaidd, ac y mae eu gallu masnachol a gwleidyddol yn cynyddu yn cyfatebol. Felly y mae y drwg y ceisiodd Brigham Young waredu yr eglwys rhagddo pan yn tynu ei bobl o ddyffryn bras San Bernardino yn ei goddiweddyd yma. Bernir gan lawer pe buasai efe yn mhellach heb gynghori ei bobl i beidio chwilio am fwnau aur,:arian, &c., o ba rai y mae y diriogaeth yn gyfoethog, y byddent heddyw yn dda eu sefyllfaoedd, ac Utah yn rhestr flaenaf Talaethau yr Undeb. Yn lle hyny y mae y cenhedloodd yn dyfod i feddianu cyfoeth y wlad, a'r saint yn llafurio y ddaear gydmarol wael, fel, rhwng hyny a'r trethoedd eglwysig a godir arnynt, y maent ar y cyfan yn dylodaidd eu hamgylchiadau. Tra mai amlwreicaeth ydyw y gwahaniaeth mawr rhyngddynt a phobl eraill, a'r peth sydd yn eu gwneud yn ffiaidd yn ngolwg pobl eraill, a'r hyn y maent wedi ac yn dyoddef erlidiau lawer er ei fwyn, y mae y mwyafrif mawr o honynt gan dylodi yn gorfod byw gydag ond un wraig, a rhai heb gymaint ag un. Y mae yn Utah drefedigaeth fechan o Gymry, a elwir Wales, lle na chaniataodd y gwragedd i'r gw^r ddwyn amlwreicaeth i arferiad o gwbl. Wedi i un dyn rai blynyddau yn ol gymeryd i'w dy wraig at yr hon ydoedd ganddo, rhoddodd gwragedd y gymydogaeth hi ar geffyl pren, ac wedi ei chario i weirglodd bell gadawsant hi i weithio ei ffordd allan o'r sefydliad oreu y gallai. Oddiar hyny rhoddodd y gw^r i fyny y frwydr.

TRI DIWRNOD YN Y DDINAS.
Y ty cyntaf yr aethum iddo ydoedd westdy, eiddo un o'r cenhedloedd. Er ei fod yn dy hardd, dygwyddodd mai ynddo ef yn unig y gwelais ddim tebyg i ddyn am fy ysbeilio. Deffroais yn sydyn tua dau o'r gloch y boreu, ac wele, oleuni yn fy ystafell, a dyn mawr gyda gwyneb Gwyddelig, fflamgoch yn dyfod at fy ngwely. Pan welodd fi yn edrych arno diffoddodd ei ganwyll yn frysiog, ac aeth allan o'r ystafell, Y ty nesaf yr aethum iddo ydoedd eiddo Anthony Thomas, Ysw., Ysgrifenydd y Diriogaeth – Cymro ieuanc, talentog, a hawddgar iawn. Un o'r cenhedloedd ydyw yntau; rhoddodd i mi lawer o hanes y diriogaeth, ac o ansawdd ein cenedl ni ynddi. Ymwelais i'r henuriad George Bywater, un o ffyddloniaid yr eglwys, ac iddo air da gan y saint a'r cenhedloedd hefyd; cefais ef yn ddyn (x221) call a chymdeithasgar, gyda llonaid ei galon o awydd gwneud daioni ysbrydol i mi; ymresymai yn gryf a difrifol. Anrhegodd fi â chopi o lyfr Mormon. Anogodd fi i fyned at yr henuriad John S. Davies, argraffydd a llenor Cymreig, y cawn ganddo ef weithiau ac addysg helaethach. John S. Davies, henafgwr yn awr, ond un a fuasai yn fachgen yn argraffydd yn ngwasanaeth Brutus.' Beth a ddywedodd Brutus am John S. Davies? gofynais i Mr. Bywater. “Dywedodd,” meddai yntau, “fod yn drueni fod un o dalentau dysgleiriaf Cymru yn ymddifwyno gyda pheth mor wael a Mormoniaeth.” Beth a ddywedodd Brutus am danoch chwi? gofynais i Mr. John S. Davies pan welais ef. “Wrth fy nhad, yr hwn ydoedd yn ei feio am adael i mi gymdeithasu â'r saint, dywedodd, ‘Daeth eich bachgen ataf fi yn gythraul, ac y mae yn myned oddiwrthyf yn sant.”' Cefais Mr. Davies yn cyfaneddu ty hardd iawn. Dipyn yn gadnoaidd yr oeddwn yn tybio ei fod; teimlwn ei fod yn edrych arnaf fel yspiwr wedi dyfod i weled noethder y wlad, am hyny celu pethau ydoedd ei ddoethineb ef, a diau mai nid yn ofer yr oedd y ddoethineb hono ganddo, canys y mae llawer o ysgriblwyr wedi ymweled â'r bobl hyn i'r unig ddyben o raffu camdystiolaethau yn eu herbyn. Dywedais wrth Mr. Davies pa gymorth gwerthfawr y.tybiai Mr. Bywater a gawn ganddo ef. Rhoddodd yntau i mi amryw ddail bychain yn cynwys cân o'i eiddo yn gosod allan ragoriaeth bwrw o'i eiddo, a elwid Davies' Cronk Beer. Cefais ganddo hefyd amryw gopiau o lyfr at faintioli Rhodd Mam, o'r enw Bee Hive Songster, being a collection of original songs, composed by Ieuan (Mr. Davies ei hun). Aethum i dy Mr. Davies yr ail waith, yn ol rhag-benodiad. Cefais fod yno y pryd hwnw ddeintydd, wedi dyfod i dynu dant Mr. Davies, a meddyg arall gyda rhyw flwch trydanol yn iachbâu Mrs. Davies o rhyw anhwylusdod oedd yn ei blino hithau. Dywedid wrthyf y gallai hwnw, gyda'i drydaniaeth, roddi i minau gwbl iachâd oddiwrth wendid yn y cylla. Wrth fy ngweled yn syllu ar ei flwch a'i wifrau, dywedodd y meddyg hwnw, gan edrych yn syn yn fy llygaid, ei fod yn gweled fy mod yn un tra chwilfrydig, ac os awn gydag ef i'w gartref y gwnai egluro i mi ddirgelion y peiriant. Dywedai yn mhellach fod yr hyn ag oedd yn blino fy nghylla yn gofyn gallu ysbrydegawl, craffus iawn i’w ganfod i'w waelodion, a chan fod ei wraig yn meddu y gallu hwnw yn helaethach nag efe, gwahoddai fi (x222) fyned gydag ef, y mynegai i mi yr oll a berthynai i fy natur ac i fy amgylchiadau, a'r cyfan heb dâl. Yr oeddwn wedi darllen mewn llyfrau fod ysbrydegiaeth, mesmeryddiaeth, &c., yn elfenau pwysig yn llwyddiant y gyfundrefn Formonaidd, ond nid oeddwn wedi edrych ar y cyfryw amgen nag ymgais ei gelynion i'w phardduo. Yn awr dyma gyfleusdra i mi weled y peth drosof fy hun; ac yn llawn o ysbryd pryf y ganwyll, yr hwn ni fedr beidio chwareu â'r perygl, addawais fyned i'w dy yr hwyrnos hono, er y perygl o gael fy mesmereiddio. Derbyniwyd fi ganddo yn foneddigaidd. Dyn main, tal ydoedd efe; dynes dew, dal ei wraig. Dywedodd wrthi am fy narllen. Dywedodd hithau ei bod yn ofni fod fy ysbryd yn gyfryw ag nas gallai ei hysbryd hi ddwyn dan reolaeth, mai anfynych y gallai lwyddo ar ddynion dysgedig. Ar ol hyn o gompliment dechreuodd ymwthio i'r ysbrydol. Wedi enyd o ddystawrwydd dywedodd drachefn fy mod yn rhy gryf, ei bod yn barnu pe bawn yn ysbrydegwr y gwnawn medium da. Yn raddol, fodd bynag, dechreuodd weled, ei genau a agorwyd, a thraethodd fy hanes, a hanes fy nheulu gartref - dysgrifiad o honynt a llawer o bethau; ond ni bu erioed fwy o ddygwydd a damwain; gallai unrhyw un arall ddweyd pethau mor gywir ac mor anghywir a hithau; ond o ran hyny cwynai yn barhaus ei bod yn methu cael rheolaeth briodol ar fy ysbryd, a bod rhyw ysbrydion eraill yn sefyll rhyngddi fi a’r gwrthddrychau priodol. Erbyn hyny daeth chwaer arall i fewn, yr hon, ddywedid, ydoedd y medium alluocaf yn y ddinas. Ond yr oedd fy amser i fyny, felly ymadawais heb deimlo fy mod yn ddim callach na dylach ychwaith. Dywedai y meddyg a'r feddyges hyn nad oeddynt hwy yn Formoniaid, ond eu bod yn edmygu y bobl yn fawr.

SABBATH YN NGHYNULLEIDFA Y SAINT.
Bum mor ffodus a bod yn y ddinas ar Sabbath pwysig iawn. Yr ydoedd wedi bod yn etholiad yn y Diriogaeth am gynrychiolydd i'r Gydgynghorfa (Congress) yn Washington. George Q. Cannon, y penaf o'r deuddeg apostol, oedd wedi cael mwyafrif y pleidleisiau ond haerai ei wrthwynebydd, yr hwn ydoedd genedl-ddyn, mai ganddo ef yr oedd yr hawl i fyned i fewn, oblegid nad oedd Q. Cannon, o herwydd ei aml-wreicaeth, yn gymwys, a chyffelyb oedd y dadleu trwy y wlad oll i'r dadleu a wneir yn nghylch Bradlaugh yn (x223) y wlad hon. Yn awr, yr ydoedd Q. Cannon yn cychwyn i faes y frwydr fawr yn Washington y dydd Llun canlynol i'r Sabbath yr oeddwn yn cael y fraint o'i wrandaw yn cyfarch ei gynulleidfa fawr ar yr achlysur. Arwedd ddiaddurn iawn ydoedd ar y gynulleidfa hon. Gallai unrhyw gynulleidfa wledig yn Nghymru gydmaru yn dda â hithau. Nid bychan. ydoedd nifer y plant bychain; gellais ar unwaith amgyffred yr ymadrodd mai plant ydyw cnwd mwyaf toreithiog Utah. Draw ar y banloriau, o flaen yr organ fawr, ac ar ffurf haner cylch, yn rheng uwch rheng, yr eisteddai yr esgobion, henuriaid, a diaconiaid.

Canwyd yn gyntaf, ac wedi hyny offrymwyd gweddi synwyrol a chynwysfawr gan ddyn ieuanc. Ar ol hyn torwyd bara gan “seithwyr da eu gair,” y rhai a'i rhoddasant ar ddysglau i laweroedd eraill i’w ranu rhwng y gynulleidfa. Cyfranogent oll, hyd yn nod y plant lleiaf, y rhai a roddent eu cyllill heibio, ac a beidient naddu eu prenau tra byddent yn estyn eu dwylaw i dderbyn yr elfenau. Wedi hyn cafwyd anerchiad gan un o'r henuriaid, lleferydd yr hwn a’i cyhuddai o fod yn Sais neu Gymro anllythyrenog. Gan swnio hand yn and ac and yn hand, dywedai iddo gael ei ddwyn i'r goleuni ysbrydol yn Liverpool, ddeugain mlynedd yn ol, ei fod yn un o'r cenhadon a aethant drosodd i Loegr y mis Ebrill blaenorol, iddo fod yn Llundain a deheudir Cymru, lle y cyfarfyddodd â hen gyfeillion, iddo gael y wlad yn gorwedd mewn tywyllwch mawr, ond y teimlai ar ei galon i ddiolch i Dduw am le i gredu na bu ei genadaeth yn gwbl ofer, am iddo gael ei fendithio i roddi argraff ddaionus ar feddyliau rhai, ac am gael dychweliad dyogel i fynwes yr eglwys yn Seion. Cefais ganddo, ar ol y gwasanaeth, mai Sais perffaith uniaith ydoedd, wedi ei fagu gan rieni Cymreig na fedrent Seisnaeg.

Ar ol hyn tywalltwyd dwfr (nid gwin) gan y saith diacon, a rhanwyd ef gan y lleill rhwng y gynulleidfa. Yna daeth G. Q. Cannon, y pregethwr mawr, yn mlaen; gw^r braidd yn hen, llai na'r taldra cyffredin, ond o gyfansoddiad cydnerth, wyneb llawn a deallus, gwallt gwyn o amgylch y pen, ond moelni ar y coryn; meddai lais peraidd, ac ystum ddeniadol; diau ei fod yn llefarwr gwir alluog. Darllenodd ei destyn o lyfr Mormon, tudalen 307.

“Fy mab, rho glust i'm geiriau, canys yr wyf yn dywedyd wrthyt, megys (x224) y dywedais wrth Helaman, yn gymaint ag y cedwi orchymynion Duw, y llwyddi yn y tir; ac yn gymaint ag na chedwi orchymynion Duw, ti a fwrir ymaith o'i bresenoldeb.” Traethodd lawer ar elyniaeth y cenhedloedd at yr eglwys, ar y bwriadau a'r cynllunitlu a wnaed o dro i dro i'w dynystrio, ar yr amddiffyn gwyrthiol a'r arweiniad dwyfol a gafodd, y modd y tywyswyd hi trwy yr anialwch mawr, y planwyd hi yn y wlad hono, y magwyd ac y weithrinwyd hi, a hyn oll fel y rhagfynegwyd gan y prophwyd mawr, Joseph Smith. Anogai y bobl i fod yn ddyfal i gadw gorchymynion yr Arglwydd, ac i fod y'n dra gwyliadwrus rhag syrthio i bechodau rhyfygus, yn enwedig godineb, yr hwn, fel yr ymddangosai, ydoedd y pechod parod i amgylchu y saint, trwy hwn y syrthiodd llawer o honynt, hyd yn nod Joseph Smith ei hun, a'r tystion, y rhai a welsant yr angel a'r llafnau aur, aethant hwy trwy y pechod hwn yn wrthgilwyr ac yn elynion i'r eglwys, ond safasant at eu tystiolaeth, ac yn hyny gwelai ryfedd doethineb Duw, fel na chaffai neb achlysur i ddweyd mai caredigion yr eglwys yn unig oedd yn dwyn tystiolaeth i'w seiliau. Nid oedd yn pryderu am y dyfodol. Yr ydoedd yn myned i Washington yn berffaith dawel, a pha beth bynag a ddeuai o'i achos ef byddai yr eglwys yn. sicr o ddyogelwch a llwyddiant os cadwai orchymynion yr Arglwydd. Wedi canu drachefn, a dystewi o sain yr orgain fawr, aethom bawb allan.

GWEDDILL Y DAITH YN UTAH.
Gadewais y ddinas enwog am Ogden, lle y cefais reilffordd yr Union Pacific. Yn nghymydogaeth Uinta, yr orsaf nesaf at Ogden, y bu yn y flwyddyn 1862 yr hyn a elwir yn Gyflafan y Morrisiaid. Yr oedd yno un Joseph Morris yn honi mai efe, ac nid Brigham Young, ydoedd y gwir brophwyd. Canlynid ef gan tua 90 o wyr galluog i ryfel, heblaw tua 300 o wragedd a phlant. Daliai y rhai hyn athrawiaethau y gangen Josephaidd o Eglwys Saint y Dyddiau Diweddaf, yr hon y mae amlwreiciaeth yn ffiaidd yn ei golwg. Ymosodwyd arnynt gan 750 o wyr Brigham Young, cynwysedig o'r Lleng Formonaidd a gwirfoddolwyr, gyda phump o gyflegrau. Arweinid hwy gan Robert T. Burrton. Ar ol tri diwrnod o ysgarmesu,, rhoddodd y Morrisiaid i fyny. Cymerodd Burrton, yn enw yr eglwys, yr oll a feddent, a bu mor ddewrwych a saethu Morris, pryd (x225) yr aeth hen wraig fechan ato, ac y dywedodd, “ O! chwychwi waedgwn, a ydyw i fod yn gyflafan Mountain Meadow arall yma!” Burrton, gan ei hateb, a ddywedodd, “Nid wyf yn caniatau i fenywaid siarad â mi fel yna,” ac ar hyny saethodd hithau hefyd. Yn fuan dechreuasom esgyn y Mynyddoedd Creigiog trwy Weber Canyon, bwlch cul o 40 milldir rhwng creigiau daneddog gyda glànau afonig wyllt, ynfyd ei rhydiau, ei ffrydiau ar brydiau obry, a'i throbyllau fel peiriau yn berwi. I fyny, er hyny, a ni trwy Borth y Gwr Drwg (Devil’s Gate), a heibio Llithrigfa y Gwr Drwg (Devil’s Slide), yr hen sydd grib craig isel, yn rhedeg i lawr ar lechwedd gwyrddlas serth. Daethom at y “Thousand Miles Tree” - coeden yn sefyll ei hunan fach fil o filltiroedd o Omaha. Ar ei changen isaf crogai astell, ac arni “1000 Miles.” Yn fuan wedi dyfod allan o fwlch Weber, dechreuasom fyned. trwy fwlch rhamantwyllt arall, sef Echo Canyon, heibio craig hynod a elwid ar gyfrif ei ffurf yn “Steamboat Rock,” a llawer o ryfeddodau eraill, pryd y tynwyd ein sylw gan y cydymddyddan canlynol: -

“Ai darllen llyfr Mormon yr ydych?” gofynai cenadwr Mormonaidd ag oedd ar ein cerbydres yn myned i Loegr i oleuo y wlad dywyll hono.

 “Ië,” atebai y darllenydd, yr hwn ydoedd genedlddyn, darllen llyfr a gefais yn anrheg yn Salt Lake City.”

Morm.- Pa beth ydyw eich barn am dano?

Cenedlddyn.- Nid wyf wedi darllen digon arno i allu rhoddi barn deg, ond gwelaf fod ynddo bethau da iawn.

Morm. -Da genyf ddeall eich bod yn ei hoffi. Darllenwch ef oll gyda meddwl diragfarn, a byddwch yn sicr o gael lles mawr trwyddo.

Cen.-Y mae y rhan hon,o hono yn fy moddloni ac yn fy nyrysu hefyd: -

“Wele y mae'r Lamaniaid, eich brodyr, y rhai a gasewch chwi o herwydd eu haflendid a'r melldithion a ddaeth ar eu crwyn, yn gyfiawnach na chwi canys nid ydynt hwy yn anghofio gorchymyn yr Arglwydd, yr hwn a roddwyd i'n tadau, na chaffent onid un wraig; a gordderch-wragedd na chafent un; ac na chyflawnent odineb yn eu mysg. Ac yn awr y maent hwy yn cadw y gorchymyn hwn; gan hyny, am eu bod hwy yn cadw y gorchymyn hwn, yr Arglwydd Dduw nis difetha hwynt, eithr a fydd yn drugarog wrthynt, a hwy a fyddant ryw ddydd yn bobl wynfydedig.”

Y mae y rhan yna fel y mae yn fy moddloni. Ond y mae eich bod (x226) chwi yn adeiladu eglwys ar sail y llyfr hwn, ac ar yr un pryd yn dal i fyny amlwreicaeth, yn fy nyrysu.

Morm. -Yr ydych yn siarad yn berffaith synwyrol. Yr oedd pechod y bobl yna yn gynwysedig mewn anufuddhau gorchymyn yr Arglwydd. Pan oedd efe yn gwahardd amlwreicaeth, yr ydoedd yn bechod ei arfer. Ond yn awr pan y mae wedi rhoddi gorchymyn o ganiatad, y mae amlwreicaeth yn iawn. (Yna darllenodd y datguddiad a gafodd Brigham Young gan Dduw ar y pen hwri.) Ac ar wahan i'r datguddiad a gafodd Brigham Young, y mae yr ysgrythyrau trwy esiamplau y duwiolion penaf, yn cymeradwyo yr aferiad. Ystyriwch Abraham, Jacob, Dafydd, a llawer iawn eraill.

Cen.- A yw gwahanol wragedd yr un gwr yn eich plith chwi yn gydradd, ynte a oes un neu rai yn uwch na'r lleill? â oes gordderch-wragedd yn eich plith?

Morm. - O, nac oes un. Y mae y gwragedd oll i'w golygu yn gydradd.

Cen.- Pa fodd felly yr ydych chwi yn dylyn esiamplau y Patriarchiaid? Yr oedd gan Abraham, Jacob, a Dafydd ordderchadon; a chan fod ganddynt hwy amryw wragedd, a'u bod ganddynt yn gyfiawn, pa fodd yr oedd pobl Nephi, y rhai y sonir am danynt yn y rhan a ddarllenais llenais o'r llyfr hwn, yn fwy anghyflawn na'r Lamaniaid trwy gadw amryw wragedd?

I ateb i'r pethau yna cymerodd a chafodd y cenadwr Mormonaidd gryn haner awr i egluro y modd y mae Duw yn rhoddi gorchymynion ar un cyfnod, a gorchymynion eraill ar gyfnodau eraill. Yr ydoedd yn hyawdl iawn hefyd, gan nad beth am gysondeb. Tynodd sylw pawb ag oedd o fewn cylch clywedigaeth, ac yr oedd hwnw wedi myned yn eang; canys enynodd tân, ac efe a lefarodd a'i dafod.

Pan beidiodd a llefaru, gofynodd y cenedlddyn iddo,”Yn awr, cymerwch yn ganiataol fy mod yn derbyn goleuni, yn credu, ac yn ewyllysio dyfod i Utah i fyw. Y mae genyf gartref wraig a phlant ieuianc; os bydd hi yn gwrthod cydsynio, beth fydd fy nyledswydd?

Morm.- Fel y darllenasoch, os darllenasoch hefyd, yn Taith y Pererin am Gristion yn gadael ei wraig a'i blant ar ol, ac yn rhedeg ei hunan.

Cen.- Crefydd ryfedd iawn yr ymddengys i mi y grefydd hono a rydd anogaeth i wr adael gwraig dda - yr unig un, efallai, a fedrai (x227) garu - ei gadael ar ol ei dwyn i'r fath ddyryswoh, a'r plant hefyd, yn anialwch mawr y byd.

Morm.-Y mae yn grefydd Iesu Grist. “Os daw neb ataf fi, ac ni chasao ei dad a'i fam, a'i wraig a'i blant, a'i frodyr a'i. chwiorydd, ïe, ei einioes ei hun hefyd, ni all efe fod yn ddysgybl i mi.”

Cen.- Yn ol yr ymadrodd yna y mae yn gryn anffawd fod gan ddyn un wraig i'w chasau, ond y mae yn waeth ar yr amlwreiciwr, am fod ganddo ef wragedd lawer i'w casau.

Morm.- O, na; os bydd y gwragedd hefyd yn canlyn Crist ac yn ei garu, ni bydd achos eu casau hwy.

Cen.- Pa beth ydym i ddeall wrth ganlyn Crist a'i garu?

Morm. - Credu ynddo, dylyn ei esiampl, a chadw ei orchymynion.

Cen.- Yr wyf fi yn meddwl fod fy ngwraig yn credu yn Nghrist, ac yn cadw ei orchymynion yn fwy na llawer. Am ei esiampl ar y pen hwn, nid wyf yn deall fod ganddo ef un wraig. Hen lanciau, yn ol y rheol yna, sydd yn eu lle. Yr wyf fi ar lawr, ac yr ydych chwi ar lawr yn ofnadwy. (Chwerthin.) Yn awr, a ydych chwi yn barnu y byddai yn ol ewyllys Crist i mi adael gwraig dda, a minau wedi gwneud amod.difrifol i fod gyda hi hyd angeu?

Morm. - Hyd angau! Ni roddem ddiolch am briodas hyd angeu. Nid yw peth fel yna yn deilwng o'r enw priodas. Yr ydym ni yn priodi ei gwragedd yn ysbrydol, ac y mae yr undeb ysbrydol hwnw i barhau yn dragywyddol.

Cen.- O jaest i! os yw yr undeb i fod yn dragywyddol, gwell genyf stickio wrth yr hon sydd genyf. “When you get a good thing, keep it, keep it.” Ar hyn aeth yn chwerthin mawr trwy gylch y gwrandawyr, a therfynodd y ddadl.



Y TUDALEN NESAF:  1216k   Rhan 10 Tudalennau 227-250


Ble'r wÿf i? Yr ÿch chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web “CYMRU-CATALONIA” (= Gal·les-Catalunya)
Weørr àm ai? Yùù ààrr vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (= Weilz-Katølóuniø) Wébsait
Where am I? You are visiting a page from the “CYMRU-CATALONIA” (= Wales-Catalonia) Website